Skip to main content

Full text of "M. Verrii Flacci quae extant : et, Sexti Pompeii Festi De verborum significatione libri XX"

See other formats 


m^  ^J 


.^"^     -m^i^ 


iy 


■'ik^ 


E&IS. 


M.    VERRII    FLACCI  ^^ 

Qu^  EXTAiCOLL.  CHgpFl.  REG 

BflTMA]. 

SEXTI    POMPEII  FESTI 

_. *    ' 

DE^VEJIBORUM   SIGNIFICATIONE 

LIBRI  XX. 
EX  EDITIONE  ANDRE^  pACERII  tj  2^% 

CUM  NOTIS  ET  INTERPRETATIONE  /*  S>  e 

IN     USUM    DELPHINI 

VARIIS   LECTIONIBUS 

NOTIS    VARIORUM 

RECENSU   EDITIONUM    ET    CODICUM 

ET 

INDICIBUS    LOCUPLETISSIMIS 

ACCURATE  RECENSITI. 


VOLUMEN    PRIMUM. 


848^^2 


LONDINI : 

CURANTE  ET  IMPRIMENTE  A.  J.  VALPY,  A.  M. 
1826. 


% 


% 


CONSPECTUS 
EORUM    QUiE    HAC    EDITIONE 

CONTINENTUR. 


Pag. 

Andre^  Dacerii  Epistola  Serenissimo  Delphino  1 

Andrese  Dacerii  Praefatio 4 

Antonii  Augustini  Prasfatio  de  M.  Verrii  Flacci  et 

Sex.  Pompeii  Festi  Libris              ....  11 
Johannis  Clerici  de  Editione  Daceriana  a  se  auctius 

recusa  Admonitio  Lectori       .....  14 

De  M.  Verrio  Flacco l^ 

M.  Verrii  Flacci  quas  extant 16 

Epistola  Paulli  ad  Carokim  Regem             ...  28 

Sex.  Pompeii  Festi  Lib.  i 29 

Lib.  11 107 

Lib.  III. 125 

Lib.  IV 209 

Lib.  V .231 

Lib.  VI 253 

Lib.  VII 283 

Lib.  vni 2.99 

Lib.  IX 312 

Lib.  X 345 

Lib.  XI 3G7 

Lib.  XII 449 

Lib.  xin 505 


iv  CONSPECTUS. 

Pag. 

Sex.  Pompeii  Festi  Lib.  XIV 550 

Lib.  XV 692 

Lib.  XVI 716 

Lib.  XVII.  ....    795 

Lib.  XVIII 947 

Lib.  XIX.  XX.  .         .        .    995 

De  Festi  Fragmento 1021 

Sex.  Pompeii  Festi  Fragmentum       ....  1024 
Schedas  quae  Festi  Fragmento  detractae  apud  Pom- 

ponium  Laetum  extabant 1177 

NOTiE  Variorum 1211 

NOTITIA  LlTERARIA  ...  ...  1235 

Codices  Sexti  Pompeii  Festi  qui  in  Bibliothecis  Bri- 
tannicis  asservantur 1239 

Index  Vocabulorum        ......         i 

Index  Auctorum,  Carminum,  Foederum,  Legum,  et 
aliorum  monumentorum xxii 

Index  in  Festi  Fragmentum  et  Schedas     .        .        .  xxix 


SERENISSIMO 

D  E  L  P  H  I  N  O 

S.   P.    D. 

ANDREAS    DACERIUS. 


Si  mihi  cum  alio  principe  nunc  res  esset,  eique  Festi  Pom- 
pei  libros  offerrem,  mihi  fortasse  verendum  foret,  ne  ille, 
ditissimos  antiquitatis  Romanae  thesauros  ignorans,  velut 
inutile  munus  aspernaretur.  Tibi  vero  eos  hodie  conse- 
cro,  Delphine  Serenissime,  qui  non  solum  pleno  gradu 
in  literarum  studiis  processisti,  sed  intima  quoque  disci- 
plinarum  penetralia  reserasti,  et  sic  etiam  incredibili  sem- 
per  nova  discendi  cupiditate  teneris.  Quare  tuto  augu- 
rari  posse  videor,  fore  ut  volens  propitiusque  Festum  Pom- 
peium  accipias,  qui  si  non  omnem  sitim  tuam  explere, 
eam  certe  lenire,  possit,  et  liquidissimo  salientium  aqua- 
rum  flumine  temperare.  Vera  dico,  Delphine  Sere- 
NissiME,  inter  praestautissimos  scriptores,  qui  res  Roma- 
nas  literis  mandarunt,  nullus  est  qui  te  plura  bona  doceat, 
iramo  et  ipse  solus  est  qui  te  multa  doceat,  cum  aliis 
scriptoribus  intacta,  tum  et  superioribus  nostris  saeculis 
inaudita. 

Ipse  quidem  de  verborum  significatione  in  hisce  com- 
mentariis  acturum  se  profitetur,  sed  quamvis  late  pateant 
verborum  significationes,  differentia?,   proprictates,   eaque 

Delph.  et  Var.  Clas.  Pomp.  Fest,  A 


m^ 


2  EPISTOLA. 

vera  totius  eloquentise  fundamenta  dici  possint,  plus  ta- 
raen  habet  in  recessu,  quam  in  fronte  promittit,  Nam  si 
perdiscendum  jus  civile ;  si  cognoscendgR  leges ;  si  perci- 
pienda  omnis  antiquitas,  senatoria  consuetudo,  disciplina 
Reipublicae,  jura  sociorum,  foedera,  pactiones ;  si  causa 
imperii  cognoscenda,  eorum  omnium  fontes  tibi  Noster 
aperiet.  Ille  tibi  duodecim  tabulas  explicabit,  unde  jus 
commune  Galliarum  manasse,  jam  diu  est  cum  ex  Justi- 
niani  Imperatoris  et  promulgatis  et  compositis  legibus 
cognovisti.  Ille  tibi  eruet  veneranda  juris  Pontificii  Ro- 
manorum,  ritualium  librorum,  commenlarii  sacrorum  mo- 
numenta :  leges  Regias  interpretabitur,  Romuli,  Tatii, 
Numae,  Servii  Tullii  :  Augurales  libros  evolvet:  auspicio- 
rum  caerimonias  illustrabit,  foedera  et  Saliaria  carmina  vix 
sacerdotibus  suis  satis  intelligenda.  Ille  te  Senatorum 
reliquorumque  Magistratuum  consuetudinem,  ducum,  et 
imperatorum  ritus,  arcana  imperii  et  militiae  disciplinam 
docebit.  In  iis  qusedam  interjecta  fateor,  Delphine  Se- 
RENissiME,  quae  te  vix  digna  fortasse  videantur,  praeser- 
tim  ea  aetate  qua  nunc  es,  quaque  jam  ab  invictissimo  tuo 
parente  in  imperii  partem  ascitus,  consiiiorumque  oranium 
particeps  factus,  nihil  aliud  tibi  agendum  proponis  quam 
ut  ejus  divinam  eloquentiam  imiteris,  sicut  ejus  res  gestas 
olim  imitaberis,  cum  factis  tuis  super  omnes  oninino  im- 
peratores  tete  corapones.  Verum  et  illa  ipsa  non  ingenia 
puerilia,  sed  altissimam  exercere  eruditionem  ac  scientiam 
possunt.  Praeterea,  ut  Fabii  verbis  utar,  Grammaticorum 
illae  artes  non  obstant  per  eas  euntibus,  sed  in  iis  haeren- 
tibus.  Neque  enim  Caii  Caesaris  prsestantissimi  impera- 
toris  dignitatem  rainuerunt,  vel  vim  fregerunt  editi  de  ana- 
logia  libri.  Viris  principibus,  non  minora  didicisse,  sed 
majora  neglexisse,  flagitium  est.  Tu  igitur,  Delphink 
Serenissime,  qui  maxiraas  anirao  disciplinas  araplexus 
es,  ne  quara  laudem  vel  Cassaribus  ipsis  reliquisse  videaris, 
utere  Festo  Porapeio,  seu,  ut  verius  dicara,  Verrio  Flacco. 
IUum  olim  Augustus  nepotibus  suis  praeceptorem  elegit,  et 
illum  hodie  sapientissimi  Lodoici  Magni  jussu  tihi  et  notis 


EPISTOLA.  3 

et  emendationibus  illustravi.  Neque  tam  infelicem,  si  Deo 
placet,  ei  operam  contulerim,  ut  non  aliquando  in  maximis 
difficultatibus  et  densissimis  tenebris,  qua3  nigrore  suo  eum 
occaecant,  tibi  facera  praeluceam.  Hoc  si  mihi  contingat, 
Delphine  Serenissime,  totum  illud  flagrantissimo  stu- 
dia  tua  juvandi,  tibique  memet  probandi,  desiderio  estim- 
putandum.  Cura  enim  neque  usu  satis,  doctrina  et  ingenio 
parum  possim,  ex  desiderio  illo  mihi  subsidium  petivi, 
illud  mihi  in  nocte  vel  atra  lumen  fuit,  et  hsec  omnia,  qualia- 
cumque  sint,  doctrinam,  ingenium,  industriam,  et  exerci- 
tationem  suppeditavit.  Vale,  Delphine  Serenissime, 
et  si  aliquos  vel  utilitatis  vel  voluptatis  fructus  ex  lucu- 
bratiunculis  nostris  percepturus  es,  mihi  crede,  eos  annos 
tantum  me  vere  vixisse  existimabo,  quos  in  laboribus  istis 
consumsero.  Vale  diu,  Delphine  Serenissime,  raihi- 
que  tibi  nova  subinde  paranti  fave. 


ANDREiE     DACERII 

PRiEFATIO. 


PoSTQUAM  IUustrissimus,  et  omnium  virtutum  emendatum 
exemplar,  Carolus  Sancta-Mauraeus,  Montauzerii,  Dux  Se- 
RENissiMi  Delphini  adolescentias  moderator  factus  est, 
Divinumque  illum  et  omni  sua  cura  dignum  infantem  gre- 
mio  suo  impositum  suscepit,  eo  studia  omnia  contulit  ut 
iis  virtutibus  alumnura  suum  imbueret,  quae  robustum  quo- 
que,  et  jam  magnum  principem,  olim  etiam,  sed  post  mul- 
tos  annos,  si  Deo  placet,  maximum  Regem,  ab  illa  puerili 
institutione  prosequerentur.  Eum  igitur  omnibus  discipli- 
nis,  et  humanioribus  praesertim  literis,  instituendum  cura- 
vit.  Eaque  semina  ut  profundiores  radices  agerent,  Invic- 
tissirao  et  Sapientissirao  Regi  auctor  fuit  ut  viris  eruditis 
omnes  Latinos  auctores,  in  usura  Serenissimi  Delphini, 
notis  et  interpretationibus  iilustrandos  raandaret. 

Nihil  quidera,  Serenissimo  Delphino,  deerat  ad  ve- 
ram  et  solidam  doctrinam  adipiscendara.  Praestantissirao 
Praeceptore  utebatur  lUustrissimo  ac  Reverendissimo  Ja- 
cobo  Benigno  Bossuetio,  Episcopo  Condoraensi,  cui  etiam 
in  partera  curarum  ascitus  Illustris  et  adraodum  Reveren- 
dns  P.  Daniel  Huetius  Abbas  Alnetanus,  omniura  artium 
ad  miraculum  eruditus.  Sed  verebatur  Illustrissimus  Mon- 
tauzerii  Dux,  ne  cura  olira  prasceptoribus  exeratus  esset 
Serenissimus  Delphinus,  togaraquerautasset,  multaela- 
berentur  quae  illi  sapienter  tradita  fuerant.  Quare  in  con- 
sequentes  annos  hoc  ei  subsidium  paravit. 

Pra.'terea  cum  intelligeretRexSapientissimus  non  minus 


DACERIl    PRyEFATIO.  0 

politicse  quam  belli  artibus  regna  constare,  suum  esse 
duxit,  quantum  Imperii  sui  terminos  protulisset,  tantura 
etiam  promovere  artes  politicas.  Illudque  ab  eo  ita  prse- 
stitum  est,  ut  dubitari  possit  plusne  industriae  ei  coronis 
nectendis  adhibeant  Mars,  Pallas,  Enyo,  bellipotentia  illa 
numina,  an  Apollo  ipse  omnisque  Musarum  chorus. 

His  accedit  etiam,  quod  sic  vere  paternum  in  subditos 
animum  se  testari  posse  putavit  Rex  Optimus,  si  eis  ad 
literas  ita  viam  muniret,  ut  qui  in  re  tenuissima  essent, 
nihilominus  vel  minimo  sumtu  regise  institutionis  participes 
esse  possent. 

Haec  sunt,  Lector,  qua?  tecum  communicata  oportuit : 
nunc  de  Festo  Pompeio  et  hocce  meo  instituto  dicere  ag- 
grediar,  si  prius  aliquid  de  Verrio  dixero. 

Ex  Suetonio  discimus  Marcum  Verrium  Flaccum  nobi- 
lissimum  grammaticum  sub  Augusto  floruisse,  ejusque  ne- 
potibus  prseceptorem  electum  in  palatio  docuisse.  Multa 
scripserat;  citantur  enim  ejus  libri  rerum  memoria  dignarum, 
De  obscuris  Catonis,  De  verborum  signijicatione,  Epistola, 
Carmina,  et  alia  multa.  Sed  eorum  fragmenta  quaedam  ad 
nos  pervenerunt  quae  sitim  tantum  nostram  accendunt. 
Soli  de  verborum  significatione  libri  integriores  servati  sunt 
cura  Pompeii  Festi,  qui  eorum  epitomen  fecit. 

Sexti  Pompei  Festi  aetatem  incertam  putant  viri  doctis- 
simi,  qui  et  eum  multo  antiquiorem  faciunt,  quam  fuit. 
Sed  Eruditissimus  Vossius  eum  sub  Imperatoribus  Chris- 
tianis  vixisse  vere  conjecit  ex  ejusdem  verbis  in  supparm; 
cum  enim  dicat  supparos  appellari  vela  linea  in  crucem 
expansa,  inde  recte  colligitur  eum  iis  temporibus  natum 
quibus  sacra  crux  in  honore  habita  est.  Certe  dubitari  non 
potest  quin  post  Martialem  et  Canium  vixerit,  cum  eos  lau- 
det.  His  argumentis  alterum  addi  potest,  Festum  Pom- 
peium  anuUo  auctore  citari  qui  antc  ea  tempora  scripserit. 
Hic  Verrii  de  verborum  significatione  libros  breviavit,  ibi- 
que  intermortua  et  sepulta  verba  praeteriit.  Cave  tamen 
istos  de  verhorum  signijicatione  libros  eosdem  esse  credas  ac 
eos  qui  dicuntur  priscorum  verborum  cum  exempUs.  Viros 
doctos  qui  ita  existimarunt  in  errorem  induxit  hic  Festi  lo- 


6  DA.CERI1 

cus  male  intellectus  in  -voce  profanum:  *  Cujus  (Verrii) 
opinionem  neque  in  hoc,  neque  in  aliis  compluribus  refu- 
tare  minime  necesse  est,  cum  propositum  habeam  ex  tanto 
librorum  ejus  numero  intermortua  jam  et  sepulta  verba, 
atque  ipso  saepe  confitente  nullius  usus  aut  auctoritatis, 
prseterire,  et  reliqua  quam  brevissime  redigere  in  libros  ad- 
modum  paucos.  Ea  autem  de  quibus  dissentio,  et  aperte 
et  breviter  ut  sciero  scripta  in  his  meis  libris  invenientur, 
qui  inscribuntur  priscorum  verhorum  cum  exemplis.'  Sed 
haec  tantum  innuunt  Festi  consilium  fuisse,  in  hisce  libris 
de  verborum  siguijicatiojie,  Verrii  Flacci  ejusdem  argumenti 
libros  in  epitomen  redigere,  preeteritis  tantum  verbis  inter- 
mortuis  et  sepultis.  Tum  et  alterum  volumen  conficere 
priscorum  terborum  cum  exemplis,  ubi  ea  tantum  referre  cogi- 
tabat  quae  in  prioribus  hisce  de  verborum  significatione 
praeteriisset,  et  breviter  ea  de  quibus  dissentiret  exponere. 
Et  haec  aliter  intelligi  non  posse  fatebuntur  qui  attendent 
Festum  in  hisce  de  verborum  significatione  libris,  neque 
Verrii  reprehensionem  instituere  praeter  quam  in  locis  ad- 
modum  paucis,  neque  multa  verba  intermortua  aut  sepulta 
referre,  quse  scilicet  in  alium  locum  reservabat,  quod  et 
ipse  testatur  alicubi.  Audi  illum  in  voce  Tatium:  '  Tatium 
occisum  ait  Lavinii  ab  amicis  eorum  legatorum,  quos  in- 
terfecerant  Tatiani  latrones,  sed  sepultum  in  Aventino 
Laureto.  Quod  ad  significationem  verborum  nonmagis 
pertinet,  quam  multa  alia  et  praeterita  jam  et  deinceps  quae 
referentur.'  Ubi  cum  dicat  Festus  se  jam  multa  praeteriisse 
quae  deinceps  relaturus  esset,  aperte  signiticat  se  ea  omnia 
in  libros  priscorum  verborum  reservasse.  Neque  enimmulta 
adhuc  in  libros  de  verhorum  signijicatioue  relaturus  erat,  cum 
jara  ad  eorum  metam  pervenisset. 

Necesse  est  igitur  Festum  scripsisse  de  verhorum  signifi- 
catione,  et  de  verhis  priscis.  Posteriores  ejus  lucubrationes 
plane  interciderunt,  nescio  etiam  an  unquam  in  publico 
visae  sint.  Dubitari  certe  potest  an  eas  auctor  absolverit, 
vel  e  manibus  suis  emiserit,  quanquam  ad  earum  exem- 
plum  Fulgentius  Placiades  librum  unum  inscripsissc  vide- 
tur  :  Exposilio  sermonum  antiqnorum  cnm  iestimoniis. 


PRiEFATIO.  7 

Libri  de  verborum  significatione  integri  extitere  usque  ad 
tempora  Caroli  Magni,  quis  Paulus  Diaconus  Longobar- 
dus,  homo  confideutissimus  et  ineptissimus,  eos  mutilavit, 
corrupit.     Victo  enim  ac  profligato  Desiderio,  qui  ultimus 
Longobardorum  rex  fuit,  captus  a  Carolo  Magno  Impera- 
tore,  magnam  et  a  victore  et  a  posteritate  se  initurum  gra- 
tiam  putavit,  si  Sexto  Pompeio  Festo  faceret  quod  ipse 
Verrio  fecisset.    Sed  homo  barbarus  hunc  scriptorem,  quo 
utiliorem  lingua  Latina  non  habet,  ita  accepit,  foede  lania- 
vit,  et  inhonestis  vulneribus  confecit,  ut  cadaver  pro  ho- 
mine,  truncum  pro  corpore,  semianimem  pro  vivo  nobis  re- 
liquerit.     Magno  tamen  favore  et  plausu  exceptus  est  bar- 
bari  mutilatoris  liber,  et  loco  Festi  in  omnibus  bibliothecis 
substitutus.   Unde  brevi  factum  est  ut  verus  Festilibernon 
amplius  apparuerit.      Unus  tantum  adhuc  extabat  cladis 
superstes,  sed  qualis  incendio  ereptus,  consumtis  vestibus, 
ustulatis  membris,  deformata  facie,  vel  quaiem  ille 
laniatum  corpore  toto 
Deiphobum  vidit,  &c. 
Ejus  libri  advecti  ex  IUyrico  habuit  aliquas  pagellas  Pom- 
ponius  Lgetus,  ut  Pius,ut  Politianus  scripserunt.^*     Majo- 
rem  libri  partem  Manilius  Rallus.  Ab  his  Angelus  Politia- 
nus  librum    accepit,  agnovit,  et  exscripsit.     Pervenerunt 
reliquise  libelli  ad  Aldum  Manutium,  qui  conatus  est  cura 
Pauli  epitome  eas  conjungere,  et  unum  corpus  ex  duplici- 
bus  membris   conficere.     Simili  ratione  ex  utroque  Hbro 
confectus  alter  liber  extabat  apud  Achillem  Mafeum  Ber- 
nardiui  Cardinalis  fratrem,  qui  Aldino  locupletior.     Eum 
exscripsit  vir  eruditissimus  Antonius  Augustinus  Episcopus 
Ilerdensis,  et  hoc  amplius  lectores  admonuit,  quae  Festi, 
quse  Pauli  essent.     Omnia  quoque  fragraenta  quae  habu- 
erat  ex  bil)liotheca  Amplissirai  viri  Farnesii  Cardinalis  de- 
scribi  curavit,  et  commentariis  illustravit.     Post  eura  criti- 
corum  Princeps  Josephus  Scaliger  huic  auctori  emendando 
diligentissimam  operam  praestitit,  multa  vulnera  sanavit,et 

^  Ex  Anton.  August.  Ex  Politian.  Cent.  i.  cap.  73. 


8  DACERII 

pauca  alienae  diligentiae  reliqua  fecisset  si  emendatiorem 
codicem  nactus  esset.  Hunc  secutus  Illustris  et  de  literis 
optime  meritus  Fulvius  Ursinus,  qui  cum  videret  Antonium 
Augustinum  Farnesianum  codicem,  unde  fragmenta  sua 
descripserat,  minus  diligenter  tractasse,  et  in  eo  describendo 
multa  praeteriisse,eundem  et  ipse  inspicere  voluit.  Itaque 
cum  eas  reliquias  ei  arbitratu  suo  liabere  liceret,  omnes 
notas  et  apices  accurate  secutus,  et  aliis  usus  auxiliis,  quas 
divinare  non  possumus,  brevi  Romae  librum  publicavit, 
qui  reliquis  omnibus  auctior  et  emendatior  ;  et  unde  postea 
propagatae  omnes  editioues,  ubi  magna  ex  parte  supple- 
tae  lacunae. 

Atque  haec  de  Festi  Pompeii  variis  casibus  ad  nostram 
aetatem  dici  potuere.  Nuncquaedam  subjicienda  cur  post 
tantos  viros  me  expugnari  passus  sum  ut  eundem  laborera 
aggrederer. 

Sane  priusquam  onus  subirem,  Horatii  consilio  usus, 
quid  valerent,  et  quid  ferre  recusarent  humeri,  diu  sedulo- 
que  versavi.  Sed  etiam  si  me  imparem  cognoscebara, 
non  ideo  praesumta  desperatione  animum  omnino  despon- 
dl.  Mihi  quidem  arduum  visum  est  perficere  tantum 
opus,  quod  tanti  viri  non  perfecissent,  sed  eo  ipso  quod 
tanti  viri  non  perfecissent,  inde  mihi  illud  tentandi  confi- 
dentia  nata  est.  Praeterea  cum  multa  in  hoc  ipso  opere 
vidisset  Scaliger,  quae  ne  quidem  suboluerant  Antonio 
Augustino,  multa  Fulvius  Ursinus  quae  Scaligerum  et 
Augustinum  latuerant,  et  adhuc  multa  superessent,  quae  ne- 
que  Fulvio  Ursino,  neque  Scaligero,  neque  Antonio  Augus- 
tino  in  mentem  venissent,  mihi  continuo  ad  exhortationem 
succurrit,  *  non  capere  id  rerura  naturam,  ut  quicquid  non 
est  factum  ne  fieri  quidem  possit.'  Arbitratus  sum  itaque 
per  multos  labores  multasque  vigilias  fieri  posse,  ut  fastigia 
quaedam  adderem  doctissimorum  virorum  inventis.  Idque 
mihi  facilius  persuasi  cum  re  ipsa  expertus  sum  me  ex 
conjectura  multa  restituisse,  quae  raihi  deinde  Schedae  ap- 
probaverunt.  Neque  ego  hoc  dico  mei  jactandi  causa,  qui 
sura  ab  omni  jactatione  alienissimus,et  ingenioli  mei  tenuita- 


PRvEFATIO.  9 

tisplane  conscius,  sed  ut  ostendam  in  auctoribus  recognos- 
cendls  et  emendandis  multa  viris  doctissimis  quotidie  elabi, 
quae  se  se  postea  viris  mediocri  ingenio  perhibent.  Addam 
et  illud  quoque,  hic  saepius  a  viris  praestantissimis  erratum 
esse,  quia  nemini  unquam  contigit  non  errare,  et  majus  est 
quam  ut  convenire  in  humanara  infirmitatem  possit.  Quare 
illis  certe  magna  injuria  fieret,  si  eorum  ingenii  magnitudo 
hoc  uno  labore  aestimaretur.  Pauca  eorum  praestitit  Anto- 
nius  Augustinus  quae  praestare  potuisset.  In  multis  divi- 
nus  Scaliger,  sed  dum  ingenio  suo  nimium  indulget,  saepe 
nubes  captat,et  nil  minus  quam  Festum  interpretatur.  Ful- 
vius  Ursinus,  reliquis  felicior,  utiliorem  operam  navavit, 
sed  sic  etiam  Festum,  non  tam  emendatum,  quam  emen- 
dandum  et  emendari  facilem,  tradidit.  Igitur  rem  actam 
me  non  acturum  existimavi  si  similes  conatus  meos  profer- 
rem.  Multum  ab  heroibus  illis  adjutum  me  fateor,  multa 
tamen  contra  eorum  sententiam  sum  interpretatus.  Sche- 
das  et  fragmenta  a  Fulvio  Romae  edita  diligenter  consului, 
literarum  ductus,  notas,  et  apices  anxie  pervestigavi,  unde 
consecutus  sum  ut  tuto  pronuntiare  possim  nullam  bonam 
Festi  editionem  extare,  nullam  quae  truncata  non  sit  et  parte 
sui  mutila.  Majora  quam  credi  possit  menda  sustuli,  hor- 
rendas  trajectiones  detexi,  quae  ab  iis  natae  sunt  qui  Festi 
verba  alphabetico,  ut  vocant,  ordine  disposuerunt.  Festus 
enim,  ut  solebant  illi  veteres,  primam  literam  indicasse  con- 
tentus,  nulla  observata  serie,  voces  omnes  ab  eadem  litera 
incipientes  in  eundem  locum  contulit.  Deprehendi  etiam 
alterum  et  ex  eodem  fonte  natum  errorem.  Verbum  ait, 
quod  apud  Festum  saepe  solum  legitur,  in  Schedis  semper 
ad  superiora  pertinet,  ubi  nomen  auctoris  ad  quera  illud  ait 
referendum,  verura  postea  ordine  turbato,  viri  docti  ita  de 
Verrio  simpliciter  et  absolute  loqui  Festum  credidere,  et 
de  Verrio  illud  ait  semper  interpretati  sunt,  cum  de  alio 
quovis  auctore  saepius  esset  intelligendum.  Multa  supple- 
vi,  nonnulla  addidi  in  aliis  editionibus  praetermissa.  Neque 
tamen  Festum  Porapeium  integrura  praestare  ausim  cum 
videam  quaedam  a  Gramraaticis  citari  quae  hic  frustra  quae- 


10  DACERII    PRiEFATIO. 

ras.  Sic  alicubi  me  legisse  memini  Festum  interpretatum 
esse  vocem  Ahilam,  montem  altum. 

Hoc  quoque  monendus  es,  lector,  divisionem  Festi 
aliam  fuisse.  Ista  enim,  ut  singulas  literae  libros  singulos 
contineant  Aldi  est,  non  Festi,  qui  ante  M  literam  xii. 
libros  confecit.  Liber  xiii.  incipiebat  in  medio  literae  M, 
ante  vocem  Mukis.  Inde  usque  ad  literam  O  libri  duo 
continebantur.  Initio  literae  O  incipiebat  liber  xvi.  In- 
itio  literae  Q  liber  xvii.  In  medio  literae  R  liber  xviii. 
ante  vocem  rideo.  In  medio  literae  S  liber  xix.  ante  vo- 
cem  Scirpus.  Liber  ultimus  duas  ultimas  literas  amplec- 
tebatur  T  et  V. 

E  variis  lectionibus  quae  omnium  editionum  margines  in- 
sederunt,  illas  tantum  in  notas  rejeci  quae  mihi  alicujus 
momenti  visae  sunt.  Reliquis  facile  est  carere.  Ego  sane 
ita  semper  existimavi  variarum  lectionum  multiplicationem 
locorum  corruptelara  citius  parere,  quam  eorum  emenda- 
tionem.  Habes,  lector,  quibus  te  fere  volebam.  Reliqua 
omnia  ipse  melius  cognosces.  Ita  tamen  velim  existimes 
rae  tibi  potius  exorsam,  quam  detextam  telam  tradere. 
Quare  cum  in  errores  meos,  nimis  fortasse  multos,  incurres, 
fac  memineris  me  ea  aetate  haec  scripsisse  qua  etiam  errari 
cum  excusatione  aliqua  potest.  In  reliquis  si  nonnulla 
sunt  quae  tolli  mereantur,  quaeque  te  vel  utilitate  vel  amoe- 
nitate  sua  delectare  possint,  nil  deprecor  quin  tibi  continuo 
in  animum  succurrat :  Neque  in  bona  segete  nullum  esse 
spicum  nequam,  neque  in  mala  non  aliquod  bonum.     Vale. 


ANTONII     AUGUSTINI 
PRZEFATIO 

DE 

M.  VERRll    FLACCI 

ET 

SEX.   POMPEII   FESTI 

LIBRIS. 


Skx.  PoMPEius''  Festus  his  viginti  libris,  quos  de  verbo- 
rum  significatione,  sive  priscorum  verborum  cum  eiem- 
plis  inscripsit,  libros  Verrii  Flacci  ejusdem  argumenti  in 
breviorem  formam  redegit.  Abstulit''  enim  verba  nimis 
antiqua,  intermortua  jam,  et  sepnlta,  ut  ipse  Verrius  dice- 
bat,  quaeque  nuUius  erant  usus,  et  auctoritatis  :  apertius 
quoque  et  brevius  de  eisdem  verbis  tradidit  minori  volumi- 
ne  librorum  prisca  verba  referendo  ;  exempla  etiam  in  aliis 
libris  reperta  recensuit.  Ssepius  autem  Verrii  errores  no- 
tavit ;  et  cur  id  faceret,  non  minus  docte  semper  reddidit 
rationem.  Accidit  vero  huic  libro,  ut  multis  modis  ab  an- 
tiquitate  laederetur.  Nam  neque  quis  hic  Festus  fuerit, 
neque  quo  tempore  haec  scripserit,  potuimus  invenire.  Vix 
etiam  voluminis  hujus  aliqua  mentio  reperitur  in  Charisii, 
et  Macrobii  uno  atque  altero  libro.*^  Cumque  liber  ipse 
totus  extaret  Caroli  Regis  tempore,  Paulus,  nescio  quis, 
operae  pretium  fore  ratus  est,  si  epitomen  quandam  effice- 

»  Ex  Pauliepist.  ad  CaroJ.  *"  Ex  Charis.   lib,   n.  et   Macrob, 

^  Ex  Festo  verbo  Profanum,  lib.  lu.  Saturn. 


12  ANTONII    AUGUSriNI 

ret  eorum,  qiiag  ipsi  magis  placuerunt.  Is  liber  indoctis 
viris  adeo  placuit,  ut  pro  Festo  in  omnibus  bibliothecis 
substitueretur.*  Unus  adhuc  liber  extabat  totius  cladis  su- 
perstes,  sed  qualis  victis  commilitonibus  et  occisione  occi- 
sis,  miles  truncis  naribus,  altero  oculo  efFosso,  mutilo  alte- 
ro  brachio,  cruribus  fractis  repit  alicunde.  Ejus  libri  ad- 
vecti,  ut  ferunt,  ex  IUyrico  habuit  aliquas  pagellas  Pompo- 
nius  Lsetus,  ut  Pius,  ut  Politianus  scripserunt ;  majorem 
libri  partem  Manilius  Rallus.  Ab  his  Angelus  Politianus*^ 
librum  accepit,  agnovit,  et  exscripsit,  et  ex  eo  in  centuria 
versum  Catulli  emendare  tentavit.  Ab  eodem  Politiani  ex- 
emplo  Petrus  Victorius  s  aliquot  locis  in  variis  lectionibus 
vulgares  Festi  libros  emendare  doctissime,  ut  solet,  coepit : 
pervenerunt  ipsae  reliquias  libelli  ad  Aldum  Manutium,  qui 
conatus  est  cum  Pauli  epitome  ea^S  conjungere,  et  unum 
corpus  ex  duplicibus  membris  conficere.  Sed  tam  multa 
omissa  sunt,  tam  muita  aliter  edita,  ut  alios  emendatores 
res  desiderarit.  Simili  ratione  ex  utroque  libro  confectus 
alter  liber  extat  apud  Achillem  Mafeum  Bernardini  Cardi- 
nalis  fratrem,  qui  Aldino  locupletior  est.  Ita  tres  ejusdem 
libri  editiones,  omnes  autem  imperfectae  extiterunt.  Vetus 
ille  liber  Festi  dimidiatus,  cujus  ante  M  literam  nihil  ex- 
tat ;  ab  ea  vero  litera  ad  finera  vix  dimidium  est,  quod  su- 
perest,  ejus,  quod  antea  fuerat.  Alter  liber  est  Pauli  epi- 
torae,  quae  quara  negligenter  facta  sit,  ex  collatione  verbo- 
rura  Festi  et  Pauli,  quod  hac  editione  ostendiraus,  vel 
indoctissiraus  quisque  agnoscere  potest.  Tertius  est  ex 
utroque  confectus,  quales  sunt  Aldi,  Mafei,  et  nostcr.  Sed 
nos  hoc  amplius  fecimus,  quod  illi  neglexerunt ;  ut  lectores 
admoneremus,  quae  Festi,  quaeque  Pauli  essent.  Omnia 
quoque  fragmenta  Festi  describi  curavimus,  ne  quid  desi- 
derari  posset ;  in  quibus  interpretandis  quam  operam  po- 
.suerimus,  ex  his,  quae  in  comraentariis  ascripsiraus,  judi- 
care  lector  possit.     Habuiraus  autem  hoc  raonuraentum 

e  Ex  Pio  in  annot.  post.  cap.  16.        Var.  lect.  et  lib.  xviii.  cap.  7.   et 
*■  Ex  Politian.  cent.  1.  cap.  73.  alibi. 

8  Ex  Petro  Vict.  lib.  xvii.  cap.  2. 


PRyEFATlO.  13 

antiquitatis,  ex  locupletissima  bibliotheca  amplissimi  viri 
Rainutii  Farnesii  Cardinalis,  cui  propter  singularem  bona- 
rum  literarum  amorem,  ingeniumque  praeclarum,  atque  in 
utraque  lingua  maximos  progressus,  et  non  vulgarem  eru- 
ditionem,  a  Michaele  Silvio  Cardinali  ex  testaraento  relic- 
tum  est.  In  hac  editione  mutatus  est  verborum  ordo  Ver- 
rii,  Festi,  et  Pauli :  ut  lector  facilius,  quid  de  quaque  re 
scriptum  sit,  reperiat.  Nam  Veteres,  nescio  quo  modo  pri- 
mam  literam  indicasse  contenti,  omnia  verba  ab  eadem  in- 
choata  in  unum  locum  conferebant;  nostri  melius  omnibus 
syllabis  ordinem  adhibuerunt  literarum :  ita  facile  verba 
reperies  ;  quee  tamen  si  obiter  dicta  sint,  praesto  erit  quae- 
renti  index  obiter  dictorum.  Divisio  librorum  Festi  omissa 
est,  propterea  quod  ea,  quam  Aldus  confecit,  ut  singulae 
literse  libros  singulos  contineant,  Festi  non  est :  nam  in  his 
pagellis,  quas  habuimus,  liber  xviii.  et  liber  xix.  in  medio 
verborum,  quse  ab  R  et  S  inchoantur,  incipiunt.  Initio 
vero  O  literaj  liber  xvi.  et  initio  Q  liber  xvii.  incipiunt, 
ut  ex  quibusdam  literarum  vestigiis  agnoscere  potuimus. 
Verba,  quorum  initium  est  P  litera,  credimus  in  duos  libros 
fuisse  divisa.  Ultimum  librum  ante  finem  T  liter^  incho- 
asse  arbitramur.  Ita  ante  O  literam  libri  xiii.  ab  ea  lite- 
ra  ad  extremum  libri  septem.  Sed  et  Macrobius  libro  iii. 
refert,  Festum  scripsisse  lib.  xiii.  de  verbonira  significa- 
tionibus:  Mos  est  institutura  patrium,  &c.  Haec  quia  ni- 
mis  incerta  sunt,  et  minus  utilia,  praetermisimus.  Sed 
quia  ad  manus  nostras  non  pervenerunt  omnia  Festi  frag- 
menta,  notam  addidimus  iis,  quai  Festi  esse  arbitrabamur, 
ad  ea  vero,  quae  scimus  ejus  esse,  cognomen  ejus  ascrip- 
simus.  Reperietur  hoc  in  M,  O,  P,  T,  V  literis.  Ea  ex 
Aldi  et  Mafei  libris  sumsimus :  in  quibus  poterit  haec  edi- 
tio  ab  iis,  qui  eas  pagellas  habent,  eraendatior  fieri.  Et 
quoniam  Verrius  Flaccus  primus  hujus  operis  auctor  fuit, 
quaecumque  ejus  opera  extant,  quseque  de  eo  ab  aliis  refe- 
rantur,  initio  coUocavimus. 


JOHANNIS     CLERICI 

DE  EDITIONE  DACERIANA 

A  SE  AUCTIUS  RECUSA 

ADMONITIO    LECTORT. 


CuM  statuissemus  recudere  Parisiensem  Editionem  Pom- 

peii  Festi,  raoniti  sumus  ei  nonnulla  deesse,  quae  si  supple- 

rentur,  Lectorura  usibus  accomraodatior  futura  liaec  nostra 

Editio  videbatur.     Primum  deerant  notae  integraj  viri  sum- 

mi  Jos.  Scaligeri,  quas  contractas  suis  adraiscuerat  Vir 

Clarissiraus  And.  Dacerius,  pleruraque  quidem  addito  no- 

mine   Scaligeri,   sed  et  interdum   omisso.     Eas  integras, 

atque  subjecto  constanter  Scriptoris  nomine,  edi  hic  cu- 

ravimus.     Secundo,  idem  praestitimus  in  notis  Ant.  Augus- 

tini  et  Fulvii  XJrsini,  quas  deesse  etiam  videbamus,  nisi 

earum  obiter  meminisset  Dacerius.     Scaliger  quidem  et 

Augustinus  nondum  viderant  Fragmentum  Festi ;  sed  tamen 

felicissime  lacunas  exemplarium  suorura  subindc  suppleve- 

re,  praesertim  Scaliger;  a  quo  ideo  inspectum  fragmentum, 

quaravis  dissimularit,  fuere  qui  crediderint.     Aitaraen  et 

interdum  ab  ejus  vocibus  abit,  ita  tamen  ut  si  aberret  docte 

omnino  hallucinetur,   et  lectu    sit  dignissimus.      Tertio, 

Fragmentum  et  Schedas,  cum  notulis  Ful.  Ursini,  subjunxi- 

mus,  ut  a  Lectoribus  possent  cum  superioribus  comparari. 

Tametsi  enim  ex  iis  suppletae  sint  lacunae  Festi,  nonnulla 

etiamnura  sunt  quae  in  eo  non  coraparent,  et  quae  intercidere 

negligentia  nostra  nefas  duxiraus.     Haec  de  hac  Editione 

monenda  habebaraus,  ad  quae  hoc  unum  accedet ;  innumera 

menda  Typothetarum,  quae  in  Editionem  Parisiensem  ir- 

repserant,  ex  hac  fuisse  diligenter  sublata.  VaJe. 


DE 

M.  VERRIO    FLACCO. 


Verrius  Flaccus  libertinus  docendi  genere  maxime  in- 
claruit :  namque  ad  exercitanda  discentium  ingenia  aequa- 
les  inter  se  committere  solebat,  proposita  non  solum  mate- 
ria,  quam  scriberent,  sed  et  prsBmio,  quod  victor  auferret: 
id  erat  liber  aliquis  antiquus,  pulcher,  aut  rarior.  Quare 
ab  Augusto  quoque  nepotibus  ejus  prseceptor  electus  trans- 
iit  in  palatium  cum  tota  schola :  verum  ut  neque  amplius 
posthac  discipulum  reciperet.  Docuitque  in  atrio  Catilinae 
domus,  quae  pars  palatii  tunc  erat,  et  sestertia  centena  in 
annum  accepit.  Decessit  aetatis  exactae  sub  Tiberio. 
Statuam  habet  Praeneste'  in  inferiore  fori  parte  contra 
hemicyclum,  in  quo  fastos  a  se  ordinatos  et  marmoreo 
parieti  incisos  publlcarat.    Ex  Siiet.  de  Grammaticis. 

Scribonius  Aphrodisius,  Orbilii  servus  atque  discipulus, 
mox  a  Scribonia  Libonis  filia,  quae  prior  Augusti  uxor 
fuerat,  redemtus,  et  manumissus,  docuit  quo  Verrius  tem- 
pore :  cujus  etiam  libros  de  Orthographia  rescripsit  non  sine 
insectatione  studiorum,  morumque  ejus.     Ex  Eodem. 

Marcum  quidera  Antonium,  ut  insanum,  increpat  Augus- 
tus,  quasi  ea  scribentem,  quae  mirentur  potius  homines, 
quam  intelligant,  &c.  Tuque  dubitas,  inquit,  Cimberne 
Annius,  an  Verrius  Flaccus  imitandi  sint  tibi,  ita  ut  verbis, 
quae  Crispus  Sallustius  excerpsit  ex  originibus  Catonis, 
utaris  ?  an  potius  Asiaticorum  oratorum  inanibus  sententiis 
verborura  volubilitas  in  nostrum  sermonera  transferenda  ? 
Ex  Eod.  Aug.  86. 

Ante  obitum  Augusti  anno  quarto  Athenodorus  Tarsen- 
sis  stoicus  Philosophus,  et  M.  Verrius  Flaccus  grammati- 
cus,  insignes  habentur.     Ex  Euseh.  in  Chron. 

1  Alii  pro  Vtsl(K  conj.  teste  Scalig. 


M.  VERRII    FLACCI 

QU^    EXTANT. 


M.    VERRII    FLACCI 
RERUM   MEMORIA  DIGNARUM 

LIB.    I. 

V  ERRius  hoc  librorefert,  cur  dicatur  versus  ille  ex  Hesio- 
do,  Malum  consilium  consultori  pessimum  est.  Statua 
Romae  in  comitio  posita  Horatii  Coclitis  fortissimi  viri  de 
coelo  tacta  est.  Ob  id  fulgur  piaculis  luendum  haruspices 
ex  Etruria  acciti,  inimico  atque  hostili  in  populum  Roma- 
num  animo,  instituerant  eam  rem  contrariis  reUgionibus 
procurare.  Atque  illam  statuam  suaserunt  in  inferiorem 
locum  perperam  transponi,  quem  Sol  oppositu  circum 
undique  aliarum  aedium  nunquam  illustraret.  Quod  cum  ita 
fieri  persuasissent,  delati  ad  populum,  proditique  sunt ;  et 
cum  de  perfidia  confessi  essent,  necati  sunt :  constititque 
cam  statuam,  perinde  ut  verae  rationes  post  compertae 
monebant,  in  locum  editum  subducendam,  atque  ita  in  area 
Vulcani  subhmiori  loco  statuendam.  Ex  qua  re  bene  et 
prospere  reip.  cessit.  Tunc  igitur,  quod  in  Etruscos  ha- 
ruspices  male  consulentcs  animadversum  vindicatumque 
fuerat,  versus  hic  senarius  scite  factus  cantatusque  esse  a 
pueris  urbe  tota  fertur.'' 

^  Ex  Gel.  lib.  iv.  cap.  5. 


M.    VMRRir    FLACCI    qU JE    LXTANT.  17 


INCERTI  LIBRI. 

Plurimas  prodidit  Verrius  mortes repentinas.'^ 

Roma  plurimos  elephantos  vidit  anno  quingentesimo  se- 
cundo,  victoria.L.  Metelli  Pontificis  in  Sicilia  de  Poenis 
captos.  cxLii.  fuere  transvecti  ratibus,  quas  doliorum  con- 
sertis  ordinibus  imposuerant.  Verrius  eos  pugnasse  in 
circo,  interfectosque  jaculis,  tradit,  penuria  consilii :  quo- 
niam  neque  ali  placuisset,  neque  donari  regibus.^ 

Tenuissimura  muraenis  tergus,  contra  anguillis  crassius, 
eoque  verberari  solitos  tradit  Verrius  praetextatos,  et  ob 
id  raulctam  his  dicit  non  institutam.'' 

Populum  Romanura  farre  tantum  e  frumento  trecentis 
annis  usum  Verrius  tradidit.' 

Verrius  Flaccus  auctores  ponit,  quibus  credat  in  oppug- 
nationibus  ante  omnia  solitum  a  Romanis  sacerdotibus  evo- 
cari  Deum,cujus  in  tutelaid  oppidum  csset,  promittiqu  eilli 
cundeni,  aut  ampliorera  locum  apud  Romanos,  cultumve.'' 

Tunica  aurea  triumphasse  Tarquinium  Priscum  Verrius 
tradit.' 

Enumerat  auctores  Verrius,  quibus  credere  sit  necesse, 
J  ovis  ipsius  simulacri  faciem  diebus  festis  minio  illini  soli- 
tara,triumphantumque  corpora.  Sic  Caraillura  triumphasse. 
Hac  religione  etiam  nunc  addi  in  unguenta  coenas  trium- 
phalis,  et  a  Censoribus  in  primis  Jovem  miniandura  lo- 
cari.™ 

Verrius  Flaccus  ait,  cum  populus  Ro.  pestilentia  labora- 
ret,  essetque  responsum  id  acciderc,  quod  Dii  despiceren- 
tur,  anxiam  urbem  fuisse,  quia  non  intelligeretur  oracu- 
lum  :  evenisseque,  ut  Circensium  die  puer  de  ccenaculo  pora- 
pam  superne  despiceret,  et  patri  refcrret,  quo  ordine  se- 
creta  sacrorum  in  arca  pilenti    composita   vidisset.     Qui 

^  Ex  Plin.  lib.  vii.  cap.  53.  >"  Ex  eod.  lib.  xxviii.  cap.  2. 

s  Ex  eod.  lib.  viii.  cap.  6.  '  Ex  eod.  1,  xxiii.  r.  3. 

•>  Ex  eod.  lib.  ix.  cap.  23.  °>  Ex  eod.  lib.  cap.  7. 

'  Ex  eod.  I.  xviii.  c.  7. 

Deliili.ilVay.Clas.  Pomp.  Fesl.  B 


18  M.    VERRII    FLACCI 

cum  rem  gestam  senatui  nuntiasset,  placuisse  velari  loca 
ea,  qua  pompa  veheretur  :  atque  ita  peste  sedata  puerum, 
qui  antiquitatem  sortis  absolverat,  togas  prastextae  usum 
munus  impetravisse." 

M.   VERRII    FLACCI    SATURNUS. 

Saturnaliorum  dies  apud  Grsecos  quoque  festi  liaben- 
tur.° 

Dilucide  me  de  constitutione  Saturnaliorum  scripsisse 
arbitror. 

Cur  autem  Saturnus  ipse  in  compedibus  visatur,  Verrius 
Flaccus  causam  se  ignorare  dicit. 

XII.  Kal.  Jan.  feriae  sunt  divas  Angeroniae,  cui  Ponti- 
fices  in  sacello  Volupiae  sacrum  faciunt :  quam  Verrius 
Flaccus  Angeroniam  dici  ait,  quod  angores  ac  animorum 
solicitudines  propitiata  depellat. 


M.   VERRII    FLACCI 

DE  OBSCURIS  CATONIS. 

LIB.  I. 
LIB.  II. 

In  eo  libro  scriptum  inventum  est,  receptitium  servum 
dici  nequam,  et  nulli  pretii,  qui,  cum  venum  esset  datus, 
redhibitus  ob  aliquod  vitium,  receptusque  sit.  Propter 
ea,  inquit,  servus  ejusmodi  sectari  maritum,  et  flagitare 
pecuniam  jubebatur :  ut  eo  ipso  dolor  major,  et  contumelia 
gravior  viro  fieret,  quod  eum  servus  nihili  petcndae  pecu- 
niae  causa  compellaret.  Cum  pace  autem,  cumque  venia 
istorum,  si  qui  sunt,  qui  Verrii  Flacci  auctoritate  capiun- 
tur,  dictum  hoc  sit :  receptitius  enira  servus  in  ea  re,  quam 
dicit  Cato,  aliud  omnino  est,  quam  Verrius  scripsit.P 

"  Ex  Macrob.  lib.  i.  lib.  i. 

*  Haec  et  seqq.  ex  Macrob.  Sat.         p  Ex  Gell.  lib.  xvii.  cap.  6. 


QVM    EXTANT.  19 

31.   VERRII    FLACCI 

DE  VERBORUM  SIGNIFICATIONE. 

LIB.  I. 
LIB.  II. 
LIB.  III. 
LIB.IV. 

Verrius  hoc  libro  dies,  qui  sunt  postridie  Kalendas, 
Nonas,  Idus,  quos  vulgus  iraperite  nefastos  dicit,  propter 
hanc  causam  dictos  habitosque  atros  esse  scribit.  Urbe, 
inquit,  a  Gallis  Senonibus  recuperata  L.  Atilius  in  senatu 
verba  fecit,  Q.  Sulpitium  Tr.  Mil.  ad  Alliam  adversus 
Gallos  pugnaturum,  rem  divinara  dimicandi  gratia  postridie 
Idus  fecisse  :  tum  exercitum  populi  Romani  occidione 
occisum,  et  post  diera  tertium  ejus  diei  urbem  preeter  Capi- 
tolium  captam  esse.  Comphiresque  alii  senatores  recor- 
dari  sese  dixerunt,  quotiens  belli  gerendi  gratia  res  divina 
postridie  Kalendas,  Nonas,  Idus  a  magistratu  populi  Ro- 
mani  facta  esset :  ejus  belli  proximo  deinceps  prailio  rera- 
publicam  male  gestam  esse.  Tum  senatus  eam  rem  ad 
Pontifices  rejecit,  ut  ipsi,  quod  videretur,  statuerent.  Pon- 
tifices  decreverunt  nullum  iis  diebus  sacrificium  recte 
futurum.'' 

Historiani  ab  annalibus  quidam  differre  eo  putant,  quod, 
cum  utrumque  sit  rerum  gestarum  narratio,  earum  tamen 
proprie  rerum  sit  historia,  quibus  rebus  gerendis  interfue- 
rit  is,  qui  narret :  eamque  esse  opinionem  quorundam  Ver- 
rius  refert.  Ac  se  quidem  dubitare  super  ea  re  dicit. 
Posse  autem  videri  putat  nonnihil  esse  rationis  in  ea  opi- 
nione,  quod  historia  Grsece  significat  rerura  cognitionem 
praesentium.  Sed  nos  audire  soliti  sumus,  annale  om- 
nino  id  esse,  quod  historiae  sint ;  historias  non  omnino  esse 
id,  quod  annales  sint.' 

■)  Ex  Gell,  lib,  v.  cap.  17.  '  Ex  Gell.  lib.  v.  cap.  18. 


20  M.   VERRII    FLACGI 

LIB.  V. 

Salva  res  est,  dum  saltat  senex,  quare  parasiti  Apollinis  in 
scena  dictitent,  causam  Verrius  in  libro  quinto,  quorum 
prima  est  P  litera,  reddidit.  Quod  C.  Sulpicio,  C.  Fulvio 
Consulibus,  &c.  At  in  hoc  libro  refert  Sinnii  Capitonis 
verba,  &c.  Quam  inconstantiam  Verrii  nostri  non  sine 
rubore  retuli.' 

LIB.  VI. 

INCERTI  LIBRI. 

Bellitudinem  sicut  raagnitudinem  Verrius  (alias  Va- 
rus)  dixit.* 

Impetum,  industrium,  indulgentem  perinde  composita 
ait  Verrius,  atque  impunis,  et  immunis  :  mihi  non  satis  per- 
suadet." 

Mamphula  appellatur  panis  Syriaci  genus,  quod,  ut  ait 
Verrius,  in  clibano  ante,  quam  percoquatur,  decidit  in  car- 
bones,  cineremque,  &c.'' 

Mater  Matuta,  manes,  mane,  matrimonium,  materfami- 
liae,  matertera,  matrices,  materise  dictae  videntur,  ut  ait 
Verrius,  quia  sint  bona,  &C.''' 

Matronae  a  magistratibus  non  summovebantur,  &c.  quam 
ob  causam  ait  Verrius  tiegue  earum  viros  sedentes  cum  ux- 
oribus  in  vehiculo,  descendere  coactos.'' 

Mendicura  dici  Verrius  putat  a  mente  ejus,  quem  fefelle- 
rit  fortuna  :  vel  quod  precetur  quemque,  ut  vitae  suae  me- 
deatur  cibo.^ 

Metaphoram  quam  Graeci  vocant,  nos  tralationem,  id  est, 
domo  mutuatura  verbum,  quo  utimur,  inquit,  Verrius,  &c. 

Naucum  ait  Ateius  Philologus  poni  pro  nugis,  &c.  Qui- 

*  Ex  Festo,  veibo  Salva  res  est.  ^  Ex  eod. 

'  Ex  Festo  vel  Paulo.  '^  Ex  Festo  et  Panlo. 

"  Ex  eod.  y  Ex  eod.  utet  cetcra  oiniiia. 

*  Ex  eod. 


qVJE    EXTANT.  21 

dam  nucis  juglandis,  quam  Verrius  juglandam  vocat,  me- 
dium,  velut  dissepimentum,  &c. 

Occare,  et  occatorem  Vcirius  putat  dictum  ab  occaeden- 
do,  quod  ceedat  grandis  globos  terrae  :  cum  Cicero  venus 
tissime  dicat  ab  occaecando  fruges  satas. 

Orcum  quem  dicimus,  ait  Verrius  ab  Antiquis  dictum 
uragum,  &c.  sed  nihil  afFert  exemplorum,  &c. 

Oscos,  quos  dicimus,  ait  Verrius  Opscos  antea  dictos 
teste  Ennio,  cum  dicat :  '  De  muris  res  gerit  Opscus.'  Ad- 
jicit  etiam,  quod  stupra  inconcessas  libidinis  obscena  di- 
cantur  ab  ejus  gentis  consuetudine  inducta.  Quod  verum 
esse  non  satis  adducor,  &c. 

Pedum  est  quidem  baculum  incurvum,  &c.  Sed  in  eo 
versu,  qui  est  in  Iphigenia  Ennii,  Procede,  gradum  proferre 
pedura,  nitere:  cessas?  id  ipsum  jaculum  significari  cum 
ait  Verrius,  mirari  satis  non  possum,  &c. 

Percunctatio  pro  interrogatione  dicta  videtur  ex  nautico 
usu,  &c.  ob  quam  causam  ait  Verrius  etiam  secundam 
syllabam  per  O  solere  scribi.  Mihi  id  falsum  videtur, 
&c. 

Piari  eos,  veluti  proprio  verbo  ait  Verrius,  qui  parum 
sint  animati,  &c. 

Pictor  Zeusis  risu  mortuus,  dura  ridet  efFuse  pictam  a  se 
anura  ypavv.  Cur  hoc  loco  relatum  sit  a  Verrio,  cum  de 
significatu  verborura  scribere  propositum  habuerit,  equi- 
dem  non  video,  &c. 

Prasdia  rursus  Verrius  vocari  ait  ea  remedia,  quae  data 
Caecilia,  &c.  ca  vocari  ait,  quod  mala  prohibeant. 

Prserogativae  centuriae  dicuntur,  &c.  Verrius  probabilius 
judicat  esse,  ut  cum  essent  designati  a  praerogativis,  in  ser- 
monem  res  veniret,  &c. 

Profanum,  quod  non  est  fanum,  &c.  ut  Verrius,  &c.  cu- 
jus  opinionem  neque  in  hoc,  neque  in  aliis  compluribus 
refutare  minime  necesse  est :  cum  propositum  habeam  ex 
tanto  librorum  ejus  numero  intermortua  jam  et  sepulta 
verba,  atque  ipso  sa^pe  confitenten  ullius  usus  atque  auc- 
toritatis,  prseterire  :  et  reliqua  quam  brevissime  redigere  in 
libros  admodum  paucos.     Ea  autem,  de  quibus  dissentio  et 


22  M.    VERRII    FLACCI 

aperte,  et  breviter,  ut  sciero,  scripta  in  his  libris  meis  in- 
venientur,  inscribuntur :  Priscorum  verborum  cum  ex- 

EMPLIS. 

Quatere  suspensum  et  vicinum  rei  alicujus  motura  sig- 
nificat:  non,  ut  Verrius  putat,  ferire,  &c. 

Refert  cum  dicimus,  errare  nos  ait  Verrius :  esse  enim 
rectum  Rei  fert,  &c.  sed  esse  jam  usu  possessum. 

Repagula  sunt,  ut  Verrius  ait,  quae  patefaciundi  gratia 
ita  figuntur,  ut  ex  contrario  quse  oppangantur,  &c. 

Repastinari  ager  is  dicitur,  ut  Verrius  existimat,  cujus 
natura  mutatur  fodiendo,  &c. 

Repudium  Verrius  ait  dictum,  quod  fit  ob  rem  puden- 
dam,  &c. 

Rhegium  appellare  oportere  ait  Verrius  id  municipium, 
quod  in  freto  e  regione  Siciliae  est,  &c. 

Romuliam  tribum,  &c.  iiivenisse  ait  Verrius  xetitam,  &c. 

Ruscum  est,  ut  ait  Verrius,  amplius  paulo  herba,  et  exi- 
lius  virgultis,  &c. 

Sacram  viam  quidam  appellatam  esse  existimant,  &c. 
nec  appellari  debere  ait  Verrius,  sed  disjuncte,  ut  ceteras 
vias  Flaminiam,  Appiam,  Latinam  :  ut  ne  novam  viam  qui- 
dein,  &c. 

Salicem  Verrius  virgulti  genus,  non  arboris,  dicit,  et  ridi- 
cule  interpretatur  dictum,  quod  ea  celeritate  crescat,  ut  sa- 
lire  videatur. 

Salinum  in  mensa  pro  aquali  solitum  esse  poni  ait  cum 
patella,  quia  nihil  aliud  sit  sal,  quam  aqua. 

Sas  Verrius  putat  significare  eas,  auctore  Ennio,  &c.  cum 
suas  magis  videatur  significare,  &c. 

Satis  verbum  Verrio  melius  fuit  praeterire,  ut  mihi  vide- 
tur,  quam  tam  absurdas  opiniones  suas  de  eo  recitarc,  quas 
sciens  praeterii,  tam  Hercules,  quam  de  scabro,  quod  prox- 
imum  sequebatur. 

Scraptse  dicebantur  nugatoriae,  ac  despiciendae  mulieres, 
ut  ait  Verrius,  ab  iis,  quae  screa  iidem  appellabant,  &c. 

Scurrae  vocabulum  Verrius  ineptissime  aut  cx  Graeco 
tractum  ait,  quod  ex  o-xypoa^j»?,  aut  a  scquendo,  cui  magis 
assentitur,  &c. 


qVM    EXTANT.  23 

Senonas  Gallos  Verrius  ait  existimari  appellari,  quia 
novi  venerint,  &c. 

Serilla  Verrius  appellari  putat  navigia  Istrica,  &c.  cum 
TTipnppcKTTiyiwg,  et  ficto  vocabulo  usus  sit,  &c. 

Sertorem  quidam  putant  dictura  a  prendendo,  &c.  quod 
totum  Verrius  aTnSavwj  introduxit. 

Silicernium  Verrius  existimat,  &c. 

Solea,  ut  ait  Verrius,  est  non  solum  ea,  quae  solo  pedis 
subjicitur,  sed  etiam  pro  materia  robusta,  &c. 

Solida  sella,  &c.  appellahdint,  inquit  Verrius,  quod  scilicet 
tota  essety  absurde  ut  mihi  videtur,  &c. 

Sola  appellantur  sedilia,  &c.  qua?,  ut  ait  Verrius,  omnia 
dicta  sunt  a  soUo,  &c. 

Spondere  Verrius  putat  dictum,  quod  sponte  sua,  id  est 
voluntate,  promittatur.  Deinde  oblitus  inferiore  capite  spon- 
sum  et  sponsam  ex  Graeco  dictam  ait,  &c. 

Stellionem  genus  lacerta  Verrius  dictum  ait,  &c. 

Stipatores  ait  dictos  a  stipe,  &c. 

Suburam  Verrius  alio  libro  a  pago  Succusano  dictam 
ait :  hoc  vero  maxime  probat  eorum  auctoritate,  &c. 

Supervacaneum  id  videtur  secludit  Verrius  ab  vacuo,  &c. 

Taenias  Graecam  vocem  sic  interpretatur  Verrius,  ut  di- 
cat  ornamentum  esse  laneum  capitis  honorati,  &c. 

Talionis  mentionem  fieri  in  duodecim  ait  Verrius,  &c. 
neque  id,  quid  significet  indicat,  puto  quia  notum  est,  &c. 

Taminia  uva  sylvestris  generis  videtur  Verrio  dicta,  quae 
tam  mira  sit  quam  miniura. 

Tarquitias  scalas,  &c.  appellatas  esse  ait  vulgo  existi- 
mari  Verrius. 

Tartarino  cum  dixit  Ennius,  horrendo  et  terribili  Verrius 
vult  accipi,  a  Tartaro,  qui  locus  apud  inferos. 

Tentipellium  Artorius  putat  esse  calciamentum,  &c.  Ti- 
tinium  ait  Verrius  existimare  id  medicamentum  esse,  &c. 
cum  ille  TgoTrjxiu^  dixerit. 

Tonsillam  esse  Verrius  ait  palum  dolatum,  &c. 

Tumultum  dici  ait  Verrius,  qui  ab  aliis  oriatur,  quam  ab 
Italicis,  et  Galhcis  hostibus,  &c. 


24  M.    VERRII    FLAGCl 

Turrhenos  Etruscos  appellari  solitos  ait  Vcrrius,  a  Tur- 
rheno  duce  Lydorum,  &c. 

Vacerram  Verrius  et  alii  complures  vocari  dicunt  stipi- 
tem,  ad  queni  equos  solebant  religare. 

Vineae,  ut  Verrius  praecipit,  quod  vini  feraces  sint,  &c. 


M.   VERRII    FLACCI    EPISTUL^. 

Nam  crebro  in  antiquis  lectionibus  invenitur,  sicut  iu 
epistulis  probat  Verrius  Flaccus  exemplis,  auctoritate,  ra- 
tione  dicens  in  adverbiis  pro  V,  O  plerumque  majores  po" 
nere  consuetos,  et  sic  pro  Huc,  Hoc,  Veteres  dicere  sole- 
bant,  sicut  pro  illuc,  illoc  dicimus.^ 


M.    VERRII    FLACCI    CARMINA. 

Blandilusque  labor  molli  curahitur  urte^ 

INCERTA  VERRII  FLACCl. 

SiEViTiAQUE  eorum  aborainaretur  ab  hominibus.'' 

Festinat  a  fando  dicitur  :  quoniam  isti  ignaviores,  qui 
nihil  perficere  possunt,  plus  verborum,  quam  operae  habcnt. 
Sed  id  nimis  coactum,  atque  absurdum  videtur,  inquit  Gel- 
lius.*^ 

Caper  ostendit  de  dubiis  generibus  Verrium  Flaccum  po- 
suisse  alecem  hanc  dicens.*^ 

Alicam  sine  aspiratione  dictam  Verrius  tradit,  et  sic 
multi  dixerunt.* 

»  Ex  Servio  Hb.  viii.  ^n.  "^  Ex  Gell.  lib.  xvi.  cap.  14. 

»  Ex  Prisc.  lib.  viii.  ^  Ex  Prisc.  lib.  vi. 

>>  Ex  Prisc.  lib.  viii.  «  Ex  Cbaris.  lib.  i. 


qVM    FXTANT.  25 

Helenius  Acron  Verrium  dicit  errare,  qui  putat  hos  ambo 
dici  debere/ 

Amcena  loca  Varro  dicta  ait,  eo  quod  solum  araorem 
prsestent,  et  ad  se  amanda  alliciant.  Verrius  Flaccus, 
quod  sine  munere  sint,  nec  quicquam  his  ofRciat :  quasi 
amunia,  hoc  est,  sine  fructu,  unde  nullus  fructus  exsolvitur : 
inde  etiam  nihil  prasstantes,  immunes  vocantur.§ 

Non  negat  Verrius  Flaccus  Kal.  Apr.  postea  constitu- 
tum,  ut  matronae  Veneri  sacrum  facerent.'' 

Nonnulli  etiam  ex  participiis  putaverunt  talia  figurari : 
ut  Verrius  Flaccus,  qui  ab  eo,  quod  est  audens,  audenter.* 

Camara  dicuntur,  ut  Verrius  Flaccus  affirmat,  non  camera 
per  E.  Sed  Lucretius,  cameraqne  caminis  ex  cratibus,  etiam 
tameram  dici  posse  ostendit.'' 

Incohavi  ab  incoho  dicendum  putat  Julius  Modestus  : 
quia  sit  compositura  a  caho  initio  rerura,  quod  Verrius  (et) 
Flaccus  in  postrema  syllaba  aspirandum  probaverunt.  Co- 
hum  enira  apud  Veteres  mundum  significat.' 

Clunes  Verrius  Flaccus  masculino  genere  dici  probat, 
quoniam  in  IS  syllaba  terminata  omnia  carentia  nominativo 
singulari  masculina  sunt ;  ut  panis,  cinis,  crinis,  et  similia."' 

Dihgente.  Verrius  Flaccus,  inquit  Plinius,  eorum  norai- 
num,  quae  NS  finiuntur,  casu  norainativo,  ablativus  in  E  di- 
rigendus  est." 

DifFert  fatigatus  a  fesso,  ut  Verrius  ait,  quod  fatigatus, 
cura  quis  per  alium  laborare  compellitur :  fessus  vero,  cum 
quis  labore  deficit,  ut  lassus.'' 

Nec  hanc  solum  Romani  meretricem  colunt,  sed  Faulam 
quoque,  quara  Herculis  scortum  fuisse  Verrius  scribit.p 

Verrius  Flaccus  sic  distinxit :  modica  esse  labra,  labia 
immodica,  et  inde  Labiones  *  dici.'' 


2  Alii  Labeones. 


^  Ex  eod.  lib.  m  Ex  Charis.  lib.  i. 

1  Ex  Isid.  lib.  xiv.  cap.  8.  etym,  "  Ex  eod.  lib. 

•'  Ex  Macrob.  lib.  i.  Satiirn.  <>  Ex  Diomede  lib.  i. 

*  Ex  Charis.  Jib,  ii.  p  Ex  Lact.  lib.  i.  cap.  20. 
"  Ex  eod.  lib.  i.  «i  Ex  Charis.  lib.  i. 

•  Ex  Diom.  lib.  i.  probavit. 


26  M.  VERRII    FLACCl 

Verrius  lacte  pro  lac  dicit/ 

Nonnulli  synalephas  quoque  circa  observandara  scrip- 
tionem  existimaverant :  sicut  Verrius  Flaccus  :•  ut  ubicum- 
que  priraa  vox  M  litera  finiretur,  sequens  a  vocali  incipe- 
ret,  M  uon  tota,  sed  pars  illius  prior  tantum  scriberetur,  ut 
appareret  exprimi  non  debere.* 

Manibus  per  duo  I  dicendum,  quia  sunt  a  manibus,  ut 
p  utat  Verrius:  sed  et  manubiae  per  V  dici  possunt.' 

Nomenclator  sine  V  dicitur,  ut  Verrius  ait,  velut  nomi- 
nis  calator." 

Panis  geuitivo  plurali  panum  Verrius  dixit.^ 

Polenta  dici  debet  per  O,  cujus  rei  Verrius  Flaccus  ra- 
tiouem  reddit,  quod  usu  omnium  poliatur.'' 

Cum  autem  quid  hoc  est  hominis  quaeritur,  inquit,  de  ali- 
cujus  quaero  hominis  qualitate*  qui  necesse  sit*  hic  mas- 
culine  dicendus  est,  ut  Verrius  ait :  quoniam  neutra  in  I  et 
in  VS  non  exeunt." 

Sal  neutro  genere  Verrio  etiam  placuit.^ 

Porphyrio  ex  Verrio  et  Festo,  in  auguralibus,  inquit,  li- 
bris  ita  est,  sane  sarcteque.^ 

Verrii  Flacci  scripta  ad  hoc  genus  quaestionis  pertinentia 
hagc  fuerunt.  Senatum  dici  et  pro  loco,  et  pro  hominibus, 
civitatem  et  pro  loco,  et  oppidb :  et  pro  jure  quoque  homi- 
num,  et  pro  hominum  multitudine  :  tribus  quoque  et  decu- 
rias  dici,  et  pro  loco,  et  pro  jure,  et  pro  hominibus  :  concio- 
nem  autem  tria  significare,  locum,  suggestumque  unde  ver- 
ba  fierent ;  "item  significare  coetum  populi  assistentis  ;  itera 
orationem  ipsam,  quae  ad  populum  diceretur.* 

Verrio  Flacco  videtur  eandem  esse  apud  nos  V  literam 
quag  apud  Graecos  Y ;  namque  his  exemplis  argumentatur  : 
quod  illi  dicunt  xufnvov,  nos  cuminum,  quam  illi  xu7rap«r<rov, 
nos  cupressum  :  illi  xuj6epv^T»]v,  nos  gubernatorem  :  necnon 


Ex  cod.  lib.  "  Ex  eod. 

Ex  Velio  Longo  de  Orthog.  "  Ex  eod. 

Ex  CLaris.  lib.  i.  y  Ex  eod, 

Ex  eod.  '  Ex  eod.  lib.  ii. 

Ex  eod.  »  Ex  Gcl.  lib.  xviii.  cap. 


qute  extant.  27 

ex  ejusmodi  Theseus,  Menoeceus,  Peleus,  et  similibus  af- 
firmat." 

X  et  Z  Verrio  Flacco  placet  mutas  esse:  quoniam  a 
mutis  incipiant,  una  a  C,  altera  a  P  :  quod  si  quos  movet, 
quod  in  seraivocalem  desinant,  sciant,  inquit,  Z  literam  sic 
scribi  ab  iis,  qui  putant  illam  ex  C  et  D  constare,  ut  sine 
dubio  muta  finiatur.'' 

Ex  Verrio  Flacco  Plinii  lib.  iii.  vii.  viii.  xiv.  xv.  xviik 
XXVIII.  XXIX.  xxxiii.  xxxiv.  xxxv.*^ 

b  Ex  Velio  Longo  de  Orthogr.  ^  Ex  Plin.  iib.  i.  de  Nat.  Hist. 

e  Ex  eod. 


EPISTOLA     PAULLI 


AD 


CAROLUM    REGEM. 


DiviN^  largitatis  munere,  sapientia  potentiaque  praefulgi- 
do  Domino  Regi  Carolo  Regum  sublimissimo  Paullus  ulti- 
mus  servulus.  Cupiens  aliquid  vestris  bibliothecis  addere, 
quia  ex  proprio  perparum  valeo,  necessario  ex  alieno  mu- 
tuavi.  Festus  denique  Pompeius  Romanis  studiis  affatim 
eruditus,  tam  sermonum  abditorum,  quam  etiam  quarun- 
dam  causarum  origines  aperiens,  opus  suum  ad  viginti  us- 
que  prolixa  volumina  extendit :  ex  qua  ego  prolixitate  su- 
perflua  quaeque,  et  minus  necessaria  praetergrediens,  et 
quaedam  abstrusa  penitusstylo  proprio  enucleans,  nonnulla 
ita  ut  erant  posita  relinquens,  hoc  vestra;  celsitudini  legen- 
dum  compendium  obtuli.  In  cujus  serie,  si  tamen  lectum 
ire  non  dedignabimini,  quaedam  secundum  artem,  quaedam 
juxta  etymologiam  posita  non  inconvenienter  invenietis,  et 
praecipue  civitatis  vestrae  Romuleae  viarum,  portarum,  mon- 
tium,  locorum,  tribuumque  vocabula  diserta  reperietis,  ri- 
tus  praeterea  gentilium,  et  consuetudines,  varias  dictiones 
quoque  poetis  et  historiographis  familiares,  quas  in  suis 
opuscuhs  frequentius  posuere :  quod  exiguitatis  meae  mu- 
nusculum  si  sagax  et  subtilissimum  vestrum  ingenium  non 
usquequaque  repulerit,  tenuitatem  meam,  vita  comite^  ad 
potiora  excitabit.    Vale. 


SEX.  POMPEII  FESTI 


DE 


VERBORUM    SIGNIFICATIONE 
LIBER    1. 


Abacti^  magistratus  dicebantur,  qui  coacti  dcposuerant 

imperium. 
Abalienatus  ^  dicitur,  quem  quis  a  se  rcmoverit. 
Abambulantes,*^  abscedentes. 
Abarcet,''  prohibet. 

Abavus  ^  dicitur,  quia  abest  ab  avo,  et  est  avus  avi. 
Abditivi^abortivi. 

NOTiE 

^  Abavus]  Qnartiis  pater  ex  versu 
Planli  Pers.  i.  2.  'Pater,  avos,  proa- 
vos,  abavos,  atavos,  tritavos.'  Unde 
Virgil.  'Piluninusqne  illi  qnartns  pa- 
ter.'  1.  '  Abavns.'  Sed  non  sat  hu- 
jus  nominis  rationem  aperit  Paulns, 
'  quia  abest  ab  avo,'  qnasi  non  atavns 
et  Iritavus  longiori  absint  intervallo. 
Non  dnbito  apud  Festum  scriptum 
fnisse,  quiajum  abest  ab  avo.  Et  liaec 
est  Isidori  sententia,  <  abavus  proavi 
pater,  jam  longe  ab  avo.'  fdem. 

^  Abditivi]  Glossarium  optimum  ve- 
tus  :  '  Abditivns,  a-rroa-naadils.'  '  Ab- 
dere  '  enim  contrarium  r^  '  Indere.' 
Qnare  non  immerito  pro  abortu.  Joi. 
Scaliger. 

Abditivi  abortivi]  '  Abdere  '  con- 
trarium  est  T&J  'indere.'    Quare  op- 


»  Abacti]  Magistratu  depulsi,  de- 
turbati.  Gloss. '  Abacti,  aposthentes, 
repulsi.'  Dacerius. 

■>  Abalienatus]  Proprie  qui  alienus 
factns  est,  apallotriomenos,  improprie 
vero  abalienatus,  remotus,  id  est, 
quem  quis  a  se  removif,  nnde  non 
male  in  Gloss.  'apallotrioo,removeo.' 
Idem, 

•^  Abambulantes]  Ambnlare  est  ire, 
iter  facere,  Cic.  ad  Att.  lib.  ix.Ep. 
3.  'Si  recte  ambulavit  is  qui  hanc 
epistolam  tnlit,  in  ipsum  tuum  diem 
incidit.'  Et  lib.  viii.  Fam.  Ep.  22. 
'  Ita  ambulat  Caesar,  ut  timeam  ne 
citius  quam  opus  sit  ad  Brundisium 
accesserit.'  Idem. 

•^  Abarcet]  Gloss.  'Abarceo, apdr^o, 
repello.'  Idem. 


30 


SEXTI    POMFEII    PESTI 


Abemito^  significat  demlto,  vel  anfevto :  emere  enim  Anti- 
qui  dicebant  pio  accipere. 

Abgregare,''  est  ab  grege  ducere :  adgregare,  ad  gregem  du- 
cere :  segregare,  ex  pluribus  gregibus  partes  seducere: 
unde  et  egregius  dicitur  e  grege  lectus  :  quorum  verbo- 
rum  frequens  usus  non  mirum  si  ex  pecoribus  pendet. 
Cum  apud  Antiquos  opes '  et  patrimonia  ex  his  praeci- 
pue  constiterint,  ut  adhuc  etiam  pecunias,  et  peculia  di- 
cimus. 

Abietaria''  negotia'  dicebantur,  quam  raateriam  nunc  di- 
cimus,  videUcet  ab  abietibus  coemendis. 


1  Fiilv.  Ursin.  indicav ..^^.  ..^.  ...p,„..„ 

malil   materiariain.     Scaliger   nialit  negatiatio,    quam 


Ms.  legi  negotiatio  dicebatur,  et  pro   materiam 
nialit  negatiatio,    qttam  materiationem,    impro- 


NOTiE 


time  abditivus,  aborlivus,  quamvis 
sine  exemplo.  Gloss.  '  Abditivu.s, 
awoffTrao-eeis,'  abstractus,  avulsus.  Op- 
time,  ex  unico  Planti  loco  in  argii- 
mento  Poenuli  :  '  Sed  illi  seni  qui 
mortuus  est,  filius  Unicus  qui  fiierat, 
oiim  abditivos  a  patre,  Puer  septuen- 
nis  siirripitur  Carthagine.*  Ut  mira- 
ri  satis  nequeam  hic  virum  alioqui 
doctissimum  pessime  se  dedisse,  qui 
abductus  in  textum  recepit,  quod  ab 
studioso  qiiodam,  ut  mos  est,adoram 
codicis  scriptum  fuerat,  ut  vocem  ab- 
ditivos  explicaret.  In  vett.  edd.  legi- 
tur  abdivitiis,  quod  manifeste  probat 
corruptum  ex  abditivos.  Dacerius. 

s  Abemit']  Glossarium  :  '  Abemit, 
ab  eo  accepit,  eAa/Sec'  Sic  'Surre- 
mit,'  snrsum  emit  :  hoc  est,  susce- 
pit:  et,  'Surrempsit,'  susceperit.  Jos. 
Scaliger. 

Abemito]  Gloss.  '  Abemit,  ab  eo 
accepit,  eXa^ev.'  Emere,  quod  nunc 
inercari,  Antiquissignificabatsumere, 
accipere.  Sic  '  surremit:  *  i.  sursuni 
emit,  accepit,  Lucil.  '  luque  manum 
surremit  liastam.'  Et  '  surrempsit,' 
susceperit.  Vide  iu  '  Surremit.' 
J)ac. 


h  Abgregare]  Abgregare  et  Segre- 
gare  non  tam  ex  pluribus  gregibus, 
quam  ex  grege  seorsum  ducere.  Idem. 
'  Cum  apud  Antiquos  opes]  Quia  Ve- 
teres  peciiariam  exercebant,  ita  ut 
omnis  eoriim  copia  in  pecore  consis- 
teret,  ut  ex  Sacris  Literis  et  Homero 
ipso  notum.  Inde  fit  ut  hodieque  et 
'  pecunias  '  et  'peculia'  dicamus. 
Vide  '  Pecunia.'  Inde  etiam  opes 
pro  divitiis,  quod  Antiqui  oves  opes 
dicebant.  Unde  '  opulentus,'  ttoAu- 
/iTjAos.  Varr.  lib.  ii.  de  Re  Rust.  cap. 
1.  '  De  antiqiiis  illustiissimus  qiiisque 
pastor  erat,  ut  ostendit  Graeca  et  La- 
tina  lingua,  et  veteres  poiitap,  qiii 
alios  vocant  iro\vapyas,  alios  iroKvn^f]- 
\ovs,  alios  TToXv^ovTas,  qui  ipsas  pecu- 
des  propter  caritatem  aureas  liabu- 
isse  pelles  tradideriint.'  Idem. 

^  Abietaria']  Mallem,  Abietaria  ne- 
gotiatio,  quam  materiationem  nunc  di- 
cimus:  siibjicit  enim:  '  videlicet  ab 
abietibus  coemendis,'  ut  non  sint  |u- 
Aa,  sed  ^v\ovpyla,  quam  V'itruvius  et 
alii  recte  '  materiationem  '  vocant : 
vulgarem  tamen  leclionem  retinere 
possiimiis.  Jos.  Scal. 

Abietaria  negotia]  Fulvius   Ursinus 


DK    VKHBORU.M    SIGNIFICATION  E    LIB.    I. 


31 


Abiisse  pro  adiisse  ^ '  dicebant. 
Abitionem  *"  antiqui  dicebant  mortem. 
Abnutare,"  saspe  abnuere. 

Ab  oloes  °  dicebant,  pro  ab  illis :  antiqui  enim  literam  non 
geminabant. 


bante  Dacer 


-2  Alii  obiisse. 


indicavit  in  Ms.  legi  nhietaria  negotia- 
tio.  Infra  pro  materiam  .Scaliger  le- 
git  maleriationein  :  Frustra  :  nam  ma- 
teria  est  ^v\e(a,  '  lignatio,'  lignorun» 
ffuWoyri.  Abietaria  negotiatio,  Gall. 
trafic  de  bois.  A  materia  est  materia- 
rius,  qui  fournit  le  bois.  Plaut.  Mil. 
Glor.  III.  3.  'Assunt  fabri  arcliitec- 
tique,  eam  quidem  ad  rem  haud  ira- 
perili:  Si  non  nos  materiarins  remo- 
ratur,  quod  opus  est  qui  det.'  Dac. 

'  Abiisse  pro  adiisse~]  Restilnunt  viri 
docti  abiisse  pro  obiisse.  Ut  infra 
*  abitionem  antiqui  dicebant  mor- 
tem.'  Putabam  olim  scriptum  fuisse 
obiisse  pro  adiisse.  Nam  infra  ait '  ob- 
itu  dicebant  pro  aditu.'  Neque  ob- 
stat  series  literarum,  cnm  multa  alia 
sint  quae  suum  ordinera  non  servant. 
Idem. 

■"  Abitionem']  Notavimus  in  Conjec- 
taneis,  quantum  Veteres5vo-<^77^/ai/  vi- 
taverint  in  mortis  mentione  :  ut  de 
mortuodicebant,  vixit:  et  in  veteri- 
bns  marmoribus  idem  visitiir,  prae- 
sertim  in  illis,  quae  extant  Narbonae  : 

nt,  VIXIT.  C.  FLAVIVS.  FELIX:  Ct,  VIX- 
IT.    VALERiVS.    EMELLVS:    et,    VIXIT. 

DOMiTius.  PRiMus.  Itaque  abiit  di- 
cebant,  pro  periit.  Tertull.  Si  de 
aliquo  jampridem  defuncto  tanquam 
vivo  quis  requirat,  prae  manu  occur- 
rit  dicere:  abut  jam,  et,  reverti 
debet:  sic  pro  eodem  dicebant,  fuit. 
iit  notamus  alibi.  Jos.  Scal. 

Abitionem  Antiqui]  Veteres  ut  male 
ouiinatis  verbis  parcerent  et  a  niortis 


NOTiE 

mentione  abstinerent,  si  quem  e  vita 
decessisse  indicarent,  dicebant,  Fuit, 
vixit,  abiit.  Qiiomodo  et  Gra?ci  suiini 
o^ixeffduL  et  airoLxeffdai  nsurpabant.  Sic 
plures  etiam  pro  mortuis,  ut  Graeci 
wAeiovas.  Sic  et  felices,  quos  Graeci 
fiaKapLTas,  Horat. '  Omnes  composui 
felices.'  Et  id  nos  vulgo  hodieque 
dicimns.  Dac. 

■>  Abnutarel  'Abnutivum'  in  Pan- 
dectis  :  quod  in  constitutionibus  Grae- 
cis  non  laro (\\c\tur  avavevcrai.  SicMar- 
tianiis  'orationein  abnutivam,'et 'ad- 
nutivam,'  ^  ttjv  aTrocpaTiKriv,  Kai  KaTa(pa- 
TiK7]v:  et  Glossarium:  'Abnutivum, 
aTTcoijLOTLKSv  .'  '  Adnutivum,  KaTuiyiOTL- 
k6v.'  Abnutivutn  et  Adnutivum  qnod 
vocat  Martianus  Capella,  est  Nega- 
toriiim  et  Confessoriiim.  Jos.  Scal. 

Abiiutare]  Freqnentativum  a  nuo, 
quod  a  vevai,  Nuo,  nuto,  abnuo,  ab- 
nuto,  avavevw.  Abnuto  est,  abjuro, 
nego ;  unde  Gloss.  '  Abnutivum 
aTrai fiOTiKhv,  abjuratorium,  negatori- 
um.'  Ciii  contrariuin  '  adniitivum 
KaTwnoTLKhv,  dejerativum,  coufesso- 
rium.'  Duc. 

°  Ah  oloes']  In  lege  Regia  :  sEi.  pa- 
rentes.  puer.  verberit.  AST.  oloe 

PLORASSINT.  PUER.    DEIVEIS.    PAREN- 

tum.  sacer.  esto.  In  hac  lege,  oloe, 
est,  olli,  vel  illi.  Nam  E  post  in  O, 
ut  Apello  et  Apollo.  Deinde  non  ge- 
minabant  literas :  postremo,  Nonii- 
nativi  masculini  plurales,  qui  postea 
in  I,  antea  in  oe  desinebant:  sic  in 
carmine  Sallari,  pilumnoe  poploe. 


32 


8EXTI    POMPEIl    FESTI 


AboriginesP  appellati  sunt,  quod  errantes  convenerint  in 

agrura/)  qui  nunc  est  populi  Romani ;  fuit  enim  gens  an- 

tiquissima  Italias. 
Abortum^ '  gravidse  mulieris  dicitur,  quod  non  sit  tempes- 

tive  ortum. 
Abrogare,  infirmare.' 
Abs'  prajpositio  a  Graeco  deducitur  a\I/.  significat  autem 

retractionem  iu  partem  posteriorem. 


3  Coiijicit  Dac.  Abortus 


NOT/E 


lioc  est,  Piliimni  populi  :  et  fasci- 
NOE  pro  Fascini,  Jos.  Scal. 

Ab  oloesl  Oli,  pro  olli,  et  olli  pro 
illi :  oloes  auteni  illoes  est,  et  pro  illis 
accipitur  Graeca  terniinatione.  Vide 
'  Loebesum'  et  *  ollic.'  Ant.  Augus- 
tinus. 

^6oWs]Recti  plurales,  qui  nunc  in 
i,antiquitus  desinebant  in  oe,  Pilum- 
noe,  poploe,  pro  pilumni,  popli.  Ex  imi- 
tatione  Graerorum,  apiid  qiios  nomi- 
nativi  plurales  terminantiir  in  oi. 
Hic  olli  simplici  I  oli,  antiqua  ternii- 
natione  oloc.  In  sexto  casu  oloes  pro 
ollis,  illis.  In  lege  Regia,  •  Sei  paren- 
teis  puer  verberet,  ast  oloe  ploras- 
sint,  puer  Divis  parentum  sacer  esto.' 
Dac. 

P  Aborigines]  Hic  Festus  aborigi- 
nes  dicit  pro  aberrigines,  antiquacon- 
suetudine,  simplici  r,  et  e  converso 
in  o.  Cui  sententiae  favet  auctor  de 
originc  Gentis  Rom.  '  Wnaborigines 
cognominatos  volunt  quod  errantes 
iilo  venerint,  primo  aberrigines,  post 
mutata  prima  liiera  altera  ademta 
aborigincs  cognomindlos.'  Sed  utrique 
falsi  sunt,  nam  aborigines  sunt  indi- 
genae  aMxOoves  qui  ab  origine  in 
Italia  fuerint,  nec  aliunde  advecti, 
ut  ait  Euripides  de  Atheniensibus, 
qui  se  etiam  ainoxOovas  gloriabantur: 
Aahs  ovK   iiraKrhs  &\KoO(v,   avToxOovfS 


e(pvfxiv.  '  Populus  non  advectus  ali- 
unde,  indigense  nati  sumus.'  Idem. 

1  /n  agrum']  Qui  postea  Latium  vo- 
catus  est,  et  ipsi  aborigenes  post  ^- 
neffi  adventum  cum  Trojanis  permisti 
Latini  dicti  sunt.  Idem. 

^  Abortum]  Verbum  elegans  Abo- 
riri.  Varro,  Gallo  Fundanio  de  Admi- 
randis:  '  Viniim,  qiiod  ibi  natum  sit 
in  quodain  loco,  si  pracgnas  biberit, 
tieri  ut  aboriatur.'  Titiiluni  Varro- 
niani  libri  emcndamus  ita  apud  No- 
nium.  Jos.  Scal. 

Abortum]  Melius  forsan  aborlus. 
Tamen  et  abortum  retincre  possis. 
Abortus  auteni  ab  aborior  ;  id  est, 
abortum  facio.  Varro,  Gallo  Funda- 
nio,  '  Vinum,  quod  ibi  natum  sit  eis 
quodam  loco,  si  przegnas  biberit,  fieri 
ut  aboriatur.'  Dac. 

'  Abrogare,  injirmarc}  Optime  igi- 
tur  Gloss.  '  abrogo,  airoKvpw,  fAarTw.' 
Id  est,  irritum  facio,  infirmo,  minuo. 
Saepius  tanien  abrogare  pro  omnino 
tollere,  eripere,  ut  abrogarcfidem  ali- 
cui,  ut  '  abrogare  legem,'  est  legem 
pcrlatain  prorsus  tollere.  Idem. 

'  Abs]  Certe  hic  frustra  est  sivc 
Festus,  sive  Paulus,  qui  sine  ullo  ex- 
emplo  abs  Latinuni  a  Gra^co  &i|/  dixit 
proficisci,  eo  tantum  indiictus  quod 
ambo  codem  modo  desinerent.  Abii, 
addito  S,  est  a  praepositionc  ab, qua:  a 


DE    VliRBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.    I. 


33 


AcERATUM  "  lutum,  cum  paleis  mixtum. 

Acerra/  ara,  quae  ante  mortuum  poni  solebat:  in  qua  odo- 

res  iucendebantur  :  alii  dicunt  arculam  esse  thurariam  : 

scilicet  ubi  thus  reponebant.-^- 
Acetare  dicebant,^  quod  nunc  dicimus  agitare. 
Acieris,^  securis  aerea,  qua  in  sacrificiis  iitebantur  sacer- 

dotes. 
Acies,  Acumen,"  Acus,  et  Acuere  dicuntur  ab  ooiovvi,  quam 

Latine  dicimus  cotem. 
Aclassis''  tunica,  ab  humeris  non  consuta. 
Acrumaeruma5<^  utensilia  ampliora. 


4  ScUicet  ubi  thus  reponebant.  Ha?c  omnino  dclenda  esse  idem  censet. — 5 
Vett.  edd.  Mrumarutna.  Legit  Scaliger  JErumina  vel  potvus  /Eramina,  pro- 
bante  Dacerio. 

NOTyE 

Graeco  dTrrf,    Res  notior  est  quam  nt         ^  ^cjem]  Glossa 


exemplis  debeat  probari.  Qiiod  infra 
legitur  (j6«significare  retractionem  in 
partem  pos.teriorem,  id  ab  Hesychio: 
w^,  TrdXiv,  els  to,  oTtlcrai.  Idem, 

"Aceratum]  Nonius:  Aceratnm  est 
lutnm  paleis  mixtum  ut  laterariis 
usus  est.  Lucii.  lib.  ix.  '  Lateres  qui 
dncit  habet  nihil  amplins  nam  quam 
Commune  lutum  a  paleis,  coennmque 
aceroso.'  Ubi  nemonon  videt  legen- 
dnm  esse  ccenumque  aceratum.  Idem. 

*  Acerra']  Glossarium  :  '  Acceptn- 
raria,  Ki^avwrpis.  Acerra  turaria  legen- 
dum.  Jos.  Scal. 

Acerra]  Nnllibi  acerram  pro  ara  me 
legisse  memini,  nisi  ita  accipere  lu- 
beat  in  lege  12.  tab.  '  Unctura  servL- 
lis  tollatur,  omnisqne  circumpotatio: 
ne  respersio,  ne  longae  coronae,  nec 
acerraR.'  Quod  non  placet.  Dac. 

y  Acetare']  Sic  '  subicitare,'  '  ini- 
cere,'  et  similia.  Jos.  Scal. 

Acetare]  Veteres  pro  g-  scribebant 
c;  ut  '  pucnando,'  '  leciones,'  '  Car- 
thacinenses  :'  et  e  pro  i ;  ut  '  exemet' . 
pro  •  eximit,'  '  navebus,'  '  acetare, ' 
et  similia.  Dnc. 


Delph.  et  Var.  Clas. 


um  :  '  Acieris,  d|i'- 
mi  lepo(pdv7ov,  w5  U\avros.'  Et, '  Acia- 
rium,(rTo'jua>jua.'Et,'  Denticulum  acia- 
rium,  <TTofj.aiixd.Tioi/.'  Uude  Itali  aes  vo- 
cant  Aciaio.  Significat  et  idem,  lia<pi' 
SodriKriv.  Jos.  Scal. 

Acieris]  Gloss.  'Isidori  :  '  Acieris, 
genus  securis.'  Et  Glossarium  Philox. 
'  acieris,  a^imi  lipo^dvrov,  &s  XlKavros.' 
'  Acieris,  secnris  sacerdotis  utPlau- 
tus.'  Hodie  tamen  acieris  apud  Plau- 
tum  frustra  quaeras.  Dac. 

*  Acies,  Acumen]  Nunquam  ab  aKSvrj 
formabitnr  acies.  Sed  ab  d/dj  vel  dfcJy, 
cuspis  ferri  a  quo  etiam '  acus,' '  acuo,' 
*  acumen.'  /dm. 

■"  Aclassis]  Glossarium  :  '  Acclas- 
sis,  KdifxaTa.'  Vide  Calasis.  Jos.  Scal. 

Aclassis]  Eadem  et  calassis  dicta, 
a  Grapco  x^^af^is  laxatio,  quod  non 
consuta  sed  laxa  ab  humeris  nodo 
dependeat.  Acalassis  autem  puto  pro 
amcalasis  ab  atn  circum.  Sed  et  a«- 
classes  in  Ms.  scriptum  fuisse  docet 
Voss.  manifesto  pro  ancalassis,  anclas- 
sis.  Glossarium  '  aclassi,Xw/ia.'  Cor- 
rige  aclassis.  Et  recte  aclassim  expo- 
nit  Ka>fj.a,  id  est,  luma,  quod  ab  Isido- 


Pomp.  Fesl. 


84 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Actus''  raodo  significat  in  comoediis  et  tragoediis  certa 
spatia  canticorum  :  modo  iter  inter  vicinos  *  quatuor 
pedum  latum:  modo  in  geometrica  minorera  partem  ju- 
geri/  id  est,  centum  viginti  pedum :  modo  motura  cor- 
poris/  ut  histrionura  et  saltatorura,  qui  etiam  ex  hoc  ipso 
actuosi  dicuntur. 

Acupedius''  dicebatur,  cui  praecipuum  erat  in  currendo 
acumen  pedum. 


NOTyE 


10  exponitur,  quadrum  sagnm.  Qnod 
in  quatuor  partes  divisum  ab  hnmeris 
laxum  penderet,  neque  fibulis  ullis 
astringeretur.  Dac. 

c  Acrumaruma]  Veteres  editiones, 
/Erumaruma.  Lego,  JErumma,  quje 
dicta  sunt,  ut  Grace  xo^f^/xoTa,  ap- 
yvpc&ixaTa,  xp^f^^f^ara :  eo  eniin  nomi- 
ne  intelligunt  Grseci  a?nea,  argentea, 
aurea  utensilia.  Melius  tamen  lege- 
retur  JEramina.  Jos.  Scal. 

AcrumcBruma']  Lege  cum  Scaligero 
cerumhia,  sive  potius  aramina,  quie 
Gra^cis  xf^^Kcofxara,  apyvpiiixaTa,  XP^' 
a<i>ixaT(x.  iEnea,  argentea,  aurea  uten- 
silia.  Dac. 

"*  Actus]  Tragcediae  pars,  ab  agendo, 
eadem  ratione  qua  Graecis  Spafxa  a 
^pav,  agere.  Idem. 

«  Modo  iter  inter  vicinos]  Ab  agen- 
do,  ducendo,  Varr.  lib.  iv.  de  L.  L. 
*  Qua  agebant  actus,  qua  vehebant 
viae,  qua  ibant  ab  itu  iter  appella- 
runt.'  Iter  latum  duos  pedes,  actus 
quatnor,  via  octo.  Idem. 

^  Minorem  partem  jugeri]  Jugerum 
ex  Varrone  et  aliis  est  quod  quadra- 
tos  duos  actus  liabet:  actus  quadra- 
tus  iatus  est  pedes  cxx.  longus  toti- 
dem  :  aclus  igitur  dici  non  potest  mi- 
nor  pars  jiigeri,  cum  jugerum  niajo- 
rem  actu  partem  non  habeat.  Lege 
igitur  majorem  partem  jugeri.  Nam  ju- 
geruni  liabet  etiam  scrupuliim,  qiiod 
est  decem  pedes  in  latiiudinem,  et 
longitudLnem,  quod  est  niinima  pars 


jiigeri.  Idem. 

e  Modo  motum  corporis]  Actns  in 
comicis  et  tragicis  fabiilis  ea  est  ac- 
tio,  is  oris  et  vocis  babitiis,  is  corpo- 
ris  motus  qno  se  agunt  histriones  in 
scena,  ad  rein  scenicam  exprimen- 
dam.  Vide  Agere.  Idem. 

^  Acupedius]  L^cWin^^  Agipedern  ili\- 
it :  '  Agipes  vocem  mittere  coepit.' 
Glossariiim  :  '  i^iqiiipedium,  o|uiro5ia.' 
Jos.  Scal. 

Acupedius]  Glossar.  Aquipedius,  Sfc. 
ut  fortasse,  Aqupedius  scribendum  sit 
ex  antiqua  consiietudine  :  ut  '  pe- 
qunia'  pro  '  pecunia.'  Ful,  Ursinus. 

Acupedius]  Ab  acumine  pedum, 
quouiodo  aKixriv  noSwv  dixit  eleganter 
Pindariis.  Vix  fero  tamen  hic  pedi- 
bus  acuuien  tribiii,  ncque  immeiito 
hanc  vocem  suspectam  habiiit  Vulca- 
nius,  qui  legendiini  putavit,  acripe- 
dius,  hoc  est,  cui  pracipua  est  in  cur- 
rendo  velocilas  peduni.  Acris  enim 
est  velox,  iit  Grapciso|uj.  Gloss.  oi^vsy 
6  Taxvs,  Verum,  quanquam  conatuni 
non  improbo,  dispicere  debebat  vir 
docliss.  num  aliiinde  quam  ab  acu- 
mine  acupettius  deduci  posset.  Nani 
rectuin  est  acupedius,  unde  acupedium 
substantive  factum.  Gloss.  '  Acupe- 
dium  :  olviroSia:  Velocitas.'  Et  Gloss. 
Graeco-Lat.  '  o|u7ro5/a,  acupediiim.' 
Sed  acupedius  ad  imitationem  Graeco- 
rum  effictiim,  ab  uKinrovs  wkvitoSos  ocu- 
pedius,  et,  o  converso  in  a,  acupedius. 
Qiii  Graecc  sciunt,  hoc  verum   esse 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    I, 


35 


Acus^'  palea  est.  Varro  reruin  rusticariim  tertio :  Acus 
substruendum  ■  parturientibus  :  Acus  in  area  excutitur. 
Idem  in  eodem  primo  :  **  argillam  mixtam  acere. 

Acus  dicitur/  qua  sarcinatrix,  vel  etiam  ornatrix  utitur : 


6  '  Acus,  Qtda  sarcire,  £fc.  in  Mannscripto.'  Fulv,  Ursin. — 7  Alii  subslemeyi- 
dum  coiijiciunt,  teste  Scaligero. — 8  Eodem  primo  rejicienda  esse  censet  idem. 


NOT^E 


sentiiint.  Acnpedium  Lncilius  dixit 
agipedem:  '  agipes  vocem  mittere  coe- 
pit.'  At  agipes  nihil  alind  est  quam 
agypes,  qnod  pro  aciipes,  id  est,  acu- 
pedius.  Nisi  agipedem  facete  dixerit 
Lucilius  pro  pcdibus  agentem,  hoc 
est,  orantem  non  vero  ore  et  linguii. 
Qua  ratione  forsan  non  inconimode 
et  aipes  legetur,  qnod  pede  aiat,  dicat. 
Vide  '  Pedarium.'  Dac. 

'  Acus]  Quod  ait :  '  Exercitus  quo- 
que  instrnctio,' &c.  falsum  est.  Non 
enim  Acum,  sed  Aciem  dicimus.  Por- 
ro  Acum  intelligit,  quam  alibi  Cnaso- 
nem  vocat,  quae  et  discerviculum  vo- 
catur.  Lncilins  xxx.  '  Euplocamo 
digitos,  (liscerniculumque  capiHo.' 
GraBci»ta\a^i5a.  Apnleius  '  acum  cri- 
nalem:'  de  qua  Martialis :  '  Tenuia 
ne  madidi  violent  bombycina  crines, 
Figat  acus  tortas  sustineatque  comas.' 
Ita  enim  legendum  in  Martiali.  Nam 
in  vulgatis  perperam,  madidos.  Qiiod 
adeo  ejus  loci  sententiam  turbarat, 
ut  Turnebo  viro  dictissimo  snspectiis 
quidem  locus  fuerit:  emendare  au- 
teni  dum  tentat,  totuin  sensum  poetaB 
inverterit :  de  Ornatrice  habes  apnd 
Suetonium,  Jnvenalem,  et  eundera 
Martialem.  Graeci  et  Koati-fiTpiav  et 
Kop,(iiTpiav  :  quo  nomine  Fabnla  edita 
Naevio.  Fuitqne  munns  illnd  pecu- 
liare,  ut  qnaedam  ancillas  nihil  aliud 
qnam  ornatrices  essent:  nt  patet  ex 
veteri  inscriptione  :  cineribvs.  ha- 

MILLiE.  ALBIONI^.  QV1NT.E.  ORNA- 
TRICI.  FESTVS.  M.  SEPTIMI.  GALH 
DISPEN.    CONTVBERNALI.  B.  M.  F.    ET 


SIBI.  Jos.  Scal. 

Acus]  Ex  uno  tantnm  libro  liaec 
snmta  sunt,  mihi  valde  suspecta;  et 
quae  referuntur,  non  reperi  lib.  iii. 
Varronis,  sed  liaec :  '  in  cubilibus, 
cum  partnrient,  acus  snbsternen- 
dum  :'  et  postea:  '  Condnnt  in  fur- 
fures,  aut  acus.'  Et  libro  primo  : 
'  Ita  fit,  ut  qnod  levissimum  est  in 
eo,  atque  appellatur  acus,  evannetur 
forasextraaream.'  Et  postea  :  '  Pa- 
rietes  et  solum  opere  tectorio  mar- 
moratu  loricandi,  si  minus  ex  argilla 
mixto  acere  e  frnmento,  et  amurca.' 
Hapc  fortasse  snnt,  qnas  Paulus,  sive 
quis  alius,  referre  voluit.  Vide  Ace- 
ratum  et  Obacerare.  Ant.  Aug. 

Acus']  Quae  hic  referuntur,  ea  apnd 
Varronem  frustra  qnaeras  :  legitur 
tantum  in  tertio  :  '  In  cubilibus  cum 
parturierit  acns  substernendnm  :'  et 
mnlto  post,  '  eas  substernendum  pa- 
lea.'  Et  in  primo,  '  ita  fit,  nt  quod 
levissimum  est  in  eo,  atque  appella- 
tur  acns,evanneturforasextra  aream.' 
Et  postea:  'Si  minus,ex  argilla  mixto 
acere  e  frumento  et  amnrca.'  Quae 
omnia  Paulus  more  sno  truncavit  et 
verbis  suis  per  epitomen  protnlit. 
Sed  in  ejus  verbis  alind  turbatum  fii- 
isse  certum  est :  scripserat  enim  :  A- 
cus  palea  est.  Varro  rerum  rusticarum 
terlio  :  Acus  subsfernendum  parturien- 
tibus.  Primo :  Acus  in  area  excutitnr. 
Idem  eodem :  Argillam  mixtam  acere. 
Dac. 

i'  Acus  dicitur]  Acus  ornatricum 
alio    noniine    discerniculum  -vocatnr, 


36 


SEXTI    POMPEH    FESTI 


paleae  etiam  quaedam  de  fruraento  acus  dicuntur.  Ex- 
ercitus  quoque  instructio  ; '  quod  ea  pars  militum  vehe- 
mentissima  est  ad  hostem  vuhierandura  acumine  telo- 
rum:  totum  autem  ex  Graeco  sermone  trahitur;  cum 
sarcire  apud  illos  axsa-aa-Qai  dicitur. 

Ad,'"  aut  proprie  personam  significat ;  ut  Eo  ad  Pompei- 
um :  aut  locum,  ut  Abiit  ad  theatrum. 

Adagia,"  ad  agendum  apta. 

Adasia,°  ovis  vetula  recentis  partus. 

Adaxint :  p  adefferint. 


qiiia  ca  capillos  distingiinnt,  iliscer- 
niint.  Acuni  crinalem  vocat  Apii- 
leius.  Ornatrices  aiitem  nos  dicimus 
coiffeuses.  Nani  ftiit  apiid  Veteres 
niunus  illiid  peciiliare,  ut  quaedam 
ancillae  nihil  aliud  essent  quani  orna- 
trices,  ut  hodieque  apud  nos.  Sueton. 
in  Tiber.  40.  '  Haec  matris  meae  H- 
berta  et  ornatrix  fuit.'  Idem. 

'  Exercitus  quoque  insfructio']  Fal- 
siim  est ;  non  enim  actnn  sed  aciem  di- 
cimus,  ut  optime  Scaliger.  Idem. 

"'  Ad]  Denotat  motum  ad  locum, 
ajmd  factuiu  in  loco.  Ad  verbis  mo- 
tus  conjiingitur,  apud  non  ilem.  Iiuie 
Lucilins  Sat.  ix.  '  Sic  et  apud  te  lon- 
ge  aliud  est,  nam  idem  valet  ad  te, 
Intro  nos  vocat  ad  se  se  :  tenet  intus 
apiid  se.'  Interdum  tamen  ad  sumi- 
tur  pro  apud,  iit  apud  pro  ad.  Idem. 

"  Adagia']  Lege  Adagio.  Varr.  lib. 
VI.  de  L.  L.  '  Adagio  et  litera  com- 
mutata  abagio  dicta  ab  eo  quod  am- 
bit  orationem,  neque  in  aliqua  una  re 
consistit  sola,  ambagio  dicta,  iit  ain- 
bustum  quod  circum  ustum  est.'  Er- 
go  adagio  pro  ambagio,  quod  sit  ser- 
mo  circumambiilans,  et  multis  rebus 
possit  convenire.  Sic  Grsecis  irapoi- 
fila,  a  irapdi,  ad  et  olfxos  via,  GIoss. 
'  adagio,  Trapoifxla.'  Sed  vox  illa  jam  ob- 
soleverat  ipsius  Varronis  aetate;  scri- 
bit   euim   lib.  vi.    'Apud  Valerium 


Soranum  vetus  adagio  est,  o  P.  Sci- 
pio.  Quod  verbum  usque  eo  eva- 
niiit,  ut  Graecum  Trapoifj.ia  pro  eo  po- 
sitiim  magis  sit  apertuni,'  Idem. 

o  ^dasja]  liiGlossisIsidori:  'Ada- 
sia,  ovis  major  natu.'  Jos.  Scal. 

Adasia]  Isidor.  '  Adasia,  ovis  ma- 
jor  natu.'  Sed  quid  fiet  illis  recentis 
partus?  Dubitabat  Doctissimus  Vos- 
siiis  num  adasia  sit  pro  adaxia,  praeter 
a>tatem  adacta  ad  partum,  ab  adaxint 
pro  adegcrint.  Ego  potius  existimo 
ista  receiilis  pnrtus  interpretationem 
esse  \oc\s  TrptiiriTOKos,'  primogenitus.' 
Ita  iit  Paiili  vcrba  sic  intellipenda  et 
distinguenda  sint  Adasia,  ovis  velula, 
recentis  partus.  Id  est,  primogenita, 
id  est,  qiiam  recenti  sive  primo  partii 
mater  peperit,  et  inde  patet  ciir  Isi- 
dorus  dixerit, '  ovis  major  natu.'  Sic 
infra  '  avillas,  agnas  receutis  partus.' 
Nam  avillae  agnae  vetulae.  Dac. 

P  Adaxint]  Plaut.  Aulular.  Jos. 
Scal. 

Adaxint]  Plaut.  Aulul.  i.  1.  '  Uti- 
nam  me  Divi  adaxint  ad  suspendinm. 
Potius  quam  quidem  hoc  pacto  apud 
te  serviam.'  Ad  quem  locum  male 
Nonius  adaxint  dixitesse  pro  adigant. 
Nam  luanifesto  pro  adegerint,  vel 
etiam  pro  adaxent,  pro  adegissent, 
Dac. 


DE    VERBORUM    SIGN IFIC ATION E    LIH.    I. 


37 


Adcensi  "^  dicebantur,   qui   in  locum  mortuorum  militura 

subito  subrogabantur ;  dicti  ita,  quia  ad  censum  adji- 

ciebantur. 
Addicere  ^  est  proprie  idem  dicere,  et  approbare  dicendo. 

Alias  addicere  damnare '  est. 
Addubanum,'  Danubium.9 
Addues,  "  addideris. 
Adeo "  duas  habet  significationes  :  nam  cum  prima  acuta 

efFertur,  idem  significat,  quod  accedo  :  ut  cum  dicimus  : 


9   Vett.  libb.  Adduhanum,  dubium.     Legendnm  monet  Scal.  Ad  dubienum ; 
ud  dubium:  sed  vid.  Notam  Dac.  infra. 


NOT^ 


1  Adcensi']  Vide  '  adscriptitii.'  Id. 

■■  Addicere]  Approbare  :  quare  in 
Auguraiibus  aves  dicuntur  addicere, 
cum  suadent,  probant,  ralum  faciuut. 
Idem. 

^  Alias  addicere  damnarej  Addicere 
proprie  est,  debitorem  qui  non  est 
solvendo  in  potestatem  creditoris  tra- 
dere,  unde  addidus  damnatus,  credi- 
tori  traditus.  Plaut.  Bacchid.  v.  sc. 
ult.  '  Ducite  quo  lubet  tanquam  qni- 
dem  addictos.'  Inde  Achemaenides 
apud  Virgil.  iii.  JEneid.  '  huic  me, 
quxcumque  fuisset,  Addixi.'  Ad- 
dixi,  devovi,  in  servitutem  tradidi. 
Idem. 

'  Addubanum]  Lege,  Ad  dubienum : 
ad  dubium.  Ut  ab  alio  alietms,  a  socio 
socienus,  sic  a  dubio  dubienus.  Jos. 
Scal. 

Addubanum  Danubium']  Vett.  libb. 
Addubanum,  dubium,  qua  re  motus 
Scaliger  legendum  pronuntiavit,  ad 
dubienum :  ad  dubiian ;  ut  ab  alio,  ulienus, 
a  socio,  socienus,  sic  a  dubio,  dubienus. 
Sed  amplius  de  hoc  loco  deliberan- 
dum  existimo.  Immo  et  temere  fe- 
cit  Scaliger.  Recte  enim  Addubanus, 
sive  potius  Abnobanus  Danubius  dici 


potuit  a  monte  Abnoba,  nnde  pro- 
rumpit,  circa  Ducatum  Virtember- 
gensem.  Forsan  et  Addubanus  non 
Danubius,  sed  is  fluvius  sit  qui  Grae- 
cis  'ASovas,  quique  ex  Adula  nionte 
fluens  in  partes  interiori  vicinas  Gal- 
liae  Larium  implet  lacum,  et  inde 
exitinPadum.  Namin  Gloss.  '  Adu- 
banus,  'ABoias.'  Dac. 

"  Addues]  Veteres  dicebantcrfduo 
et  adduo.  Neque  omiserunt  veteres 
illae  Glossse  :  '  Adduo,  TrpuaTiOw.'  et 
lex   XII.     Tabularum:    sei.   pater 

FILIOM.  TER.  VENOM.  DUIT.  FILIOS.  A 
PATRE.    LEIBER.    ESTO.       Nam    VUlgUS 

male  edit,  venumdamt:  immo  barba- 
re,  et  ineple.  Jos.  Scal. 

Addues]  Pro  adduis,  i.  addas,  et  ad- 
dideris:  Veteres  autem  dicebant  d«e- 
re,  unde  duim,  pro  detn,  sive  dederim. 
Terent.  Phorm.  iii.  2.  '  Di  tibi  om- 
nes  id  quod  es  dignus  duint.'  i.  dent, 
at  pro  dederint  apud  Plaut.  prol.  Ani- 
phitr.  '  Sive  adeo  jlLdiles  perfidiose 
quoi  duint.'  Sic  Terent. '  perduint' 
pro  '  perdant.'  '  Subvortit'  pro 
•  subvortat.'  Horat. '  edit '  pro '  edat.' 
Catull.'  '  annuit '  pro  '  annuat.'  Dac. 

'^  Adeo']  Utramque  significationem 


38 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Adeo  praetorem :  cum  autem  secunda,  id  est  quod  us- 
que  eo  ;  non  quidem  secundum  rationem  '/  quia  ad  prae- 
positio  accusativis  accommodata  est ;  sed  vetusta  qua- 
dam  loquendi  consuetudine. 

Ad  exitam  aetatem,  ad  ultimam  astatem. 

Adfabrum,^  fabrefactum. 

Adfatim  ^  dictum  a  copia  fandi,  sive  abundanter.  Livius  : 
Adfatim  edi,  bibi,  lusi.  Terentius  adfatim  dixit  pro  eo 
quod  est,  ad  lassitudinem. 


NOTiE 


Glossariiiiii  aniplectitur,  ubi:  '  Adeo, 
iimSaomov,  eVl  rovToiSy  Ka\  npocripxo- 
fj.at.'  Idem. 

y  Non  quidem  secundum  rationem'] 
Cur  hoc  Festus  sive  Paiilus  secun- 
dum  rationem  neget  fieri  non  equi- 
dem  video.  Si  enim  przepositio  arf 
accnsativis  accomniodatur,  acconimo- 
datur  etiam  et  adverbiis  niotus,  ut 
*  60,' '  quo,'  '  huc  ;'  dicitur  enim  '  ad- 
huc  '  pio  '  adhoc  '  Terent.  Adelph. 
IV.  4.  '  Sat  adhuc  tua  nos  frustrata 
est  fides.'  Et  '  ad  quo.'  Afranius, 
'  ut  scire  possis  ad  quo  te  expediat 
loqui.'  Ubi  ad  qno  niiiii  aliud  esl 
quani  ad  quod,  ut  nec  adeo,  niliil  aliud 
quam  nd  id.  Neque  enim  eo,  quo,  illo, 
sunt  accusativi  plurales,  ut  male  pu- 
tavit  doctissimus  Sanctius  in  sua  Mi- 
iierva,  quasisit  in  accusativo,eos,eas, 
ea,  vel  eo  ;  illos,  illas,  illa,  vel  illo, 
ut  duo  et  ambo.  Idem. 

^  Adfabrum']  Cuni  aliqnid  pulchre 
factum  significatur,  affabrum  dicitur, 
unde  affahre,  pulchre,  quod  etiam  fa- 
ftredicitiir:  Plaiit.  alicubi.  Contra  in- 
/a6re,  foede.  Pacuvius  in  Nipt.  '  Bar- 
baricam  pestem  navibus  uostris  ob- 
tulit  Nova  figura  f<ictam,  commissam 
infabre.'  Idem. 

Adfatim]  Abundautcr,  ad  sntieta- 
tem,  ab  atfatu,  vel  a  Graco  atpdTus, 
quod  Hesycli,  immensum  interpreta- 


tur.  Et  ita  Priscianus  lib.  xv.  sed 
ex  Servio  docemur  Veteres  dixisse 
falim.  Ita  enim  i.  /Eneid. '  Fatiscunt, 
abiindanter  apeiiuntur,  fatim  enim 
abundanter  diciiiius,  unde  et  adfa- 
tim.'  Et  ita  Festi  locus  accipiendus. 
Idem.  Verba  Livii, '  adfatim  edi,  bibi, 
Iiisi,'  sunt  ex  vetcri  Odyssea,  quod 
Homerus  dixerat,  twv  S"  etpayov  r 
eiriov  Te,  Kal  alSoioia-iv  eSwica.  Nam 
cum  melior  pars  veterum  interpre- 
tum  in  eo  loco  rh  aldolois  exponeret 
a(bpoSi(Tlots,  qiiod  veruui  est,  quicquid 
excuset  Eustath.  et  prudentes  ac  sci- 
entes  errant  qui  aliter  exponunt,  La- 
tinus  iuterpres  vetus  longe  casliiis 
dixit  lusi,  et  tamen  abuiide  explevit 
sensum  Homeri.  De  eo  loco  Home- 
ri  vide  amplius  loquacissiinum  ejus 
interpretem  Euslathium:  locus  est 
'OSva-ir.  O.  Jos.  Scalig.  Huc  alludit 
Sardanapali  Epiiaph.  '  Ede,  bibe, 
lude,  post  mortem  nulla  voluptas.' 
Ludere  enim  sappius  de  congressu 
Venereo.  Petron.  '  Invenit  nie  cniii 
fratre  ludeniem.'  Sic  Graeci  wai^etv 
de  eadem  re  dicebant,  nt  apud  Lu- 
cianum  alicubi.  Et  in  illo  Genes. 
cap.  26.  de  Rege  Abimelech,  «iSe  rbv 
'laaaK  trai^ovTa  /uera  'PtjSe/CKas  rrjs  yv- 
vaiKhs  avrov,  vidit  Isaac  ludentem 
cum  Rebecca  luuliere  sua.  Dac. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB. 


39 


Adfectare  ^  est  pronum  animum  ad  faciendum  habere. 
Adfines/  in  agris  vicini,  sive  consanguinitate  conjuncti. 
Adiirettus,'*  apud  Ennium  adgrettus  fari,  pro  eo  quod  est 

adgressus  ponitur,  quod  verbum  venit  a  Gra^co  aypu. 
Adigas  ^"  dare  cogas.'° 


10  Legendnm  putat  Scal.  Adigas,  ad  rcm  cogas,  vel  potiiis  Adigas,  adire 
cogas,  probante  Dac.    Fiilvius  Ursinus  legebat,  Adigas,  cogas. 

NOT;E 


>>  Adfeclare]  Magno  affectu  aliquid 
appeteie,  captare,  Tereiit.  Heauton- 
tiui.  II.  3.  '  ad  doininas  qui  atfectant 
viani.'  Virg.  iv.  Georg. '  Vianique  af- 
fectat  Olympo.'  Idem. 

<=  Adfines]  Glossarium  :  'Adfinis, 
tifxlBpos,  npos  yevos.  lege  :  Adfinis, 
•yafj.Pphs,  TTpbs  y4vovs.  Idem  post  : 
'  Adfiuis  ayx^Qip/J-oov,  kuI  6  kut  f-mya- 
fxiav  avyyfvrjs.'  '  Adi\n'\s,avi\pi6s.'  Jos. 
Scal. 

Adfines]ln  agris  vicini,  qui  confines 
agros  possident.  Item  adfines  viri  et 
uxoris  cognati,quod  dna;  cognationes, 
quae  duaj  inter  se  sunt,  per  nuptias 
copulantnr,  et  altera  ad  alterius  cog- 
iiationis  finem  accedit :  de  utroque 
Gloss.  '  adfinis  ayxiOepixov,  /cal  6  Kar' 
4inyriiJ,iav  avyyevrjs  :'  i.  Conterminuset 
per  nuptias  conjunctus.  Dac. 

<i  Adgrettus]  Eodem  niodo,  quo 
*  Mertus,'  '  Pullus,'  et  simiiia.  Non 
video  quare  dicat  a  Gr<pco  &ypit.  Sane 
diu  putoesse,  cum  desideratnr  nielior 
pars  Grafcarum  vocum  in  liac  Epi- 
tome  Festi.  Nam  quie  liodie  extant, 
fere  omnes  arbitrio  correctorum  liiic 
inculcatae  sunt;  ut  istud  &ypei:  quasi 
iliud  Homericum  aypet  nav  liabeat 
aliquid  commune  cum  Adgretus.  Sed 
quare  deducit  a  Gra-co,  si  dictiim  est 
]no  Adgressus?  Manifesto  verbahaec 
ultima  intrusa  videntur  ab  aliquo 
Bcioio,  sive   ipse    Paiilus    mutilator 


fuit,  sive  alius  quis  ilio  non  doctior. 
Jos.  Scal. 

Adgretlus]  Aggressus,  more  Gra.'Co- 
rnm,  qui  pro  ao'  scribunt  rr,  diceba- 
tur  etiam  adgretus  simplici  t;  infia 
p\o&ypfi,  quod  corruptura  est  et  mu- 
tiluin,  legendum  est  iyeipofiat,  i.  sur- 
go  :  ex  ipsomet  Festo  in  voce  egretus, 
ubi  '  egretus  et  adgretus  a  GraecO 
sunt  ducta,  a  snrgendo  et  proficiscen- 
do.'  Quare  frustra  est  Scaliger,  cum 
ista,  quod  verbum  venit  a  Grceco  &ypei, 
a  sciolo  quodam  liuc  iiitrusa  suspica- 
tur.  Vide  '  egretus.'  Dac. 

«  Adigas]  Puto  legendum,  Adigas, 
ad  rem  cogas.  Nam  ut  ineptum  esset 
putare  verbum  Adigere  csse,  cogere 
dare;  ita  Latinissimuni  scimus  esse 
Adigere,  ad  aliquid  cogere,  ut '  Adi- 
gere  aliquem  arbitriim  :'  '  Adigere 
aliquem  ad  jiisjurandum,'  iTrdynv 
'6pKov.  Et  melius  vetercs  Glossae  : 
'Adeg\t,Trpo(TweTi(T€v.'  Potes  et  legere  : 
Adigas,  adire  cogas.  Quod  verissimum 
piitamus.   Jos.  Scal. 

Adigas]  Ut '  adigas  jusjurandum,' 
pro  'jufjurandum  dare  cogas,'  quod 
non  placet;  quare  legendum  cum 
Scaligero,  adigas,  ad  rem  cogas.  Nain 
Latinissimum  est  adigere  pro  ad  ali- 
qiiid  cogere;  vel  potius,  adigas,  adire 
cogas.  Sic  adigere  aliquem  arbitrum, 
id  est,agere  aliquem  ad  arbitrnm,  co- 
gere  aliquem  adire  arbitrum.  Dac, 


40 


SEXTI    POJIPEII    FESTI 


Aditiculum,  parvum  aditum. 

Adlecti  ^  dicebantur  apud  Romanos,  qui  propter  inopiam 
ex  equestri  ordine  in  senatorum  sunt  numero  assumti : 
nam  patres  dicuntur,8  qui  sunt  patricii  generis :  con- 
scripti,  qui  in  senatu  sunt  scriptis  annotati. 

Adlicit''  est,  perducit  aliquem  inrem:"  dictum  a  verbo 
lacit,  id  est,  decipit.  Hinc  descendit  inlicere,  et  oblec- 
tare,  id  est,  frustrantem  inducere.'^ 

Adlivescit,  livere  incipit :  hoc  est,  lividum  fieri. 

Admissivae  aves'  dicebantur  ab  auguribus,  quae  consulen- 
tem  juberent.'' 

Adnictat,''  saspe,  et  leviter  oculo  annuit.     Naevius  in  Ta- 


11  CensetDac.  forsan  rescribendum  perducit  aliquem  in  rele. — 12  Frustrari, 
aettinducere  legendum  monet  Fulv,  Uisin. — 13  AVujuvarent,  teste  Scal. 


NOT^ 


'  Adlecti]  Totus  hic  locus  de  Sena- 
toribns  nimis  praecisus  est  a  Paulo. 
Sunt  enim  Senatores  Patres,  Senalo- 
res  patricii  generis,  et  patriciorum 
auctores:  snnt  Senatores  conscripti 
a  L.  Junio  Bruto,  ex  primoribus 
cquestris  ordinis,  ut  Livius  scribit, 
adlecti.  Hi  igitnr  adlecti  dicebantur, 
quod  propter  inopiamSenatorii  ordi- 
nis  ex  equitibus  assumti  sunt.  Idem 
factum  est  post  puguam  Cannensem, 
adlectis  a  Dictatore  M.  Fabio  Biite- 
one  iis,qui  magistratiim  obtinuissent, 
neque  in  Senatum  lecti  essent,  iteui 
qui  spolia  domi,  aiit  civicam  babuis- 
sent.  Idem  Festns  verbo*Qni  patrcs,' 
alios  auctores  secutus,  a  P.  Valerio 
Cos.  conscriptos  refert.  Diouysins 
utriusque  Consulis  consilium  fuisse 
ait,  et  Bruti,  et  Piibiicolae.  Tacitus 
cum  Livio  consentit,  praeterquam 
quod  eos  minornm  gentinm  appeliat, 
quod  Livins  centum  Senatoribns  a 
Prisco  rege  adlectis  tribuit.  Vide 
etiam  Festum  verbo  *  Conscripti.' 
Ant.  Aug. 


Adkctil  Eos  intelligit  qui  exactis 
regibus  propter  Senatns  inopiam  ex 
primoribus  equestris  ordinis  a  Lucio 
Junio  Bruto  assumti  sunt.  Liv.  lib. 
II.  iidem  et  conscripti  dicti,  vide  '  Con- 
scripti '  et  *  Qui  patres.'  Dac. 

s  Nam  patres  dicuntur]  Infra  tamen 
a  paternae  curaj  similitudine  Patres 
appeliatos  dicit :  vide  in  '  Patres.'  Id. 

^  Adlicit]  A  lacio,  quod  est  decipi- 
endo  iu  fraudem  indiico.  Vide  '  La- 
cit.'  Ista,  perducit  aliquem  in  rem, 
milii  suspecta  sunt.  Kescribendum 
forsan,  perducit  aliquem  in  rete.  Sic  et 
illicere  proprie  est  illaqueare  et  pelli- 
cere,  in  fraudem  inducere.  Idem. 

'  Admissiva  aves]  Qna-  faventes  pro- 
positum  nostrum  nosjubent  persequi, 
et  consilium  nostrum  suo  garritu  vel 
volatu  faciunt  ratum.  '  Admittere' 
enim  proprie  est,  sinere  fieri.  Te- 
rent.  Eunucli.  iv.  6.  'Sed  tu  qnod 
cavere  possis,  stiiltuin  admittere  est.' 
Idem. 

^  Adnictut]  Versiis  Naevii  iutegrio- 
res  posuimus  in  Conjectaneis:  sunt 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.    l. 


41 


rentilla : '  Alii  adniitaf,  alii  adnictat,  alium  amat,  alium 
tenet. 

Adolescit"*  a  Grteco  ah\i(rxui,  id  est,  adcresco,  venit:'+ 
unde  fiunt  adultus,  adolescens,  altare  ;"  eo  quod  in  illo 
ignis  excrescit ;  et  exoletus,  qui  excessit  olescendi,  id 
est,  crescendi,  modum :  et  inolevit,  id  est,  crevit. 

Adoptatitius  '^*"  ex  adoptato  filio  natus. 


14  Legendnm  viJefur  Scal.    Adolescit,  ab  olesco,  id  est  cresco,  venit. 
tt5oA.e(rx(iy  alii  aAiftc. — 15  Alii  Adoptivus, 


NOTyE 


auteni  hi  :  '  Quasi  in  choro  pila 
Lndens  datatim  dat  se,et  communeni 
facit.  Aliumtenet:  alii  nutat :  alibi 
manus  Est  occupata:  alii  perpeUit 
pedem.  Alii  anulum  dat  spectandum 
a  lahris.  Alium  invocat:  cuni  alio 
cantat:  attamen  Aliis  dat  digito  lite- 
ras.'  Jos.  Scal. 

Adnictal~\  Ab  inuBitato  'niveo,' 
nnde  '  conniveo,'  '  nictare,'  conjuga- 
tione  niutala,  ut  a  '  tlicere,'  '  dictare.' 
In  eo  autem  differunt '  nutare,'  '  an- 
nuere,'  et  '  nictare,'  quod  'nutare' 
capiti,'  annuere '  vel '  nuere,'  naribus 
vel  labiis,  '  nictare  '  ocnlis  dicanuir. 
Sed  discrimen  illud  a  Veteribus  neg- 
lectum  aliquando.  Dac. 

'  Navius  in  Tarentilla]  Verba  Naevii 
aliter  Isidorus,  qui  locum  integruni 
sic  adduxit :  '  Quasi  in  choro  pila 
Ludens  datatim  dat  se  et  communem 
facit.  Alium  tenet,  alii  adnictat,  alibi 
manus  Est  occupata,  ast  alii  percellit 
pedem,  Alii dat  annulnm  spectanduni, 
a  labris  Alium  invocat,  cumqne  alio 
cantat,  attamen  Aliis  dat  digito  lite- 
ras.'  Idem. 

n>  Adolescit]  Sine  dubio  legendum  : 
Adolescit,  ab  olesco,  id  est  cresco,  venit. 
Quod  confirmatur  sequeutibus.  '  Ex- 
oletus,'  inquit,  '  qui  excessit  olescen- 
di,  id  est,  crescendi,  modum.'  Vide 
'Subolescit.'    Animadverte  semper, 


in  hac  lacera  et  misera  Epitoma,  in- 
ter  alia,  quze  ab  importunis  emenda- 
toribus  supposita  sunt,  duo  saepL- 
us  occurrere  :  aliquam  etymologiam 
Graecam,  ut  hic,  et  voces  has,  id 
EST.  Quod  locis  suis  indicabimus. 
Alioqui,  si  voluissemus,  stultorum 
niore,  ut  inquit  ille,  esse  molesti,  et 
hariolari  id  dictum  a  Festo,  quod 
nunquam  illi  in  mentem  venisset,  po- 
tius  legeremus,  a  Graeco  &\Sw,  vel 
aXdaivu,  Jos.  Scal. 

Adolescit]  A  Graeco  oSoAeo-xw.iuepte. 
Legit  Scaliger,  Adolesco,a.  verbo  oles- 
co,  ex  sequentibus,  ubi, '  exoletus  qui 
excessit  olescendi,  id  est,  crescendi, 
niodum.'  Ut  et  in  '  Suboles.'  Si  quis 
erit  tamen  qui  Graecum  etymon  reti- 
neat,  pro  aSoAeo-xco,  legatnecesse  est, 
vel  dASeo)  vel  dAS-^ffKO).  Dac. 

"  Attare]  Ab  '  adolesco.'  Sic  igitur 
ducenda  analogia:  adolesco,  adoli- 
tum,  adoltum,  altum,  altare.  Vide 
infra  '  altaria,'  ubi  melius  ab  altitu- 
dine.  Idem. 

"  Adoptatitius]  Isidori  Glossse  :  '  A- 
doptarius,  puer  ex  adoptato  natus.' 
Utra  lectio  melior,  nescio.  Jos.  Scal. 

Adoptatitius]  Apud  Plautum  tanieu 
adoptutitius  manifesto  ipse  adoptatus. 
Poenul.  V.  2.  '  Ag.  Siquidem  Anti- 
damarchi  quaeris  adoptatitium,  Ego 
ipsus   quem   tu  quaeris.     Ha.  Heni, 


42 


SEXTI    rOMPEII    FESTI 


AdorP  farris  genus,  edor  quondam  appellatum,  ab  cdendo, 

vel  quod  aduratur  ut  fiat  tostura  :  unde  in  sacrificio  mo- 

la  salsa  eflicitur. 
Adorare''  apud  Antiquos  significabat  agere,  unde  et  legati 

oratores  dicuntur  ;  quia  mandata  populi  agunt. 
Adoream  "^  laudem,'^  sive  gloriam  dicebant :  quia  gloriosum 

eum  putabant  esse,  qui  farris  copia  abundaret. 


16  Distinguendum  monet  Dac  post  Adoream :  Adoteam,  luudem. 


KOTIE 
quid  ego  audio  ?     Ac.  Antidamarciii      tr( 
gnatuin    riie   esse.'     Et  paiilo  post  : 
'  Demarcho  item  ipse  fuit  adoptati- 
tius.'  Duc. 

P  Ador]  Adur  dicebant  Veteres, 
quod  Grafcum  est,  a.evp,  nulla  litera 
immutala  praster  6,  in  d:  ut  Oehs, 
Deus.  Dichur  et  Adus,  Aderis.  Glos- 
sarium  :  '  Adus,  alros.'  Ita  enim  le- 
gendum.  Postea  declinatum  Adus, 
Adoris:  ut  pignus,  pigneris  :  pignoiis: 
tempus,  temperis,  temporis.  Itaque 
fit,  ut  in  obliquis  secunda  nunc  pro- 
ducatur,  nnnc  corripiatur.  A.  Gau- 
nius  vetus  poeta  corripit  in  illo  ver- 
su:  ♦  Illain  sponte  satos  adoris  stra- 
visse  maniplos.'  Item  :  '  Hic  adoris 
dat  primiliiis  tibi  :  sangiiine  libat.' 
Ausonius:  'Mox  ador,  atque  adoris 
de  poliine  puititicuni  far.'  Producit 
idem  Gannius  in  ilio :  '  Emicat  in  nu- 
bes  nidoi  ibus  ardor  adoris.'  Quare 
doctissimus  Grammaticus  Priscianus 
ait  irreguiare  lioc  nomen  esse,  quod 
ciim  iii  ov  terminetiir,  tamen  obiiqiios 
oorripit  contra  aliorum  naturam  :  et 
cum  neutri  sit  generis,  tamen  in  or 
desinit.  Utrumque  falsum.  Nam  ne- 
que  cum  obliquos  prodiicit,  est  neutri 
generis,  sed  niasciiiini  :  neque  cum 
neutri  est  gein-ris,  in  or  terminalur. 
Qiiamvis  enim  dixit  Ausoniiis, '  Mox 
ador,  atque  adoris  :  de  polline  piilti- 
ficum  far  :'  tanien  ador  dictuni  pro 
adus:  ut  '  corpor '  dicebant  in  neu- 


tro  :  sed  adus  in  neutro  dictum,  et 
ador  in  masculino,  ut  '  decus  '  et 
'  decor.'  Porro  ador  est  far,  seii  feia. 
In  Glossario  transposita  ita  suo  ordini 
restitues,  et  empudabis.  Ita  viilgo 
legitur:  Ador,  vl6deros.  Ador,  irpoffe- 
veyKfu^la.  Lege  :  Adoptatus,  viSdeTos. 
Ador,  feia.  Adpurat,  irpoff^fiPfyKsv,  ira- 
paffKfvd^ei,  evTpeiri^ei.  In  eodem  legi- 
tur  :  '  Adonia,  elSos  aiTov.'  Jos.  Scat. 

Ador]  Potius  a  Gra?co  a6rjp,  arista, 
6  in  d.  Vetei  es  dicebant  udns  et  ador. 
Unde  in  obliqiiis  seciinda  niodo  pro- 
ducta,  modo  correpta.  Piodiicitur 
ab  udor  masciilini  ucneris,  corripitur 
abadusneutriiis.  Videinfra  in*nioIa.' 
Dac. 

1  Adorare']  Vide  '  Nec'  conjunc- 
tionein.  Ant.  Aug, 

Adorare]  In  leg.  xii.  fab.  '  81  ado- 
lat  fiirtum,  qiiod  nec  manifestum  es- 
cit,  diiplioncm  liiito.'  Dac. 

'  Adorcam]  Glossarium  vefus,  cu- 
jus  ope  multa  vetustatis  sitn  sepulta 
eruimus:  '  Adoriosus,  evSo^ns,  Affwon- 
iruos,  aSopviKTjas  iTffnnos.'  Lege :  Ado- 
rio.ius,  evSo^os,  ws  noixw^ios.  Ador, 
vIkt],  ws  no/jLirriios.  Qniu  intelligat 
nostrum  Poinp.  Festiim  dubitandiim 
non  est.  Hinc,  quain  nmlta  ad  arbi- 
trium  suum  miilaverit,  mutilaverit, 
perverterit  Longobardus  iste,  facile 
adverti  potest.  Nam  qna>  Glossariiis 
ille  annotat,  ex  lioc  integro  loco  de- 
prointa  fuirunt  sine  ullo  dubio.   Ado- 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    I. 


43 


Adproraissor '   est,  qui  quod  suo  nomine  promisit,  idem 

pro  altero  quoque  promittit. 
Adrumavit/  rumorem  fecit,  sive  commurmuratus  est :  quod 

verbum  quidam  a  rumine,  id  est,  parte  gutturis  putant 

deduci. 
Adsciscere "  est  adjungere,  vel  adsumere. 
Adscripti "  dicebantur,  qui  in  colonias  noraina  dedissent, 

ut  essent  coloni. 
Adscripticii  ^  veluti  quidara  scripti  dicebantur ;  qui  sup- 


NOTiE 


rea  pro  laude  accipi  ccepta  est,  post- 
quam  praemiuni  iiiilitibus  fiumentuui 
erat,  parta  victoria.  Plautus  :  '  Qui 
multa  preeda  atque  adorea  affecit 
popularis  suos.'  Jos.  Scal. 

Adoream']  Distingue  post  adoream, 
hoc  modo,  adoream,  luudem,  sive  glo- 
riam.  Parta  victoria  frumentum  mi- 
litibus  dabatur  in  pra-mium,  uude 
factuni  ut  adorea  pro  laude  et  gloria 
dici  coepta  sit.  Itaque  optime  Gloss. 
'  Adorea,  S6^7j  rj  a-nb  tou  tto\4ixov.'  i. 
Laus  quae  bello  parta  est.  In  Glos- 
sario  vet.  ut  optime  monuit  Scaliger, 
legitur,  adoriosus,  epSo^os  ws  no/u7r^i'os. 
Ador,  viKr}  ws  noij.Trri'ius  :  i.  Adoriosus, 
gloriosus,  ut  ait  Poinpeius.  Ador, 
victoria,  ut  Pompeins.  Ubi  mani. 
festo  nostruni  Pompeium  Festum  in- 
telligit,  et  ex  iis  quam  multaad  arbi- 
trium  suum  mutaverit,  nmtilaverit, 
perverterit  Pauins,  facile  adverti  po- 
test,  nam  quaj  Glossarius  ille  anno- 
tat,  ex  hoc  integro  loco  depromta 
sunt  absque  ullo  dubio.  Dac. 

*  Adpromissor]  Promissor  promit- 
tit,  adpromissor  adpromiltit,  id  est, 
quod  alter  promisit  in  se  recipit. 
Sed  liicFesti  locus  mutilus  est,  quip- 
pe  ex  eo  una  vox  excidit.  Lege 
igitur,  Adpromissor  est  qui  quod  suo 
nomine  promisit  alter,  idem  pro  altero 
quoque  promiltit :  nihil  certius.  Idem. 

'  Adrumavit]  Frequentativum  usur- 
pavit  Naevius,  Rumitant :  '  Simitu 
ahus  aliunde  rumitant  inter  se.'    Est 


versus  Saturnius.  Alioqui  Rumare, 
est  drjXd^eiv,  ut  de  agnis  diccbant 
Veteres,  quos  propterea  subrumos 
vocabant.  Significat  item  \pa>ni^fii> 
rhv  iraiSa.  Glossarium  :  '  Rumat,  ifi- 
/Spco/iaTtfei.'  Sed  Isidovus:  ^  Adruma- 
vit,  rumorem  altulit,'  Veteres  Gios- 
sse:  '  Adrumo,  conrumo,  (prjfjii^w,  vul- 
go.'  Jos.  Scal. 

Adrumavit]  Isidor.  in  Gioss.  '  Ad- 
rumavit,  rumorem  attulit.'  Et  Gloss. 
vet.'adrumo,conrumo,(^rj/iifa),  vulgo.' 
A  rumo  frequentativum  rumito.  Nae- 
vius :  '  Simitu  alius  aliunde  rumitant 
inter  se.'     Vide  '  Rumito.'  Dac. 

"  Adsciscere]  Proprie  populo  suffra- 
gium  ferente  adoptare,  assumere,  vel- 
uti  leges,  ritus,  niores,  ct  similia. 
Unde  a  publicis  ad  privata  transla- 
tum  adsciscere  est  lioc  vel  illud  sibi 
adjungere,  assumere  in  usum  suum 
atque  connnodum.  Idem. 

^  Adscripti]  Qiii  nomiua  dederanf, 
ut  e  patria  in  coloniam  mitterentur. 
Liv.  lib.  XIV.  '  Coloni  adscripti  in 
colonia,  quam  testeni  integritatis 
justitiaeque  habebant.'  Ad  eorum 
similitudinem  postea  adscriptitii  dici 
coeperunt  agricolap,  et  coloni  rusticis 
praediis  excolendis,  sic  addicti  ut  eo- 
rum  portio  qua^dam  et  instrumentum 
ruslicum  censerentur,  et  iina  cum 
prasdiis  ad  enientes  transirent.  Idem. 

y  Adscripticii]  Ex  his,  quae  liic 
tractantur,  docemur  Adscripticios  dic- 
tos  Accensos,  et  Velalos.     Quod  et 


44 


SliXTl    POMPEII    FESTI 


plendis  legionibus  adscribebantur :  hos  et  adcensos  dice- 
bant/  quod  ad  legionum  censum  essent  adscripti :  qui- 
dam  velatos,  quod  vestiti  inermes  sequerentur  exercitum  : 
nonnulli  ferentarios,  quod  fundis  lapidibusque  proeliaturi 
ea  modo  ferrent,  quae  in  hostes  jacerent:  alii  rorarios/ 
quod  id  genus  hominum  ante,  quam  acies  coirent,  in  mo- 
dum  rorantis  tempestatis  dimicaret. 
Adfectata  '^  *>  femina  vel  in  bonam  partem  dicitur,  velut  ho- 
norata,  vel  in  malam,  quasi  ad  extreraum  periculum 
adducta. 


17  Adsectala  Scal.  in  texUi :  sed  v.  not.  inf. 


NOT^ 
idem  infra  confiimatui-;  '  Velati,'  in- 
quit,  '  appellabantur  vestiti,  et  in- 
ernies,  qui  exercituni  sequebantur, 
quiqiie  in  inortuoruin  niilitum  loco 
substituebantnr.'  Postea  in  munici- 
piis,  itemque  Roniae,  publici  luiniste- 
rii  Qomen  fuit  Accensus  Velatus,  ut 
apparet  ex  hac  inscriptione  : 

T.    STATILIVS.    VOL.    PROCVLVS 

ACCENSVS.  VELATVS.  ET.  ARGENTARIA 

EVTYCHIA.    PARENTES.    FILIO.    OPTV- 

MO.    ET 

ORCIVIAE.  anthidI.  vxorI.  EIVS.  SI- 

bIqve.  et.  svIs 

libertIs.  libertabvs,  posterIs- 

qve.  eorvm. 

Item  patet  ex  alio  saxo,  quod  est  iu 


Adscripticii]  Item  adscriptivi,  mi- 
lites,  qui  extra  ordinem  et  extra  nu- 
merummilitias  adscripti  sunt.  Plaut. 
Menajch.  1.3.  '  Er.  Extra  numerum 
esmihi.  Pe.  Idem  istiic  aliis  adscrip- 
tivis  ad  legionem  fieri  solet.'  Varr. 
lib.  VI.  de  L.  L.  '  Adscriptivi  dicti 
qiiod  olim  adscribcbantur  inernies, 
qui  succedeient  armatis  militibus,  id 
est,  si  quis  eoruin  deperisset.'  Dac. 

^  Hos  et  adcensos  diccbant]  Vide  sii- 
pra  in  '  adcensi.'  lidem  et  Ferenta- 
rii  Varr.  de  vita  populi  liom.  lib.  in. 
'  De  ascriptivis  cum  erant  attributi 
Decurionibus  et  Centurionibiis,  (|ui 
eoriim  habeient  numerum,  adcensi 
vocabantur.  Eosdemetiain  vocabaiit 


via  Appia  Formiis,  iit  omnibus,  qui  ferentarios  qui  depugnabant  piignis 
Neapolin  proficiscuntur,  in  conspec-  et  lapidibus,  iis  armis  quee  ferren- 
tu  sit.  tur  non  qiiae  tenerentur.'  Idem. 

*  Alii  rorarios]  Adceiisos  tamen  a 
rorariis  diversos  fiiisse,  vel  iinicus 
Plaiiti  locus  fidem  faciet,  ex  Frivol. 
'  Sequimini  Me  iiac  sultis  legioncs 
omnes  Lavernae.  ubi  rorarii  Estis  r 
En  sunt.  Ubi  sunt  accensi  ^  Ecce.' 
Rorarii  autem  dicli  a  rore,  '  qui  bei- 
him  comniittebant  ante,  ideo  quod 
ante  rorat,  quain  piuit,'  Varr.  lib.  v. 
de  L.  L.  Idem. 

^  Adfectata  [Adsectata]  Veteres  edi- 
tiones,  Adfectala.     Kecte.     Plautus 


l.  varronio.  l.  f. 

PAL.  CAPITONl 

scribae.  aedilic. 
accenso.  velato 

llVIRO.   QVINQVENN. 

CVRATORI.    VIARVM 

PATRONO.    COLONIAE 

ORDO.    REGALIVM 

QVORVM.    HONORE 

CONTENTVS.   SVA.    PECVN, 

POSVIT 

L.  D.  D.  D.    Jos.  Scal. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    I. 


45 


Adserere "  manu  '^  est  admovere  :  quod  ea  quoque,  quae  in 
terrara  dimittuntur,  seri  dicuntur :  unde  etiam  serae  ap- 
pellantur,'*  quia  foribus  admotae  opponuntur  '9  defixae 
postibus ;  queraadmodum  ea,  quas  terras  inseruntur. 

Adsidelae,^  mensae  vocantur,  ad  quas  sedentes  flamines  sa- 
cra  faciunt. 

Adsiduus*^  dicitur,  qui  in  ea  re,  quam  frequenter  agit,  qua- 
si   consedisse  videatur  :    alii    adsiduum    locupletem,  ^ 


18  'Verbum  manu  videtur  adjectnm:  et  paiilo  post,  pro  dimittunlur  le- 
gendum  fortasse  demittuntur.'  Fulv.  Ursin.  Demittuntur  quoque  legendum 
monent  Scal.  Dac— 19  \\\i  apponuntur. 

aOTJE 

tem  ulmo,'  est  vitem  maritare.  Varr. 
I.  de  R.  R.  '  Neque  propter  eos  ut  ad- 
serunt  vites  :'  hoc  est,  neque  propter 
eos  ovdines  ita  adseruntur  arbores, 
»it  adseruntur  vites  nlmis  maritandia, 
quae  propterea  dicuntur  adsitae  vi- 
tes.  Hinc  adserere  manum  vel  manu 
dicuntur  vindices  libertatis,  qui  ma- 
num  admovent.manu  prehendunt,  ut 
in  libertatem  vindicent.  Vide  in 
voce  '  Sertorem.'  Dac. 

•i  Serte  appellantur]  A  serendo  se- 
ras,  quod  serantur,  id  est,  iigantnr. 
Sed  potius  a  Graeco  o-eipa  funis,  quod 
olim  ante  inventam  seram  fune  ute- 
rentur.  Idem. 

«  Adsidela-]  De  iis  nihil  apud  alios 
scriptores  legisse  nie  memini.  Apnd 
Isidornm  tantum  legitur  :  '  Adseda, 
sella  quadrijugis.'  Et  eadem  forfc 
quae  adsidela :  ut  turba,  tnrbela. 
Idem. 

^  Adsiduus]  Varr.  lib.  vi.  de  L.  L. 
'  qni  adest.assiduus.'  Cicer.  in  libello 
de  petitione  Consulatus  :  '  Jam  assi- 
duitatis  nulhim  est  praeceptum,  ver- 
bumqiie  ipsum  docet  quas  res  sit, 
prodest  quidem  vehementer  nun- 
quam  deesse.'  Idem. 

s  Adsiduum  locupletem]  Quod  asses 
duit,  i.  det:  itaque  in  leg.  xii.  tab. 
'  Assiduo  vindex  assiduus  esto.  Pro- 
letario  civi  quivis  volet  vindex  esto.' 


Rudente: 

Am.  Ad  vos  venio.    Sce.  Accipiam 

hospitio,  si  nox  venis,  item,  ut 
Adfectatam.     Nam   nunc    nihil    est, 

qui  te  inanem.  * 
Qiiem  locuin  interpretabimur  in  edi- 
tione  Plautina,  si  Deus  faverit.  Nam 
ita  et  legenduni,  et  digerendi  versus. 
Jos.  Scal, 

Adfectatafemina]  In  bonam  partem 
GIoss.  '  adfectata,  (reixv)j,'  i.  venerau- 
da.  Et  Plaut.  Rud.  ii.  4.  '  Am.  Ad 
vosvenio.  Sce.  Accipiam  hospitio,  si 
nox  venis,  item  ut  adfectatam.  Nam 
nunc  nihil  est  qui  te  inanem.'  Ubi 
etiam  sunt  qui  adfectatam  in  malam 
partem  interpreteniur,  calamitosam, 
naufragam,  sed  manifesto  contra 
mentem  Plauti  qui  '  hospitio  te  ac- 
cipiam  item  ut  adfectatam '  eodem 
modo  dixit  quo  nos  vulgo,  Je  vous 
recevrai  comme  une  grand-Dame,  comme 
une  Reine.  Dac. 

•^  Adserere]  Lege,  qua;  in  terram 
demittuntur.  Id  explicavimus  apud 
Varronem  de  re  rustica.  Nam  qnod 
Varro  dixerat,  '  Deseritur,'  glossema 
appositum  est,  '  Demittitur  in  ter- 
ram.'  Jos.  Scnl. 

Adserere]  Vide  '  Sertorem.'  Ant. 
Aug. 

Adserere]  Proprie,  appropinquare, 
jungere,  maritare.    Ut  '  adserere  vi- 


46 


SEXTI    POIMPEII    FESTI 


quasi  multorum  assium  dictum  pntarunt,  alii  eum,  qui 

.sumtu  proprio  militabat,''  ab  asse  dando  vocatum  existi- 

marunt. 
Adsipere'  et  Praesipere  dicebant  antiqui  a  sapiendo  :  sicut 

nos  quoque  modo  dicimus  ab  aequo  iniquum,  a  quaeren- 

do,  inquirere. 
Adstassent,''  statuerunt.^° 
Adtegrare ' '    est,   vinum   in   sacrificiis  augere :    integrare 


20  Legendiim  raonet  Scal.  Adstassint,  steterint, — 1  Vid.  Notas  inf. 


NOTiE 


Ubi  assiduus,  id  est,  locuples,  opponi- 
tnr  proletario,  qni  e  plebe  tenuissima 
erat,  et  nil  preeter  prolem  Reipnb. 
exiiibebat.  Assiduo  pro  locnplete 
nsns  est  etiam  Plaut.  Amphit.  i.  1. 
'  Noctesque  diesqne  assidiio  satis  su- 
perqne  est,  Quo  facto  ant  dicto  adest 
cpns  quietns  ne  sis.'  Idein. 

^"  Qui  sutntu  proprio  militabat]  Qnia 
nemo  nisi  locuples  huic  snmtni  par 
esse  poterat,  Vernm  nt  libere  dicam 
quod  sentio,  assiduns  et  pro  locnjtlete, 
et  pro  eo  qni  proprio  sumtn  miiitat, 
ab  adsidendo  dictus.  Locnples  enim 
assidiins,  qnod  Reipub.  adsidebat, 
aderat,  prspsto  erat.  Alter  vero  in 
mnnere  siio  multus  erat,  mnneri  siio 
adsidebat,  totiis  incumbebat,  &c. 
Cuin  Festo  tamen  Cicero,  Quintilia- 
nus,  Gellins,  sed  qni  saRpins  manifesti 
erroris  in  etymis  ducendis  deprehen- 
dnntiir.  Idem. 

'  Adsipere']  In  meis  Glossis  Isidori : 
*  Consipit,  saporem  habet.'  Tertnl- 
lianus  de  pudicitia :  '  Fermentnm 
niodicum  totam  desipit  conspersio- 
nem:'   aclwe  \yom\t.  ,)os.  Scal. 

Adsipere]  Vide  in  '  Insipere.'  Resi- 
pere  etiam  videtnr  asapiendo  dednc- 
tum,  qnod  significat,  redolere.  Cicero 
lib.  II.  de  Nat.  Deor.  '  Minimeque 
resipiens  patriam :'  ita  enim  legen- 
dnm  ;  non,  nt  habcnt  vulgatae  edilio- 


nes,  respiciens.  Idem  mendnm  irrep- 
sit  in  verba  Varronis,  qiias  sunt  apud 
A.  Gellium  lib.  iii.  c.  4.  sic  enim  to- 
tns  Varronis  locns  legendns.  '  Neqne 
tamen  dubium  est,  quin  ista,  et  quae 
scripta  a  Planto  non  videntur,  et  no- 
mini  ejus  addicnntnr,  veterum  poeta- 
rnm  fuerint,  et  ab  eo  retractata,  ex- 
politaque  sint,  ac  propterea  resipiant 
stylum  Plantinnm.'  Pro  rcsipiant,  in 
vnlgatis  est  recipiant.  Ful.  Ursinus. 

Adsipere]  Pio  adsapere,  verso  a  in  £. 
iit  in  compositis  solet.  Sic  a  'taceo' 
'  contireo  :'  a  '  qnaero  '  '  inqniro,'  &c. 
Inde  GIoss.  Isidor.  <  consipit,  saporetn 
habet,'  sed  ista  omnia  nihil  ad  hnnc 
Festi  locum.  Ait  Festus, '  ut  ab  jeqno 
iniqiins,  sic,'  &c.  Ergo  legendiim, 
Adsipere  et  prcesipere  dicebant  antiqui 
a  sapiendo,  Sfc.  nihil  certiiis.  Antiqni 
adsipere  etprasipere  dlcebant,  nt'con- 
sipere.'    V'ide  '  consiptum.'  Dac. 

■^  Adstassent]  Scaiiger  legit,  astas- 
sint,  steterint.  Sed  retinendum  adstus- 
sent,  nec  ideo  minus  significabit  ste- 
terint,  e  pro  i.  Legitnr  adslassejit,  ste- 
terint.  Sic  supra  '  addues,  addideris.' 
Idem. 

'  Adtegrare']  Ego  mufiiumlocnm  sic 
supplendnm  jiidico,  Adtegrare  tinum, 
in  sacrificiis  est  vino  sacrificiutn  augere, 
Integrare  enim  est  adtegrum,  hoc  est 
minusfactum,  instatum  redigere,    Ad- 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIU.    I. 


47 


enim,  et  adtegrare  minus  factura,  est  in  statutum  redi- 

gere. 
Adtestata'"  dicebantur  fulgura,  quae  iterato  fiebant,  videli- 

cet  significationem  priorum  adtestantia. 
Adtritum,"  et  tritum  ex  Graeco  descendit :  quia  illi  vestem 

istam  TgijScuviov^  appellant. 
Adtubernalis,' "  habitator  continuae  tabernae :  quod  genus 

domicilii  antiquissimum  Roraanis  fuisse  testimonio  sunt 

exterae  gentes,  quas  adhuc  tabulatis  habitant  aedificiis  : 

unde  etiam  tecta  castrensia,  quamvis  pellibus  tegantur,'»^ 

tabernacula  tamen  dicuntur. 


2  Alii  Tpi0a)vas.  Pro  istam  Scal.  tritam  rpi^dviov.—Z  '  Isidovns  habet  H«i- 
hernalis.  Glosaar.  attubemalis,  L.  m.  adtabernalis.'  Fulv.  Ursiii. — 4  Ed.  Scal. 
contegantur. 

mOTJE 

facile  con- 


tegrare  vinum  in  sacrificiis,  inqnit, 
est  viiuim  minnere,  libare,  ut  eo  sa- 
crificiiim  adoleat,  angeatur,  quod 
contrarium  est  verbo  integrare  quod 
significat-  adtegrum,  imminutura,  ad- 
tactum  restaurare,  in  statum  redige- 
re.  Idem. 

Adtegrare']  Locus  mRndosissimus, 
qui  tamen  uon  erat  nullius  momenti, 
cum  coirnitionem  vetustatis  contineat. 
Nam  quid  est  vinum  in  sacrifiriis  au- 
gere  ?  Nescio  an  Pauli  error  sit,  qui 
nientem  Festi  non  assecutus  est,  cu- 
jus  culpae  manifesta^  alibi  deprelien- 
ditur :  an  vero  aliorum,  quos  posle- 
rior  ff.tas  tulit,  barbarorum  emenda- 
torum.  Quicquid  est,  ego  scio  Fes- 
tum  ita  scripsisse,  Adtegrare  est,  vino 
sacrijicium  augere.  Quin  enim  ita  lo- 
querentiir  Veteres,  neminem  diibitare 
puto.  Sic  Piautus  dixit,  *  augere 
verbenis  aram.'  Quin  ipsa  notio  verbi 
fidem  facit  huic  rei.  '  Adteger'  est, 
vpoaQiy^s,  qui  tactus,  et  diminutus 
est.  Atligere  enini  Veteres  pro  Attin- 
gere:  ut  contra,  '  Integer,'  oSi^V, 
&6tKTos.  Quare  et  quae  seqnuntur, 
corrupta  esse,  si  non  aliud,  certe  ob- 
scuritas  loci,  ex  quo  nuUum  idoneum 


sensnm  elicere  possumus 
vicerit.  Ne()ne  solum  haec  mendi  in- 
doles  hunc  lociim  foedavit,  sed  et 
transpositio.  Legenduni  enim  :  Ad- 
tegrum  enim,  minusfactum.  Integrare 
est,  in  stalutum  redigere.  Ubi  et  lego, 
instatum.  Ijjitur  vinnm  attegrum  fit, 
et  attegratur,  cum  libatur.  Tunc 
enim  minuitur,  ut  sacrificium  augea- 
tur.  Jos.  Scal. 

">  Adlestata]  Qiiae  quod  priora  fiil- 
giira  portendebant,  id  significatione 
sua  comprobant, '  renovativa  '  etiam 
dicta,  et  conlraria  snnt '  peremptali- 
bus,'quaasnperiora  toUunt, perimunt. 
Vide  suo  loco.  Dac. 

Adtestata]  Fulgura  adlestata  sunt 
contraria  Peremplalihus.  Vide  in 
'  Peremptalia.'  Jos.  Scal. 

"  Adtritum]  A  tero,  adtero,  quod  a 
rpi^w,  unde  TplPuv,  Tpifiwviov,  vestis 
trita,  lacera.  Dac. 

°  Adtuhernalis]  Vide  in  'taberna.' 
Idem. 

Adtubermdis']  Male  in  Glossario : 
*  Atturubernalis,  KaTrr)\oyeiTuv.'  Glos- 
sae  Isidori :  <  Attiberualis,  viciuus^' 
Jos.  Scal. 


48 


SKXTI    POMPEII    FESTI 


Advelitatio  P  jactatio  quaedam  verborum  figurata  ab  hastis 
velitaribus :  velites  dicuntur  '^  expediti  milites,  quasi  vo- 
lites,  id  est,  volantes. 

Adversus"^  aut  contrarium  significat,  aut  idem  quod  erga. 

Adulari  ^ '  est  compositum  ex  accedendo,  et  adludendo. 

Adulter,*  et  adultera  dicuntur,  quia  et  ille  ad  alteram,  et 
haec  ad  alterum  se  conferunt. 

Adulterina  signa  dicuntur  alienis  anulis  facta. 

Advocitat,  seepe  advocat. 

Advosem,'^"  adversariura,  hostem. 


5  Vid.  Notas  inf.- 
lunt  Advortem. 


-6  Perperam,  censente  Dac.  qiiidam  lcgendtini  puta- 


NOT^ 

P  Advelitatio'^  Velitatio  et  advelita-      Ant.  Aug. 


tio  levior  et  iimbratilis  qiiaedam  dimi- 
catio  a  velitibns  qui  erant  ievis  arma- 
turae  milites,  in  acie  priiiia  collocati, 
ut  levem  piignam  cierent  antequam 
coiret  exeicitus.  Inde  ad  litisjia  et 
jiirgia  transfertur.  Plaut.  in  Rudent. 
'  Equidem  me  ad  velitationem  exer- 
ceo,  Nam  omnia  corusca  prae  tremore 
fabiilor.'  Dac. 

Advelitatio^  Plantiis :  '  Velitatio- 
nem  verbis  compendi  fieri  volo.'  Jos. 
Scal. 

<i  Velites  dicuntur']  Certe  haec  non 
sunt  Festi,  sed  barbari  racematoris 
qui  non  meminit  alibi  Festuni  velites 
velatos  dixisse.  Vide  '  velati.'  Dac. 

'  Adversus]  Adversus,  vel  adver- 
sum,  pro,  Contra  :  Sallust.  Jiigurth. 
'  Sylla  profligatis  iis  quos  adversum 
ierat,  rediens  ab  latere  Maiiris  incnr- 
rit.'  Pro,  Erga  :  ut, '  pietas  adversus 
Deos.'  Cicer.  Terent.  And.  i.  1.  '  Id 
gratum  fuisse  adversum  te  habeo  gra- 
tiam  :'  quanquatn  hic  adversum  non 
tam  erga  quam  apud.  Dac. 

'Adulari]  Locus  suspectus.  Nonius 
canum  esse  proprium  affirniat,  unde 
oTrb  T^s  ovpas  fortasse  origo  nominis 
tracta  est,  quod  canes  accedendo  et 
adludendo  cauda  mota  blandiantur. 


Adulari]  Puto  legendum,  Adulari, 
est  composilum  ex  ad,  el  ludendo.  In 
Glossario:  '  Adol  aivSe\4ffrts.'  Lege  : 
Adolatus,  5(\iaff6eis.  In  manuscriptis 
exemplarib.  legitiir  adolari  pro  adu- 
Inri.  Neque  temere  in  multis  aliter 
scriptum  reperias.  Jos.Scal. 

Adidari]  Sane  non  video  qiiid  velit 
Panliis  cum  adulari  ex  accedendo  etad- 
ludendo  dicit  csse  compositiim.  Lc- 
gebat  Scaliger  adulari  cst  composittim 
ex  ad  et  ludeiido.  In  Rlss.  Codd.  legi- 
tur  adolari  pro  aduluri,  neqne  teinere 
in  nniltis  aliter  scriptiim  icperias, 
nnde  non  male  adolari  simplici  l  pro 
ad«//a?  i,dictnm  sit  quasi  ad  ollam  ire, 
ollam  sectari,quod  parasitis  solcnne. 
Dac. 

'^Adultcr]  A  praepositione  ad  et  alter. 
Nam  a  in  compositione  vertitur  in  u. 
Male  alii  aduUerium  quasi  ad  alterum 
torum :  adulter,  adulteriiim.  Inde 
'  adulterina  signa,'  qiiie  alicnis  annu- 
lis  siint  facta.  Et  '  adulterini  nura- 
mi,' '  adiilterinEe  staterae,'  '  adulteri- 
num  testamenttim,'  &c.  Idem. 

"^  Advosem']  Glossariiim  : '  Advores, 
ivavTioi,  iirifiovXtviDV.'  Jos.  Scal. 

Advosem'}  Advorsus,  extrito  r  advo- 
suSf  a  quo  advosis.  Sed  dicebant  etiam 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    I. 


49 


AE"  syllabam  antiqui  Graeca  consuetudine  per  ai  scribe- 
bant,  ut  aulai,  pictai,  musai. 

^Edilisy  initio  dictus  est  magistratus,^  qui  asdium  non  tan- 
tum  sacrarum,  sed  etiam  privatarum  curam  gerebat: 
postea  hoc  nomen  et  ad  raagistratus  translatum  est. 
Dictus  est  autem^  Ji^dilis,  quod  facilis  ad  eum  plebi 
aditus  esset :  sed  et  iEdilatus  dicebatur  eadera  dignitas  ; 
sicut  pontificatus,  raagistratus. 

-^dis,*  doraicilium  in  edito  ^  positura,  simplex,  atque  uni- 


7  Vocem  magistratus  abandare  censent  Ursin.  Scal.  Dac.   Vid.inf.- 
liint  Scal.  Dac.  in  aditu. 

NOTvE 

liic  advorsis  et  hoc  advorse,  hic  adnosis 
et  hoc  advose.  Gloss.  *  advores,  Oiyav- 
riot,'  '  iwtfiov\evoi)v,  advores,  hostes, 
qui  insidias  struit.'  Dac. 

^  A  E]  Nottim  est  in  veteribus  mo- 
nimentis  aimilius  scriptum  esse : 
item  in  libris.  Jos.  Scal. 

A  E  syUabarn]  Sic  in  vett.  monimen- 
tis,  item  in  libris  scriptum  est,  Aimi- 
lius  niore  GrEerorum.  Dac. 

y  ^dilis]  '  ^dilis,'  inquit,  '  primo 
magistratus  dictus  est :  deinde  ad 
magistratus  translatum  est.'  Qnid 
istud  verbis  est?  Sane  ego  non  intel- 
ligo.  Et  verum  est  illud  verbum  ma- 
GisTRATUS  abundare,  ut  ita  legatur  : 
JEdilis  initio  dictus  est,  qui  cedium  non 
tantum  sacrarum,  sed  etiam  privalarum 
curam  gerebat.  Nam  hoc  nomine  om- 
nes,  ut  loquitur  Lucretius, '  aedttuen- 
tes  vocabantur  ;'  ;Edilis  enim  princi- 
pio  aeditimum  significabat.  Haec  est 
mens  Festi.  Glossarium  :  '  ^dilis, 
6fji.ri\i^  ayopavSfMos.'  Vocat  dfjffi\iKa,  qui 
in  iisdcm  aedibus  adolevit.  In  eodem, 
•  jEditilis,  veuKSpos.'  Jos.  Scal. 

/Edilis  initio  dictus  est]  Verissimum 
est  qnod  monuit  Scaliger,  initio  vo- 
cem  magistratus  abundare,quippe  quee 
ex  linea  terlia  per  librariorum  incu- 
riam  hnc  irrepsit.  Legendum  igitur, 
/Edilis  initio  diclus  est  qui  eedium  non 


-8Ma. 


Delph.  et  Var.  Ctas. 


tantum  sacrarum,  sed  etiam  privatarum 
curam  gerebat.  Ait  euini  Festus  om- 
nes  aedituos,  vel,  ut  loquitur  Lucre- 
tius,  jEdifuentes,IEd\les  vocatos  fuisse. 
Postea  Mdilis  ad  Magistratus  trans- 
latum,  ad  quos  etiani  pertinebat  ae- 
diimi  cura.  Dac. 

^  Dictus  est  autem]  Ab  adenndo  ae- 
dilis,  quod  placuit  etiam  Theophilo 
lib.  I.  Institut.  tit.  ii.  male  :  nam  ab 
'  aede '  '  aedilis,'  ut '  ovilis '  ab  '  ove.' 
Idem. 

^  jEdis]  Corruptum  illud,  ^dis,  do' 
micilium  in  edito  positum.  Immo  con- 
tra  Varro,  quse  plano  pede  aditur, 
vult  eedim  dictam.  Legoigitur:  jE' 
dis,  domicilium  in  aditu  positum :  sim- 
plex,  atque  nniiis  aditus.  Et  sane 
sedes  prius  a  veteribus  Ro.dictae  fue- 
runt,  quae  a  Graecis  oiKdirfSa,  hoc  est, 
aediiicia,  quae  de  plano  adeuntur,  vel, 
ut  Tertullianus  in  libio  de  pallio,  pla- 
nitus  adeuntur.  Jos.  Scal. 

JEdis,  domicilium  in  edito]  Lege  po- 
tius  cum  Scaligero  in  aditu.  Varr. 
lib.  IV.  de  L.  L. '  jEdes  ab  aditu,  quod 
plano  pede  adibant.  Itaque  ex  aedi- 
bus  eflFerri  indictivo  funere  praeco 
etiam  eos  dicit  qui  e  tabernis  effe- 
rnntur;  et  omnes  in  censu  villas  inde 
dicimus  aedes.'  Et  sane  aedes  veteri- 
biis  Roiuanis  quae  Graecis  olKinfSa,  ae- 


Pomp.  Fest. 


50 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


us  aditus :  sive  ideo  eedis  ^  dicitur,  quod  in  ea  aevum 
degatur,  quod  Graece  alcuv^  vocatur:  itaque  sedificare, 
cum  sit  proprie  aedera  facere,  ponitur  tamen  *=  pro  omni 
genere  constructionis  xaT«;)(^p>)o-TixcJ;j. 

J^^ditimus,  asdis  intimus.'^ 

^dituus,*  sacrae  aedis  tutor : '°  id  est  curam  agens. 

^gaeum  mare  ^  appellatur,  quod  crebrae  in  eo  sint  insulse  ; 
ut  procul  aspicientibus  species  caprarum  videantur  :  sive 
quod  in  eo  ^Egaea"  Amazonum  regina  perierit:  sive 
quod  in  eo  ^Egeus  pater  Thesei  se  praecipitaverit. 


9  Alii,  teste  Scaligero, 


.—10  Ed.  Scal.  tuitor — 11  Alii  jEge. 


NOTiE 


dificia  qiiae  de  plano  adenntur.  Dac. 

•>  Sive  ideo  cedis]  Ineptiim  etynion. 
Potius  a  Graeco  airos  quod  doniici- 
lium,  liabitationem  interpretatur  Eu- 
statliiiis.  Idem. 

«  Ponitur  tamenl  Abusive  et  per 
translationem  adificare  de  re  quaiibet, 
quae  quacumque  opera  fabricatur.  Ut 
Virgil.  de  equo :  '  Instar  montis  e- 
quum  divina  Pailadis  arte  iiildificant.' 
Idem. 

^  JEditimus,  cedis  iyitimus]  Inepte 
dictum  est:  nielius  Ser.  Sulpicius,  ut 
Cicero  in  Topicis  refert,  in  finitimo, 
legitimo,  aeditimo,  non  plus  inesse  li- 
mu7n,  quam  in  meditullio  tullium,  sed 
prodiictionem  esse  verbi  vult.  Hic, 
nt  Varro  ait  lib.  i.  de  Re  Rust.  et 
lib.  II.  de  Ling.  Latina,  apud  Gel- 
lium  lib.  XII.  cap.  10.  postea  «edituus 
appellatus  est,  non  ab  ccdibus  tuendis, 
nt  Varro,  Festus,  et  alii  existimant, 
sed  quia  jeditiinius  prius  diceretur, 
et  una  litera  elisa  sit.  Sic  testamen- 
tum  non  a  mente  diicitur,  sed  pro- 
ductio  verbi  est,  ut  in  vestiniento,  et 
pavimento.  Gell.  lib.  vi.  cap.  12. 
V-ide  Cliaris.  lib.  i.  Ant.  Aug. 

/Editimus,  cedis  intimus]  Ridicule. 
Mditimus  ab  cede  tantum.    Timus  niliil 


aliud  est  quani  vocis  productio.  Pro 
ceditimus,  aditumus,  et  sublato  m  cedi- 
tuus,  non  vero  ab  «dibiis  tuendis,  ut 
infra  Paiilus.  jEditimus  enim  anti- 
quior  est,  ccdituus  recenti  novitate  ef- 
fictus.  Varr.  lib.  i.  de  R.  R.  '  Roga- 
tus  ab  aeditimo,  ut  dicere  didicimus  a 
Patribus  nostris,  ut  corrigimur  a  re- 
centibiis  urbanis,  ab  ffidituo.'  Dac. 

*=  Mdituus]  Videndiis  Varro  in  li- 
bris  de  Lingua  Latina,  et  Paulus,  et 
Justinianus  sub  titulo  de  tutelis :  et 
ea,  qiiae  antea  scripsi.  Ant.  Aug. 

^  JEgcEum  mare.]  Varr.  lib.  vi.  de 
L.  L.  '  iEgeeum  dictum  ab  insulis  : 
quod  in  eo  mari  sic  scopuli  vocantur 
a  similitudine  caprarum.'  Nam  Ca- 
prae  Gra?cis  aiyis.  Alii  ab  /Egeo  Thc- 
sei  patre  nomen  inditum  tradunt,  ut 
Plutarch.  iuTheseo,  Hyginusfab.  43. 
verius  qni  a  loco  quodam  Eubrcae  qui 
GraDce  K'fya\,  Eustath.  ad  Dionys.  pe- 
riegeten :  ibi  Neptuniis  eqiios  statiiit : 
Homer.  Iliad.  N.  hlyds'  tvda  Se  ol  kXv- 
ra  Sw/xara  ^evQfffi  A/';ni/7js....''E»'0'  'lirnovs 
effTTjo-e  noaeiSdwp.  '  iEgas  :  illic  autein 
ei  puichrae  aedes  in  profunditatibus 
maris...Ibi  equos  statuit  Neptunu^i.' 
Vide  Eustath.  ibid.  et  Strabonein  lib, 
viii.  Dac. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    I. 


51 


^grum  e  ex  Graeco  aviypov  appellatur  :  a  quibusdara  puta- 
tur  a  voce  doloris  appellari,  quod  est  cu  «T. 

^gyptinos,''  /Ethiopas. 

iEmidum,'  tumidum.'^ 

^miliam  gentem  "^  appellatam  dicunt  a  Mamerco  Pythago- 
ras  philosophi  filio,  cui  propter  unicam  humanitatem  cog- 
nomen  fuerit  ^Emilos :  alii,  quod  ab  Ascanio  descendat, 
qui  duos  habuit  filios  lulum  et  TEmilon. 


12  AI.  timidum. 


NOTIE 

.^grum]    Qiianivis  aviyphv  mere      cum  dixit  vultuiinum. 


poetica  vox  sit,  non  ideo  tamen  ita 
temere  rejieienda  :  recte  enim  ex  ea 
CBgrum:  aviyphv  sublato  v,  alyphv,  ce- 
grum:  aviypov  Hesyciiius  interpretatur 
(pavXov,  mulum,  qiiod  tam  de  improbo 
quam  de  cegro  dici  solet.  Neque  ta- 
men  caret  ratione  aegrum  esse  ab  at 
a*i,  ut  ultinia  syllaba  sit  vocis  produc- 
tio.  Idem. 

Mgrwn]  Jam  superius  monuimns 
pleramque  Graecarum  vociim  partem 
supposititiam  esse.  Neque  magis  er- 
j-atnm  est,  quara  ubi  Graeca  vox  de- 
siderabatur,  ut  bic  ex  una  etymologia 
duaeconflata?.  Saneillud  aviyphv,(\nod 
est  poeticHm,non  est  uniusassis.  Sed 
ita  puto  Festiim  sensisse  :  ^^igrum  ex 
Graeco  a  quibiisdam  putatur  a  voce 
doloris  appellari,  cCl  al.  Neque  pror- 
sus  caret  ratione.  Nam  Veteres  scri- 
bebant  Aigrum.  Jos.  Scal. 

h  Mgyptinos]  iEthiopas  eos  intel- 
lige  qui  in  ^gypti  parte  olim  habita- 
runt,  unde  et  /Egyptus  tota  yEthiopia 
quondam  dicta  est.  Dac. 

JEgyptinos]  Hic  '  ^Ethiopas'  accipi. 
endnm  pronigris  hominibus,  non  tan- 
tum  pro  natione,  Nam  yEgyptium 
vocabant  nigrum,  seu  fuscum.  Glos- 
sarium  :  '  iEgyptium,  (pai6v.'  In  quo 
secuti  sunt  Graecos,  qui  aly{)itTiov,  fi4- 
\av  vocabant :  ut  et  aiyvwr iwff ai,  /u€- 
AatTOi,     Unde  Plautus  colorem  fus- 


Nam  alyvir- 
Ttos,  vultur.  Graeci  cum  scirent  ab  ip- 
sis  j^gyptiis  Nilum  "iinir  vocari,  hoc 
est,  nekav,  l(ro5vvdfj.cii  verbo  suo  alyxntTi- 
oi/reddideriint.  Nam  ai^yjmos,  iitjam 
monuimus,  iJ.i\as.  Sic  cum  scirent 
Edom  ipvdphv  Graece  reddi,  ab  eo  r^f 
GaXaaaav  ipvdpa7av  appellaverunt  si- 
num  Arabiciim.  Quod  autem  Nilum 
alyvTTTiov  vocarint,  satis  patet  testi- 
monio  Homeri,  qui  alyvnriov  fluvium 
ilhim  vocat.  Cnr  autem  Nilum  voca- 
rint,  non  inagis  mihi  liquet,  quam 
cur  Istrum  Danubium,  Eridanum  Pa- 
dum,  Ararim  Sagonam.  Jos.  Scal. 

'  ^midum]  A  copia  sanguinis  qui 
GrEEce  atfia.  Gloss.  Isidori '  Eemidus, 
tumidus,  inflatus.'  Et  Glossarium, 
'  EPmidus,  ■ne<pv(Ji]fi.evos.'  i.  inflatus. 
Dac. 

^midum]  EtGIossarium. '^midus, 
■necl)v(T-nix4vos.'  Manifesto  Taph  rh  ai//.a, 
Glossae  Isidori :  '  iEmidus,  tumidus, 
inflatus.'  Jos.  Scal. 

^  JEmiliam gentem]  EaiiitamenPIu- 
tarch.  in  Numa  a  Mamerco  Numae 
regis  filio,  unde  et  iEmilii  a  gentis 
principe  Manierci  et  Mamercini  dicti 
sunt.  Alii  ab  /Emilio  Ascanii  filio. 
Interpres  Virgil,  ad  illud  '  proge- 
niem  sed  enini,'  '  genteni,'  inquit, '  in- 
nuit  ^miliam,  ab  ^milio  Ascanii  ori- 
undam,  ex  qua  Scipio  /Emilianus  fuit, 
qui  Carthaginem  diruit,'  Dac. 


52 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


iEnariara  '^ '  appellavere  locum,  ubi  ^neas  classem  a  Tro- 

ja  veniens  appulit. 
-^natores'"  cornicines  dicuntur,  id  est,  cornu  canentes. 
^neolum,"  quod  ex  aere  fit,'^  dicimus. 


13  Enariam  scribendum  monet  Dac. — 14  Al.  sit. 


NOT^ 

Mnariam]    Campania»  littori  ob-     harm  est  simitas. 


jectam  insulani,  ab  iEneae  statione  sic 
dictani.  Plin.  *  jEnaria  ab  statione 
navium  ^Eneap,  Homero.  Inarime  dic- 
ta,  Greecis  Pitliecnsa,  non  a  simiarum 
multitudine,  ut  aliqui  existimavere, 
sed  a  figlinis  doliariorum.'  Sed  hasc 
perabsurda;  neque  enim  Homerus 
Inarimen  dixit,  licet  ita  Virgilius, 
Ovidius,  et  alii  quiqueinferiores  poe- 
tae,  sed  disjunctis  vocibus  eiV  'Apiixois, 
in  Arimis.  Et  ab  lEnea.  non  diceretur 
Mnaria  sed  jEnearia,  sive  potius  ^E- 
«eia,  et  a  doliis  Pithusa.  At  a  simiis 
est  Pithecusa,  ut  in  Africa  Pithecusa, 
de  quibus  Diodor.  lib.  ii.  Sic  lianc 
Pithecusam  insulam  dici  voluut  a 
Cercopibus  in  simias  a  Jove  mutatis 
et  deinceps  illo  trauslatis.  Vide 
'  Cercopa.'  Quin  et  JEnaritE,  vel  Ena- 
rice  potius,  nomen  eodem  refert  Ser- 
vius  lib.  IX.  iEneid.  '  Inarime  uunc 
Enaria  dicitur,...et  qnia  in  eam  ad 
contumeliam  simiae  niissae  sunt,  quas 
Graiorum  lingua  a^plvas  id  est,  ena- 
res,  dicunt,  ob  quam  causam  Pithe- 
cusam  etiam  vocitant.'  Nempe  ut 
simius  dicittir  quia  simus  est,  ila 
enaris  quia  sine  naribus.  Enaris  ut 
'  elumbis,'  *  elinguis.'  Itaque  ab  ena- 
ribus  id  est,  simiis,  'Hvapia,  Enaria, 
scribendum,  quomudo  legere  est  in 
Plutarchi  Mario,  Neque  alio  peitinet 
tertium  hujiis  insulae  nomen  "Apifia 
apud  Homerum,  si  &pifio?  est  irieijKor, 
simia,  ut  Strabo  et  Hesych.  tradunt. 
Ut  ut  sit,  vocabulum  est  e  Phcenici- 
biis  translatum,  nam  Hebraeis  harum. 


et  harima,  verbuni 
primae  inflexionis,  simum  esse :  ut  op- 
time  Doctissimiis  Bochartus  in  Geo- 
graphia  sacra.  Idem. 

"'  ^natores]  Romae  et  in  castris 
longe  diversissimus  tubae  et  cornu 
nsus,  vel  a>neatorum,  et  cornicinum. 
Romae  aeneatores  Comitia  Tributa 
convocabant,  cornicines  Centuriata. 
In  castris  ad  tubiciiiem  niilites  tan- 
tum  movebantur,  ad  cornicinem  etiam 
signa,  et  cum  in  militem  animadver- 
tebatur  exlra  portam  decumanam :  ut 
et  Romae  exercitiis,  seu  Comitia  Cen- 
turiata  convocabantur,  ciim  in  caput 
civis  Romani  animadvertebatur,  de- 
ducebaturqiie  reus  per  Exqiiiliiiam 
portam ;  unde  classicum  dictum,  quod 
non  nisi  classes  et  exercitus  per  cor- 
nu  evocarentnr.  Glossarium  :  '  Clas- 
sicarii,  craXTnaral.'  Ergo  aeneatores 
vocat  cornicines,  quod,  ut  ait  Varro, 
ex  asre  fieri  coepta,  quae  antea  ex 
cornu  aniuialis.  Graeci  tam  cornici- 
nes,  quam  a-neatores  uno  generali 
noroine  vocant  ffa^inards.  Latini 
'  buccinatores.'  Jos.  Scal. 

Mnatores^  Pro,  aeneatores  ;  ab  aere 
enimarJneMS,  perSyncop.ir/ieus,  cnH», 
et  aenus.  yEnatores  Cornicines,  quod, 
ut  ait  Varro  lib.  iv.  de  L.  L.  '  Ea 
quae  nunc  sunt  ex  aere,  tunc  fiebant 
ex  bubulo  cornu.'  Verum  post  tuba- 
rum  inventiouem,  Romae  et  in  castris 
diversissimus  aeneatornm  atque  cor- 
nicinum  usus  fuit,  ut  optime  notavit 
Scaliger.  Dac. 

"  ^neolum]  Ab  aere,  arineum,  per 


Aarm, vel/jarJ?«,estsi/nMs,et Arabibus     syncopen  aneum,  a  quo  diminutive 


DE    VERBORUM    SIONIFICATIONE    LIB.    I.  53 

^ncsi  dicti  sunt  comites  iEneae. 

jEnulura,"  vas  ex  aere  parvum. 

-^quidiale  p  apud  antiquos  dictum  est,  quod  nunc  dicimus 

aequinoctiale  :  quia  nox  diei  potius,  quam  dies  nocti  an- 

nuraeraii  debet.     Graeci  quoque  in  hoc  consentiunt,  Icdj- 

jaegiiay,  id  est,  aequidiale,  dicentes. 
^quilavium  '^"i  significat  ex  toto  diraidium  :  dictum  a  la- 

vatione  lanae,  quae  dicitur  gequilavio  redire,  cum  dimi- 

dium  decidit  sordibus. 
iErarii  Tribuni "  a  tribuendo  aere  sunt  appellati.    -^rarium 

sane  populus  Romanus  in  aede  Saturni'  habuit. 
yEribus  *  pluraliter  ab  aere,  id  est,  aeramento,  dicit  Cato. 
^rosara  appellaverunt  antiqui  insulam  Cyprura ;  quod  in 

ea  plurimura  asris  nascatur. 
uiErumnulas  "  Plautus  refert  furcillas,  quibus  religatas  sar- 

cinas  viatores  gerebant :  quarum  usum  quia  C.  Marius 


15  Qiiidam  Mqmlanium  :  male,  censente  Dacerio. 

NOT^ 

aneolum.  Ideni.  Isidor.    in    Glossar.     *  iEquilotium, 

°   ^nulum]    Glossarium  :     '  ^Ena,  eequatio.'  Dac. 
A.e'i3rjs.'  Isidorus  per  £; '  Enulum,  cal-         ^  Mrarii   TribHni]   Et  Glossarium: 

darium.'  Jos.  Scal.  '  jErarius,  TatJi.iovxos.'  Jos.  Scal. 

jEnulum]   Pro  aneus  dicebatur  ah-         JErarii  Tribuni]  Idem  Varr.  lib.  iv. 

nus,  unde  dfneum,  inserta  aspiratione  de  L.L.  '  Tribuni  quoque  quibus  at- 

ahenum,  diminutive  cenulum.     Gloss.  tributa  erat  pecunia,  ut  militi  redde- 

'vEna,  \€'j37jj.'    Isidorus  per  £: 'Enu-  rent,  Tribuni  aerarii  dicti.'  Dac. 
lum,  Caldarium.'  Dac.  ^  In  ade  Saturni]  Sub  clivo  Capito- 

P  jEquidiale]   GIoss.    '  jEquidiale,  lino:  eam  aerariumfecitValeriusPub- 

i<n\nepiv6v.'    '  jEquinoctium,  lff7iij.epia.'  licola.  Idem. 

Sic    et    meridiem    de    media  nocte         '  ^ribws]  jEra,  aerium,  aeribus.  Liv. 

dixere  Veteres.     Varro   Marcipore:  lib.  v.    '  Tribuni    solicitant   animos, 

'  Repente,  noctis  circiter  meridiem.'  illud  esse  dictitanles  quod  aera  militi- 

Jdem.  bus  sint  constituta.'  Idem. 

1  Mquilavium]  Isidorus  quoque  in         "  Mrumnulas]   Ut  ab  iKafXfvr^,  vel 

Glossis:  *  jEquilotium,  aequatio.' Jos.  ^Aajue';/?;,  lamina,  et  lamna,  ita  ab  ac- 

Scal.  pofiej/Tjjaerumina,  aerumna.  Jos.  Scal. 

.Mquilavium]  Male  quidam  cequila-         iErMm?)Mks]Hanc  vocem  bodie  non 

nium.    ^quilavium  est  xqnatio,  cum  inveniesapudPlautum.  Ab  atpw  toWo, 

idquod  lavatur  ad  dimidium  decidit.  alponivj),  aerumina,  xrumna,  aerumnu- 


54 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


retulit,  muli  Mariani  postea  appellabantur.     Itaque  a?- 

rumnae  labores  onerosos ""  significant,  sive  a  Graeco  ser- 

mone  deducuntur,  nam  alpsiv  Graece,  Latine  tollere  di- 

citur. 
jEruscare/  aera  undique,  id  est,  pecunias,  colligere. 
iEstimata  poena  ^  ab  antiquis  ab  aere  dicta  est :  qui  eani 

asstimaverunt  sere :  ovem  decussi,"  bovem  centussi,  hoc 

est,  decem  et  centum  assibus. 
^stimias,''  asstimationes. 
JEstuaria  sunt  omnia,  qua  mare  vicissim  tum  accedit,  tum 

recedit. 
Agasones'  equos  agentes,  id  est,  minantes.'' 


NOT^ 


Ja.  Ut  ab  eXaiiivf)  vel  riKa^iivn  laniina, 
lanina.  De  niulis  Marianis  vide  suo 
loco.  Dac. 

"  Itaque  arumncE  lahores  onerosos]  Ut 
partiis  dolores  Platit,  Amph.  i.  2. 
'Pater  curavit  uno  ut  foRtu  fieret; 
Uno  ut  labore  absoivat  aerumnas 
duas.'  Idem. 

y.-ErjwcureJ/EruscatoreSjquosGrae- 
ci  ayvpTas,  et  fjntirpayvpTas  vocant, 
etiam  yiisculatores  dicebantur.  Glos- 
sarium, '  iEsculator,  x«^'*o^'h'''^''  •^"S. 
Scal. 

j3£ruscare']  Xa\Ko\oyi7v,  id  est,  vo- 
fj.ifftJ.aTa  av\\4yeiv,  Hes-ych.  i.  nummos 
colligere.  Niimmi  enim  minimi  pretii 
{Era  dicebantur.  Graecis  x"^'""'- 
j^rnscatores  etiam  aescnlatores  dicti. 
Gloss.  'jt;scuIator,xaA'coA.d7oy.'  Grae- 
ci  ayvpTas  et  fj.r}Tpayvpras  vocant.  Dac. 

«  JEsiimata  fcena]  Haec  multa  est, 
Ht  Gellius  notat  lib.  xi.  cap.  1.  et 
Festiis  verbo  '  Miiltam,'  et  *  ovibus,' 
et  'peculatus.'  Ant,  Aug, 

JEstimata  pcena]  Certa  mulcta  leris 
secundum  aestimationem  cjus  rei 
propter  quam  indicta  est.  Dac. 

*  Decussi']  Decussis  numniiis  aereus 
deceni  assium,  minori  seu  priori  de- 
nario  Romano  par  pretio,  Turonico- 


rum  denarioloriini  qiiadraginta  diio- 
rumi  triuni  Francicorum  solidoriini 
cum  diniidio.  Ergo  centussis  nuni- 
mus  aerens  centnm  assium,  Franci- 
corura  solidorum  triginta  quinqiie. 
Idem. 

b  JEslimias]  Lexxii.  tabui.  'Tribns 
nundinis  continuis  in  comitium  pro- 
citato,  aerisque  eestimiam  praedicato.' 
Pro  cEstimia  postea  dixere  tsstimium. 
Idem. 

•^  Agaso7ies]  Minandi  verbo  pro 
agendo  vel  ducendo  utitur  Paulus, 
nam  Festi  usum  ignoramiis :  sic  paulo 
post '  Agere,  ante  se  peliere,  id  est, 
minare  :'  et  verbo  inigere  utitur  in 
eadem  significatione  vetus  interpres 
sacrorum  libroriim :  et  una  litera 
mutata  Itali  omnes  menare  dicunt. 
Ant.  Aug. 

Agasones]  Glossaiium  :  Zov\os,  kttj- 
veffaia.  Lege,  Soi/Aos  eTrl  Krifviffffiv.  Jos, 
Scal. 

Agasones]  Eqnorum  vel  asinornm 
ductores  Tarentina  lingua.  Nain  Ta- 
rentinorum  proprium  est  simplicia 
verba  per  paragogen  prodiicere,  ut 
ab  &yu),  diico,  ayd^ai,  ayd^wv,  agaso. 
Sic  ab  Kvaiw  scalpo,  Kvd^w,  Kvd^wv, 
unde  cnaso  acus  qua  mulieres  caput 


DE    VERBORUM    SIGN I FIC  ATIONE    LIB.    I. 


55 


Agea*  via  in  navi  dicta,  quod  in  ea  maxima  quaeque  res  agi 
solet. 

Agedum  significat  age  raodo:  est  enim  adhortantis  sermo. 

Agere,  modo  significat  ante  se  pellere,  id  est,  minare.  Vir- 
gilius :  et  potum  pastas  age,  Tityre.  Modo  significat 
jurgari :  "^  ut  cum  dicimus,  agit  cum  eo  furti:  modo  re- 
pendere :  ut  cum  dicimus,  gratias  ago :  modo  verbis  in- 
dicare  :  "^  ut  cum  dicimus,  causam  ago.  Quin  etiam  si 
accessit  gestus,^  et  vultus  quidam  decor :  ut  cum  scenici* 
agere  dicuntur. 

Agina''  est,  quo  inseritur  scapus  trutinae :  id  est,  in  quo 
foramine  trutina  se  vertit :  unde  aginatores  dicuntur,  qui 
parvo  lucro  moventur. 


16  Alii  judicare. 


NOTvE 


scalpunt.  Dac. 

"^  Minantes]  Vox  minare  posteriori- 
bus  saeculis  usurpata  est  pro  ducere, 
unde  Itali  menare,  Vascones  mena. 
Antea  pro  minari.  Quare  haec  Pauli 
sunt,  non  Festi.  Idem. 

"  Agea]  Glossarium  :  'Agcar,  ira- 
paixevwv  Kal  TrdpoSos  ir\olov :'  ubi  con- 
junctio  Kol  supeifliia  est.  Cetera  cor- 
ruptissima  ita  legenda:  Agea,  irapa 
'Evvlw,  7j  TrdpoSos  irKoiov.  Isidorus  in 
etymologiris  lib.  xix. '  Agea,'  inquit, 
'  viae  sunt,  vel  loca  in  navi,  per  quae 
ad  remiges  hortator  accedit:  de  qua 
Ennius:  'Muita  forom,  pontes  et, 
ageaque  longa  repletur.' '  Haec  ille, 
quze  emendationem  nostram  confir- 
mant.  Jos.Scal. 

Agea^  Inepte  Paulus  ab  agendo. 
Nam  est  a  Graeco  ayvia,  via.  Dac. 

f  Modo  signijicat  jurgari]  Ut, '  agit 
cum  eo  furti.'  Etsi  ibi  agit  non  tam 
jurgatnr,  quam  furti  actionem  inten- 
dit,  nam  jurgari  de  rebns  levioribus 
dicitur.  Idem. 

8  Quin  etiam  si  accessit  gestusl  Vide 
'actus.'  Idem, 


''  Agina']  Placidus  in  Glos. '  Aginani 
scapum  trutinae,  quod  eo  mensura 
ponderis  agatur.'  Ful.  Ursin. 

Agina . . .  Aginatores]  Glossarium  : 
'Aginat,(7TpaTei56Taj.'  'Aginare, (TTpa- 
reviiv.'  Lege,  TpaKTeverai,  et  rpaKTev- 
eiv.  Id  enim  siijnificat  negotiari,  est- 
que  verbum  infimae  vetustatis,  a  La- 
tino  delortum:  quo  non  raro  utuntur 
Constitutiones  Imperatorum  Graecae. 
Et  TpoKTeuTai  in  iisdeni  Constitutioni- 
bus.  Isidorus  in  Glossis  :  '  Acinari, 
tricari,  in  parvo  morari.'  Idem : ' Agi- 
nantes,  explicantes.'  Jos.  Scal. 

Agina]  Placidus  in  Gloss.  '  Aginara 
scapum  trutinae,  quod  eo  mensura 
ponderis  agatur.'  Inde  aginatores  ne- 
gotiatores  qui  tricantur  et  in  parvo 
morantur.  Gloss.  Isidori,  '  acinari, 
tricari,  in  parvo  morari.'  Glossarium, 
'  aginat,  Siairpda-ffeTat,  CTp€<pei,  /UTjxa- 
mTai.'  i.  Negotiatur,  tricatur,  dolos 
struit.  Item,  '  aginare,  TpaKTfveaBai. 
Aginat,  TpaKrevei.  Ut  optime  correxit 
Scaliger:  TpaKTeieadai  enim  et  Tpo/c- 
Teveiv  est  negotiari  a  Latino  tractare 
detorsura  et  frequenter  in  constitu- 


56 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Agnus '  dicitur  a  Graeco  a.yvhi,  quod  significat  castum  :  eo 
quod  sit  hostia  pura,  et  immolationi  apta.  Agnus  ex 
Graeco  a\t.wc,  deducitur:  quod  nomen  apud  majores  com- 
munis  erat  generis,  sicut  et  lupus,  quod  venit  ex  Gra^co 
"kxty.o^. 

Agolum,*"  pastorale  baculum,  quod  pecudes  aguntur. 

Agonias,  hostias '  putabant  ab  agendo  dictas. 

Agonium  "  dies  appellabatur,  quo  rex  "  hostiam  immola- 


17  Ed.  Scal.  qua. 


NOTiE 


tionibns  Graecis  Inipeiatorum  oc- 
cnrrit,  nt  et  nomen  Tpa/cTeurcDj',  id 
est,  tractantiiim,  sive,  negotiatorum. 
Dac. 

'  Agnuf^  Quod  venit  ex  Graco  Xi- 
Kos :  immo,  quod  venit  ex  Graco  rj 
\vKos:  vnlt  eiiim  in  eo  secutos  esse 
veteres  Graecos,  qui  7\  'i-mros,  7/  &pKTos, 
et  similia  dicunt.  Non  enirn  liic  quae- 
rit  etymon  lupi  :  sed  rationem,quare 
foeminino  genere  dicunt  Veteres: 
porro  quod  ait  agnum  utroque  genere 
a  Veteribus  enuntiari,  babes  in  Lege 
Numae   de   opimis   spoliis  :     agnvm 

MAREM.    CAEBITO.    Et  iu    PelieX,  AG- 

NVM  FEMiNAM  :  uam  non  agnam,  sed 
agnura  foeminam  dicebant,  ut  non  lu- 
pam,  sed  lupum  foeminam.    Ennius  : 

*  Endotuetnr  ibi  lupu'  foemina,  con- 
spicio  amens.'  Jos.  Scal. 

Agnus]  Lege  infra,  ut  optime  Scali- 
ger,  quod  venit  ex  Grwco  ^  \vkos.  Non 
eniin  qujerit  etymon  iupi,  sed  iiidicare 
vult  Latinos  in  eo  seciitos  esse  vete- 
res  Graecos,  qui  t]  'linros,  fi  &pktos,  et 
similia,  dirunt.  Et  qnod  ait  agnum 
utroque  genere  a  Veteribus  enunti- 
ari,  habes  in  lege  Numae  de  opimis 
spoliis,  '  agnum  maremcedifo.'  Et  in 

*  pellex,'  'agnum  fceminam  cedito.' 
Nam  non  agnam,  sed  agnum  fceminam  : 
non  lupam,  sed  lupum  fceminam,  En- 
niiis.  '  Endotuetur  ibi  Inpus  fcemina, 
conspicio  amens.'    Et  Graeci  cuin  di- 


cnnt,  7]  'liriros,  subinteliignnt  dri^fia. 
Nam  Pindarus  dixit  'iTrwos  BriKfia, 
eKaipos  6r)Kfia.  Homcrus  jSoDi'  &p<T€va. 
Sic  'mares  homines  ;'  '  canis  foemi- 
na:'  '  civis  foemina:'  *  leo  fcemina' 
dixit  Plaut.  *Bos  foemina,'  Livius. 
'Polypus  fcemina,'  Plin.  'Porcus  fce- 
mina,'  Cato  et  Cicero.  '  Anguis  foe- 
mina  '  et  '  angiiis  mas,'  Cicero.  Et 
alia  inulta.  In  his  autem  et  similibus 
epicoenis  si  adjectivum  adjicitur  con- 
tia  terminationem,  mas  vel  fcemina 
debet  intelligi.  Ufequus  velocissi- 
nia  :'  '  Bos  auratus :'  '  Elephantus 
gravida.'  Sic  apud  Virgil.  '  Ne  sa»vi 
inagna  sacerdos.'  Et 'amphrisia  va- 
tes.'  Sic  Ovid.in  epist.  'novamiles.' 
Dac. 

^  Agolum'\  Suspicor  detortum  a 
Graeco,  a-yeKaiov.  nam  prius  Agelum: 
ut  Apello,  Apollo.  Jos.  Scal. 

Agolum]  Prius  dicebatur  agelum. 
Nempe  detortum  a  Graeco  a-YtKouov. 
Scal.  Sed  frustra,  nt  a  '  cingo,' '  cin- 
gulura,'  sic  ab  '  ago,'  '  agulum,'  m  in  o 
'  agolum.'  Dac. 

^Agonias,  hostias']  Glossarium  :  'A- 
gonia,  Upuov:'  non  Aglonia,  ut  hodie 
legitur:  item  :  '  Agonalia,' et '  Ago- 
naria,  evaia.'  Glossae  Isidori  :  '  Ago- 
nes,  victimae.'  '  Agonia,  hostia.'  Jos. 
Scal. 

">  Agonium]  Agonium,  id  est,  lu- 
dum,  locus  mendosus.    Varro,  praeter 


t)E   VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    I. 


57 


bat :  hostiam  eiiirn  antiqui  agoniam  vocabant.  Ago- 
iiium  etiam'^°  putabant  Deum  dici  praesidentem  rebus 
agendis :  Agonalia  ejus  festivitatem :  sive  quia  agones 
dicebant  montes :  p  Agonia  sacrificia,  quae  fiebant  in 
monte:  hinc  Romae  mons  Quirinalis7Egonis,'9<i  et  collina 
porta  Agonensis.^"  Agonium/  id  est,  ludum,  ob  hoc  dic- 
tum,  quia  locus  in  quo  ludi  initio  facti  sunt,  fuerit  sine 
angulo  :  cujus  festa  Agonalia  dicebantur. 


18  Vid.  Not.  o  inf.— 19  Alii,  teste  Scal.  Agonus:  et  ita  legenduni  monet 
Dac— 20  Ed.  Scal.  ^g-onensis. 

NOT^E 


djes  Agonales,  quos  dictos  esse  ait 
ab  agone,  qnod  per  eos  rex  sacrornm 
in  regia  arietem  inmiolet,  Agonia 
appellata  esse  ait  etiam  Liberalia  in 
libris  Saliorum  Agonensium.  Ovid. 
lib.  I.  Fastornm,  cur  Agonalia  dican- 
tnr,  plures  reddit  causas,  quarnm  ul- 
tinia  hcec  est :  '  Fas  etiam,  fieri  solitis 
aetate  priornm  Non)ina  de  ludis  Gras- 
ca  tulisse  diem.  Et  priiis  antiquusdi- 
cebat  Agonia  sermo:  Veraqnejudi- 
cio  est  ultima  causa  meo.'  Si  ludi- 
crum  pro  ludo  legeremus,  minus  labo- 
raremns.  Ant.  Aug. 

Agonium  dies]  Qni  et  agonalis  Ovi- 
dio  r.  Fast.  '  Janns  agonali  luce  pian- 
dus  erit.'  Item,  '  Et  prius  antiqnns 
dicebat  agonia  sermo.'  Ratio  autem 
nominis  incerta  est.  Varr.  lib.  iv.  a 
\0CQ  agone:  quia  sacrificulns  vel  po- 
pulum  vel  principem  civitatis  inter- 
rogabat  an  hostiam  feriret  ?  '  Dies 
agonales,'  inqnit,  '  per  quos  rex  in 
regia  arietem  immolat,  dicti  ab  ago- 
ne;  eo  quod  interrogatnr  princeps 
civitatis,  et  princeps  gregis  immola- 
tur.'  Quem  locuni  ntinam  ne  male 
cepisset  vir  longe  doctissimus,  qui 
agone  liostia  interpretatur,  cum  sit 
pro /mone?  Jubesne  nt  agam,  feri- 
am?  Neque  enim  nisi  jussusferiebat. 
Ut  Ovid.  I.  Fast.  Ubi  et  alia  propo- 
nit.  Dac. 


°  Rex]  Regem  sacrificulum  intel- 
lige,  qui  rex  absolule  dicebatur.  Id. 

°  Agonium  etiam]  De  agonio  Deo 
nihil  alibi.  Quae  sequnntnr,  agonalia 
tjus  festivitatem,  ne  Pauli  quidem 
sunt,  et  eorum  sedem  occupant  quae 
in  fine  leguntur,  cujus  festa  agonalia 
dicebanlur.  Lege  igitur,  rejectis  glos- 
sematis,  Jg-oniu/n  etiam putabant  Deum 
dici  prcesidentem  rebus  agendis,  eujus 
festa  agonalia  dicebantur.  Scaliger. 
Agonalia  autem  alia  erantS.  Id.  Ja- 
nnar.  et  12.  Kal.  Jun.  alia  propridie 
Id.  Decemb.  de  quibus  vide  '  Septi- 
montium.'  Idem. 

P  Agones  dicebant  montes]  Quippe 
initio  Indi,  qni  Graece  &yuves,  fiebant 
in  montibus.  Idem. 

1  Mons  Quirinnlis  Mgonis']  Lege  : 
Mons  Quirinalis  Agonius,  vel  Agonus. 
Vide  '  Quirinalis.'  Idetn. 

•■  Agonium]  Non  tam  Paulo  ascri- 
bendi  sunt  errores  immanes,  qui  hic 
inoIeverunt,qnamposterioribusemen- 
datoribus.  Transposita  enim  mnlta  : 
niulta  etiam  corrupta.  Primum  ita 
revocanda  snnt :  qnae  in  alienas  sedes 
irrepserant.  Agonium  etiani  puta- 
bant  Deum  dici  praesidentem  rebus 
agendis  :  cujus  festa  Agonalia  dice- 
bantur.  Nam  illa  verbane  Pauliqni- 
dem  sunt :  agonalia  ejus  festivitatem. 
Sed  de  Agouio  quod  sequitur,  circa 


58 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Albegmina''^  partes  extorum,  qiiae  Diis  immolabant. 

Albesia  sciita*  dicebantur,  quibus  Albenses,  qui  sunt  Mar- 
si  generis,  usi  sunt :  hasc  eadem  decuraana  "  vocabantur, 
quod  essent  amplissima,  ut  decumani  fluctus. 

Albionaager^  trans  Tiberim  dicitur,  a  luco  Albionarum: 
quo  loco  bos  alba  sacrificabatur. 


1  Ablegmina  legend.  slatiiit  Scal. 


finem,  penitns  prodigiosura  est.  Id 
nos  non  dubitamus  ita  legere:  Ago- 
niutn,  locus,  iti  quo  ludi  iniiio  facli  sunt, 
ob  koc  dictum,  quia  fuerit  sine  angiilo, 
Ubi  primum  transpositione  peccatum 
erat:  deinde  adjectione  harum  vo- 
cum  idest:  qnod  sappe  accidere  hic, 
supra  notavimus.  Huic  etymo  con- 
gruit  quod  vetnstissimi  Grammatici 
Graeci  dicunt  Trepl  rov  ayuiuos.  'Aywv, 
inquiunt,  ayopa  irapa  to7s  BoiwToh,  ^ 
5(a  rh  aynv,  i^  5m  rb  KVK\0Teprj  elvai, 
Kol  jUT)  exf'"  yuvtas,  oUv  riva  ayiiviov 
vvTa.  Jos.  Scal, 

Agonium,  id  cst,  ludum']  Hic  trans- 
positione  peccatum  esse  ait  Scaiiger, 
qui  verba  disponit :  Agonium,  locus  in 
quo  ludi  initio  facti  sunt,  et  ob  hoc  dic- 
tum,  quia  fuerit  sine  angulo.  Sed  et 
vetus  scriptura  defendi  potest:  ago- 
nium  enini  et  luduni,  et  locum  ubi 
luduscelebratnr,significat,  utGrjecis 
aydv.  Addit,  quod  fuerit  sine  angulo 
agonium  dictum,  cni  etymo  congruit 
quod  vetustissimi  Giammatici  Gra^ci 
dicunt,  ayii)v,  ayopa  irapa  toIs  BotcoTo?s, 
^  5ia  Th  &yeiv,  fj  Sia  t5  KVKKoTeprj  elvai, 
Koi  ixri  ex^"'  yoiivias,  olSv  Tiva  aywviov 
ovTa,  i.  '  Agon,  concio  dicitur  apud 
Boeotos,  vel  ab  agendo,  vel  quia  ro- 
tunda  sit,  et  non  habeat  angulos,  qua- 
si  agonium  quiddam  existens.'  Vide 
Eustath.  in  Iliad.  p.  1335.  Dac. 

'  Alhegmina]  Lege  Ablegmina :  sunt 
partes,  quae  Diis  porriciebantur,  quae 
propterea    dicebantur    prosiciae,   et 


prosecta,  tanquam  separata  quaedam 
a  reliqua  visceratione.  Id  enim  est 
ablegere,  imitatione  Graecorum,  qui 
dicunt  awo\eyfiv.  Ergo  Ablegmina, 
aTro\(yjj.oi.  Apud  Plautum, '  Ablectas 
aedes,'  in  Mostellaria.  Neque  enim 
meudum  est,  quod  putant  doctissiaii 
viri,  Ablectas  asdes,  ri6€T7]fifvat,  et 
quasi  essent  pro  derelictis.  Senten- 
tiam  meam  adjuvant  Isidori  Glossae. 
'  Ablegmina,'  inquit,  '  partes  exfo- 
rum,  quae  prosegmina  dicuntur.'  Sed 
Tertuliianus  elegantissime  ablegmina 
circumlorutus  est  his  verbis :  '  Non 
dico  quales  sitis  in  sacriticando,  cnm 
enecta,  et  tabidosa  qua-que  niartatis  : 
cum  de  opimis  et  integris  superva- 
cua  quaeque  truncatis,  capitula,  et 
ungulas  :  qnae  domi  pueris,  vel  cani- 
bus  quoque  destinassetis.'  Quae  ver- 
ba  etiani  Homericum  wixoQeTuv  expli- 
cant.  Jos,  Scal, 

'  Albesia  scuta]  Duae  fuerunt  Al- 
bae.  Varr.  lib.  vii.  de  L.  L.  '  Cum 
dnaesint  Albas,  ab  nna  dicuntur  Alba- 
ni,  ab  aitera  Albenses.'  Illa  est  in  La- 
tio  sub  monte  Albano,  haec  in  Marsis 
ad  lacum  Fucinum  circa  fontes  Ani- 
enis,  quare  optime  Festus  Albenses 
Marsi  generis  dicit.  Dac. 

"  Decumana]  Vide  '  Decumana  ova.' 
Idem. 

*  Albiona  ager]  De  quo  mirum 
apud  Veteres  silcntium,  ut  de  luco 
Albionarnm.  Idem. 


DE    VERBORUM    SIGNIPICATIONE    LIB.    I. 


59 


Albogalerus  ^  a  galea  nominatus  :  est  enim  pileum  capitis, 
quo  Diales  flamines,  id  est,  sacerdotes  Jovis  utebantur : 
fiebat  enim  ex  hostia  alba  Jovis  ^  caesa  :  cui  affigebatur 
apex  virgula  oleagina. 

Albula  Tiberis^  fluvius  dictus  ab  albo  aquae  colore.  Ti- 
beris  autem  a  Tiberio '  Silvio  ^"  rege  Albanorum :  quod 
is  in  eo  extinctus  est. 

Album,^  quod  nos  dicimus,  a  Gra^co,  quod  est  «A<tov,  est 
appellatum.  Sabini  tamen  alpum  dixerunt:  unde  credi 
potest  nomen  Alpium  a  candore  nivium  vocitatum. 

Alcedo  "^  dicebatur  ab  antiquis  pro  halcyone  :  ut  pro  Gany- 
mede  Catamitus :  pro  Nilo  Melo. 


2  Ed.  Scal.  Jovi — 3  Alii  Tyberino, 


NOTyE 


y  Albogalervs']  Suetonius  in  libro 
de  genere  vestimentorum  scripsit, 
tria  genera  pileorum  esse,  quibus  sa- 
cerdotes  utuntur,  Apicem,  Tutulum, 
Galerum.  Apicem,  pileum  subtile 
circa  medium,  virga  eminente.  Tutu- 
lum,  pileum  lanatum  metae  figura. 
Galerum,  pileum  ex  pelle  hostiae  cae- 
saB.  Jos.  Scal. 

^  Alhula  Tiberis']  Eustath.  in  Dio- 
nys.  KoX  '6ti  Tlpepis  "AA/SouAoy  irore  «a- 
\ovfji.ivos.  Corrige  "AK^ovXa.  Neque 
enim  dictus  albulus,  sed  albula ;  sed 
cur  ab  aquis  albis  cum  flavum  eum 
dicat  Virgil.  '  Muita  flavus  arena.' 
Et  Horat.  '  Flavus  quam  Tiberis  la- 
vit.'  Nempe  ibi  flavus  nihil  aliud  est, 
quam  pulcher,  limpidus,  ut  cceridetis, 
Virg.  '  Coeruleus  Tibris.'  Dac. 

*  A  Tiberio  SiMo']  Optime  viri 
docti  Tiberino.  Hic  Calpeto  patri 
successit,  etin  Albulasubmersus  no- 
men  reliquit  fluvio.  Ovid.  Liv.  Infra 
in  voce  '  Tiberis '  ait, '  vel  a  Tiberino, 
vel  a  Tibri,  vel  Tiberi  rege  Tusco- 
rum.'  Sane  et  Eustath.  in  Dionys.  a 
Tiberio  quodam  rege  dictum  refert 
ex  Dione.  Idem. 


^  Albuni]  Alii  tamen  Aipibus  non  a 
colore,  sed  ab  altitudine  nomen  indi- 
tum  tradunt.  ^^6««  enim  vel  alpus 
Gallis,  qui  olim  Germanica  lingua 
locutisunt,  altum  significat,  unde  Isi- 
dorus,  '  Gallorum  lingua  Alpes  mon- 
tes  alti  vocantur.'  Et  Annibal  apud 
Liv.  lib.  XXI.  Sect.  30.  '  Quid  aliud 
Alpes  esse  credentes  quam  montium 
altitudines  .^"  Hinc  intelligendus  Eu- 
stath.  in  Dionys.  'H  Se^AKvts,  inquit, 
fieyia^rov  opos,  Si'  h  Koi  t:\7\Qvvt ikSis  \i- 
yovTai,  al  "'AAireis.  iaal  8e  tt;;'  Ae'|tP 
Tavrriv  Kara  tV  fls  rh  'EWr]ViKhv  /ue- 
TdXri^LV  Tavrhv  SvvacrOai.  t?7  KXeiffovpq.. 
'  Alpis  nions  maximus,  quare  et  plu- 
raliter  dicuutur  Alpes.  Aiunt  autein 
vocabulumiUudGraeceredditumideni 
valere  quod  claustrum.'  Sed  falsum 
est  voceni  Galiorum  propriam  fuisse, 
cum  illam  Graeci  etiam  usurpaverint ; 
debetur  autem  Phoenicibus  quibus/a- 
han  alhus,  et  alhen  forma  Sy  ra,  albescere. 
Nisi  malis  &\Triv  cum  aliis  excelsum 
collem  interpretari  ab  Hebraeo  aZ  vel 
hal,  quodcelsum  sonat,  et  pen,  quod 
collem  aut  verticem  monlis.  Idem. 

*^  Alcedo]  Varr.  lib.  vi.  de  L.  L, 


60 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Alebria/  bene  alentia. 

Aleonem,*  aleatorem.     Naevius  :  pessimorum  pessime,  au- 

dax,  ganeo,  lurco,4^  aleo. 
Aletudo,'  corporis  pinguedo. 
Alga,5  quam  mare  ad  littus  projicit.  Virgilius  in  Bucolicis  : 

Projecta  vilior  alga. 
Algeo  s  ex  Grseco  «Xyw  dicitur,  id  est,  doleo  :  ut  sit  frigus, 

dolor  quidam  membrorum  rigore  conjectus.^ 
Alica''  dicitur,  quod  alit  corpus. 


4  Vett.  edd.  lustro.—5  Post  Alga  in   ed.  Scal.   inseritur  herba.—Q  Alii 
coUectus, 


NOT/E 


'  Haec  avis  a  GraBcis  oXKvtiiv,  a  nos- 
tris  alcedo  dicitur.'  Plaut.  Poenul. 
•  Jam  Hercle  tu  periisti,  nisi  illain 
milii  tam  tranquillam  facis  Qnam 
mare  est  olim  cum  ibi  alcedo  pulios 
educit  suos.'  Idem. 

^  Alebria]  Glossarium:  '  Alebrius, 
etnpo(poi,  dpfirrhs,  rpo<pivs.'  Pro  Opiir- 
rbs  raale  hodie  ep€/uj3is  in  Glossario. 
Isidori  Glossae  :  '  Alebra,  bona,  qui- 
bus  alimur.'  '  Alibre,  alimentum.'Di- 
omedes  1.  i.  Per  genilivum  sic,  cuni 
a  persona  ablatuni  quid  significatur: 
veluti,  Ab  oratore  accepi :  A  re  ale- 
bri  Ciceronis  intellectum  est.  Jos, 
Scal. 

Alebria]  Ab  '  alendo  '  ut '  aletudo ' 
infra.  Dac. 

e  Aleonem]  In  versu  Naevii  vete- 
reseditiones  liabebant /iwfro,  non  lur- 
co.  Et  ita  inveni  in  membrana  vete- 
ris  Glossarii.  Apud  Catullnm  ver- 
sus  in  manuscripto  codice  in  Ma- 
murram  ita  legitur :  Omnia  magna 
hcEC  sunt :  tamen  hic  et  maximus  ul- 
tor  :  Non  homo,  sed  vere  M.  magna 
Kiinax.  Legendum  sane  :  tamcn  hic 
est  maximu'  lustro.  Transpositae  tan- 
tum  erant  literae.  Minacem  autem 
vocat  jactabundum,  et  qui  multa  mag- 


nifice  de  se  praedicet.  Hoc  enim  esf 
minari.  Horatius  :  '  Atqui  vultus 
erat  magna  et  pra^clara  minantis.' 
Quod  GraECorum  imitatione  dictum 
est,  qui  in  eadem  re  verbo  oirti\«r«' 
utuntur.  Catulhis  ergo  minacem  vo- 
cat,  quem  postea  Romani  Aretalogxim, 
Ht  docuimus  in  eruditissimnm  poe- 
tam  Ausonium.  Locus  ille  Catulli  a 
nobis  emendatus  illustris  est,  et  in- 
signis:  ac,siquis  alius  inter  epigram- 
niata,  elegantissimus.  Jos.  Scal. 

Aleonem]  Ab  '  alca,"aleo,' i.'alea- 
tor.'  In  versu  Naevii  veteres  editt. 
habent  lustro,  non  lurco,  Sed  cum 
ganeo  et  lustro  idem  sint,  retineo  lur- 
co,  de  quo  vide  in  luia.  Dac. 

f  Aletudo]  Supra  '  alebria.'  Idem, 

s  Algeo]  OptimeBonaventuraVnl- 
canius  in  suis  ad  vett.  Gloss.  notis 
legendum  vidit  infra,  ut  sit  algor  do- 
lor  quidam  membrorum  rigore  collectus. 
Hinc  algiosus  Svopiyos.  Idem. 

h  AUca]  Tritici  vel  farris  genns 
Plin.  lib.  xviii.  cap.  7.  unde  etiam 
pro  pulte  Martiali  Epig.  6.  lib.  xiii. 
'  Nos  alicam,  niulsum  poterit  tibi 
mittere  dives.'  Vide  Piin.  lib.  xviii. 
cap.  II.  Idem, 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.   I. 


(U 


Alicariae'  meretrices  in  7  Campania  solitae  ante  pistrina 
alicariorum  verri  ^  quaestus  gratia :  sicut  hae,'  quas  ante 
stabula  sedebant,  dicebantur  prostibulee.'' 

Alienatus,  qui  alienus  est  factus. 

Alimodi'  pro  aliusmodi. 

Aliorsum,"'  et  illorsum,  sicut  introrsum  dixit  Cato. 

Ali  rei "  dixit  Plautus  pro  eo,  quod  est  aliae  rei. 

Alites°  volatu  auspicia  facientes  istae  putabantur:  buteo, 
sanqualis,  immusculus,  aquila,  vulturius. 

AliutaP  antiqui  dicebant  pro  aliter,  ex  Graeco  «AAjj  etoixXMi 
transferentes.  Hinc  est  illud  in  legibus  Numse  Pom- 
pilii:  si  QUis  aliuta  faxit,  ipsos  jovi  sacer  esto. 

Allus,'°  ^"  pollex  scandens  proximum  digitum :  quod  velut 
insiluisse  in  alium  videatur :  quod  Graece  dicitur  aXKsaSai. 


7  Ed.   Scal.  merilnces  appellabantur  in.—8    Eadem  ed.  versari.—9  AVii, 
teste  Scal.  ece.—ia  Vett.  edd.  Allex. 


NOT^ 


>  AlicaricB']  Quae  ante  pistrina  ali- 
cariorum,  qtiia  licatn  molebant.  Plaut. 
in  PcEnnl.  Act.  i.  sc.  2.  '  Prosedas, 
pistorum  amicas,  reliquias  alicarias  :' 
id  est,  alicariorum  reliquias.  Idein. 

^  Prostibulwl  '  Quae  tibi  olant  sta- 
bulum  statiiraque,*  eaedeni  et  prosedce 
Plaut.  supra.  Idem. 

'  Alimodi']  Ab  alius  genitivus  anti- 
quus  alii,  pro  quo,  ali,  unde  alimodi, 
sic  infra  alirei,  pro  alicerei.  Idem. 

'"  Aliorsum]  Ab  alius  et  versum  fit 
alioversum  per  syncopen  aliorsum,  nt 
ab  '  illo  versum,'  *  illorsum  : '  '  intro- 
versum,' '  introrsum.'  Idem. 

"  Ali.  rei]  Plaut.  in  Milite  :  '  Qui 
nisi  adulterio  studiosus,  nulli  alias  rei 
est  improbuR  :'  fortasse  ex  hoc  loco 
Festi  scribendum  est,  ali  rei.  Ant. 
Aug. 

Ali  rei]  Nullibi  opinor  apud  Piau- 
tnm  hodie  legi  ali  rei.  Nisi  ita  re> 
scribendum  sit  in  Mil.  Glor.  iii.  1. 
*■  Qui  nisi  adultcrio  rei  nuilae  aliae 


studiosns  est  improbns.'  Dac. 

"  Alites]  De  sanquali,  et  immus- 
culo,  vel  immustulo,  suis  locis  videto  ; 
et  Plin.  lib.  x.  cap.  7.  Ant.  Aug. 

Alites']  Vide  '  oscines.'  Dac. 

P  Aliuta]  M.  L.  habet  ipsus  pro  ip- 
sos.  Velius  Longus  de  Orthogra- 
phia :  '  Autiqui  ajque  confusas  o  et 
u  literas  habuere  :  nani  consol  scri- 
bebant  per  o,  cura  legeretur  per  u, 
consul.  Unde  in  multis  etiam  nomi- 
uibiis  variae  sunt  scriptui  a>,  ut  fontes, 
funtes:  frondes,  frundes,"  &c.  Fut. 
Ursin. 

Aliuta]  Ut  ab  antiquo  '  alis,' '  ali- 
ter  ;'  sic  ab  '  alins,'  '  aliuta.'  Dac. 

1  Allus  [Allex]  Hallus  inferiori  lo- 
co  idem  appellatur :  mirandumque 
est  Festum,  et  in  hoc,  et  in  aliis  va- 
rie  scribere :  ut '  ederam '  et '  hede- 
ram,'  '  Caiam  '  et  '  Gaiara.'  Paulo 
vero  id  ascribendum  non  est;  cum 
ante  eum  Festiliber  literarum  ordine 
essetperscriptus.  Aiit.  Aug. 


62 


SEXn    POMPEII    FESTI 


AUiensis  dies'  dicebatur  apud  Romanos  obscoenissimi 
ominis :  ab  Allia  fluvio  scilicet,  ubi  Romanus  fusus  a 
Gallis  exercitus  est. 

Alma/  sancta,  sive  pulchra;   vel  alens,  ab  alendo  scilicet. 

Alraities*  habitus  abnarum  rerum. 

Altaria"  sunt,  in  quibus  ignis  adoletur.  Altaria  ab  aititu- 
dine  dicta  sunt :  quod  antiqui  Diis  superis  in  sedificiis  a 
terra  exaltatis  sacra  faciebant :  Diis  terrestribus  in  ter- 
ra:  Diis  infernalibus  in  effossa  terra. 

Altellus "  Romulus  dicebatur,  quasi  altus  in  tellure :    vel 


AUus]  Veteres  editiones 
Allex:  qnod  ego  item  reperi  in  Isi- 
dori  Glossis.  '  Allex,  poUex  in  pede.' 
Tamen  in  litera  H  vocatiir  Halliis: 
et  Glossarinm  :  '  Hailns,  ttoUs  /xfyay 
oaKTvXos.'  Jos.  Scal. 

"■  AUiensis  dies']  xvii.  Kal.  sextiles. 
Dac. 

»  Abna]  Eieganter  vetns  illnd  et 
plennm  bona»  frng;isGlossarinm:  *  Al- 
tna,  kKvtt],  ayv^,  wpaia,  OpiTrretpa.'  Jos. 
Scal. 

Alma]  Homcro  ^flSupos  &povpa,  al- 
ma  terra,  quod  homines  nntriat.  Inde 
Gloss.  '  almns,  ^elSuipos.'  Dac. 

*■  .4iwi<ifs]  Glossarinm:  '  Almities, 
av^rja-is  apxvs.'  '  Almitns,  aparpo(p7], 
avayuyrt.'  '  Almites,  KaWos  avarpo- 
<pfis.'  Charisins,  *  A\m\ties,e{rrrp4neia,' 
Jos.  Scal. 

Almities]  Interpretatnr  a  Charisio 
lib.  I.  evnpeTreia.  Sic  intelliges  Pauli 
verba,  qnae  miiii  raendosa  esse  vide- 
bantur.  Ant.  Aug. 

Almities]  Abnities  et  abnitas  idem 
est  qiiod  Horatio  Faustitas,  id  est, 
terrae  fertilitas,  salnbritas  aqnarum, 
et  Jovis  anrip.  Faiistus  rerum  habi- 
tns,  fansta  rerum  existentia.  Qnare 
optime  Charisio  '  aimities,  evirpiireia.' 
Dac. 

"  Altaria]  Ab altitndine,  ut  a '  lucns,' 
'  lucar,'sic  ab  'altns,''  altar;'  altaria 


NOTiE 
habent     Deis  snperis  tantnm  et  inferis  dica- 


rentnr.  Servius  in  Eclog.  v.  '  Novi- 
mns  aras  et  Diis  esse  snperis  et  in- 
feris  consecratas :  altaria  vero  esse 
supcrornm  tantnm  Deornm,  qua?  ab 
altitndine  constat  esse  noniinata.' 
Quidam  aras  terrestribus  tantnm  po- 
sitas  scribnnt,  inferis  scrobes  vel  fo- 
cos.  Ut  hic  Festns.  In  his  Lntatius 
Statii  interpres :  '  Diis  snperis  alta- 
ria,  terrestribus  arae,  inferis  Scrobes 
vel  foci  dicantnr.'  Et  Porphyr.  lib. 
de  Nympharnm  antro,  Tols  fji.ev  'OXviJ.- 
Triois  deo7s  vaovs  re  Ka\  eSt)  Kal  ^oojxohs 
ISpvcTavTo,  x^ofiois  5e  Kal  TJpwtrt  iffxapas, 
vTTOxOovioiS  liSdpovs  Kol  ixeyapa.  \.  '  Cce- 
lcstilius  qnidem  Diis  templa  et  alta 
ria  statuenint.  Terrestrihns  et  He- 
roibns  aras  :  inferis  scrobes  et  fossas.' 
De  hisce  nltimis  Ovid.  in  Meta- 
morph.  '  Haud  procul  egesta  scrobi- 
bus  teUure  dnabus  Sacra  facit.'  Idem. 

"    AUeUus]    Est  UTTOKOpKTTIKOI',  Altus, 

altnliis,  a.ltellus.  Significat  epeiTThv, 
Tp6(pifjLov,  alumnnm.  Ita  vocabant,  qui 
expositi  erant,  et  inveniebatur,  qni 
eos  toUeret.  Plinius  ad  Trajanum  : 
'  Magna,  Domine,  et  ad  totam  pro- 
vinciam  pertinens  qiiaestio  est  de  con- 
dilione,  et  alinientis  eorum,  quos  vo- 
cant  6p(itTovs'  &c.  Expositum  Ro- 
muliim  ab  avo,  edncatum  a  Fanstu- 
lo,  nemo  non  raeminit.     Ita  ergo  vo- 


autem  et  ar<c,  eo  differunt,  quod  illa     cantur  incerto  patre  et  matre  nati. 


DE    VERBORUiM    SIGN I FIGATIONE    LIJJ.    I. 


63 


quod  tellurem  suam  aleret,  sive  quod  aleretur  telis :  vel 
quod  a  Tatio  Sabinorum  rege  postulatus  sit  in  colloquio 
pacis,  et  alternis  vicibus  audierit,  locutusque  fuerit : 
sicut  enim  tit  diminutive  a  macro  macellus,"  ^  a  vafro 
vafellus,  ita  ab  alterno  altellus. 

Alter,^  et  pro  non  bono  ponitur  ;  ut  in  auguriis  altera  cum 
appellatur  avis,  quae  utique  prospera  non  est :  sic  alter 
nonnunquam  pro  adverso  dicitur  et  malo. 

Alteras''  ponebant  pro  eo  quod  est  adverbium  alias. 

Altercatio,''  jurgatio. 

Alternatio,''  per  vices  successio. 

Alterplicem,'^  duplicem. 

Alterta,'^"  alterutra. 


11  AliEe  edd.  a  Marco  3IarceUus.— 12  Al.  aUertra. 


NOT^ 


Sed  veteres  Gramniatici,  qni  tam  an- 
xie  etyma  verborum  rimantiir,  qnid 
alind,  qnam  cum  ratione  insauiunt  ? 
Jos.  Scal. 

Altellus']  Merae  nugas  qnaecnmque 
liic  Festns  tradit.  Ait  Scaliger  ab 
alendo  altus,  altulus,  altellus.  Et  ita 
vocabant  eos  qui  expositi  erant  post- 
quam  inventi  ab  aliis  quam  parenti- 
bus  alebantnr.  Et  sic  recte  Romnlns, 
qui  expositus  ab  avo,  et  a  Faustulo 
pastore  repertus  et  educatns,  altellus 
dictus  est.  Sed  omnino  altellus  est 
ab  alter,  alterulus,  altellus,  id  est,  ge- 
minus,  quod  ulerque  aifer  esse  videa- 
tur.   Vide  '  frater.'  Dac. 

y  A  macro  macellus']  Aliae  editt.  ha- 
bent  a  Marco  Marcellus.  Sed  altera 
lectio  recta  est :  nam  Latinissimum 
macellus,  i.  paulo  macrior.  Lucil.  lib. 
\i.  '  Si  nosti,  non  magnus  homo  est, 
nasutu,  macellus.'  Idem. 

^  Alter]  In  auguriis  puto  alterum 
significasse  non  bonum,  cum  altera 
avis  felici  priori  auspicio  vitium  fa- 
ceret,  cum  fulmen  secundum  prius 
perinieret,  quod  dicebatur  propterea 


peremptale.  Augures  vero  in  tenipio 
sedentes  ad  augurium  captandum 
abstinebant  vocibus  male  ominatis, 
ideoque  potius  alteram  avem  quam 
adversam  dicebant.  Jos.  Scal. 

a  Alteras}  Subintelligebant  vices. 
Dac. 

b  Altercatio']  Non  pro  jurgatione 
tantum,  sed  etiam  pro  alternatione 
sumitur,  cum  duo  alternatim  loquun- 
tur,  et  inter  se  verba  commutant, 
unde  optime  Glossar.  a.^ifj.axia,  a^^i- 
l3o\ia,  avrippTicns,  aiJ.oil3a7oi  \6yoi  :  i. 
'  velitatio,  jurgatio,  contradictio,  nui- 
tui  sermones.'  Idem. 

c  Alteriiatio]  Glossar.  '  alternare, 
afifL^eiy,  alternatim  aixoLPaius.'  Idem. 

^  Alterplicem]  Isidori  \4^eis  :'  *  AI- 
terplicem,  duplicem,  dolosum.'  Jos. 
Scal. 

Allerplicem]  Quem  Graeci  ffrpeij/i- 
/xaWov,  versipellem,  astutura,  meta- 
phora  a  velleribus  intortas  et  inver- 
sas  lanas  habentibus.  Dac. 

•=  Alterta]  Lege  ut  in  al.  altertra. 
Alterutra,  syncope  altertra.  Idem. 


(i4 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Alterum  *^  Sinnius  ait  idem  significare,  quod  apud  Grascos 
hspov.  Quidam  vero  ex  utroque  esse  compositum  aWoc 
et  sTsgog. 

Altum  s  proprie  mare  profundura. 

Altus  ab  alendo  ''  dictus,  alias  ab  altitudine. 

Alucinatio : '  erratio. 

Alveolum,''  tabula  aleatoria. 

Alumento '  pro  Laumedonte  a  veteribus  Romanis  nec  dum 
adsuetis  Graecae  linguae  dictum  est.  Sic  Melo  pro  Nilo, 
Catamitus  pro  Ganymede:  Alphius  pro  Alpheo  diceba- 
tur. 

Alvus  venter  fceminae,"  ab  alendo  dicta  est. 


NOTjE 


^  Alterum]  Olim  dicebatur  alterus 
a  Graeco  &Wos,  erepos,  vel  potitis,  ut 
placet  Angelo  Caninio,  ab  /Eolico  a\- 
Aore^^os  pro  aWdrpios.  jF.oles  enim 
transponunt  et  geniinant  p,  et  niutant 
I  in  €,  ut  Utp()afx.os  pro  Uplafios.  Idem. 

s  AltutnJ  Quia  quae  profunda  sunt, 
ea  non  possunt  non  esse  alta,  unde 
factum  est  ut  suhlime  sive  altum  et 
profuudum  reciproce  inter  se  commu- 
tentur.  Inde  in  Gloss.  '  altitudo, 
fiddos,  vi\ios.'    Vide  '  profundum.'    Id. 

■>  Altus  ab  alendo]  Horat.  '  vos  Ca;- 
sarem  altum.'  Altum,  id  est,  ahan- 
num, non  vero  magnum,  ut  quidam  vo- 
lunt.  Qnod  pluribus  apud  ipsum 
Horatium,  qui  brevi  Deo  juvante 
metam  stringet.  Idem. 

'  Alueinatio]  Alucinuri,  allucitiari,  et 
hallucinari  scriptum  reperias:  alluci- 
nari  quasi  adlucinari,  ad  lucem  oflfen- 
dere.  Quod  de  iis  dicitur  qui  nimia 
luce  oculorum  acie  perstricta,  minus 
vident:  sic  '  oblucinasse' ob  vel  ad 
lucem  errasse.  Vide  suo  loco.  Ve- 
risimilius  tamen  est  quod  docuit  eru- 
ditissimus  Salmasius  alucinari  esse  ab 
a\v(7(reiv.  Alucinatio  est  a\vKr],  x<^<^hV- 
a-ts,  ut  Hesych.  exponit,  id  est,  hiatus, 
quia  frequentes  oscitationes  oboriun- 
tur  eis  qui  simiii  tenentur  languore  et 


anxietate  animi,  Idem. 

^  Ah-eolum]  Nam  alveus,  ut  alveo- 
lus  de  tabula  lusoria.  Idem. 

'  Alumenlo]  Aio  Festum  in  depra- 
vatos  codices  vetustissimi  poetae  Li- 
vii  Andronici  incidisse.  Nam  '  Lau- 
mento'  dixit  Livius.  Ita  fere  sem- 
per  veteres  Latini,  etiam  posteriores : 
nt  Petronius  '  Lauconte  :'  '  Gemina 
nati  pignora  Lauconte:'  et  Lautu- 
micE,  non  Laoiomia:  quod  cognosci- 
mns  ex  Seneca:  sic  Landicea,  pro 
Laodicea.  Plinins  libro  ii.  Epistol. 
'  Nam  ibi  Laudiceni  dicebantur,  per 
jocun),  non  cives  Laodiceap,  sed  qui 
laudes  suas  cani  libenter  audiebant: 
nt  et  iidem  non  inurbane  vocabantur 
2o(poK\f7s,  non  ut  proprio  nomine 
Tragici  poetae,  sed  quia  grande  so- 
phos  illis  dicebatur  a  coiidnctis  et 
redemtis  auditoribus.'  Ergo  eodem 
modo  Laumento  pro  Laomedonte.  Jos. 
Scal. 

Alumento]  Optime  monuit  Scaliger 
Festum  in  depravatos  Livii  Androni- 
ci  codices  iucidissc.  Fortasse  scrip- 
serat  Festus  Alumeton  pro  Laomcdon : 
nempe,  transpositis  literis  a  et  /,  et  d 
mutato  in  t.  Quod  ct  doctissimo 
Meursio  in  luentem  video  venisse. 
Dac. 


DE   VERBORUM    SIGN  IFICATIOiNE    LIB.    I.  65 

Am  "  praspositio  loquelaris  significat  circura :  unde  infra'* 

servus  ambactus,  id  est,  circumactus  dicitur. 
Amasso,°  amavero. 
Amatio'^p  ab  amore  denorainatuni. 
Ambactus'1  apud  EnniuralinguaGallica  actus  '^  dicitur. 


13  Ed.  Scn\.  supra — 14  Legenduni  monet  Scal.  amasco :  aliae  edd.  habent 
amutio. — 15  Alii  servus. 


NOT^ 


»  Alvtts  venter  famince]  Et  viri 
etiam  Masciilino  geuere  posuit  Ac- 
cius.  '  Ut  quam  fragilissimus  alvus.' 
Idem. 

"  Am']  Prjepositio  loquelaris  est, 
quae  per  se  non  subsistit,  sed  cum  lo- 
quelis  :  ita  Sergius,  Probus,  Diome- 
des  Grammatici.  Ejusmodi  prappo- 
sitiones  sunt,  dis,  con._  am,  re,  et  simi- 
les  si  qua;  sunt  aliae.  Nam  cum  lo- 
qnelis,  aliquid  sunt,  per  se,  niliil:  sic 
apud  Ciceronem  in  de  somnioScipio- 
nis  '  loquelariter  annus  ad  cursum 
Solis  descriptus'  esse  dicitur :  hoc 
est,  contemplatione  ipsius  Soiis,  non 
quod  re  vera  is  anniis  dicendus  sit : 
quemadmodum  illie  pra  positiones  re- 
vera  non  sunt,  nisi  coiitemplatione 
earum  vocum,  quibiis  coiij-.inguntur, 
Quare  manifesto  erratMacrobius,  qui 
apud  Catonem  legit  am  terminum, 
non  anterminum,  cum  am  per  se  nihil 
sit,  sed  loquelariter:  vide  quid  anno- 
tamus  voce  '  Aintermini.'  Apud  Ci- 
ceronem  vulgo  non  loquelariter,  sed 
poptdariter  excusum.  Sed  discant 
omnes  Ciceroniani  lianc  vocem,  ne- 
qiie  milii  irascantur,  si  eam,  uti  in 
omnibiis  manuscriptis  legitur,  proba- 
nius.  Jos.  Scal. 

Atn]  Servus  ambactus  fortasse  sig- 
nificat  servum  libertatem  esse  con- 
secutum.  Persius  Sat.  v.  '  Quibus 
una  Quiritem  Vertigo  facit:  hic  Da- 
ma  est  non  tressis  agaso  :  Verterit 
hunc  dominiis :  momento  tiirbinis 
exit  Marciis  Dama.'  Vide  '  Manii- 
Delpli.  et  Var.  Clas.  Pomp. 


mitti.'  Anf.  Aug. 

Am]  A  Graeco  a.fj.(p'i.:  nani  fallun- 
tur  qui  putant  prius  Graece  dictum 
fuisse  o/i,  addito  <pi,  aix<pi.  Dac. 

°  Amasso]  Plaut.  Casin.  v.  4.  '  SL 
unquam  post  hoc  aiit  amasso  Casi- 
nam  aut  occepso  Modo,  ne  dum  eam 
amas^o.'  Idem. 

P  Amalio]  Lege,  Amasco:  Isidorus 
in  Glossis:  '  Amasco,  amare  cupio.' 
Jos.  Scal. 

Amatio]  Scaliger  legit  amasco.  Fa- 
vent  Glossas  Isidori;  '  amasco,  a- 
mare  cupio.'  '  Amo,'  '  amasco,'  ut 
'  hio,'  '  hisco,'  '  misereo,'  '  miseres- 
co,'  &c.  quam  formationem  Latini  a 
Grajcis  sumserunt,  qui  TvirTa;,  Tvwre' 
(TKoi,  et  alia  apud  eos  frequentia. 
Verum  et  amatio  retineri  potest,  qua 
voce  non  semel  usus  est  Plaiitus,  ut 
Ciisin.  II.  5.  '  Verum  aedepnl  tua  mi- 
lii  odiosa  est  aniatio.'  Meursius  to- 
tum  ita  mavult  refingere,  amato,  ab 
amo  denominaium.  Nempe  ut  ab 
'  hio,'  '  hiato,'  sic  ab  '  amo,'  '  ama- 
to.'  Dac. 

1  Ambactus]  Sane  Paulus  iste  non 
assecutus  est  mentem  Festi.  Nam 
Ambactnm  Festus  dixit  apiid  En- 
iiiiim  significare  serviim  mercena- 
riiim  :  a  Gallis  auteni  dici  clientem, 
ut  legitur  apiid  Caesarem.  Vel,  quod 
verius  puto,  Festus  tantum  ab  Ennio 
ita  vocatiim  servuin  conductitium 
dixit.  Paulus  vero  iste  voliiit  since- 
rum  vas  incrustare,  et  ita  a  Gallis 
dictum  esse  scripsit,  quia  eam  vocera 
Feit.  E 


66 


SEXTI    POMFEII    FESTI 


Ambarvales'^  hostiae  appellabantur,  quae  pro  arvis  a  duobus 
fratribus  "^  sacrificabantur.     Ambarvalis  hostia  est,  quae 


16  Al.  ac/rugibus.    Vid.  Not.  iuf. 


NOT^ 


in  Commentariis  Caesaris  legerat. 
Neque  dubito  qiiin  ita  res  acciderit. 
Nain  alii  longe  Ambacti  apnd  Czesa- 
rem,  qtii  non  servi  erant :  alins  am- 
bactus  apud  Enninm,  cum  servnm 
siguificet :  illud  Gallicum  vocabuluin, 
hoc  plane  Latiuum.  Hnic  conjectu- 
rac  fidem  facit  Glossarium  illud  non 
satis  landatum,  et  quod  magistello- 
rum  manibus  teri  non  debet,  sed 
tantum  a  doclioribus  nocte  et  die 
versari.  In  eo  igitur  legitur :  '  Am- 
bactus,  5ov\os  ixtffdaiThs,  ws  "Emos.' 
An  nou  satis  plane  innuere  videtur, 
quod  de  Pauli  audacia  odorati  sii- 
mus?  At  Ennius  videtur  de  servo 
ambacto  loquens  comparatione  ali- 
qua  ant  siniilitndine  dixisse  nescio 
qnid  tale,  ut  apud  Theognin :  fi-fi  ffe 
PtdffBw  TaffTrip,  aiffTe  KaKbv  \dTpiv  e(pr)- 
fxfpiov.  Nani  de  eo  Tlieognis  sentit, 
qui  quotidie  locat  opcras  suas :  ut 
Ennins  quoqne  de  eo,  cnjns  lierns 
quotidie  collocabat  operas,  et  ex  eo 
rem  qnaerebat.  Porro  non  placet 
referre  ad  manumissionum  niorem,et 
vertigiiies  illas,  qnibiis  liberabatnr 
servus,  ciiin  tanien  id  sumniis  in  om- 
ni  doctriuaB  genere  viris  placuisse 
videam,  eosque  in  ea  liaeresi  esse. 
Non  possum  non  ridere,  quod  Agyrta 
quidani,  liomo  insignis  audaciap,  atqne 
impudentiir,  scripsit  contra  Turne- 
bum  snper  hac  vocc '  Ambactiis.'  Sed 
ut  ejus  onines  libri  nibil  aliud  quam 
impndentissimam  sni  fiduciam  prjefe- 
runt,itahanc  ejiis  de  hac  re  opinionem 
nt  impndentissimam  et  ineptissimam 
rejicio.  Nnnqnam  legi  majores  nngas, 
nunqnam  insigniorem  temeritatem 
vidi,  neque  audivi,  ut  qui  omues  lin- 


guas  a  sua  barbara  deducere  veHt, 
adeo,  nt  ipsam  Hebraicani  linguam 
posteriorem  Cimbrica  asserat ;  ubi 
etiara  circulator  Mosem  reprebendif, 
quod  nomina  propria  veteruin  iilo- 
rum  patrum  a  gentilitia  sua  Hebraea, 
non  a  Cimbrica,  deducat.  Ergo  mi- 
seros  illos  veteres  Hebreeos,  qui  non 
Batave  scierint  loqui :  et  feliciores 
longefuturos,si  Antnerpienses,quain 
si  Syri,  sive  Paljestinl  fuissent.  Talia 
infinita  habent  ineptissimae  illae  Ori- 
gines,  et  tamen  non  desunt,  qui  ad- 
mirentur.  At  de  ineptissimo  homine 
plura  alias,  nbi  erit  locns.  Hoc  unum 
adjiciam,  in  tanta  mole  libri  vix  me 
reperisse,  qnod  vernin  esset :  etlicet 
aliqiiid  veri  invenias,  tamen  id  ejns- 
modi  esf,  uf  in  ea  alea  dlcere  possis 
eiim,  aliqnando  ut  vincat,  assidue 
perdere.  Jos.  Scal. 

Amhactus]  Cur  '  lingua  Gallica'  di- 
cat,  ignoro  :  nt  eniin  supra  scriptiim 
est,  id  recfe  Latine  dicitur:  et  mos 
Romanns  significatur.  Ant.  Aug. 

Ainbuctus'^  Optime  notavit  Scaliger 
Festum  scripsisse  Ambactus  apud  En- 
nium  sertus  dicitur.  Probat  Glossa- 
rium  illud  non  satis  laudatum,  iibi  le- 
gitiir:  ambactus,  dov\os  ixiffdwThs,  ais 
"S.vvios,  i. '  Ambactus,  servus  condiic- 
titius,  nt  ait  Enniiis.'  Paulus  vero  vo- 
luit  sinceriun  vas  incrnstare,  et  ita 
Gallicalingnaambactnm  dictum  esse 
scripsit,qiiiaincommentariisCaBsaris 
de  bello  Gallico  legerat, 'Plurimum 
circum  se  ambactos  clientesque  ha- 
bet.'  Sed,  ut  acute  ad  Vopiscum  Sal- 
niasiiis,  ex  verbis  Casaris  non  magis 
liceat  colligere  Gallicain  vocem  esse 
ambactos  qiiam  clientes,  Cur  non  enioi 


DR    VERBORUM    SIGNIPICATIONE    LIB.    t. 


G7 


rei  divinae  causa  circum  arva  ducitur  al)  iis  qui  pro  fru- 

gibus  faciunt. 
Ambaxioqui :  ^  circum  euntes  catervatim. 
Ambegni'  bos,  et  vervex  appellabantur,  cum  ad  eorum  utra- 


NOT/E 


et  'clientes'  vox  Gallica?  Qiios  liic 
ambactos  vocat  Caesar,  paulo  infra 
'  seivos  '  appellat,  et  cum  clientibus 
jungit.  Ita  iit  fiustrasit  Scaliger  qui 
notavit  ami(jc<«s,  curaservum  signifi- 
cat,  Latinum  esse,at  cum  \>TOcUente, 
Gallicum.  Ambactus  mere  Latina  vox 
est,  6  afii.(pi<p€p6ixevos,  6Trepi(p6p7]Tos,  qua- 
si  circitmactus  et  nunquam  consistens, 
qni  liac  et  iliac  circumducitiir  merce- 
dis  gratia,  cujus  operas  quotidianas 
Dominus  locat  Incelli  causa,  qui  et 
ideo  locellaris  et  lucellaris  appella- 
tnr.  Ambagere  autem  vetus  verbnm 
pro  circumagere,  Neque  enim  recur- 
renilum  ad  manumissionum  niodum 
et  vertigines  illas  quibus  liberabatur 
servus,  qiiod  viris  doctissimis  placuit. 
Ambactus  etiam  dictus  ambaxus.  In- 
fra  ambaxi.  Nempe  ut  a  '  figo  '  '  fix- 
«s  '  et '  fictus  :'  a  '  tago,'  '  taxiis  '  et 
'tactus,'  sic  ab'ago'  'axus'  et  '  ac- 
tns.'  Ambaxxis  ambactus.  Inde  am- 
bactia  et  ambaxia,  servitium  vel  opera 
mercede  conducta,  pro  quo  recentio- 
res  Latini  ambasciam  scripserunt,  ut 
ascilla  pro  axilla.  Inde  ambasciator 
et  amhaxiator,  internuntius,  intercnr- 
sor,  domesticus,  adsecula.  Dac. 

Ambactus]  Glossar.  '  Ambact.  5oD- 
Xos  fj.i<T6aiThs ,  0!$  "Evvios.'  Caesar  1.  vi. 
'  Ila  pluriinos  circum  se  ambactos 
clientcsque  liabet.'  Ful.  Ursin. 

^  Ambarvales]  A  duobus  fratribus: 
fortasse  pro  xii.  legerat  ii.  et  fugit 
eum  nota  denarii  numeri.  Jos.  Scal. 

Ambarrales']  A  duodecim  fratribus 
scriberem,  non  a  duobus,  ex  Plin.  lib. 
xviii.cap.  2.  Gellio  lib.  VI.  cap.  7. 
et  Fiilgentio  de  obscnris  ;  ut  inteUi- 
gatur  de  duodecim  fratribus  arvali- 


bns :  sed  qnae  sequuntur  Macrobiiis 
refert  lib.  iii.  uti  a  Pompeio  Festo 
conscripta:  et  in  his  nulla  raentio 
fratrum:  ideo  videndum  est,  an  ar- 
vis  et  frugibus  emendare  oporteat. 
Ant.  Aug, 

Ambarcales  hosticB']  Infra  pro  «  duo- 
bus  fratribus  scribendum,  ut  optime 
Scaliger,  a  duodecimfratribus.  Scrip- 
tum  fuerat  a  xii.fratribus,  et  nota  de- 
narii  nunieri  omissa  est.  Intelligit 
antem  fratres  arvales,  qiiorum  talem 
esse  ferunt  originem.  Acca  Laurentia 
Romnli  nutrix  consueverat  pro  agris 
semel  in  anno  sacrificare,  xii.  filiis 
sacrificiiim  pra>cedentibus.  At  cum 
nnus  niortuus  esset,  propter  nutricis 
gratiara  Romulus  in  vicem  defnncti 
se  succedt-re  pollicetnr.  Unde  ritus 
processit  cum  xii.  jam  deiiiceps  sa- 
crificare,  qniduodecim  fratres  arva- 
les  dicti  sunt.  Inde  in  Glossis, '  Arva- 
les  sodales,  ol  Trepl  Spov  Sia,yivoo(TKovTfs 
Si/cao-Tai,'  '  de  finibus  agrorum  cog- 
noscentes  judices.'  Dac. 

«  Ambaxioqui]  Mendosus  locus. 
Scribendum,  Ambaxi,  qui  circum  eunl, 
et  catervatim.  Ambaxes  sive  Ambaxi 
compositum  ex  A)n  et  Axes,  hoc  est, 
glomerati.  Infra, '  Axes,  adglomeiati, 
universi.'  Potest  et  legi  Axei,  ab  Ax- 
iis,  Axi.  Jos.  Scal. 

Ambaxioqui]  Vide  supra  '  Ambac- 
tus.'  Dac. 

«  Ambegni]  Ex  atn  et  agnus,  ambag- 
nns,  ambegnus.  Anibegnse  oves,  quse 
ex  utraque  parte  habeant  agnos.  Et 
'  bos  ambegna*  apud  Varronem  lib. 
xvii.  de  L.  L.  quani  circum  aliap  lios- 
tiap  constitiiantiir.  Fulgentii  lociim 
de    anibegna  ove    corriiptnm     pnio, 


68 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


que  latera  agni  in  sacrificium  ducebantur. 
Ambest "  ita  tertiae  personae  veibum  est,  ut  nullam  aliam 

habeat  declinationem. 
Ambidens  sive  bidens  ^  ovis  appellabatur,  quae  superiori- 

bus  et  inferioribus  est  dentibus. 
Ambiguum^  est,  quod  in  ambas  agi  partes  animo  potest  : 

hujusmodi  apud  Gra^cos  ajx^('/3oAoy  dicitur. 
Ambitio  ^  est  ipsa  actio  ambientis. 


NOTiE 


scribit  Fulgentius  :  '  Bebius  Macer, 
quifastaliadiernmscripsit,  ait  Junoni 
eas,  quse  geminas  parerent  oves,  sa- 
crificare  ciim  duobus  agnis  altrinse- 
cus  allifratis,  quas  oves  ambegnas  vo- 
cari,  qiiasi  ex  utraqne  parte  agnos 
habentes.'  Legendum  et  distinguen- 
dum  '  ait  Junoni  eas,  qiiae  gemiiios 
parerent,  oves  sanrificari,'  &c.  Ovis 
enim  immoiabatur  cum  duobiis  agnis 
qiios  pepererat.  Neque  requirebatur 
ut  ea  duas  oves  peperisset.  Dac. 

Ambegni]  Varro  lib.  vi.  de  Lingua 
Latina  :  '  Ambegna  bos '  apud  augu- 
res,  quam  circum  aliae  hostiEe  consti- 
tuuntur.  Fiilgeu.  Placiades  de  ob- 
sciiris:  '  Ba  bius  Macer,  qiii  fastalia 
dierum  scripsit,  ait,  Junoni  eas,  qna; 
geminas  parerent,  oves  sacrificare 
cuin  diiol)us  agnis  altrinsecus  alliga- 
tis,  qiias  oves  ambignns  vocari,  quasi 
ex  utraque  parte  agnos  habentes.' 
Vide  hunc  atnbignas,  illum  amhiegnas, 
Nostrum  ambegnas  dicere.   Ant,  Aug, 

"  Ambest]  Ex  am  et  edo^  ainbedo, 
ambest.  Dac. 

"  Ambidens  sire  bidens]  Varie  bi- 
dentem  interpretantur.  VidcGellium 
lib.  XVI.  cap.  6.  et  Macrob.  lih.  vi. 
atque  Serviiim  Virgilii  interpretem: 
qiii  Nigidio  consentiuut  bidentes  dici 
bimashostias;  siveqiiasi  biennes,sive 
qiiod  emineant  ea  aetatc  bini  dentes. 
Vide  '  Bidental,'  et  '  Bovem  biden- 
tem.'  Ant,  Aug. 

Ambidens]   Bideutes  vel  anijiden- 


tes,  hostiae  quse  cornigera?  essent,  et 
duos  dentes  eminulos  haberent.  Id 
enim  reqiiirebatur  in  liostiis,  alioqui, 
si  carerent  illis,  ariXus  erant  et  ad 
sacrificia  ineptae.  Neque  quod  ahqui 
putarunt,  bidens  dicitur  quasi  bietis, 
duobiis  aiinis  nata,  cur  enim  bideniis 
non  bidennis  aiit  biennis  diceretur  ? 
Gellius  tamen  invenisse  se  dicit  iu 
commentariis  quibiisdam  ad  jiis  Pon- 
tificiiim  pertinentibus, '  bidentes,  bi- 
nias  hostias,'  bidcnnes  primo  dictas 
litera  d  immissa  qiiasi  bieiiucs,  tiim 
longo  usu  loquendi  corruptam  esse 
vocem,  et  ex  bideniiibiis  bidentes 
factam  :  sed  addit  idem,  Hyginum 
Jiilium,  qui  jus  Pontificum  non  igno- 
rabat,  in  quarto  libroriim  qiios  de 
Virgilio  fccit,  bidentes  appellari 
scripsisse  hostias  qiiae  per  setatein 
duos  dentes  altiores  liaberent.  Hy- 
gini  veri)a  suiit,' qiiae  bideiis  est  lios- 
tia,oportet  habeat  dentes  octo,  sed  ex 
hisduos  ceteris  altiores,  per  (]uosap- 
pareat,  ex  minore  aetate  in  majorem 
transcendisse.'  Vide  Gell.  lib.  xvi. 
cap.  7.  Dac. 

>  Ambignnm]  Quod  in  ambas  agi 
parles  possit,  et  sic  dubium  sit,  Vir- 
gil.  '  Agnovit  prolcm  anibiguam,  ge- 
niinosqiie  parentes.'  Idem. 

^  Ambitio]  Plaut.  Prolog.  Amphit. 
'Viriute  dixit  vos  victores  vivere, 
non  ambitione  neque  pcrfidia.'  Qui 
lociis  apprime  notandiis,  ibi  enim  am- 
bitio  pro  ambittt,  id  est,  pro  ipsa  acti- 


DE    VHRJIORUM    SIGN IFIGATION  F.    LIB.    I. 


69 


Ambitus''  proprie  dicitur  inter  vicinorum  aedificia  locus 
duorum  pedum  et  semipedis,  ad  circum  eundi  lacultatem 
relictus  :  ex  quo  etiam  Iionoris  ambitus  ^  dici  coeptus  est 
a  circum  eundo,  supplicandoque.  Ambitus  proprie  dici- 
tur  circuitus  aedificiorum  patens  in  latitudinem  pedes 
duos  et  semissem;  in  longitudinem  idem,  quod  aidifi- 
cium:  sed  et  eodem  vocabulo  crimen  avaritias,  vel  adfec- 
tati  honoris  appellatur. 

Ambo'^  ex  Graeco  dictum  '^  videtur,  quod  illi  aix^pca  dicunt. 

Ambrices  '^  tegulae,'^  quas  transversae  asseribus  :  et  tegulis 
interponuntur. 

Ambrones  '  fuerunt  gens  quaedam  Gallica,  qui  subita  inun- 


17  Alii  libri,  teste  Scal.  ductum. — 18  Ed,  Scal.  reguln 


NOT^ 


one  ambientis.  Qnomodo  et  apud  Sal- 
lustium  alicubi.  Idem. 

^  Ambitus]  Varr.  lib.  iv.  de  L.  L. 
'  AmbitHs,  iter  quod  circunieundo  te- 
ritur,  nam  ambitus  circumitus,  abeo- 
que  duodecim  tabularum  interpretes 
ambituni  parietis  circumitum  esse 
dixernnt.'  Idem. 

Ambitus  proprie  dicilurl  Eadem  quae 
superiora,  unde  facile  hic  geminam 
nianum  agnoscas,  et  quae  sequuntur  a 
Paulo  esse  non  immerito  suspiceris. 
Idem, 

*>  Ex  quo  etiam  honoris  ambitus]  Cuni 
largitionibus  et  profusionibiis  judices 
corrumpere  ronabantur,  ambilus  dice- 
batur,  ambitio  vero,ipsum  honoris  de- 
siderium.  Ambitus  re  et  actu  perfi- 
citnr,  umbitio  tantum  in  animo  est, 
quanquam  umbitus  et  ambitio  invicem 
confundimtnr,  et  ambitio  pro  ipsa 
ambientis  actione  ut  supra.  Ambitio 
etiam  extra  omnera  cupiditatem  ho- 
norum  est  obsequentior  popnlaritas 
et  impensum  stndium  captanda  po- 
pularis  gratije,  unde  ambitiosi,  supra 
modum  erga  sibi  subjectos  faciles  et 
induigentes  studio  captandae  popula- 


ris  aurae.  Cicer.  i.  ad  Quintum  fra- 
tremep.  112.  '  Qua  de  re  ac  de  hoc 
genere  toto,  ne  forte  me  in  Graecos 
tani  ambitiosuni  factum  esse  mirere, 
pauca  cognosce.'  Idem. 

«  Ambo]\ide  incerta  Verrii  Flacci. 
Ant.  Aug. 

<^  Atnbrices]  Addito  l  dicimus  lam- 
bris.  Dac. 

e  Ambrones]  Quod  ait  de  Ambroni- 
bus,  subita  inundatione  maris  ejectos 
patriis  sedibns  fuisse,  id  ridet  Stra- 
bo,  qui  ejus  sententiae  auctorem  facit 
Ephorum,  quem  hic  sequitur  Festus. 
Nam  de  Cimbris,  quoruin  pars  erant 
Ambrones,  ita  scribit :  irepi  5e  KlfxPpui' 
ra  fxkv  ovk  ev  AiyiTai,  Tct  5'  «x*'  Tiflaj^J- 
TTjTos  ov  fj.eTplas.  ouTe  yap  r^v  roiavrriv 
alriav  rov  ■K\avf)ras  yevecrdai  Kal  Ajj- 
arpiKovs  aTro^iiair  &v  ris,  ort  x^pp^vrf- 
(Tov  olKovvres  ixiydAr)  TrXiffj.fxvpiSt  i^f\- 
delv  fK  raiv  roTraiv  i}vayKda6ri(Tav.  koI 
yap  vvv  exoufft  r^fv  x^P<^v,  V  e?X'"'  ■"'pt^- 
repov.  Post :  ye\olov  Se  rw  (pvcriK^  Kal 
aloojvicj)  irddei  51s  eKdarrfs  Tfjxepas  avfx^ai- 
vovri  ■KapopyicrQevras  aiTf\6e7v  e»c  rov 
r6nov.  lege  reliqna,  quje  seqnuntur. 
Quod  ait  turpis  vitse  liomines  dictos 


70 


SEXTI    POMPKII    FESTI 


datione  maris,  ciira  amisissent  sedes  siias,  rapinis  et  prae- 
dationibus  se  suosque  alere  coeperunt :  eos,  et  Cimbros, 
Teutonosque  C.  Marius  delevit :  ex  quo  tractum  est,  ut 
turpis  vitae  homines  Ambrones*  dicerentur. 

Ambulacra,'  ambulationes. 

Amburbiales  hostiae''  dicebantur,  quae  circum  terminos  ur- 
bis  Romae  ducebantur. 

Ambustus,'  circumustus. 

Amenta,"'  quibus,  ut  mitti  possint,  vinciuntur  jacuJa,  sive 
solearum  lora  :  ex  Graeco,  quod  est  aju,|U,«T«,  sic  appella- 
ta :  vel  quia  aptantes  ea  ad  mentum  trahunt. 

Ameria,'  urbs  in  Umbria :  ab  Amiro  sic  appellata. 

Amia,"'  genus  piscis. 


NOTiE 


inde  Ambrones,  ideni  invenies  in 
Glossis  Isidori:  'Ambro,'  inqiiit, 'de- 
vorator,  consumptor  patrimoniornm, 
decoctor,  Inxnriosus,  profusus.'  Jos. 
Scal. 

Amhrones]  Quod  hic  ait  Festus  id 
fuse  refellit  Strabo  lib.  vii.  ejusque 
sententise  auctorem  Ephorum  landat, 
quem  Festus  secutus  est.  Tamen 
Festo  consentit  Florus  lib.  iii.  cap.  3. 
'  Cimbri '  (quornm  pars  Ambrones), 
'Theutoni,  atque  Tigurini  ab  extre- 
niisGalliae  profugi,cum  terras  eorum 
inundasset  Oceanus,novassedes  toto 
orbe  quffirebant.'  Idem  etiam  eos 
alibi  genteni  vagam  et  praedabundam 
vocat.  Dac. 

'  Turpis  vitcE  homines  Ambroncs'\ 
Gioss.  Isidori  :  '  ambro,  devorator, 
consumptor  patrimoniorum,  decoctor, 
luxuriosus,  profusus.'  Idem. 

s  Ambulacra]  Plaut.  Mostel.  iii.  2. 
'  Viden'  vestibulum  ante  apdes  hoc  P 
et  ambulacrum  qiiojusmodi?'  Et  a/n- 
hulatio  pro  ambulacro  Catul.  '  In  mag- 
ni  siniiil  ambulatione.'  Idem. 

i'  Amburbiales  hostice']  Quibns  nrbs 
et  pomoErium  lustrabatur:  nt  arnbar- 
vales,  quibus  arva.  Vide '  amtermini.' 
lUcm. 


'  Ambustus]  Glossarium,  *  ambus- 
tiis,  TTfpnTitpXfyfj.fvos,  vepiKfKavntvos.' 
i.  Circiimustus.  Idem. 

^  Amenta]  Amentum,  lornm  in  me- 
dia  sagitta  revinctuin  qiiod  primori- 
bus  digitis  alligabant,  nt  eo  ad  se 
hastam  retraherent  simiil  ac  eam 
emisissent.  Hinc  intelligendus  locus 
Virgilii  IV.  jli^neid.  'Qualis  conjecta 
cerva  sagitta,  Qiiam  prociil  incau- 
tam  neinora  inter  Cressia  fixit  Pastor 
agens  telis,  liquitque  volatile  ferrum, 
Kescius.'  Ubi  inaie  interpretes.  Ve- 
rum  est  antein  qiiod  ait  Festu»,  amen- 
tum  esse  ab  afxfxa  simpiici  m  fi/ua,  unde 
'  amen,'  '  amentum,'  sive  potius  im- 
mediate  ab  antiqiio  '  apio,'  id  est, 
'apto,'  'apimen,'  'anien,'  'anientnm.' 
Nam  quod  infra  legitur,  quia  nptantes 
ca  ad  tncnlum  trahunt,  Pauli  putidum 
commentnm  est.  Idem. 

'  Ameria'\  Oppidnm  in  Umbria  vi- 
minibiis  et  virgis  ejusmodi  flexilibiis 
abnndans.  Virg.  i.  Georg.  '  Atqne 
Amerina  parant  curva;  retinacnla  vi- 
ti.'  De  Amiio  sive  potiiis  Amerio 
nihil  me  legisse  meinini.  Idem. 

"'  Amia]  Piscis  ciijiis  incrementnm 
singulis  diebus  cernitur,  Plin.  Hesyc. 
d/xia  IxOvs,  iibi  male  quidam  pro  Aa/ita 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    I. 


71 


Amicinum  '9  "  utris  pediculura,  ex  quo  vinum  diffunditur. 
Amicitiae**  vocabulum  ab  amore  deducitur  :  quamvis  inter- 

dum  vituperandus  sit  amor :  ab  Antiquis  autem  ameci  p 

et  amecae  per  e  literam  efferebantur. 
Amiculum  "^  genus  est  vestimenti  a  circumjectu  dictum. 
Aminula'  urbs  parvarum  opum  fuit  in  Appulia. 
Araita/  patris  mei  soror,  quia  similiter  tertia  a  me  sit,  at- 

que  avia,  videri  potest  dicta:  ex  eo,  quod  ab  antiquiori- 

bus  avita  sit  vocitata:  sive  amita  dicta  est,  quia  a  patre 

19  Al.  Anucinum.— 20  Quidam  libri,  teste  Scal.  ^nimuk. 


NOT^ 


esse  dubitant.  Eustath.  ait  amiam 
esse  ab  a  piivativo  et  ixia,  quod  nun- 
quam  sola  per  apquora  currat,  sed 
cum  sociarum  numero.  Idem. 

"  Amicinum]  Glossarium  :  •  Amici- 
nus,  a<rKov  aT6fj.a.'  Vult  Amicinum 
esse  os,  sive  liiram  utris,  cum  Festus 
velit  esse  tIv  \ey6fMevou  acTKov  ir^Sa, 
fjToi  ■noSecova,  cujus  fit  mentio  in  ora- 
culo,  quod  Laio  Tliebanorum  Regi 
datum  fuit.  Sed  mirum  quod  in  aliis 
Glossis  legitur:  '  Arvianus,  d(r/coD(rT({- 
/ua.'  Sed  profecto  et  in  illis  quoque 
Amicinus.  Jos.  Scal. 

Amicinum'}  Male  quaedam  editt. 
Anucinum.  Amicinus  est  os  utris,  qua 
viuuniinfundituretdiffunditur.  Glos- 
sarium:  'amicinus,  aanov  aTdfJia,'  '  os 
ntris.'  Utris  pedem  sive  pediculum 
intelligit,  aaKov  irSSa  Graeci  vocant, 
nt  et  propter  siniilitudinem,  mem- 
hrum  illud  quo  viri  snmus.  Oracu» 
lum  quod  Laio  Tliebanorum  regi  da- 
tum  fuit  Euripid.  in  Medea.  'AaKov 
(j.ev  Thv  irpovxovTa  fj.r)  \vaai  ir6Sa,  Uplv 
tiv  iraTp^av  avQis  kaTiav  fxoAw.  '  Utris 
ne  eminenlem  solverem  pediculum, 
Priusquam  patriam  iterum  ad  domum 
pervenireni.'  Dac. 

"  Amicilice']  Ait  ab  Antiquis  ame- 
cum,  non  amicum  solitum  dici.  Et  sane 
auiicus    conipobitum   est,  Amccquus, 


vel,  ut  ipsi  scribebant,  ^me««:  eo- 
dem  modo  dictum,  qno  Animecus,  pro 
Animaquus.  Glossarium  :  '  Anime- 
cum,  la6\^vxov.^  Isidorus  in  Glossis: 
'  Animaequus,  patiens  animo.'  Jos. 
Scal. 

AmiciticB]  Amo,  amicns,  amicitia. 
Neque  enim  ab  amore  amicitia  imme- 
diate.  Dac. 

p  Ameci]  Verosimile  non  est,  quod 
ait Scaliger, ammm  esse  ipvoamaquum 
ex  am  et  aquum,  ut  ipsi  scribebant 
amecum  eodem  modo  quo  animecum 
pro  animcequum.  Nam  simplicius 
multo  ut  amecus  sit  pro  amicus,  i  mu- 
tatoine;  et  ita  Festus.  Idem. 

•J  Amiculum]  Glossarium:  '  Ami- 
culum,  avaP6\aiov.'  Jos.  Scal. 

Amiculum]  Ab  amicio,  quod  ab  am, 
circum,  et  icio,  jacio.  Quare  optime 
Festus  a  circumjectu.  Dac. 

r  Aminula]  Male  in  ora  scriptum 
fuerat  animula.  Idem. 

8  Amila']  Si  verum  est,  quod  ait 
Festus,  Amitam,  qnasi  avitam,  aut 
qnasi  amatam  dictam  :  videtur  apud 
Veteres  mediam  syllabam  productam 
habuisse,  cum  Persius  corripuerit. 
'  si  milii  nulla  Jam  reliqua  ex  amitis, 
patruelis  nulla,  proneptis.'  Jos.  Scal. 

Amita]  Quasi  avita,  nara  reliqua  ety- 
nia  duriora  sunt.  Dac. 


72  SEXTl    POMPEII    FESTI 

meo  amata  est :  nam  plus  sorores  a  fratribus,  quam  fra- 

tres  diligi  solent  :  videlicet  propter  dissimilitudinem  per- 

sonarum,  quae  ideo  minus  habent  dissensionis,  quo  minus 

aemulationis. 
Amites,*  perticae  aucupales. 
Amnenses"  appellabantur  urbes  sitae  prope  amnern,  ut  a 

mari  maritimae :  undelnteramnce,  et  AntemnEe  dictae  sunt; 

quod  inter  amnes  sunt  positse,  vel  ante  se  habeant  am- 

nes. 
Amnis"   proprie  dicitur  a  circumnando,  quoniam   am  ex 

Graeca  praepositione  sumtum,  quae  est  amphi,  significat 

circum,  et  nare,  fluere. 
AmoebBeum  >  carmen  est,   quotiens  aliqui  ex  aequali  nu- 

mero  '  versuum  canunt :  et  ita  se  habet  ipsa  responsio, 

ut  aut  malum,  aut  contrarium  aliquid  dicat. 
Amoena^   dicta  sunt  loca,  quae  ad  se  anianda  alliciant, 

id  est,  trahant. 


1  Uisino  videtur  legendnm  et  aqui  numero  in  fine,  pro  verbo  tnalum,  idem 
opinatur  reponenduni  majus ;  deleta  voce  ipsa. 

NOTiE 

'  Amilesl    Glossarium  :    '  Amites,  mero  versuum,'  &c.  in  fine,  pro  verbo 

(TTd\iKes,l^(vriKol  KoKaixoi.'  Jos.  Scal.  malum,   opinor   reponendum,   i7iiijus ; 

Amites]  Ames,  furcuia  qua  rete  sus-  deleta  voce,  ipsa.  Fiil.  Ursin. 
penditiir.      Horat.   Epod.    ii.   '  Aut         Amabmtm]  Cuin  aliqui  alternis  vi- 

amite  levi   rara  tendit  retia,  Tiirdis  cibus   inter   se   contraria    loqiiiintur 

edacibiis  dolos.'  Dac.  pari  versiium  niimero,  iit  apud  Vir- 

"  AmnensesJ  Varr.  lib.  iv.  de  L.  L.  gil.  Thyrsis  et  Corydon.    '  Alternis 

'  Oppidum  Interamna  dictum    quod  igitur  contendere  versibus  anibo  Cce- 

inter  Amnes  est  constitutum.     Item  pere,  alternos  Musae  meminisse  volc- 

Antemnap,  quod  ante  aiiinem  qui  in-  bant.     Hos  Corydon,  illos  referebat 

fluit  inTiberim.'  Interamnaoppidum  in  ordine  Tliyrsis.'     Serviiis   Eclog. 

in  Umbria,  item  aliud  via  Latina  in  iii.   '  AmoebaMim  est  qnoties  ii,  qui 

Saninio.    Antemnae  in  Sabinis.  Idem.  canunt,  et   ^equali   nuniero  versuuin 

»  Amtiis]  Ab  am  circum  et  no  nato.  utuntur,  et  ita  se  habet  ipsa  respoii- 

Sed  melius  Varr.  lib.  iv.  ab  am  lan-  sio,  ut  aut  majus  aut  contrarium  di- 

tum,  '  amnis  id  flunien  est,  quod  cir-  cat.'     Quap  ad  ver!)um  in  Festo  ;  ubi 

cuit  aliquid,  nam  ab  aiubitu  aninis.'  eliam  pro  malum  Fiilviiis  Ursinus  rc- 

Jdem.  scribebat  majus  e  Servio.     Quod  noii 

y  Amabaum]  Videtur  legenduin,  et  utiqne  necessarium  est.    Malum  enim 

aquinumero:  nam  ita  habet  Serv.  in  rectiim  esse  potest  ciim  in  amccba'© 

eclog.  III.  '  Amflebaeum,'  inquit,  '  est  sa:>pe  alter  alteri  maledicat.  l)ac. 
quoties  ii,  qui  canunt,  et  aEquali  nu-         *,47«fl?H«]  Videincerta  Verrii  Flacci 


DE    VERBORUM    SIGNiFICATION  E    LIB.    I. 


rs 


Amosio,''  annuo. 

Ampedices  dicebantur  ab  Antiquis,  quod  circum  pende- 

rent,  quos  nunc  appendices  appellamus. 
Amputata,''  id  est,  circumputata,  dicitur  ab  eo,  quod  Anti- 

qui  putum  pro  puro  dicebant :    unde  deducuntur  pudor, 

et  pudicus.'^ 
Amsegetes  '^  dicuntur,  quorum  ager  viam  tangit. 
Amtermini,'  ^  qui  circa  terminos  provinciae  manent.     Unde 

amiciri,*^  amburbiura,  ambarvalia,  ampjexus  dicta  sunt. 


2  Melius  censente  Dac.  ex  Mss.  Ampendkes.—i  Al.  Amtermini  et  ampler- 
mini. 

NOTiE 

ex  Isidoro.  Anl.  Aug. 

Amcena]  Virg.  vi.  jEneiil.  '  Amcena 
virela  Fortnnatorum  neniorum.'  Ubi 
Servius  :  '  Amcena,  loca  sunt  quce  so- 
lum  amoreni  praestant,  in  ceteris  aniu- 
nia,  hoc  est,  sine  fructu.'  Idem  etiam 
Verrius:  '  Amcena  loca  solius  volup- 
tatis  gratia,  sine  fructu,  quasi  amu- 
nia.'  Eadeni  et  amcenia  Gloss. '  amce- 
nia,  ot  aKTai.'  Sed  ita  dicta  potius 
qnod  nos  immunes  praestant.  Dac. 

*  Amosio]  Scribo :  Annos,  annua. 
Glossarium: '  Annos,annua,7ro\u€T^s.' 
Estautem  'annua'  liic  anus,non  eVe- 
riia-ios.  Propterea  interpretatus  est 
iroKviTrj.  Et,  '  Annua,  ypavs,  troAve- 
TTjs.'  Declinatur  autem  Annos,  an- 
notis.  Unde  '  Annotinus,  «VeTeiox.' 
Jos.  Scnl. 

Amoiio]  Lege  ex  Scaligero  annos, 
annua.  Gloss.  '  annos,  annua,  iroXve- 
Ti\s.'  Et,  '  aniiua,  "ypavs  noXviT-fis. 
Quamvis  ibi  Bonaventura  Vulcanius 
tegit  anna  vel  anus  pro  annua.  Decli- 
natur  autem  annos,annotis,  unde'an- 
notinus  :'  Gloss.  «  annotinus,  iTria-iai, 
4viavcnoi,'  '  etesiap,  annui.'  Dac. 

•»  Amputnta']  Putare  proprie  est  va- 
cantia  et  inutilia  auferre,  excidere, 
ita  ut  id  tantnm  relinquatur  quod  sine 
vitio.  Sic  vites  et  arbores  putatae 
dicuntur,  cum  id  quod  iiocebat  abla- 


tum  est.  Virg.  ii.  Georg.  '  Et  curvo 
Saturni  dente  relictam  Prosequitur 
vitem  attondens,  fingitque  putando.' 
Amputata  igitur  id  est,  circumputata. 
Idem. 

Unde  deducunfur  pudor,  et  pudicusl 
Male,  nam  a  *  pudeo,' '  pudicus,'  *  pu- 
dor,'  ut  ab  'amo,'  '  aniicus,'  '  amor.' 
Idem. 

^  Amsegetes]  Leg.  xii.  tab.  '  Ani- 
segetes  viam  muniunto,  si  via  inimu- 
nitaescit,  qua  volet,  jumentum  agito.' 
Idem. 

e  Amtermini]  Qui  sunt  illi,  qui  cir- 
ca  terminos  provinciae  manent?  aut 
quaenam  ea  est  provincia?  Vetustis- 
simum  verbum  est  Amtermini:  pro- 
vinciarum  appellatio  non  ita  vetusta 
res  apud  Romanos.  Quid  ergo  hic 
dicemus  ?  An  mendo  caret  hic  locus? 
Non,  si  qnid  in  me  jiidicii  est.  Sed 
Festum  ita  scripsisse  puto:  Amter- 
mini,  qui  circa  terminos  P.  Ro.  vici7iicB 
manent.  Notum  enini,  quam  corrupte 
notae  illae  Icgantur;  P.  Ro.  aliis  Prae- 
torem,  aliis  alia  legentib.  Seneca 
Nat.  Qua?st.  lib.  i.  cap.  ult.  'Jam  li- 
bertinorum  virgunculis  in  unum  spe- 
culum  non  sufficit  illa  dos,  quam  de- 
dit  pro  se  Scipio  :'  lege  :  qunm  dedit 
P.  Ro.  Scipioni.  Intelligit  per  Ani- 
terminos,  eos,  qui  non  erant  in  agro 


74 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Amussim,^  regulariter  ;  tractum  a  regula,  ad  qiiam  aliquid 
exaequatur,  quae  amussis  dicitur.  Quidam  amussira  esse 
dicunt  non  tacite  : ''  quod  mutire  interdnm  dicitur  loqui. 

Anatem'  morbum  anuum  dicebant,  id  est,  vetularum  :  sic- 
ut  senium,  morbum  senum. 


NOTvE 


Romano,  sed  in  vicinia.  Cujus  rei 
agrorum  quatuor  genera  ponit  Var- 
ro  :  Gabinum,  Peregrinum,  Hosti- 
cum,  Incertum.  Qui  enim  in  iis  agris 
liabitabant,  erAnt  Amtermini  agri  Ro- 
mani.  Quid  estager  Romanus?  qnic- 
quid  ambarvali  vel  amburviali  sacri- 
ficio  uno  die  lustrari  poterat.  Arva- 
les  enim  fratres,  seu  sodales,  ad  hoc 
creati  erant,  ut  terminos  agri  Romani 
suovetaurilia  circumferrent.  Cujus 
rei  imaginem  praebebant  patresfani. 
unusquisque  in  agro  suo,  oum  fines 
fundi  suovetaurilibus  lustrabat.  Cu- 
jus  rei  exemplum  habes  apud  Cato- 
nem.  Et  allusit  Virgilius  :  '  et  cum 
lustrabimus  agros.'  Strabo  :  (xiTa^v 
yovi'  Tov  TrefiirTOv  Kol  tov  eKTOV  \idov 
T<i>v  To  'fi.i\ia  Ziaa7]fji.aiv6vT<DV  ttjs  'Pa)fj.-n^, 
KaKetTai  tSttos  <f(f)crToi.  tovtov  5'  '6piov 
a.no<paivovaiTris  T^re  'Pui/j.aiu>v  "yrjs,  o'l  Te 
Upofivrifj.oves  dv<Tiav  inLTf\o!J<nv  ivTavBci 
re,  Kal  iv  &Wois  t^itois  ir\fio<7iv,  ws  bpi- 
ois,  av6r]nephv,  ^v  Ka\ov<nv  afi.$apova\iav, 
Ergo  fines  agri  Ro.  definiuntur  am- 
burvio  :  quod  idem  est  cum  ambar- 
vali :  et  notanduni  praecipue,  quod 
dixit,  av07]nephv,  ut  designetur  exiguus 
raodus  agri  Ro.  Porro  primnm  4m- 
terminos  puto,  qui  postea  Amitermini, 
dictos :  id  est,  a.n<piT(pf/.ovas,  ut  olim 
interpretati  sumus  :  sed  Varro  aiiam 
assignat  causam.  Non  soltim  auteni 
Antermini  dicti  sunt,  sed  et  Anter- 
mines:  quia  etiam  termen  dicebant, 
auctore  Varrone.  Cato  in  Origini- 
bus  :  '  Oratorum  anterminum.'  Er- 
rat  Macrobius,  qui  divulse  legit,  an 
terminum:  cum  sit  adjectivum,  An- 
termen:  uude  AQtermines  oratores. 


Haec  Scaliger  acutissime,  ut  omnia. 
Sed  cum  ait  ambartale  et  amburviale 
idem  esse,  peccavit  imprudens,  nam 
ambarvale  erat,  quo  circum  arva  hos- 
tiae  ducebanlur,  quae  et  ideo  ambar- 
vales  dictae.  Amhurbium  vero  seu 
amhurviale  quo  circum  urbem.  Am- 
hurbio  uri)s  lustrabatur  :  arva  et  agri 
ambartali.  Et  ambarvale  ab  amburviali 
sic  aperte  distinguit  Servius  :  '  Dici- 
tur  iioc  sacrificium  ambarvale,  quod 
arva  ambiat  victima,  sicut  amburvale 
vel  amburbium,  quo  urbeni  circuit  et 
ambit  victima.'  Idem. 

f  Unde  amiciri]  Certe  hinc  aliquid 
excidit,  et  necessario  legendum,  a 
prcppositione  am,unde  amiciri.  Res  est 
nimis  aperta.  Idcm. 

s  Amussim}  Proprie  funeni  creta 
vel  rubrica  iilitum,  quo  demisso  fabri 
explorant  opera.  Graecisdicituro-Toe- 
fjLV.  Hesycli.  <TTadfxr],  <rn<ipTos  ivp  awop- 
6ov<Ti  oi  TfKToves,  '  Amussis,  funis  est 
quo  dirigunt  fabri.'  Dicitur  '  regula 
fabrorum,'  qiiare  hic  Festus,  '  trac- 
tum  a  regula.'  Vide  '  examussim.' 
Idem. 

''  Amussim  non  tacite']  Ab  a  priva- 
tivo,et  H(U<tre,  inarticulateloquietmu 
facere.  Idem. 

>  Anntetn']  Glossarium  :  '  Anas,  7^- 
pas  KaT  opry)]v  6iu>v.'  '  Antas,  "yfpoiKrfa. 
Antites,  yepovcriai.'  'Anet,  'yr)pa.'  '  An- 
nos,  fieoxoAojcrio,  ^  fxrjvis.'  In  aliis 
Glossis,  •  Anitas,  ypa^Trjs.'  Apuleius 
lib.  I.  Metamorphos.  '  Ab  unico  cou- 
gressu  annosam  pestilentem  contra- 
lio  :'  id  est,  ^eoxo^oxfio^v.  Jos,  Scal. 

Anatem]  'Anus,'  '  anitas,'  '  anas.' 
Glossariura:  '  anas,  yfipas  kut    opyvv 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    I.  /5 

Ancaesa  dicta  sunt  ab  Antiquis  vasa,  quae  caelata  appella- 
mus  :  quod  circum  caedendo  talia  tiant :  ipsum  quoquc 
caelare  verbum  ab  eadem  causa  est  dictum,  d  litera  cum 
L  permutata. 

Anceps  ^  siguificare  videtur  id,  quod  ex  utraque  parte  ca- 
put  habeat,  ut  securis,  bipennis  :  sed  raagis  a  capiendo, 
quod  ex  utraque  parte  aeque  captatur,^^  appellatum  est. 

Ancillge '  dictae  ab  Anco  Marcio :  quod  is  bello  magnum 
foeminarum  numerum  ceperit :  sive  ideo  sic  appellantur, 
quod  Antiqui  anculare  dicebant,  pro  ministrare  :  ex  quo 
Dii  quoque  ac  Deae  feruntur  cob",  quibus  nomina  sunt 
Anculi  et  Anculae. 

Anclabris,'"  mensa  ministeriis  divinis  apta  ;  vasa  quoque 
aenea,  quibus  sacerdotes  utuntur,  anclabria  appellantur. 

Anclare,"  haurire  :  a  Grseco  uvtXco  descendit.  Livius :  flo- 
rem  anclabant  ^  liberi  ex  carchesiis. 


4  Alii  libri  capialur.—  5  Vid.  Not.  inf. 


NOT/E 


eeuif,'  i. 'Anilitas  per  Deorum  iram.' 
Et  'antas'  idem.  Gloss.  'antas,  ye- 
povffCa,  antites,  yepov^riat.'  Inde  etiam 
'  aneo,  yrjpdo}.'  Gloss.  *  anet,  ynpa.' 
Porro  quod  hic  Festus  dicit  morbum, 
optime  Glossarium  interpretatur  Kar 
opyTjv  deoiu.  Intelligit  enim  uterque 
vitium  illud,  quo  plerumque  laborant 
anus,  quae  delirant  scilicet.  Dac. 

^  Anceps]  Quod  ex  utraque  parte 
caput  habeat  ut  securis.  Respicit 
locum  Plauli  Menaech.  v.  2. '  Faciam 
quod  jubes,  securim  capiam  ancipi- 
tem,  atquehuncsenem  Exossabo,dein 
dedolabo  assulatim  viscera.'  Pro  an- 
ceps  dictum  fuit  ancipes  quasi  ancapes, 
ut  concapes  in  leg.  xii.  tab.  Quod 
probat  a  capite  potius  oriri  quam  a 
capiendo,  contra  Festi  senteutiam. 
Hiuc  GIoss.  '  anceps,  diKe<pa\os.' 
Idem. 

'  AncillcB]  Sane,  quia  primura  dic- 
tae  AnciUae.   Argumento  Dii  illi,  qui- 


bus  nomcn  Anculi  et  Anculffi,  tan- 
quani  niinistri  quidam.  Jos.  Scal. 

AnciUa:~\  A  Graeco  &yye\os,  minis- 
ter,  veteres  Latini  fecere  angulus,  nn- 
culus,  ut  a  SiKeAbs,  Siculus.  Gioss.  Isi- 
dori,  '  Anculus,  ministerialis  domus 
regias.'  Inde  anculari,  ministrare,  et 
ancillari  diminutive.  Unde  ancilln. 
Dac. 

"'  Anclabris']  Vide  '  Escariae '  et 
'  Exanclare.'  Ant.  Aug. 

Anclabris]  Vide  in  '  Escariae.'  Ful. 
Ursin. 

Anclabris]  Pro  anculare,  dicebant 
anclare,  unde  anclabris  pro  anculabris. 
Dac. 

"  Anclare]  In  versu  Livii  iegendura, 
Florem  anculabant :  lege  in  Glossario, 
'  Anclat,  apveraL :'  non  ancleat.  Glos- 
sarium :  *Auclator,  vKi\perr}s.'  lege, 
Anclator.  Jos.  Scal. 

Anclare]  Si  vera  esset  scriptura, 
anclare,  haurire,  nunquam  non  cum 


re 


8EXTI    POMPKII    FESTl 


Ancunulentae "  foeminse  menstruo  tempore  appellantur  :  un- 

de  trahitur  inquinamentum. 
AncusP  appellatur,  qui  aduncum  brachium  habet,  ut  ex- 

porrigi  non  possit. 
Androni  locus  domicilii  appellatur  angustior  longitudine, 

in  quo  viri  plurimi*^  morabantur,  ut  gynaeceum  a  mulie- 

ribus. 
Andruare,""  id  est,  recurrere,  a  Graeco  verbo  «vaSpSv,  id  est, 

invenire  :  hinc  et  drua  vocata  est. 
Angeronae  ^  Deae  sacra  a  Romanis  instituta  sunt,  cum  an- 

gina  omne  genus  animalium  consumeretur  :    cujus  festa 

Angeronalia  dicebantur. 


6  Pro  viri  plurimi  qiiidam  habent  plttrimum,  male,  censeiite  Dac. 


NOT^ 

anclare,  ministrare,  confunderetur. 
Qiiare  certuin  est,  pro  liaurire  antlare 
ubiqne  scribtndutn  esse  per  t  aGrac- 
00  di-TA.er;',  ut  distinguatur  ab  auclare 
quod  ab  anculare.  Versus  etiam  Livii 
Andronici  sic  legendns.  Floremqtie 
antlahant  liheri  ex  carchesiis.  Neqne 
enim  assentior  Scaligero  legenti  Flo- 
rem  imculabant.  Sed  occupavit  Doc- 
tissimus  Vossius  in  Etymologico  suo 
nunqnani  satis  laudato.  Dac. 

"  Ancunulentce]  Perperam  in  GIos- 
sario : '  Ancodata,  irfpwpaQuaa.''  Mani- 
festo  legendum,.-l?icu««/eH/«  :  per  lioc 
verbum  omnia  spurca  et  sordida  ex- 
presserunt  veteres  Latini,  Coenum, 
cuuit,  inquinare,  conquiniscere,  et 
alia,  quae  non  dicam.  Quae  per  u, 
antea  per  oe  extnlerunt :  ut  in  '  po;- 
nire,'  '  punire.'  Jos,  Scal. 

Ancunulentce']  '  Cunire,'  ut  infra 
Festus,  est  stercus  facere,  unde  '  an- 
cunulentus'  sordidus.  Unde  *  inqui- 
nare,'  '  in^iuinamentum.'  Coenum 
cuna?,  cuniie,  inquiuare,  conquinis» 
cere.  Dac. 

P  Ancus^  Qui  Latine  Ancus,  is  a 
Graecis  yaKiayKdv.  Meminit  et  Glos- 
sarium:    '  Aucus,   Mancus,  KvWhs, 


\opd6s,'  Jos.  Scal. 

Ancus]  Glossarium  :  '  ancus,  man- 
CU3,  KvWhs,  \opS6s.'  Inde  '  Ancus 
Martius  '  rex  dictus.  Dac. 

1  Andron]  Graecis  avSpwv.  Infra 
pro  viri  pliirimi  quidam  liabcnt  pliiri- 
mum,  male.  Cum  in  audrone  plurimos 
homines  habitasse  dicit  Festus,  ita 
iniuiit  amplum  domicilium  fuisse,  ut 
erat.  Hesycli.  a.vSpfoiv,  &  txfyas  oIkos. 
hlem. 

■■  Andruarcl  AGra^codroSpa^.  Qnod 
istud  sit  verbi,  nescio,  niagis,  quid 
ejus  vicem  substituam  nou  habeo. 
Non  puto  verbum  Graicum  hic  desi- 
derari.  Sed  scripsisse  Festnin,  an- 
druare  est  recurrcre,a  verbo  truare,  id 
est,  vwvere.  Hinc  trua  vocata.  Tameu 
si  avaSpa^i.iiv  reponamus,  tolerabilis 
erit  lectio,  ita,  andruare,  id  est,  recur- 
rere,  a  Gitvco  verho  avaSpafnuv,  id  est, 
indevenire.  Nescio  quid  sibi  voluerit 
auctor  Glossarii,  qui  scripserit  '  an- 
druare,  avSpi^eireai.'  Nisi  putavit '  an- 
druare  '  dictum  irapd  r^v  avSpelav.  Jos. 
Scaligtr.     Vide  '  rcdamtruare.'  Dac. 

^  Aytgerona]  Glossarium:  '  Ange- 
ronia,  ^  6fhs  rrjs  $ov\rjs  Katpiiv,  Jos, 
Scal, 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    I. 


77 


Anginam*  vinariam  habere  dicuntur,  qui  vino  suffocantur. 

Angiportus,"  iter  compendiarium  in  oppido  :  eo  quod  sit 
angustus  portus,  id  est,  aditus  in  portum. 

Angor''  est  animi  vel  corporis  cruciatus,  proprie  a  Graeco 
(Tuvayyri,  id  est,  strangulatione,  dictus  :  unde  et  faucium 
dolor  angina  vocatur.  Plautus  :  vellem  me  in  anginam 
verti,  quo  huic  aniculae  fauces  proeoccuparem. 

Anguhis,y  a  Grasco  aymXov :  sive  ab  eo,  quod  est  lyyuj,  id 


NOT.E 


AngeroncB'^  Ab  angina,  si  seqiiimnr 
Festiim.  Sed  potius  ab  an;;endo  ore, 
est  enim  Dea  siientii.  SoUn.  cap.  1. 
'  Inter  antiqnissimas  sane  religiones 
sacelium  colitur  Angeronce,  cui  sacri- 
ficatur  ante  diem  duodecimum  Ka- 
lendarum  Januariarum :  quae  Dea 
preesul  silentii  istius  prfenexo  obsig- 
natoque  ore  simulacrnni  habel.'  Dac. 

'  Anginam']  Quisquis  dixit  an^inani 
vinariam  pati  enm,  qiii  vino  suffoca- 
retur,  secutus  est  eum,  qui  Demos- 
thenem  disit  a.pyvpdyxv  ex^"'.  '" 
Glossario :  '  Anguina,  &yKvpa,  avydy- 
XV,  Kvvayxos.'  Quod  interpretatur 
'  Anguinam, ay/cupai',' confirn)atur  tes- 
timonio  Cinnas :  '  Atque  anguina  re- 
git  stabiiem  fortissima  cursuni.'  Jos. 
Scal. 

Anginam  vinariam]  Sic  lepide  De- 
madcs  dixit  Demosthenem  habere 
*  anginam  argfnteam,  apyvpdyxrii',' 
quod  argenlo  corriiptus  nihii  dixerit 
contra  Milesios,  sedseangina  premi 
siinularit.  Dac. 

"  Angiportus]  Angustns  portus,  id 
est,  aditus  in  portum,obscurius  dic- 
tnm  est;  nisi  addas,  hoc  est,  in  do- 
mum.  Varro  libro  quarto,  ab  angen- 
do  et  portu  ;  et  quinto,  qiiia  in  eo 
nihii  potest  agi.  Festus  ;  '  portum 
pro  domo  in  duodecim  positum  om- 
nes  consentiiint'  et  Ulpianus  :  '  Por- 
tiis  est  conclusus  locus  quo  iinpor- 
tantur,  et  inde  exportantur  merces  : 
nnde  angiportmn  dictum  est.'    Dona- 


tus  in  Adelpli.  '  Angiportum  est  an- 
gnsta  et  curta  via,  quasi  angiiipor- 
tus  :'  alii,  quod  inter  portns  sit  locus 
angustus,  lioc  est,  inter  domos.  Ant. 
Atig. 

Angiportt(s]V\a  angnsta,  ab  angen- 
do  et  portii,  Varro  lib.  iv.  Donatu», 
ab  angiie  et  portu,  angiportum  qiiasi 
angiiiportum,  id  est,  viam  flexuosam 
in  modum  anguis.  Portus  eniin  An- 
tiquis  viam  significabat.  Dac. 

"  Angor]  Plaut.  in  Mostell.  paucis 
immutatis.  '  In  anginam  ego  nunc  me 
velim  verti,  nt  veneficae  illi  Fauces 
preliendani.'  Ant.Aug. 

Angor]  Scribe,  a  Graeco  ayfc^ii^rj. 
Miror  a  doctissimis  viris  margini  ap- 
positum  ayxrii'ef^^e»'.  Hoc  quid  sit, 
ne  ipsi  quidem  sciiint.  Sed  quisqiiis 
hoc  ausus  est,  non  diibium,  qiiin  ita 
legerit  in  lexico  siio,  rum  legendum 
potius  essct,  ayxeti',  tWeiv.  Nam  &y- 
X^,  est  5fAAw.  Vide,  quam  seepe  boni 
et  docti  viri  suos  sibi  oculos  ipsi  fasci- 
nant.  Jos.  Scal.  Lociis  Plaiiti  qiiem 
infra  Festus,  est  e  Mostell.  i.  3.  '  In 
anginam  ego  nunc  velim  verti,  ut  ve- 
nefic2e  iili  Fauces  prehendam,  atqne 
enicem  scelestam  simulatricem.'  Dac. 

>■  Aiigulus]  Hic  quEpdam  trajecta 
putavit  doctissimus  Vossius,  qui  legit, 
Ajigulus,  a  Grceco  ayKv\oi>,  quodadtin- 
catur,  sive  ab  eo  quod  est  iyyvs.  Sen- 
sus  est,  angulum  factum  esse  vel  ab 
ayKv\os,  incurvus,  quia  omnis  anguliis 
aduncatur,  hoc  est,  incurvatiii,  vel 


78 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


est,  prope;  quod  aduncatur,^  quod  ck  diverso  coacta  fa- 

ciunt  anguli  formara. 
Annaria^  lex  dicebatur  ab  Antiquis  ea,  qua  finiuntur  anni 

magistratus  capiendi. 
Annus^  ex  Graeco  venit,  quem  illi  evvov  dicunt,  et  quod  nos 

trienniura,^  illi  dicunt  Tplswov. 
Anquirere  ^  est,  circuraquaerere. 
Antarium "  bellum,  quod  ante  urbem  geritur. 
Ante  "^  Terentius  pro  antea^  ponit. 
Antefixa,^  quas  ex  opere  figulino  tectis  adfiguntur  sub  stil- 

licidio. 


7  Alii  adducatur — 8  Alii  trimum.—9  Ursinus  opinatiir  legendiim  Antidea. 


NOT^E 


ab  iyyvs,  prope,  quialatera  appropin- 
qiiantia  et  concurrentia  efficiunt  an- 
gulum.  Sed  et  recte  legas,  ut  in  ve- 
teri  Aldina,  angu/us,  a  GrcecoayKvKov, 
vel  ab  eo  quod  est  iyyvs,  prope,  quod  ad- 
ducatur.  Ideni. 

^  Annaria  lex]  Quae  et  mllia,  quia 
eam  tulit  L.  Villius,  Tribunusplebis, 
L.  Manlio,  Q.  Fulvio  Coss.  quot  an- 
nos  nati  quemque  Magistratum  pe- 
terent  caperentque.  Ovid.  in  Fastis  : 
'  finitaque  certis  Legibns  est  aetas, 
unde  petatur  lionos.'  Idem. 

*  Annus]  'Evos,  vEolice  evvos,  e  mu- 
tato  in  a,  annus.  Idem. 

^  Anquirere']  Ah  an,  circum,  et  qua- 
ro,  Cicero  Tuscul.  v.  *  Studiose  ab 
liis  siderum  niagnitudines  et  intcrval- 
la  anqnirebantur.'  Anquirere  etiam 
verbum  est  forense.  Liv.  lib.  xxxvi. 
'  Cum  Tribunus  bis  pecuniae  anqui- 
.sisset,  tertio  capitis  se  anquirere  di- 
ceret.'  Ubi  '  pecuniae  et  capitis  an- 
quirere,'  est  ad  populum  ferre  de 
multa  et  capite  alicujus.  Jdem. 

•=  Antarium]  Antarium  bellum  eo- 
dem  modo  dictum  quo  a  Vitruvio 
'Antarii  funes.'  Veteres  Glossse  :  'An- 
tarium  bellum,  6  irph  twv  irvXwv  irdAe- 
/xoj.'    In   veteri  Glossario  :   '  Anta- 


rium,  avrapnhs,'  hoc  est,  antepag- 
mentum :  ab  eadem  mente  dictum. 
Jos.  Scal. 

Antarium  bellum']  Quod  ante  por- 
tas  geritur,  Glossar.  '  antarium  bel- 
lum,  6  irph  Twv  trvXuv  ir6\ffj.os,'  i. '  ante 
portas  bellum  :'  sed  magis  plaret  an- 
tarium  bellum  dici,  quod  Tyrannus 
seu  apostata  adversus  regem  suuni 
gerit,  ab  avraipin,  'rebello.'  Nam  ct 
Graeci  antarium  avraptxhv  vocant. 
GIoss. '  antarium,  avTapfj.6s.'  Fallun- 
tur  enini  viri  doctissinii,  Vulcanius  et 
Scaliger,  qui  ibi  antarinm  etavrapixhv 
de  antipagmento  accipiunt :  inde  01-- 
TopTTjs,  Latine  anturta,  pro  quo  et  in- 
tarta,  rebellis,  tyrannus,  apostata. 
Hesycli.  avrdpTris,  Tvpavvos  avTi$ut- 
vuv  PaffiKil,  '  Antarta,  tyrannus  re- 
bellans  adversum  regem.'  Dac. 

'^  Ante]  Quasi  vero  anlc  pro  antea 
solus  Terentius  usurparit.  Idem. 

<■  Antejixa]  Horum  mentio  est  apud 
Livium  lib.  xxxiv.  '  Antefixa  ficti- 
lia  Deorum  Romanorum  ridentes.' 
Et  lib.  xxxvi.  '  In  ajde  Concordiie 
Victoria,  quae  in  culmine  erat,  ful- 
mine  icta  decussaque,  ad  Victorias, 
quae  in  antefixis  erant,  liaesit,  atque 
inde   procidit.'    Quid    sint  disertim 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LI B.    1. 


79 


Antes '  sunt  extremi  ordines  vinearum  :  unde  etiam  nomen 

trahunt  anta?,  quee  snnt  latera  ostiornm.s 
Anteurbana  praedia,''  urbi  propinqua. 
Antiae'  muJiebres  capilli  deraissi  in  frontem  appellati  ex 

Grseco  videntur:  quod  enim  nos  contra,  illi  «vtj'°  dicunt. 
Anticum  ^  Veteres  etiam  pro  janua  posuere. 
Antigerio^  Antiqui  pro  valde  dixerunt. 
Antios,"  ™  id  est,  excruciatos. 


am  quaedara  edd.  a:'Tioj'.— 11  Scaliger  et  Uisin.  legendiim  pntant 

NOTiE 

In  Are-  m«'  Sio:  tuv  Kporacpoiu  Kpep.itiiva.i  yvvai- 
Ketai.'  Lege  antia,  i.  '  Comae  mulie- 
bres  per  media  tempora  descenden- 
tes.'  Aliae  GIoss.  *  antiee,  Tpix«  ai 
jU€To|ii  iwv  KepaTwv  ruv  Powv,'  i.  '  Cri- 
nes  intra  cornual)Oum.'  Tert.de  pal- 
lio  :  '  genuinos  inter  antias  adumbra- 
tos.'  Jos.Scaliger.  Aliae  glossae:  '  an- 
tiae,  •TrpoKo/xio;/.'  antice  alio  nomine  Ca- 
pronw  dictae  :  vide  '  Capronae.'  Dac. 

^  Anticum']  Vide  '  Posticum.' ^wt. 
Au^. 

Anticuin]  Subintelligilnr  ostiiim. 
Vide  '  Posticum.'  Dac 

'  Ajitigerio]  Glossae  veteres  Lati- 
nae:  '  Antigerio,  valde.'  'Antigerium, 
quemadmodum,  imprimis.'  Jos.Scal. 

Anligerio]  Piacidus  in  glossis :  'An- 
tigerio,  vel  quemadmoduiiT,  vel  in  pri- 
mis.'  Fiil.  Ursin. 

Antigei-io]  Quintiiian.  lib.  viii.cap. 
3.  '  Quid  necesse  est  dicere  oppido, 
quo  sunt  usi  pauio  tempore  nostro 
Superiores  ?  vereor  iit  jam  non  ferat 
quisquam.  Certe  anligerio,  cujus  ea- 
dem  significatio  est,  nemo  nisi  ambi- 
tiosus  utetur.'  Isidorus  in  Glossis : 
'  Antigeriuin,  qnemadmodum,  in  pri- 
mis.'  Item,  '  antigerio,  valde.'  Glos- 
sariuni :  '  antigerio,7rp(5A7j/x/xa,  ci/ctj  av- 
Tioipdffts.'  Lego  TTp^KripiM  vIktjs,  avri- 
Trpaais.  Dac. 

"'  Aniios]  Sine  ullo  dubio  legenduni 


10  Pi 

Anctos. 


explicat  Vitruvius  lib. 
ostylis  autem  nec  marmoreis  Episty- 
liis  uti  datur:  sed  imponendae  de 
materia  trabes  perpetuae  :  et  ipsa- 
rnm  yEdiuin  species  sunt  baricae,  hu- 
miles,  laxae.  Ornantque  signis  ficti- 
libus  ant  aereis  inauratis  earum  fasti- 
gia,  Tuscanico  more  :  uti  est  ad  Cir- 
cum  niaximum,  Cereris,  Herculis 
Pompeiani,  item  Capitolii.'  Ita  lo- 
cum  illum  Vitnivii  legimus.  Idem. 

^  Antes]  Glossarium  :  '  Antes,  o-ti- 
XOt  a.fj.ni\wv.  Antium,  rd^eoov,  opxd- 
rwv.'  Jos.  Scal. 

Antes]  Ordines  anteriores.Virg.il. 
Georg.  '  Jam  canit  effoetos  extremus 
vinitor  antes :'  nbi  interpres :  '  An- 
tes  sunt  extremi  ordines  in  ingressu, 
qui  et  finis  est  laboris  cum  ad  eum 
perventum  cst.'  Gloss. '  antes,  olrccv 
ajj.iT4\(i)v  (Trlxoi,'  '  vinearum  ordines.' 
Item  '  aniium,  rd^ewv,  opxdrcov.'  Dac. 

s  Antce,  quce  siint  latera  ostiorum] 
Pilae  sive  columnae  lapideae  in  lateri- 
biis  ostioruin,  qiiadras  columnas  ex- 
ponit  Nonius.  Glossae:  'antae,7rapaa-To- 
Sts  et  iropao-TaSes.'  Hesychio  sunt  Trpbs 
Toij  roixots  r€rpafifj.ivot  Kioves,  '  colum- 
nae  mnris  applicatae.'  Eaedem  Glossae 
antes  pro  anta  '  anXes  Trapao-rdrat.'  Id. 

•>  Antetirbana pradia]  Imitatio  Grae- 
corum,  irpodareta  x^^P'*.  Jos.  Scal. 

'  Antice]  Glossarium  :  'Antide,  «(i- 


80 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Antipagmenta,"  velvarum  ornamenta :  quae  antis  adpangun- 

tur,  id  est,  adfiguntur. 
Antiquare"  est  in  morem  pristinum  reducere. 
AntraSjP  convalles,  vel  arborum  intervalla. 
Antroare,'!  gratias  referre:  truant,  movent :    truam  quoque 

vocant,  quo  permovent  coquentes  exta. 
Anus  '  dicta  est  ab  annorum  multitudine  :  quoniam  Antiqui 

non  geminabant  coasouantes :  vel  quod  jam  sit  sine  sensu, 

qui  Graece  dicitur  joOj. 

NOT.E 


Anctos.  Adstipulatiir  et  optimum 
illud  Glossaiium  :  '  Anctos,  avayKa(T- 
devras.  Ancti,  ayxdfievoi.'  Jos.  Scal. 

"  Antipagmenlu]  Gloss.  'antipag- 
nienta,  7rpo7n';7yuoTa.'  Sculpturae  Deo- 
rum,  liominum,  animantiuin,  alianim- 
ve  rerum,  quae  postibus  aut  colum- 
iiis  postes  snstineutibus  pangi  solent. 
Dac. 

°  Atrtiquare']  Verbnm  solenne  quo 
populus  Rom.  utebatur  cnm  signifi- 
cabatselegem  nonaccipere,'antiqno' 
cst  deleo,  aboleo,  in  antiqnnm  morem 
reduco,  id  est,  ut  antiquum  jus  vale- 
at,  nec  noviim  statuatur.  Gloss.  '  an- 
tiqiiaie,  apxatuxTai ;'  et  '  antiquo,  dp- 
Xai^oi}.'   Idem. 

P  Antras']  Placidns  in  Glossis  :  'An- 
cras,  convalles,  vel  arvornra  interval- 
la:'  Sy/cea  iroi7]iVTa,  Homerus.  Fid. 
Ursin. 

Antras"]  Glossarium:  'ancras,  an- 
crae,  &yy(a,  avKuvfs.'  Videtur  Glos- 
sarii  lectio  verior  :  confirmalur  enim 
glossislsidori:  'Angrje,  intervalla  ar- 
borum,  vel  convalles.'  Nam  cognatae 
sunt  C.  et  G.  Fortasse  scribenduni 
ancece,  ant,  nt  Isidorus,  augea:  nani 
a  Graeco  &yyfa:  quin  etiam  in  aliis 
glossis  Graeco-Latinis  :  '  averca,  av- 
\<i>v,  6  arevhs  rS-rros,  Ka\  eVi/uTJKTjs  :'  ex- 
tant,  enim  vestigia  vocis  ancra:  ita 
enim  legenduni.  Itein  '  ancria,  0a- 
pay^,'  'vallis.'  Jos.Scal. 


1  Antroare  [Antruare]  Vide,  an  idem 
sit  quod  paulo  snperius  '  andrnare  :' 
et  quod  hic  'trua'  dicatur,  illic 
'  drua  '  appelletur.  Ant.  Aug. 

Antruare]  Glossarium:  '  Antrnare, 
(Tinj\ev(Tai.'  Ita  corrigimns  :  airyiXaiov 
enim  antrum.  Longe  alia  significa- 
tione  posuit,  ac  Festus  ipse.  Jos. 
Scal. 

Anlruare]  Glossarium  :  '  antniare, 
(rnt\(V(Tt.'  Rescribit  Vulcanius  (nri- 
\ev(Tai.  Scaliger  o-TrTjAeCtrai.  Uterque 
sano  nullo  sensu  :  nam  airt\fva-ai  est 
contaminare,  inficere,  quod  verbo  «n- 
truare  nunqiiam  convenire  possit,  at 
o-7r7)A6D(ra(  ab  (TTrrjAawi',  «n(n(/«,inaudita 
vox,  et  qiiac  nunquam  reterri  ad  rh 
antruare,  neqiie  enim  antruare  ab  an- 
tro.  Lege  igitiir  antruare,a-ir(vaat,  i. 
'citato  gradii  ferri.'  Nuuc  qnod  ait 
Festus,  antroare,  gratias  r^erre,  id 
mihi  dubium  est,  aioque  redamtruare 
potiiis  pro  gratias  referre  positiira 
fuisse,  nain  antruare  est  niotus  edere, 
redanitruare,  eosdem  motus  iiivicem 
referre,  nnde  non  invenusta  nuta- 
pbora  pro  gratias  referre  dici  potuit 
redamtruare.  Nihil  aliiid  video.  Dac. 

■■  Anus]  A  Gra?co  &vovs,  amens :  ne- 
que  enim  ab  annis  esse  potest,  cnni 
inius  vetula  priorem  syllabam  corripi- 
at,  anus  vero  pro  annus  eandem  pro- 
ducat.  Idcm. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.    I. 


81 


Anxur'**  vocabatur,  quae  nunc  Terracina  dicitur  Volscae 
gentis :  sicut  ait  Ennius  :  Vulsculus '  perdidit  Anxur. 

Afe  "  apud  antiquos  dicebatur,  prohibe,  compesce. 

Apellinem  ^"  antiqui  dicebant  pro  Apollinem. 

Aperta  ^  idem  Apollo  vocabatur ;  quia  patente  cortina "  re- 
sponsa  ab  eo  dentur.'' 

Apex,'*  qui  est  sacerdotum  insigne,  dictus  est  ab  eo,  quod 
comprehendere  antiqui  vinculo,  apere  dicebant.  Unde 
aptus''  is,  qui  convenienter  alicuijunctus  est. 


12  Vet.  ed.  Axvr ;  quod  probat  Scaliger.— 13  Alii  libri  darenlur. 


NOT^ 


'  Anxur]  Placet  vetus  editio,  Axur. 
Nam  certissimura  est  ex  Servio,  Ve- 
teres  ita  dixisse,  ob  Jovem  imber- 
beni,  sive  &^vpov,  qui  ibi  colebatur. 
Et  in  nummo  argenteo  Pansae,  ab 
uno  latere,  jovis.  axur.  virivs.  c.  f. 
c.  N.  ab  altero,  pansa.  Jos.  Scal. 

Anxui-]  Vel  Axur,  ut  legitur  in 
Pansae  numismate,  Volscorum  oppi- 
dum,  a  Latinis  Terracina;  quinqua- 
gesimo  milliario  ab  urbe  distans.  Liv. 
lib.  IV.  '  Anxur  fnit  quae  Terracinae 
sunt.'  Idem  Plinius.  Terracina  au- 
tem  Graecis  Tpaxifij  a  loci  asperitate. 
Strab.lib.  V.  ^xur  autem  dixereVe- 
teres  objovem  imberbem  sive  &^vpov, 
qui  ibi  colebatur,  ut  scribit  Servius. 
Dac. 

'  Ennius:  Vulsculus]  Lib.  iv.  annal. 
Sed  ibi  Volscus  non  Volsculus.  *  Voi- 
scus  perdidit  Anxur.'  Idem. 

"  Ape]  Giossarium, '  Ape,  KuKvaov.' 
'  Apet,  dirotrojSe?.'  Jos.  Scal. 

Ape"]  Ab  antiquo  apeo,  prohibeo, 
rompesco.  Dac. 

"  ApeUinem]  Ut '  hemo  '  pro  '  homo;' 
'  agelum,' '  agoium.'  Idem. 

V  Aperta]  Immo  Aperta  lingua  Ta- 
rentina,  quse  magna  ex  parte  iEolen- 
sis  fuit,  aireptiTa  id  est^rjireipwTTjy^quod 
transmarinusDeus  sit  et  peregrinus; 
nam  regiis  temporibus  ignotus  ApoUo 
Komanis,  ut  ex  Pontificiis  libris  Ar- 
Delph.  et  Var.  Clas.  Pomp 


nobius  referf :  cujus  rei  fidem  facit 
nomen  Apollinis  Graecum.  Si  enim 
antiquitus  Romanis  notus  fuisset,  pe- 
regrino  eum  nomine  non  designas- 
sent :  at  Venus  peregrinum  quoque 
numen,  uonien  autem  Romanum,  sed 
ita,  ut  peregrinum  significet ;  Venus 
enim  a  veniendo  quasi  dicas  irpoai]- 
KvTov  &e6v.  Jos.  Scaliger.  'HTreipwTTjy,  fi 
inutato  in  e,  et  tj  in  a,  ut  /Eoles  solent, 
avepiiras,  a.irepwTa,  et  syncope,  qu<E 
etiani  illorum  est  propria,  &irepTa, 
aperta.  Sic  autem  dictus  quod  ex 
Graecia  venerit^quaeGraecis^Hireipos. 
Pacuvius  in  armorum  judicio,  'Aper- 
tai  fatur  dictio,  si  intelligas :  Tali 
dari  arma  qualis,  qui  gessit,  fuit, 
Jubet,  potiri  si  studeamus  Perga- 
mo.'  Dac. 

^  Cortina]  A  Graeco  x^P^o^>  gramen, 
und  eseptum  rotundum,  quia  x^P^Vt 
gramine,  in  orbem  signabatur,  x^P^^os 
dictum  est  Homero.  Et  inde  voca- 
bulum  nostrum  la  court.  Inde  eliam 
locus,  unde  dabantur  Apollinis  cracu- 
la,  cortina.  Idem. 

*  Apex]  Cacumen  pilei.  Eum  sic 
describit  Servius  :  *Apex  dicitur  in 
summoFlaminis  pileo  virgalanata;  id 
est,  in  cujus  extremitate  modica  lana 
est.'  Idem. 

^  Unde  aptus]  Virg.  '  ubi  maximus 
Atlas  Axem  humero  torquet  stellis 
Fest.  F 


82 


SEXTI   POMPEII    FESTI 


Apica^  dicitur  ovis,  quae  ventrcm  glabrum  habet. 

Apiculura  '^  filum,  quo  flamines  velatum  apicem  gerunt. 

Apluda"''^*  est  genus  minutissiraae  palese  iruraenti,  sive  pa- 
nici :  de  qua  Naevius  :  Non  liercle  apluda  est  hodie  quam 
tu  nequior :  sunt  qui  apludam  sorbitionis  liquidissimum 
putent  genus ;  quod  flatu  dejiciatur,  et  quasi  adplaudatur. 

Aplnstria  '^  f  navium  ornamenta  ;  quae  quia  erant  amplius, 
quam  essent  necessaria  usu,  etiam  araplustria  dicebantur. 


14  Alii  Applida. — 15  Quaedain  edd.  Aplustra,  et  mox  ampluslra. 


NOT.E 


fiilgentibus  aptutn,'  'Aptuni/  id  est, 
astrictum,  colligatum,  connexum. 
Idcm. 

<=  Apica'\  Ovis  quac  ventreni  lana 
nuduni  habet.  Varr.  lib.  ii.  de  R.  R. 
'Ovem  collum  et  venlrem  pilosum 
habere  oportet.  Quae  id  non  habe- 
rent  majores  nostri  apicas  appella- 
bant,  ac  rejiciebant.'  Apicus  a  Graeco 
&weiKos,  glaber,  ab  o  privativo  et  ttcj- 
Khs,  vellus,  lana.  Idem, 

•i  Apiculum~i  Veleres  Grammatici 
aiiint,  Flamines,  rjuasi^/nmiHesdictos, 
quod  cuni  ipsis  capite  nudo  in  pnbli- 
cum  prodire  fas  non  esset,  apicem 
pone  regerebant,  etjilo  velati  incede- 
bant.  Quid  sit  &aicm  Jilum  Livius  ex- 
plicat,  cum  dicit  '  velamentum  lana»' 
esse.  Ergo  hi  Grammatici  niihi  qni- 
dem  non  probant  etymon  suum  ;  non 
enim  flamen,  quasi  filamen  dictus 
est :  sed  tamen,  cum  haec  dicunt,  mo- 
rem  priscum  circa  caerimonias  flami- 
nis  nos  docent.  Quae  cum  ita  sint, 
non  dubito  legere,  Apiculum,  filum, 
quo  flnmines  velali  apicem  regerunt. 
Pone  enim  regerebant  apicem,  ne 
gravis  esset  summis  aestatis  calori- 
bus ;  amentis  enini,  quae  olfindices 
dicebantur,  sub  mentum  addnctis  re- 
ligabant,  ut,  cum  vellent,  regererent, 
et  pone  pendere  permitterent.  Nam 
dnarum  rerum  necessitate  semper  ob- 


strictus  erat  flamen,  nunquam  nndo 
capite  in  publicum  prodeundi,  ac 
nunquam  apicem  dimittendi.  Hoc 
enim  est  capnt  ex  lege   Flaminica : 

SINE.  APICE.  SVB.  DEIVO.  ESSE.  NEC 
FAS.     ESTO.    IN.    TECTO.    VTEI.     LVBET 

LICETO.  Ergo  cum  filo  propter  apstus 
diei  velati  erant,  apicem  tamen  ges- 
tabant;  sed  non  in  capite,  uti  dixi- 
mus.  Possumus  tamen  vulgatam  lec- 
tionem  tueri.  Nam  certum  est  eos 
velamenta  gesfare  solitos,  quae  Fla- 
mea  vocabantur.  Dionysius  :  otis 
(Flatnines)  airh  ttjj  <popT](Titiis  ■jtIXchv  re 
Koi  aTetxuaroiv,  ft  vvv  (ti  (popovfft,  (|»Ad/t€a 
KaXovvres,  oi/ro)  irpoffayopevovcri,  Milii 
prior  conjectnra  magis  placet.  Jos. 
Scaliger.  Sed  mhil  agit  vir  doctissi- 
nius;  nam  certuni  est  laneum  illnd 
filun>,quototn^  apex  sive  virga  apicis 
velabalur,  apiculum  a  Veteribus  dic- 
tuni  fuisse.  Dac. 

'^  Apluda']  Alii  applida.  Plin.  lib. 
xvui.  cap.  10.  '  Milii  et  panici  vt 
sesamae  purgamenta  applndam  vo- 
cant.'  Alii  frumenti  furfurem  in- 
terpretantur.  De  sorbitionis  genere 
mihi  adhuc  incompertum  est.  Idem. 
^  Apluslrial  A  Graeco  &(pKacrra. 
ApoIIonius.  Glossarium,  'Aplustra, 
^rephv  nXolov,  dis^Emoj.'  Jos.  Scal. 

Aplustriu]  Sumnia  pars  pnppis  at- 
que  etiam  ornamenta  quae  semper  iu 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    I. 


83 


Apollinares  ludos,s  hoc  est,  in  laudem  Apollinis,  populus 
laureatus  spectabat  stipe  data  pro  cujusque  copia. 

Apor,"^  ^  apud. 

Appellitavisse,  appellasse. 

Appia  via/  et  aqua  ab  Appio  Claudio  est  appellata. 

Apricura  ^  locum  aSole  apertum:  aGraeco  vocabulo  <pp«x»]5 
appellatur,  quasi  afgUr^c,  id  est  sine  horrore,  videlicet  fri- 
goris :  unde  etiam  putatur  Africa'  appellari. 

Aptus  ■"  cum  propria  significatione  intelligatur,  poni  tamen 
solet  pro  adepto:  sicut  apisci "  pro  adipisci. 

Apua,"  genus  minimi  pisciculi. 


16  Quidam  Apot. 


not;e 


sumnia  puppis  parte,non  in  prora,  ut 
plerique  Veterum  scripserunt,  coUo- 
cantnr.  Nam  quae  in  prora  erant, 
dicebantur  acrostolia.  Aplustria  au- 
tem  et  aplustra,  nam  utroque  niodo 
Antiquos  protuiisse  docet  Priscianus, 
Graece  &(p\a(rra,  ^ostea  amplustrumet 
amplustre  dictuni  est.  Dac. 

s  Apollinares  ludos'\  Qui  fiebant  iii. 
nonas  Quintil,  Eorum  origo  ex  Cn. 
Martii  carminibus  petita,  quae  legere 
poteris  apud  Liv.  lib.  xxv.  Sect.  12. 
Idetn. 

•■  ^j9o»']  Glossarium,  *  Ape,  irapa.' 
nt  in  alterutro  mendum  sit.  Jos. 
Scal. 

Apor']  Pro  apur,  ut  Antiqui  scribe- 
bant  pro  apud.  Ut  arvenium  pro  ad- 
ventum.     IMale  quidam  apnt.  Dac. 

•  Appia  riu]  Quae  ab  uibe  Brundu- 
sium  usque  lapidibus  strata  erat,  ab 
Appio  Claudio  exstructa.  Appia  sim- 
pliciter  dicta,  Horat.  '  Minus  est 
gravis  Appia  tardis.'  De  aqua  Ap- 
pia  ab  eodeni  Claudio  in  urbem  in- 
troducta  meminit  Cicero  jn  Coelio. 
Idem. 

^  Apricum]  Melius  quasi  apericum, 
Soli  apertum,  Idem. 


'  Unde  etiam  putatur  Africa]  Melius 
qui  ab  Afro  uno  ex  posteris  Abralia; 
de  Cethura.  Alii  aliter.  Sed  solus 
veram  originem  ostendit  Doctiss. 
Bocbartus  in  suo  Canaan  lib.  i.  c.  25. 
ubi  docet  AfVicani  sic  dictam  a  Poe- 
nis  ab  Arabico  pheric  sive  feric  spica, 
quasi  terram  spicae,  id  est,  phrasi 
niere  Puuica^^  evaTaxvs,  terra  spica- 
rum  ferax,  qualem  fuisse  Africani 
omnes  tradunt,  unde  et  in  uotitia 
Imperii  symbolum  est  Africa;  mulier 
binas  utraque  manu  spicas  ostentans, 
et  sub  pedibus  diias  liabens  naves 
fruiuento  onustas,  cum  liis  literis  su- 
perne  inscriptis :  procos.  afriCj*;. 
Idem. 

™  Aptus']  Adeptus  ab  antiquo  apis- 
cor.  Unde  adipiscor.  Terent.  Heau- 
ton.  IV.  3.  '  Deorum  vitam  apti  su- 
rous.'  Idem. 

n  Sicut  apisci]  Plaut.  in  Prolog. 
Rudent.  '  Qui  hic  liteni  apisci  postu- 
lant  perjnrio.'  Idem. 

o  Apua]  'k(ph)v  Graece  dicunt,  sed 
Latini  tenui  pro  aspirata  utuntur,  ut 
in  aliis.     Vide  '  Albnm.'  Ant.  Aug. 

Apua]  Graecis  d(/)urj.  Plin.  1.  xxxi. 
c.  8.  '  Apuam  nostri,  Amphyn  Gra'ci 


84 


SKXTI    POMPEII    FESTI 


ApudP  mutuam  loci  et  personae  conjunctioaera  significat: 
ut  cura  diciraus :  Coeno  apud  amicum.  Apud  et  Penes  "• 
in  hoc  differunt :  quod  alterum  personam  cum  loco  sig- 
nificat:  alterum  personam,  et  dominium,  ac  potestatem, 
quod  trahitur  a  penitus. 

Aqua "  dicitur,  a  qua  juvamur.'^  Aqua  et  ignis '  interdici 
solet  damnatis  :  quam  accipiunt  nuptae  :  videlicet,  quia 
ha3  du£e  res  humanam  vitara  maxime  continent.  Itaque 
funus  prosecuti  redeuntes  ignem  supergrediebantur  aqua 
aspersi  :  quod  purgationis  genus  vocabant  suffitionem. 

Aquaeliciura*  dicitur,  cum  aqua  pluvialis  remediis  quibus- 
dam  elicitur:  ut  quondam,  si  creditur,  manali  lapide  in 
urbera  ducto. 


17  Alii  vivarnus:  et  mox  quidatn  conjicinut  ^k^  accipiunt. 


NOT.« 


vocant,  quoniam  is  pisciculus  e  plu- 
via  nascitur.'  Meminit  Aristoph.  in 
Equit.  OviT<i>iTor'  a<pvas  elSov  a^twTepas, 
'  Numquani  apuas  vidi  pretiosiores.' 
Ubi  Scliol.  *  Apua  pisciculus  niinutis- 
simus,  qui  ex  limo  concrescit  et  vivit, 
naturze  miraculo,  nullius  cibi  indi- 
gens,  scd  alter  alterum  iingendo  pas- 
citur.'  Dac 

P  Apud]  Vide  '  ad.'  Idein. 

'  Apud  et  penes]  In  eo  differunt, 
quod  apud  custodiam  tantum,  penes 
vero  doininiuin  compreliendat,  et  pe- 
nes  se  rem  hahet  qui  eam  omnino 
possidet,  ut  Dominus.  Apud  se  ha- 
bet  qui  eam  ut  depositarius  tenet. 
Ulpian.  •  Penes  te  araplius  est  quam 
apud  te.  Nam  apud  te  est  quod 
qualiter  at  e  tenetur,  penes  te  est, 
quod  quodam  modo  possidetur.'  Ve- 
rum  apud  Jurisconsultos  et  alios 
auctores  plerumque  confunduntur. 
Idem. 

"^  Aqua]  Varro  minus  dure:  Aqua 
quod  2equa  summa:  quanquam  neu- 
trum  implet  aures  nieas.     De  aqua. 


et  igni,  quae  accipiunt  nuptae,  idcm 
Varro  videndus  libro  iv.  et  Plu- 
tarch.  in  Problem.  et  iufra  '  Facem.' 
Ant.  Aug. 

Aqua]  Videtur  hic  locus  ita  legen- 
dus  :  Aqua  et  igni  tam  interdici  solet 
damnatis,  quam  accipiuntur  nupla. 
Scaevola  in  L.  Seia.  D.  de  donat.  in- 
ter  vivos :  '  Quidam  virgini  die  nnp- 
tiarum,  priusqiinm  ad  eum  transiret, 
et  priiis  quam  aqua  et  igni  accipere- 
tur,  id  est,  nuptia;  celebrarentur,  ob- 
tuiit  decem  aureos  dono.'  Ful.  Ursin. 

Aqua  dicitur']  Optiine  Caninius  ab 
o  x<^a,  a  fusione.  Nam  saepe  Latini 
articulum  nominibiis  jungunt.  Dac. 

'  Aqua  et  ignisj  Fiilvio  Ursino  unice 
adsentior,  qui  legit,  Aqua  et  igni  tam 
interdici  solet  damnatis  quam  accipiun' 
tur  novcE  nuptce.  De  ntroque  more 
Ovid.  V.  Fast.  '  Quod  in  his  vitaj 
causa  est,  haec  perdidit  exul,  His 
nova  fit  conjux  :  heec  dno  inagna  pu> 
tant.'     Vide  '  facem.'  Idem. 

«  Aqucrlicium]  TertuUian.' Aquiiicia 
Jovi  immolatis:  nudipedalia  popul» 


DE    VERBORUM    SIGNI FICATION  E    LIB.    I. 


85 


Aquagium  "^  quasi  aquae  agium,  id  est,  aquae  ductus  appel- 
latur, 

Aquarioli  ^  dicebantur  mulierum  impudicarum  sordidi  ad- 
seclae. 

Aquilus  y  color  est  fuscus,  et  subniger  :  a  quo  aquila  dicta 
esse  videtur :  quamvis  eam  ab  acute  volando  dictam  vo- 
lunt.  Aquilus  autem  color  ab  aqua  est  nominatus  : 
nam  cum  antiqui  duos  omnino  naturales  nossent,  id  est. 


NOTtE 


denuDciatis.'  Fortasse  Varro  Tus- 
cum  aquiligem,  vel  Aquilicem  dixit, 
quod  sacrificioruni,  et  rei  divinae  pro- 
curatione,  quaruni  rerum  periti  Tus- 
ci  erant,  aquas  eliciebat.  Verba  Var- 
ronis  sunt  liaec  ex  Satyra  Quinqua- 
Iribus:  '  An  lioc  praestat  HeropLilus 
Diogeni,  quod  ille  e  ventre  aquara 
mittit?  an  hoc  te  jactas?  at  hoc 
pacto  utilior  teTuscns  aquilex.'  Ta- 
men  nihil  inipedit,  et  pro  libratore 
aquarura  sumere.  Glossarium  :  *  A- 
quiiices,  oi  ra  vSpaywyia  4pya^6fjLevoi,  ot 
avoxiTapioi,  TTorafurai,  vdpo<TK6iroi.'  Ita 
enim  legendus  est  locus  iile  apud 
auctorem  Glossarii.  Jos.  Scal. 

Aqufflicium]  Cum  propter  nimiani 
siccitatem  nianalem  lapidem  in  ur- 
bem  prolrahebant,  ut  aquas  elicerent. 
Vide  '  Manalis  lapis.'  Sacrificia  tum 
peracta  inuuit  Tertullian.  '  Aquiiicia 
Jovi  immolatis,  nudipedalia  populo 
denuntiatis.'  Aquilex  qui  hujusce  rei 
procuratione  aquas  eliciebat, '  Tuscus 
aquilex'  dictus  quod  harum  rerum 
periti  Tusci  erant.  Varro  in  Satyra 
Quinquatribus:  '  An  hoc  pra;statHe- 
rophilus  Diogeni,  quod  ille  e  ventre 
aquam  mittit?  an  hoc  te  jactas?  at 
hoc  pacto  utilior  te  Tuscus  aquilex.' 
Quamvisibi,utoptimeScaliger,aqui- 
lex  simpliciter  sumi  possit  pro  aqua- 
rum  libratore.  Glossarium:  'aquilices, 
ol  Ttt  iiSpaydyia  4pya^6fx.ivoi,  ol  oj/oxera- 
pioi,TroTaix'irat,  vSpoa-K^irot,  Prout  ipse 
Jiunc  locum  digessit  qui  corruptissi- 


nie  legitur.  Infra  ista,  si  credilur, 
sunt  barbari  mutilatoris,  qui  dubita- 
vit  olim  Romae  manales  verrere  soli- 
tos  fuisse.  Dac. 

"  Aquagium]  Idem  quod  Aquarium. 
Glossarium:  '  Aquarium,  vSpaywyiov.' 
Jos.  Scal. 

Aquagium]  Idem  quod  Aquarium. 
Glossarium :  '  Aquarium,  vSpaydyiov, 
aquaeductus.'  Dac. 

"  Aquarioli]  Sic  proprie  diceban- 
tur  qui  aquam  meretricibus  rainistra- 
bant,  qua  se  post  Venerem  ablue- 
rent.  Glossarium,  '  aquarioli,  fia\- 
\dSes,'  nam  fiaWas  a  $d\\wv  vSwp  ab 
aqua  jaciunda.  Inde  postea  leno- 
nes  et  stupri  conciliatores  aquarioli 
dicti.  Idem, 

y  Aquilus']  Glossarium,  '  Aquilum, 
fif\av,  ws  AovKiWios.'  Varro,  Koafjioro- 
pvvri,  irept  <p6npas  KOfffxov  :  '  Atque  JE' 
geus  fluctu  quam  lavit  ante  Aquilo, 
Saevus  ubi  posuit  Neptuni  filius  ur- 
bem.'  '  Aquilum  fluclum,'/«6'Aoi'  iiSwp, 
poetae.  Jos.  Scal. 

Aquilus  color]  Medius  inter  album 
et  nigrum.  Sed  male  Festus  ab  aqua 
dictuni  putat,  cum  sit  ah  aquila,  quod 
et  innuit  Plaut.  Rudent.  ii.  4.  '  Eja 
corpus  quoJHsmodi?  Subvoiturium 
illud  quidem,  subaquilum  volui  di- 
cere.'  Aquila  autem  ut  optinieCani- 
nius  a  Cyprio  agor.  Hesych.  ayhp, 
afrhs,  Kvirpioi :  agor,  aquila,  Cyprii. 
Agor,  r  mutato  in  l,  '  agol,'  '  agul,' 
'  aqul,'  *  aquila.'  Dac. 


86  SEXTI    POMPEII    FESTI 

album  et  nigrum ;  intervenerit  autem  is  quoque  qui  ita 

neutri  sirailis  est,  ut  tamen  ab  utroque  proprietatem  tra- 

hat ;  potissimum  ab  aqua  eum  denominarunt,  cujus  incer- 

tus  est  color. 
Aquilius  prsenomen  '^  '■  ab  aquilo  colore,  id  est,  nigro,  est 

dictum. 
Aquilo  *  ventus  a  veliementissimo  volatu  ad  instar  aquilae 

appellatur. 
Aquipenser  ^  genus  piscis. 
Arabice  olet,  id  est,  ex  odoribus  Arabicis. 
Arbilla ""  arvina,  id  est,  piiiguedo  corporis. 
Arbiter**  dicitur  judex,  quod'9  totius  rei  habeat  arbitrium, 

et  facultatem. 
Arbitrarium,^  cum  adhuc  res  apud  arbitrium  geritur. 
Arbitrium  ^  dicitur  sententia,  quae  ab  arbitro  statuitur. 


18  Alii  AquiUius  nomen. — 19  Qtiidani  libri  qui. 

NOT^ 

^  Aquilius  jircenomen']  t\(\\\\\\\?i  fzm\-  possit,   cnni   aqiiipenser    sit    niariims 

lia  dnplex  ;  patricia  et  plebeia,  utra-  tantiim,  stiirio  vero  et  mariniis  et  flu- 

qiie  consiilaris.    Ideo  Aquilims  nottien  viatilis.   Sed  de  hoc  apud  Horatium  : 

raalini,  nam   prcenomen   Aqtiilius,  vel  aquipenspr  autein  ab  acumine  rostri 

^(jK!7ii«s,nunquam  extat,  quod  sciam.  dictus.     Pesnum  enim  Antiqui  dice- 

Aquillium  autem  scribendum  esse,  non  bant  acutum.    Inde  aquipesner  primo, 

Aquilium,  doceut  fasti  Capitolini,  et  postea  aquipenser  et  acipenser.  Idem. 

nummi.  Ant.  Aug.  ArbiUa]  Arvina  seii  arbina  non  est 

Aquilius]  SimpWci  l  pvoAquiUius,  \it  quavis  pinguedo,  sed  sevum  tantum. 

constanter  Fasti  Capitoiini  et  num-  Glossarium  :    '  arvina,  AiTroy  Sreu  o-ap- 

mi.    Aquillia  famiiia  duplex,  patricia  k6s.'  Hasc  enim  est  defiyitio  sevi:  est 

et  plebeia.    Utraque  consularis,ideo-  autem  Sicnium  verbum:   Hesych.  «p- 

que  iegunt  viri  doctissimi,  Aqnillius  /Sifij,  Kpeas,  ^tKeXoi.     Lcgendum    for- 

nomen,  ^c.  cum  nusquam  legatur  pra;-  tasse  (xriap,  non  Kpias.  Jos.  Scal, 

nomen  aquilius.  Dac.  ^  Arbiter']  Judex  a  praetore  datus, 

*  Aquilo]  Optime  Caninius  a  Gr.ECO  vel  ex  conventione  litigaiorum  elec- 

aKip&s.    Hi;syd\.  aKtphs,fio^^as.  OLKtphs,  tus.  Arbiter  nute^n  et  jiiilex  eo  dilfe- 

p  in  l,  okiAJ)s,  aquiio.  Idem.  runt,  quod  ille  certos  liabeat  ternii- 

*>  Aquipcnser]  ScrWniwr  et  acipenser.  nos   quos   non    excedat,  hic   nullos. 

Horat.   Satir.  2.    lib.  ii.    '  haud  ita  Dac. 

pridem,  Galloni    praeconis  erat  aci-  *    Arbitrarium]      Plaut.     Amphit. 

pensere  mensa  Infamis.'     Viilgo  vo-  '  Hoc  quidcm  profecto   certum  est, 

catvir  sturio,  estourgeon.     Qiiamvis  au  non  arbitrarium.'  Idem. 

aquipenser  sit  sturio  dubitari  certe  ^  Arbitrium]  De  ditfereutiis  arti/nj 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    I.  87 

Arbosem  pro  arbore  antiqui  dicebant,s  et  robosem  pro  ro- 
bore. 

Arbutus  '^  genus  arboris  frondibus  raris.  Virgilius  :  Et  quae 
vos  rara  viridis  tegit  arbutus  umbra. 

Arca  diminutivum  facit  arculam,  et  arcellam  :  ut  a  porco 
porculura,  et  porcellum  :  a  mamma  mammulam,  et  mam- 
millam. 

Arcani  sermonis'  significatio  trahitur  sive  ab  arce,  quse 
tutissima  pars  est  urbis,  sive  a  genere  sacrificii,  quod  in 
arce  fit  ab  auguribus,  adeo  remotum  a  notitia  vulgari,  ut 
ne  literis  quidem  mandetur :  sed  per  memoriam  succes- 
sorum  celebretur  :  sive  ab  arca,  in  qua  quee  clausa  sunt, 
tuta  manent:  cujus  ipsius  origo  ab  arcendo  pendet. 

Arcere  ^  est  continere  :  unde  et  arcus  in  sedificiis  dictus 
est :  quia  se  ipsum  continet.  Alii  dicunt  arcum  dictum 
esse  ab  opere  arrigendo  in  altitudinem.  Arcere  prohibere 
est :  similiter,  abarcet,  prohibet :  porcet  quoque  dictum  ab 
antiquis,  quasi  porro  arcet,  et  pro  eo,  quod  est  continet, 

etjttdtcii  sic  Cicero  pro  Roscio  Co-  phia  :  '  Fesias  antiqiii   pro  ferias:  et 

niredo.    '  Aiiud  est  judicium,    aliud  hasena,  pro  harena.'  Ftd.  Ursin. 

arbiti  ium.  Judicium  est  pecuniap  cer-  Arbosem]  Ut '  advosis  '  pro  '  advo- 

tap,  arbitrium  incertae.    Ad  judicium  ris,'    '  hasena'   pro    '  arena,'    '  asa' 

hoc  niodo  venimus,    ut  totam  litcm  pro   '  ara,'    et  similia.     Lege  infra, 

aut  obtineamus,  aut  amittanius  ;  ad  robose  pro  robore.  Dac. 

arbitrium  hoc  animo  adimus,  ut  ne-  ^  Arbutus^l  Virg.  Ecloga  vii.  Ant. 

que  nihil,    neque    tantum    quantum  Avg. 

postulavinuis  consequaraur.'  Aliquan-  '  Arcani  sermonis]  Ab  •  arca,'  '  arca- 

do  tamenarbitrium  pro  judicio  poni-  nus,'  ut    ab  '  oppido,'  '  oppidanus.' 

tur,  ut  arbiter  pro  judice.    Praiterea  Arca  autem  ab  arceo  Varr.  lib.  iv.  de 

etiam  arbitrium  usurpatur  in  funeri-  L.  L.    '  Arca  quod  arcentur  fures  ab 

bus  pro  praemio   eorura   qui  funera  ea  clausa.'     Sive    potius   ab   arcere, 

curabant.  Cicer.  post  reditum  in  Se-  quia  id  Veteribus  erat  conlinere.  Un- 

nat.  decima  septima  :  '  Nondum  pa-  de  et  arcus  qui  sine  fulcris  se  ipsura 

lam  factum  erat  concidisse  renipub.  continet.    Eadem   et  arcela.   Giossa- 

cum  fibi   arbitria  funeris  solveban-  rinm,  '  arca,   arcela,  Ki^airbs,  cwphs, 

tur.'  Idem.  KdfjLirrpa,  \dpva^.'  Idem. 

e  Arbusem  pro  arbore  antiqui  dice-  "  Arcere]  'Apiceu».  Contineo,  oapio, 

bant]    Plaeidus    in  Glossis  :  '  Hase-  item  prohibeo,  propulso.   Et  inde  ar- 

nara  anliqui  dicebant,  ut  asas,  quas  cere ;  neque  enim  audiendus  Festus 

nos  aras,  et  Lases  quos  Lares  dici-  qui  ab  &PX<^)  impero.  Idem, 
mus.'    Velius   Longus   de   orthogra- 


S8  SKXTI    FOMPEII    FESTI 

ponitur:  unde  et  coercere,continere,  dicimus :  trahitur  au- 

tera  hoc  verbum  a  Grgecorum  magistratu,  quem  illi  oip- 

;)^ovTa  vocant ;  in  cujus  potestate  est  cogere,  vel  prohi- 

bere. 
Arcubiae,  qui  excubabant  in  arce. 
Arcula  ^° '  dicebatur  avis,  quae  in  auspiciis  vetabat  aliquid 

fieri. 
Arculata  ^"  dicebantur  circuli,  qui  ex  farina  in  sacrificiis 

fiebant. 
Arculum  °  appellant  circulum,  quem  capiti  imponebant  ad 

sustinenda  commodins  vasa,  quae  ad  sacra  publica  capite 

portabantur. 
Arcuhis  "  putabatur  etiara  Deus,  qui  tutelam  gereret  area- 

rum.' 
Arcuma  *  p  genus  plaustri  est  modici,  quo  homo  gestari  ^ 

possit. 


20  Fulv.  Ursin.  Jos.  Scaliger  et  Dacerius  legendum  putant  Archa.—l  Pro 
arearum  nenio,  inquit  Dac.  non  videt  legendum  arcarum.—2  Quidam  libri 
Arcima  vel  Arcmna. — 3  Alii  quod  homo  gestare. 

NOT;E 

^  Arcula]    Lego,   Arciva.    Veteres  "  .IrcuZum]  Vide  '  Cesticillus.' ^n/. 

Glossae,  '  Arcivus,  dpKTiKhs,  kuXvti-  Aug. 

k6s.'    Et  sane  cum  dictuni  sit  lioc  ab  Arculum]  Vide    '  arculata  :'   ideni 

•  arcendo,'    Arcivum   dicenduni   esse  '  cesticillus '  dicebatur.  Dac. 

quis  non  videt  ?  Jos.  Scal.  °  Arculus]  De  arculo  Deo  nihil  us- 

Arcula    dicebatur  avis]    Legendum  quam  legi.  Idem. 

arciva,  ut  in  veleri  libro.  Est  enini  ab  p  Arcuma]  Videtur  esse  genus  mo- 

arcendo.    Veteres  Glossse,  '  arcivus,  dici  plaustri,  quo  homo  tantum  ges- 

(lpKTiK6s  :'  i.  impeditivns,  ineber.    In  tari  poterat,  et  a  servis,  non  a  mannis 

auspiciis  aves  arcivae  dicebaniur  eti-  trahebatur.    Unde  vocabatur  Chira- 

am  *  cliviae,'  quia  difficilia  dicebant  maxium.    Petron.    '  Hinc    involutus 

'  clivia.'  Et  *  remores  '  a  remorando,  coccina   gausapa  lecticae    impositus 

et '  inebrEe' sive  '  enebrae.'  Dac.  est,  praecedentibus  phaleratis  curso- 

Arcula]   L.  m.  habet  ^rcira ;  et  ita  ribus  iv.  el  chiramaxio,  in  quo  deli- 

opinor  legendum.  Ful.  Ursin.  ciae  ejus  ferebautur,'  &c.  Jos.  Scal. 

•n  Arculala']  Ab  arcu/o,  id  est  circu-  Pro  arcuma  scriptum  fuerat  ad  oram 

lo,  qui  fiebat  ex  virga,  in  modum  co-  libri  arcima,  cui  favere  videntur  Glos- 

ronae    curvata,  et    a   regina    in   ca-  sap  veteres :  '  arcirma,'  (vel  '  arcir- 

pite   gestabatur.    Vide  '  inarculum.'  na,')  a/xa|i'j.'  Dac. 
Dac, 


DE    VERBORLIM    SIGN IKICATION  K    LIB.    I. 


89 


Area''  proprie  dicitur  locus  vacuus,  quasi  exaruerit,  et  non 

possit  quicquam  generare. 
Arferia'  aqua,  quae  inferis  libabatur  :  dicta  a  ferendo  :  sive 

vas  vini,  quod  sacris  adhibebatur. 
Argea  +  ^  loca    Romae    appellantur :    quod  in  his  sepulti 

essent  quidam  Argivorum  innstres  viri. 
Argennon*  argentum  percandidum.^ 
Argeos "  vocabant  scirpeas  effigias/  quae  per  virgines  Ves 

tales  annis  singulis  jaciebantur  in  Tiberim. 


4  Legendtim  monet  Scaliger  Argei. — 5  Idem  hic  legendura  monet  Argen- 
num,  argenteum,  percandidum. — *  Idem  legit  effigies. 


NOTiE 


1  Area]  Ab  areo,  quod  sit  arida; 
melius  forsan  a  Grjeco  aAwo,  \  enim 
saepe  mutatur  in  p.  Idem. 

'  Arferia]  Arferia  aqua,  nt  '  infe- 
rium  vinum  :'  ab  '  adfereudo,'  et '  in- 
ferendo.'  '  Arferium  '  pro  '  adferi- 
um:'  sic  '  arvenire,' '  arcire,'  '  arce- 
dere,'  et  similia  :  eodem  modo  '  Ad- 
feria  aqua  : '  veteres  Giossae  :  '  Ad- 
ferial,  u5<op  rb  iirl  toIs  veKpols  <Trev56- 
nevov.'   Jos.  Scal, 

Arferia  aqua]  Ab  '  adferendo,'  ut 
'  inferium  vinum'  ab  '  inferendo.' 
Arferia  autem,quia  veteres  proad  di- 
cebant  ar,  '  arvenire,'  '  arcire,'  '  ar- 
cedere,'  'ardicere,'  et  simiiia.  Porro 
non  aqua  tantum,  sed  quaecumque 
mortuis  libabantur  ar/eria  dicta.  sunt, 
ut  lac,  mel,vinuni.  Quae  omnes  voca- 
bantur  inferia,  Graecis  xoat.  T)ac. 

^  Argea]  Lege  Argei,  ex  Varrone, 
Ovidio,  Piutarcho,  et  aliis.  Glossa- 
rium  :  '  Argiarra,  a(piSpviJ.aTa.'  Lege 
Argei,ara.    In  lege  Flaminia :  cvm 

EAT.  AD.  ARGEOS.  NEQVE.  CAPVT.  CO- 
MITO.  NEQVE.  CAPILLVM.  DEPiiCTlTO. 

Jos.  Scal. 

^rg-ea]Scal.  Varro  lib.  iv.  de  L.  L. 
'  Argeorum  sacraria  in  septem  et  vi- 
ginti  partes  urbis  sunt  disposita.  Ar- 
geos  dictos  putant  a  principibus  qui 


duce  Hercule  Argivo  venerunt,  et  in 
Saturnia  subsederunt.  E  quis  prima 
est  scripta  regio  Suburana,  secunda 
Esquilina,  tertia  Collina,  quarta  Pa- 
latina.'  Nam  distributa  primum  fuit 
urbs  in  quatuor  illas  urbauas  tribus 
per  quas  diffusi  erant  Argei  per  vi- 
ginti  septem  sacraria.  Undeinsacris 
Argeorum  scriptum  est,  '  primae  re- 
gionis  quartum  sacrarium.'  Livius 
lib.  X.  '  Multa  alia  sacriiicia  locaque 
sacris  faciendis,  quae  Argeos  Ponti- 
fices  vocant,  Numa  dedicavit.'  Vide 
Ovid.  in  Fast.  '  Itur  ad  Argeos  :  qui 
sint  sua  paginadicet.'  Perperam  hos 
Argeos  confundit  Beroaldus  cum  Ar- 
geis,  hominum  simulacris,  de  quibus 
infra.  Dac. 

*  Argennum]  'kpyevv6v.  Jos.  Scal. 

Argennon]  Legebat  Scaliger,  «r- 
gennum,  argenteum,  percandidum  ;  ego 
vero,  argentum  percandidum :  nam 
certum  est  argentum  proprie  nihil 
aliud  esse  quani  album.  Graece  ap- 
•yivv6v.  Hesych.  apyevyrjiii,  Xafiirpals, 
KevKois.  Ubi  Homeri  locum  respicit 
ex  Iliad.  T.  apyevvfai  KaKv\pa/xfvrj  6d6- 
vricn.  'Candidis  cooperta  liuteis.'  'ar- 
gennum,'  '  argendum,'  '  argentum.' 
Dac. 

"  Argeos]  Varr.  lib.  vi.  de  L.  L. 


1)0 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Argns,  oculeus.    Argus  noraen  est  hominis,  qui  fuisse  fin- 

gitur  oculis  plenus. 
Argutum  iri,  in  discrimen  vocari. 
Aridum  '^  proprie  est,  quod  naturalem  humorem  amisit :  di- 

citur  autem  per  contrariam  significationem,  quod  irrigari 

desierit :  nam  Grsece  irrigare  est  aphiv. 
Arilator,y  qui   etiam  cocio^  appellatur,  dictus  videtur  a 

voce  Graeca,  quee  est  alps,  id  est,  tolle  :  quia  sequitur 

merces,  ex  quibus  quid  cadens  lucelli  possit  tollere :  lu- 

cellum  diminutivum  est  a  lucro. 
Ariminum  ^  a  nomine  fluminis  propinqui  est  dictum. 
Aristophorum  =*  vas,  in  quo  prandium  fertur,  ut  discus. 
Arma  ^  proprie  dicuntur  ab  arrais,  id  est,  huraeris,  depen- 


6  Al.  coctio:  et  mox  Spe. 


NOTiE 


'  Argci  fiiint  e  sciipeis  virgnltis.  Si- 
innlacra  snnt  Iioniinnm  triginta :  ea 
qnotannis  a  ponte  Snblicio  a  Sacer- 
dotibns  pnblice  jaci  solent  in  Tibe- 
rim.'  Ovid.  lib.  v.  Fast.  '  Tnm  qno- 
que  priscorum  vulgo  simnlacra  viro- 
rnm  Mitti  roboreo  scirpea  ponte  so- 
lent.'  TMm;  Idibns  Maii.  Adi  locnm. 
Vide  et  in  '  sexagenarios.'  Idem. 

"  Ariduiri]  Uidicnle  Panlns  cnm 
sua  hac  antiphrasi :  '  aridus  '  est  ab 
*  areo,'  ut '  timidns'  a  timeo.'  Idem. 

y  Arilator]  Melins  scriberetur  Ar- 
rilator.  Non  eniin  ab  ara,  sed  ab  arra 
dictus.  Est  enim,  qni  emturiens  da- 
ta  arra  postulat  sibi  credi.  Unde  a 
'  cnnctando '  cunctio,  seu  cuctio  d\c- 
tus.  Nam  veteres  cuctum,  quod 
postea  cunctum.  Hoc  genus  homi- 
num  Bargiiigneurs  vorant  Galli  ab 
antiqna  appellatione,  qnae  ad  poste- 
riora  etiam  Latinitatis  tempora  dn- 
ravit,nempe  Bargenna.  De  quo  alias. 
Glossarii  anctor  seqnitur  vnlgarem 
Bcripturam  :  '  Arilator,  f\f/fTi)s,  ^a'/xo- 
/p6pos,  irpaynaTivrfis.'     Idein  :  '  Arila- 


tor,  fieTap6\o5,  apx-'  hoc  est,  apxai- 
Kus.  Glossa  Isidori :  '  Arilator,  Co- 
cio,  jUfTOjSoAeiJS.'  Apnd  Gellinm  le- 
gitur  Arulator,  de  quo  in  voce  '  Co- 
cio.'  Jos.  Scal, 

Arilator]  Arilator  pro  arrilator:  Ve- 
teres  enim  non  geminabant  literas : 
et  arulator  pro  arilator,  ut '  maximus' 
et '  niaxnmns,'  &C.  Dac, 

^  Ariminum]  Urbs  vttus  intra  viam 
Flaminiam,  et  iEmiliam,  Umbroruni 
Colonia:  portnm  habet  Ariminum  et 
fluvinni  cognoiiiinem.  Strab.  lib.  v. 
Plin.  '  Ariminnm  Colonia  cnm  amni- 
bus  Arimino  et  Aprusa.'  Idem. 

*  Aristophorum]  ''hpuxTov  enim  Grae- 
cis  prandinm.  Idem. 

b  Arma]  Idem  Servius :  '  Proprie 
arma  snnt  qnac  armos  tegunt,  hoc  est, 
scntnm,  qiiod  Graecis  tJA.oi'  '6n\ov  dici- 
tur,  cnm  cetera  sna  nomina  habeant.' 
Et  Isidor.  lib.  iiit.  cap.  5.  '  arma  pro- 
prie  dicta  sniit  eo  qiiod  armos  te- 
gnnt.'  i.  Hnmeros.  Et  ita  proprie  de 
scnto  Virgil.  *  At  Lansnm  socii  exa- 
nimeni  super  arma  ferebant.'  Mem. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    I. 


01 


denti^:  ut  scutum,   gladius,  pugio,  sica,  et  ea  quibus 

prope  prseliatur  :  sicut  tela,  quibus  procul.'^ 
Armata^^dicebatur  virgo  sacrificans,  cui  lacinia  togae  in 

humerum  erat  rejecta.     Legibus  etiam  Laurentium  san- 

citum  est,  ne  pomum  ex  alieno  legatur  in  armum,  id  est, 

quod  humeri  onus  sit. 
Armentum  ^  idgenus  pecoris  appellatur,  quod  est  idoneum 

ad  opus  armorum.    Invenies  tamen  foeminine  armentas*^ 

apud  Ennium  positum. 
Armillas  "  ex  auro,  quas  viri  militares  ab  Imperatoribus . 

donati  gerunt,  dictas  esse  existimant,  quod  antiqui  hu- 

meros  cum  brachiis  armos  vocabant :  unde  arma  ab  his 

dependentia  sunt  vocata. 


NOTiE 


•=  Sicut  tela,  qxiihm  iwocur\  Nam  tela 
dicuntur  quaecuinqne  in  hostes  mitti- 
mus.  Virg.  ^neid.  ix.  '  Telorum 
efFundere  contra  Omne  genus  Teu- 
cri.'  Unde  et  missilia  dicta  snnt. 
Idem:  '  pellere  vallo  Missilibus  cer- 
tant.'  Vide  '  tela.'  Quandoque  ta- 
men  utriusque  vocabuli  appfUatione 
latissinie  utuntur  non  modo  juriscon- 
sulti,  sed  ipsi  quoque  oratores  et  his- 
torici :  nam  arma  vocant  omnia  qui- 
bus  quis  instructus  est  ad  propulsan' 
dam  aut  inferendam  vim,  ut  gladios, 
hastas,  fustes,  saxa.  Cnjuscumque 
etiam  artis  instrumenta  arma  dicun- 
tur,  ut  Graecis  '6ir\a.  Telum  autem 
omne  id  quo  quis  se  tegit  ac  tuetur. 
Idem. 

**  Artnata']  Intellige  Maximam,  vir- 
giuem  Vestalem.  In  veteribus  num- 
mis  visitur  saepe  hoc  habitu  sacri- 
ficans  Maxinia  virgo,  lacinia  togae 
pone  rcjecta,  et  disco  libatorio  dex- 
tra  vinum  invergens.  Eleganter  vero 
'  pomuminarmum  legere,'  quod  Grae- 
ci  dicerent  avSpaxOes,  (k  rori  aWorplov 
Xiipiov  Kapnhv  avSpaxOrj  fi^  firKpopTurd- 
7(1).  Jos.  Scal. 

Armata']    De  Laurentiuni   legibus 


nihil  aliud  nmquam  legi.  Dac. 

e  Armentum]  Ab  '  armando,'  '  ar- 
mamentum,' '  armentum.'  Virgil.de 
equis :  'Bello  armantur  equi.bellum 
ha?c  armenta  minantur.'  Sed  verius 
ab  aramento.  Varro  lib.  iv.  de  L.  L. 
'  armenta,  quod  boves  ideo  maxime 
parabantur,  ut  inde  eligerent  ad 
arandum:  inde  aramenta  dicta  post- 
ea  tertia  litera  extrita.'  Nec  ob- 
stare  debet  quod  Virg.  equos  ar- 
menta  dixerit,  nam  et  idem  alibi 
de  cervis  dicit :  '  Tres  littore  cervos 
Prospicit  errantes,  hos  tota  armenta 
sequiintur.'  Idem. 

f  Armentas]  Hunc  Eimii  versuin 
refert  Nonius :  '  ipsius  ad  armentas 
easdem.'  Ubi  facile  quivis  legen- 
dum  viderit :  Ad  armenta  ipsiu'  eas- 
dem.  Idem. 

8  Armillas]  Ab  armis.  Armi  au- 
teni  hiimerornm  cum  brachiis  coni- 
missnra.  Graecis  apfj.os,  corapages. 
Armillas  autem  ex  auro  militarium 
viroriim  oniamentaftiisse,  et  in  sinis- 
tris  gestari  solita,  vel  ex  Sabinis  iilis 
notum  est  qui  Tarpeiam  virginem 
clypeis  obruerunt.cum  illa  eis  portas 
prodidisset.     Vide  Flor.  lib.  i.  cap. 


D2 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Armillum ''  vas  vinarium  in  sacris,  dictuni,  quod  arrao,  id 

est,  liumero,  deportetur. 
Armilustrium '  festum  erat  apud  Romanos,  quo  res  divinas 

armati  faciebant,  ac  dum  sacrificarent  tubis  canebant 
ArnaB  caput,''  agni  7  caput. 
Arquites  *  arcu  praeliantes,  qui  nunc  dicuntur  sagittarii. 


7  Quidani  liic  pro  agni  legunt  agncs :  male,  jndicibus  Scaligero  et  Dac. 


NOT^E 


1.  Idem. 

*■  Armillum']  Proverbiiim  fuit  vetus : 
*  Anus  ad  armillum  redit.'  Lucilius 
libro  XXVIII.  '  Hinc  ad  me,  hinc  licet 
anus  rnrsum  ad  armillum.'  Quod 
proverbinm  bis  apud  Apuleium  re- 
peries,  libro  vi.  '  et  aegra  facie  ma- 
tris  suae  repentinam  sobrietatem  per- 
timescens  ad  armile  redit.'  Item  lib. 
IX.  '  ad  armillum  redit,  et  ad  fami- 
liares  foeminarum  artes  accenditur.' 
Non  tamen  ab  Erasmo  animadver- 
sum  :  significat,  redire  ad  ingenium  : 
nofa  est  anuum  in  vinum  propensio. 
Jos.  Scal. 

ArmiUuni]  Varro  lib.  i.  de  vita  po- 
puli  Rom.  '  Etiam  nunc  pocula  quae 
vocant  capulas  ac  capides,  quod  est 
poculi  genus,  item  armillum  quod  est 
urceoli  genus  vinarii.'  Glossae  Isi- 
dori :  '  Armilium,  crater,  vas  vina- 
rium.'  Hinc  proverbium,  *  anus  ad 
armillum,'  ab  Erasmo  pr^etermissum. 
Lucil.  lib.  xxviii.  '  Hinc  ad  me,hinc 
licetanusrursumadarmillum.'  Apul. 
lib.  VI.  Metam.  '  Interea  Cupido  ni- 
mio  amore  peresus,et  aegra  facie  ma- 
tris  suae  repentinam  sobrietatem  per- 
timescens,  ad  armile,  (vel,  ut  alii,  ad 
armillum,)  redit.'  Etlib.  ix.  'tamen 
altius  commota  atque  exasperata  ad 
armillum  revertit.'  Significat  autem, 
ad  iugenium  redit.  Nam  nota  est 
anuum  in  vinuni  propensio.  Dac. 

'  Armilustrium]  Quo  res  divinas 
arniati  faciebant.    Saltem  debuit  di- 


cere  '  rem  divinam.'  In  veteriGlos- 
sario :  '  Armilustrium,  6irKoKa6apixhs, 
onXoKaBapffia.'  Ego  existinio  centu- 
riatis  comitiis  exercitum  armatum 
lustrari  solitum.  Quod  puto  esse  ex 
vetustissimo  instituto  Atheniensiuro, 
apud  quos  ol  ■mpiaTiapxoi  comitium 
histrabant:  et  ubicunique  populus 
conveniret,  id  facere  solebant :  unde 
id  Kaddpffiov  vocabant.  Sed  Longo- 
bardus  iste,  hic  nnbis  rei  vetustissi- 
niae  cognitionem  barbara  mutilatinne 
sua  totam  nobis  intercepit.  Neque 
credibile  est  tubis  iu  eo  sacro  canere 
solitos,  sed  classico.  Aliter  enim 
classes  aut  exercitus  convocari  non 
poterant,  quod  '  vocare  inlicium'  di- 
cebatur.  Jos.  Scal. 

Armilustrium]  Armilustrium  fiebat 
XIV.  Kalend.  Nov.  in  Circo  maximo. 
Dac. 

■<  ArncE  caput]  Glossarium  :  '  Arna, 
fj.7jTrip,  KaTa  Bd^fiaiva.'  Supplendum, 
ois  /i^Tijp.  Male  quidam  agna  hic  le- 
gunt.  Jos.  Scal. 

Arnce  caput]  Glossarium :  '  Arna, 
nflTTjp,  tcaTa  Hd^^ccva.'  Supple  cum 
Scaligero  ois  fx^ljTrjp.  ^Arna,  ovis  mater, 
secundum  Varronem.'  Ex  hoc  loco 
apparet  mutilum  esse  hunc  Festi  lo- 
cum,  adeoque  legendum,  arntc  cap«<, 
agni  matris  caput.  Male  qui  pro  agni 
leguut  agncc.  Dac. 

'  Arquites]  Qui  arcu  pugnant.  GIos- 
sarium:  '  arquites,To{<{Tai.'  li  vete» 
ribus  arcutes  dicti.    Gloss.  '  arcuti», 


D£    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    I. 


93 


Arse  verse,  averte  ignem  significat:  Tuscorum  enim  lin- 
gua  arse,  averte  :  verse,  ignem  constat  appellari ;  unde 
Afranius  ait:  Inscribat  aliquis  in  ostio,  arse  verse." 

Arsineum,"  ornamentum  capitis  muliebris. 

Artifices°  dicti,  quod  scientiam  suam  per  artus  exercent; 


NOTtE 


o  To^oTTis,'  '  aicutes,  ot  to^Stoi.'  Et 
•arcites.'  Glossee  Isidori,  '  arcites, 
sagittavii.'  Sic  ab  '  ainiis,'  '  arnii- 
tes,'  dnKiTai,  qui '  armutes/  ut  a  '  flex- 
us,'  '  flexitis,'  et  'flexutes,'  equjtes. 
Idem. 

■"  Arse  verse']  Ita  versus  Afiaiiii 
le^endus  est :  Inscribat  aliquis  Arse 
Vorse  in  ostio.  In  qiio  versiculo  os- 
tenditur  superstitio  Veterum,  qui  ad 
deprecandum  incendium  inscribe- 
bant  in  ostio  nescio  quid,  quod  ad 
eam  rem  faceret.  Plinius  lib.  xxxii. 
*  Etiam  parietes  incendiorum  de- 
precationibus  conscribuntur.*  Jos. 
Scal. 

Arse  verse]  His  vocabulis  uteban- 
tur  ad  avertendum  incendium.  Plin. 
lib.  xxviii.  '  Etiam  parietes  incen- 
diorum  deprecationibus  conscribun- 
tur.'  Neque  arse,  averte,  verse,  ig- 
iiem,  cuniFesto  interpretor:  sed  cnn- 
tra  arse  videtur  pro  arsisse,  et  verse 
pro  verte,  id  est,  averte.  Nisi  malis 
liaec  omnia  esse  ad  arbitrium  ficta,  ut 
iiodie  fieri  videmus  ab  his  qui  artes 
magicas  tractant.  Dac. 

Inscribat  aliquis]  Hunc  versum 
Afranii  sic  legit  Scaliger :  Inscribaf 
aliquis  Arse  Vorse  in  ostio.  Opinor 
autem  esse  eum  ex  Afranii  fabula 
'  incendio.'  Idem. 

'^Arsineum]  Cato  Origine  vii.'  Mu- 
lieres  opertas  auro  purpuraque,  arsi- 
nia,  rete,  diadema,  coronas  aureas, 
russeas  fascias,  galbeos,  lineas,  pel- 
les,  redimicula.'  Glossarium  :  •  Ar- 
sinum,  SidKpiixa.'  Jos.  Scal. 

Arsineuni]  Non  satis  constat  quale 
oinamentum  fuerit.     In  vett.  Gloss. 


exponitur,  '  SiaKpifia,  discerniculum.' 
Unde  suspicari  licet  ornatum  fuisse 
quo  capilli  in  duos  ordines  discrimi- 
nabantur,  qnod  fiebat  vitta,  pectine, 
et  acu,  quae  inde  discriminalis  dicta 
est.  Arsinei  meminit  Cato  in  Origin. 
VII.  '  Mulieres  opertas  auro,  purpu- 
raque:  arsinia,  rete,  diadema,  coro- 
nas  aureas,  russeas  fascias,  galbeos, 
lineas,  pelles,  redimicula.'  In  Mss. 
Festi  scriptum  erat  arnesium,  quod 
nihili  est.     Vide  '  Ruscum.'  Dac. 

°  Ariijices]  Hic  Histriones  intelli- 
git  Festus,  quos  KaT  i^oxvt' artifices 
dictos  fuisse  creditum  est.  Ab  arte 
autem  artifex,  uon  vero,  ut  Festus, 
sive  Paulus,  quod  opera  artent,  vel 
qnod  scientiam  per  artus  exerceant. 
Neque  artifices  potius  histrionesdicti 
sunt  quam  tibicines,  medici,  picto- 
res,  sutores,  et  alii.  Quin  etiam  arli- 
fices  ab  histrionibus  dislinguit  Plaut. 
in  prolog.  Amphit.  'Sive  qui  ambis- 
sint  palmam  histrionibus  ;  Seu  quoi- 
quam  artifici.'  Ubi  niale  Lambinus, 
qni  putat  Plautum  idemdicere:  ibi 
enini  artifex  dicitur  unus  eorum  qui 
modos  fecere;  posset  etiam  et  unus 
e  machinariis  intelligi,  sed  prior  ex- 
plicatio  magis  placet.  De  medicis  et 
sutoribus  Varro  lib.  iv.  de  L.  L. '  Ar- 
lificibus  maxima  causa  ab  arte,  id  est, 
ab  arte  medicina  ut  sit  medicus,  a 
sutrina  sutor.'  De  pictoribus  idem 
lib.  viiT.  '  Pictores  Apelles,  Protoge- 
nes,  sic  alii  artifices  non  reprehen- 
dendi.'  De  tibicinibus  Ovid.  lib.  vi. 
Fast.  '  Adde  quod  ^dilis,  pompam 
qui  funeris  irent,  Artifices  solos  jus- 
serit  esse  deceni.'  Idem. 


94 


SEXTl    POMPEII    FESTI 


sive  quod  apte  opera  inter  se  artent,  qua  ex  causa  etiam 

artes  p  appellatae  sunt. 
Artitus,"!  bonis  instructus  artibus. 
Artus'  ex  Greeco  appellantur,  quos  illi  ag^p»  ^  dicunt :  sive 

artus  dicti,  quod  membra  membris  artentur. 
Arvum^  dicimus  agrum  necdnm  satura. 
Arytenam,*  sive  artenam,  vas  ab  hauriendo  sic  appcUa- 

bant. 
AsPARAGUS  "  herba  dicta,  quod  in  aspero  virgulto  nasca- 

tur. 
Assa "  dicebatur  cantus  tibiarum. 


8  Quidam  libri  apvetreai. 


NOTyE 


P  Qua  ex  causa  etiam  artes^  Potius 
arh  rris  aper^s  per  syncopen ;  vel  a 
Siculo  apeTis  pio  op6Ti).  Llem. 

'iArtitus']  Ab  arte  artitus,  bonis  in- 
structus  artibus  :  '  centum  puer  ar- 
tium '  diceret  Horat.  Glossarium, 
'  artitus,  TrdvTiXfos,  SaiSaAos.'  Artitus 
item  validus.  Nam  aper^  robur,  ut  La- 
tinum  '  viitus.'  Plaut.  Asin.  iii.  2. 
'  Ubi  sappe  causam  dixeris  pendens 
adversus  octo  Artitos,  audaces  viros, 
valentes  virgatores.'  Ubi  male  qui- 
dam  astutos.  Idem. 

'  Artus]  Proprie  nodi  et  membro- 
ruin  commissuriv,  a  Graeco  Hpepov,  a- 
misso  p,  nt  a  XeKrpov  lectus.  Antiqiii 
pro  artus  dicebant  artu,  unde  in  plu- 
rali  artua  Plant.  Idem. 

'  Artum]  Ab  aro,  Varr.  lib.  i.  de 
R.  R.  cap.  29.  '  Seges  quod  aratum 
satum  est,  arvnm  quod  aratum,  non- 
dum  satum.'  Idem. 

'  Arytenam]  Apud  Luciliuni  Aru^ 
tentB,  cum  ait,  '  Arutenas,  et  aqua- 
les,'  ut  citat  Cliarisius.  Glossarium  : 
*  Atena,  ildos  TroTr^piov  oaTpaKov,  ^  ol 
Trpvrdveis  iv  rals  Bvalais  xpaJvroi.'  Le- 
gendum  Artena.  Nam  et  Artenam 
solere  dici  hic  qnoque  monet  Festiis. 


Eam  'matulatam'  vocat  idem  Glos- 
sarium.  Jos.  Scal. 

Arytenam]  Lucil.  '  arutenas  et  a- 
quales,'  citante  Cliarisio.  Glossa- 
rinni :  '  artena,  elSos  TroTTipiov darpdKov, 
^  oi  irpvrdvets  iv  Ta?s  Ovaiais  xpuvrai :' 
i.  '  Artena  geiiiis  vasis  fictilis  quo  !.. 
viri  Athen.  in  sacrificiis  utuntur.'  A- 
rytenaswe  potiusari/ftrna,Gracisdpu- 
ralva,  ab  apuoi  haiirio.  Aristopii.  in 
eqiiit.  Sc.  1.  Act.  III.  ToD  Srjjuou  koto- 
Xeif  dpuToiw;  irKovdvyifiav :  '  In  popu- 
lum  infundere  aryla;na  opes  et  sani- 
tatem.'  Ubi  Schol.  notat  arytanam 
fiiisse  vas  ajreuni,  quo  oleiim  iii  lycli- 
nos  infiindebant.  Qiiidam  vas  bal- 
nearium  esse  dicunt.  Vide  Polliicem. 
Arutanam  '  matulataui '  vocat  GIos- 
sarium.  Dac. 

"  Asparagus]  Melius  Varr.  lib.  iv. 
de  L.  L.  '  Asparagi  quod  ex  asperis 
virgultis,  et  ipsi  scapi  asperi  sunt, 
non  leves  :'  nisi  Grsecum,  illic  enim 
quoque  dicitur  do-Trapa^os : '  sed  et 
oiTTrdpayoi/iiitcrpretaturHesych.  ^ktcSj' 
aKavOoiv  <pv6fievov  rpax",  qiiod  ex  aspe- 
ris  virgultis  asperum  nascitiir.  Idem. 

"  Assa]  Nonius  assamvocem  inter- 
pretatiis  ineram  ct  solam  vocem  sine 


DE   VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    I. 


95 


Asseresy  dicti,  quod  assideant  parieti,  trabibiisque. 
Assiratum9^  apud  antiquos  dicebatur  genus  quoddam  po- 

tionis   ex  vino  et    sanguine  temperatum:   quod  Latini 

prisci  sanguinem  assir  vocarent. 
Ast  significat  at;  sed,  vel,  autem. 
Astu*  apud  poetas  astutiam   significat:    cujus   origo  ex 

Grgeco  ab  oppido  uo-tu  ^  deducitur :  in  quo  qui  conver- 

sati  adsidue  sint,  cauti  atque  acuti  esse  videantur. 
Astutus,  arte  tutus.'' 


9  Alii  Assarntum. 


NOT;E 


organiro  instnimento  ex  Varrone  : 
et  Pedianiis  in  Divinalione:  '  Cani 
remigibus  celeiiraa  per  sym|jlioniacos 
solebat,  et  per  assam  voceni,  id  est, 
ore  prolatam,  et  ut  in  Argo  navi  per 
citliaram.'  Haec  igitur  Pauli  verba, 
non  Festi  esse  credendum  est.  Ant. 
Aug. 

Assa]  Servius  in  ii.  Georg.  '  Assae 
tibia;  dicuntur  quibus  canitur  sine 
chori  voce.'  Noii  solum  autem  tibiae 
assae.  dicunlur,  quae  sine  voce,  sed 
etiam  '  assa  vox '  quae  sine  tibiis. 
Nonius, '  assa  voce.sola  voce,  linguae 
tantummodo  aut  vocis  humaniT',  non 
admistisa]iismusicis,esre  volueruiit.' 
Nam  assum,  nibil  est  quam  tostum, 
aridum,  siccum.  Unde  et  pro  solo 
nsurparunt,  ut  et  sicciim  et  aridum. 
Sic  Plautus  in  Rudente  dixit '  arido 
argento  est  opus  :'  id  est,  solo  ar- 
gento;  argerit  sec.  Sic  et  nos  liodie 
panein  solum  et  slccum  dicimus  du 
pain  sec.  Dac. 

y  Asseres']  Non  est  verum  etymon 
assfresabassidfndo, quanquaniet  prop- 
terea  a  Grajcis  viderentur  o-TpoiTTJpej 
dicti.  Sed  axis,  axeris,  iit  suis  sue- 
ris  :  Jovis,  Joveris :  bovis,  boveris: 
nucis,  nuceris.  Ab  axeris,  asseris ; 
nam  x  frequenter  abit  in  ss,  unde  Ve- 
leres  indifferenter  cossare  et  coaxare 


dicnnt.  Jos.  Scal. 

^  Assiratum]  Monet  dlctnm  ab  eo 
quod  Assir  sanguinem  vocabant.  Glos- 
sarium  :  '  Assir,  aifj.a.'  Idem. 

Assiratum]  Ab«ssiV,sanguis.  Gioss. 
'  assir,  afjuo.'  Utitur  Cato  de  Re  Rus- 
tica  cap.  33.  '  Daps  Jovi  assir  a  pecu 
in  urna  vini  caste  profanato  sine  con- 
tagione.'  De  potioue  autein  e  vino 
et  sanguine  Sallust.  Catilin.  '  huniani 
corporis  sanguiuem  viiio  permistum 
in  pateris  circumtulisse.'  Dac. 

a  Astu]  Astute.  Plaut.  in  Prolog. 
Pcenu).  '  Ita  docte  atqne  astu  fiiias 
quaerit  suas.'  Terent.  And.  '  Qu«  si 
non  astn  providentur.'  Idem. 

^  Ab  oppido  &(TTv]  Astu  per  excel- 
lentiam  de  veteri  urbe  Atlienarum. 
Terent.  Eunucii,  '  an  in  astu  venit  ?' 
Sed  male  quidam  sibi  persuasere  de 
solis  Athenis  astu  sic  abpolute  dirtnm. 
Nam  de  alia  qnavis  urbe  exempla 
suppetunt.  De  Mileto  Herodot.  pag. 
S.  de  Lydorum  urbe  pag.  37.  de  Cy- 
renis  in  fine  lib.  xi.  Idem. 

<:  Astutus,  arte  tutus]  Non  recte : 
melms  ab  astu  dictus  :  ut  paulo  antc. 
Ant.  Aug. 

Astutus]  Arte  tutus.  Sedquodjam 
supra  de  astu  dictum  est,  satis  osten- 
dit  Festum  scripsisse,as<a<ws,  astutu- 
tus.  Dac. 


96  SEXTI    POMPEII    FESTI 

At  differentiam  rerum  significat :  ut  cum  dicimus,  Scipio 

est  bellator,  at  M.  Cato  orator. 
Atanuvium'°*^  est  poculi  fictilis  genus,  quo  in  sacrificiis 

Romani  utebantur  sacerdotes  Potitii." 
Atavus;*  quia  tata  est  avi,"  idest,  pater:  ut  pueri  usur- 

pare  solent. 
Atra  bilis  ^  ab  atro,  id  est,  animi  vitio  dicta:  est  enim  atrum 

nigrum,  id  est,  a  candore  remotum. 
Atratas,"  atri  coloris.'' 

Atriplexum ''  herba,  quae  nunc  atriplex  dicitur. 
Atrium '  proprie  est  genus  aedificii  ante  aedem  continens 

mediam  aream,  in  quam  collecta  ex  omni  tecto  pluvia 

descendit :  dictum  autem  atrium,  vel  quia  id  genus  aedi- 

ficii  Atriae  primum  ^  in  Etruria  sit  institutum,  vel  quia  a 

terra  oriatur,  quasi  aterreum.'-^ 


10  Alii  Atavium. — 11  Alii  potioni. — 12  Lecendiim  monet  Dac.  iil  in  ora  ed. 

Scaligeri  ascriptnm  :  Atavux,  quia  atta  est  abavi.—  lS  In  ed.  Scal.  est  Atratas 
atrati  coloris:  sed  legeudum  mouet  Atritas,  ater  color.  improbat  Dac. — 14 
Quidam  alterum. 

NOTJE 

^  Alanuviuml  Giossae  Isidori :  '  At-  niale  liuc  iriepserunt,  ut  alibi  sappe 

tanabo,   genus   vasis.'      Glossariiim  ;  factum  est.  Dac. 

*  Atanulus,  0710^  Uptws  ffKivos,  Kfiixii-  ?  Atratas]  Lego,  Atritas,  ater  co- 

\tov.'    Lege,  Atanuvius.  Jos.  Scai.  lor.  .los.  Scal. 

Atanuvium]  Attanulum  ex   Graeco  Atratas]  Ab  atrare,  atratus,  qiii  est 

&TTavov,  quod  Triyavov  significat,  inde  nigri  coloris  ;  '  atratas  quac  sunt  nigri 

aTTavnai   panes  et  pjacentse.     Inde  coloris.'      Nihil    itaque    mutandum. 

denominaiivum  attanuZum.     Unde  a<-  Scaligcr  legit  tamen,  a<rj<as,  a(er  co- 

tanuvium  factiim   efiquato  lambda  in  lor.  Dac. 

iota,  ut  ex  '  simpnlo,'  *  simpuvium,'  *"   Atriplexum]     Graece    aTpa(t>a^is. 

'ambuvia' ex 'ambula,'&c.  Salm.  in  Itali   nomen   retinent,   vocant  enim 

Solin.  Dac.  atriplice.     Galli  bonne-dnme.  Idem. 

«  Atacus]    Lege  nt  in  ora  ascrip-  '  Atrium]    Area  siibdialis  quae  erat 

tum,  ataius,  quia  atta  est  abavi.     Ata-  ante  aedes,  ab  Atria  urbe  Tuscoruiii, 

vus  quartus  pater,  id  cst,  pater  abavi.  ubi  exemplum  sumtum.  Varr.  lib.  iv. 

Atta  autem  est  lionorifica  appellatio  de  L.  L.  alterum  Festi  etymon  quod 

junioris  ad  seniorem.     Vide  '  attam.'  'a  terra  oriatur'  insulsum  plane  et 

fiiem.  ineptum.     Quidam  ab  aWpiov,  verius. 

^Atrabilis]  Anitni  vitio:  inendose.  Idem. 

Ant.  Aug.  ''  AtricE  primum]  Ex  Varrone  illud 

Atra  bilis]  Lege,  atra  bilit  ab  atro  utsupra.   Atria  autem  Tuscum  oppi- 

mimi  vilio  dicta.     Haa  voces,  id  est,  dum,  a  quo  nomen  mari  Adriatico  t 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB. 


97 


Atroces' appellantur  ex  Graeco,  quia  illi  atrocia'5  appel- 
lant,  quae  cruda  sunt :  sive  atrox  dicitur  ab  eo,  quod  ni- 
hil  timeat :  TgsVaj  enim  Grasci  dicunt  tiraere. 

Attae  "  appellantur,  qui,  proptervitium  crurum  aut  pedum, 
plantis  insistunt,  et  attingunt  magis  terrara,  quam  am- 
bulant :  quod  cognomen  Quintio  poetas  adhaesit. 

Attam"  pro  reverentia  seni  cuilibet  dicimus ;  quasi  eum 
avi  nomine  appellemus. 


15  '  In  L.  ni.  est  &Tpo)KTa,  pio  atrocia;  et  quidem  Latinis  lileris,  alrocla.' 
Fiilv.  Ursin.  Vid.Not.  inf. 


NOTiE 


niutato  in  d.  Piin.  '  Quee  septem  ma- 
ria  appellantur,  nobiii  porlu  oppidi 
Tuscoriim  Atria?,  a  quo  Atriaticum 
mare  antea  appeilabatur,  quod  nunc 
Adriaticum.'  Idem. 

'  Atroces]  Lege,  quia  illi  &TpuKTa, 
vel  Latinis  literis,  quia  iili  atroctn: 
facilis  error,  sed  non  parvi  momenti. 
Sane  dTpa)|,  est  purum  putum  Grze- 
cum,  dTpa)|,  aTpioyos,  quod  nondiim 
maturum  esui.  In  Glossario  ita  cor- 
rige:  Atrox,  Snvos,  CKaibs,  avr]ice(TTOs. 
Atrocem  vero  pro  crudo,  quod  hic 
dicitur,  Veteres  usurpasse  testis  Nae- 
vius,  qui  dixit,  '  Simul  exta  porri- 
cerent  atrocia  ministratores.'  Jos, 
Scal. 

Atroces']  Optime  emendavit  Scali- 
ger,  quia  illi  atrocta  appellant,  Sfc.  Et 
ita  in  libro  suo  exaratiim  testatur  Ur- 
sinus.  Sane  utrox  est  purum  putum 
Graecum  dTpi|,  aTpuyos,  quod  noii- 
dum  maturiim  esui.  In  Glossario, 
ut  correxit  Scalig.  Atrox,  Seivhs, 
OKaihs,  avi]KiaT0s.  Saeviis,  asper,  into- 
lerabilis.  Inde  atrox  Latinis  criidus. 
Naevius :  '  simul  exta  porricerent 
atrocia  ministratores.'  Per  roeta- 
phoram  atrox  ad  animum  Iransfertur, 
ut  apiid  Horat. '  praeter  atrocem  ani- 
mum  Catonis:'  i.  Integrum,  invic- 
Delph.  el  Var.  Clas.  Pomp. 


tum,  impavidum.  Quo  sensu  aliquan- 
do  etiam  '  crudus.'  Dac. 

"'  Attce]  Glossariiis,  '  Atta,  6  to7s 
woffli/  a.px6iJ.evos  TrepnraTuv.'  Ab  eo 
ait  Quiniium  poetam  Attam  cogno- 
minatum.  Ad  quod  puto  allusisse 
Horatium  :  '  Recte  necne  crocum 
floresque  perambulet  Attae  Fabula.' 
Propterea  eiiim  verbo  perambulare 
utitur.  Jos.  Scal. 

Attae]  Ab  attingendo,  inquit  Fes- 
tus.  Est  autem  attingere  leviter,  qua- 
si  summis  vel  pedum  vel  manuum 
digitis  tangere.  Terent.  Adelph.  ii. 
1.  '  Tetigine  tuiquicquam?  Si  atti- 
gisses,  ferres  iDfortunium.'  Glossa- 
rium,  *  atta,  6  to7s  irofflv  apx6fj.evos  ire- 
pnraTeiv,'  qui  pedibus  ambulare  inci- 
pit.  Glossae  Isidori,  '  atta,  qui  pri- 
mis  plantis  ambulat.'  Sed  melius  atta 
ab  oTTw  salio,  quod  qni  hoc  vitio  labo- 
rant,  non  ainbulant,  sed  saliunt.  Sic 
vocatus  fuit  poeta  celeberrimus  Ti- 
tus  Quintius  Alta,  de  quo  Horat. 
'  Recte  necne  crocum  floresque  per- 
ambulet  Attae  Fabula.'  Ubi  etiam 
ad  ejus  vilium  allusisse  recte  monet 
Scahger.  Dac. 

"  Attam]  Graecum  est  &TTa  TaTfp. 
Vide  supra'  atavus.'  Jos.  Scal. 

Fest.  G 


y»  SEXTI    POMPEII    FESTI 

Atticissat,"  Attice  loquitur.   Plautus  :  non  Atticissat,  sed'^ 

Sicilissat :  id  est,  Sicule  loquitur. 
Attinge  *7  p  pro  attingam  posuere. 
AucETA,''  saepe  aucta. 
Auctarium"^  dicebant  antiqui,  quod  supra  mensuram  vel 

pondus  justum    adjiciebatur :   ut   cumulus  vocatur  in 

modio. 
Auctor^  communis  generis  apud  antiquos. 
Auctum*  vocabatur  spatium  circi,   quod  supra  definitum 

modum  victoriae  adjungitur. 


16  Quidam,  teste  Scal.  coDJiciimt  rerum. — 17  '  Legendiim  Attivgem  :  quo- 
modo  liabet  L.  m.'  Fulv.  Ursin.    Scribendum  mouei  Scal.  Attingem,  attingam. 


NOTyE 


"  Atticissaf]  Plaut.  in  Mena^ch. 
Ant.  Aitg. 

Atticissat"]  Locus  Plauti  est  in 
Proi.  Menaecli.  Sed  ibi  non  Sicilissat, 
ut  hic,  sed  sicelissitat.  '  Atque  adeo 
hoc  argumentum  graecissat,  tamen 
Non  atticissat,  verum  sicelissitat.' 
Dac. 


f  Anctarium']  Plaut.  Mercat.  '  Anc- 
tuarium  Adjicito  vel  mille  nnnimum 
plusquam  poscet.'  Gloss.  '  auctuari- 
um,  4miJ.eTpov.'  Leg.  «!/dari«m.  Idem. 

«  Anclor']  Juno  apud  Virgilium, 
'  Auctor  ego  audendi.'  Neque  solum 
Auctor,  sed  et  alia  pleraque  omnia 
verbalia.    Ovidius  :   '  Sponsor  conjii- 


P  Attinge']  Locusmendosus  :  scribe,     gii  stat  Dea  picta  sui.'   Sed  quid  lon- 


Attingem,  attingam.  Nam  Attingeo, 
claudeo  :  et  Attingebo,  claudebo,  vi- 
vebo,  dicebant.  Vide  Nonium.  Jos. 
Scal. 

Attinge]  Correxit  Scaliger,  attiti' 
gem,  atlingam.  Et  ita  in  libro  Ursini. 
Idem  error  in  voce  recipie.  Qninti- 
lian.  lib.  i.  cap.  7.  '  Quid  ?  non  Cato 
Censorius  dicam  et  faciam,  dicem  et 


ginqua  conquirimus  ?  Ecce  obviasem- 
per  vox  Uxor  est  foeminini  geueris. 
Unxor  dicendum  erat,  pro  unctor. 
Ejusmodi  enim  erant  verbalia  apud 
Veteres  ;  uxor,  pro  unctor  ;  pacio, 
pro  pactio  :  ita  dicta  est,  quia  adipe 
lupino  postes  novi  mariti  ungeret. 
Sed  et  jEscliylus  rvxv"  (ran-rjpa  dixit 
in  Agamemnone  :  rvxri  5e  awT))p  vav- 


faciem,scrip8it  ?  eundemque  in  cete*     aToXova'  i(p(^(To.    Quod  sane  silentio 


ris  quce  similiter  cadunt  niodum  te- 
nuit?  quod  et  ex  veteribus  ejus  )i- 
bris  manifestum  est,  et  a  Messala  in 
libro  de  s  litera  positum.'  Dac. 

1  Auceta]  In  Mss.  erat  aucata,  un- 
de  doctissiniiis  Vossius  legit  auctata 
ab  auctare,  i.  Saepe  augere,  forsan 
aucita,  id  est,  aucta,  ut  a  '  caveo,' 
*  cautum,'  et '  cavitum,"  unde  *  cavi- 
tiones  '  Festo  ;  sic  ab  '  augeo,'  '  auc- 
tum  '  et  *  aucitum.'  Idem. 


praetereundum  non  erat.  Jos.  Scal. 

Anctor]  Juno  apud  Virg.  xii.  !£- 
neid.  '  Auctor  ego  audendi.'  Ovid. 
IV.  Fast.  '  Optima  tu  proprii  nomi- 
nis  auctor  eris.'  Et  aliapleraque  ver- 
balia.  Ovid.  '  Sponsor  conjugii  stat 
Dea  picta  sui.'  Graecorum  more.  lE- 
schyl.  tIxv  awT^p,  Fortuna  servator. 
In  Agamem.  Dac. 

'  Auctum]  Quando  Circus  ob  ali- 
quam  victoriam  ampliabatur,  spatiura 


DE    VERBORUM    SIGN I FICATION  E    LIB.    I.  99 

Audacia"  ab  avide,  id  est,  cupide  agendo,  dicta  est. 

Audacias  pluraliter  Cato  dixit. 

Audax  diminutivum  facit  audaculus. 

Audivitavi,'^  saspe  audivi. 

Aventinus  '^  mons  intra  urbem  dictus  est ;  quod  ibi  rex  AI- 

banorum  Aventinus  bello  fuerit  extinctus,  atque  sepul- 

tus. 
Avere^  nihil  aliud  est,  quam  cupere:  argiimento  est  avi- 

dura,  et  aviditatem;  '9  ex  quibus  praecipua  cupiditas  in- 

telligitur,  cum  significet  et  gaudere. 
Aves"^  ab  adventu  earum  dicuntur,  quod  inde  veniant,  unde 

quis  non  suspicetur. 
Augur^  ab  avibus,  gerendoque  dictus;  quia  per  eum  avium 

gestus  ediscitur :  ^°  sive  ab  avium  garritu  :  unde  et  au- 

gurium. 


18  Scal.  et  Dac.  legendum  monent,  ut  in  vett.  edd.  Auditavi. — 19  Alii 
avidilas. — 20  Alii  editur. 

NOTiE 

CircoadditumaMdjtmdicebatur.  Am-  secutus  Festus  post  A^oro-ca.    Locum 

pliabatur  autem  Circus,  opinor,  prop-  adi.    Idem  Varro  tamen  in  gente  po- 

ter  ludos  frequentiores.  Idem.  puli  Rom.  dicit,  '  Sabinos  a  Romulo 

"  Audacia]  Inepte  Festus,  audacia  susceptos   istum  accepisse  montem, 

enim  abaude^o,  quod  abareo,  insertotZ,  quem  ab    Avente,    fluvio  provinciae 

ut  a  '  gaveo,' '  gaudeo.'  Idem.  sua?,appellaverunt  Aventinum.' Vide 

^  Aventinus]  Ab  Aventino  xii.  re-  Servinm    in    viii.  j^neid.    Ceterum 

ge  Albanorum.    Liv,  lib.  i.  '  Is,'  A-  Aventinus,  a  Remo  Romuli   fratre, 

ventinus,  '  sepultus  in  eo  colle   qui  Remurius  ;  a  Marciae  Socordiae  Deaa 

nunc  est  pars  Romanae  nrbis,  cogno-  sacello,  Murcius  ;    a  Dianae  templo 

men  colli  fecit.'    Plures  nominis  ra-  collis  Dianse  dictus.  Idem. 

tiones  afFert  Varro  lib.  iv.  de  L.  L.  ^  Avere']  Cupere.  Lucil.  '  Parasiti 

'  Aventinum  aliquot  de    causis    di-  avent  divitias.'    Inde  '  avidus,'  '  avi- 

cunt.    Naevius  ab  avibus,  quod  eo  se  ditas  ;'   ut    a  '  caleo,'   'calidus;'    a 

ab  Tiberi  ferrent  aves.     Alii  ab  rege  '  torreo,'    *  torridus.'      Infra   tamen 

Aventino  Albano,  quod  ibi  sit  sepuU  Festus  avidus  a   non    videndo.    Ubi 

tus.     Alii  abadventu  hominum,  quod  ejns  inconstantiam  ride.  Idem. 

commune  Latinorum  ibi  Dianaa  tem-  *  Aves]    Melius  Isidorus  lib.   xii. 

plum  sit  constitutum.    Ego  maxime  Originum  :  quod  '  per  avia  quaeque 

puto  ab  advectn  :  nam  olim  paludi-  discurrant.'  Idem. 

bus  mons  erat  ab  reliquis  disclusus,  =»  Augur]  Ab  avium  gestn,  quod  6X 

itaque  eo  ex  urbe  qui  advehebantur  modo  quo  se  gerunt  aves  in  volando 

ratibus,  quadrantem  solvebant.'  Haec  futiira  praenuntiet.   Inde  et  a«g-«riM»« 

Varro,  et  Varrouis  senteutiam  infra  qnasi  aDigerium.    Alii  ab  avium  gustu 


100 


SEXTI    POMFEH    FESTI 


Auguraculum  ^  appellabant  antiqui,  quam  nos  arcem  dici- 
mus :  quod  ibi  augures  publice  auspicarentur. 

Augustus "  locus  sanctus,  ab  avium  gestu  ;  id  est,  quia  ab 
avibus  significatus  est,  sic  dictus :  sive  ab  aviuni  gusta- 
tu  ;  quia  aves  pastae  id  ratum  fecere. 

Avidus  '^  a  non  videndo  propter  niraiam  cupiditatera  appel- 
latur  ;  sicut  amens,  qui  mentem  suam  non  habet. 

Avillas,^  agnas  recentis  partus. 

Aulas  ^  antiqui  dicebant,  quas  nos  dicimus  ollas  ;  quia 
nullam  literam  gerainabant.  Itaque  aulicoqua'  exta, 
quae  in  aulis  coquebantur,  dicebant ;  id  est,  elixa. 

AvolantjS  evolant. 

Aureas''  dicebant  frenos,  quibus  equorum  aures  religantur.* 


1  Ms.  aulicoctia :  inox  pio  auUs  quidani  conjiciunt  ollis.—2  Ed.  Scal.  reli- 
guntur. 


NOT^ 


vel  garritii.  Idem. 

'^  Auguraculum]  Casiila  in  loco  edi- 
tiori,  specula  sublimior  patente  in 
loco  ad  liberum  aspectum  capiendis 
auguriis  ex  volatu  et  canlu  avium. 
Quod  autem  liic  putat  Paulus  arcem 
recentiorem  esse,  ibi  certe  frustra 
est,  ut  ex  Veterum  exemplis  patet. 
Cicer.  in.  de  OfF.  '  cum  in  arce  au- 
gurium  acturi  essent  augures.'  Liv. 
lib.  I.  '  Nnma  deductus  ab  augure 
in  arcem.'  In  arceni,  lioc  est,  in  au- 
guraculum.  Tabernaculum  etiani  di- 
cebatur.  Cicer.  i.de  Divinat.  '  Grac- 
cbus  cum  tabernaculnm  vitio  cepis- 
set  imprudens.'  Ibi  eiiim  labernacu- 
lum  nihil  aliud  est  quam  auguracu- 
lum,  arx.  Idem. 

'  Augustus]  Locus  augurio  conse- 
cratus.  Sueton.  August.  cap.7.  'Loca 
religiosa,  et  in  quibus  augurato  quid 
consecratur,  augusta  dicuntur,  ab 
auctn,  vel  ab  avium  gestu,  gustuvc, 
sicut  etiam  Ennius  docet,  scribens  : 
'Augusto  augurio  postquam  inclyta 
condita  Roma  est."  Idem, 


^  Avidus]  Inepte.  Vide  supra  '  ave- 
re.'  Idem. 

«  Avillas']  Ovis,  ovilla,  et  o  mutato 
in  a  avilla;  ovis  vetula,  recentis  par- 
tus.  Vide  '  adasia  :'  nam  inde  pate- 
bit  falli  Meursium,  qui  avillas  dici  pn- 
tavit,  qu<e  nondum  velli  posseut. 
Idem, 

[^Aulas]  Aula,  mutato  au  in  o,  ola ;  ad- 
dito  l,  olla  ;  nt '  cauda,' '  coda.'  Varr. 
'Sed  ut  canis  sine  coda.'  Infra  auli- 
coqua  e.xta  :  in  Ms.  aulicoctia.  Forsan 
pro  aidicocila,  nenipe  a  coquo,  coc- 
tiim,  et  cocitum,  ut  a  '  faveo,'  'fau- 
tum '  et  '  favitum,'  unde  '  favitorcs  ' 
Plauto.  Idem. 

s  Avolant]AMo\aTe,  praecipiti  cursu 
auferri.  Virg.  ix. '  At  juvenis,  vicisse 
dolo  ratus,  avolat  ipse,  Haud  mora, 
conversisqiie  fiigax  aufertur  habenis.' 
Idem  alibi  evolat,  lib.  vii.  '  Evolat,  et 
natani  frondosis  montibus  abdit.'  Et 
lib.  IX.  '  Evolat  infelix.'  Idem. 

''  Aureas]  Ab  aure,  aurea  ;  ut  ab 
ore,  orea.  Verum  aureas  etoreas  idem 
ut  cauda,  coda;  cautes,  cotes  ;  aula, 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.    I. 


101 


Aureax'  auriga:  aurea  enim  dicebatur'  fraenum,  quod  ad 
aures  equorum  rcligabatur  :  orias  quo  ora  cocrcebantur. 

Aureliam''  familiam  ex  Sabinis  oriundam  a  Sole  dictam 
putant:  quod  ei  publice  a  populo  Romano  datus  sit 
locus,  in  quo  sacra  facerent  Soli,  qui  ex  hoc  Auselii  di- 
cebantur,  ut  Valesii,  Papisii,  pro  eo,  quod  est  Valerii, 
Papirii. 

Aurichalcum,'  vel  orichalcum  quidam  putant  compositura  ex 
aere  et  auro,  sive  quod  colorem  habeat  aureum  :  orichal- 
cum  sane  dicitur,  quod  in  raontuosis  locis  invenitur : 
mons  etenim  Graece  opo^  appellatur. 


3  Ftilv.  Ursino  legendum  videtur  dicebant. 


NOT/E 


olla.  Sic  abore.orea,  aurea  ;  utGree- 
cis  (TTo/ils  al)  <n6ixa.,  Idem, 

Aureus']  Vide  '  Oreae.'  Ant.  Aug. 

'  Aureax]  Glossariuin  :  '  Aura,  ex- 
solitarius,  iiriracTTris.'  lege,  Aureax, 
solitarius.  Contirmant  Glossae  Isido- 
ri,  '  Aureax,  eques  solitarius :'  soli- 
tarium  vocat,  quem  alibi  idem  auctor 
Glossarii  '  singulatoreiii,'  lioc  est,  Ke- 
\Tira.  Idem  etiant'  Caballarium.'  Me- 
liiis  lamen  eaedem  Glossae  Isidori, 
'  Caballariiis,  alaris.'  Jns.  Scal. 

Aureax,  auriga']  Non  tantum  au- 
riga;  aureax  enim  est  equns  solila- 
rius,  Graecis  f/.ovdfj.Trv^,  et  eques  qui 
equo  solo  ac  singulari  vehit,  ut  Gra;- 
cis  /ceXTjs.  Hesych.  «eArjy,  "iriros  Kal 
iTnraaTTis  (xovdTuip.  Ita  enim  legendus 
hic  lociis.  '  Celes,  equus  et  eques  so- 
litarius,  monator.'  Iiide  etiani  singii- 
latorem  Latini  dixeriint  moiiatorem 
et  simplum.  Dac. 

^  Aureliam']  A  Sole  Auselii,  origo 
diira:  forte  ab  aureo  Sole  :  nain  au- 
rum  dicebant  ausum  Sabini,  ut  mox 
videbimus :  sic  a  Corneo  Cornelius,  a 
Cereo  Cerelius.  Ant.  Aug. 

Aureliam]  Aurdia  gens  plebeia, 
Sabinis  oriunda,  nobilis  tamen  et  con- 


siilaris  et  triumphalis,tiibus  distincta 
cognominibus,  Cotta?,  Orestae,  et 
Scauri.  A  Sole  dictam  vult  Festus, 
'  Auseliam,'  '  Auieliam  ;'  ut  '  Vale- 
sii,' '  Valerii.'  Sol  etiam  Sabimim  ver- 
bum.  Varro  lib.  iv.  de  L.  L.  '  Sol, 
vel  quod  ita  Sabini,  vel  quod  solum 
ita  hicet,  ut  ex  eo  dies  sit:'  alii  Aure- 
liam  ab  aureoSole,  nam  aurum  Sabini 
dicebant  aiisum.  Dac. 

'  Aurichalcum]  Cum  Graeci  dicant 
opelxaXKov,  tamen  Latini  scripserunt 
Aurichalcum,  quod  putarent  id  ex 
auro  et  sere  componi,  addita  Cadmea 
terra;  ut  electrum  ex  auro  et  argen- 
to:  de  quo  intellexit  Martialis :  '  Pal- 
lida  sic  niveo  radiant  electra  metallo, 
Et  niveum  felix  pustula  vincit  ebnr.' 
Intelligit  enim  de  illa  materia  com- 
posita,  non  de  succino.  Igitur  ex  vi- 
tio  proniintiationis  nata  est  falsa  illa 
de  compositione  auri  et  aeris  opinio. 
Quare  et  auctor  Glossarii  recte  dixit, 
'  Auroclialca,  Kpananvd,'  quod  puta- 
rent  esse  auri,  et  clialci,  seu  aeris  Kpd' 
fjLaTi,  et  compositionem  quandam. 
Non  nego  ex  auro  et  aere  prasstantis- 
simiim  aes  fieri,  ut  prodiderunt  Vete- 
res  de  Corinthio  aere,  sed  id  6pilxa\' 


102 


SEXTl    POMPEII    FESTI 


Auritus""  a  magnis  auribus  dicitur,  ut  sunt  asinorura  ct 

leporum  :  alias  ab  audiendi  tacultate. 
Aurum"  dictum,  quia  praecipue  custoditur.     Grajce  enim 


NOTiE 


Kov  esse,  id  vero  peinego.  Aristote- 
leni  enim  habeo  auctorem,  qiii  apud 
interpreteni  Apollonii  negat  dpeixaK- 
Kov  esse  in  rerum  natura.  Hesycliius: 
opeixaKKov,  rSiv  et/c^  SioSeSo^eVcoj/  tov- 
vcixa.  ol  5e  irXeious  inrdpxeiv  avTov.  tari 
66  Koi  vXtj  &(ioia  xaKKw,  Sane  vKriv 
oixoiav  x^^^i^V  vulgo  vocamus  Lcto- 
nuin:  et  de  eo  intellexit  Horatius : 
'Tibia  non,  ut  nunc,  oricbalco  vincta.' 
Sed  illud  comnientitium  auriclialcum 
tanti  fuit  apud  Veteres,  ut,  cum  nus- 
quam  esset,  f  amen  quasi  esset,  etiani 
auro  exceilentius  haberetur.  I(i  quod 
ex  Plauto  cognoscimus,  qui  aurichai- 
cum  pluris  facit,  quam  talentum  auri. 
Quod  et  non  praetermittit  Servius  in 
Virgilium.  Jos.  Scal. 

Aurichalcum]  Oiichalcum  prius  dic- 
tum,  postea  o  verso  in  au,  aurichalcum, 
«t  ab  '  osculor,'  *  ausculor.'  Et  haec 
aurichulci  pronuntiatio  effecit,  nt 
prave  omnes  crederent  esse  ex  auro 
et  x"^''^^  «'pre  :  compositionem  ex 
auro,  ajre,  ct  cadmea  terra  ;  quale 
Kpajua  in  rerum  natura  negat  csse 
Aristotcles.  Orichalcum  a  Gra?co  upos, 
etxaKKhsdes,  quod  e  montibus  erua- 
tur,  vulgo  vocamus  Lctonum :  vKrjv 
l)p.oiav  xaA.Ktfj',  materiam  auro  simileni, 
vocat  Hesychius.  De  eo  inteliexit 
Horat.  in  Poetica  :  '  Tibia  non,  ut 
nunc,  orichalco  vincta,  tubaeque  !£.• 
niula.'  Orichalci  mixturam  sic  de- 
scribit  Strabo  lib.  xiii.  '  Lapis  est 
apud  Andeira,  qui  ustus  in  ferrum 
transit,  deinde  cum  quadam  terra  in 
camino  excoctus  Pseudargyrum  seu 
falsum  argentnm  stillat,  cui  ubi  est 
ics  additum,  mixtura  fit  quam  non- 
nulli  orichalcuin  dicunt.'  Sane  ori- 
chalcum,  quod  instar  auii  fulvum  cs- 
sut,  tanti  fuit  apud  Veteres,  ut  auro 


etiam  excellenlius  iiaberetur,  ut  ex 
Plauto  videre  est,  qui  auriclialcum 
pluris  facit  quam  talentum  auri  ;  et 
ex  Plinio,  qui  scribit,  in  usu  gemma- 
rum  diii  illiid  apud  Veteres  in  admi- 
ratione  fuisse,  qui  auri  vice  eo  uteren- 
tur  ad  includendas  gemmas.  Sed 
postquam  vere  cognitum  est,  tum 
etiam  et  in  ordinem  redactum  ;  nam 
Vitellius,  pro  auro  et  argento  quod 
tcmplis  surripuerat,  staunum  et  ori- 
chalcum  supposuit.  Sueton.  in  Vitell. 
cap.6.   Dac. 

""  Aurilus]  Glossariiim,  '  Aiiritus, 
wTOTreTijs,  uTuirapdxos,  oi^vaKovaiK^yos.^ 
wTonfTTis,  est  Flaccus,  Piaudus,  ut 
canes  venatici.  Jos.Scah 

Auritus}  Non  admittenda  Festi  di- 
visio,  ut  auritus  modo  a  magnis  auri- 
biis,  niodo  ab  aiidiendi  facultatc  dica- 
tur.  Nam  plaiie  est  ab  auri^us.  Plaut. 
in  Prolog.  Asin.  '  Face  jam  tu  praeco 
nunc  omnem  auritum  populum.'  Et 
Horat.  Od.  12.  lib.  i.  '  Et  auritas  fi- 
dibiis  canoris  Ducere  (iiiercus.'  Dac. 

"  Aurum]  Male  citatiir /ii/ipocraUs; 
legendiim  enim  Uypsicrates,  qul  a  Var- 
rone  et  Gellio,  lib.  xvi.  citatur, 
sciipsitque  de  Romanis  vocibus,  qiiae 
a  vetere  lingua  Grajca  derivantur. 
Aurum  vero  priscum  vocabiilum  Grze- 
cum,  et  ab  eo  Thesaurum  dictuui, 
divitiae  et  divitiarum  condilorium. 
Quod  sequitur,  nonnuUi  quod  mentes 
hominum  avertat,  vereor  ne  Paiilus 
prajteriiiiserit  quod  clarius  Festus 
exposuerat :  Nonnulli  quod  mcntes  ho- 
minum  auriincet,  id  est  avertat.  Indif- 
ferenter  eniin  auruncare  et  averruncare 
dicebant ;  ut  cauneas  pro  cave  ne  eas. 
Glossarium,  '  auriincus  Oths  anorpd- 
-naios  :'  nam  ita  in  veteribus  codici- 
bus  uon  semel  lcgi.     Quin  ct  Aurunci 


DE   VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    I.  103 

(opsivj  custodire  dicitur :  unde  et  thesaurum.  Hippocra- 
tes*  medicus  de  nomine  inventoris  id  dictumputat,  quem 
vocitatum  ait  Aurum ;  quidam  a  similitudine  aurorae  co- 
loris  nomen  traxisse  existimant ;  nonnulli  quia  mentes 
hominum  avertat ;  alii  a  Sabinis  translatum  putant ;  quod 
illi  ausum  dicebant. 

Ausculari  °  dicebant  antiqui  pro  osculari,  quod  est  os  cum 
ore  conferre. 

AusiSjP  audeas. 

Ausoniam''  appellavit  Auson,  Ulyssis  et  Calypsus  filius, 
eam  primam  partem  Italiae,  in  qua  sunt  urbes  Beneven- 
tum  et  Cales  :  deinde  paulatim  tota  quoque  Italia,  quae 
Apennino  finitur,^  dicta  est  Ausonia  ab  eodem  duce,  a 
quo  etiam  conditam  fuisse  Aruncam  '  urbem  ferunt. 


4  Reponendum  putant  Scal.  et  Ursin.  Hipsicrates.—5  Quidam  conjiciunt 

findiltir:  mox  pro  Arzmcain  vett.  edd.  habeal  Auruncain :  et  ita  legendum  mo- 
nent  Scal.  Dac. 

NOT^ 

veteres  Italiae  populi  ab  ea  eadem  tionibus  nostris  Ausonianis.      Porro 

ntente  dicti,  quod  est  idem  airoairac-  Glossarium  vetus  habet,  *  Aurunci, 

Bivres,   avulsi  a   sedibus    suis,  quod  olKiiropes  'IraXias.'  Jos.  Scal. 

nempe  ir\dP7)res,  et  aborigines   fue-  ^usoniam]  Beneventum  et  Cales  in- 

rint.    Eodem  modo  dicebant  dortium  ter   urbes   Ausoniae  memorat  etiam 

pro  divortimn.     Turpilius    Leucada,  Livius.      Ausonem  autem  Circes  et 

'  Antefacta  in  ignem  committo,  tris-  Ulyssis  alii,  alii  Calypsus  et  Atlantis 

titias  ante  dortium.'     Quod  et  lex  filium   dicunt.      Vide    Eustath.    ad 

trochaici  et  vetus  lectio  manuscripta  Dionys.  Dac. 

docet.   Jos.  Scal.  "^  Aruncam]  Lege  Auruncam,  ut  in 

"  Ausculari]  Ab  '  osculor.'    At  con-  vett.   libb.  et  eam  urbem   intellige 

tra  '  cauda/  '  coda,'  '  aula,'  '  olla,'  quse  a  Sidicinis  deleta  fuit  cum  eam 

&c.  Dac.  Aurunci     deseruissent,    Suessamque 

P  Ausis]  Audeas,  et  ausus  sis.  Id.  confugissent,  qua:  ab  eo  postea  Au- 

1  Ausoniam]  Lege  infra,  Auruncam,  runca  est  appellata.     Liv.   lib.  viii. 

ut  et  vetereseditiones  h«bent.    Sues-  cap.  15.    <  Faraa  affertur   Auruncos 

sa  Auruncorum  etiam  apud    Livium  nietu    oppidum     deseruisse,    profu- 

et  alios   dicitur,  unde  fuit  Lucilius;  gosque    cum  conjugibus    ac    liberis 

cujus  Satirae  dicuutur  propterea  Ca-  Suessam  communisse,  quae  nunc  Au- 

menae  Suessae  ab  Ausonio  ad  Tetra-  ruuca  appeliata ;  mcenia  antiqua  eo- 

diuni:  '  Rudes  Camenas  qui  Suessae  rum,  urbemque  a  Sidicinis  deletam.' 

praevenis.'     Ita  enim  legendum  esse  Vide  supra  '  aurum.'  Idetn, 

apud  Ausonium,  osteudimni  in  Lec< 


104  SEXTI    POMPEII    FESTl 

Auspicium '  ab  ave  spicienda :  nam  quod  nos  cum  praepo- 
sitione  dicimus  aspicio ;  apud  Veteres  sine  A  praeposi- 
tione  spicio  ^  dicebatur. 

Auturanum  '  qiiidam  dictum  existimant,  quod  tunc  maxime 
augeantur  horainum  opes  coactis  agrorum  fructibus. 

Avunculus/  matris  meae  frater,  traxit  appellationem  ab  eo, 
quod  aeque  tertius  a  me,  ut  avus  est,  sed  non  ejusdem 
juris,  ideoque  vocabuli  facta  deminutio  est :  sive  avun- 
culus  appellatur,  quod  avi  locum  obtineat,  et  proximitate 
tueatur  sororis  filium. 

Avus,''  patris  matrisque  pater,  dictus  a  Graeco  vocabulo, 
quod  est  apud  eos  TraifKoi,  mutatis  quibusdam  literis.  Alii 
volunt,  quod  ex  ea  voce  appelletur,  quod  apud  eosdem 
Graecos  rara  7  appellatur,  significatque  magnum ;  cum 
veluti  magnus  pater  sit  avus.  Alii  putant  avura  dictum 
esse,  quia  ad  duos  attineat,  quasi  adduum  ;  vel  quia  ad 
patrem  sit  additus. 

Auxiliares  ^  ^  dicuntur  in  bello  socii  Romanorum  cxtera- 


G  *  Legendiim,  apud  Veteres  sine  prapositione,  spicio :  sivc  ut  est  in  1.  in. 
specio.'  Fulv.  Ursin.— 7  Scribenduin  monetScal.  HirTra,  ut  apiid  Cailimachum. 
Vett.  iibb.  habent  ay6s.—S  Vide  Notas  inf. 

NOTiE 

»  Auspicium']  Quasi  avispicium  ab  Varro.  Dac. 

'  ave '  et  '  spicio,'   ut  Antiqui  dice-  "  Avunculus']    Matris   frater.     Per 

bant   pro  aspicio.     Plaut.  Mil.  Glor.  diminutioneni,quasi  parvusavus.qnia 

III.  2. '  Flagitiumestjsi  nihilmittetur  reniotior  est  quam|  patruus,  qni  pa- 

qno  supercilio  spicit.'    Vide  '  spec-  tris  frater  quasi  secundiis  pater  est. 

tio.'     Auspicium  non  tantiim  ex  can-  Idem. 

tu,  vel  volatii,  vel  garritu  aviuni,  sed  ^'  Avus]  A  Graico  TriiTrTros,  qui  Grae- 

etiam  ex  victimarum  extis,  ex  pisci-  cis  avus.     Vel  &inra,  vel  etiam  &TTa. 

bus,  et  acuminibns,  tonitru,  fulgure,  Sic  enim  infra  legendum  est  pro  TdTa. 

et  aliis.  Idem.  Idem. 

'  Autumnum]  Non  est  dubium  dic-  ^  Auxiliares']  Corruptus  est  in  fine 

tiim  a  Veteribus  sine  C;  ut  '  Autor  '  lociis,    atque    ita    dissimulata   Festi 

pro  *  Auctor.'    Ergo  Autumnus  pro  sententia,  iit  vix  ulhim  vestigium  ap- 

Auctumnus.  Jos.  Scal.  pareat.     Scribendum:  dicti  ex  Grce- 

Autumnus]    Pro   '  auctumnus,'   ut  co  vocabulo  aij^rj,  a  quo  nos  dicimus  re- 

'  antor' pro'auctor.'    'Anctumnus'  rum    crescentiam,   auctionem.      Quam 

ab'auctu,'quod  tuncaugeanturopes.  Iiaec  eleganter  dicta;  contra,  quam 

'  Auctnmnitas,'  auctumni  tempestas  :  adversetur  Festi  menti  vulgata  lec- 


DR    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.    I. 


105 


rum  nationum ;    dicti  ex  Graeco  vocabulo  «y^*jo-(j,  quod 
nos  dicimus  rerum  crescentium  auctionem. 

Auxilla/  olla  parvula. 

AxAMENTA  ^  dicebantur  carmina  saliaria,  quas  a  Saliis  sa- 


N0T7E 


tio,  nemo  non  videt.  Qiiin  audeo 
affiimare  ne  illiid  quidem  rerum 
Festi  esse.  Quare  expunge.  Jos. 
Scal. 

Auxiliares']  Et  auxilia,  milites,  qui 
a  sociis  vel  foederatis  gentibus  mit- 
tebantur.  Varro  lib.  iv.  de  L.  L. 
*  Auxilium  appellatur  ab  anctu,  cum 
accesserant  qui  adjumento  essent 
alienigenae.'  Quae  sequuntur  corrup- 
ta  sunt,  eaque  sic  optime  restituit 
Scaliger,  Ex  Grceco  vocabulo  aij^-n,  a 
quo  nos  dicimus  rerum  crescentiam,  auc- 
tionem.  Ubi  etiam  rb  rerum  expun- 
gendnm  arbitratur.  Neque  tamen  ab 
af(|7j  immediate  auxiliaris.  Sed  ab 
'  augeo,'  *  auxi,'  '  auxilium,'  '  auxi- 
lia,'  '  auxiliaris.'  *Augeo'  autem 
ab  av^fw,  Dac. 

^  Auxilla\  Glossarium:  '  AuxiliaB, 
MiKpdTTTepo,  ojs  Ba(5^«j'.'  Ab  eo  autem 
'  oUae '  dictum,  ut  ab  '  Axilla,'  '  ala.' 
Sic  '  Axilites  '  pro  '  Alites.'  Glossa- 
rium:  '  Anxilites,opvi0€s,  ojoim'.'  Scri- 
bendum  Axiilites.  Qui  error  non  est 
librarii,  sed  ipsius  auctoris :  quod 
apparet  ex  ordine  literarum.  Jos. 
Scal. 

Auxilla']  '  Aula,' '  auxilla,'  ut  '  pa- 
lus,'  '  paxillus.'  Sed  frustra  est  doc- 
tissimus  Scaliger  cum  hnc  traducit 
locuni  illum  Glossarii,  '  auxillae,  /ii- 
Kp6irr€pa,  iis  Bd^^cov.'  Neque  enim 
ista  conveniunt  fjLiKp6wTepa  cum  '  ol- 
lis.'  Sane  corrupte  legitur  in  GIos- 
sario  auxillw  ;  rescribendum  avicel- 
lcB ;  avicellas  enim  fiiKp6inepa,  i.  par- 
vas  aves,  dixit  Varro,  non  auxillas. 
Locus  est  lib.  vii.  de  L.  L.  Dac. 

»  Axamenta']  Glossarinm : ' Axamen- 
ta,  <7Ttxoi  M  Bvffiuv  'lipaK\4ovs.'  Ubi 
notandum  est  sacrificia,  quae  Salii  fa- 


clebant,  non  Marti,  sed  Herculi  fieri : 
cnm  tamen  Salii  sint  Martis  sacer- 
dotes.  Quare  scriptor  doctissimus 
illius  Glossarii  secutus  est  auctores 
eos,  quos  et  Virgilius,  dum  attribuit 
Salios  Herculi,  non  Marti.  Sed  et 
Antonius  Nipho,  et  Octavius  Heren- 
nius  olim  ostenderant  Salios  Herculi 
dicatos  esse.  Porro  Axamenta  dicta 
sunt  ab  Axare:  hoc  est,  ut  ipse  Fes- 
tus  explicat,  nominare.  Glossarium  : 
'  Anaxant,  ovofjLd^ovai.'  Sed  non  ma- 
gis  puto  axare  proprie  esse  nominare, 
quam  apud  Gra^cos  (nriXnevaaif  "rh 
Briixfvcrai,  aut  t^  vfipl^nv.  Sed  in  axi- 
b«s  seu  tabuHs  illa  carmina  describe- 
bant,  iteui  ut  leges  suas  Graeci  iv  to7s 
&^w<n.  Quia  enim  legitime  concepta 
erant  illa  carmina,propterea  non  mi- 
nus  ediscebantur  a  Saliis,  quam  a  le- 
guleis  actiones,  et  formulae  juris.  Ita- 
que  etCicero  ait  a  pueris  praetextatis 
carmen  Saliare  tanquam  legitimas 
formulas  disci  solitum.  Sed  et  erant 
alia  carmina,  quae  a  pueris  disceban- 
tur,  ut  carmen  Nelei  de  moribus,  et 
similia.  Quae  quia  religiose  edisce- 
bantur,  et  solenniter  concepta  erant, 
nihil  impedit  legitima  dici.  Sic  Ter- 
tullianus  disertissimus  ac  eruditissi- 
mus  scriptor,in  libro  de  persecutione, 
orationem  Dominicam  legitimam  vo- 
cavit  elegantissime  :  quod  a  nobis,  et 
ab  omnibus,  qui  Christo  sacramento 
dixerunt,  ut  carminis  lex  quaedaui 
discatur.  Jos.  Scal. 

Axamenta]  Ab  '  axis'  tabula,  quod 
in  tabulis  descripta.  Eadem  '  assa- 
nienta,'  quod  'assis'  dicebant  pro 
'  axis.'  Glossarium  :  '  assamenta, 
cTTixot  «VI  dvcriwv  'HpaKXeovs.'  Unde 
discimus  axamenta  fuisse  versns  qui 


lOG  DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    I. 

cerdotibus  componebantur^  in  universos  homines  (com- 
posita).  Nam  in  Deos  singulos  versus  facti,  nomini- 
bus  eorum  appellabantur  :  ut  Janvalii,  Junonii,  Minervii. 

Axare,''  nominare. 

Axe "  adglomerati,  universi  stantes,  id  est,  cohortibus,  aut 
legionibus. 

Axis,  qiiera  Graeci  a^ov«  dicunt,  plures  habet  significationes. 
Nam  et  pars  coeli  septemtrionalis,  et  stipes  teres,  circa 
quem  rota  vertitur :  et  tabula  sectilis  axis  appellatur. 

Axitiosi  "^  factiosi  dicebantur :  cum  plures  una  quid  agerent, 
facerentque.  Axit  autem  antiquos  dixisse,  pro  egerit, 
manifestum  est.  Unde  Axies^  mulieres,  sive  Dii  diceban- 
tur  una  agentes. 


9  Pro  C0mponeba7itur  rescribenduni  putat  Dac.  canebantur. 

NOT^E 

in  sacrificiis  Herculis  ab  ejiis  Saliis  muiieres  legendum,   non  Axies.  Jos. 

canebantur.     Infra  pro  componeban-  Scal. 

tur    rescribendum    puto    canebantur.  ^xitiosi]  Piaut.  in  Astraba:  '  Axi- 

Nam  falsuni  est  ea   carmina  a  Saliis  tiosae  annonam  caram  e  vili  concin- 

fuisse  composita,  quae  ipsis  etiam  ob-  nant  viris.'   Ab  axit,  egerit,  quo  usus 

scura  ipso  Fabio  teste  lib.  i.  cap.  6.  Pacuvius   in  Periboea.      '  Aut   quae 

'  Saliorum  carmina  vix  sacerdotibus  egi,  ago,  vel  axim,  averruncem.'  Sed 

suis  satis  inlelligenda.'  Dac.  rescribendum  axiosi  et  axiosce.    Nisi 

^  Axare]  Ab  '  axis.'     Glossarium,  malis  aaitiosi  dictum  putare  pro  ax- 

*  anaxant,  dvoixd^ovffi,  nominant.'  Id.  iosi,  ut*  axilites'  pro'  alites.'  'Axiosi' 

•^  Axe]  Lege  axes,  vel  axei.     Vide  pro'  actuosi,'  ab  '  axus  '  pro  '  actus,' 

'  ambaxioqui.'     Infra,  id  est  cohorti-  '  fixus' pro  '  fictus,"  taxus' pro*  tac- 

bus:  more  Graecorum  pro  cum  cohor-  tus,'&c.  Varro  lib.  vi.  de  L.  L.   '  Ut 

tibus,  avra.7s  (Twupais.   Et  ffmipais  tan-  ab  una  faciendo  factiosap,  sic  ab  nna 

tum.  Idem.  agendo  actiosae  dictae  sunt.'  Dac. 

•i  Axitiosi]  Ita  apud  Plautum,  ci-  *=  (Jnde  Axies]Legeaxites.G\ossau- 

tante  Varrone  :  '  Axitiosae  annonara  nm  :  '  axites,  airore\f(TfiaTiKai.'   Item 

caram  e  vili  concinnant  viris.'    Glos-  '  mulieres  sive  Dii.'    Rescribe  mu/ic- 

sarium:    '   Axitas,    a7rOT€\€(r/xaT»Kai.'  res  sive  viri.  Idem. 
Lege  Axites.    Unde  et  infra  A.xites 


SEX.  POMPEII  FESTI 


DE 


VERBORUM    SIGNIFICATIONE 
LIBER  II. 


Bacar^  vas  vinarium  simile  bacrioni.' 

Bacchanalia  ^  dicebantur  Bacchi  festa. 

Bacrionem  "^  dicebant  genus  vasis  longioris  raanubrii :  hoc 

alii  trullam  appellant. 
Bajulos*^  dicebant  Antiqui,  quos  nunc  dicimus  operarios  : 

unde  adhuc  bajulari  dicitur. 
Balajnas  ^  nomen  a  Graeco  descendit :   hanc  illi  ipaAaivav  di- 


1  Vett.  libb.  Baccioni  vel  Batrioni.—2  Hic  qiioque  vett.  libb.    Baccionem 
vel  Batrionem. 

N0T7E 

*  Bacar']  Glossariiim,  *  Bavar,  elSos  miilieribus  itideni  iiudis,  oranes  pari- 

ayyeiov.'  Lege,  Baccar.  Isidori  Glossae,  ter  omnia  membra  pampinis  et  race- 

'  Baccarium,  vas  aquarium.'     Quod  mis  imptditi,  huc  et  illuc  varia  gesli- 

hic  dicitur  bacrioni  vas  simile,  imnio  culatione    discurrentes     inconditum 

idem  est '  bacar,'  '  bacarium,'  et  '  ba-  carnien   Baccho  cantitabant,   donec 

cario,'seu  '  bacrio.'    Isidori  Giossae,  ebrii  omnes  procumberent.  Dac. 

'  bacario,    orceoli    genns.'     Glossa-  <=  Bacrionem]  Bacrio  tamen  et  trul 

rium,  •  baccario,  TTopj/oSid/cows :' mere-  la  eo  differunt,  quod  ille,  vas  aqua- 

tricibus   aquam   infundens.     Recte:  rium,  haec  vero  vinariura.  Horat.  Sat 

nam  a  vase,  ministri  etiam  dicti  bac-  lib.  ii.  '  Qui  Veientanum  festis  po 

cariones,   aquarii;  nam   aquarii  seii  tare  diebus  Campana  solitus  trulla 

aquarioU  -iropvoSta.Kovoi  a  Veteribus  di-  vappainque  profestis.'  Idem. 

cebautur,  ut  superius  annotavit  Fes-  '^  Bajulos]  A  bajulando,  id  est,  fe 

tus  ipse,  utitur  et  Tertullianus,  item  rendo  :    quo    usus    Plautus,   Asinar 

Apuleius,  et  alii.  Jos.  Scal.  'Ego  bajulabo,  tu.ut  decet  dorainum 

^  Bacchanulia]  Per  auctumnum  de  ante  me  ito  inanis.'  Idem. 

uocte  cclebrata,  quibus  viri  nudi  cum  ^  Baltcna:]  In  fiue  corruptus  locus 


]0S 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


cunt  antiqua  consuetudine,  qua  Truppov  burrum,  ■yrv^ov  bux- 

um  dicebant.     Balaenam  belluam  marinara,  ipsam  dicunt 

esse  pistricem,  ipsam  esse  cetum. 
Balatrones/  et  blateas  bullas  luti  ex  itineribus  :    aut  quod 

de  calciamentorum  soleis  eraditur,  appellabant. 
Barathrum  §  Graeci  appellant  locum  prajcipitera,  unde  emer- 

gi  non  possit :  dictum  ab  eo,  quod  est  ^uOCgJ 


3  '  Fortasse  scripsit  0apvs,  noD  Badvs.'  Jos.  Scal. 


NOT^ 


legendnm  suspicarer  ;  Balanam,  hel- 
Itiam  marinam,  ipsam  dicunt  esse,  id  est, 
Cetum.  Sane  Pistricem  ineptissime 
hic  legitnr  pro  Pristim.  Quadriga- 
rius  ;  '  Quinque  Pristes :  navigium 
ea  forma  a  marina  bellua  dictnm  est.' 
Virgilius:  '  Frons  hominem  praefert, 
in  pristim  desinit  alvus.'  Masculi- 
nnm  est  irpiaTt^s,  Sed  Romani  et  de- 
clinationem  et  genns  mutarunt.  Jos. 
Scal. 

Baloenae']  In  fine  corruptus  locus. 
Legendum  suspicarer,  balanam,  bel- 
iuam  marinam,  ipsam  dicunt  esse,  id  est, 
cetum.  Sane  pistricetn  ineptissime  hic 
legitur  pro  prislim.  Jos.  Scaliger. 
Errat  vir  doctissinnis,  ex  veteribus 
enim  constat  dici  pistricem,  pistrim,  et 
pristim.  Dac. 

^  BaUitrones']  A  bullis,sive  ballis,ba- 
latrones.  Vel  a  ySaAAeij',  jacere,  (juae- 
cUmqne  de  coriis  resecantur  et  ja- 
ciuntnr.  Unde  balatrones  homiucs 
nihili,  &c.  Qnanquam  verisimilius 
est  balatrones  convicinm  fnisse  in 
eos  quos  abominabantur,  et  barathro- 
nes  potius  dictos  tanquam  dignos  qui 
in  barathrum  Atheuiensium  niore  de- 
jicerentur.  Sed  liaec  omnia  vere  nu- 
gje  suut.  Balatrovox  cst  adhuc  om- 
nibus  ignorata, et  in  qua  exponenda 
aeque  falluntiir  cum  vcteres  tum  re- 
centes  ;  est  enim  mere  Graecum  ba- 
latro,  et  a  balneis  tractum.  Ut  a  ko- 
Aew,  KoXeaw,  KaMtrrpw,   sic  a,  $d\Xu, 


fiaXw,  fiaXi^u),  $a\d^ai,  ^aKdarpw,  ^aXd- 
crpwv,  balastro,  balatro,  et  balastrnm. 
Glossae  Isidori :  '  ballastrnm,  bali- 
neum.'  Erat  igitur  halatro  aquario- 
liis,  qui  in  domo  lenonia  meretricibus 
lavantibiis  ministrabat  in  aqua  agge- 
riinda,  fiaWas  indidem  dictus  et  /3aA.- 
Xlo}.  Et  qiiia  homines  sordidi  et  vi- 
les  huic  ministerio  operas  suas  loca- 
bant,  inde  factum  ut  homines  quili- 
bet  impuri  et  nequam  balatrones  di- 
cerentur.  Possit  etiam  et  alia  ra- 
tio  hiijus  nominis  inveniri,  et  fortasse 
verior,  ex  eadem  tamen  origine  ;  nam 
fidWeiv  et  $aK\l^eiv  absolute  dixe- 
runt  veteresGraeci  pro  opxuffeai,  sal- 
tare.  At  a  ^dKXfiv  Latini  fecere  hal- 
lare.  Glossae  Graeco-Lat.  '  ^aWi^w, 
ballo.'  Unde  nostrnm  bal,  balet.  A 
•  ballare,'  '  ballator,'  saltator,  per 
transpositionem  '  balatro.'  Quare 
apertum  est  cur  cum  mimis  balatro- 
nes  conjungat  Horatius  :  '  Mendici, 
mimse,  balatrones,  hoc  genus  omne.' 
Et  cur  etiam  halatrones  dicti  fuerint 
homines,  non  quisquili<p.  Idem. 

e  Barathrum]  Locus  Athenis  in  im- 
mensam  altitudinein  depressus,  in 
quem  malefici  praccipitabantnr,  ut 
Sparta;  in  Caiadam.  Sic  dictus  a  /80- 
6vs  profundus,  vel,  ut  legit  Scaliger, 
a  $apvs,  gravis,  molestus.  Sed  diiruni 
ntrumqiie.  Quare  potius  Martinium 
scquor,  qui  docet  esset  a  Chaldalco 
her,  puteus,  et  ahar,  laciis.     Nam  et 


DK    VERBORUM    SIGN  J  FICATIONE    LIB.    II. 


lOf) 


Barbari  ^  dicebantur  antiquitus  omnes  gentes  exccptis  Gras- 
cis  :  unde  Plautus  Naevium,  poetam  Latinum,  barbarum 
dixit:  et  de  se  cum  transferret  fabulam  ex  Graeco  dixit. 
Marcus  Attius '  vertit  barbare  :  fortasse  et  hinc  noster 
ApostolusJ  Graecis  ac  barbaris  se  debitorem  esse  fatetur;* 

Barbaricum  "^  appellatur  claraor  exercitus  :  videlicet  quod 
eo  genere  barbari  utantur. 

Bardus '  stultus  a  tarditate  ingenii  appellatur.  Caecilius : 
Nimis  audacem,  nimisque  bardum  barbarum.  Trahitur 
autera  a  Grasco,  quod  illi  ^uphi?  dicunt.  Bardus  Gallice 
cantor "'  appellatur,  qui  virorum  fortiuin  laudes  canit,  a 
gente  Bardorum,  de  quibus  Lucanus  :  Plurima  securi 
fudistis  carmina  Bardi. 


4  Fortasse,  Sfc.  . 
libris  reperta  siiit. 


/atetur  rejicienda  esse  censet  Scal.  licet  iii  oinnibus 


NOT^ 


berathrum.et  berethrum  dicehant.  Dac, 

h  Barbari]  Plaiit.  in  Milite  :  '  Nani 
os  columnatum  pdetas  inaudivi  esse 
barbaro,  Quoi  vivi  custodes  semper 
totis  horis  accubant :'  idem  in  Asi- 
naria:  '  Marcus  vortit  barbare.'  Lo- 
ciim  Apostoli  ex  epist.  ad  Rom.  i. 
nemo  credat  Festi  fuissc,  sed  Pauli, 
qui  epitomen  confecit.  Ant.  Au^. 

Barhari]  Locus  Planti  est  in  Mil. 
Glor.  11.  2.  '  Nani  os  columnatun» 
poetae  esse  inandivi  barbaro.'  Dac. 

'  M.  Attius]  Lege  tantuni  Murcus. 
Ut  in  ora  scriptum  fuerat.  Locus  est 
iti  Prolog.  Asin.  '  Demophilus  scrip- 
sit,  Marcus  vortit  barbare.'  Idem. 

i  Noster  Apostolus]  Ista  a  Panlo, 
non  a  Festo  sunt.  Intclligit  autem 
D.  Pauhim  qui  epist.  i.  ad  Rom.  vers. 
14.  scribit,  '  Grascis  et  barbaris,  sa- 
pientibus  et  insipientibus,  debitor 
snm.'  Sed  non  Graeci  tantum  bar- 
baros  vocabant  exteros,  Romani  etiani 
omnes  practer  Italos  sic  vocabant,  et 
quicquid  alienunierat  impcrio  Roma- 


no  Barhuriam  et  Barharicum.  Sic  et 
iEgyptii  omnes  eos  qui  ipsormn  iin- 
gua  non  uterentur.  Idcm. 

^  Burbaricum]  Huncclamorem  bar- 
ritum  etiam  vocant.  Veget.  lib.  iii. 
'Clamor,  quem  barritum  vocant,  noii 
prius  debet  exaudiri  quam  acies  ntra- 
que  se  junxerit.'  Idcm. 

'  Bardus]  Bpo5i/s,  ^apdhs,  bardiis, 
tardiis,  cnicontrarium  oiKi/sveiox.  In 
versu  Cxcilu,  nimi'audacem,Sfc.  Idem. 

Bardus]  Liican.  lib.  i.  qui  cuin  aho 
loco  non  referatur  a  Festo,  suspec- 
tum  hunc  farit.  Ant.  Aug. 

™  Bardus  Gallice  cantor]  VideStra- 
bonem  lib.  iv.  et  Ammian.  Marcell. 
lib.  XV.  Bardi  fortia  virorum  illus- 
trium  facta  heroicis  composita  versi- 
bus  cum  dulcibus  lyrae  moduiis  can- 
titaruut.  Est  autem  vox  Gallica,  ho- 
dieque,  ut  recte  observavit  doctissi- 
mus  Voss.  Britaiinis  Bard  dicitiir 
qui  versibus  pangit  facta  iilustria. 
Et  vetiis  Celtarum  iingua  eadem  fuit 
qti*  Britaunica.  Duc, 


110 


SEXTI    POMPEII    FESTl 


Bariiim "  urbem  Italiae  appellaverunt  conditores  ejus  expulsi 

ex  insula  Bara,  quae  non  longe  est  a  Brundisio.^ 
Barrire"  elephanti  dicuntur:   sicut  oves  dicimus  balare, 

utique  a  sono  vocis.*^ 
Basilica  p  «tto  tou  /3a(r»xlo?,  hoc  est,  rege,  dicta. 
Basilicum,  regale. 
Basiliscus''  appellatur  genus  serpentis  :  vel  quod  in  capite 

habeat  album  instar  diaderaatis,  vel  quod  reliqua  "^  ser- 

pentum  genera  vim  ejus  fugiEuit. 
Batus,"  genus  herbae. 
Bellarium  et  bellaria*  res  aptas  bellis  appellabant. 


5  Ed.  Scal.  Brundusio. — 6  Eadem  ed.  a  sono  ipso  vocis. 


NOT^ 


■>  Barium]  In  Apulia  distans  a 
Brundiisio  700.  stad.  Piscosnm  vocat 
Horat.  Sat.  5.  lib.  i.  '  Postera  tem- 
pestas  melior,  via  pejor  adusqne  Ba- 
ri  mcenia  Piscosi.'  Insulam  Baram,  de 
qua  liic  Festus,  Pharnn  esse  existima- 
vit  Ortelius.  Ea  hodie  S.  Andrea,  nisi 
falluDt  tabuta?.  Idem. 

°  Barrirel  Glossarium,  '  barrit, 
Tpifet,  'EA.e'(J)as  )3oa.'   Jos.  Scal. 

P  Basilica^  Regum  palatia,  templa 
etiam,  ctalia  quaelibet  loca  ampla  et 
magnifice  exstructa,  ut  ea  quibus  fo- 
rum  Rom.  ornatum  erat,  ut  Basilica", 
Julia,  Trajana,  Portia,  Sempronia, 
&c.  Dac. 

1  Basiliscus]  Plin.  lib.  viii.cap.  21. 
*  Eadem  et  basilisci  serpentis  est  vis. 
Cyrenaica  huuc  generat  provincia, 
duodecim  non  amplius  digitorum  mag- 
nitudiue,  candida  in  capite  macula, 
ut  quodam  diademate,  insignem.  Si- 
bilo  omnes  fugat  serpentes.'  Vide 
Solin.  cap.  20.  '  Alba  quasi  mitrula 
lineatus  caput.'  Idem. 

'  Vel  quod  religual  Festum  sequi- 
tur  Isidor.  in  origin.  lib.  ii.  '  Basi- 
liscus  Graece,  Latine  interpretatur 
legulus,    eo  quod   rex    serpeotium, 


adeo  ut  eum  videntes  fugiant,  quia 
olfactu  suo  eos  necat.'  Idem. 

'  Batus']  Glossarium:  *  Batis,  «ISoj 
aK(iv67)S  ^oTdvns.  Batum,  •n-poo-o»'.'  Isi- 
dori  Glossae:  '  Batis,  genus  oleris.' 
Jos.  Scal. 

Batus]  Rubns,  Graecis  ySaros.  Theo- 
crit.  Idyl.  I.  Hvv  'ia  fxiv  <poptoiTf  pdrot, 
<pop4oiTe  S'  &Kav6a.i.  '  Nunc  violas  qui- 
dem  feratis  bati,  feratis  ct  spini.' 
Dac. 

'  Bellaria]  Puto  legendum:  Bella- 
lium,  et  bellaria,  res  bellasappcllabant, 
Sane  Latini  Bellariorum  nomine  acci- 
])iunt,  quae  Grjfci  wpa'ia  vocant,  hoc 
est,  cupedias.  Nam  wpa^os  bellus,  et 
pulcher.  Unde  et  pulchralia  eadem 
dixit  Cato  in  ea,  quam  habuit  de  fiin- 
dooleario:  '  Pulchralibus,  atque  cu- 
pediis:'  et  res  bellas  pro  cupediis. 
Terentius  iu  Adelphis :  'atque  unum 
quidque  quod  erit  bellissimum  Car- 
pani.'  Friandises.GMi.  Graeci  etiam 
Tpayi]fJiaTa.  Neque  solum  escnlenta, 
sed  et  poculentorum  delitias.  Nam 
et  '  Liberi  bellaria '  dicebant.  Jos. 
Scal. 

Bellarium  et  lcllaria  res  aptas  bellis] 
Legebat  Scaliger,  bellarium  ct  bellaria 


DE    VERBORUM    SIGN I FICATIONE    LIB.    H. 


111 


Bellicrepam  saltationem "  dicebant,  quando  cura  armis  sal- 
tabant :  quod  a  Romulo  institutum  est :  ne  simile  pate- 
retur,  quod  fecerat  ipse,  cum  a  ludis  Sabinorum  virgines 
rapuit. 

Bellitudinem  sicut  magnitudinem  Verrius  7  dixit. 

Bellona "  dicebatur  Dea  bellorum :  ante  cujus  templum 
erat  columella,y  quae  bellica  vocabatur,  supra  quam  has- 
tam  ^  jaciebant,  cum  bellum  indicebatur. 


7  Vett.  edd.  Varus. 


NOTjE 


res  bellas  appellabant.  Perperam  :  le- 
gendiirn  enitn  quod  et  viris  doctissi- 
mis  placuit  res  aptas  epulis  appel.  La- 
tini  bellariornm  nomine  accipiunt 
qnae  Graeci  upa7a  vocant,  Iioc  est, 
ctipedias,  ut  optime  Scal.  nam  wpa7os 
bellus  et  pulcher.  Unde  et  pulcralia 
eadem  dixit  Cato  in  ea  quam  liabuit 
de  fundo  oleario  :  '  pulcralibus  atque 
cupediis.'  Et  res  bellas  pro  cupediis 
Terent.  in  Adelphis  :  '  Atque  iinum- 
quemque  quod  erit  bellissimum  car- 
pam.'  Galli  vocant /riandisfs.  Graeci 
Tpayi]p.ara :  unde  Gallicum  vocabu- 
lum  drag^es.  Neque  solum  esculenta 
bellaria,  sed  et  poculentorum  deli» 
cias  :  nam  et  '  liberi  bellaria'  dice- 
bant.  Dac. 

"  Bellicrepam  saltalionem]  Gloss. 
Isidori,  '  Beilicrepa  quoddam  genus 
ludorum  cum  armatis.'  Lege,  belli- 
crepa  saltatio.  Ea  Graecis  iudTrXios  6p- 
XnTis.  A  Romulo  institutam  dicit  Fes- 
tus,  sed  ante  Romnlum  eam  Curetes 
exercuerant.  Callimacli.  et  alii.  Vide 
'  Salios.'  Haec  eadem  fuit  quae  Cre- 
tensium  pyrrhicha,  nisi  quod  ista 
gravior.  Idem. 

*  Bellona^  Hiijus  rei  penitus  igno- 
rata  ratio  extat  apud  vetustissimum 
interpretem  Virgilii,  qui  est  penes 
Danielem  nostrum.  *  Post  tertium,' 
inquit,  '  et  tricesiraum  diem,  quam 
res  repetissent  ab  hostibus,  Feciales 


bastara  mittebant.  Denique  cuni 
Pyrrlii  temporibus  adversum  trans- 
marinum  hostem  bellum  Romani  ges- 
turi  essent,nec  invenirent  Iocum,ubi 
Iianc  solennitatem  per  Feciales  indi- 
cendi  belli  celebrarent,  dederunt  ope- 
ram,  ut  unus  de  Pyrrhi  militibus  ca- 
peretur,  quem  fecerant  in  Circo  Fla- 
minio  locum  capere,  ut  quasi  in  hos- 
tili  locojus  belli  indicendi  implerent. 
Denique  in  eo  loco  ante  sedem  Bello- 
nae  consecrata  est  columna.'  Varro 
in  Caleno  ita  ait :  '  Duces,  cum  pri- 
mum  hostilem  agrum  introirent,  omi- 
nis  causa  prius  hastam  in  eum  agrum 
mittebant,  ut  castris  locum  caperent.' 
Jos.  Scal. 

Bellona']  Glossarium,  '  Bellona, 
'Ej/udi,  "Epivvvs,  0ia  voXe/xiKri.  Enuo, 
Erinnys,  Dea  bellorum.'  Dac. 

y  Columella']  Parva  columnula : 
nam  Antiqui  scribebant  columa,  un- 
de  recte  columella.  Quintil.  lib.  i.  cap. 
8.  '  Et  columa  exemta  n  litera  et 
consules  geminata  s  litera  Coss.  legi- 
mus.'  Idem, 

z  Supra  quam  hastam']  Servius  ad 
illud  lib.  IX.  yEneid.  '  Et  jaculum 
intorquens  emittit  in  auras,  Princi- 
pium  pugnae  :'  docer,cura  belhim  in- 
dicere  vellent  Romani,  Feciales  has- 
tam  ferratam,  aut  sanguineam  praeus- 
tam  ad  fines  eorum  misisse,  post  ter- 
tium  et  tricesiraura  diem  quam  res 


112 


SEXTf    POMPEII    FESTI 


Bellule/  apud  Plautum,  deminutivumadverbium  est  a  bene, 

quod  facit  belle,  et  beilule. 
Bellum  ^  a  belluis  dicitur :   quia  belluarum  sit  perniciosa 

dissensio. 
Bellutus,''  bestijE  similis. 
Beneficiarii  '^  dicebantur  milites,  qui  vacabant  muneris  be- 

neficio  :  e  contrario  munifices  vocabantur,  qui  non  vaca- 

bant ;  sed  munus  reipublicae  faciebant. 
Beneventum  ^  colonia  cum  deduceretur,  appellari  coeptum 


N0T7E 


repetisset  pafer  patratiis.  '  Sed  ciim 
Pyrrlii  teniporibiis  adversiis  transnia- 
rinum  Iiostem  belliim  Romani  gesturi 
essent,  nec  inveiiirent  lociim,  ubi 
hanc  solemnitatem  p.^r  Feciales  indi- 
cendi  belli  celebrarent,  dedenint  ope- 
ram,  nt  unns  de  Pyrrbi  militibus  ca- 
peretur,  qiiem  fecerant  in  Circo  Fla- 
niinio  locum  capere,  ut  qiiasi  in  bos- 
tili  loco  jiis  belli  indicendi  implerent. 
Denique  in  eo  loco  ante  yEdem  Bel- 
lonae  consecrata  est  coliimna.  ^'arro 
in  Caleno  ita  ait :  Diiccs  ciim  primiim 
hostilem  agrum  introirent,  ominis 
causa  priiis  hastam  in  eiim  agriim 
mittebant,  ut  castris  locum  capercnt.' 
Llnde  disciraus  non  in  omnibus  bellis 
hastam  super  eam  coliimnam  jecisse 
Romanos,  sed  tantiim  cuin  deerat 
vere  hostilis  locus.  Atque  bunc  mo- 
rem  procul  dubio  nobis  apertius  Fes- 
tus  explicaverat,  nisi  verba  ejiis  no- 
bis  nuitilator  barbarus  invidissef. 
Porro  Pub.  Victor  in  descriptione 
urbis,  in  regione  9.  '  iTldes  Bellonae 
versus  portam  Carmenfalem.  Ante 
hanc  sedem  columnaindex  belli  infe- 
rendi.'  Idem. 

*  Bellule]  A  bene,  benule,  belle, 
Lellule.  Idem. 

*»  Bellum]  A  belluis,  ut  vult  Fes- 
tus.  Sed  belluae  potin?  a  bello.  Prius 
dicebatur  duellum,  inde  heUum.  Quin- 
tilian.  lib.  i.  cap.  5.  '  Sed  B  quoque 
in  locum  aliarum  dedimus  aliquando. 


nnde  Burrhus  et  Bruges  et  Balana. 
Nec  non  eadem  fecit  ex  duello,  bellum. 
Unde  Duellios  quidam  dicere  Bellios 
ausi.'  Idcm. 

=  Bellutus]  Malim  belluatus,  ut  bel- 
luata  tapetia,  quae  belluas  referunt; 
sed  legendum  belluus.  Glossce  Isidori: 
'  belluus,  moribus  belluarum,'  Idem. 

<^  Benef.ciarii]  Emendabat  Salma- 
sius,  qui  mxmeribus  vacabant  heneficio. 
Sed  qiiia  per  beneficium  imperato- 
rum  vacabant  muneribus,  legendum 
est  pofius,  qui  vacahant  munere  ducis 
beneficio.  IUa  munere  ducis,  obliterata 
syllabadu,  ^/imerccjs,  in  mtmeris  post- 
ea  corriipta.  Beneficiarii  iidem,  inde 
et  imniunes  dicti.  Ut  contra  wunJ^ces 
qui  munus  obibant,  ut  fossas,  valluiii 
struerent,  excnbias  et  stationes  obi- 
rent,  aliaque  id  genus.  Idem. 

e  Benevcntum]  Vide  Segesta.  Liv. 
lib.  IX.  Plin.  lib.  III.  cap.  II.  Stepli. 
de  Urbibus.  Ant.  Aug. 

Bcncventum]  Oninibiis  nota  estcau- 
sa  nominis  in  Benevento  mutandi : 
nemo  tamen  vere  anfiquam  appella- 
tionem  reddidit.  Nain  de  Maloetio 
nugae.  Sed  Veteres  prius  sine  dubio 
dixerunt  Ma\6itrra,  ut  '2,nr6ein-a,  Si- 
piintiim,  'OTroex/Ta,  Opuntum.  Sicer- 
go  Malocnfa,  Maluntum,  et  Maluen- 
tnm,  ut  Auruncum  et  Averruncum. 
Prius  siquidem  dixerunt,  Sipuentum, 
Opucntum,  Maluentum.  S\c'TSp6(v- 
Ta,  Hydruntum  :  quanquam  et  ipsum 


DE    VKRBORUM    SIGNIFICATION  K    LIB.    II. 


113 


est  melioris  ominis  causa:    namque  eam   urbera    antca 

Graeci  incolentes  ju.aXomov  ^  appellarunt. 
Benignus  *  proprie  dicitur  is,  qui  bonis  et  dignis  largitur  : 

est  autem  compositum  ex  bono  et  gignendo. 
Benna  §  lingua  Gallica  genus  veliiculi  appellatur  :  unde  vo- 

cantur  conbennones  in  eadem  benna  sedentes. 
Bes''  appellatum  est,  quod  bis  tricns  sit,  quamvis  dura 

compositio  fiat^  bcssis  ex  trientc;    bessis    unciai  octo 

sunt,  trientis  '°  quatuor. 


8    Alii  juaAejSej/TcJf.— 9  '  Videtnr  scribendiim,  composilio  sit,  deletis  vei- 
bis  :   bessis  ex  triente:   quee  videntur  adjecta.'   Fulv.  Ursin. — 10  Ed.  Scal. 

trie7is. 


NOTiE 


dixcrunt  vZpovvra,  ab  v^povs,  ut  est 
apnd  Stephanum.  Sed  sic  semper  ex 
vlp6eis  contractnin.  Qnod  proprium 
est  Dorum  idiomatis,aquibus  Taren- 
tini,  et  magna  pars  Graeciae.  Sic  enim 
et  rinavTa  et  aiyKuvra,  pro  aly\r)evraf 
Tifj.-fi€vra.  Jos.  Scal. 

Beneventum]  Peiignorum  in  Sam- 
nitibus  oppidum.  Putat  Scaliger  Ve- 
teres  prius  dixisse  Ma\6fvra,  iit  "2,1^6- 
ej/ra  Sipuntuin,  'OTr^evra,  Opnntum  ; 
sic  ergo  Ma\6evTa,  Maluntum,  et  Ma- 
Iiientum,  prius  siqnidem  dixerunt 
Sipuentnni,  Opnentum,  Maluentum. 
Unde  Malebentnm,  quod  in  Bene- 
ventum  postea  ominiscausa  mutatnm 
est.  Nam  ridiculnni  est  rh  ixa\oiriov 
de  quo  hic  Festns  :  sed  fortasse  scrip- 
serat  (i.a\6evrov.  Ma\6evros  a  ixa\6eis, 
qux  /Eolica  vox  est  aTrh  rwv  fid\uv, 
lioc  est,  fxi]\<jov,  ab  ovibns.  Apnliam 
enim  ovibus  et  lana  nobllem  esse,  quae 
Appula  dicebatur,  satis  notiim  est. 
Hinc  Ma\6eis  urbs  illa  quam  ibi  con- 
diditDiomedes,  6  MaX6tis,rovMa\6ev- 
Tos.  yEtoli  vero  more  suo  6  Ma\6evros, 
rov  Ma\o€vrov.  Nam  ex  genitivo  casu 
aliorum  suum  nominandi  faciebant, 
ut  6  fxdprvpos,  rov  fiaprvpov,  6  fiaKapos, 
Tov  (laKdpov.  Salm.  in  Solin. 

^  Beiiignus]  Ridiciile   Festiis.    Be- 


Delph.  et  Var.  Clas. 


nignus  a  benus,  ut  dicebant  pro  lonus, 
Ut  Apello,  Apollo.  Benns,  benignus, 
nt  malus,  malignns.  Benignus,  libe- 
ralis,  etlargus;  malignus,  iiliberalis 
et  parcus.  Dac. 

s  Benna]  De  hoc  alibi.  Glossa- 
rium  :  *  Benarius,  aKr]vdpxv^-'  Jos, 
Scal. 

Benna]  Vox  Belgica,  banne,  qu!E 
corbem  significat  et  vehiculnm  vimi- 
neum  quadratum  duabus  rotis  volu- 
bile.  Quin  et  apud  eos  hodie  genus 
carri  itemque  apud  Helvetios  einben' 
ne  vocatur.  A  benna,  combennones. 
Et  in  Lexico  Latino-Gra^co,  comben- 
nit,  aw^aaTa^ei.  Dac. 

^  jBcs]  Inepta  Etymologia,  ct  mo- 
rosa.  Prius  Des  dicebatur,  ut  duo- 
nus,  bonus  ;  duellus,  bellus.  Auctor 
Varro.  As  ita  in  partes  suas  seca- 
tiir,  vel  tribnitur,  ut  ab  uncia  ad  oeto 
fiat  partinm  incrementum ;  ab  octo 
ad  duodecim  fiat  deminutio.  Cuni 
ergo  ad  octo  perventum  est,  tnnc  de 
asse  deminuendum  in  ratione  par- 
tiuni  inennda.  Non  enim,  ut  ante, 
quadrans,  triens,  semis  dicitur,  quai 
unciarum  adjectione  incrementum  ca- 
piunt  :  seddeest  uncia,deestsextans, 
deest  qnadrans  :  id  est,  deunx,  dex- 
tans,  dodrans.     Ergo  ab  octo  de  asse 


Pomp,  Fest. 


H 


114 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


BiBLiOTHEC^,et  apud  Graecos  et  apud  Latinos,  tam  libro- 
rum  magnus  per  se  numerus,  quam  locus  ipse,  in  quo 
libri  collocati  sunt,  appellantur. 

Bidental '  dicebant  quoddam  templura,  quod  iu  eo  bidenti- 


NOTiE 

deminnitur,  iinde  des,  dessis,  dictiis     quoddam    tcmplum. 


primum  aVeteribus;  et  haec  est  vera 
etymi  ratio.  Varro  in  enumeratione 
assis  partium,  postquam  ad  septun- 
cempervenit:  '  Reliqua,'inquit, '  ob- 
scnriora,  quod  a  deminutione  :  et  ea, 
quae  deminuuntur,  ita  sunt  nt  extre- 
nias  syllabas  habeant.'  Sed  Festus 
eandem  ponit  etymologiam  in  besse, 
quam  Graeci  «V  Sijtioipy.  Nam  et  5i- 
juoipov  dictum,  quod  duas  portiones, 
hoc  est,  duos  trientes  habet.  Sed 
Gra^ci  in  assis  distributione,  quam 
posterioribus  temporibus  oii7Kio(r/ti^;' 
vocarunt,  aliam  rationem  sequuntur : 
ita  enim  numerant,  ut  post  trientem 
adjiciant  tantum  unciam  :  ut  triens 
uncia,  hoc  est,  qnincunx  :  semis  nn- 
cia,  hoc  est,  septunx  :  deinde  jam  al- 
tero  triente  facto,  quem  nolpov  vo- 
cant,  Slnoipov  dicunt.  Ita  autem  nu- 
merabant  ultimis  temporibus  :  SwSe- 
KaroV  (KToV  rerapTov  rpirov  rplrov 
ZuoiKarov  9jij.i<TV  T^jutffu  SuSiKarov  5t- 
fxotpoV  5lfj.oipov  SuiSfKarov'  Slfioipov  fKroV 
Slfj.oipov  rtraprov  Xlrpa.  Tria  enira 
tantum  hic  variant.  Primus  triens, 
qui  simplici  accessione  unciarum  pro- 
greditur.  Alter  triens  compositus  vel 
ex  se  et  nncia,  vel  ex  semisse  et  un- 
cia.  Tertius  triens,  qui  ex  se  et  aug- 
luento  unciarum  compositus  est.  Et 
iterum  repetit  ordinem  primi  trien- 
tis,  uncia,  sextans,  quadrans.   Nam 


Nunquam  cnim 
doctissimus  Festus  ea  scripsif.  Verba 
sunt  barbari  mutilatoris.  Festus  ita 
scripsit :  Bidental  dicebant,  quod  in  eo 
bidentibus  hostili  sacrijicaretur.  Quis 
enim  nescit  Bidental  omnem  locum 
esse,  qui  de  ccelo  tactus  est?  Tan- 
tum  abest,  ut  temphim  duntaxat  dici 
debeat.  Glossarii  auctor  recte  ex- 
posuit:  '  Bidental,T({iros /cepoy»'({irA.7;|.' 
Quin  Persius  ipsnm  hominem  Ktpav 
vo-nXrtya  bidental  \ocsit:  'Tristejaces 
lucis,  evitandiimque  bidental.'  Arte- 
midorus  libro  ii.  u  Kfpawhs  ra  &(Trina 
rwv  X'«'P''«"'  iiriaTjfJLa  noiu  Sta  roiis  iviSpu- 
fievovs  jSai/ioiT,  koi  TctJ  eV  outoTs  yivo- 
fifvas  eva-ias.  De  Bidentibus  alibi 
diximus  in  Conjectaneis.  Glossa- 
rium  :  »  Bidentis,  SierTjs  ois,  opovra 
Trp6$ara.'  lege,  SiSSovra  irp60ara.  lii- 
dentes,  M  rwv  irpofidrwv,  Sih  rh  Si6Sovra 
elvat.  Graeci  bidental  vocant  «VtjAu- 
aiov.  GlossJE  GraECorum,€^Xu(rjo,  tA 
Kara(TKT\<pQivra  x'^?'^"-  Nam  o-KTjTrris 
fulgur.  Porro  de  Bidentibus  abunde 
diximus  in  Conjectaneis.  Bidentes 
sunt,  quas  fnrAcraas  Homerus  vocat : 
quae  neque  agnae  sunt,  quia  illae  non- 
dum  dentes  ediderunt,  neque  ada- 
siae,  quia  jam  ejecerunt:  a  quo  \fi- 
rroyvwfiovas  oves  vetulas  vocant  Grae- 
ci.  Jos.  Scal. 

Bidental]   '  Locus  sacro  perculsus 
fulmine,  qui  bidente  ab  aruspicibus 


se  componit  cum  illis  besuncia,  bes-     consecratur,  quem  calcare  netas  est. 


sextans,  besquadrans.  Ut  non  dubi- 
tari  possit,  quare  Sifiotpov  Grseci  vo- 
carint:  cum  possent  aliter  facere, 
et  a  tribus  quadrantibus  dodrantem 
potins,  quam  a  dnobus  trientibus 
bessem.  Jos.  Scnl. 

»  Bidental]  Apage  sis  illa   verba. 


Vetus  interpres  Persii  :  '  Bidental  a 
bidente,  quod  bidentibus  ovibus  ex- 
piabatur.'  Scaliger  haec  duo  verba, 
quoddam  templum,  quasi  baibari  muti- 
latoris  respuit,  quod  bidental  dicere- 
tur  quivis  locus  de  coelo  tactus.  Sed 
frustra  est  Scaliger.    Nam  cum  a  bi- 


DC    VERBORUM    SIONIFICATION  E    LIB.    II. 


115 


bus  hostiis  sacrificaretur.     Bidentes  autem  sunt  oves" 

duos  dentes  longiores  ceteris  habentes. 
Bigenera  ^  dicuntur  animalia  ex  diverso  gcncre  nata :    ut 

leopardus  ex  leone  et  panthera  ;  cicur  sus  '^  ex  apro  et 

scropha  domestica;  mulus  ex  equa  et  asiuo. 
Bignas  '  geminae  dicuntur,  quia  bis  una  die  natae  sunt." 
Bilbit""  factura  est  a  similitudine  sonitus,  qui  fit  in  vase. 

Naevius,  Bilbit  amphora,  inquit. 
Bilingues "  Brutates  Ennius  dixit,  quod  Brutii  et  Osce  et 

Graece  loqui  soliti  sint :  sunt  autem  Italiae  populi  vicini 

Lucanis. 


11  Qnidam  libri  hosticB,- 
fjiiia  hincE  %im  die  natce  sunt. 


-12  Alii  hibris. — 13  Kescribeiidum  monet  Dac. 


NOT.E 


dente  bidental  dictum  constet,  con- 
stat  etiam  non  prius  dictam  quam  a 
bidente  fiierit  expiatnm  et  conse- 
cratum.  Ergo  templum  quoddam  jure 
dicitur,  id  est,  locus  religionis  causa 
muro,  palis,  fune,  aut  simili  re,  clau. 
sus  septusque.  Etre  vera  ut  in  libris 
fulguralibusTagetis  et  aliorum  Etrus- 
co^um  continetur,  Aruspex  pura  veste 
indutus  bidente  locum  expiabat,  ex. 
piatum  consecrabat,  consecratum  se- 
piebat,  quia  calcari  nefas  erat.  Et 
hic  Festus  egit  de  prima  origine  vocis 
bidental:  postea  vero  fieri  potuit  ut 
bidental  diceretur  quivis  locus  ful- 
niine  tactus,  qui  bidente  non  fuerit 
expiatus  ;  nam  et  Persius  hominem 
etiam  bidental  vocavit.  Sed  non  ideo 
verba  Festi  sic  temere  mutilare  de- 
buit  vir  doctissimus.  Dac. 

^  Bigeyiera]  Docti  viri  putant  ali- 
quid  mutandum  in  cicur  sus,  Quod 
quare  sibi  persuadeant,  non  video. 
Jos.  Scal. 

'  Bignce]  Bignus,  pro  Bigenus,  eo- 
dem  modo  dictum  quo  Privignus,pro 
prigenus.  Nam  Pri  pro  Prae  dice- 
bant,  ut  Pridie.  Idem. 

Bigna']  Bignus  pro  bigeniis,  Infra, 
quia  bis  una  die  nutce  sunt.    Kescri- 


bendum,  quia  bince  una  die  natce  sunt, 
Dac. 

■»  Bilhit]  Glossarium:  '  Bilibit, 
iirt(TKiacriJ.hs  (paiVTJs.'  '  Bilbit,  $ofj.Pv^ei,' 
Jos.  Scal. 

Bilbit]  Vox  ad  imitationem  strepi- 
tus  quem  edit  aqua  vel  vinum,  cnm 
per  angustuni  phialae  colium  fnndi- 
tur.  Glossarium  :  *  bilbit,  iincrKia<T- 
fihs  (paivrjs.'  Imifatio  vocis.  Bilbcre 
Graeci  dicunt  jSo/u^SuAAeu/  et  $ofi0v- 
^nv.  Gloss.  '  Bilbit,  Pofxfiv^u,'  Inde 
'  bombylium.'  Dac. 

n  Bilingues]  Lego  Brutiates,  uon 
Brutates.  BpiridTai.  Apud  Porphy- 
rionem  tamenveterem  Horatii  inter- 
pretem  legitur  Brutaces,  in  eum  lo- 
cum, '  Canusini  more  bilinguis.'  'Bi- 
linguis,'  inquit,  '  dicitur,  quoniam 
utraque  lingua  Canusini  usi  sunt,  sic- 
ut  per  omnem  illum  tractum  Italia», 
quem  ex  majori  parte  Graeci  inco- 
luerunt.  Ex  quo  magna  Graecia  no- 
men  accepit.  Ideo  ergo  et  Ennius 
et  Lucilins  Brntaces  Bilingnes  dixe- 
runt.'  Ita  enim  ex  veteri  Codice 
emendandus  ille  Porphyrionis  locns. 
In  quo  vides  eadem  quae  hic  scribit 
Fesfus.  Jos.  Scal. 

Bilingues]  Brutates    legitur    apud 


116 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Biliis  apud  Afros  appellatur  semen  humanum  humi  profu- 

sum . 
Binomius,'4 "   cui  geminum  est  nomen,  ut  Numa  Pompilius, 

Tullus  Hostilius. 
Biseta  p  porca  dicitur,  cujus  a  service  setae  bifariam  divi- 

duntur,  cum  jam  esse  incipit  major  sex  raensium. 
Bitienses''  dicuntur,  qui  peregrinantur  assidue. 
Blandicella  verba  blanda  per  diminutionem  suntdicta. 
BJaterare '  est  stulte  et  percupide  loqui ;   quod  a  Graeco 

/Sxa^  originem  ducit,  sed  et  camelos,  cum  voces  edunt, 

blaterare  dicimus. 
Blennos^  stultos  esse  Plautus  indicat,  qui  ait:  Stulti,  sto- 

lidi,  fatui,  fungi,  bardi,  blenni,  buccones. 


14  Legenduni  monet  Scaliger,  Binominis. 


NOT/E 


Ennium    iib.    viii.    Sat.    '  Brutates 

bilingues.'    Brntates   autem 

iidem  qui  Bruttli  in  inferiori  partc 
Italise  qua  Sicilise  contigua  est,  a  Lu- 
canisorti,et  ab  iis  etiamdicti  Bruttii, 
quod  ab  eis  defecissent.  Lucani  enim 
Bruttins  vocabant  apostatas  et  fugi- 
tivos.  Strab.  lib.  vi.  et  Diodor.  Si- 
cul.  lib.xvi.  HincGlossarium,  '  Bru- 
tiani,  ol  rAy  SovKiKas  Ta|€is  xpf'*"'"''*'^'''" 
Tes.'  Serviiia  officia  debenles.  Vide 
'  Bruttiani.'  Dnc. 

°  Bi7iomius'\  Legit  Scaliger.  Bi- 
7iominis,  ut '  cognominis.'  Sed  et  Bi- 
nomius  rectum  erit  e  Graeco  Siwvvfxos. 
Glossae  '  Binomins,  SKiwfjiis.'  Leg.  5iw- 
vvfjios.  Idem. 

P  Biseta]  Bisxnum  vocat  Glossa- 
rium :  '  BisKnus,  xo'Pos  t^afxriviaios,' 
et  tamen  non  video,  qnomodo  Bisae- 
nus,vel  Bisenus  sit  e^afitjvialos.  Idem 
est  apud  eundem  auctorem,  '  Bibil- 
les,  5ifj.a\\oi.'  et,  '  Bicerres,  SlixaWoi, 
SiKpoaffot.'  Vide  ipsum  Festum  in 
'  Disulcus.'  Jos.  Scal. 

Biseta'\  A  bis  et  seta  quod  ex  utra» 
que  parte  setas  liabeat.     Quod  tum 


incipit  cum  sex  nienses  nata  est. 
Unde  eleganter  Glossarium  *  Bisse- 
tus,  xo^fo*  i^afx7)vialos.'  Porcus  sex 
menses  natus.  Dac. 

q  Bitienses']  A  Bitiendo  :  de  quo 
in  Conjectaneis.  Dicebatur  idem  et 
'  BEetere,'  scu  '  Betere,'  et  'Bitirc.' 
Glossarium  :  '  Bajsis,  7rpo(r«A0ps.'  Le- 
ge,  Batis.  Jos.  Scal. 

Bilienses]  A  verbo  bito  pro  beto,  id 
est,  eo.  Varro.  'Mulierem  foras  be- 
tere  jussit.'  A  bito  igitur  bitio,  unde 
bitiensis,  qui  peregrinatur  assidue. 
Dac. 

^  Blaterare]  B\o|.  Glossarium, 
'Blanx,  (vrjeifs.'  Legendum  BUtx. 
Jos.  Scal. 

Blaterare]  Stulte  loqui  et  inaniter. 
Plaut.  Aulul.  '  Ubi  tu  es  quae  blate- 
rasti  jnni  vicinis  omnibus.*  Blatero,  a 
blatio,  quo  usus  est  Plaut.  in  Aniphit. 
'Qni,  malum!  inteliigere  quisquam 
potis  est,  ita  nugas  blatis!'  Blatio  a 
/3Ao|  piscis  niliili.  Unde  per  Meta- 
phoram  blax,  fatuus,  stultus.  Gloss. 
'  Blax,  fvridris.'  Dac. 

'  Blennos]  Propric  quos  vulgo  di- 


DE    VKRBORUM    SIGN  JFICATIONE    LIB.    II. 


117 


Blitum'  genus  oleris  a  saporis  stupore  appellatura  esse  ex 
Graeco  putatur,  quod  ab  his  /3Aa^  dicatur  stupidus. 

BoA  "^"  serpens  est  aquatilis  ;  quem  Grgeci  vdpov  vocant :  a 
qua  icti  obturgescunt :  crurura  quoque  tumor  viae  labore 
collectus  boa  appellatur. 

Boare/  id  est,  clamare,  a  Graeco  descendit  (Soum. 


15  Aliilibb.  Bova. 


cimus  morveux.  Nam  ^Xewa.  est  ^t-vfa, 
tnorve.  Locns  Plauti  est  in  Bacchid. 
V.  1.  Idem. 

'  Blituni]  Plaut.  Pseiid.  iii.  2.  'Ap. 
ponunt  rumicem,  brassicam,  betam, 
blitum.'  Inde  fatui  blitei.  Plaut.  Tru- 
cul.  IV.  4.  *  Biitea  et  lutea  est  mere- 
trix,  nisi  quae  sapit  in  vino  ad  rem 
suam.'  Blitum  autem  non  a  )3\a|  sed 
a  ^kItov.  Hesycii.  ^kItov,  Xaxo-vov 
cISos.  'Genusoleris.'  Scliol.  Aristoph. 
^kItov  ixwphv  elvai  Soku  \dxavov,  '  bli- 
tum  videtur  esse  olus  insipidun).'  Et 
forte  ^xWov  a  ^Krrrhv  abjiciendum. 
Jdem. 

"  Boa\  Crurum  tumor.  Luciliiis  : 
'  Ingiien  ne  existat,  papulae,  tama, 
ne  boa  noxit.'  Glossarium  ;  '  Bor,  6 
rovs  Tt^Sas  (pXeyfjiaivciov.'  Puto  jBod. 
Nam  et  a  morbo  aRgrotans  ipse  dici 
potuit,  ut  Carcer,  qui  in  carcere  est, 
et  Ergastulus,  qui  in  ergastulo.  Lu- 
cilius :  '  Non  ergastiihis  unus,  et 
alius  judicem  Op[)osiiit.'  Idem  :  *  ut 
nemo  sententiam  libere,  quasi  ergas- 
tiilus,  possit  dicere.'  Sic  servus  Ao.ra 
dicebatur,  qui  noxam  fecerat.  Unde 
'  dedere  noxam"  dicebant  Veteres. 
Est  etiani  Boa,  morbus  boum  Aucto- 
ribus  rei  rusticae.  Glossario  quoque 
*  Bova,  vdaos  ^oSiv.'  Sive  Boam,  sive 
Bovam  scribas,  niliil  interest.  Jos. 
Scal. 

Boa]  Vel  Bova,  nihil  enim  interest, 
sic  dicta  quod  bubulo  lacte  nutriatur, 
ait  Plin.  lib.  viii.  cap.  14.  '  Faciunt 
his  fidem  in  Italia  appellata;  box  in 


NOT/E 

tantam  amplitudinem  exeuntes,  ut  D. 
Claudio  principe  occisae  in  Vaticano 
solidus  in  alvo  spectatus  sit  infans. 
Aluntur  primo  bubuli  lactis  succo 
unde  nomen  traxere.'  Mihi  magis 
placet  a  magnitudine  boas  vel  bovas 
dictas.  Inde  crurum  tumor  boa.  Lu- 
cil.  '  Inguen  ne  existat,  papulae,  ta- 
ma,  ne  boa  noxit.'  Inde  etiam  boa 
dictus  qui  hoc  vitio  laborat.  GIos- 
sariiim:  *  Bot,6  TovsirSSas  (pXeyfiaivwv.' 
Lege,  nt  optime  Scaliger,  boa.  Et 
etiam  boa,  morbus  boum  auctoribus 
rei  rusticae,  Glossario  quoque  '  boa, 
v6(Tos  &OWV.'  Salmasius  vero  boam  ser- 
pentem  dictum  putat  a  Graeco  dvris, 
quod  idem  est  ac  Svtt^s.  jEoIes  Bce- 
otii  dicebant  ^vTqs,  inde  boa,  ut  ^vifi\s, 
popa:  SvT]s  et  SvTrjs  idem  est  quod  ko- 
XvfjL^tjTijs.  Hesj'chius,  Svinrr)s,  KoXvfi- 
;37jT7/s,  SvTTjs.  Dicebatur  et  Svris  pro 
eodem,  sic  d^;uo5i'7js  et  afxfxo5irT7)s, 
idem,  alterum  genus  serpentis:  qui 
Graece  sciunt  noi  unt  me  verum  loqui. 
Natricem  eandeni  ciim  boa  facinnt 
Glossae :  '  Natrix,  boa,  extos  ilSos.' 
Ita  scribendum.  Boa  vero  pro  tu- 
more,  qiii  ex  labore  viae  in  criiribus 
coUigitur,  aliam  habet  originem,  sed 
ffique  Graecam,  Sinj  est  KaKoirddeia,  ttJ- 
vos,  TaXanrwpitt,  jEoIice  fivri,  Latine 
boa.  S\cSipTvp,^epTrvp,  verber :  oeX(pvs, 
P4x<l>vs,  viilva.  KXdSa,  KXd^a,  clava. 
Idem  et  ^virrriv  dicebant  qui  aliis 
SuTTTTjs.  Dac. 

"  Boare]  Resonare,cIamare.  Plant. 
•  Boat  coehim  fremitu  virum:'  et  En- 


118 


SEXTt    POMPEII    FESTI 


Boarium  forum  Romse  dicebatur;   quod  ibi  venderentur 

boves. 
Bocas  y  genus  piscis :   a  boando,  id  est,  vocem  emittendo 

appellatur. 
Boiae,^  id  est,  genus  vinculorum,  tam  lignese,  quam  ferreaj 

dicuntur. 
Boicus  ager^  dicitur,  qui  fuit  Boiorum  Gallorura  :  is  au- 

tera  est  in  Gallia  citra  Alpes,  quaj  togata  dicitur,  in 

qua"^  sunt  Mediolanenses. 
Bombitatio  '^  ^  est  sonus  apum,  ab   ipso    sonitu  dictus ; 

sicut  mugitus  boura,  hinnitus  equorum. 
Bona,''  id  est,  substantia  rerura,  dicta  sunt  quae  digna  sint 

bonis. 
Botulus  "^  genus  farciminis  propter  connexionem  a  bolis  sic 

appellatur. 

16  AX.inqiw. — 17  AVn  Bombizatio,\el  Bombigatio. 


Leg. 


iiius,  *  claniore  bovantes 
sariiim  :    '  bobantes,  ^ouvrfsJ 
Bovantes.  Idem. 

>  Bocas]  Boca  dicitiir  et  box  a  Grac- 
co  /3o'a|,  iSil,  oTrb  ttjs  jSoTJr,  a  voce,  ide- 
oqne  et  Merciuio  dicatus.  Athen. 
lib.  VII.  De  piscibus  vocalibus  idem 
Athenaeus  lib.  viii.  et  ibid.  Casaub. 
Idem. 

^  Boia]  Boiapropriecollare:  vete- 
res  Glossie  :  '  Boia,  k\oi6s.'  et  *  im- 
boio,  KXothv  irepirlBrjixi.'  Siepius  in  ve- 
tcribus  historiis  Martyrum  manu- 
scriptis  legitur  :  ut,  '  Tolle  boiam  de 
collo  meo.'  Non  mediocriter  errat 
Brodaeus,  qui  Boiam  eandem  cum 
Taureafacit:  cum  Taurea  sit  scutica. 
Hesychius:  ^xipayva,  juafm|,  pdfiBos, 
ravpela.et,  fiapdyva,  jf  Tavpeia.  Arte- 
midorus  de  carnibus  bubiibs,  quod  non 
bonum  sit  videri  in  soninis  eis  vesci, 
pnesertim  servis:  BovKots  5e  fiarrdvovs 
((T-)}fi.alv(i)  Sta  rhv  'tfj.dvTa,Ka\  rrjVTavpfiav. 
Albisit  Plaiitus:  '  Boius  Boinni  ttrit.' 
Nam  Boiani  accipicnduni  pro  coliari, 


NOT.^ 
Inde  GIos-  ciim  tamen  qui  hoc  dicit,  vcilet  acci- 
pi,  tanquain  si  dixisset  ipsiim  Galbiin, 
cum  Galla  cubare.  Notiiin  enim  Boi- 
os  esse  Gallos.  et  Glossarium  :  *  Bos 
buc,  honfyepoi,  uis  ol  rdWot.'  Scribe  ; 
Bos,  Bovs.  Boi,  fTfpolus  ol  rdWoi.  Jos. 
Scal. 

»  noicus  agcr]  Boii  Galli  qui  circa 
Padum  oliiii  habitavere  sed  inde  a 
Romanis  ejecti  ad  Istrum  apiid  Tau- 
riscos.  Strab.  lib.  v.  et  Liv.  lib.  v. 
Dac. 

b  Bombilatio]  B6fj.Pos  Graecis  vox 
apum.  Inde  bombito,  bombitatio. 
Idem. 

c  Bona]  Per  snbstantiam  intellige 
oviriav.  Quidain  bona  a  6f«N</o:  nani 
et  Veteres  dicebant  bennm,  pro  bo- 
num.  Vossius  ab  /Eolico  ovhs  ab  inu- 
sitato  6vr]  vel  ab  dvfu  vel  ovrffit,  juvo. 
Sed  bonwn  a  prisco  duonum,  ut  a  '  du- 
ellum,'  •  bellum  ;'  a  'duis,' '  bis.'  Vide 
'duonum.'  Idcm. 

^  Botulus]  Glossarium  :  '  Botulus, 
<pv(TKos.'  Bolos  hic  prima  longa  acci- 


DE   VERBORUM   SIGNIFICATIONE   LIB. 


119 


Bovem  bidentem  *  a  dentium  numero  dicunt  appellari. 

Bovinatur/  conviciatur. 

Brachium  §  nos,  Graeci  ^paxiaiv  dicunt :  quod  deducitur  a 

fipocX^,  id  est,  breve :  eo  quod  ab  humeris  ad  manus  bre- 

viora  '^  siut,  quam  a  coxis  plantas. 
Brassica  ^  a  praesecando  est  dicta. 
Breve  a  Graeco  descendit,  quod  est  ^poLyy. 
Bruma '  a  brevitate  dierum  dicta. 
Brundisium''  quidam  poetae  brevitatis  causa  Brendam '' 

dixerunt. 


18  Ed.  Scal.  iretiores.— 19  Alii  Brundam. 


NOTiE 


piendutn  :  per  bolos  enim  faicieban- 
tur,  Jos.  Scul. 

Botulus]  Lucanica  carnis  suillae  bo- 
lis  farla.  Unde  et  nomen,  nt  vult  Fes- 
tus.  Sed  repugnat  quantitas.  Bolus 
enim  primam  producit,  botulus  vero, 
et  per  diminutionem  botellus,  ean- 
dem  corripit.  Quare  optinie  Vossius 
a  iSoTbjcibus.  Vel  a^^ueaAo»/ farcimen. 
Dac. 

^  Bovem  bibentem]  Vide  '  ambidens.' 
Idem. 

^  Bovinatur]  Bovinator,  tergiversa- 
tor.  Gell.  lib.  xr.  cap.  7.  Anl.  Aug. 

Bovinaturl  Nusquam  reperies  hoc 
verbum  pro  conviciari.  Bovinari 
enim  est  tergiversari ;  de  quo  satis 
alibi.  Glossarium  :  '  Bovinatorcs,  60- 
pv^oirotol,  6pvXKov  iroiovvres,  ^  rapaxhv.' 
Glossae  Isidorimelius :  'Bovinatores, 
Jnconstanles.'  Jos.  Scal. 

Bovinatur]  Vocabularium  vetus: 
Bovinalor,  convitiator,  inconstans. 
Bovinari,  convitiari,  damnare,clama- 
re.  Glossarium:  '  Bovinatores  eopu- 
^OTTOioi,  BpvWov  TTOiovvres,  ^  rapaxvv.' 
Id  est,  turbautes,  rumorem  facientes, 
vel  tumultnm.  Glossap,  Isidori :  '  Bo- 
vinator,  inconstans.'  Nempebovinari 
est,  tergiversari.  Lucil.  '  Hicce  stri- 
gosu'     bovinatorque    ore    improbu' 


duro.'  A  bove  in  arando  strigante. 
Vide  Gellium  lib.  xi.  cap.  7.  Dac. 

e  Brachium]  Os  ab  humero  ad  cu- 
bitum.  Graecis  fipaxioiv,  a  i3paxu,quod 
breve  sit  si  cum  osse  femoris  confera- 
tur.  Idem. 

•»  Brassica]  Aprce  et  seco,  p  mutato 
in  b,  et  e  in  i.  Varro  lib.  iv.  de  L.  L. 
'Brassica,  ut  praeseca,  quod  ex  hujus 
scapo  minutatimpraesecatur.'  Id^. 

Breve]  A  ^paxv, mutato  x  in  ">  ut  a 
tiaXdxv  malva.  Idem. 

•  Bruma]  A  brevitate  dierum.  Sic 
igitur  ducenda  etymologia  brevissi» 
mus,  brevimus,  brevima,  breuma, 
bruma.  Varr.  lib.  v.  de  L.  L.  '  dicta 
bruma  quod  bievissimus  dies  est.' 
Idem. 

•^  Brundisium']  Immo  Bpevriiffiov,  seu 
Bpivrfaiov.  Prius  Bptvrv  dictum  vide- 
tur:  idque  esse  antiquum  nomen  ejus 
oppidi :  quod  siguificat  lingua  Creten- 
sium  Cervum.  Jos.  Scal. 

Brundisium]  NuUibi  hodie  Brendam 
apud  poetas  reperies.  Sed  omnino 
rescribendum -BrfwJum  vel  Brentiutn; 
Brundisium  enim  dictum  quod  portus 
habeat  cervi  cornua  leferentes,  quem 
Messapii  fipivSov  et  Ppevnov  vocant. 
Hesych.  ^peVSor,  tKarpov.  Vide  Stra- 
bouem  lib.  vi.  et  Eustalh.  in  Horaer, 


120 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Brulianae  parraae '  dicebantur  scuta,  quibus  Brutiani  sunt 
usi. 

Brutiani'"  dicebantur,  qui  officia  servilia  magistratibus 
praestabant :  eo  quod  hi  primum  se  Hannibaii  tradide- 
rant;  et  cum  eo  perseveraverunt,  usquedura  recederet  de 
Italia. 

Brutum  "  antiqui  gravem  dicebant. 

BuBiNARE"  est  menstruo  mulierum  sanguine  inquinari. 
Lucilius :  Haec,  inquit,  te  imbubinat,  et  contra  te  imbul- 
bitat.  Imbulbitare  est  puerili  stercore  inquinari.  Dic- 
tura  ex  fimo,  quod  Graeci  appellant  /3oX|3»tov. 


NOT/E 


p.l409.  Stephanus  auctorem  hujus 
ety tnologiae  citat  Seleucum  in  Glossis. 
Dac. 

'  BrutiancE  parmce]  Vide  *  parinu- 
lis.'  Idem. 

™  Brutiani]  Videndus  Gell.  lib.  x. 
(•ap.  3.  Ant.  Aug. 

Bruttiani]  Breltiani  esset  legen- 
dimi,  quia  a  Brutiis,  quos  Graeci  Bper- 
Tiovs  dicunt,  ductum  est  nomen  :  uec 
aliter  habent  manuscripti  libri  Livii, 
qu^  Brcttii.  Vide  A.  Gellium  lib. 
X.  cap.  3.  Ful.  Ursin. 

Brutiani]  Eleganter  vetus  Glossa- 
rium  :  '  Brutiani,  oi  SovKiKhs  ri^fis 
XpetnxTTovvres.'  Non  cnim  vocat  Sov- 
Aoi/s.  Eos  Fulgentius  ait  etiam  Ge- 
rones  dictos.  'Congerrones,'  inquit, 
*qui  aliena  ad  se  congregant.'  Unde 
apud  Romanos  Gerones  BriUiani  dic- 
ti.  Quod  veruni  est.  Nam  Gerones 
sunt  x^*?"'''''''"»  irpaKTrjpfs,  ut  auctor 
Glossarii  docet.  Apud  Plautum  sunt 
Geruli,  in  Truculento:  '  Ite  hac  siniul 
muli  aeris,  daninigeruli,  lorasgerones, 
Bonorum  hamaxagogae.'  Atque  hjec 
est  prinia  conjectura  nostra  de  Bru- 
tianis  geronibus.  Sed,  ut  ingenue 
fateamur,  putamus  potius  dictos,  quia 
gerones  literarum  et  publici  cursores 
erant.  Strabo  :  tcDi'  5e  niKffTwv  vnrjpxf 
li7)Tp6iro\is  UiKivrla,  vvv\  5e  Koi/iTjSJij'  f  w- 
rti/  airw(rdfVT(s  VTtb  'Pw/xotftif  5i«  tt/»/  Trpbs 


avvifiav  Koivwviav.  uvtI  Se  (TTpoTtiaj^fie- 
podpo/^etv  Koi  ypa/MixaTOtpopuv  OTreSefx- 
6170-01'  iv  TCfi  t6t€  drinoffitp,  KaOdirfp  Koi 
\evKavol,  Ka\  /SptTTioi  koto  tos  outoj  Oi- 
Tios.  Jos.Scal. 

Brutiani]  Vidc  '  bilingues.'  Quod  sc 
Annibali  dedidissent,  hoc  poenae  iis  a 
llomanis  impositum,  ut  cursores  es- 
sent  et  tabellarii.  Vide  Gell.  lib.  x. 
cap.  3.  et  Strab.  extremo  lib.  v.  qui 
iion  Bruttiis  tantum,  sed  Picentinis 
etiam  et  Lucanis  factum  tradit.  Inde 
etiam  Bruttii  gerones  apud  Fulgenti- 
um.  Porro  ab  ultimis  usque  SEeculis 
victoribus  is  mos  fuit,  ut  gentes  de- 
victas,  quas  pcnitus  nollent  exscin- 
dere,  ad  vilia  servitia  cogerent :  sic 
Josue  Gabaonitas,  quos  delere  ei  ne- 
fas  erat  propter  sacramentum,  aqua- 
tores  fecit  et  lignarios.  Dac. 

n  Brutum]  Horat.  'quo  bruta  tel- 
lus.'  Estque  ex  Etruscorum  librorum 
doctrina,in  quibus  etiam  eodem  modo 
'  bruta  fulmina '  dicebantur.  Jos. 
Scal. 

o  Bubinare]  Glossae  Isidori :  '  Bu- 
vinare,  sanguine  inquiuare  mulieris 
menstruatae.'  Versum  Lucilii  sic  le- 
gcbat  Franciscus  Duza  :  'Haec  te  im- 
bubinat,  et  contra  te  imbulbitat  ille.' 
vel,  'Te  imbulbitat  infar.s.'  Imbul- 
bitare  autem  est  quovis  stercore  in- 
quinare,  non   tantum   puerili.     Sed 


DE    VF.RBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB,    H. 


121 


Biibleum^°  p  est  genus  quoddam  vini. 

Buccina''  quam  nos  appellamus,  Graeci  buchianon'  a  si- 

militudine  soni  dicunt. 
Bucephalus"^  vocatus  est  equus  Alexandri  regis,  propter 

quandam  bubuli  capitis  similitudinem. 
Bucerum  '  pecus  de  bubus  dicimus. 
Bulgas  *  Galli  sacculos  scorteos  appellant. 
Bulimam"  Graeci  magnam  famem  dicunt,  adsueti  magnis 


20  Al.  Bubeum  et  Bublimm.—I  Legendum  monet  Scal.  Graci  Bucanen. 
2  Scal.  et  Dac.  corrigiint  Bulimum. 

NOT^ 

hic  Lucilii  versum  Festusexplanavit, 
ubi  de  puerili  stercore  loquitur.  Dac. 

P  Bubleum^  Theocritus  Eidyll.  xiv. 
Bybllni  vini  facit  mentionem.  Ant, 
Aug. 

Bubleum]EtBublinum.  Grzece  )3i5j3- 
Mvos.  Theocrit.  Idyl.  Xiv.  'Avai^a  Se 
$v0\tvou  aiiTols  E,vwSr},  rfrSpuv  eTeaiv, 
'Relevi  autem  Bubleuni  illis  Fra- 
grans,  quatuor  annorum.'  Dac, 

'J  Buccina]  A  Graeco  fivKdvr],  ut  op- 
time  correxit  Scaliger,  a  similitudine 
soni,  quia  bou  bou  canit ;  ut  sentit  eti- 
am  Varrolib.  iv.  de  L.L. '  Etiam  buc- 
cinator  a  vocis  similitudine  et  cantu 
dicitur.'  Idem. 

>■  Bucephalus']  Contra  Festum  scho- 
liastes  Aristopbanis  :  ov  yap,  inquit, 
^ovKecpdXous  'imrovs  Ka\ovfjiev  Sia  rh  (xop- 
<pT)v  roiavrT]v  aiirovs  exeiv,  aWa  Sta  ou- 


^  Bucerum]  Glossarium  :  '  Buce- 
rum,  yevv7)ixa  /3i(is.'  lege,  /3o(5y.  Jos, 
Scal. 

Buccrum]  Eleganter  Lucret.  lib.  v. 
*  Lanigeraeque  simul  pecudes  et  bu- 
cera  secla.'  Et  Ovid.  lib.  vi.  Meta- 
morpli.  '  Lanigerosque  greges,  ar- 
mentaque  bucera  pavit.'  Gloss.  Phi- 
loxeni;  '  Bucerum,  yevvrjfia  Pohs' 
leg.  Bucerum  seclum.  Dac. 

'  Bulgas]  Adhuc  Galli  nomen  re- 
tinent,  sed  inroKopiariKitis ,  Bulgetas, 
Sunt  autem  risci  scortei,  Jos,  Scal, 

Bulgas]  Ita  sacculos  pellaceos 
crumenas  Veteresappellarunt.  Lucil. 
'  Cni  neque  jumentum  est,  nec  ser- 
vus,  nec  comes  ullus,  Bulgam,  et  quic- 
quid  habet  nummorum,  secum  habet, 
ipse  Cum  bulga  ccenat,  dormit,  lavit, 
omnis  in  una  Spes  homini  bulga,  hac 
rws   eyKexapdxOat,  us  Kal  'Ahe^dvSpov     devincta  est  cetera  vita.'     Vocabu- 


rov  MuKeSdvos  6  'tirrros  ^v,  i.  e.  '  Neque 
enim  Bucephalos  equos  dicimus,  quod 
tali  forma  praediti  sint,  sed  quod  ta- 
lem  notam  inustam  gerant,  ut  equus 
Alexandri  Macedonis.'  Idem  Arria- 
nus  :  vel  quod  notam  candidam  in  ca- 


lum  Gallicum,  quod  Festus  intelligit, 
est  bouge,  et  diminutivum  bougette, 
Et  Latinos  a  Gallis  vocem  bulgam  ac- 
cepisse  creditum  est.  Sed  melius 
Vossius  qui  ab  j^olico  fioXyhs,  pro 
fioKyhs,    deducit,  nam  fj.o\yhs,  $6etos 


pite  habuerit  equus  Alexandri,  ipse  a<TK6s,  Dac, 

totus  niger.    Sed  verum  est  ita  dic-         "  Bulimam]  Lege  Bvlimum,    Ego 

tum  fuisse  quia  Thessalus  esset,  her-  id  irddos  invenio  Furcillam  dictum  a 

bamque  boucranion  inustamhaberet.  vetere  collectore  Glossarum  :  '  Fur- 

Ita  enim   generosos    quosque  equos  cilla, /3ouA(/uos,  6/xe7os  \tfj.6s,'    In  Isi- 

suos  inurebant  Thessali.  Idem,  doro, '  Curcilla,  oppilago  :'  et  contra, 


122 


SEXTI    POMPKII    FESTI 


et  amplis  rebus  praeponere  bu,  a  magnitudine  scilicet 
bovis :  hinc  est,  quod  grandes  pueros  bupaedas  appel- 
lant ;  et  mariscam  ficum,  busycon. 

Bulla "  aurea  insigne  erat  puerorum  praetextatorum,  quae 
dependebat  eis  a  pectore,  ut  significaretur  eam  eetatem 
alterius  regendam  consilio :  dicta  auteni  est  a  Graeco 
serraone  ^ovXrj,  quod  consilium  dicitur  Latiue :  vel  quia 
eam  partera  corporis  bulla  contingat,  id  est,  pectus,  in 
quo  naturale  manet  consilium. 

Burranica  potio  ^  appellatur  lacte  comraixtum  sapa  :  a  rufo 
colore,  quera  burrum  vocant. 

Burranicum,^  genus  vasis. 

Burrum^  dicebant  antiqui,  quodnunc  dicimus  rufum:  unde 


'Oppilago,  curcilla.'  Qiiod 
paiticula/3oD,  miratus  suni  a  Justinia- 
no  imperatore  jSouiroj/rjpoi/compositum 
esse,  Novella  vi.  $ovn6vr]pov  -Kopelav. 
Pono  fioiiraiSa  dicebant,  quem  Lati- 
ni  Catulaslrum.  Glossarium  :  '  Ca- 
tulaster, /SouTrais.'  AliaeGlossae  :  'Ca- 
tulester,  pupa,  pupula,  iroWTjl.'  Cat- 
lastros  est  vetus  lectio  apud  Vitrnvi- 
um  lib.  vni.  cap.  4.  Quod  a  iiobis 
admodum  adolescentibus  olim  anim- 
adversunrWuit.  Jos.  Scal. 

Bulimam']  Corrige  cum  Scaligero 
bulimum,  Graece  ^oiKiixos,  a  particula 
epitatica  $ov,  a  bovis  magnitudine,  ut 
$ov\iiiia,  ^ovTTfiva,  fiovya^ios,  fiovy\oi(T- 
ffos,  fiovirais,  fiovffVKov,  ct  alia  multa. 
Dac. 

^  Bulla]  BouX^.  Tarentine  ^ovX^, 
/3(5\Xa:  etavaPo\^,aixP6\\a:  undeAbol- 
la.  Quod /Eolismum  resipit.  Jos.iScai. 

Bulla]  Varro,  ut  refert  Plutarch. 
ab  vEolico  p6\\a,  pro  fiov\^,  et  pueris 
datam  ut  fv^ov\ias  (Tvfi$o\ov,  quod 
cum  Festo  facit.  BuUa  autem  in  col- 
lo  pueris  ingenuis  suspendebatur  au- 
rea,  libertinis  scortea,  et  a  Tarqui- 
nio  Prisco  originem  liabcrc  putatur. 
Dac. 

y   Burranica  polio]    Vide,  quac   in 


NOT^ 

t  de      Conjectaneis  de  lioc  olim  scripsimus. 


Jos.  Scal. 

Burranica  polio]  Hanc  facit  lacte, 
id  est,  lac,  cum  sapa,  id  est,  mulso 
decocto.  Burranicam  potionem  desig- 
nat  Ovid.  lib.  IV.  Fast.  '  Dum  licet, 
apposita,  veluti  cratere,  camella,  Lac 
niveura  potes,  purpureamquesapam.' 
Dac. 

«  Burranicum']  A  burro,  id  est,  ru- 
fo.  Jdem. 

^  Burrum]  Eleganter  homines  ex 
potione  rubentes  ait  Bun-os  a  Vete- 
ribus  dictos.  Qiiod  verbum  in  eo- 
dem  sensu  retinet  Hispanica  lingua. 
Burraceos  enim  vocant  ebriosos,  et 
vas  vinarium,  Burraceam.  Glossa- 
rium  :  '  Burrum,  irv^libv,  ^avB6v.'  Jos. 
Scul. 

Burrum]  Burrus  a  Graeco  iru^^Js. 
Glossar.  vet.  '  Burrus,  irv^l>6s.'  pro 
hurrus  sappe  scribebant  byrrus.  Ser- 
viiis:  '  Pyrrus  a  colore  comas  sic  dic- 
tus,  qui  Latine  byrrus  dicitur.'  Sic 
ni»^^(as,  nomen  proprium,  apud  Lati- 
nos  veteies  coniicos  Byrrias  dicitur. 
Sic  genus  equi  brevioris  a  colorc 
Grjeci  Trvfiyixo",  Latini  bnrrichum  ap. 
pellarunt.  Uiide  nostruin  bourriquc. 
Dac. 


DE   VERBORUM   SIGNIFICATIONE   LIB.   II. 


123 


rustici  burram  appellant  buciilam,  quae  rostium  habet 
rufum :  pari  modo  ^  rubens  cibo  ac  potione  ex  prandio 
burrus  appellatur. 

Bustum''  proprie  dicitur  locus,  in  quo  mortuus  est  com- 
bustus  et  sepultus:  diciturque  bustum  quasi  bene  us- 
tum :  ubi  vero  combustus  quis  tantummodo,  alibi  vero 
est  sepultus,  is  locus  ab  urendo  ustrina  vocatur  :  sed  mo- 
do  bustum,  eo,  quod  sepelitur,  sepulcra  vocamus. 

Buteo  ^  genus  avis,  quse  ex  eo  se  alit,  quod  accipitri  eri- 


NOTiE 


^  Pari  modo]  Hinc  Nestor  :  *  Bur- 
ras  dicitur  qni  ex  potione  cito  (it  ru- 
beus.'  Hoc  verbum  in  eodem  sensu 
retiuet  Hispanica  lingua,  burraceos 
enim  vocat  ebiiosos,  et  vas  vinarium 
burraceam.  Idem. 

<=  Bustum']  Ab  hoc  inauspicatum 
genus  d^Vmm  Ambustmeum  d.\c\.\im  pu- 
tarim,  quod  circa  busta  versetur. 
Glossarium,  '  Ambustandus  :  elSos 
bpviov.'  lego,  Ambustaneus :  ut  Circa- 
nea  avis :  eaeque  Ambustanece  aves 
dictae  videntur,  quae  de  busto  seu  ro- 
go  aliquid  in  tecta  deferebant,  et  in- 
cendium  portendebant :  unde  *  incen- 
diarlaj  aves'  in  augurali  disciplina. 
Servius  in  Fragmentis  :  *  Sane  bubo, 
si  cujus  aedes  insederit,  et  vocem  mi- 
serit,  mortera  significare  dicitur.  Si 
autem  de  busto  sudera  ad  tectum  de- 
tulerit,  incendium  aedibus  porten- 
dere.'  Quin  eandem  Spinturnicem 
fuisse  cum  incendiaria,  non  dubito. 
Graeco  euim  nomine  dicta  est,  iropo 
rhv  crvivdripa  :  quod  carbonem  ex  rogo, 
aut  ex  altari  in  aedes  inferret :  (nnv6i]p 
est  strictura  ignis.  Neque  vero  prae- 
termittendum,  quod  de  Ustrina  hic 
dicitur,  separatam  aliquaudo  a  se- 
pulcro,  aliquando  conjunctam  fuisse. 
Ideo  hoc  cavebatur  a  Veteribus :  quin 
et  lex  monumentis  applicabatur,  ut 
licet  notare  in  antiquis  duobus  saxis 
Roraae :    hvic.   mo>)imento.    vstri- 

NVM.  APPLICARI.  NON.  LICET.      Item, 


AD.  IIOC.  MONIMENTVM.  VSTRINVM 
APPLICARI.  NON.  LICET.    VctUS  GloS- 

sarium  :  '  Ustrina,  irvpKdia. :  *  ustriua,' 
KavaTpa  viKpHv.'  Servii  Fragmenta  : 
'  Apparatus  mortuorum  funus  dici  so- 
let :  exstructio  lignorum,  rogus  :  sub- 
jectio  ignis,  pyra  :  crematio  cadave- 
ris,  bustum  :  locus,  ustrina :  operis 
constructio,  sepulcrum  :  inscriptum 
nomen,  memoriaque,  monumentum : 
publicae  autem  ustrinae  erant  in  ex- 
quiiiis,'  inquit  Acro.  Jos.  Scal. 

Bustum}  Area  soli  in  qua  corpus 
crematur  et  sepelitur,  unde  et  busta 
olim  sepulcra  dicta  sunt.  Vide  infra 
in  '  sepulcrum.'  Et  Cicero  in  ii.  de 
legibus  :  '  Pcena  est  si  quis  bustum, 
hoc  est,  tymbon,  aut  monumentum 
violarit.'  Locus  ubi  corpora  combus- 
ta  sunt,  nec  sepulta,  ustrina  dicitur. 
Pyra,  lignorum  congeries,  rogus  est 
cum  jam  arderecoepit.  Virgil. 'Con- 
stituerepyras...Ter  circum  accensos, 
cincti  fulgentibus  armis,  Decurrere 
rogos.'  Monumentumest  lapideastruc- 
tura  sepulcro  imposita,cui  ad  menio- 
riam  demortui  quippiam  inscribeba- 
tur.  Cic.  I.  Tuscul.  *  Monumenta  se- 
pulcrorum  ex  vulgari  scilicet  saxo, 
aut  ex  marmore,'  quibus  incideren- 
tur  laudes  demortui,  ut  propagaretur 
ejus  memoria.  Dac. 

^  Buteo^  Accipitris  genus.  Quae 
subjungit  Festus,  ea  refellit  Voss. 
naiu  cum  avis  timidissima  sit,  cum 


124 


FESTl    DE    VERB.    SIGNIF.    LIB.    II. 


puerit :  vastitatisque  cst  causa  his  locis,  quae  intraverit, 
ut  bubo  :  a  quo  etiam  appellatur  buteo. 
Buttubata/  Nasvius  pro  nugatoriis  posuit,  hoc  est,  nullius 
disnationis. 


NOTiE 


accipitre  rongredi  non  audet,  nediim 
illi  cibnm  eripiat ;  nec  vastitatis  causa 
est,  cnm  sit  boni  ominis,  ut  patet  ex 
Plinio,  qui  et  familiam  ex  eo  cogno- 
minatam  dicit  cum  prospero  auspicio 
ducis  in  navi  sedisset.  Idem, 

«  Buttubata]  Ut  nugarum  facilis  et 
obvia  materia,  ita  nomina  niulta  a 
Veteribus  excogitala,  ut  Buttubata 
a  puerorum  vocibus,  quas  primas  in 
infantia  discunt,  Bu,  Tu,  Ba,  Ta.  Bu, 
est  bibere  :  unde  '  buae  potus  :'  et 
'  vinibuae  '  Lucillio  ebriosae.  Varro 
Calo  de  liberis  educandis  :  '  Cum  ci- 
bum  ac  potionem  buas  ac  papas  vo- 
cent ;  matrem,  mamraam  :  patrem, 
tatam.'  Ba,  est  papa.  Unde  Piau- 
tus  :  'Tum  puero  dandum,  qiiod  pa- 
pet.'  Ta,  est  appellatio  Tatae.  Tu, 
etiam  appellatio  oibi,  unde  Tubucci- 
nari  factum,  pro  manducare.  Idem 
et  Titia :  Glossarium  :  '  Titia  Kpea 
vniriwv,  t>  \eyovai.'  Sed  praestat  Ba 
pro  Ma,  hoc  est,  niaiiima  dictum :  nt 
facilis  est  lapsus  a  B  ad  M,  Buttubata 
ergo,  quasi  Buttumata.  Sunt  et  aliae 
appellationes  nugarum  :  Hetta?,  Lire 
lire,  Nauci,Gerrae,  Apinae:  quod  est 
detortum  ah'A<pdvvai:  quod  fuit  igno- 
bile  oppidum.  Stephanus  :  'A(pdvvai, 
Xupiov  2iKeA.ioy,  &arinov.  a<p'  ou'  E?  fU 
'A<pdvvas,  enl  raiv  dS^Xoi»',  Kal  eKrfToirta'- 
Htvuv,  Proverbium  vult  accipi  Ste- 
phanus  de  remotissimis :  et  Hesy- 
chius,    qui    non  in  Sicilia,    sed  in 


Attica  ponit.  'Acpdwai,  x^P^*^"  "''^* 
Aafiapridos  (pvXrjs.  irS^pu&ev.  proverbia- 
liter  a<pdvvai,  avT\  rov  ■tt6p()uQev.  At 
Romani  de  rebus  nugatoriis.  Glos- 
sarium, '  Apinae,  (pdvvai.'  lege  a<pdvvat. 
Neque  aliud  est  AfFaniae  apud  Apu- 
leium  libro  ix.  '  Ha-c  et  alias  similes 
affanias  frustra  oblatrantes  eos  re- 
trorsum  abdiicunt  pagani.'  Et  libro 
X.  '  ore  semiclauso  effutiens  nescio 
quas  affanias  effutire.'  Apud  eundem 
Apuleium  Folia,  pro  nugis :  in  vita 
Gallienorum  Impp.  '  Cyclopem  etiam 
luserunt  omnes  apenarii :'  lege  api- 
narii:  id  est,  quos  vulgo  in  Gallia 
Plaisatilins:  ab  apinis,  et  nugis.  Jos. 
Scal. 

Buttubata]  Nugatoria,  a  puerorum 
vocibus,  bu,  tu,  ba,  ta,  quas  primas  in 
infantia  discunt.  Bu  est  bibere.  Tu 
appellatio  cibi.  Ba  est  papa.  Ta  est 
appellatio  tatcE:  vel  ha  est  pro  ma, 
hoc  est,  mamma,  ut  facilis  est  lapsus 
a  ;n  ad  6  buttubata,  quasi  buttumuta. 
Scaliger.  Verius,  ut  videtur,  Marti- 
nius,  qui  ab  Hebraeo  bitu  bote  esse  pu- 
tat,  qiiod  significat,  locutionem  gar- 
riens,  sivefutiliaeffutiens,etsane  non 
pueriles,  sed  fictitias  voces  fuisseos- 
tendit  Sosipater,  apud  queni  dis« 
juncte  legitur,  *  Bu  tu  bat  ta.  Plau- 
tus  pro  niigis  posuit,  ut  in  glossis  ve- 
terum  bat  tat  ti  anagmenorum'  (anaa;- 
amentorutn  recte  Meursius)  *  vocum 
veter:im  Interpres  scribit.'  Dac. 


SEX.  POMPEII  FESTI 


VERBORUM  SIGNIFICATIONE 


LIBER    IIL 


Cacula^  servus  militis.  Plaiitus  :  Video  caculara  mili' 
tarem :  dicitur  autem  a  Gragco  ^o^Xov,  quod  fustibus  cla- 
visque  ligneis  ad  tutelam  dominorum  armari  soliti  sint. 

Caculatum,''  servitium. 

Cadmea  terra,*^  quae  in  aes  conjicitur,  ut  fiat  orichalcum. 

Caduca  ^  auspicia  dicunt,  cum  aliquid  in  templo  excidit, 
veluti  virga  e  manu. 


*  Cacula]  Plaut.  in  Triniim.  Ant. 
Avg. 

Cacula]  Glossarium  :  '  Cacula,  5oD- 
\os  aTpaTiuTov.'  Jos,  Scal. 

Cacula}  Locus  Plauti  est  in  Tri- 
num.  act.  m.  Sc.  3.  '  Video  caculam 
miiitarem  me  futurum  haud  lougius.' 
A  KaKov,  id  est,  lignum,  deducit  Fes- 
tus,  inepte,  nam  est  a  Kanhs  imbellis, 
quod  non  esset  in  numero  militum. 
Caculam  cum  calone  in  etymo  con- 
fundit  Festus.  Dac. 

^  Caculatum]  Ut  aedilatum.  Jos. 
Scal. 

Caculatum'^  A  cacula,  intellige  au- 
tem  servitium  cacularum  :  cuculatus, 
ut  cedilatus,  l^c.  Dac. 


NOT^ 

=  Cadmea  terraj  In  acs  injicitur,  ut 
facilius  fundatur.  Plin.  lib.  xxxiv. 
cap.  10.  'Ipse  lapis,  cx  quo  fit  ses, 
Cadniea  vocatur,fusuris  necessarius, 
medicina;  utilis.'  Lapidem  calami- 
narem  vocant  officinae.  Dicta  au- 
tem  Cadmea  a  Cadmo  qui  metallo- 
rum  fusuram  invenisse  dicitur.  Alii 
aliter.  Idem. 

d  Caduca]  Virgam  e  manu  Flami- 
nis,  quam  Commentaculuui  voca- 
bant,  excidisse,  Caducum  auspicium 
faciebat :  et,  ni  fallor,  infelix  erat : 
in  Glossario  :  '  Caducus,  TWTiKoiroKi- 
TiKhs,  hritxoaios.'  lege,  tnuTiKSs.  In 
eodem,  '  Caducos,  iiri\T)ix.-mlp.'  legc 
iTTi\7]TrTiKovs.  Jos.  Scal. 


126 


SKXTl    POMPEII    FESTl 


Caduceatores  *  legati  pacem  petentes.     Cato :  Caduceatori, 

inquit,  nerao  homo  nocet. 
Caecultant/  csecis  proximi  sunt  oculorum  acie  obtusa.  Plau- 

tus :  Numnam  mihi  ^  oculi  caecultant  ?  estne  hic  noster 

Hermio  ? 
Coecultare  est  csecos  imitari. 
Casculus  condidit  Pra^neste.''     XJnde  putant  Caecilios  '  or- 

tos,  quorum  erat  nobilis  familia  apud  Romanos.     Alii 

appellatos  eos  dicunt  a  Caecade  Trajano  iEneae  comite. 
Ca3cum  vallum  ^  dicitur,  in  quo  praeacuti  pali  terra^  adfixi 

herbis  vel  frondibus  occuluntur. 


NOT.E 


«  Caduceatores]  Cadiiceum  Graecum 
est  pro  Cainceum.  KapvKeov  Syracu- 
sane,  et  Tarentine,  quod  aliis  «rjpu- 
Kiiov.  R  in  D,  ut  contra  sa^pe  D  in 
R.  Idem. 

Caduceatores]  Legati,  pra°cones, 
feciales,  qui  caduceum  g;erebant  in 
signuni  pacis,  Graece  KTjpvKuoi',  apud 
Lucian.  et  in  epigram.  Tarentinis  et 
Syracusanis  KapvKnov,  et  p  in  5  mutato 
caduceum:  de  Caduceo  Hygin.  lib.  ii. 
Astron.  cap.  8.  '  Ab  Apolline  virgu- 
lam  quandam  muneri  accepit  Mercu- 
rius,  quam  mauu  tenenscum  proficis- 
ceretur  in  Arcadiam,  et  vidisset 
duos  dracones  inter  se  conjunrto 
corpore  alium  appetere,  ut  qui  dinii- 
care  inter  se  videretur,  virgulam  in- 
ter  utrumque  projecit,  itaque  disces- 
serunt,  quo  facto,  eara  virgulam  pa- 
cis  causa  dicit  esse  constitutam,  non- 
nulli  etiam  cum  faciunt  caduceos, 
duos  dracones  implicatos  virgula  fa- 
ciunt,  quod  initium  Mercurio  fuerat 
pacis.'  Graeci  tantnm  Caduceos  ge- 
rebant,  Romani  vero  herbas  quas- 
dam,  quae  sagmina  vocabantur.  Dac. 

^  Cacultant]  Gloss.  '  Ca-culto,  o/ti- 
P\v6tt<j},' et  itaforte  rectum  esse  pu- 
tavit  Vossius,  quem  non  sequor,  nam 
a  *  caeco,'  *  caecutio,'  ut  '  audio,'  '  au- 
dlto,'  '  ausculto.'  Idem. 


s  Numnammihi]  Hic  versus  Plau- 
ti  est  ex  amissis  ejus  comoediis,  qua- 
rum  etiam  nomen  desideratur.  Idem. 

^  CcEculus  concidit  Prcen.]  Virg.  vii. 
^neid.  '  Nec  Praenestina;  fundator 
defuit  urbis.Vulcanogcnitum  pecora 
inter  agrestia  regem,  Inveutumque 
focis  omnis  quem  credidit  a-tas,  Cae- 
culus.'  Ubi  Servius  :  '  Cseculus  fi- 
lius  Vulcani  sic  dictus  quod  minori- 
bus  oculis  fuerit,  quam  rem  frequen- 
ter  efficit  fumus.  Hic  coUecta  muU 
titudine,  postquam  diu  latrocinatus 
essetPrapnestinamcivitatem  in  inon- 
tibus  condidit,'  &c.  Et  Solin.  cap.  8. 
'  Prajneste,  ut  Zenodotus  refert,  a 
Prajneste  Ulyssis  nepotc,  Latini  filio, 
aut,  ut  Praenestini  sonant  libri,  a  Cae- 
culo  qucm  juxta  ignes  fortuito  inve- 
nerunt,  ut  fama  est,  Digitiorum  soro- 
res.'  Idem. 

'  Unde  putant  Ccecilios']  Caecilia 
gens  plebeia,  Metellorum  cdgnomen- 
to  clara,  e  Praeneste  oriunda,  puta 
a  Caecrdo.  Alii  a  cfficitate  Caecilios 
dictos  putant.  Idem. 

"  Ccecuyn  vallum]  Occulta  munitio 
ex  praeacutis  in  summo  vallis  alte  ac 
dense  stipata  in  humo  depactis,  eo- 
rum  modice  prominente  cuspide,  ac 
ea  frondibus  aut  virgultis  obducta, 
qua  transituri  sunt  hostes,  qui  se  la- 


DE    VERBORUM    SlGNIFIGATION  E    LIB.    IIl. 


127 


Caedem '  putant  ex  Grseco  dici,  qiiod  apud  illos  xtejvciv  ' 

significat  interficere. 
Caedere  "  a  caedendo  dictum. 
Caeditiae  tabernae  "  in  via  Appia  a  domini  nomine  sunt  vo- 

catas. 
Caelassis"  caslaveris. 

Caelestia  auguria  vocant,  cum  fulminat,  aut  tonat. 
Caclibem  p  dictum  existiraant,  quod  dignara  caelo  vitam 

agat. 
Caella,''  quod  ea  caelentur,  quae  voluraus  esse  occulta. 
Caena  ^  apud  antiquos  dicebatur,  quod  nunc  est  prandium. 

Vesperna,  quod  nunc  cajnam  appellamus. 


Alii  Kaivdv, — 2  Alii  cedeve  a  cadendo  dictutn. 


NOT^ 


tenlibns  spiculis  induant.  CEesar 
lib.  I.  belli  civilis  :  '  Caesariani  mili- 
tes  positis  scalis,  Brundusii  niuros 
ascendunt,  sed  moniti  a  Brundusinis, 
ut  vallum  caecum  fossasque  caveant, 
subsistunt,  et  longo  itinere  ab  iis  cir- 
cnmducli  ad  portum  perveniunt.' 
Idem. 

'  Ccedeni]  A  cado,  quod  a  /coiVaj, 
occido,  unde  et  caido  Antiqui  dice- 
bant.  Idem. 

™  Ccedere]  Lege,  cadere  a  cadendo 
dictum,  nt  in  marg.  Sed  etymon  illud 
Festi  falsum  est.  Vide  '  ceedem.' 
Idem. 

°  CcBditiw  tabernce']  Ex  hoc  loco 
Sipontinus  :  '  Caeditiae  tabernee  non 
a  caedendo  dictae  sunt,  sed  a  domini 
nomine  qui  Cseditius  vocabatur,  a  quo 
in  via  Appia  apdificatae  sunt.'  Non 
longe  ab  eadem  via  circa  Vestinos  ali- 
cubi  campus  noniine  Caditim,  cujus 
meminit  Plin.  unde  optiraus  caseus  ; 
ct  circa  Sinuessam  Cceditiani  coloni. 
ISem. 

°  Ccelassis]  Caelaveris.  '  Ctelasso,' 
*  caelavero,' '  amasso,'  '  amavero,'  et 
similia,  quam  formationem  Latini  a 


Graecis  mutuati.  Ex  aoristis  sub- 
junctivi.  Idem. 

P  CtElibem]  KoiAiv|/  est,  Carens  con- 
cubitu,  ut  alyi\i\p,  Carens  capris, 
KepK6\i^,  carens  cauda  :  Kiieiv,  koIos, 
unde  opiCKows,  in  montibus  cubans. 
Ea  est  vera  etymologia.  Jos.  Scal. 

Calibem]  Hoc  Festi  Etymon  vul- 
go  receptum  fuit ;  nam  et  Donatus 
apud  Terent.  '  Romani,'  inquit, '  cae- 
libem,  quasi  coelitem  dicunt.'  Sed 
tamen  falsum  est.  Nam  ceelebs  a 
Graeco,/co/Aji|',  id  est,  carens  concubi- 
tu,  nt  alyiKi^,  carenscapris,  KepKdXi^, 
carens  cauda.  A  Kiiav  est  koIos,  a 
quo,  et  Xei-rrta,  Koi\L\f/.  Dac. 

1  Ccella]  GIoss.  '  Cellarium  et  Cel- 
laromarium,  Tafiuov.'  Lege  :  Cella- 
rium  et  Cellar,  Omarium.  Omarium 
et  Aumaiium  dicebatur.  Petronius 
apud  Fulgentium  :  '  in  aumarinm 
meinet  ipsum  conjeci.'  Jos.Scal. 

Ccrlla]  A  caelando.  Melius  per 
simpiexe:  cellaa.celando.  Dac. 

•■  Cana]  Idemin' prandium.''Pran- 
dium,' inquit, 'aGraeco  est  dictum; 
nam  meridianum  cibum  coenam  vo- 
cabant : '  et  in  voce  '  scensas.' '  Scen- 


128 


SEXTI    POMPEfl    FESTI 


Caenacula'  dicuntur,  ad  quse  scalis  ascenditur. 
Cserimoniarura '  *  causam  alii  ab  oppido  Csere  dictam  exis- 

timant;  alii  a  caritate  dictamjudicant. 
Caesar,"  quod  est  cognomen  Juliorum,  a  caesarie  dictus  est, 

quia  scilicet  cum  caesarie  natus  est. 


3  Ed.  Scal.  CcBrimoniam. 


NOTiE 


sas  Sabini  ccenas  dicebant,  quae  au- 
tein  nunc  prandia  sunt  coenas  liabe- 
banf,  et  pro  ccEnis  vespernas  appella- 
bant.'  Sic  apud  Plautuin  '  vespeina.' 
Eodem  niodo  apnd  veteres  Graecos 
hitirvov,  quod  ccEna  nunc  est,  signifi- 
cabat  prandinni,  hSpirov  autem  ves- 
pertinas  epulas.  Qnod  splendido 
Tiieocriti  loco  probatur  qui  est  in 
fine  'H/3a/c\i(T/c.  Autvuv  5e  Kpta.  r'  ott- 
To,  Koi  iv  Kavecji  fxiyas  &pros  AoopiKos. 
a.(r<pa\4ws  Ke  (pvroa^Kcicpov  &vSpa  Kopecraau 
AiiToip  iTr'  &fxaTi  rvvvhv  &vev  irvphs  atvv- 
To  SSpirov.  Id  est :  Prandium  nutem 
carnes  assatcE  et  grandis  e  canislro  pa- 
nis  Doricus,  qui  facile  etiam  fossorem 
satiare  posset.  Verumfinito  die  exilem 
absque  igne  sumehat  cwnam.  Sed  de 
Iioc  apud  ipsuin  Tlieociituu),  si  cona- 
tus  nostros  porro  pronioveat  Deus 
opt.  max.  Idem. 

'  Canacula]  Superiores  aedium  par- 
tes,  quod  ibi  caenarent.  Gioss.  '  Ca;- 
naculiim,  virepcjiov,'  Inde  Ennius : 
'  Csenacula  maxinia  coeli.'  Ca;nacu- 
Inm   suura    sic    describit    Martialis. 

•  Et  scalis  habito  tribus,  sed  aitis.' 
Infra  legendum  quod  scaiis  scanditur: 
putavit  cwmicula  dicta  quasi  scanda- 
ciila,  quia  scriplum  erat  sc<rnactda. 
Iguorans  sciiicet  Sabinos  scccnacula 
dicere  pro  canacula,  iit  scabtm  pro 
cwlum,  scena  pro  cwna,  et  siniilia. 
Vide  '  scensas.'  /</m. 

*■  CcBrimoniarum]  Cerus  veteri  lin- 
gua  sanctus,  a  quo  Cerimonia.     Ut  a 

*  sanctus,'   '  sanctimonia  : '  et  mysti- 


cum  erat  nomcii  Jani '  Cerus  manus  ' 
in  carmine  Saliari.  Quanivis  et  Cre- 
ator  bonus  exponatur  a  quibusdani 
veteribus.  Nonnulli  a  Cerere  ceri- 
monias.  Propterea  Glossarium  :  '  Ce- 
rimonia,  Sti/jt-fp-pia.'  Jos.  Scal. 

Ccerimoniarum]  Scaliger  deducit  a 
cerus,  id  est,  sanctus,  ut  ipse  exponit, 
sed  contra  Festum  qui  cerus  creator 
interpretatur,  qiiod  si  ita  sit,  ut  et 
re  vera  cst,  inde  ccrrimonia  nomen 
accepisse  non  potest.  Erit  igitur  ab 
oppido  Ccere  in  Tuscia  non  longe  a 
Tarquiniis,  qnod  sacrarium  populi 
Roni.  diversorinm  Sacerdotum,  ac 
Romanorum  sacrorum  receptaculum 
vocat  Livius.  Vide  Strab.  lib.  v. 
Alii  a  Cerere  carimoniam  dicunt,  unde 
et  in  Gloss.  '  caerimonia,  Si)c^-r\rpia.' 
Qiiidam  acaritate,  iit  Festus  siibjicit, 
id  est,  a  carendo.  sicut  in  cscrinioniis 
esse  dicuntur  qui  certis  rebiis  absti- 
nent,  ut  infra  in  '  purimenstrio,'  et 
illud  etymon  probavere  INIassinius 
Sabinus  apiid  Gelliiim  lib.  iv.  cap.  9. 
Macrob.  lib.  iii.  cap.  3.  Augustin. 
lib.  II.  retract.  cap.  37.  et  Isidor.  lib. 
VI.  cap.  ult.  Dac. 

»  Ccesar]  '  Vel  ab  elepiianto  qui 
Mauris  Caesar  dicitiir,  vel  a  caeso 
matris  utero,  vel  a  Caesarie,  vel  quod 
oculis  cjesiis.'  Spartian.  in  yElio  Ve- 
ro.  Postremum  etymon  prorsus  in- 
eptuni :  secundum  miilti  aniplectun- 
tur,  quod  si  verum,  putandiim  est,  id 
noincn  accepissc  quendam  tx  majori- 
bus  imperatoris,non  ipsum  impcrato- 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    III. 


129 


Caesariati/  comati. 

Ca^sonesy  appellantur  ex  utero  matris  exsecti. 

Casstus^  vocantur  et  ii,  quibus  pugiles  dimicant:  et  gcnus 

quoddam''  muliebris  ornatus. 
Calassis  *  ^  tunicae  genus,  quod  Graeci  HxKoKJipiv  dicunt.  Alii 

dicunt  nodum  esse  tunicas  muliebris,  quo  connexa  circa 

cervicem  tunica  submittitur. 


4  Scaliger  et  Aiigustiniis  iinica  l  scribunt. 


NOT^ 


rem,  quem  jam  puberem  et  Gallias 
subigentem  matrem  amisisse  satis 
constat,  Sed  aliud  omnino  quaeren- 
dumest;  nam  vetustissimum  Caesaris 
iiomen,  quippe  et  ante  belium  Samni- 
ticum  quidam  '  Clandius  Caesar'  ex- 
titit.  Sane  Casar,  ut  optime  notavit 
Salmasius,  antiqua  vox  Latina,  quae 
rhv  KvpiwTa  significat,  unde  coesaries 
vel  ccEsaria,  i]  Kdfirj  KvpiZcra.  Idem. 

"  CiEsariati]  Plaut.  in  milite :  *  qui 
miles  admutiietur  caesariatus.'    Idem. 

y  CcEsones]  Plinius  :  '  Auspicatius 
enecta  parente  gignuntur :'  sicut  Sci- 
pio  Africanus  prior  natus,  primusque 
Caesarum  a  caeso  matris  utero  dictus: 
qua  de  causa caesones  appcUati.  Quod 
ait  de  Scipione  et  apud  Tertullianum 
legitur  libro  de  anima :  'Possumus 
illos  quoque  recogitare,  qui  exsecto 
matris  utero  vivi  aerem  hauserunt, 
Liberi  aliqui,  et  Scipiones.'  Jos.  Scal. 

CcEsones]  A  caedendo,  quia  secto 
matris  ntero  in  lucem  prodeunt. 
Dac. 

^  Castus']  Laminae  ferreae  ant  an- 
nuli  connexi,  quibus  pugiles  arma- 
bant  brachia.  Clavae  etiam  plum- 
beas  pilas  loris  bnbulis  appensas  ha- 
bentes  cjestus  dicebantur  per  «  a 
caedendo.  Idem. 

^  Et  gentis  q^wddam]  Cingulum  in- 
telligit,  sed  liic  frustra  est  Festus 
sive  Paulus,  nam  cum  pro  ornatu 
Delph.  et  Var.  Clas,  Pomp, 


muliebri.perescribitur.aGrajcoKeV- 
Tos,  quod  apud  Homernm,  Lucianum, 
et  alibi  quoque  observavi.  Cum  ve- 
ro  pro  armis  pngiinm,  per  a,  a  capden- 
do,  et  ita  sensisse  videtur  Servius. 
Sed  cogiianti  mihi  succurrit  niliil 
opus  esse  dividua  ista  originatione; 
cestus  enim  pugilum  et  cestns  mulie- 
bris  peresimplex,  a  KecrThs,  quod  ad- 
jective,  a  KiVTiw,  pungo.  Cestus  qua- 
si  acu  pictus  et  compunctionibusela- 
boratus  et  distinctus,  quo  inodo  Ve- 
neris  cingulum  sive  balteum  KecrThv 
ifxdvTa  dixit  Homer.  Iliad.  |.  Et  He- 
sychius  interpretatur  iroiKiKov.  Ab 
eo  igitur  Latiiii  substantive  forma- 
runt  cestns,  cesti,  de  muliebri  ornatu ; 
et  cestus,  hiijus  cestus,  de  armis  pugi- 
lum.  lile  quod  acu  variegatus,  iste 
quod  inserto  ferro  et  plumbeis  bullis 
sive  spliaerulis  quasi  compunctionibus 
distingueretur.  Idem. 

>»  Calassis]  Vide  '  Aclassis.'  Ant. 
Aug. 

Calassis]  Manifesto  Graecum  nomen 
xdXaais,  laxamentum  tunicae  nodo  re- 
tentum.  Jos.  Scal. 

Calassis]  A  voce  iEgyptia  KaXdffipis, 
id  est,  vestis  linea,  ad  talos  demissa, 
yEgyptils  propria.  Herodot.  'EvSe- 
SvKaai  Se  KiBaivas  \iv4ovs  irepl  tk  ffK4\ea 
BvffuvwTovs,  ovs  Ka\iovffi  Ka\afflpis.  Id 
est,  'induti  sunt  vesteslineas,  circum 
crura  fimbriatas,  quas  vocant  calasi- 
Fest,  I 


130 


SEXTI    rOMPElI    FESTI 


Calathos  *=  Graeci,  nos  dicimus  quasillos. 

Calatores  ^"  dicebantur  servi,  «tto  toD  xaXsiv,  quod  est  vocarc ; 

quia  semper  vocari  possent  ob  necessitatem  servitutis. 
Calbeos  ^  armillas  dicebant,  qiiibus  triumpliantes  utebantur, 

et  quibus  ob  virtutem  milites  donabantur. 
Calces  ^  arapuUae  plumbeae. 
Calicata  §  agdificia  calce  polita.    Calicatis,  calce  politis. 


NOTiE 


ris.'  De  ^ilgyptiis  loqnitur.  Sed  pro- 
babilius  est  Calassis  esse  a  Graeco 
XaXacris.    Vide  '  Aclassis.'  Dac. 

•^  Calathos]  Grace  Kd\a6os,  ubi  mu- 
lieres  fusos,  lanas,  et  pensa  repone- 
bant.  Viigil.  '  Non  illa  colo  calathis- 
qne  Minervze  Fcemineas  assueta  ma- 
nns.'  Laiine  quasillus  dicitar.  Cala- 
thns  etiam  apnd  Veteres  pro  quolibet 
vase  vel  pocnio.  Idetn. 

<•  Calatorcs]  Verrins  apud  Chari- 
sinm  iib.  i.  '  Nonienclator  sine  v  di- 
citnr,  vehit  nominis  clatator.'  Sed 
legendnm  calator.  Ful.  Ursin. 

Calatores]  '  Calatores,  iK^i^affTal  U- 
p(uv.  5ov\oidriix6(Tioi,7repiiro\oi.'  '  Cala- 
tor,  K\riTa>p.'  Glossas  Graecorum.  Et 
Isidorus :  '  Calator,  minister  sacro- 
rnm.'  Qnemadmodum  Calatores  sunt 
sacerdotnm  pra>cones,  ita  etiam  K-fjpv- 
K€s  ab  Homero  Ka^^fjTopes  dicnntnr : 
'E j  5'  &yayev  KrjpvKa  Ka\riTopa  to7o  yepov- 
Tos.  Calator  ergo  Ka^^fnccp.  Jos.  Scal. 

Calatores]  A  calare,  vocare,  nomi- 
nare,  qnod  a  Gra?co  Ka\{7v.  Plant. 
Mercat.  v.  2.  '  Egomet  mihi  comes, 
calator,  equns,  agaso,  armiger.'  Et 
Psendo  1.  iv.  2.  '  Harpax  calator 
mens  est  ad  te  qni  venit.'  Scd  non 
ideo  dictus  ralator  quod  vocari  pos- 
set  ob  uecessitatem  servitutis,  ut  Fes- 
tnsputavit,  sed  qnod  ipse  ca/are<,  dic- 
taret,  nomina,  qni  etideo  nomenclator 
dicebalur.  Horat,  '  Mercemnr  ser- 
vum  qui  dictet  nomina.'  Dac. 

•=  Calbeos]  Suetonius  Galbeos,  et 
historici.     Glossarium   Calba:  '  Cal- 


bae,  KSfffiia.'  Jos.  Scal. 

Calbeos]  Salmasius  monnit  esse  a 
Kapirhs,  Junctura  manus.  Nam  Vete- 
res  Kapmov  dicebant  quicquid  in  mo- 
dum  armillje  x«»P^s  Kapirbv  vinciebat. 
Carpion,  calpion,  calbion,  calbeum, 
galbeum,  quod  etiam  Festus  exponit 
ornamenli  genus.  EtGloss.  'Calbae, 
K^ffjxia.'  Leg.  Cabei.  Placidus :  '  cal- 
vea,  ornamenta.'  Ubi  etiam  rescri- 
bendnm  calbei,  nisi  malis  calbea. 
Qnamvis,  hoc  calbeum,  dixisse  Ve- 
teres  satis  non  conslat,  sed,  hic  cal- 
bens,  Cato  in  Origin.  vii-  '  Galbeos 
lineos,  pelles,  redimicnla.'  Dac. 

^  Calces]  Per  ampnllas  plunibeas 
non  video  quid  intelligat  Festus,  nisi 
significet  ampullas  lividas  qnae  sub 
pedibns  nascuntur.  Idem. 

e  t'a/!ca<a]  Veleres  dicebant  Cule- 
cata,  nt  legitnr  hodie  in  Tabula  vetus- 
tissima  Aletri,  qnam  descripsit  ila 
amicus  noster  Aldus  Manntins  Panli 
F.  jnvenis  doctissimus :  '  L.  Betilie- 
nns  L.  F.  Vaarns  haec,  qnae  infra 
scripta  sunt,  de  Senatu  sentcntia  fa- 
cienda  coiravit.  Semitas  in  oppido 
omnis  :  porticnm,  qua  in  arcem  ei- 
tnr  :  canipum,  ubei  ludnnt :  horolo- 
gitim,  macellimi,  Basilicam  calecan- 
dam  :  secdes,  lacum  balinearinm  :  la- 
cum  ad  portam,'&c.  Jos.  Scal. 

Calicata]  A  Gra;co  x»-^'!!  per  syn- 
copen  calx,  calix  dicebatur,  unde 
'  calicare,'  '  decalicare  : '  infra  Fest. 
'  Decalicatum,  calce  litum.'  In  ve- 
teri  tabula  Aletri,  'Coiravit  Basili- 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    III. 


131 


Calim''  antiqui  dicebant  pro  clam;  ut  nis'  pro  nobis ;  sam  ^ 

pro  suam ;  im  '  pro  eum. 
Caliptra ""  genus  vestimenti,  quo  capita  operiebant. 
Calix,"  quod  in  eo  calidum  bibitur  :  vel  u  Grasco  kIwi^. 
Calones,"  calcei  ex  ligno  facti.     Calones  militum  servi, 

dicti,  quia  ligneas  clavas  gerebant,  quae  Graeci  xa.KKu  vo- 

cant.     Is  quoque  qui  hujusmodi  telo  utitur,  clavator  ap- 

pellatur. 
Calpar  p  vinum  novum,  quod  ex  dolio  demitur  sacrificii 

causa,  antequam  gustetur.     Jovi  enim  prius  sua   vina 

libabant,  quae  appellabant  festa  vinalia.     Calpar  genus 

vasis  fictilis. 

NOT^ 


cam  calecandam.'  Id  est,  calce  ilH- 
iiendam  :  de  tectorio  opere.  Tec- 
torii  enim  operis  proprium  'linere' 
et  *  polire,'  ut  '  albarii '  dealbare. 
Illud  fiebat  arenata  calce,  vel  mar- 
morato;  istud  calce  nuda,  id  cst,  cui 
nulla  arena  admixta.  Inde  in  veteri 
inscriptione  :  '  Eosque  parietes  mar- 
ginesque  omnes,  quae  lita  non  erunt 
calce  harenata,  lito  politoque  et  cal- 
ce  nuda  dealbato.'  Dac. 

^  Calitn]  Inde  Latini  fccere  clam. 
Non  a  clavibus,  ut  infra  Festus.  Idem. 

'  Nis']  FortasseaGraecoi/ciiV. Jdem. 

^  Sarn]  A  Dorico  ti.i'  pro  TJr.  Vide 
'  sos.'  Idem. 

'  //«]  A  Graeco  vlv.  Idem. 

'"  Caliptra']  Leg.  Calyptra.  koXutt- 
rpa,  Ke<pa\rjs  Ka\vfip.aTa.  Hesych.  Id 
est,  '  Calyptra,  capitis  operimenta.' 
Idem. 

"  Calix]  A  Graeco  kIWi^,  quod  ur- 
uam  significat,  vel  a  caldo,  hoc  est, 
calido,  quod  et  sentit  Varro  lib.  iv. 
de  L.  L.  '  Calix  a  caldo,  quod  in  eo 
calda  puls  apponebatur,  et  in  eo  cali- 
dum  bibebant.'  Sed  magis  placet  si 
a  Graeco  kvM^.  Idem. 

°  Calones]  Calcei  ex  ligno.  Nihil 
tale  usquam  hodie  legitur.  Id  si  ve- 
rum  sit,  Caloues  a  KaKov,  vel  Latino 


cala,  lignum.  Sed  mnltum  se  metuere 
dicit  doctiss.  Vossius,ne  Paulus  con- 
fuderit  Calunes  cum  calopediis,  quse  ca- 
lopcdia  sunt  pedes  lignei  :fornuis  vocat 
Horat.  et  ita  nos  v\ilgo.  Idem. 

Calones]  Scribendum  -rrepiinrwfjii- 
vws,  Ku\a :  ut  Ko.yKava  Ka\a.  Glos- 
sarium  :  '  Calo,  5ov\os  Srj/iJo-ios.'  Isi- 
dorus:  '  Calones,  Galearii  militum.' 
Jos.  Scal. 

Calones]  Scribe  infra,  qucB  Grceci 
Kei\a  vocant.  Caloiies  »ervi,  qui  cla- 
vas  ligneas  gerebant,  ligna  collige- 
bant,  acfoco  subministrabant,  a  Grae- 
co  Ka\ov,  lignum,  vel,  ut  vult  Servius, 
a  Latino  cala.  Calas  enim  dicebant 
majores  nostri  fnstes,  quos  porta- 
bant  servi  sequentes  dominosad  prae- 
lium  :  verum  non  tantum  fustes  calas 
dicebant,  sed  et  quavis  alia  ligna. 
Unde  Lucilius:  '  Scinde  puer  calam 
ut  caleas.'  Etsi  ibi  calam  vectem  in- 
terpretatur  Scaliger.  Sed  de  hoc 
alias.   Dac. 

P  Calpar]  Glossarium :  '  Calcar, 
dvaiat  anapx<^v  olvov.'  Vides  legendum 
esse,  ut  hic,  Calpar.  Item,  '  Calpar, 
ohos  iv  evalc}..'  Vide  Arnobium,  et 
Conjectanea  nostra.  Graecum  est  a 
Ka\TC7),  ut  ab  Aula,  aular.  Nam  Cal- 
par  non  vinuni  proprie  est,  sed  vas 


132 


SEXTI   POMPEII   FESTI 


Calpurnii  '^  a  Calpo  Numse  regis  filio  sunt  oriundi. 
Camara,'  et  camuri  boves,  a  curvatione,  ex  Greeco  xajxTDj, 

dicuntur. 
Caraelis  Virginibus  '  supplicare  nupturse  solitae  erant. 
Camenas  *  musee  a  carminibus  sunt  dictae,  vel  quod  canunt 


NOT^ 


ipsnm  vini.    Varro    apud    Nonium. 
Jos.  Scal. 

Cnlpar]  Doiium,  vas  vinarium,  a 
Grapco  KaXinj ;  ut  ab  aida,  aular.  Post- 
ea  Calpar  metonymice  pro  ipso  vino 
sumtnm  fait  Varr.  lib.  i.  de  vita  po- 
puli  Rom.  '  Quod  antequam  dolii  no- 
men  prolatum  esset,  cnm  id  genus 
vasorum  calpar  diceretur,  id  vinum 
calparappellatum.'  Glossar.  *  calcar, 
CiKTioi  ii.TTapx<^v  oivov,'  Lege  calpar : 
item,  '  calpar,  ohos  iv  evaia.'  Cal- 
par  autem  Jovi  libabant  festis  vina- 
libus,  priusquam  gustarent,  quippe 
ni  ita  fecissent,  reliquuui  omne  vi- 
num  sacrnm  fiebat  et  usibus  humanis 
eripiebatur,  ut  optime  monult  Scali- 
ger  in  conjectaneis  ad  Varr.  Itaque 
cum  calpar  libabant,  inferium  voca- 
bant,  quod  solum  inferretur  liis  ver- 
bis :  Macte  hocce  vino  inferio 
ESTO.  Ethoc  praecipue  dicebatur  de 
vino  diflfuso  et  doliari:  nam  alioqui 
de  eodem  musto  libabant,  sed  id  sa- 
crima  vocabatur,  postea  quam  pol- 
luxerant  eas  confectiones,  qua^  voca- 
bant  suffiraenta,  ex  faba,  milioquc 
molito,  mulso  sparso,  quvr  Diis  eo 
tempore  dabantur  quo  uva»  calcata? 
prelo  premebantur;  quoniodo  et  in 
frumentis  quoque  quod  sacrificii  cau- 
saante  prametebatur,  j)r<smmujH,  vel 
prametium,  appellabant.  Ceterum  ip- 
$a  festa  vinalia  Athenicnsibus  etiam 
celebrata,  qui  et  ipsa  vocabant  in6- 
oiyCav,  quod  e  dolio  vina  libarent, 
priusquam  inde  quicquamgustassent. 
Plutanh.  iii.  Sympos.  Fiebant  autem 
die  undecima  mensis  Augusti,  et  tum 
Deos   preeabantur,   iit  ea  libaiione 


contenti,  reliqui  vini  usum  illis  inno- 
centem  concederent.  Dac. 

•1  Calpurnii]  Lucanus  in  Panegy- 
rico  ad  Pisonem :  '  hinc  tua,  Piso, 
Nobilitas,  veterisque  citant  sublimia 
Calpi  Nomina,  Romanas  inter  fiilgen- 
tia  gentes.'  Jos.  Scal. 

Calpurnii']  A  Calpo  Numse  filio  ori- 
ginem  duxisse  scribit  etiam  Plutarch. 
in  Numa.  Vetus  Horatii  interpres 
Nuniffi  filium  Caljiur  non  Calpus  vo- 
cat.  Dac. 

^  Camara]  Vide  incerta  Verrii  ex 
Charisio.  Ant.  Aug. 

Camara']  A  Graeco  Ka^idpa.  Ex 
hoc  loco  Charisius  :  '  CamarcE  dicun- 
tur,  ut  Verrius  Flaccus  affirmat,  non 
camercE  per  E.  Sed  Lucretius,  '  ca- 
mera^que  caminis  ex  cratibus,'  ctiain 
canieram  dici  posse  ostendit.  At  Ca- 
meri  boves  sunt,  ut  ait  Servius,  qui 
convcrsa  introrsum  corniia  habent, 
quibus  contrarii  patuli,  qui  cornua 
diversa  habent;  quorumque  cornua 
terram  spectant,  Iiis  contrarii  Licinl 
qui  sursum  versum  corniia  habent.' 
Camurus  a  Graeco  Kafxirv\os,  ciirvus, 
rejecto  ir,  et  \  verso  in  p.  Quidara  a 
camera  dici  putant ;  ct  idcin  sensisse 
videtnr  ErytliriPus  cum  dubitat  an 
camcrus  vel  cumurus  sit  scribendum 
apud  Virgil.  in  Georg.  '  Camuris 
Jiirta?  siib  cornibus  aures.'  Dac. 

'  Camelis  Virginibus]  ra/xriMais  6fa7s, 
Camelis  pro  Gamelis.  Nam  G  sa^pis- 
sime  mutatur  in  C;  ut  siipra  in  voce 
'  acitare.'  Idem, 

'  Camena]  A  carminibus,  nam  pri- 
nio  casmenaB  dictae  sunt,  postca  car- 
mena,   ut  'casmcn,'  'carinen.'  Cas- 


DE    VERBORUM    SIGN IFICATIONE    LIB.    IH. 


133 


antiquorum  laudcs :  vel  quod  sint  castae  mentis  praesi- 

des. 
Camillus  "  proprie  appellatur  puer  ingenuus. 
Cana''  dicunt  Graeci,  nos  canistra,  et  per  deminutionem  ca- 

nistella. 
Canalicolce  y  forenses,  homines  pauperes  dicti,  quod  circa 

canales  fori  consisterent. 


NOT^ 


me7i  ab  antiquo  casno  pro  cano.  Et 
boc  multo  probabilius  videtur  quam 
si  a  carto  aixiauis  deducatur,  quasi  ca- 
nena,  et,  n  verso  in  m,  camena.  Pror- 
sus  ineptum  quod  sequitur,  a  casta 
mente  camenas  dictas.  Idem. 

"  CamillHs]  Versiculus  ille  exagi- 
tatus  a  veteribus  Criticis:  '  Przetex- 
tum  in  cista  mures  rosere  camilli.' 
Camillum  intellexit  Ovidius  cum  ait : 
'  Stat  puer,  et  manibus  lata  canistra 
tenet.'  Vide  Conjectanea  nostra. 
Glossarium  :  '  Camilla,  Upeia.'  Ser- 
vius  P.  Danielis  :  '  Alexander,'  in- 
qnit,' yEtolus  poeta  in  Musis  refert 
Caniillam  nomen  fnisse  Dianas  ab 
Ephesiis  dedicato  templo  ei  imposi- 
tum.'  Heec  Servius  in  Schedis  re- 
conditis,  quje  sunt  ia  Bibliotheca  Da- 
nielis  nostri.  Sed  profecto  magnus 
jlle  Virgilii  interpres  fallitur.  Nam 
in  eo  poemate  Alexander  yEtolus  non 
Camillam,  sed  S)iriv  Dianam  vocat. 
Cujus  versus  liabes  apud  Macrobium. 
Sed  est  ixvr^ixovMhv  ajxa.pri]fj.a.  Jos.  Scal. 

CamiUus'^  KadtxlXos.  Bceotis  minis- 
ter  Deorum  dicebatur,  quam  vocem 
»  Phoenicibus  didicere  qui  minis- 
trum  vocant  Chadmel,  et  ita  proprie 
Breotis  dictus  Mercurius,  quod  Deo- 
rum  esset  minister.  A  cadmillus  fac- 
tum  casmillus,  et  camillus,  et  casmil- 
lum  dictum  Mercurium,  ex  Callima- 
cho  Varro  scribit  lib.  iv.  '  alii  camil- 
lum;'  ut  Statius  TuIIianus.  Servius 
in  XI.  jEneid.  Inde  qui  Diis  servie- 
bant,vel,  in  sacris,sacerdotibusminis- 


trabant,  Cas)nilli,et,  demtos,  Camilli, 
dicti.  Hinc  Pacuvius  in  Medea : 
'  Caelitum  caniilla  expectata,  advenis, 
salve  hospita.'  Et  quia  huic  officio 
pueri  ingenui  deligebantur,  usus  post- 
ea  obtinuit,  ut  quilibet  pueri  inge- 
nui  vocarentur  Camilli,  uthic  Festus, 
et  ostendit  vetus  carmen  :  '  Hyberno 
polvere,  verno  luto,  grandia  farra  ca- 
mille  metes.'  Neque  homines  tan- 
tum  camilli  dicti,  sed  quaelibet  alia 
quae  rei  cuipiam  inservirent,  ut  infra 
Festus  notavit  cumeram,  sive  vas  in 
quo  nubentis  utensiliaferebantur  cas- 
niillum  fuisse  vocatum.  Dac. 

^  Cana']  Idem  sentit  Varro  lib.  iv. 
de  L.  L.  '  Tryblia  et  canistra,  quaj 
putant  esse  Latina,  sunt  Gra?ca  :  rpv- 
^Alov  Kal  Kaveov  Graeca  sunt.'  Ergo 
Kava  a  Kaveov,  in  plurali  Kavea,  et  per 
contractionem  Kavu.,  Sed  canistrum, 
ut  optinie  Voss.  non  minus  est  a  Grae- 
co  quani  cana.  A  voce  Kdvaarpov  sci« 
licet,  quam  Hesychius  expouit,  oo-rpa- 
Kov,  Tpv^Alov,  Kavovv,  Idem. 

y  CanalicolcE]  Forenses  vocat,  nt 
etiam  Graeci  ayopalovs,  hoc  est,  x"- 
Saiovs.  Ceterum  singulari  numero, 
propter  canalem,  legendum  est,  non,  ut 
hic,  propter  canales.  Plautus  Curcu- 
lione  :  '  In  foro  infimo  boni  homines 
atque  dites  ambulant.  In  medio, 
propter  canalem,  ibi  ostentatores 
meri.'  Jos.  Scal. 

CanalicolcE']  Forenses  homines  qui 
circa  canalesfori  versabantur:  Grie- 
cis  ayopa7oi.    Per  canales  autem  fori 


134 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Cancri^  dicebantur  ab  antiquis,  qui  nunc  per  deminutio- 

nem  cancelli :  ex  quo  genere  sunt  calces,  qui  per  demi- 

nutionem  appellantur  calculi. 
Candelabrum  '^  dictum,  quod  in  eo  candelae  figantur. 
Canentas  ^  capitis  ornamenta. 
Canephora  ^  "^  mulier  appellatur,  quae  fert  canum ;  id  est, 

qualum  quod  est  cistae  genus. 
Canicae'^  furfures  de  farre,  a  cibo  canumvocatae. 
Canitudinem^  pro  canitie.     Plautus  :  Stultus  est  adversus 

aetatem  et  capitis  canitudinem. 


5  Alii  Cani/era. 


NOTJE 


cancellos  intelligo  qni  canales  dicti : 
et  ita  hunc  lociim  accepit  doctissi- 
mus  Salmasius  qui  hunc  TertuUiani 
locum  addnxit:  '  Jam  et  de  negotio 
provocat ;  ego,  inquit,  nihil  foro,  ni- 
hil  canipo,  nihil  curiae  debeo,  nihil 
officio  advigilo,  nulla  rostra  praeoc- 
cupo,  nuUa  priKtoria  observo,  cana- 
les  non  adoro,  subsellia  non  contun- 
do,'  &c.  Scaligernon  canalesaed  ca- 
nalem  legebat,  ut  apud  Plaut.  Curcul. 
IV.  1.  *  In  foro  infinio  boni  homines 
atque  dites  ambulant.  lu  medio, 
propter  canalem,  ibi  ostentatores  me- 
ri.'  Ita  ut '  meri  ostentatores  '  Plau- 
to  dicantur,  qui  Festo  '  canalicolae.' 
Dac. 

^  Cancri]  Cancer,  canceris,  et  mu- 
tato  Ji  in  ?•,  Carcer,  carceris :  non  a 
coercendo,  ut  Varro.  Apuleius  :  'in- 
ter  Orci  cancros  jani  ipsos  adhxsisti.' 
Jos.  Scul. 

Cancri]  Apuleius :  '  Inter  Orci 
cancros  jam  ipsos  adhaesisli.*  Can- 
cri  per  diniinutioncm  cancelli,  ut  a 
'  calces  '  '  calculi.'  Sunt  autem  can- 
celli  septa  quaedam,  rectis,  obliquis,  et 
transversis  lignis  contexta,  fenestel- 
lis  distincta.  Dac. 

*  Canilelabruni]  A  candela  dictimi, 
docet  etiam.  Varro  lib.  iv.  de  L.  L. 


brum  autem  est  vocis  productio. 
Frustra  igitur  qui  a  candela  et  Xa^(7v 
caperc,  vel  a  candela  et  labrum.  Idem. 

i»  Canentas]  Capitis  ornamenta:  for- 
san,inquit  Voss.  a  Katvo'is,  qu*  in  ca- 
pite  portabant  Canephorae,  nisi  lega- 
tnr  carentas,  a  Graeco  Kdprjvov,  caput. 
Idem. 

<=  Canephora]  Graece  Kavri4>6poi,  vir- 
gines  quae  in  Panathena>is  aliisve  fes- 
tis  cana  capite  ferebant,  ut  Palladi, 
Cereri,  Baccho,  Dianae  etiam.  Idem. 

<i  Canica]  A  canibus  scilicet:  vide 
proverbium,  kvuv  aiTh  fiaySaXias.  Pa- 
ciivius  :  '  Qui  apud  te  quasi  servos  est 
canicaceum  panem.'  ,1os.  Scal. 

Cayiica;]  Furfures  de  farre;  Veteri- 
bus  ita  dictae  quod  cibi  canum  siut. 
Lucil.  lib.  xxvir.  '  Quanti  vellet 
quam  cauicis  apud  te  et  niagoni'  Ma- 
nu.'  Hinc  Caninaceum  pro  furfuraceo. 
Pacuvius  :  '  Qui  apud  te  quasi  servos 
est  caninaceum  panem.'  Dac, 

*  Canitudinem]  Periit  ea  fabula  cu* 
jus  locum  laudabat  Festus.  Albitudi- 
nem  etiam  dixit  Plaut.  Trinum.  iv.  2. 
'  Lesbouicum  hic  adolescentem  quaero 
in  his  regionibiis  Ubi  habitet,  et  ilcm 
alterum  ad  istam  capitis  albitudi- 
nem.'  Idem. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.    III. 


135 


Cannensem  ^  ^  cursorem  Titinius  pro  pistore  dixit. 

Canta  s  pro  cantata  ponebant. 

Cantherius  ^  hoc  distat  ab  equo,  quod  maialis  a  verre,  ca- 

pus  a  gallo,  vervex  ab  ariete  :  est  enim  cantherius  equus, 

cui  testiculi  amputantur. 
Canturnus '  nomen  loci. 
Caperatum,''  rugosum,  a  cornuum  caprinorum  similitudine 

dicitur. 


6  Quidam  Camensem.    Vid.  Not.  inf. 


f  Cannensem']  Locus  non  tam  obscu- 
rns,  quam  ridiculus:  obscurus  tamen. 
Quod  et  me  tacente  satis  per  se  pa- 
tet.  Ego  sane  non  dubito  ita  legere : 
Cannensem,  cursorem  Titinnius  prcepos- 
tere  dixit,  Recte.  Nota  est  conster- 
natio,  et  fuga  eorum,  qui  ex  Cannen- 
si  clade  evaserunt:  qui  nocles  et  dies 
nunquam  cursum  et  fugam  intermi- 
serint.  Quod  Livius  nominatim  mo- 
net.  Ab  eo  joculariter  Cannenses, 
hoc  est,  qui  ex  clade  Cannensi  efifu- 
gerant,  vocabantur  cursores,  «t  sus- 
picari  licet.  At  contra,  praepostere 
Titinnius  cursorem  vocavit  Cannen- 
sem.  Non  enim,  si  Cannenses  curso- 
res  dicebantur,  ab  eo  consequens  erit 
et  cursorem  quemvis  Cannensem 
dici.  Sed  comica  licentia  eieganter 
boc  dictum  a  Titinnio  accipiendura 
est.  Jos.Scal. 

Cannensem  cursorein]  Legit  Scaiiger 
Cannensem,  cursorem  Titinius  prapos- 
tere  dixit.  Et  ita  cursorem  Titinium 
dixisse  suspicatur,  allusione  facta  ad 
consternationem  et  fugam  eorum,  qui 
ex  Cannensi  clade  evaserunt,qui  noc- 
tes  et  dies  nunquam  cursum  et  fugam 
intermiserint,  quod  praspostere  dic- 
tum  vult  Festus  :  cum  etsi  Cannen- 
ses  cursores  dicerentur.non  continno 
et  quivis  cursor  Cannensis  dici  potu- 
erit.  Ego  vero  existimo  Festum  non 
esse  assecutum  mentem  Titinii,  qui 
Cannensem  cursorem  vocavit  quen- 


NOT^ 

dam  suae  aetatis  hominem  ut  eum 
(pvyStiaxov,  ut  Horatius  diceret  '  fu- 
gacem,'  designaret.  Itaque  nulla  dis- 
tinctio  post  Cannensem;  neque  enim 
Cannensem  sic  absolute  dixitTitinius. 
Sed  alia  etiam  mens  Meursio  ;  putat 
enim  scriptum  fuisse  canensem  unico 
n :  nempe  a  cane,  quod  erat  vincnli 
ferrei  genus,  et  catenatos  fuisse  pis- 
tores  nemo  ignorat.  Itaque  canensem 
lepide  vocat,  tanquam  a  loco  aliquo 
regioneve  nomine  deducto.  Et  cur- 
sorem  propter  cursum  quem  exerce- 
bant  in  circumagitanda  mola.  Dac. 

sCanta]  In  Saliaricarmine.ut  puto, 
unde  pa  pro  parte,  po  pro  populo,  Fes- 
tus  adduxit.  Vide  ibi  notata.  Verum 
hic  mihi  locus  suspectus  est,  et,  ni 
bene  fallor,  legendum,  Canteprocan- 
tate  ponebant.  Ex  hoc  Varronis  lib. 
VI.  de  L.  L.  ubi  voces  e  carmine  Sa- 
liorum  adducit,  '  Ab  eadem  voce  ca- 
nite,'  inquit,  '  pro  quo  in  Saliari  car- 
mine  scriptum  est  cante,  hoc  versu : 
Divum  exta  cante,  Divum  Deo  sup- 
plice  cante.'   Idem. 

''  Cantherius]  Cantherios  equos  dic- 
tos  putat  Varro  qnod  semine  careant : 
inepte  sane.  OptimeCaninius,  in  AI- 
phabeto,  a  Graeco  Kav6iiAios,  \  mutato 
in  p.  Idem. 

>  Canturnus]  Geographis  ignotus. 
Idem. 

^  Caperatum]  A  caper  est  caperare, 
unde  caperata  frons  rugis  contracta. 


136 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Capidulum  '  genus  vestimenti,  quo  caput  tegebatur. 
Capillatam '"  vel  capiilarem  arborem  dicebant,  in  qua  ca- 

pillum  tonsum  suspendebant. 
Capis,"  poculi  genus,  dictum  a  capiendo. 
Capita  Deorum  °  appellabantur  fasciculi  facti  de  verbenis. 
Capital  7  facinus,  p  quod  capitis  pcena  luitur.     Capital,  lin- 

teum'1  quoddam,  quo  in  sacrificiis  utebantur. 
Capitalis  "  lucus,  ubi  si  quid  violatumest,  caput^  violatoris 

expiatur. 

7  Alii  Capitule.—8  Vett.  edd.  capite.    Vid.  Not.  inf. 


NOT^ 


A  caprorum  frontibtis  crispis,  potius 
a  caprinoriiin  cornmim  similitudine. 
Varr.  in  Euiiienid.  '  Quin  miiii  cape- 
ratani  tuam  frontem,  Strobile,  omit- 
tis.'  Idem, 

'  Capitlidum]  Gloss. '  capidulum  ves- 
timentum  capitis.'  Idem. 

">  Capillalum]  Supplendum  ex  Pli- 
nio  de  Vestalibus  libro  xvi.  cap.  14. 
Jos.  Scal. 

Cupillaiam]  Juvenes,  capillum  Diis 
consecrantcs,  euiii  vel  templis  vel 
arboribus  siispendebant.  Sic  Bere- 
nice  crinem  suum  in  Veneris  templo 
posuit,  et  Vestales  antequam  in  col- 
legium  sacrarentur  detonsum  crinem 
ad  certam  arborem  deferebant,  quae 
ideo  capillata  vel  capillaris  dicta :  de 
qua  Plin.  lib.  vi.  cap.  44.  '  Antiquior 
illa  est  Lotos,  sed  incerta  cjus  zetas, 
quae  capillata  dicitur,  quoniam  Ves- 
talium  Virginum  capilliis  ad  e.am  de- 
fertur.'  Neque  Uiis  tantuni  comas 
suas  Veteres  consecrabant,  sed  flumi- 
nibus  etiam,  interdum  et  amicis,  ut 
in  insula  Delo  testalur  Callimachus : 
"Htoj  ArjAiaSes  juej/,  '6t  evfixvs  vfjLfuaios 
"HOea  Kovpa(jiv  ixopfjLva-aeTai,  7)AiKa  x*'"'''?'' 
TlapBeviKal,  TralSes  5e  Oepos  tJ)  irpoirrov 
lovK(fi  "Apfffves  r]'idioLotv  aTrapxi^fXffoi 
(popeov<riv.  Quein  lociiin  vel  leviciila 
menda  raale  deformat.      Legendum 


wapBfvtKah.  ATjAjaSes  irapeei^iKaTs.  trai- 
Ses  Se  &piTeves  riWiotatv.  Nani  Tb  AtjAio- 
5es,  TrapQeviKal  coinprebendit.  Et  ita 
olini  legisse  videtur  Scboliastes.cujus 
verba  :  irupOevtKdti,  oTrJi  Kotvov  Th  (popeov' 
atv.  AitCallimachus:'Etenim  Delia- 
des,  quando  sonorus  hymenaeus  mores 
puellarum  tcrref,  coaetaneos  capillos 
virginibus,  at  jnvenes  primain  lanugi- 
nem,maies  maribus  primitiarum  ioco 
offernnt.'  Dac. 

"  Capis\  Varr.  lib.  iv.  de  L.  L.  '  A 
quo  illa  capis  et  minores  capnlae  a 
capicndo,  quod  ansatae  ut  prebendi 
possint,  id  est,  capi.  Harnni  figiiras 
in  vasis  sacris  ligneas  et  fictiles  anti- 
quas  etiam  nunc  videmus.'  A  capis 
diminutivum  capidula,  uude  capula. 
Idem. 

"  Capita  Deorum']  Quae  et  Struppi. 
Vide  '  struppi.'  Idem. 

P  Capitatfacinus]  Quod  capite  lui- 
tur.  Capital  etiam  absolute  dixit 
Piaut.  Menaecli.  i.  I.  '  Nnnquam 
jEdepol  fngiet  tametsi  capital  fece- 
rit.'  In  vet.  lex.  Graeco-Lat.  vet. 
Ke(pa\tKr]  Tiixaipia,  capitale.  Idem. 

'1  Capilal,  linteum]  Linteum  intelli- 
git  quo  caput  velabant,  de  quo  Hele- 
nus  apud  Virgil.  '  Purpureo  velare 
coinas  adopertus  amictn.'  Idem. 

'  Capitalis]  Non  possum  aliter  mihi 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    [JB.    111. 


137 


Capitarium  ^  ses,  quod  capi  potest. 

Cappas^'    marinos   equos  Graeci  a  flexione    posteriorum 

partium  appellant. 
Capraj "  dictaj,  quod  omne  virgultam  carpant,  sive  a  cre- 

pitu  crurum.    Unde  et  crepas  eas  prisci  dixerunt. 
Capreoli  ^"  vitium  cincinni  intorti,  quia  ad  locum   capien- 

dum  tendunt  appellati. 
Caprilia  ^  appellatur  ager,  qui  vulgo  ad  Caprae  paludes 

dici  solet. 


9  Legendiim  monet  Dac.  Catnpas,  ut  in  ora  ed.  Scaligeii. 


NOTiE 

quin  Festns  ita  scripse-      Scal. 


persuadere 
rit :  Capitalis  locus,  ubi  si  quid  violatum 
est,  capite  violatoris  expialur.  Nani  ca- 
pite,  non  caput  habent  et  priscae  edi- 
tiones.  Quare  Ovidius  'capitale  tem- 
phim,'  Minervae  captae  intelligit,  cum 
scribit  Fast.  iii.  'Aut  quod  liabet  le- 
gem,  capitis  qiiae  pendere  poenas  Ex 
iilo  jnbeat  furta  recepta  loco.'  Ergo 
capitalis  locas  est,  qui  habet  legem, 
utcapital  sit,  qui  quid  in  eo  violarit. 
Capilalis  lucus  hoc  modo  dicetur. 
Quare  locus,  non  lucus  legendum,  quia 
locus  et  Uicum,  et  alia  comprehendat. 
Jos.  Scal. 

Capitalis  lucus~]  Lege  cum  Scalige- 
ro,  capitalis  locus,  ubi  si  quid  violatum 
est,  capite  violatoris  expiatur.  Nam  lo- 
cus  lucum  et  alia  comprehendit.  Sic 
Ovid. '  capitaie  templum  '  captae  Pal- 
ladis  intelligit  lib.  iii.  Fast.  <  An 
qiiod  habet  legem,  capitis  quee  pen- 
dere  poenas  Ex  illo  jubeat  furta  re- 
cepta  loco.'  Dac. 

^  Capitarium]  Jam  et  hoc  nego  a 
Festo  unquam  ne  in  mentem  qiiidem 
venisse  :  sed,  Capitarium  as,  quod  ca- 
put  est.  Ait  Capitarium  ccs,  id  est,sor- 
tem  Capitarium  vocari,  quia  caput  sit 
usurae.  Graeci  apxaiov.  Ego  tamen 
malo  Capitarium  ass  esse,  quod  ca- 
pite  penditur:  aliud  enim  ex  censu 
pendebalur.  Vide  'Tributorum.'  Jos. 


Capitarium]  /Es  quod  capi  potesi. 
Ridicule :  lege  cum  Scaligero,  quod 
caput  est.  Graecis  Ke<pdKaiov  dicitur. 
Cicero  caput  vocat ;  tamen  rnagis  pla- 
cet  Scaligero  ut  '  eapitarium  jes'  di- 
catur  quod  capite  penditur.  Nam 
tributorum  conlatio,  alia  in  capite, 
alia  ex  censu,  ut  Festus  alibi.  Vide 
'  tributorum.'  Dac. 

t  Cappas]  Lege  campas,  ut  in  marg. 
Graccis  /ca/xTrrj.quo  nomine  dicitur  om- 
ne  cetaceum,  et  quivis  ingens  piscis, 
a  caudae  fiexura  quae  Ka/xTTT)  dicitur. 
Idem. 

"  Caprce]  A  carpendo  dictas  tradit 
etiam  Varro  duobus  loeis ;  Isidorus 
etiam,  qui  utrumque  Festi  etymon 
adducit;  sed  est  aTyrrhenis,  quibus 
caper  Kdirpos  dicitur,  capra,  Kdirpa. 
He.sycl).  Kd-Kpa,  al^.  Tv^prjvoi.  Idem. 

^  Capreoli]  Varr.  lib.  i.  de  Ke 
Rust.  cap.  31.  '  Capreolus  vites  ut 
teneat,  serpit  ad  locum  capiendum, 
ex  quo  a  capiendo  capreolus.'  Sed 
melius  a  capreolis  animalibus  dedu- 
cas,  quia  capreoli  illi  vitium,  ut  ca- 
preoloruni  cornua,  vel  potius  capre- 
oli  propter  suam  teneritudinem  sic 
dicti,  quomodo  et  Graeci  novellos  ra= 
mos  vocant  ijl6<txovs.  Idenf: 

y  Caprilia]  Ante  urbem.  Idem. 


138 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Capronae  ^    equorum   jubae    in    frontem    devexae,    dictae 

quasi  a  capite  pronae. 
Caprunculum  ^  vas  fictile. 
Capsae  ^  a   Graeco   appellantur.      Has   illi   xajXTrras '°  di- 

cunt. 
Capsit,'^  prehendcrit. 
Captus  locus   dicitur  ad   sacrificandum  legitime   consti- 

tutus. 
Capuam  ^*  in  Campania  quidam  a  Capy  appellatam  ferunt, 


10  Alii  Kdfi^as.     In  ed.  Scal.  est  KdfjiTrrpas. 


»  Caprona']  Vide  '  Antiae 
non  equorum  tantum  jnbas,  sed  et 
liominum  comas  quae  suiit  ante  fion- 
tem,  capronas  dicit,  ex  illo  Lucilii : 
'  Aptari  caput,  atque  comas,  fluitare 
capronas,  Altas,  frontibus  immissas, 
nt  mos  fuit  illis.'  Forsan  et  decapro- 
nis  istis  intelligendus  elegans  ille  lo- 
cus  in  Cantico  Canticorum,  cap.  4. 
'  Capilii  tui  sicut  greges  caprarum 
quae  ascenderunt  de  monte  Galaad.' 
Idem. 

»  Caprunciilum]  Vas  fictile,  forte 
sic  dictum  quod  capri  figuram  liabe- 
ret,  ut  vult  Vossius,  qui  dubitat  eti- 
ain  num  legendum  sit  capunculum, 
quod  erit  diminutivum  a  capis.  Idein. 

•»  Capsa]  Cistulas  a  Grjpco  «ojii^^ai. 
Nam  sic  legendnm,  Hesych.  Kdfxxfrr], 
ei]K7i.  Item  Kafiyia,  Kam,  KavlaKia. 
Idem. 

c  Capsit]  Preheiiderit.  Plaut.  Pseu- 
dol.  IV.  8.  •  Si  occasionem  capsit, 
qui  fiet  nialus.'  Idem. 

^  Capuam]  Sane  Capys  Graecum 
vel  Tarentinum  videtur  Latine  ex- 
pressum  per  Falconem.  Nam  Kdirvs, 
irapa  tJ)  KdvTeff0at,  i^yovv  Kdfnrreffdai. 
quod  incurvos  liabeat  pedes  :  iinde 
et  papus  dictus  uar'  (^oxw.  ut  opvis 
Gallina  kot'  i^ox-hv.  et  multa  alia  ejus- 
inodi.    Ut  et  unus  tantum  ex  gcnere 


NOT^ 

Nonius  accipitriim  vocalus  Falco ;  non  om- 
nes  accipitres,  quamvis  omnes  sint 
Kafx\l/wvvxoi.hoc  enim  significat  Falco. 
Jos.  Scal. 

Capuam]  Virgil.  x.  jllneid.  *  Et 
Capys ;  hinc  nomen  Campanae  dnci- 
tiir  urbi.'  Ubi  Servius :  '  Caerms,  qui 
Trojanum  Capyn  condidisse  Capuam 
tradidit,  eumqiie  JEnex  fuisse  sobri- 
num.  Alii  liuuc  Capyn  filium  Capeti 
volunt  esse,  Tiberini  avnm,  ex  quo 
fluvius  Tyberis  appellatus  est :  eum- 
que  Capiise  conditorem  produnt:  alii 
Capyn  Samnitem  condidisse  Capiiam 
confirmant.  Sed  Capuam  vult  Liviiis 
a  locis  campestribns  dictam  in  qiii- 
biis  sita  est:  constat  tamen  eam  a 
Tuscis  conditam  de  viso  falconis  au- 
gnrio,  quiTusca  lingiia  capys  dicitiir, 
unde  est  Capua  nominata.  Tuscos 
autem  omneni  pa>ne  Italiam  subju- 
gasse  manifestum  est.  Alii  a  Tuscis 
quidem  retentam  et  prius  Aliternum 
vocatam  :  Tuscos  a  Samnitibus  exac- 
tos  Capiiain  vocasse  :  ob  lioc  quod 
hanc  quidam  Falco  condidisset,  cui 
pollices  pedum  curvi  fueriint,  qiiem- 
admodiim  falcones  aves  liabeiit,  quos 
viros  Tusci  Capuas  vocarnnt.  V^arro 
dicit  propter  cali  tempcrieni  et  ces- 
pitis  faecunditatem  camimm  ciindem 
Campuanuin  sivc  Cainpanum  dictuni. 


I)E    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.    III 


139 


qiiem  a  pede  introrsus  curvato  nominatum  antiqui,  nos- 

tri  Falconem  vocant:  alii  a  planicie  regionis. 
Capulum  ^  et  manubrium  gladii  vocatur ;  et  id,  quo  mortui 

eflFeruntur :  utrumque  a  capiendo  dictum :  sane  a  capulo 

fit  capularis. 
Caput*^  ex  Graeco  dictum,  quod  illi  interdum  xapu  dicunt. 
CarinanteSjS  probra  objectantes  :  "    a  carina  dicti,  quae  est 

infima  pars  navis :  sic  iili  sortis  infimae. 


il  Alii  objicientes. 


NOTiE 


quasi  slnum  salntis  et  fructuum.' 
H?ec  Servius.  Capys  autem  Tuscis 
Falco,  a  Greeco  KatrTeaeai  id  est,  Ka^-n- 
rladai,  incurvari,  inflecti.  Sed  unice 
placet  Livii  senlentia,  cujus  verba 
lib.  IV.  '  Vulturnnm  Etrnscorum  nr- 
bem,  quae  nnnc  Capua  est,  ab  Samni- 
tibus  captan),Capuamque  ab  duce  eo- 
runi  Capye,  vel,  qnod  propius  vero 
est,  a  campestri  agro  appellatam.' 
Et  Iioc  ipsum  est  quod  Festus  in  fine  : 
alii  a  planicie  regionis.  Nam  Capua 
quasi  campua,  a  campo,  agro  campes- 
tri,  qnee  vox  campus  planiciem  signat 
nt  cBquor.  Ab  hnjus  sententiae  parti- 
busfacitquod  ipsa  Capua  prius  campa, 
sive  campus  dicta.  Unde  Campani  et 
Campas  apud  Plautum.  Eustath.  in 
Dionys.  "Otj  ol  Kaniravol,  wv  tJ»  ireSiov 
Atiropbf  Sta  rrjv  evKap-n-iav  \eyei,  aTrh  rwv 
xmoKaQriHiVuiv  e/ctl  k6.ijlitwv  a!V0ixaa6r](Tav, 
fj  aiTh  KdfjLTTov  n6\eus.  Id  est,  '  Cam- 
pani,  qnoruni  pingue  solum  prop- 
ter  fertilitatem  dicit,  a  subjacentibus 
campis  vocati,  vel  a  Campo  urbe.'  Ma- 
nifesto  Capuam  urbem  intelligit,  quod 
non  satis  perpensum  iis  qui  Campum 
nescio  quam  a  Capua  diversam  fin- 
gunt.  Dac. 

«  Capulum]  Ensismanubrium,  Virg. 
'  Et  lateri  capnlo  tenus  abdidit  en« 
seni.'  Pro  arcafunebri,  Lucil,  *  Quem 


cum  vidissent  Hortensiu'  Posthumi- 
nsque,  Ceteri  item  in  capulo  hunc 
non  esse,  alinmque  cubare.'  Ab  hac 
capuli  significatione  dictus  capularis 
niorti  contiguus.  Plaut.  '  Quid  ais 
tu  ?  tam  tibi  ego  videoroppido  Aclie- 
rnnticus  ?  Tam  capularis  ?  tamne  tibi 
diu  videor  vitam  vivere?'  Idem. 

*■  Caput]  Potius  a  Ke(pa\^,  <p  mutato 
in  ir.  Idem. 

e  Carinantes']  Glossarium :  '  Ca- 
rinari^x"/"^'"'''^*'^^"'''  Isidorus:  'Ca- 
rinantes,  iiludentes.'  Ennius,  '  Con- 
tra  carinantes  verba,  atque  obscoena 
profatus.'  Et  tamen  corripit  in  se- 
quenti  mediam  '  *  neque  nie  decet 
hanc  carinantibus  edere  chartis.'  Qui 
versus,nondum  excusi,  citantur  aSer- 
vianis  schedis  doctissimi  Danielis  nos- 
tri.  Ita  factum  carinari  a  carina:  ut 
apud  Greecos  yecpvpi^etv  a  ye(pvpa. 
Idemque  valet,  ac  carinari.  Jos. 
Scal. 

Carinanles']  GIoss.  Isidori :  *  Cari- 
nantes,  illudentes.'  Carinari  a  carina, 
infima  navis  parte,  ut  vult  Fest.  vel, 
ut  Voss.  eo  quod  qui  in  carina  essent 
alios  contumeliosis  verbis  solerent 
lacessere,  quomodo  Graeci  a  ye(pvpa, 
ponte,  fecere  7€^i'pifeii',  quasi  de  pon- 
teconviciajacere.  Indeetiamludidic- 
ti  ye(pvpiaiJ.o\  in  quibus  convicia  jacta- 


140 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Carissara''  apud  Lucilium  vatVam '^  significat. 
Camificis  loco '  habebatur  is,  qui  se  vulnerasset,  ut  more- 
retur. 


12  Vett.  edd.  Caprissam  . . .  vafrum. 


NOTvE 


bantnr.  Sed  quia  obstat  quantitas, 
cuni  secunda  in  carinari  corripiatur, 
contra  quam  in  carina,  addit  Voss. 
Carinari  vel  esse  a  X"P''««'.  ita  ut  cari- 
nari  sit  quod  dicinuis  plaisanter :  unde 
in  Gloss.  carinari,  x^P^vM^iadai :  vel 
potius,  (quod  unice  placet,)  a  carere, 
id  est,  radere,  carpere :  a  '  caro ' '  ca- 
rino'  ut  a  'nato'  '  natino.'  Juvat 
qnod  ut  carere  Latinis  de  veste  et 
dictis  mordacibns  dicitnr,  sic  Graecis 
TrXvviLv,  vestes  lavare,  et  conviciis  et 
nialedictis  lacessere.  Quomodo  et 
Gallis  vox  laver.  Carinandi  verbo  usus 


dis  et  ingeniosis  apud  Veteres  dic- 
tos.  Dac. 

'  Carnificis  loco]  Originera  hujns 
moris  explicat  vetns  scriptor  Cassius 
Emina  apnd  Servium  :  '  Tarquinius,' 
inqnit,  'Superbns,  cum  cloacas  popu- 
lum  facere  coegisset,  et  ob  banc  inju- 
riam  mnlti  se  suspendio  necarent, 
jussit  corpora  eorum  cruci  aflBgi. 
Tunc  primum  habitum  est  turpe 
mortem  sibi  consciscere.'  Ut  non  tan- 
tum  de  eo  qui  se  vulnerasset,  nt  mo- 
reretur,  intelligendum  sit,  sed  de  eo 
qui  qnovis  modo  mortem  sibi  conscis- 


Ennins.  lib.  i.  Annal.     '  Sed  neque      ceret.  Quare  adeo  ejusmodi  homines 


me  decet  haec  carinantibus  edere 
chartis.'  Et  alibi  :  '  Ac  contra  cari- 
nauH,  verba  atque  obsccena  profatus.' 
Ut  enni  locum  emendavit  Salmasius. 
Vnlgo  contra  carinantes.  Dac. 

''  Carissam]  In  veteribus  editioni- 
bus  vafritm,  non  vafram.  Cui  astipu- 
lari  videtur  auctor  Glossarii :  '  Ca- 
risa,  navKiffrijs,  iropvofioaK^s.  Isidori 
Glossae  contra  fceminino  :  '  Carissa, 
lena  vetus,  et  litigiosa  :  ancilla  dolo- 
sa,et  fallax.' Jos.AVa/.  Uetineo  vafram, 
et  verba  Glossarii,  qnae  ambigua 
sunt,  interpretor,  '  lenaet  qnae  pro- 
stibnla  alit.'  Sic  in  foeminino  Glossas 
Isidori,  '  Carissa,  lena  vetus,  litigiosa, 
ancilla  dolosa  et  fallax.'  Carissa  a 
Graeco  x"P'J.  »t  vult  Voss.  Legitur 
etiam  et  caprissa  acapra,  scilicet  qua- 
si  eam  signet  qna;  caprae  vel  mere- 
tricis  mores  imitetur.  Sed  omnium 
optime  Lucas  Fruterins,  qui  in  episto- 
la  quadam  ad  Muretum  reponendum 
putavit  catissa.    Nani  catos  pro  calli- 


abominabantnr  vetustissimi  Romani, 
ut  ne  eis  quidem  jnsta  facerent.  Ser- 
viusin  Schedis:  '  Varro  ait  suspen- 
diosis,  qnibns  justa  fierijus  non  sit, 
suspensis  osciilis,  veluti  per  imitatio- 
nem  mortis  parentandum  esse.'  Ar- 
temidorus  lib.  i.  "Ati/xSs  re  Ka\  (pvyas 
yfv6fi.iVos,  avapT-fta^as  eavrbv  ^TeAeilTTjcre 
rhv  Piov,  iis  juTjSe  airoBavciiv  exe»'  6voiJia' 
TovTovs  yap  ix6vovs  iv  veKpwv  Sfinvois  ov 
Ka\ov<nv  oi  TrpoffrjKovres.  Id  est, '  Inglo- 
rius  et  fngitivus  se  ipsum  suspendio 
necavit,  ne  post  mortem  quidem  no- 
men  habiturus  :  ejusmodi  enim  homi- 
nes  solos  ad  mortuornm  ccenas  non 
vocant  propinqui.'  In  Caristiis  enim 
et  parentalibns  omnium  carorum  jam 
vita  functorum  nomina  ciere  sole- 
bant.  Ausonius  :  '  nomina  tantuni 
Voce  ciere,  suis  sufficiet  tumulis.' 
Quae  Ansoniana  paulo  diversius  in- 
terpretatur  Turnebus,  quod  non  de- 
buit.  Jos.  Scal, 


DE    VERBORUM    SICNIFICATIONE    I.IH,    111, 


141 


Casa''  a  cavatione  dicta. 

Casaria,'  quas  custodit  casam. 

Cascum  "  antiquum. 

Caseus,"  a  coeundo  dictus. 

Casinam  °  fabulam  Plautus  inscripsit  ab  ancillas  nomiue 

Casina,  quam  amari  a  sene  introduxit. 
Casnar,P  senex  Oscorum  lingua. 
Cassabundds  '^  ^*  crebro  cadens. 
Cassia"^  via  a  Cassio  strata. 


13  Unico  s  scribendiim  monent  Scal.  et  Dac. 


NOTyE 


^  Casa]  Potins  a  caso,  id  est,  cado, 
quod  cadat  facile.  Alii  a  Kaiu,  uro, 
quod  facile  iiratur:  alii  aliter.  Dac. 

'  Casaria']  Est,  quam  Graeci  oIkov- 
iSa  vocant,  Hebraei  Navani.  Jos, 
Scal. 

■"  Cascum']  Varro  lib.  vi,  de  L.  L, 
*  Cascum  significat  vetus  ejus  origo 
Sabina,  quie  usque  radices  in  Oscam 
linguam  egit.  Casciim  vetus  esse 
significat  Ennius  cum  ait :  Quam  pri- 
mum  Casci  populi  genuere  Latini.' 
Scaiiger  vult  esse  ab  Osca  voce  casus 
TTaKai.6s.  Unde  et  casmr,  senex,  Vi- 
de  infra.  Dac. 

"  Caseus]  A  coacto  lacte  caseum 
vocatum  ait  Varro  lib,  iv,  de  L,  L. 
quasi  coaxeum.  '  Caseus,'  inquit,  '  a 
coacto  lacte,  ut  coaxeus  dictus.'  Alii 
a  carendo  quod  carcat  sero,  Scaliger 
abOsco  cas«s,  antiquus,  utsit  proprie 
lac  vetustate  coactumconcretumque. 
V^arronis  etymon,  milii  quidem,  ce- 
teris  praestat.  Idem. 

°  Casinam]  Huic  Fabulae  nunquam 
casinam  nomen  Plautus  imposuit,  sed 
sortientcs.  Nam  Dipbilus,  qui  illam 
Graece  scripserat,  clerume^ice  vocave- 
rat,  non  K\r)povjj.ivi]v,  ut  male  Camera- 
rius,  Neque  est  quod  quemqnam 
nioveat  argumentum  quod  illi  prae- 


mittitur  :  ubi,  '  Post  id  rursum  de= 
nuo  Latine  Plautus  cum  latranti  no- 
mine,'  Ubi  per  '  latrans  nomen,'  ca- 
sina  intelligitur,  nam  uno  ut  verbo 
dicam,  argumentum  illud  tam  Plauti 
est  quam  quod  nunquam  fuit.  Casi- 
nam  dixere  qui  post  Plautum  nati 
sunt,  Idem. 

P  Casnar]  Senem  Casnarem  Osce 
dictum  testatur  ctiam  Varro,  Srali- 
ger  deducit  a  Casus  antiquus.  Vide 
supra  '  Cascum,'  Vide  '  Nonium.' 
Verisimile  Casnares  ab  Oscis  dictos, 
qui  Latinis  cani  a  caniludine.  Ratio 
est  quod  in  vocibus  suis  Osci,  ut  et 
Sabini,  fere  semper  sibilum  addunt, 
sive  literam  s,  quam  a  Grajcis  Do- 
riensibus  acceperunt,  lidem  cascum 
pro  antiquo  nimirum  a  Graeco  KaKhs, 
debilis,  Cacos,  cacus,  cascus,  Sic 
'casmenas'  dixerunt  pro  '  camenis,' 
Ideni. 

1  Cassabundus]  Unico  s,  Casabundus. 
Vide  Varronem,  Jos.  Scal. 

Cassabundus]  Scribendum  Casabun- 
dus  nnicos, nCasare.  Plaut,  Mil,  'Bac- 
chabatur  bama,  casabant  cadi.'  Et 
NiEvius:  '  Risi  egomet  casabundum 
ire  ebrium.'  Dac. 

"■  Cassia]  Ab  auctore  Cassio,  H?pc 
extra  Flumentanam  per  Sutrium,  Vi- 


142  SEXTl    POMPEII    FESTI 

Cassiculum/  reticulum,  a  cassibus  per  deminutionem  dic- 

tum. 
Cassilam  *  antiqui  pro  casside  ponebant. 
Casta  mola "  genus  sacrificii,  quod  vestales  virgineS  facie- 

bant. 
Castrensi  corona "  donabatur,  qui  primus  hostium  castra 

pugnando  introisset,  cui  insigne  erat  ex  auro  vallum. 
Casus  dicimus  non  modo  ea,  quae  fortuito  horainibus  acci- 

dunt,  sed  etiam  vocabulorum  formas,  quia  in  aliam  at- 

que  aliam  cadunt  effigiem. 
Catachresin  ^  tropum  nos  abusionem  dicimus,  cum  alienis 

abutimur  perinde,  ac  propriis,  cum  propria  deficiunt. 
Catamitum '  pro  Ganymede  dixerunt,  qui  fuit  Jovis  con- 

cubinus. 
Catampo  "••  ^  genus  est  lusus. 


14  Scaliger  lcgit  Catambo. 

NOT^ 

terbium,  et  Vulsinios  miltebat.    Me-  t,  Catamitus.    Vide  '  alcedo.'   Plaiit. 

minit  Cicero  XII.  Philip. 'Tresergo,  Menaech.  i.  2.    '  Me.  Dic  mihi,  nnn- 

nt  dixi,  vijB,  a  Supero  mariFlaniinia,  quam  tu  vidisti  tabulam   pictam  in 

ab    infero    Aurtlia,    Media    Cassia.'  pariete,  Ubi  Aquila  Catamitnm   ra- 

Idem.  peret,  aut  ubi  Venus  Adoneum  ?'  Ubi 

'  Cassic«/um]  Giossze  Isidori:  *Cas-  male    Lamb.  Catamitum   Priami   fi- 

siculum,  rete,  jaculum.'  Jos.  Scal.  lium  facit,  cum  re  vera  Trois  fucrit. 

Cassiculum']  A  cassis  cassiculus  et  Quamvis   eum    Ciccro   Laomedontis 

cassicuhmi,  ut  a  funis  funicuhis.  Dac.  dicat,  ut  et  vetus  cycli  scriptor,  cujus 

»  Cassillam']  Lcgendum  cassidam,  ut  tibi    versus    lepidissimos     exhibebit 

videre  multi.  Virg.  ix.  jEneid.  '  Au-  Scholiastes  Euripidis  in  Oreste.  Idem. 

rens  ex  hiinieris  sonat  arcus,  et  aurea  "  Catampo']    Graecum  scilicet,  kht' 

vatl  Cassida.'  Idem.  &fM<pw.     Videntur  verba  duorum,  qui 

"  Casta  mola]   'K-yvbv  6v(ia.    Vide  euni   luditm    exercebant.     Ridicuhis 

'  mola.'  Idem.  est  doctiss.  vir,  qui  in  Codice  Jiisti- 

*  Castrensi  corona]  Ex  auro  facta,  niani  Hbro  tertio  in  fine  hariolatur  de 
sed  non  tota,  ut  patet  ex  Sueton.  genere  hisuum  dictum,  quod  ipsi  Im- 
August.  cap.  25.  ea  vallo  decoraba-  peratoii  nunquam  in  mentem  venit, 
tur,  ideoque  vallaris  dicta.  Idem.  praesertim  cum  de  hoc  Catampo  ibi 

y  Catachrcsin]    Cum  vox  aHqua  li-  mentionem  fieri  putet.     Dictum  kot' 

centius  a   propria  significatioue   ad  &n(poj,  ut  Kod'  h.    Sed    piito  potius 

aliam  deflectitur.    Abusio  Latine  di-  Caiamio  scribendum  per  b:  KaTanfiu 

citur.  Idem.  dictum  ut  o-Ki(Tan&d>.  est  aiitem  oiriff- 

*  Catamitum]  Pro  Ganumede  dice-  a;U;8d>  f)  eh  rovirlffw  avaxwpriffis-  Karan- 
bant  Ganamidus,  unde  g  in  c,  et  d  in  fiw  t)  us  rh  Kirw  koI  jh  irpiivis.  vide 


DR    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LI B.    III. 


143 


Catax,*'  claudus. 

Catitbns/  ex  quo  aqua  Petronia  in  Tiberim  fluit  ;  dictus, 

quod  in  agro  cujusdam  fuerit  Cati. 
Catillatio'*  grave   opprobrium  hominibus    generosis  obji- 

ciebatur,  si  qui  provincias  amicas  populi  Romani  ex- 

poli.assent. 
Catilones  ^  appellabant  antiqui  gulosos. 
Catones  '^  ^  appellantur  portus  in  mari  interiores,  artc  et 

manu  facti. 


15  Reponendum  nionet  Scal.  Cotliones. 


NOTiE 


Eustatirnim.  Jos.  ScaL 

Catampol  Scaliger  legit  catambo. 
Ut  /coTo^^i  sit  contrariiim  ry  otziixaix- 
/3w.  'Ott KTaixfilii  7)  els  Tovniffa)  avaxdpV' 
cis,  itio  retrograda  :  KaTafi^cb  t]  els  rh 
KaTO)  Kal  Th  irpTjvh,  itio  in  caput.  Cat- 
ambo  igitiir  quod  hodie  pueri  faci- 
unt  cum  capite  ambulant,  gradiun- 
tur.  Dac. 

b  Catax'^  Graecum  est  KaTa^,  hoc 
est,  KaTea^ws  Ta  jueATj.  Isidori  Glos- 
sae :  '  Catax,  claudus,  coxus.'  In 
veteribus  Graecorum  Glossis  :  '  Cox- 
us,  \oX6s.'  lege,  x'^^'^^-  Hispani  re- 
tinent  nomen  :  clandum  enim  hodie- 
que  vocant  Coxo:  et  Coxquear,  clau- 
dicare.  Qiiod  et  in  illis  optiniis  Glos- 
sis  reperi,  'Coxigat,  xa^^aiVei :'  et  No- 
nius,  '  Catax  dicitur,  quem  nunc 
Coxonem  vocant  :'  dicitiir  et  clop- 
pus.  '  Cioppus,  x«^<^y.'  Glossarium. 
Jos.  Scal. 

Catax'^  Gracum  est,  dTrbTouKOTaf- 
ai,  frangere.  Qiiasi  Kareaycijs  tovs 
TrSSas,  Fractos  habens  pedes.  No- 
nius :  ♦  Catax  dicitur  quem  nunc 
coxonem  vocant.'  Lucil.  lib.  ii. '  hos- 
tibus  contra  Pestem  perniciemque 
catax  quam  et  Manliu'  nobis.'  Glos- 
sap.  Isidori :  '  Catax,  claudus,  coxus.' 
Coxus  autem  et  coxo  est  xfA-i^s.  Quam 
vocem  retinent  Hispani,qui  claudura 


vocant  co.ro.  Dac. 

•=  Catifons']  Non  longe  a  Roma. 
Sed  de  Catifonte  nihil  alibi  legere 
est.  Vide  '  Petronia.'  Idem. 

<>  Catillatio]  Catillones  ait  a  Ro- 
manis  dici,qui  provincias  Pop.  Rom. 
despoliassent :  a  Catillonibus,  qui  et 
catillos  ipsos  liguriunt,  assumta  prius 
dape.  A  Graecis  vero  ejusmodi  ho- 
mines  dicebantur  iJ.o\yoi,  irapa  Th 
afieXyfiv,  Ka\  K\4iTTeiv  to  Kotvd.  Ut  ille 
fiir  apud  Maronem  :  '  Hic  alienus 
oves  custos  bis  mulget  in  hora.'  Jos. 
Scal. 

CatiUatio'^  A  Catinus,  catinulus,  ca- 
tillus.  A  quo  catillare  ligurire.  Ca- 
tillatio  ipsa  actio  liguriendi,  quae  iis 
objiciebatur  qui  populi  Rom.  Provin- 
cias  exspoliassent.  Qui  ideo  Catillo- 
nes  dicti.  Dac. 

e  Catilones']  Vide  *  catillatio.'  Mar- 
gini  ascriptum  catiliones,  quod  monet 
scriptum  fuisse  catillones  dnplice  II. 
Idem. 

*"  Catones']  Repone,  ut  in  veteribus 
editionibns,  Cothones:  quid  differat 
Cothon  a  portu,  explicat  Servius.  Jos. 
Scal. 

Catones']  Legendum  monet  Scaliger 
Cothones:  ut  est  in  vet.  edit.  Sunt 
autem  cothones  parvi  pcrtus  in  mari 
non  naturales,  sed  arte  et  manu  facti : 


144 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Catularia  =  porta  Romae  dicta  est,  quia  non  longe  ab  ea  ad 
placandum  caniculae  sidus  frugibus  inimicum  rufae  canes 
immolabantur,  ut  fruges  flavescentes  ad  maturitatem  per- 
ducerentur. 

Catulinam''  carnem  esitavisse,  hoc  est,  comedisse,  Roma- 
nos  Plautus  in  Saturione  refert. 

Catulus'  genus  quoddam  vinculi,  qui  interdum  canis  ap- 
pellatur. 

Caudecae'^''  cistellae  ex  junco,  a  similitudine  equinae  cau- 
dae  factae. 

Caudicariae'  naves  ex  tabulis  crassioribus  factae. 


16  Scal.  et  Dac.  legendum  nionent  Caudece:  alii  legunt  CmdetcB. 


NOT^ 


ut  exponit  Servius  lib.  i.  ^neid. 
dicitur  cothon,  onis;  et  cothonum,  ni. 
Atqui  cothon  pro  portu  fossitio  vix 
Latinum  videtur:  ita  vocabatur  par- 
va  insula  Carthaginis,  quae  viceni 
portus  pra?bebat,  et  navaliahabebat. 
Strab.  lib.  vii.  Factitia  haec  insula, 
et  euripo  circumdata,  id  est,  canali 
manufacto.  Forte  Kwdaiv  dicta  voce 
Graeca,  quod  rotnnda  esset  instar  po- 
culi.  Ex  illo  portu  Carthaginensi 
Cothone,  alii,  ut  videtur,  portus  ma- 
nufacti  sic  dicebantur,  si  fides  est 
Festo.  Fossas  etiam  appellarunt  La- 
tini.  Hodie  quoque  apud  Nannetes, 
portus  fossa  dicitur.  Graecis  x^P^- 
Spos.  Sulmas.  in  Solin. 

s  Catularial  A  catidus.  Quod  non 
longe  ab  ea  immolarentur  catuli,  id 
est,  canes,  unde  patet  catulus  de  ca- 
nibus  dici,  quod  pluribus  exemplis 
firmavit  Vossius  :  porro  quod  rufae 
cancs  ad  placandum  caniculas  sidus 
immolarentur,  id  aperte  docet  Festus 
in  voce  'rutilae.'   Dac. 

*>  CatuUnani]  Hanc  Saturnionem 
Plauti  fabulam  respicit  Plinius  cum 
ait  lib.  XXIX.  '  Catulinam  adjiciali- 
bus  quidem  celebrem  epulis  fuisse 


Plauti  fabulae  sunt  indicio.'  Idem. 

•  Catuhis']  Forsan  prima  notione 
catulus  catenam  illam  signavit  qua 
canes  vincti :  postea  vero  pro  quovis 
vinculo  sumi  coeptus.  Lucil.  '  Cuui 
manicis,  catulo,  collarique,  ut  fiigiti- 
vum.'  Dicitur  etiam  calellus.  Plaut. 
Curcul.  V.  3.  '  Delicatum  te  bodie 
faciam  cum  catello  ut  accubes,  Fer- 
reo  ego  dico.'  Ubi  non  audiendiis 
Lambinus,  qui  banc  differcntiam  sta- 
tuit,  wtcatellus  parvum  canem,  catel- 
lum  vero  catenam  significet.  Nam 
catulus  ct  catellus  canem  et  canis 
vinculum.  Ut  Graecis  aKv\a^  (Yyova 
Kvvhs  et  Sio^iJihv  ffiSTipovv  notat.  Catu- 
lus  autem  et  canis  pro  vinculo,  nt 
optime  F^estus.  Plaiit.  Casin.  '  Deos 
qiiaeso,  ut  quidem  hodie  tu  canem  et 
furcam  feras.'  Idem. 

^  Caudcca-}  Lege,  Caudea:.  Ita 
etiam  Plautus  Rudente.  Jos.  Scal. 

Cuudeco!]  Lege  caudea;,  ut  optimc 
Scaliger.  Caudca:  cistelUe  ex  junco 
a  similitudine  cauda;  cquinaj  faclae. 
Plaut.  Rudent.  iv.  4.  '  Cisteliam  is- 
tic  inesse  oportet  caudeam  in  isto 
vidulo.'  Dac. 

'  Caudicaria-]  Naves  sic  dictae  quod 


i 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.   III, 


145 


Caviares "'  hostiae  dicebantur,  quod  caviae,'^  jd  est,  pars 
hostiae  cauda  tenus  diceretur,  et  ponebatur  in  sacrificio 
pro  collegio  pontificura  quinto  quoque  anno. 

Cavillatio"  est  jocosa  calumniatio. 

Cavillura,"  cavillatio,  id  est,  irrisio. 


17   Al.  caie.     Vid.  Not.  inf. 


NOT.E 


e  candicibus,  id  est,  crassiorilms  ta- 
biilis  fierent.  Varro  lib.  iir.  de  vita 
Pop,  Rom.  *  Quod  antiqni  plures  ta- 
bulas  conjunctas  codices  dicebant,  a 
quo  in  Tyberi  nave  rodicarias  appel- 
lamus.'  Inde  Caudicarii  dicebantur 
ii  qui  caudicariis  navibus  frmnentum 
advehebant.  Idem. 

"  Caviares}  Locus  corruptus  in  se- 
quentibus.  Legendum : '  Caviareshos- 
ticP  dicebantur  quod  caviar  pars  hos- 
tiae  cauda  tenus  dicebatur.'  Manifes- 
tum  est  in  equo  Octobri,  de  quo  hic 
agitur,  partem  secundum  caudam  dic- 
tam  '  Caviar,'  ut  in  bove, '  Paiaseam ;' 
in  sue,  '  offam  penitam.'  De  equo 
Octobri,  inquam,  Festus  intelligit : 
cnjus  coda  tanta  celeritate  inRegiam 
perferebatur,  nt  sanguis  recens  inde 
in  focum  stillaret.  Fiebat  auteni  hoc 
sacrificium  quinto  quoque  anno,  ut 
non  multo  post  sequitur:  et  Proper- 
tius  refert :  '  Qualia  nunc  curto  lus- 
tra  novantur  eqiio.'  Jos.  Scal. 

Caviares  hosticc]  Lege  cum  ScaUge- 
ro:  Caviares  hoslice  dicebantur,  quod 
caviar  pars  hostice  cauda  tenus  dicere- 
tur.  Equum  Octobrem  inteiligit,  qui 
in  campo  Martio  mense  Octobri 
Marti  immolabatur.  In  eo  pars  se- 
cundum  caudam  '  caviar '  dicta,  ut  in 
bove, '  palasea;'  in  sue,  'offa  penita.' 
Vide  '  October  equus.'  Dac. 

°  Cavillalio']  CaviUuri  a  cavere.    Is- 

tud  de  jurisprudentibus  dicitnr,  cum 

consiliis     snis    nobis     cavent,    illud 

vere  Leguleiorum  et  rabularum  fo- 

Delph.  et  Var.  Clas.  Ponip. 


rensium  proprium,  cum  tergiversan- 
tes  tricas  et  morosas  juris  prsesti- 
gias  effutiunt  ad  faliendum,  unde 
cavillatio,  frustratio,  per  fraudera  ir- 
risio,  caliimniatio.  Et  incavillatio  per 
despectum  irrisio  infra  Fest.  Glossa- 
rium  :  '  caviliatio,  ipiSpa,  dirctTr?,  irap- 
iyx^ipvcts.'  i.  Insidiae,  fraus,  conten- 
tio.  Idem. 

"  Cavillum']  Dictum  a  cavendo, 
xmoKopicTiKus.  Propriumque  est  Le- 
guleiorum,  et  nioratorum  verbum. 
Nani  Jurisconsultorum  proprium  Ca- 
vere.  Ovidius  :  '  Illo  saepe  loco  ca- 
pitur  consultus  amore  :  Quique  ahis 
cavit,  non  cavet  ipse  sibi.'  Tibulius: 
'  Hebc  mihi  quae  caverem  Titio,  Deus 
edidit  ore.'  Hodie  inepte,  quw  ca- 
nerem  Tityo  :  nullo  sensu.  At  Tibul- 
lus  se  prudentum  more  de  amore 
publice  responsurum  cuilibet  consu- 
lenti  proponit.  Quod  ex  sequenti- 
bus,  et  ex  nomine  Titii  apparet:  sed 
qui  corruperunt,  ignorarunt  secun- 
dam  et  tertiam  conjugationem  ean- 
dem  apud  Veteres  fuisse  :  ut  igitur 
deminuerunt  nomen  in  formulariis 
illis,  Leguleios,  non  jurisprudentes 
vocantes,  sic  et  verbum  professio- 
nis :  cum  cavillare,  non  cavere  eos 
dicebant,  propter  tricas,  et  morosas 
juris  przpstigias.  Sane  ita  esse  vel 
unus  Tertullianus  satis  dederit,  qui 
in  libro  de  corona  ait:  '  omnibus  mo- 
dis  cavillandum,'  id  est,  cavendum  : 
TravToius  irepifpyaffTeoi'.  Non  ergo  ob- 
scurum,  quare  in  vitium  verterit  hoc 
Fest.  K 


146 


SEXTl    POMPEII    FEST 


Cavitionem  p  dicebant,  quam  modo  dicimus  cautionem. 

Caulae''  a  cavo  dictae  :  antiquitus  enim  ante  usum  tecto- 
rum  oves  in  antris  claudebantur. 

Cavum'^  a  chao  dictum,  ex  ejus'^  inanitate. 

Celeres'  antiqui  dixerunt,  quos  nunc  equites  dicimus,  a 
Celere  interfectore  Remi,  qui  initio  a  Romulo  iis  praepo- 
situs  fuit,  qui  primitus  electi  fuerunt  ex  singulis  curiis 
deni,  ideoque  omnino  trecenti  fuere. 

Celibari'9  basta*  caput  nubentis  comebatur,  quae  in  cor- 
pore  gladiatoris  stetisset  abjecti  occisique,  ut  quemad- 
modum  illa  conjuncta  fuerit  cum  corpore  gladiatoris,  sic 
ipsa  cum  viro  sit :  vel  quia  matronae  Junonis  Curitis  in 
tutela  sint,  quae  ita  appellabatur  a  ferenda  hasta,  qua; 


18  Ed.  Scal.  et  ejus,— 19  Al.  calilari. 


NOT^ 


verbum  :  cura  genus  hoc  liominum 
male  semper  audierit.  Glossarium 
vero:  '  Cavillatio,  ^veSpo,  oTrtiTTj  Trop- 
*7X*'P'J''''^''  •^''*'  Scal. 

CaviUuni^  Idem  quod  cavillatio. 
Dac. 

P  Cavitiimem'\  Plautus:  '  Oppor- 
tune  mihi  cavita  est  hiec  Epistola.' 
Jos.  Scnl. 

Cavitionem]  A  caveo,  cavitum,  cau- 
tum  ;  cavitio,  cautio.  Plaut.  Pseu- 
dol.  II.  3.  *  Nam  ipsa  mihi  Opportn- 
nitas  non  potuit  opportunius  Adve- 
nire,  quam  hacc  cavita  est  mihi  op- 
portune  epistola.'  Quanquam  libri 
fere  omnes  habent  non  cavita,  sed 
cavata.  Quod  satis  placet :  cavata, 
eruta.  Dac. 

1  Caida:]  A  cavitate  dictas  vult 
Festus,  Varro  eliam.  Sic  Lucret. 
dixit  '  caulas  aetheris/  id  est,  cava 
cceli.  Sed  melius  alii  a  Graeco  aii\^, 
aula,  addito  c,  caula.  Servius  ad  illud 
IX.  ^neid.  'Ac  veluti  pleno  hipus  in- 
sidiatus  ovili  Cum  fremit  ad  caulas  :' 
*  Caulae,  mnnimenta  et  septa  ovium. 
£st  euim  Graecum  uomen,  cdetracto. 


Nam  Graeci  ouX^y  vocant  animalium 
receptacula.'  Glossae  Cyrilli :  '  auAij, 
Tuv  irpo^druv  stabulnm.'  Inde  iu  sa- 
cris  aedibus  et  in  tribunalibus  septa 
quaB  turbas  prohibent  caulas  voca- 
mus.  Quouiodo  Grseci  quoque  auAas. 
Suid.  ouA^  To  vvv  apxfiov  KaXovyifvov. 
Nam  apxi'^a  eidem  sunt  to  xt^P'**  '''^'' 
Kptrwv.  Secretaria  scilicet  judicum. 
Inde  Glossae  Isidori  :  '  Caules,  can- 
celli  tribunalis  ubi  sunt  advocati.' 
Nam  utrumque  dicebant  caules  et 
cnulas,  et  furcilles  et  furciUas.  Idem. 
>■  Cavum]    Varr.  lib.  iv.  de  L.  L. 

•  Ego  magis  puto  a  chao  cavum,  et 
hinc  ccelum.'    Chaos  a  x'^'^  bio.   Vide 

*  cohum.'  Idem. 

•  Celeres']  A  Celere  interfectore 
Remi  dictos  multi  consentiunt:  sed 
non  dubium  est  quin  celer  sit  a  Grjeco 
KfXrjs,  eques  qui  privo  equo  currit. 
KeATjs,  yEoiice  KtKrip,  celer.  Idem. 

'  Celibari  hasta]  Ovidius :  '  Nec 
tibi,  quae  cupidae  matura  videbere 
matri,  Comat  virgineas  liasta  recurva 
comas.'  Vide  Plutarch.  iu  Quaest. 
Rom.  qui  ^opi,Tiov  vocat.  Idem. 


DE    VERBORUM    SIGNIFIC ATIONE    LIU.    III.  147 

lingua  Sabinorum  curis  dicitur:  vel  quod  fortes  viros 
genituras  ominetur :  vel  quod  nuptiali  jure  imperio  viri 
subjicitur  nubens :  quia  hasta  summa  armorum,  et  im- 
perii  est :  quam  ob  causam  viri  fortes  ea  donantur,  et 
captivi  sub  eadem  veneunt,  quos  GraRci  ioguuXwTovs  ««» 
SoguxTJjTou;  vocant. 

Celsus "  ex  Graeco  xeA>jj  eques  dictus. 

Cenina^° "  urbs,  quae  fuit  vicina  Romae,  a  Cenite  conditore 
appellata. 

Censere  ^  nunc  significat  putare,  nunc  suadere,  nunc  de- 
cernere. 

Censio  ^  aestimatio :  unde  censores.  Censio  hastaria  dice- 
batur,  cum  militi  mulctae  nomine  ob  delictum  militare  in- 
dicebatur,  quod  hastas  daret.  Censionem  facere  dice- 
batur  censor,  cum  mulctam  equiti  inrogabat. 

Censores  ^*  dicti,  quod  rem  suam  quisque  tanti  aestimare 
solitus  sit,  quantum  illi  censuerint. 

Censui  censendo  ^  agri  proprie  appellantur,  qui  et  emi  et 
venire '  jure  civili  possunt. 


20  AI.  Ctenina,  et  mox  canite. — 1  Pro  venire  alii  legiint  vendi. 
NOT^ 

"  Celsus]  Non  a  «eAijj,  ut  vult  Fes-  Nam  decreta  per  verbum  censeo  de- 

tns,  sed  a  verbo  antiqno  cello,  quod  a  elarantur.     Cicero  iii.  Catil.  '  Quo- 

KiWu,  Taxios  0a5i^w,  citus  ambnlo.  niam  nondum  est  praeseriptum  S.  C. 

Ut  a  composito  '  exceilo/  '  excelsus.'  ex  memoria  vobis,  Quirites,  quid  Se- 

Celsus  est  citus  Horat.  *  Celsi  praeter-  natus    censuerit,   exponam.'     Censeo 

cunt  austera  poemata  Rhamnes.'    Et  etiam   suadeo.   Horat.   Epist.   xvii. 

in   illo  :    '  Incedit  citu'  celsu'  tolu-  '  Ecce  docendus  adhuc  quae  censet 

tim.'  Et  Ovid. '  Celsns  eques.'  Glos-  amiculns.'   Idem. 

sarium, '  celsus,  v\p-n\hs,  /j.eTewpos,  kt\-  "  Censio'\  Censio  hastaria,  cum  cen- 

Kiv.'  Leg.  K€A7j$.  Idem.  sor  ob  delictnm  militem  hastam  dare 

"  Ceninal  Al.  CcBnina.  Katvlvr).  Steph.  jnbebat,    Et  censio  equitis  erat  cum 

et  Halicarn.   Caninenses   Livio.     In  equus   illi    publice   adimebatur ;    et 

Latio  ponit  Plin.  Idem.  hoc  Festus  per  multam  intelligit.   Id. 

y  CcnscreJModopufarf.velariifran.*  »  Censores}    Vide  supra  '  censere.' 

Terent.  Adelph.  iv.  2.   '  Censen'  ho-  Idem. 

minem  me  esse  ?'  modo  cestimare,  '  in  ••  Censui  censendo'\   Praedia  censui 

censum  referre,'  ut  '  censere  popu-  censendo  dicebantur  ea,  quae  essent 

hun.'     Inde  censor  qui   familiam  et  niancupi  :    quae  habebant  jus  civile: 

bona  civium  recenset,  et  refert  in  quce  subsignari  apud  aerarium,  apnd 

tabulas    publicas»      Item    decernere,  censorera  possent :    ut  auctor  est  CJ« 


148 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Centaurion  "^  medicaraentum  a  Chirone  centauro  inventum. 

Centenarise  ^  coenae  dicebantur,  in  quas  lege  Licinia  non 
plus  centussibns,  praeter  terra  nata,  impendebatur  :  id 
est,  centura  assibus  (qui  erant  breves  nurarai  ex  aere)/  ^ 

Centenas  pondo  ^  dicebant  antiqui,  referentes  ad  libras. 

Centumviralia  ^  judicia  a  centum  viris  sunt  dicta.     Nam, 


2  '  Circumscripta  verba  seinicirciilis  videntur  a  Paulo  adjecta,  aut  men- 
dosa  esse.'  Ant.  Aug.    Vid.  Not.  Scaligeri  infra. 


cero  in  ea  pro  Caecinna  :  '  Neqne  pos- 
sessiones,  id  est,  agri,  qui  non  raanci- 
patione  sed  usu  tenebantur,  censui 
censendo  dici  poterant,  neque  hoc 
uoniine  in  censum  dicari.'  Jos.  Scal. 

Censui  censendo  agri]  Qui  proprie 
jure  civili,  lioc  est,  Romano,  non  au- 
tem  alio,  emi  vendique  possunt.  Ci- 
cero  pro  Flacco :  '  Queero  sintne 
illa  prxdia  censui  censendo.'  Id  est, 
quaero  an  illa  praedia  jure  Romano 
emi  vendique  possint.  Dac. 

•=  Centaurion']  'Graveolentiacentau- 
rea '  vocat  Virgil.  'tristia'  Liicret. 
quia,  ut  addit, '  suo  acrem  ex  corpore 
odorem  Expirant.'  Est  herbae  genus 
a  ('hirone  centanro  repertnm,  unde 
Xeipcivwv  et  KfVTaipiov  nominatur:  liii- 
jus  in  curandis  vulneribus  vis  tanta, 
ut  cohserescere  etiam  carnes  tradant, 
si  coquantur  simul.  Pliu.  lib.  xxv. 
cap.  9.  Vide  Galenum.  Idem. 

<>  CentenaricE]  Ultima  clausula, 
quas  pro  Glosseraate  est,  addita  est  a 
barbaro  truncatore  :  id  est,  centum 
assibus,  qui  erant  hreves  nummi  ex 
asse.  Haec  sunt  stigmata  misello 
Festo  ab  illo  erudito  Longobardo 
Jnusta.  Jos.  Scal. 

CentenarioB  ccena:]  Legem  tiilit  Li- 
cinius,  qua  cautiini  ne  plus  centussi- 
bus  in  ccenas  iinpenderetur,  prafter 
ea  quae  e  terra  nascerentur.  Hujus 
legis  memiiiit  Lucil. '  Legem  vitemus 
Licini.'     Sed  cave  putes  centuai  seris 


NOTiE 

crenis  sinoulis  quibusvis  diebus  im- 
pensum  fuisse,  sed  certis  qnibusdam 
tautum  diebus  festis  Gellius  lib.  i. 
cap.  24.  '  Lex  deinde  Licinia  lata 
est,  qua;  cum  certis  diebus,  sicut 
Fannia,  cenlenos  a;ris  impendi  per- 
raisisset,  niiptiis  dncenos  indulsit, 
ceteris  diebus  statuit  a;ris  tiicenos: 
cum  et  carnis  aridoe  et  salsamenti 
certa  pondera  in  singulos  dies  con- 
stituerit.'  Vid.  Macrob.  lib.  iii.  cap. 
17.  porro  illi  asses  centnm  :  triginta 
et  quinque  tantum  nostrae  monetaa 
asses  sive  solidos  efficiebant.  Dac. 

^  Qui  erunt  breves  nummi]  H*c 
Pauli,  non  Festi  snnt.  Neqne  enini 
Festus  dixisset  erant,  cuin  suo  adhuc 
tempore  et  multo  post  iis  adhuc  ute. 
rentnr.  Idim. 

^  Centenas  pondo]  Quin  et  addebant 
szepe  libras,  Centenas  pondo  libras. 
Varro,  Livius,  Gellius.  Jos.  Scal. 

Centenus  pondo]  Subauditur  libras. 
Quam  vocem  addebant  aliquando. 
'  Centenae  librae,'  idem  quod  '  centeni 
aeris,'  asses  seilicet.  Dac. 

s  Centumviralia]  Illa  verba,  'quae, 
et  cuiias  dictae  sunt,'  non  esse  Festi 
existiiiio.     Vide  '  Curia.'  Ant.  Aug. 

Centumviralia  judicia]  l)e  quibiis 
causis  centum  viri  judicaverinf  docet 
nos  Cicero  lib.  i.  de  Oratore  :  '  Jac- 
tare  se  in  causis  centiimviralibus,  in 
quibiis  usucapioniim,  tufelarnm,  gen- 
tilitatum,    agnationum,    alluvionuni. 


DE    VERBORUM    SIGNIFIC  ATION  E    LIB.    III. 


149 


cuni  essent  Romas  triginta  et  quinque  tribus,  quae  et 
curiae  dictse  sunt,''  terni  ex  singulis  tribubus  sunt  elccti 
ad  judicandum,  qui  centumviri  appellati  sunt;  et  licet 
quinque  amplius,  quam  centum  fuerint,  tamen  quo  faci- 
lius  nominarentur,  centumviri  sunt  dicti-'  Centumviralia 
judicia,  quae  centumviri  judicabant. 

Centuria  ^  in  agris  significat  ducenta  jugera ;  in  re  militari 
centum  homines.^ 

Centuriata '"  comitia  (item  curiata)  ^  dicebantur ;  quia  po- 
pulus  Romanus  per  centenas  turmas  divisus  erat. 


3  '  Si  recipere  volnmus  illa  dno  verba,  item  ctiriata,  oportet,  iit  scribanuis 
per  centurias  et  curius  divisus  erat.'  Ant.  Ang.     Vid.  inf. 


NOTyE 


circnmlnvionnm,  nexornm,  mancipio- 
rum,  parietnm,  luniinum,  stillicidio- 
rum,  testamentornm  ruptoruni,  ant 
ratorum,  ceterarnmqiie  rerum  innu- 
merai)iliiiin  jiira  versantur.'  Dac. 

^  QucB  et  ciiritB  dictce  sunt]  Hic 
Festiis  trihuin  et  curiam  idem  esse 
testatnr:  quod  verum  est,  et  ante 
Servii  regnum  ha;c  duo  confnndeban- 
tur,  ita  ut  qjii  tribnm  tantnm  vel  cii- 
riam  appellaret,  designaret  utram- 
qne.  Pessime  igitur  qui  de  hocce 
Festi  loco  disbitavere  eo  tantnm  quod 
tribns  curias  vocaverit.  De  tribubus 
ct  curiis  vide  sno  loco.  Idem. 

'  Centumviri  sunl  dicti']  Sic,  etsi 
triginta  quinqiie  essent  ciiriie,  usiis 
obtinnit  ut  trigiuta  tantnm  diceren- 
tur.  Idem. 

■^  Centuria']  Primo  centum  jugernm 
erat  centuria,  unde  et  noinen,  postea 
vero  ducentorum,  aliquando  etiam 
plurium.  Colnmell.  lib.  i.  cap.  5. 
'  Centnriam  agri  nunc  dicimus  ducen- 
torum  jugernm  modtim,  oliin  aiitem 
ab  ceiitnm  jugeribus  vocabatnr  cen- 
turia.  Sed  nunc  duplicata  nomen 
retinuit.'  Idem  Varro  lib.  v.  *  Cen- 
turia  prima  centum  jugeribus  dicta, 


post  duplicata  retinuit  nomen.'  Idem. 

'  In  re  militari  centum  /towiines] 
Varr.  lib.  iv.  '  Centuria  militum  qui 
sub  uno  centnrione  sunt,  quorum 
centenarins  jnstns  numerus.'  Cen- 
turia;  etiam  aliqiint  saeculis  usurpatae 
snnt  pro  sexagenum  niilitnm  nnmero, 
quod  notandum.  Idem. 

m  Centuriata']  Miium  quam  placu- 
erit  huic  Paulo  nomen  Curia :  hoc 
enim  omnibus  rebus  altribnit.  Vnlt, 
Centnrias,  Curias  fnisse :  item  Tri- 
bus  ipsas  :  ut  in  voce  Centumviralia, 
et  in  voce  Curia.  Qnare  snperius  in 
voce  Centumviralia,  impactum  Festo 
pittacium  a  Panlo  iis  verbis,  qua 
curia  dictce  sunt.  Item  hic,  item 
curiata  :  et  in  voce  Cnria,  quibus 
postea  sunt  additoi  quinque.  Qtiae 
omnia  ea  confidenlia  tollere  possu- 
mus,  qua  posita  fuernnt.  Lege  igi- 
tiir:  Centuriata  comitia  dicebantur, 
quia  Po.  Romanus  per  Centurias  divi- 
suserat.  Jos.  Scal. 

Centuriata  comiiia']  Sic  dicuntur 
coetns  qnidam  ad  quos  in  canipum 
Martium  conveniebat  tota  civium 
multitudo  per  centurias  distributa, 
suffragia  vero  ferebant  singuli  in  suis 


150 


SEXTi   POMPEII    FESTI 


Centuriatus  ager  "  inducenta''^  jugera  definitus.  Quia  Ro- 
mulus  centenis  civibus  ducenta  jugera  tribuit. 

Centurionus°  antea,  qui  nunc  Centurio  ;  et  curionus  et  de- 
curionus  dicebantur. 

Cercolopis^p  genus  simiae,  quae  ultimam  partera  caudae  vil- 
losam  habet. 


4  Alii  hic  et  inf.  ducena. — 5  Alii  Cercalopex  et  Cercolips. 


NOT/E 


centuriis,  ciini  a  consulibus  vocaban- 
tnr.  Haec  verba  (Ilem  curiata)  binc 
fuganda,  ut  optime  monuit  Scaliger. 
Neque  enim  eadeni  curiata  et  centu- 
riata  comitia.  Illis  populus  Rom. 
per  curias,  non  centurias,  distributis 
cnriatim  suffragium  ferebat.  Dac. 

"  Centuriatus  ager'^  Ager  ducentum 
ugeruni,  quein  sic  appellatum  vuit 
habita  ratioue  centenorum  civium 
quibus  erat  attributus  ;  non  vero  nu- 
raeri  jugerum  quibus  constabat ;  quod 
notandum.  Hinc  intelligendus  Varro 
lib.  I.  de  Re  Rust.  cap.  10. '  Antiquus 
noster  ante  belium  Punicum  pende- 
bat  bina  jugera,  quod  a  Romulo  pri- 
mum  divisa  dicebantur  viritim,  quae 
quod  haeredem  sequerentur,  haeredi- 
um  appellarunt,  haec  postea  a  centum 
centuria  dicta.'  Tamen  propius  ve- 
ro  esse  arbitror,  agrum  quamvis  du- 
cenum  jugerum,  quod  primis  tempo- 
ribus  centenorum  tautum  fuerit,  cen- 
turiali  nomen  retinuisse.  Idem. 

o  Centurionus]  Centenariae  civium 
catervae  praefectus,  Curio:  sive  Cu- 
rionns,  curiae  praefectus,  Chef  d'une 
paroisse,  Decuriosive  Decurionus,qui 
decem  equitibus  praeest.  Idem. 

P  Ccrcolnpis]  Legendum  sine  ulla 
controversia,  Cercolips:  hoc  estSimia, 
quae  caudam  uon  habet.  jMartialis: 
'  Si  mihi  cauda  foret,  Cercopilhecus 
erani.'  Cercolips  igitur  opponitur 
Cercopitheco,  et  proprium  Latinnm 
nonien  habet,  Cluna.  At  Festus  hic 
nianifesto  errat,  qui  putat  a  KfpKos,  et 


Xiiror  factum,  ideo  quod  crassam,  et 
viliosam  ultimam  caudiE  partem  ha- 
beret.  Atqui  talia  non  ab  aliis  no- 
miuibus,  sed  a  verbis  componuntnr  : 
nt  alyiXi^'  irapa  rh  \elireo-6ai  aiy6s. 
quod  capra  careat :  quin  et  nulluin 
est  genus  talium  Simiariim.  Catullus 
quoque  harum  simiarum  mentionein 
facit  in  epigrammate :  '  et  trepidas 
lingere  Cercolipas.'  Quam  enim 
apertus  sensus,  omnes  vident :  quid 
enim  foedius,  quain  nates  Simiae, 
praesertim  Cercolipis  ?  Politianns 
tamen  maluit  Carbalinas.  Quod  ipse 
non  excogitavit.  Sed  ita  in  manu- 
scriptis  viderat.  Ita  enim  habet  ma- 
nuscriptus  Catullus  clariss.  et  erudi- 
tissimi  Ciijacii,  J.  C.  ac  senatoris  am- 
plissimi.  Sed  non  defuerunt,  qui  in 
Politiano  candorem  animi  require- 
rent.  Quod  docti  viri  hic  substitnunt 
Cercalopex  pro  Cercolips,  ut  quod  in- 
geniose  excogitatum  sit  laudamiis, 
ita  quod  alienum  a  Festi  sententia 
rejicimus.  Jos.  Scal. 

Cercolopis}  Legendum  Ccrcolips,  iit 
bene  Scaliger:  sed  fallitiir  Festus 
qui  piitat  dici  a  KtpKos  cauda,  et  Afiroi, 
pinguedo,  quod  caudam  pinguem  ha- 
beat,  et  villosam  ;  dicitiircnim  cerco- 
lips,  qui  caudam  non  habeat,  aKfpKos, 
et  verbo  Xeiirw,  linquo.  Ut  alyiAi\p 
petra  dicilur  iraph  rh  KfiwfffOai  alyhs, 
quod  capris  <iestituta  sit,  rh  cercalo- 
pcx,  qiiod  a  viris  doctis  orae  ascriptiim 
fuerat,  quia  Festi  sententiie  adversa- 
tur,  rejiciendutn.  Dac, 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.   III 


151 


Cercopa''  Grseci  appellant  lucrari  undique  cupientem,  qua- 
si  Kephvoi,  quem  nos  quoque  lucrionem  vocamus. 

Cereos '  Saturnalibus  muneri  dabant  humiliores  potentiori- 
bus,  quia  candelis  pauperes,  locupletes  cereis  uteban- 
tur. 

Cermalus'  locus  in  urbe  sic  nominatus. 

Cernuus*  calciamenti  genus. 

Cerritus "  furiosus. 


NOTiE 


1  Cercopa]  Qnid  habebat  in  animo 
Festus,  aut  Verriiis,  cum  haec  scribe- 
ret?  quae  enim  cognatio  T(p  KtpKa,  et 
rtf  KepSei?  KepKwins  a  Graecis  Travovp- 
yoi  dicuntur.  Ejusque  rei  causam 
petunt  ab  historia.  Jos.  Scal. 

Cercopa]  Festus  videtur  deducere  a 
KfpSos,  iucrum,  vel  a  Grapco  «epSos  et 
Latino  cnpio,  quasi  cerdocupis :  raerae 
nugsp.  Kep/cftnf/  Grjpcum  est,  et  ex- 
ponitur  animal  magnam  habens  cau- 
dam,  id  est,  vulpes,  a  cujns  astutia 
homines  fraudulenti  cercopes  dicti. 
Unde  et  nata  fabula  de  Cercopibus 
populis  qui  Jovis  ira  in  simias,  qnas 
Graecis  irterjKot,  et  in  insulas  delati  iis 
Pithechusaruninomcn  dedere.  Ovid. 
Metamorph.  xiv.  '  Quippe  Deum  ge- 
nitor  fraudem  et  perjiiria  quondam 
Cercopum  exosus,  gentisque  admissa 
dolosae,  In  deforme  viros  animal  mu- 
tavit,  utiidem  Dissimiies  homini  pos- 
sent  similesque  videri.'  Dac. 

«■  Cereos]  Lucemas  cera  illitas,  quas 
Festus  opponit  candelis  quae  pice  il- 
linebantur.  Potentioribus  cereos  da- 
bant  humiliores  Saturnalibus,  de  mo- 
re  scilicet ;  illis  enim  diebus  munera 
per  totam  urbem  commeabant.  Vide 
Martial.  lib.  iv.  Epig.  46.  et  89. 
Idem. 

»  Cermalus']  Varro  lib.  iv.  *  Ger- 
malum  a  germanis  Romulo  et  Remo, 
quod  ad  Ficum  Ruminalem  hi  inven- 
ti.'  Plutarch.  in  Romiilo,  Germalum 
olim  a  germanis,  postea  Cermalum 


dictum  esse  scribit.  Vide  Septi- 
montium,  et  Matrem  Matutam.  Ant. 
Aug. 

CfmaZus]  Palatini  montis  parsquae 
forum  versus,  Kepna\6s.  Plut.  in  vita 
Romuli.  Scribitur  et  Germalus,  C 
mutato  in  G.  Dac. 

«  Cerymus]  Lucilius :  '  Cernnus  ex- 
templo  plantas  convestit  honestas.* 
Ful.  Ursin. 

Cernuus]  Calciamenti  genus  esse 
male  putavit  Festus  hocce  Lucilii 
versu  deceptus  ex  Satir.  lib.  iif. 
'  Cernuus  extemplo  plantas  convestit 
honestas.'  Ubi  cernuus  nihil  aliud  est 
quam  inclinatus,  quasi  quod  terram 
cernat.  Vide  Nonium.  Deceplus 
etiam  Isidorus  qui  ait,  '  Cernui  socci 
sunt  sine  solo.'  A  cernuus  dictus 
Cernulus.  GIoss.  Isidor,  '  Cernuius 
in  capite  ruens.'  Glossarium  :  *  cer- 
nuli,  ir€Tai'pitrTai.'  '  Cernulus,ireTou- 
pio-T^s.'  Idem. 

"  Cerritus]  Cereriti,  cerriti,  et  lar- 
vati,  malesani,  Cereris  ira  et  Larva- 
rum  incursione  animo  vexati.  Plaut. 
Menaech.  v.  4.  '  Num  larvatus  est 
ille  aut  Cerritus  ?  Fac  sciam.'  Et  ita, 
puto,  proprie  dicebantur  qui  sibi 
Cererem  et  Larvas  vidisse  videban- 
tur,  ut  Nymphati  qui  Nymphas, 
Vide  '  Larvati.'  Glossarium,  '  Ceri- 
tiis,  vapeixnavns,  Ttape^KpdpaKTos.'  Male 
sani,  commoti.  Ubi  nihil  mutan- 
dum.  Vide  Hesych.  in  irapep.tpdpaK- 
Tos,  Idem, 


152 


SEXTl    POMPEII    FESTI 


Cerrones  ^ "  leves  et  inepti  a  cratibus  dicti ;  qiiod  Siculi  ad- 

versus  Athenienses  cratibus  pro  scutis  sunt  usi,  quas 

Graeci  ysppag  appellant. 
Cervaria  ^  ovis,  quae  pro  cerva  immolabatur. 
Cervus/  quod  xipura,  id  est,  cornua  gerat,  dictus. 
Cespes  ^  est  terra  in  modum  lateris  caesa,  cum  herba,  sive 

frutex  recisus  et  truncatus  est. 
Cesticillus  '  ^  appellatur  circulus,  quem  superponit  capiti, 

qui  aliquid  est  laturus  in  capite. 


6  Alii  libri  habent  Coiigerrones,  et  mox  pro  stratis. — 7  Alii  Cestillus. 


"  Cerrones]    Vide   '  Gerrae. 
Aug. 

Cerrones']  Inde  Concerrones  et  Con- 
cerroB.  Luciliiis  :  '  TapuUam  legem 
rideiit  concerrae  Opinii.'  Jos.  Scal. 

Cerrones]  Pro  Gerrones,  G  mutato 
in  C.  Sic  autem  dicti  a  gerris,  crati- 
bns  vimineis,  quibus  pro  sculis  nsi 
Siculi,  et  ab  Atheniensibus  irrisi,  nt- 
pote  qni  se  re  parum  idonea  tntaren- 
tur,  nnde  factum  est  nt  inepti  et  le- 
ves  homines  Cerrones  bodieque  di- 
cantur.  Aliler  tamen  idem  Festns 
infra  in  voce  gerrae.  Inde  '  conger- 
rae '  et '  congerrones,'  vel  '  concerro ' 
et  'concerrones,'sodalesdicli.  Varro 
lib.  VI.  '  Congerro  a  gerra,  et  Grae- 
cum  est  et  in  Latina  cratis.'  Vide 
'  sodales.'  Dac. 

y  Ceriaria]  Cerva  mactabatnr  Dia- 
nae.  Ovidius:  '  Quae  seniel  est  tri- 
plici  pro  virgine  cscsa  Dianae,  Nunc 
quoque  pro  nulia  virgine  cerva  cadit.' 
Cum  ea  non  erat,  succcdaneam  ejiis 
mactabant  ovem,  qnas  ob  id  Cervaria 
ovis  dicebatnr.  Jos.  Scul. 

Cervnria]  Jam  alibi  monnimus  Ve- 
teres,  cuni  vera  sacrificiis  adhibere 
non  poterant,  alia  quaedam  vero  ab- 
scntium  nomine  insignita  substituere 
solitos  fuisse.  Sic  cum  cerva  deerat 
quae  Dianae  mactaretur,  succedaneara 


NOT/E 

Ant. 


ejus  ovem  niactabant,  quae  idcirco 
cervaria  ovis  dicebatur.  Dac. 

^  Cervus]  Idem  Varro  lib.  iv. 
'  Cervi  quod  niagna  cornua  gernnt, 
mnlato  G  in  C,  ut  in  multis,  quasi 
gerui.'  Sed  potius  a  Graeco  Kspahs 
dictos  putem  atrh  tuv  Kepdraiv.  Idem. 

a  Cespes]  In  niodum  lateris.  Prop- 
terea  elegantissime  a  Graecis  verti- 
tur  xop^r^^^^^v^o^i  xop^ri^i^^os,  TrKlvOos. 
Male,  xop^r^^oKos,  irAridos.  Jos.  Scal, 

Cespes]  Virg.  i.  Eclog.  '  Panperis 
et  tugnri  congestum  cespite  cnlmen.' 
Ubi  Serv.  '  Cespite,  id  est,  herba 
cum  propria  terra  evulsa.'  A  cado 
dictus  ctspes  quod  frntice  nndiqne 
reciso  qiiadratam  lateris  fignram  re- 
ferat.  Inde  in  Glossario :  '  cespes, 
XopT6iT\tv0os,  x<'P''''^'3oA.os,  ir\rjOos.' 
Leg.  xop^ri&i^^os,  irxivdos.  Later  her- 
bae,  gleba  cum  herba  avnlsa,  later, 
&c.  Dac. 

•>  Cesticillus']  Vide  '  Arcnlum.'  Ant. 
Aug. 

Cesticillus]  A  cestus,  id  est,  cingn- 
Inni,  cesticulus,  unde  cesticillus.  Vide 
*  caestiis.'  Emendabat  Salmasiiis 
Cercitillus,  a  voce  cercites,  circuli. 
Varr.  lib.  v.  '  Ut  parvi  circiili  annn- 
li,  sic  magni  dicebantur  circites  anni.* 
Dac. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.    III 


153 


Chalcidicum  *^  genus  cedificii,  ab  urbe  Chalcida  ^  dictum. 

Chaos''  appellat  Hesiodus  confusam  quandam  ab  initio 
unitatem  hiantem,  patentcmque  in  piofundura  :  ex  eo  et 
Xulvuv  Graeci,  et  nos  hiare  dicimus.  Unde  Janus  de- 
tracta  aspiratione  nominatur,  ideo  quod  fuerit  omnium 
primus,  cui  primo  supplicabant*  velut  parenti/  et  a  quo 
rerum  omnium  factum  putabant  initium. 

Chi!o§  dicitur  cognomento  a  magnitudine  labrorum.  Cilo, 
siae  aspiratione,  cui  frons  est  eminentior,  ac  dextra  si- 
nistraque  veluti  9  recisa  videtur. 

Choenica,''  mensurae  genus. 


8  E(i.  Scal.  Chalcidica.—9  Eadem  Ed.  veliU. 


NOTiE 


«:  Chalcidicum'}  Vitniv.  lib.  v.  c.  1. 
'  Sin  antem  locus  erit  amplior  in 
longitndincm,  chalcidica  in  extremis 
constituantnr.'  Isidor.  *  Chalcidi- 
cum  foris  deambulatorium,  quod  et 
peribulum  dicitur  et  iterum.'  Idem 
quod  Maniamim.  Galli  vocant  hal- 
con.     Vide 'Maeniana.'  /dm. 

<*  Chaos']  Vastus  et  confnsus  hiatus 
ab  initio  creatns  :  Hesiod.  "Hroi  fxiv 
irpdirKTra  xabs  ^eVeT'...'  Certe  quidem 
initio  chaos  creatnm  est.'  '  Unita- 
tem  hiantem,'  vocat  Festns  de  qua 
Ovid.  Met.  i.  '  Unus  erat  toto  natn- 
rae  vnltus  in  orbe,  Quem  dixere 
ehaos.'  Et  ii.  de  arte:  'Unaque  erat 
facies,  sidera,  terra,  fretum.'  Ex 
illo  Euripid.  in  Menalippa  :  'O  5'  ou- 
pav6s  T€  yaM  r  ^f  ixop(p))  fxia.  '  Cog- 
luni  et  terra  erat  una  facies.'  A  chao 
Graeci  x<»''''«"')  et  nos  hiare  dicimus, 
unde  et  Hianus,  detracta  aspiratione 
Janus,  sicdictus  quod  primusDeorum 
sit,  et  ex  eo  omninm,  velnti  ex  chao, 
ducatur  initium.  Idem. 

«  Cui  primum  supplicabantl  Ma- 
crob.  lib.  i.  Sat.  cap.  9.  '  Jannm  qui- 
dem  solem  denionstrarl  volunt  . .  . 
qui  exoriens  aperiat  diem,  occidens 


claudat  ;  invocarique  primum  cnni 
alicui  Deo  res  divina  celebratur,  ut 
per  eum  pateat  ad  illum  Deum,  cul 
immolatur,  accessus:  quasi  preces 
supplicum  per  portas  suas  ad  Deos 
ipsetransmittat.'  Idem  Ovid.  i.Fast. 
Idem. 

f  Velut  parenti]  Ideo  et  pater  ad- 
debant :  Jane  Pater.  Virg.  Horat. 
&c.  Idem. 

e  Chilo']  Graeci  interpretantur  -rrpo- 
Kf<paXov.  Jos.  Scal. 

Chilo]  A  Grreco  xe'^»'  labruni. 
Idem  Charisius  lib.  i. '  Cilones  dicnn- 
tnr  quorum  capita  oblonga  et  com- 
pressa  sunt.  Chilones  autem  cuni 
aspiratione  ex  Graeco,a  labris  impro- 
bioribus,  quae  illi  X^''^V,  "nde  chilo- 
nes  improbins  labrati.'  Dac. 

h  Chcenica]  XoiVi|,  chcenix,  semi- 
modins.  '  Sextarium  '  Gaza  vertit, 
Contiuet  tres  cotylas,  ul  ait  Pollnx. 
Cotyla  auteni  continet  uncias  trede- 
cim  et  dimidiam.  Chcenix  ergo  ca- 
pit  libras  tres  et  uncias  quatuor  cum 
dimidia.  '  Demensum'  Terentio  di- 
citnr,  quod  singulis  diebus  servis  da- 
batur  in  cibum,  unde  et  Tjixiporpo^iov 
Graecis  dicitur.  Idem, 


154 


SEXTI    POMPEII   FESTI 


Choragium,'  instrumentum  scenarum. 

CiBUS'^  appellatur  ex  Graeco,  quod  illi  peram,  in  qua  ci- 

bum  recondunt,  x»|3cot«ov  •"  appellant. 
Cicatricare,'  cicatricem  inducere. 
Ciccum  ■"  membrana  tenuis  malorum  punicorum. 
Cicindela "  genus  muscarum,  quod  noctu  lucet,  videlicet  a 

candore.     Unde  etiam  candelabra  putantur  appellata. 
Cicuma  "  °  avis  noctua. 
Ciere,P  nominare. 
Ciliumi  est  folliculus,  quo  oculus  tegitur:   unde  fit  super- 

cilium. 


10  Alii  Ki/3os.     Vid.  inf.— 11  A.\.  cucuma,  a.].  cecuma,  a\.  ciccaha. 


NOTyE 


'  Choragium']  Eo  nomine  intelli- 
giintur  ea  omnia  qnibus  scenaa  or- 
nantur.  Plaut.  in  Prol.  Capt.  '  Nam 
lioc  pa-ne  iniquum  est  comico  chora- 
gio,  Conari  <le  subito  nos  agere  tra- 
goediam.'  Idetn. 

^  Cibus]  Orus  Milesius  in  Etymo- 
logico  apud  me  manuscripto  Ki^wThs, 
inquit,  SxpftXf  5ia  rov  ei  St<pd.  Sia  tJ> 
KUffdai  4v  auTp,  &c.  "ifTois  5e  irapa  t^ 
Ktfios  yeyovfv,  h  ffrjixalvu  t^v  rpocpiiv' 
Kol  Kifitats  r)  ir-fjpa,  ^  t)  Ki^anhs,  irapa  rh 
Kilaeat  eKiir))v  ^6aiv.  Ful.  Ursin. 

Cibus']  A  Graeco  Klfios,  pera,  nam 
ita  legendum  loco  rov  Kt^driov  plu- 
ribus  ostendit  Voss.  In  Ms.  erat  Cj/- 
bon.  Dac. 

'  Cicatricare]  Cicatricem  inducere, 
de  vulnere  dicitur :  cum  obducitur 
et  obcaecatur.  Idem. 

n»  Ciccum']  Varro  lib.  vi.  Ling.  Lat. 
habet  cicum.  Ful.  Ursin. 

Ciccmn]  Glossarium:  *  Ciccum, 
pous  uju^j'.'  Isidori  Glossae :  '  Cic- 
cum,  mali  granati  membrana.'  Vide 
Varronem,  et  Conjectanea  nostra. 
Jos.  Scal. 

Ciccum]  Varro  :  *  Cicnm  dicebant 
membranam  tenuem  quae  esl  in  malo 
Punico.'  Dac, 


°  Cicindela]  AaiJtirvpis.  Giossarium. 
Jos.  Scal. 

Cicindela]  A  cis  et  candeo,  unde  et 
candela  et  candelabrum.  In  Ms.  pro 
candore  legitur  candela.  Sed  imme- 
diate  a  candto,  unde  '  candor,'  '  can- 
dela,'  quomodo  a  Atl/UTrai  splendeo  Xa/*- 
TTvpls  Greecis  dicitur.  Dac, 

o  Cicuina]  Isidori  Glossae  :  '  Cecu- 
ma,  noctua.'  Jos.  Scal. 

Cicuma]  Multum  variant  lectlones  : 
al.  cucuma,  al.  cecuma.  Voss.  legen- 
dum  putat  ciccaba,  vel  ciccuba  :  qnod 
noctna  Graecis  KtKKdfir]  dicatur.  Sed 
omnino  legendum  cicuma ;  nam  et 
Graccis  etiam  Ki/cu/uly  dicitur.  Schol. 
Aristoph.  in  opviQ.  in  voce  KtKKa^av' 
ras  yXavKas  ovrai  <puve7v  \eyovfftv.  '66fv 
Kal  KtKKd^as  ai/ras  Ktyovjtv.  olSe  KiKf/ii- 
5as'  ws  KaWinaxos,  Kapr  ayaO^  KtKVfiis. 
1.  '  Noctnas  ita  aiunt  clamare:  unde 
eas  ciccabas  dicunt.  Alii  Cicumas  : 
ut  Callimachus,  Valde  bona  cicuma.' 
Dac. 

p  Ciere]  Vocare,  Virg.  *  quo  non 
praestantior  alter  iEre  ciere  viros, 
Martemqne  accendere  cantu.'  Iteni 
niovere.  Idem  :  •  Bella  cient.'  Idem. 

T  Cilium]  Glossarium :  '  Cilia,  vnii- 
pta,'  Lege,  virwnta.     Palpebras  intel- 


DE   VERBORUM   S[GN  IFICATIONE    LIB.   III. 


155 


Cillibae/  mensae  rotundae. 

Cimbri'  lingua  Gallica  latrones  dicuntur. 

Cimmerii '  dicmitur  homines,  qui  frigoribus  occupatas  ter- 
ras  incolunt,  quales  fuerunt  inter  Baias  et  Cumas,  in  ea 
regione,  in  qua  convallis  satis  eminenti  jugo  circumdata 
est ;  quae  neque  matutino  neque  vespertino  tempore 
sole  contejritur. 


NOTiE 


ligit.  Jos.  Scnl. 

Ciliujri]  Festo  consentit  Isidor.  lib. 
XI.  cap.  1.  '  Ciiia,'  inqiiit,  '  sunt  teg- 
iiiina,  quibus  cooperiuntui-  oculi,  et 
dicta  ciiia  quod  celent  oculos,  teganl- 
que  tuta  custodia.'  Sed  proprie  ci- 
lium  est  crepido  superioris  tunicae, 
unde  pili  exeunt.  Unde  supercilium 
quod  supra  cilium  est.  Dac. 

•■  Cilliba^l  Dicitur  et  cilibantum : 
Varro  lib.  iv.  *  Mensa  rotunda  no- 
minabatur  cilibantum,  ut  etiamnum 
in  castris :  id  videtur  declinatum  a 
Graeco,  a-n-h  tov  kvKikos.'  Verum  in 
etymo  faliitur  Varro.  Nam  cillibiB 
dicta»  aGrEecoKtAA.t)3as,  mensatripes, 
snpra  quam  antiquitus  bello  redeun- 
tes  clypcos  reponebant.  Aristoph.  in 
Acharn.  Tovs  KtWlPavTots  olo-e,  iraT,  ttjs 
acrviSos.  '  Ciliibantes  atfer,  puer,  cly- 
peorum.'  Ubi  Scholiastes  :  KiAA(/3ai'- 
Tas,  TpKTKfXrj  Tiva  aKevdaixaTa,  i(p'  wv 
eiriTideaffi  ras  affTridas,  i-ireiSav  Kdixwffi 
voKenovvTes.  Id  est,  ciliihantas,  ta- 
bulas  quasdam  tribus  pedibus  fultas, 
supra  quas  clypeos  ponunt  qui  bel- 
lando  defessi  suut.  Ab  harum  simi- 
litudine  poculorum  mensae  cillib(B 
etiam  dicta?.  Idem. 

'  Cimbri]  AricrTpiKol  sane,  Kal  irXavr)- 
Tej  fuerunt.  Sed  non  magis  Cimber 
latronem  significat,  quam  Isaurus  pi- 
ratam  ;  Ambro,  dissolutum,  ac  vora- 
cem  ;  Opicus,  obscoenum.  Sed  quia 
tales  fuerunt  eae  nationes,  de  earum 
uomine  vocamus,  qui  tales  sunt.  Jos. 
Scal. 

Cimbri]  Germaniae  Scptemtriona- 


les  populi,  qui  cum  hnc  et  ilinc  prae> 
dabundi  vagarentur,  inde  factum  est 
ut  Germanica  et  Gallica  lingua  la- 
trones  Cimbri  dicerentur.  Dac. 

'  Cimmerii]  Cimmerios  in  Campa- 
nia  circa  Baias  et  Cumas  prope  lacum 
Avernum  testantur  Lycophron,  Si- 
lins,  Eustathius,  Ephorns,  et  ex  eo- 
dem  Strabo,  Plinius,  Marcianns,  et 
alii.  De  iis  intelligendus  locus  Ho- 
meri  Odyss.  A.  "EvBa  Se  Ktfjiixepiwv 
avSpoiv  Stj/uJs  t€  itJAis  Te,  'He'pt  Kol  ve- 
(peAr)  KeKa\vixii.evoi,  oiiSe  itot'  avTovs 
'HeXtos  (paeOaiv  imSepKeTai  aKTiveffcriv... 
'AA\'  irTt  vv^  oKo)]  TeTarai.  '  Ibi  autem 
Cimmerium  virornm  populus  et  urbs, 
Qui  aere  ct  nebulis  tecti,  neque  un- 
quam  eos  Sol  lucidus  illustrat  radiis 
Sed  desuper  nox  tristis  obtenditur.' 
Ulysses  enim,  ex  Circe»  insula  mane 
discedens,  vento  secundo  sub  vespe- 
ram  ad  Cimmeriorum  oram  appulit. 
Quod  probat  de  Cimmeriis  Scythis 
circa  Bosphorum  non  posse  intelligi : 
sed  audi  Scrviuin  ad  illud  vi.  yEneid. 
'  quando  hic  inferni  janna  regis  Di- 
citur  et  tenebrosa  palus  Acheronte 
refuso.'  '  Acheron,'  inquit,  '  fluvius 
dicitur  Inferornm,  quasi  sine  gaudio  : 
sed  constat  locum  esse  haud  longe  a 
Baiis  undiqne  raontibus  septum,adeo 
ut  nec  Orientem  nec  Occidentem  So- 
lem  possit  aspicere,  sed  tantum  me- 
dium  diem.  Quod  autem  dicitur  ig- 
nibus  plenus,  haec  ratio  est :  omnia 
vicina  illic  loca  calidis  et  sulphuratis 
aquis  scatent :  sine  gaudio  autem 
ideo  ille  dicitur  locus,  quod  necro- 


15(5 


SEXTl    VOMPFAl    FEST£ 


Cincia,"  locus  Roraas,  ubi  Cinciorum  monumentum  fuit. 

Cincta  flaminica "  veste  velata. 

Cingulo^  nova  nupta  piaecingebatur,  quod  vir  in  lecto  sol- 
vebat,  factum  ex  lana  ovis :  ut  sicut  illa  in  glomos  sub- 
lata  conjuncta  inter  se  sit,  sic  vir  suus  secum  cinctus 


mantia,  vel  sciomantia,  iit  dicnnt,  non 
nisi  ibi  poterat  fieri ;  qnae  sine  liomi- 
nis  occisione  non  fiebat  :  nam  et  JE- 
neas  illic  occiso  Miseno  sacra  ista 
complevit,  et  Ulysses  occiso  Elpe- 
nore,  qnanquam  fingatur  in  extrema 
oceani  parte  Ulysses  fuisse ;  quod 
ipse  Homerus  falsum  esse  ostendit 
ex  qualitate  locorum  qnae  commemo- 
rat,  et  tempore  navigationis.  Dicit 
enini  enm  circa  unam  noctem  navi- 
gasse,  et  ad  locnm  venisse,  ubi  sacra 
perfecit.  Quod  de  Oceano  non  pro- 
ccdit,  de  Canipania  manifestissimnm 
est.'  Inde  autcni  Cimmerios  a  tene- 
bris  nomen  liabere  Plia?nices  fabnlati 
suut,  ut  optinie  notavit  Doctiss.  Bo- 
cbartus  in  Chanaan,  lib.  i.  cap.  33. 
quia  cimmer  eis  est  nigrescere.  Unde 
'  cimrir  tenebrarnm  atror.'  Jdem. 

"  Cincia']  Ad  portam  Romanam, 
qui  locus  ab  antiqnis  appellari  soli- 
tus  '  slatuae  Cinciae.'  Quod  ibi  ejus 
familiae  sepulcbrum  fnit.  Vide  '  Ro- 
nianam  portam.'  Idem. 

*  Cincta  jlaminica']  Flaminicas  nisi 
velatas  nefas  erat  conspici.  Qnare 
assidue  fianieum  gestabant.  Vide 
flameo.  Cincta  igitur  Flaminica,  qna; 
caput  cingebatur  flameo,  quod  fla- 
meum  bic  vestem  vocat,  ut  infra  in 
*  flameo,' '  vestimentuni.'  Idem. 

y  Cingulo']  Varro  '  yepovriSiSaarKo.- 
X(fi:  Novos  maritos  tacitus  taxim  nx- 
oris  solvebat  cingnlnm.'  Idem  zona 
dicebatur  Catnl.  '  Quod  zonam  sol- 
vit  din  ligatam.'  Unde  '  zonam  sol- 
vere  '  pro  devirginare.  Idem. 

^  Ilerculaneo  nodo]  Id  est,  arctissi- 
mo.  Vide  Erasm.  Hnnc  repraesen- 
tant  iu  Mercurii  virga  Dracones  me- 


NOT.i: 

dia  corporis  parte  mutuo  implicati. 
Macrob.  '  Hi  Dracones, '  inqnit, 
parte  media  voiuminis  suiinvicem 
nodo,quem  vocant  Herculis,  obligan- 
tur,  priuiaeqne  partes  eonim,retiexaB 
in  circulum,  pressis  osculis  ambituui 
circuli  jnntrHnt,et  post  nodum  caudae 
revocantur  ad  capnlnui  caducei,  or- 
natnrqne  alis  ex  eadem  capnli  parte 
nascentibus.'  Hnjusce  rei  rationem 
exponit  Atbenagoras,  in  Oratione 
qua?  inscribitnr  legutio  ad  Impp.  An- 
toninos:  Kat  oti  (de  Jove  loqnitnr)TV 
IJ.r]repa  'Peav  airayopevovffav  avrov  rhv 
yaixov  iSiwKe.  ApaKalvas  5'  auTJjs  yf- 
vofxevTjS,  Kttl  avrhs  iis  SpaKovTa  fj.eTa$a- 
Awv,  crvvSrjffas  aMp>  r<f>  Ka\ovfjievcf> 
'lipaK\eoTiK<f  afji.fji.art,  ff.iyr)'  rov  axhf-<'-' 
ros  rrjs  fii^eois  avu^oXov  i)  rov  'Epfxov 
^a$56s.  i.  'Persecntus  antem'  (Jn- 
piter)  '  Matrem  Rbeaui  illius  con- 
cnbitns  recusantem,  cuni  scse  ilia  in 
Dracaenam  convertisset,  ipse  sese 
pariter  in  Draconem  commutavit,  et 
cum  illa  mistus  est :  cujns  mistur<e 
scbema  et  symboliim  virga  IMercnrii 
est.'  Et  inde  forsan  nodns  ille  in 
nuptiis  celebratus.  Quamvis  nibil  ve- 
tat  cum  Festo  propter  omen  factnni 
intelligcre  cum  Hercules  qninqua- 
ginta  sororibus  nodnm  solvisset.  Ne- 
qne  in  nuptiis  tantum,  sed  alia  quo- 
que  in  re  religiosnm  ac  sacrum  uo- 
dum  illum  fuisse  ex  Veteribus  cer- 
tum  est.  Ut  in  vnlneribns  praeligan- 
dis,  Plin.  lib.  xvviii.  cap.  6.  '  Vnl- 
nera  nodo  Herculis  praeligare,  mirnm 
qiiantum  ocyor  mediciua  est.  Atque 
etiam  quotidiani  cinctiis  tali  uodo 
vim  quautam  utilem  babere  dicun- 
tur.'  Idem. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.   III.  157 

vinctusque  esset.     Hunc  Hcrculaneo  nodo '  vinctum  vir 

solvit  ominis  gi-atia :    ut  sic  ipse  felix  sit  in  suscipiendis 

liberis,  ut  fuit  Hercules,  qui  lxx.  liberos  reliquit.^ 
Cingulos  appellabant  homines,  qui  in  his  locis,  ubi  cingi 

solet,'^  satis  sunt  tenues. 
Cinxise'*  Junonis  noraen  sanctum  habebatur  in  nuptiis, 

quod  initio  coujugii  solutio  erat  cinguli,  quo  nova  nupta 

erat  cincta. 
Circanea  '^"  dicitur  avis,  quae  volans  circuitum  facit. 
Circites,*^  circuli  ex  sere  facti. 
Circumhivium  ^  jus  pra^.diorum. 
Cispius  mons  ^  in  urbe  Esquiiinae  regionis  de  nomine  cujus- 

dam  hominis '+  dictus. 
Cisterna  §  dicta  est,  quod  cis  inest  infra  terram. 


12  '  Iri  Ms.  meliiis  ubi   cingi  solent.'  Pac— 13  Alii  Circenda.—U  Pio  cu- 
jusdam  hominis  alii  liabent  Cispii  Anagnini. 

a  Qui  LXX.  liberos  reliqidtl  Mul-  <=  Circanea']  Sic  generatim  aves  om- 

to  plures  numerantur  filii  Hercnlis,  nes  dictas  puto  quae  praedam  circum- 

sed  eos  omnes,  de  quibus  liic  Festus  eundo   Instrant,    ut  milvus   aliaeque 

loquitur,  ex  quinqiiaginta  sororibus  aves  rapaces,  a  circando,  circumeun- 

Tbestii  fiiiabus  suscepit.    VideApol-  do.  Idcm. 

lod.  lib.  II.  Idein.  ^  Circites]    Non  soliim  circuU  ex 

b  Cinxia:]  Tamen  Varro  apud  An-  apre  facti,  sed  et  quivis  alii  circuli. 

gustinum  de  Civit.  lib.  iv.  cap.ll.  Vide  '  Cesticellus.'  Idem. 

ait   '  Virginensem  Deam  fnisse,  cui  «  Circumluvium]  Cum  parte  aliqua 

virgines  solvebant  zonam.'     Eandem  divisum    flumen    agrum   alicujus  ita 

Fortunam  Virginalem  vocabant.    Ar-  ambit,    ut  inferius  unitum  illum  in 

nobius :  '  Virginum  togulas  Fortunam  insulae  formam  redigat.    '  Circumlu- 

defertis  ad  Virginalem.'     Nam  nup-  vionem  '  vocat  Cicero.  Idem. 

tiarum  tempus  virginibus  idem  erat  f  Cispius  mons]  Eum  inter  Esqui- 

ac   pueris   tyrocinii  dies.     Eo   enim  lini  colles  numerat  Noster,  unde  et 

tempore  fcEminse  praetextum  depo-  Esquilinnra  raontem  Cispium  et  Op- 

nebant.  Jos.  Scal.  pium  dictum    volunt.     Vide   '  Septi- 

Cinxia:]  Juno  nuptiis  praesidebat.  montio.'      Diversum   tamen    facere 

Ovid.  '  Junonemque  toris  quze  prae-  videtur    Varro  lib.  iv.    'Esquilinus 

sidet  aita  maritis.'      Unde  pronuba  Sexticeps.     Cispius  mons  Septiceps 

dicitur  et  jugalis.     Virg.  iv.  /Eneid.  apud  aedem  Junonis  Lucinae  ubi  lE- 

'  prima  et   Tellus   et  pronuba  Juno  ditumus  liabere  solet.'  Idem. 

Dant  signum.'     Et  alibi :    '  Junoni  e  Cisterna]    Quod  sit  cis  terram, 

ante  alias,  cui  vincta  jugalia  curae.'  quasi  cisterrena.     Sed  magis  placet 

jjac.  esse  a  cisla.    Quae  sacculum,  crurae- 


158 


SEXTl    POMPEII    FESTI 


Citeria''  appellabatur  effigies  quffidara  arguta,  et  loquax, 
ridiculi  gratia,  quae  in  pompa'  vehi  solita  sit.  Cato  inM. 
Caecilium  :'^  Quid  ego  cum  illo  dissertem  amplius,  quem 
ego  denique  credo  in  pompa  vectitatum  ire  "^  ludis  pro 
citeria,  atque  cum  spectatoribus  sermocinaturum  1 

Citimus,''  extremus.  Uls  enim  facit  ultra,  ultimus :  cis, 
citra,  citimus. 

Citior'  comparativum  a  cito.  Plautus:  Nullam  ego'^ 
rem'"  citiorem  apud  homiues  esse,  quam  famani  reor. 

Citrosa "  vestis  appellata  est  a  similitudine  citri. 


15    Al.  Ccelitms,  teste  Scaligero.— 16   Scal.  et  Uac.  legendum  monent 
tectitatum  iri. — 17  Ed.  Scal.  ergo. 


NOTiE 


nam  signat.  Cista,  cisterna,  aqiiae 
receptaculiim,  vini  etiam  ;  fossa  e- 
iiim  ad  vinum  recipiendum  cisterna 
dicitur.  Idem. 

h  Citeria}  In  tanto  Veterum  silen- 
tio  vix  dici  possit,  nec  quo  tempore, 
nec  quo  modo  efSgies  ista  gereba- 
tur.  Licet  tantum  suspicari  bomi- 
nem  fuisse,  qui  se  pro  citeria  locabat, 
ut  alius  apud  Plaulum  pro  manduco, 
et  ante  triumphantium  currum  prse- 
cedere  fuissesolitum.  Quin  et  illum 
plane  intelligit  Livius  de  iEmilio  tri- 
nmpbante  :  '  Totum  agmeu  claude- 
batur  a  quodam  qui  inepta  gesticula- 
tione  risnm  oninibus  moveret,  hosti- 
bus  illuderet,  eosque  virtutis  Roma- 
nae  et  suae  temeritatis  aduioneret.' 
Neque  praitereundum  non  deesse 
qni  bominem  istum  non  esse  citeriam 
dicant,  sed  picturas  ferre  quae  citerice 
dicebantur.  Sed  eos  abunde  refellit 
superior  locus  Livii.  Neque  vero 
citeria  et  manducus  soli  currum  tri- 
umphantium  prsecedebant.  lu  par- 
tes  veniebat  anus,  quae  Petreia  dice- 
batur.    Vide  'Petreia.'  Idem. 

'  In  pompa}   TriumpLali,  ut  supra 
diximus.  Idem. 

^     Citimus}    Declinabantur    olim, 


Cis,  citis :  UIs,  ultis.  Pomponius 
de  origine  juris  dixit,  '  ultis  Tibe- 
rim.'  Dixit  et  Varro  alicubi.  Jos. 
Scal. 

CJtiffius]  A  cis  etcitra,  unde  citer, 
citerior,  citimus  ;  ut  ab  uls,  ultra, 
ulter,  ulterior,  ultimus.'  Cilimus  est 
extremus,  sed  qui  proximus  nobis 
est.  Quanquam  et  eum  signare  po- 
test,  qui  nobis  sit  remotissimus : 
nam  et  cis  pro  ultra  posilum  invenias. 
Declinabantur  olim  cis,  citis,  uls,  ul- 
tis.     Vide  '  uls.'  Dac. 

'  Citior]  Vide  Macrob.  lib.  iir. 
cap.  19.  qui  Naevium  luijus  vocis 
laudat  auctorem.  Idem. 

">  Nullam  ego  rem]  Haec  ex  amis- 
sis  Plauti  conioediis.  lutegram  Gno- 
inen  sic  Virgil.  '  Fama  malum,  quo 
non  aliud  velocius  ullum.'  Idem. 

n  Citrosa]  Naevius,  'pulchramque 
ex  auro,  vestemque  citrosam.'  Fes- 
tus  vult  ita  dictum,  quod  sit  undatiin 
crispa.  At  Macrobius,  quod  poma 
citri  vestibus  insererentur,  ad  odo- 
rem  concipiendnm.  In  quo  licet  vi- 
dere  Veteruin  inconstantiam.  Nani 
alia  est  citrus,  ex  qua  mensae  fie- 
bant  ;  alia,  quae  poma  habet,  quam 
Medicam  vocarunt.    Quain  cuiu  di» 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    III. 


159 


Civicam  coronam  °  civis  salutis  suse  causa  servatus  in  prae- 
lio  dabat,  quae  erat  ilignea  frondem  habens  perennem. 

Clacendix,'^p  genus  conchae. 

Clam  ^  a  clavibus  dictum,  quod  his,  quae  caslare  volumus, 
claudimus. 

Claritudinem/  claritatem. 

Classes'  clypeatas  antiqui  dixerunt,  quos  nunc  exercitus 
vocamus. 


18  Alii  Calcendix.     Vid.  Not.  inf. 


NOT/E 


cant  eandem  esse  cum  Homeriea 
Thyia,  ipsi  viderint.  Vix  enim  et 
Virgiiianis  temporibtis  non  solum  Eu- 
ropaB,  sed  et  Asiae  niinori  cognita 
erat.  Jes.  Scal. 

Citrosa  vestis]  Naevius  :  '  Pulchram- 
que  ex  auro  vestenique  citrosam.' 
£am  Festus  itadictam  vult,  quod  sit 
undatim  crispa,  ut  citri  arbores,  qui- 
bus  praecipua  dos  est,  si  venae  cris- 
pae,  ut  ait  Pliuius.  Macrobius  vero 
lib.  Sat.  cap.  16.  quod  poma  citri 
vestibus  iusererentur,  ad  odorem 
concipiendum  :  pro  quo  facit  Plinii 
locus  :  '  Pomum  ipsum  non  mauditur,' 
(de  Assyrio,  id  est,  citreo  pomo  lo- 
quitur,)  '  odore  praecelljt,  folioruni 
qnoque,  qui  transit  in  vestes  uua 
conditus,  arcetque  animalium  noxia.' 
Quod  Latini  '  citrum.'  Homerus 
eiov,  et  quas  illi  '  citrosas  vestes,' 
ille  dvwdfa  eiixaTa.  E'4taTa  5'  aixpUffaaa 
OutiSea,  ffiyaK6iUTa.  '  Vestes  induta 
odoratas  (citrosas.)'  Unde  etiam  Nae- 
vii  locum  expressum  docuit  idem 
Macrob.  Dac. 

"  Civicam  coronam]  Quam  dat  ci- 
vis  a  quo  servatus  est  in  praelio,  tes- 
tem  vitae  salutisque  perceptae.  Ex 
iligneis  vel  quernis  foliis  texebatur, 
nonauro:  quia  nefas  erat  civem  lu- 
cri  causa  servari.  Vel  quia  cibus 
victusque  antiquissimus  querceus  ca- 


pi  solitus  sit.  Vide  Gell.  lib.  v.  cap. 
6.  Idem. 

p  Clacendix']  Glossae  Isidori  :  '  Cla- 
cindex,  concha.'  Leg.  clacendix.  Le- 
gitur  et  claxendix.  Priscianus  expo- 
nit  concham  :  qua  signa  sua,  quibus 
res  suas  obsignabant,  claudere  sole- 
bant  Veteres  ;  et  ad  id  probandum  e 
Plauti  vidularia  hunc  locum  adducit : 

•  Opposita  est  claxendix.  At  ego 
dicam  signi  quid  sit.'  Claxendix  a 
Graeco  K\^^ai,  id  est,  K\f'iffai,  clau- 
dere.  Idem. 

q  Clam]  Vide  '  calim.'  Idem. 

'    Claritudinem]    Sallust.  Jugurth. 

*  Cum  praesertim  tam  multae  varize- 
que  sint  artes  animi  quibus  sum- 
ma  claritudo  paratur  :  '  ubi  clari- 
tudo  pro  claritas.  Sed  claritudi- 
nem,  clarorem  etiam  dixere.  Plaut. 
Mostel.  III.  1.  '  Speculo  claras,' 
(sedes  scil.)  '  clarorem  lueium.  ' 
Idem. 

8  Classes]  Et  classem  procinctam, 
exercitum  ordinatum.     Lex  Numae : 

QVOIVS.  AVSPICIO.  CLASSE.  PROCINC- 
TA.  OPEIMA.  SPOLIA.  CAPIVNTVR.  JO- 
VI.  FERETRIO.  BOVEM.  C.5D1TO.  QVEI 
CEPIT.  AERIS.  DVCENTA.  DARIER. 
OPORTETO.  Jos.  Scal. 

Classes  clypeatas]  Pro  equitibus 
classes  pluraliter  Veleres  dixisse 
multis    probari    potest.     Virgiliu&  s 


IGO 


SEXTl    POMPEII    FESTI 


Classici  testes  *  dicebantur,  qui  signandis  testamentis  ad- 

hibebantur. 
Classis  procincta,"  exercitus  instructus. 
Clava"  teli  genus,  qua  Hercules  utebatur. 
Clavata^  dicuntur  aut  vestimenta  clavis  intertexta/9  aut 

calciamenta  clavis  confixa. 
Claudere^  et  clavis  ex  Graeco  descendit :  cujus  rei  tutelam 

penes  Portumnum '   esse  putabant,  qui  clavim  "  manu 

tenere  fingebatur,  et  Deus  putabatur  esse  portarum.' 


19  Al.  mtexta.—20  Al.  clatuin.—l  Alii  portuum. 


'  Classibns  hic  lociis.'  Et  alibi : 
nie  Danais  e  classibus  unnm.'  Sed 
pro  exercitn  nescio  an  exemplis  pos- 
sitfirmari:  tiinc  enini  dasiew  nume- 
ro  siugulari  solebant  dicere.  Cui  rei 
fidem  faciunt  Isidorus,  Numae  lex, 
Gellius,  et  ipse  Festns  in  *  classis 
procincta.'     Locum  adi.  Dac, 

'  Classici  testes]  Hoc  est,  Cives 
Romani.  Qui  cnim  cives  Ko.  erant, 
omnino  in  aliqua  classe  censebantur. 
Qiii  non  habebant  classem,  nec  cives 
Ro.  erant.  Jos.  Scal. 

"  Classis  procincla^  Exercitus  ordi- 
natus,  ad  pugnam  paratus.  Faliius 
Pictor  apud  Geliium  :  '  Equo  Dia- 
lcm  Flamineni  vehi  religio  est ;  clas- 
sem  procinctam  ante  pomcErinm,  id 
est,  exercitnm  armatum  videre.'  Nu- 
ma    in  lege  :     '  Qvoivs.     avspicio 

CLASSE.  PROCINCTA,'&C.    Vidc  '  Opi- 

ma.'  Dac. 

^  Claca]  A  qua  claviger  Hercules. 
Nota  interira  Festum  clavam  telum 
vocare.  Nam  inde  tibi  patebit  Ve- 
teres  non  ea  tantum  quae  raanu  mit- 
terentur,  sed  alia  etiam  quibus  comi- 
nus  pugnarent  tela  dixisse.  Sic  en- 
sem  telum  vocavit.  Virg.  vi.  '  At  non 
haec  telum  mea  quod  vi  dextera  ver- 
Grat  Eifugies,  neque  enim  is  teli  nec 
vulneris  auctor.    Sic  ait,  ct  sublatum 


NOT^ 

Scio     alte  consurgit  in  ensem.'  Idcm. 


Claiata]  Vestimenta  clavis  pur- 
pureis  ad  oram  pra;texta,  sen  tota 
facie  descripta  et  exarata,  quornm 
alia  latis  clavis,  senatorum,  alia  an- 
gustis  ciavis,  equilum  propria,  nota- 
bantnr.  Clavi  autem  iili  purpnrei 
figuram  non  aliam  exprimebant  quam 
veri  clavi.  Unde  et  nominantur  : 
nam  ^\ovs  etiam  Gra^ci  vocarunt. 
Unde  «vnXos  vestis  purpura  clavata. 
Gloss.  *  clavus,  irop^vpa  v<pa<riJ.4vT)  :' 
purpnra  intexta.  Idem. 

^  Claudere}  Portumnum  portubus 
pra^esse  notat  Servius  lib.  vi.  /Eneid. 
ex  illis  Virgilii  versibus  :  '  Et  pater 
ipse  manu  magna  Portumnns  euntem 
Impulit:  illa  Noto  citins  volucriqne 
sajjitta  Ad  terram  fugit,  et  portu  se 
condidit  alto.'  Et  Varro  lib.v,  '  Por- 
tumnalia,'  inquit,  *a  Portumno,  cui 
eo  die  aedes  in  portu  Tiberino  facta, 
et  feriae  instituta;.'  In  a-reis  nummis 
Neronis  portus  Ostiensis  agnosci- 
tnr,  cum  hujus  Dei  imagine.  Vide 
Ovid.  lib.  VI.  Fastor.  Aiit.  Aug. 

Chiudere  et  clavis]  Claudo,  a  Dori- 
co  /cXafo),  clavis  a  K\a^.  Dac. 

a  Portumnwti]  Portuum  Deus.  Et 
ita  legendum,  nou  portarum  :  de  Me- 
licerta,  Athamantis  filio,  qui  in  Por- 
tumuum  versus  est,nota  fabula.  Vide 


DE   VERBORUM   SIGNIFICATIONE    LIB.    III. 


IGl 


Claudiana  tonitrua''  appellabantur,  quia  Claudius  Pulcher 
instituit,  ut  ludis  post  scenain  coUectus  ^  lapidura  ita  fie- 
ret ;  ut  veri  tonitrus  similitudinem  imitaretur :  nam  antea 
leves  admodum,  et  parvi  sonitus  fiebant,  cum  clavi  et 
lapides  in  labrura  aeneum  conjicerentur. 

Clavim "  consuetudo  erat  mulieribus  donare  ob  significan- 
dam  partus  facilitatem. 

Clausula/  quam  Graeci  xoXofwva  vocant,'  a  brevi  conclu- 
sione  est  appellata. 

Clavus  annalis^  appellabatur,  qui  figebatur  in  parietibus 


2  Quidam  scribunt  conjedus. — 3  '  Suspicor,  quam  Graci  kwKov  vocant , 
quo  factum  Ko\o<t)wy.'  Jos.  Scal.    Quidam  libri  TrfploSov. 


NOT^ 


infia  '  Portumnus.'  Graecis  * Palae- 
nion  '  dicitur.  Is  clavim  manu  tene- 
bat,  quod  notandum  :  per  eamautcm 
clavim  significabatur  et  aperiendi  et 
claudendi  esse  potestatem  datam. 
Eaque  saipius  non  manu  tenebatur, 
sed  ex  humeris  dependebat,  qui  nios 
ab  ultimis  usque  temporibus  repeten- 
dus.  Deus  enimloquens,  apud  Isaiam 
c.  22.  vs.  22.  de  Eliakim,  Kal  Sdffo)  tV 
S6^av  Aam5  avT(f,  koi  &p^ei,  Ka\  ovk 
eo-Toi  6  avTiKiyaiV  Koi  Swffw  «ut^;  ttjv 
«XeTSa  oXkov  Aaul5  eirl  Tcp  &/j.Cf>  avTov' 
Ka\  dfdi|€(,  Kal  ovK  effrai  6  aizoK\iiuVf 
KoX  K\eiffei,  Kul  oi/K  ecTTai  6  avoiyoov.  i. 
*  Et  dabo  illi  gloriam  Davidis,  et 
regnabit,  neque  erit  adversarius.  Et 
dabo  ilii  claveni  donius  Davidis  super 
humeros  ejus  :  et  aperiet,  neque  erit 
qui  claudat,  et  claudet,  neqne  erit 
qui  aperiat.'  Hinclucem  capit  illud 
Callimachi  hymn.  in  Cererem  versu 
45.  de  Cerere  in  Nicippam  conversa : 
yeVTO  Se  X*'P^  'S.TffifiaTa  Koi  fidKceva. 
KOTuiJLahiav  5"  ex*  K\a'i5a  :  '  cepitque 
inanu  Coronas  et  papaver,  et  super 
humeros  habebat  clavem  :'  quod  in- 
lerpretes  huc  usque  latuit,  ut  abhinc 
jam  quatuor  annis  apud  Theocritum 
uotabamus.  Idem. 

Delph.  et  Var.  Clas.  Pomp. 


b  Claudiana  tonitrua']  Phaedrus  lib. 
V.  fab.  8.  '  Aulspo  misso,  devolutis 
tonitrubus.Diisunt  locuti  moretrans- 
latitio.'  Idem. 

c  Clavim']  Uxori  intranti  limen  viri 
claves  tradebantur,  non  tantum  ut  eo 
facilitatem  partus  significarent,  sed 
ut  ostenderent  viros  uxorum  fidei 
sese  committere,  omniaque  earum 
custodiaj  mandare.  Eaedem  etiam 
claves  adimebantur  mulieri  diverten- 
ti  et  exeunti ;  unde  in  ieg.  12.  tab. 
*  claves  adimito.'  Mulier  etiam  nun- 
tium  viro  remittens,  claves  remitte- 
bat.  Idem. 

d  Clausula]  Gracis  kw\ov  proprie 
est  pars  orationis  inter  duas  lineas 
(-)  constricta  absolutum  sensum  con- 
tinens  :  unde  metaphorice  pro  fine 
passiiii  usurpatnr.  Quo  sensu  Graeci 
dicunt  Ko\o(pa>va  ;  sed  frustra  est  doc- 
tiss.  Scaliger  qui  putavit  a  ku\ov 
factum  Ko\o(pwv.  Quasi  vero,  ut  de 
scriptura  niiiil  dicani,  rh  kw\ov  pro 
Colophone  uspiam  legatur.  Sed  adi 
Strabonem  qui  te  docebit,  quid  sit 
et  unde  sit  Colophon.  Vide  et  infra 
'  Colophdn.'  Idefn. 

e  Clavus  annalis]  Qui  notandis  an- 
norum  numeris  figebatur.  Livius 
Fest.  L 


162 


SEXTI   POMPEII    FESTI 


sacrarurn  aediiim  per  annos  singnlos,  ut  per  eos  numerns 
colligeretur  annorum. 

Clientam'  pro  cliente  Plautus  dixit. 

Clingere/  cingere,  a  Graeco  xAe/sjv^  dici  manifestum  est. 

Clitellffi  ^  dicuntur  non  tantum  eae,  quibus  sarcinae  conliga- 
tae  mulis  portantur,  sed  etiam  locus  Komae  propter  si- 
militudinem :  et  in  via  Flaminia  loca  quasdam  devexa 
subinde  et  accliva :  est  etiam  tormenti  genus  eodem  no- 
mine  appellatum. 

Clivia '  auspicia  dicebant,  quae  aliquid  fieri  prohibebant : 


4  Vide  Notas  inf. 


NOT^E 


lib.  VII.  cap.  3.  '  Lex  vetiista  est, 
priscis  literis  verbisque  scripta,  ut 
qui  PriEtor  maxiuius  sit  idibus  Sep- 
tembribus  clavum  pangat.  Fixus  fuit 
dextro  lateri  JEtVis  Jovis  Opt.  Max. 
ea  ex  parte  qua  MinervcE  templum 
est.  Eum  clavum,  quia  rarze  per  ea 
tempora  liter;e  erant,  notani  numeri 
annorum  fuisse  ferunt:  eoque  Miner- 
vae  templo  dicatam  legem,  qnia  nu- 
merus  Minervae  inventum  sit.  Vol- 
siniis  quoque  clavos  indiccs  numeri 
annorum  tixos  in  templo  Nortiae, 
EtruscacDeaPjComparere,  diligensta- 
lium  moninientorum  auctor  Cincius 
affirmat.'  Item  alibi  :  'AbConsuli- 
bus  postea  ad  Dictatores,  quia  majus 
imperium  erat,  solenne  figendi  clavi 
translatum  est.'  Ncque  soliim  pro 
numcro  annorum  clavus  ilgebatur. 
Sed  piaculi  etiam  causa,  cum  scilicet 
sive  pestilentia  qua(>dam  inciderat, 
sive  secessio  popnli,  sive  prodigium 
aliquod  grave.  Vide  Livium  lib.  vii. 
cap.  3.  et  lib.  viii.  cap.  18.  Idem. 

<"  Clientanq  Plaut.  in  Milite  :  'Ha- 
beo  ecce  illam  clientam  meam,  mere- 
tricem  adolescentulam.'  Ant.  Aug. 

Clientam]  Plaut.  Mil.  iii.  1.  '  Ha- 
beo  eccillam  meam  clientam,  mere- 
tricem  adolescentulam.'     Et  in  Ar- 


gument.  pjusdem  Fab.  '  Suara  clien- 
tam  solicitandum  ad  militem  subor- 
nat.'  Et  in  Pcenul.  '  tantus  ibi  cii- 
entarum  erat  numerus.'  Horat.  Od. 
18.  I.  II.  'Nec  Laconicas  mihi,  Tra- 
hiint  honestre  purpuras  clientae.'  Dac. 

f  Clingere]  Omnino  legenduni, 
Clingere,  cludere.  Alioqui  frustra  dix- 
isset  a  Graeco  KAt/siv  manasse.  Quin 
Isidorus  plane  sententiam  nostram 
adjuvat.  '  Clingit,'  inquit,  '  cludit.' 
Jos.  ScaU 

CUngere,  cingere]  Omnino  legen- 
dum  cUngerc,  cludere.  Alioqui  frustra 
dixisset  a  Graeco  KXeUiv  raanassc. 
Tamen  in  Ms.  non  KXeUti'  sed  Kiy- 
xAfffii':  quod  est  crebro  corporis  mo- 
tu  niotacillam  imitari.  Quae  si  vera 
lectio,  turpiculura  aliquid  innuit  ver- 
bum  clingcre.  Sed  dubito.  Immo  et 
chtdere  et  KheUif  retinendum.  Juvat 
Isidor.  •  clingit,  cludit.'  Dac. 

••  CUleUa']  Clitellas  etiam  pro  lo- 
cis  acclivis  dicunt  Graeci.  Nam  kuv- 
6ri\tor  significat  non  tantum  clitellas, 
et  sagmata  asinorum,  sed  etiam,  ut 
dixi,  acclivia  loca.  Quin  et  iidem 
Graeci  kXitvv  dicunt  locum  in  vallem 
demissum.  A  quo  Clitellas  forma- 
runt  Latini.  Jos.  Scal. 

CUteUa]  Sellae  dorsuariae,  quae  ad 


DE   VERBORUM   SIGNIPICATIONE    LIB.   III. 


163 


omnia  enim  difficilia  clivia  vocabant :  unde  et  clivi  loca 

ardua. 
Cloacae  ^  a  conluendo  dicfae. 
Cloacale  flumen  dixit  Cato  pro  cloacarum  omnium  conlu- 

vie. 
Cloacare,'  inquinare  :  unde  et  cloacae  dictae. 
Clcelia  familia  "*  a  Cloelio  '  JEnese  comite  est  appellata. 
Cloeliae  fossae"  a  Clcelio  duce  Aibanorum  dictas, 
Clucidatum"  dulce  et  suave  diccbatur. 
Clumaj  P  folliculi  ordei. 


5  AUi  Cloantho:  improbat  Dac. 

NOTiE 

oneragestandajiimentis  imponuntur,     dictce 


a  Graeco  /cAitJ/s,  declivitas,  quod  sint 
declives,  Unde  factuni  etiam  ut  loca 
declivia  clitellas  nominarent,  ut  apud 
Graecos  KavBi)\iov  non  taiitnm  ciitel- 
las  et  sagmata  asinorum  signjficat, 
sed  etiam  accUvia  ioca.  Ut  optime 
Scaliger.  Dac. 

'  Clivia']  Vidend.  Plin.  Ub.  x.  cap. 
14,  '  Clivinam  avem  ab  anti(|uis  rio- 
minatam  aniraadverto  ignorari :  qui- 
dam  clamatoriam  dicunt,  Labeo  pro- 
hibitoriam.'  Ant.  Aug. 

Clivia'\  Videndus  Plinins  Ub.  x.  c. 
14.  Ful.  Ursin. 

Clivia']  Ciivus  proprie  locum  as- 
censu  difficilem  notat :  unde  clivimn 
dictum  est  omne  ditficile,  et  '  auspi- 
cia  cUvia '  difficilia,  proliibentia. 
Dac. 

^  Cloaca:']  A  cluo  pro  colluo,  id  est, 
purgo,  eluaca,  u  in  o  cloaca.  Unde 
•  cloacare,'  inquinare,  et  '  cloiicale 
flumen,'  in  quod  cloacaj  confluunt. 
Idem. 

1  Cloacare]  Supra  cloaca-.  Glossae 
vett.  '  cloaco,  fj.o\{ivco,  inqnino.'  Pro 
cloacare  vet.  liber  cloeare  oplime  :  est 
enim  pro  cluare,  quod  Servio  est  pur- 
gare  :  cluere  dicit  Plin.  Quare  supra 
corrigendum    est    cloacce   a  ckeundo 


At  cloacare  est  a  cloaca,  ^c. 
Idem. 

«>  Clcelia  familia]  Patriciam  fuisse 
constat  ex  Livio.  Alba  oriundam  fa- 
cit  Dionysius  lib.  iii.  a  Cloelio  lE.- 
neae  comile  dictam.  Et  sic  legendum, 
uuu  Clomilho.  Nam  Cluenlia  familia 
a  Clouiitho  lEnex  comite  dicta,  a  qiia 
diversa  Clwlia.  Idem. 

ClaeH<c fusscB]  Cliiilia  fossa  Livio  lib. 
I. '  Ca-tra  ab  urbe  haud  plus  quinque 
niillia  pas^uiim  locant,  fossa  circum- 
dant.  Fossa  CluiUa  ah  nomine  ducis 
(■er  ali(iuot  saecula  appellata  est. 
Donec  cum  re  nomen  quoque  vetus- 
tate  abolevit.  In  iiis  castris  Cluilius 
Alb^nus  rex  nioritur.'  Idem. 

«  Clucidatnm]  Vide  infra  in  '  GIu- 
cidatimi:'  infra  est  Gluma,  et  Gne- 
phonsum  pro  eo,  quod  paulo  post  Clu- 
ma  ct  Cnephonsim.  Vide  in  '  Orcus,' 
Ful.  Ursin. 

Clucidatum]  A  yXvKvs,  dulcis,  factura 
glucidatus,  et  verso  g  \vi  c  clucidatus. 
Meininit  Varro  Irb.  vi.  'Clucidatus 
suavis,  tamet>iamagistris  accepimus 
mansuptuui.'  Vide  infra  '  Glucida- 
tum.'  Dac. 

p  Clumu]  Glossarium :  '  Cluaar, 
KpiQr\s  \4irvpov.'  Jos.  Scal. 

Cluma]     Pro    Gluma,    tenuissima 


164 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Clunaculum  '^  cultrum  sanguinarium  dictum;  vcl  quia  clunes 

hostiarum  dividit;  vel  quia  ad  clunes  dependet. 
Clunas'^  simias  a  clunibus  tritis  dictas  existimant. 
Clunes '  masculine.   Plautus:  Quasi  lupus  ab  armis  valeo, 

clunes  infractos  fero. 
Clutum '  Grseci  xXutov  dicunt.    Unde  accepta  prgepositione 

fit  inclutus.     In  enim  saepe  augendi  causa  adjicimus,  ut 

invocavit,  inclamavit. 


NOT/E 


tnembrana  qna  ordeiim  involvitur. 
Vide  '  Gluma.'  In  Glossario  legitur 
'  clunar,  KpiOrjs  Kenvpov'  Ordei  meni' 
brana,  corrupte  pro  cluma,  aut  cluma- 
rum.     Ut  optime  Vulcanius.  Dac. 

1  Clunaculmii]  Quid  sit  cultrum  san- 
guinariumf  ego  nescio.  An  cultnnn 
jugulatorium?  Propterea  dicitur  a<t>a- 
yevs  a  Graecis.  Sed  puto  mendosum 
esse  :  et  ita  legendum  :  Clunaculum, 
cultrum  sane  victimarium,  Sfc.  Ita  enini 
aliquando  loquitur :  ut  snpra  :  'jEra- 
rium  sane  populus  Ro.  in  aede  Saturni 
habuit.'  Vel  simpliciter  ;  Clunaculum, 
cultrum  victimarium,  ^c.  Vel,  quod 
verius  pnto,  cultrum  saginarium.  Est 
enim  cuUer  laniorum,  ad  jiigulanda 
pecorasaginata.  Neque  dubito,  quin 
haec  vera  sit  lectio.  Ita  ergo  popa- 
rum  culter  vocabitur.  Jos.  Scal. 

Clunaculum}  Scaliger  legit,  Cluna- 
culum  cultrum  Saginarium,  ut  intelli- 
gatur  culter  laniorum  quo  jugulabant 
saginata  pecora.  Tamen  non  video 
cur  sanguinarium  rejiciatur.  Quidni 
enim  sanguinarius  culter  dicatur  qui 
victimarum  sanguine  mergitur  ?  De 
Etymo  posterius,  nempe  quod  ad  clu- 
nes  dependet  priori  muitum  praestat. 
Sic  in  veteri  Glossario  Arabico-Lat. 
'  Clunaculum,  pugio:  dictum  quod  ad 
clunes  religetur.  Idem  spatha.'  Spa- 
tha  autem  Graecum.  Hesych.  <rjrc407j 
jucixaipa,  ^l<pos.   Dac. 

'  Ciunas]  Glossariuni :  '  Clura,  wi- 
6t)kos.'  perperam,  ut  vides,  Clura,  pro 
cluna.    Graece,  ul  supra  monuimiis, 


KtpKoKl^.  Jos.  Scal. 

Clunas']  Cluna,  siniia  quae  cauda  ca- 

ret,  et  nates  habet  apertas.    Pro  clu- 

na  Veteres  dixere  clura,n  in  r  mutato 

ut  fit.     Gloss.  '  Clura,  irier}Kos,'  ubi 

Scaliger  legi  debere  contendit  cluna, 

perperam.     A  clura  factum  clurinum 

quo  usus  Plaut.TrucuI.n.2. '  tu  vero 

clurinum  pecus  Advenisti  huc  osten- 

tatum  cum  exornatis  ossibus.'     Ubi 

clurinum  pecus  dicuntur  homines  de- 

formes,  qui  et  ideo  simia.     Glossaj 

Papiae :    '  Clura  vel  clurinum  simia 

dicitur.'      Lege  :    Clura  lel  clurinwn 

pecus  simia  dicitur.     Nam  superiorem 

Plauti  locum  respexit.     Sed  omnino 

verum  est  quod  docuit  Salmas.  simias 

cluras  dictas  Graece  Ko\ovpas.     Nam 

K6\ovpos  proprie  qui  cauda  caret  et 

mutilam  habet  caudam  ;  ita  Callima- 

chus  K6\ovpa  dixit  ecaudia  animalia. 

Colura  igitur  clura,  ut  yd\avos,  glans, 

et  similia.  Dac. 

*  Clunes]  Vide  incerta  Verrii.  Ant, 
Aug. 

Clunes']  Paulo  diversiusaNonio  ci- 
taturlocus  Plauti :  't7««esmasculino. 
Plautus  Agroico :  '  Quasi  lupus  ab 
armis  valeo  :  clunes  desertos  gero.' ' 
Jos,  Scal. 

Clunes}  '  Clunes  infractos,'  id  est, 
clunes  infirmos.  Nonins  hunc  locum 
adduxit  ex  Agroico  Plauti,  legitque 
clunes  desertos,    Dac. 

'  Clutum]  Inclytum,  valde  cclebre, 
a  cluo,  quod  a  K\va>,  unde  K^vThv,  et 
addita  praepositione  in,  quae  saepe  au- 


DE   VERBORUM    SIGNIFiCATIONE    LIB.    ill, 


165 


Clypeum"  antiqui  ob  rotunditatem  etiam  corium  bovis  ap- 
pellarunt,  in  quo  foedus  Gabiorum^  cum  Koraanis  fuerat 
descriptum. 

Cnasonas,7  ^  acus,  quibus  mulieres  scalpunt  caput. 

Cnephosum  ^  ^  antiqui  dicebant  tenebricosum  ;  Graeci  enim 
Kvetpa;  appellant  obscurum. 

CocETUM  9  2  genus  edulii  ex  melle  etpapavere  factura. 


6  Al.  Sabinorum, — 7  Qiiidam   Cnaonas. — 8  Al.  Cnephonsum. — 9  Al.  Cocce- 
tum,     Pro  eduiii,  inquit  Dac.  nielius  cum  Vossio  legas  potionis. 


NOT^ 


get,  inclytum,  Simplex  clutum  non  est 
in  usu.  Idem, 

"  Ctypeum']  AGiaeco  KVKKiov,  rotun- 
dum,  per  transpositionem  iiterarum. 
Nam  clypeos  rotundos  fuisse  certum 
est :  id  aperte  declarat  Virgilius,  qui, 
ut  rotundum  Polypijemi  oculum  de- 
nionstret,  ait  fuisse,  '  Argolici  clypei 
aut  PhcEbeae  lampadis  instar.'  Ubi 
solis  et  clypei  eandem  esse  formam 
dicit.  Sic  Graecis  clypeus  dirirls  dici- 
tur.  Unde  Homerus  itanlSa  ■Ka.vro^re 
Ha-Tiv,'  Clypeum  undiquaque  aequalem,' 
qiiod  tantum  rotunda  foriiia  recipit : 
aairls  autem  rotunditatem  signat,  un- 
de  serpens  iUe  orbiculari  sese  forma 
involvens  a.(XTrh  dictus  est.  Quare 
Hesycliius,  in  illo  Honieri  Iliad.  A. 
Si'  acriTLSios  TreSioio,  affirlSes  ■neSiov  in- 
terpretatiir  TrepKpfpis,  '  rotundum.' 
Sic  Attius  Agameinnone  '  coell  cly- 
peun> '  dixit :  '  In  allissimo  coeli  cly- 
peo  temo  superat  stellas.'  Ab  hac 
igitur  clypei  significatione  clypeum 
dixere  corium  in  qno  Gabinorum  foe- 
dus  descriptiim.  Idem, 

"  Cnasonas]  Isidorus  :  '  Cnason, 
acus,  qua  inulier  caput  scalpit.'  Nam 
duplex  est  acns  ornatricum :  altera, 
qua  scalpunt  caput,  quae  discernicn- 
lura  dicitur;  altera,  qua  crines  figunt 
et  sustinent,   quain  Graeci  «aAajuiSa 


Kol  ffvpLyya  vocant.  Latini  etiam  ali- 
quando  fistidam.  Est  autem  Cnason 
Tarentinae  iingua?.  Nam  Tarentino- 
rum  proprium  est  simplicia  verba 
/coT^  irapayuy)]^  producere :  ut  ab  &'yw, 
d^cij'».  Unde  Agaso,  6  ayd^wv :  Et  a 
Kvdu,  Kvw,  Kvd^u :  unde  Cnaso,  6  Kvdt- 
wv.    Sed  de  hoc  alibi.  Jos,  Scal. 

y  Cnephosum']  L.  m.  Cnephonstim. 
Velius  Longus  de  Orthographia : '  Se- 
quenda  est  nonnnnquam  elegantia 
eruditoruin,  qui  quasdam  literas,  le- 
vitatis  causa,  omiserunt,  sicuti  Ci- 
cero,  qui  Foresia,  Megalesia,  Horte- 
sia,  sine  n  litera  iibenter  dicebat.' 
Ful.  Ursin. 

Cnephosum]  A  Graeco  Kve^as  vel 
KVi(pos,  '  tenebrae.'  Nam  utrumque 
dicitur.     Vide  '  Gnephosum.'  Dac. 

^  Cocetum]  Tertullianiis,  libro  con- 
tra  Valentinianos  :  '  Pandoram  He- 
siodi :  Acci  patinam  :  Nestoris  coce- 
tum :  Miscellaniam  Ptolemaei.'  Jos. 
Scal. 

Cocetum]  A  Graeco  ku/cc1«,  '  misceo',' 
proprie  de  potioiiibus.  Cucetum,  u  ia 
o,  cocetum.  Nestoris  cocetiim  nomi- 
nat  Tertullianus  in  libro  contra  Va- 
leutinianos  :  '  Pandoram  Hesiodi  : 
Acci  Patinam :  Nestoris  cocetum.' 
Ubi  manifesto  KVKtwva  Nestoris  re- 
spicit,  de  qua  Homer.  Iliad.  A.  Pro 


166 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Coclacae '"  *  dicuntur  lapides  ex  flumine  rotuudi  ad  coclea- 

rum  similitudinem. 
Coctiones  ^  dicti  videntur  a  cunctatione,  quod  in  eraendis, 

vendendisque  mercibus  tarde  perveniant  ad  justi  pretii 

finem.   Itaque  apud  antiquos  prima  syllaba  per  V  literam 

scribebatur. 


10  Alii,  teste  Scal.   Conchataca.   '  Doctiss.  Vossius  putat  cochleacte,  vel 
cochleccB:  sed  omnino  legeDdum  cochlaca,  a  Gracco  scilicet  KSx^o^Kes.'  Dac. 


Edulii  melius  cum  Vossio  legas  potio- 
7iis.  Ad  poculenta  enim  potius  quam 
ad  escnlenta  pertinuit.  Dac. 

*  Coclaca^l    Nempe  Grascanice  de- 
tortum,  K6x\aKfs.  Jos.  Scal. 

*>  Coctiones]  Vide  '  arilator.'  Ant. 
Aug. 

Coctiones']  Recte  definit,  quos  su- 
perius  a  Gallis  Barguigneurs  vocari 
raonuimus.  Et  recte,  ut  ipse  ait,  a 
Veteribus  per  V  Cuctio  scribebatur. 
Quia  Cuctus  dicebant,  quod  postea 
Cunctus,  et  Cojux,  quod  postea  con- 
junx:  ct  similia.  '  Cuctus,"conjec- 
tus :'  ut '  tractus '  pro  '  trajectus:'  de 
quo  in  Appendice  in  Varronem  :  quia 
dicebant '  Coicio '  et '  cojectus.'  La- 
berius  in  Necromantia:  '  Duas  ux- 
ores?  hercle  hoc  plus  ncgotii  Est, 
inquis.  Cocio  sex  sediles  viderat.' 
Ubi  Cocio,  non  coclio  scribitur,  ut 
saepe  alias  :  ut  in  Glossario  :  '  Cocio, 
^€To/3oAoj.'  Isidorus  :  '  Cocio,  arila- 
tor  :'  in  veteribus  Glossis  :  '  Cocio- 
natura,  iMfrd-irpaa-is.'  In  Glossario  : 
'  Cociatria,jiieToj8A7jTi(dj.'  Mallem  Co- 
ciatrina:  ut,  *  meditrina.'  Quare  au- 
tem  Gellius  rcprehendat  Laberium, 
qui  pervulgate  dixerit  Cocionem,  cura 
Veteres  dicerent  Arulatorem.non  vi- 
deo.  Plautus  enim  Asinaria  usus 
est.  Itaque  non  est  pcrvulgatum, 
neque,  ut  ipse  Gellius  loquitur,  pro- 
culcatum  vocabuluni.  Jos.  Scal. 


NOT^ 

Coctionesl  Glossarium  :  '  corio,  fie- 
rdfioXos.'  Glossae  vett.  '  cocionatu- 
ra,  /ueTOTrpoo-ts.'  Glossar.  '  cociatria, 
(liTa^KrirMT).'  Legit  Scaliger  cociatri- 
na,  ut  '  meditrina.'  Gloss.  Isidori : 
'  Cocio,  arilator.'  Vide  *  arilator.' 
Cuctio,  coctio,  cocio,  eliso  t.  Plaut. 
Asinar.  i.  3.  '  Vetus  est,  nihili  cocio 
est,  scis  cujns.'  Qnem  locum  pessi- 
me  accepit  doctissimus  Salmasius, 
qni  integrum  proverbium  fuisse  pu- 
tat,  *  nihiii  cocio  est  qui  credit:'  ni- 
hil  dicode  conjectura,  quae  nullofun- 
damcnto  nitilur:  certum  est  illud  a 
Cleaeretae  mente  esse  quam  maxime 
alienum,  cujus  verba  sic  explicanda 
ccnseo:  '  Quemadmodum,'  inquit  il- 
la,  '  nos,  quaBCumque  volumus  uti, 
Greeca  niercamur  fide,  ifa  «t  cum 
aes  dannis,  tum  niercem  nobis  etiam 
dent,  eadem  nos  disciplina  utimnr, 
oculata}  seniper  nostra;  snnt  manns, 
id  crednnt  qnod  vident,  ut  vetus  dic- 
tum  est :  scis  cujus,  nihili  cocio  est.* 
Id  est,  pro  nihilo  ducere  debemus 
eos  homines,  qni,  cum  nos  usnrarias 
sibi  mercantnr,  tantillnlum  qnid  dan- 
tes,  mercedis  reliqnnm  iu  diem  pro- 
ferri  postniant,  ut  cociones  in  foro, 
qni  emtnrientcs  dant  arram,  ca;ca 
dic  cetera  solnturi,  Neque  melins 
idem  hoc, '  scis  cujns'  intellexit  qni 
interpretatnr  '  scis  qnalis,'  ut  'cnjuni 
pecus:'  quod  niiror  tanto  viro  exci- 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    III. 


1G7 


Coctum''  a  cogendo  dicitur,  quia  coquendo  coartetur,"  ut 

ad  utilitatem  vescendi  perducatur. 
Cocula'*  vasa  genea  coctionibus  apta:  alii  cocula  dicunt 

ligna  minuta/  quibus  facile  decoquantur  obsonia. 
Codeta  *  ager,  in  quo  frutices  existunt  in  modum  codarum 

equinarum. 
Codeta  appellatur  ager  traus  Tiberim,  quod  in  eo  virgulta 

nascuntur  ad  caudarum  equinarura  similitudinem. 
Coelius  monss  dictus  est  a  Coele  '^  quodam  ex  Etruria,  qui 


II  AVii  cogendo  coercetur.— 12  Alii  libri  Coj/io  Vibenno. 


NOT/E 


disse:  nani  cujus  vel  cvjwm  nunquam 
qualitatein  designat,  seniper  ktt)tik&s 
profertur:  unde  apud  Virg.  Post 
'  cujum  pecus,'  addit  Menalcas,  '  au 
Meliboei  ?'  et  respondet  Damoetas, 
'  Non,  veruni  yEgonis.'  Redeanius 
ad  cocionem.  Elegantissimus  Mure- 
tus  verba  Plauti  aliter  accepit,  quip- 
pe  pro  caucio,  cocio  dictum  tradit,  ut 
'  aula,'  '  olla.'  Idque  lenam  dicere  : 
'  Vetus  est  dictum,  niliil  est  cautio, 
sive  syngrapha,  nam,  qui  cautionem 
habet,  saepe  litigare  cogitur,  at  cui 
soluta  pecunia  est,  ei  res  omnis  in 
tuto.'  Sed  ut  iilud  ingeniose  potius 
excogitatum  est  quam  vere,  ita  nos 
Festi  potius  et  veterum  criticorum 
sententiam  tuemur.  Dac. 

<=  Coctum]  A  coquendo.  'Coquere' 
a  '  cogere,' '  coagere.'  Idem. 

•^  Cocula]  Sunt  Homeri  KayKava  |u- 
\a.  Et  Varro  nos  docet  libro  i.  de 
vita  P.  Ro.  '  Cocula,  quae  coquebant 
panem,  primum  sub  cinere,  postea 
in  forno :  utriusque  vocabulum  a 
forno  ductum,  id  est,  a  caldore.'  Isi- 
dorus :  '  Cocnia,  ligna  arida,  vasa 
aerea.'  Jos.  Scal. 

CocuW]  Gloss.  Isidori :  '  Cocula, 
ligna  arida  vel  vasa  serea.'  Pro  vasis 
aereis  usus  est  Plaut.  Capt.  iv.  2. 
'  Jubes   an   non  jubes  astitui  aulas, 


patinas  eluie  Laridum  atque  epulas 
foveri  coculis  ardentibus  ?'  Et  Cato 
c.  2.  de  R.  R.  dixit  '  ahenura  cocu- 
lum.'  Dac. 

e  Ligna  minuta]  '  Ligna  arida'  su- 
pra  Isidor.  Eadem  quae  Homero 
Ki-yKava  ^iKa,  Iliad.  *.  Varr.  lib.  i. 
de  vita  Pop.R.  '  Cocula,  qui  coque- 
bant  panem  primura,  sub  cinerem, 
posteainforno:  cujus  utriusque  vo- 
cabulum  a  forno  ductura,  id  est,  a 
caldore.'  Sed  ibi  pro  qui,  vel  ut  in 
quibusdam  editt.  qu(s,  legendum  pnto 
queis.  Idem. 

f  Codeta]  Pro  caudeta,  a  cauda, 
pro  quo  dixere  coda,  ut  alibi  dic- 
tum.  Hic  ager  Codetanus  in  decima 
quarta  urbis  regione  trans  Tyberim. 
Jdem. 

s  Coelius  mons]  In  Suburana;  regio- 
nis  partc  a  Varrone  recensetur,  qui 
eura  sic  appeilatum  fuisse  dicit  •  a 
Ccelio  Vii)enno  Tusco  duce  nobili, 
qui  cum  sua  manu  dicilur  Romulo 
venisse  auxilio  coutraSabinos.'  Hunc 
Festus  non  Ceelium,  sed  Ccelen  vocat, 
tst  et  Tacit.  lib.  iv,  qui  et  Coelium 
montem  '  Querquetulanum'  vocatura 
fuisse  docet.  '  Haud  fuerit  absur- 
dum  tradere,'  inquit,  '  raontem  eum 
autiquilus  Querquetulauum  cogno- 
mento  fuissc,  quod  talis  sylv»  fre- 


168 


SEXTI    POMPEII    FESTl 


Romulo  auxilium  adversus  Sabinos  praebuit;  eo  quod  in 

eo  domicilium  habuit. 
Coepiam*'  futurum  tempus  ab  eo,  quod  est  coepi.''     Cato: 

Coepiam  seditiosa  verba  loqui.     Invenitur  quoque  apud 

majores  et  infinitivi  modi  coepere. 
Cogitatim  adverbialiter,  pro  cogitate. 
Cogitatio  '  dicta  velut  coagitatio,  id  est,  longa  ejusdem  rei 

agitatio  in  eadem  mora  consilii  explicandi. 
Cognitor  ^  est  qui  litem  alterius  suscipit  coram  eo,  cui  da- 

tus  est :  procurator  autem  absentis  nomine  auctor  *  fit. 
Cognitu  facilia  eadem  ratione  dicitur,'*  qua  dictu  facilia, 

et  perspectu,  et  factu  facilia. 


13  Vid.  Not.  inf,— *  Actor  in  niarg.  ed.  Delpli.— 14  Ed.  Scal.  dicuntur. 


NOTiE 


quens  fcEcnndusqne  erat,  niox  Cce- 
lium  appellatum  a  Coele  Vibenna,  qui 
dux  gentis  Etrusca?,  cum  auxilium 
appellatuui  ductavisset,  sedem  eam 
acceperat  a  Tarqtiinio  Prisco,  seu 
quis  alius  regum  dedit.'  Idem. 

''  Ccepiam]  In  veteri  quodam  sclie- 
dio  reperi  in  verbis  Catonis  semesa 
verba,  non  seditiosa.  Erunt  ergo  ver- 
ba  tertiata  et  quartata,  ut  idem  Cato 
dixit  aliquem  '  tertiato  et  quartato 
verba  dicere  pr?e  metu,'  ut  notat 
Servius  in  Sclicdis:  quod  imitatus 
est,  ut  alia,  Apuleius  lib.  \ .  '  tertiata 
verba  semianimi  voce  substrepens.' 
Jos.  Scal. 

Caepiam]  Legendnni,  ab  eo  qnod  est 
capio.  Cwpiam  dixit  Caecilius  :  *  JErc 
obscuro  liercle  desine,  maue  coe- 
piam.'  Cccpio.  Plaut.  Menaecb.  v.5. 
•  Neque  ego  insanio,  neque  ego  pug- 
nas  neque  lites  coepio.'  In  verbis 
Catonis,  quae  laudat  Festus,  Scaliger 
iion  seditiosa  rerba,  sed  semesa  verba 
scriptiun  reperit.  Siint  autem  semesa 
verha  qiiae  quis  tertiato  et  quartato 
prie  metu  substrepit,  ut  Cato  dixit 


aliquem  *  tertiato  et  quartato  verba 
dicere  pra;  metu,'  iit  notat  Servius. 
Quod  est  imitatus  Apuleiiis,  ut  alia, 
lii).  V.  *  Tertiata  verba  semianiini 
voce  substrepens.'  Dac, 

'  Cogitatio']  Idem  V-arro  lib.  v. 
'  Primus  agitatus  inentis,  quod  pri- 
miim  ea  quae  sumus  acturi  cogitare 
debemiis.'  Et  paulo  post;  '  Cogitare 
a  cogcndo  dictum.'  Idem. 

^  Cognitor']  A  veteribiis  Graccis, 
e/cSiKos.     De  eo  Asconius.  Jos.  Scal. 

Cognilor]  Qui  defendebat  alterum 
iu  judicio,  aut  palronns  dicebatiir,  si 
orator  esset,  aut  adtocalus,  si  aut  jus 
suggerebat  aut  praesentiani  suam 
comiuodabat  ainico,  aut  procurator, 
si  negotinm  suscipiebat  absentis,  aiit 
cognitor,  si  praesentis  caiisam  noverat, 
et  sic  tuebatur  ut  suam.  Cicero  pro 
Q.  Roscio  :  '  Quid  iuterest  iiiter  eiim, 
qui  pro  se  litigat,  et  eum,  qui  cogni- 
torestdatus?  qui  pro  se  litem  con- 
testatur  sibi  soli  petit,  alteri  nemo 
potest  nisi  quia  cognitor  est  factus.' 
Coj-nitora  praetore  dabatur.  Inter- 
duni  etiain  cognitor  pro  prastore  vel 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    III.  iW 

Cognoinines'  diciintur,  qui  ejusdem  sunt  nominis. 

Cohum  '"  lorum,  quo  temo  buris  cum  jugo  conligatur,  a  co- 

hibendo  dictum.   Cohum  poetas  coelum  dixerunt  a  chaos : 

ex  quo  piitabant  coelum  esse  formatum. 
Coinquire,"  deputare.'^ 


15  Suspicatur  Scaliger,  Conquinire,  decubare, 

NOTiE 

judice  qui  causas  audit.  Dac.  Mulieres  conspiciunt.'     Hoc  etiam 

'  Cognomines']  Plaut.  Bacchid.  1. 1.  Veteres  'cernuare  '  dicebant.  Quan- 

'  Quid  agunt   duae   germanae   niere-  quam  et  '  cernuare  '   etiam  oz^ri  rov 

trices  cognomiues  ?'  Et  in  Fragment.  acrKwXtd^eii'   accipiebant.    Varro  lib. 

'  lila  mei  cognominis  fuit.'     Certum  «.  de  vita  Po.  Ro.  '  Etiam  peiles  bu- 

est  legi  debere :    lUa  mi  cognotninis  buJas   oleo    perfusas    percurrebant, 

/uit:  mi  ^TO  mihi,  Ideni.  ibique  cernuabant.'     A  quo  ille  ver- 

™  Cohum]  Varro  lib.  iv.  de  Ling.  sus  vetus  est  in  Carmiiiibus:  '  Sibi 

Lat.  '  Cavum,   a  cavo,  ccelum,'  &c.  pastores  ludos  faciunt  coriis  cernua- 

Ful.  Ursin,  lia.'     Hic  ludus  aa-KwXia  vocabatur  : 

Cohum,  ccelum]  Ennius,  ut  notavi,  in  de  quo  Virgilius, '  unctos  saliere  per 

quadam    veteri   membrana:    '  pilam  utres.'     Nam  cadebant  proni  in  ar- 

vix  Solmediam:  complerecohuni  ter-  mos.      Idque  'cernuare'    vocabant. 

roribu'  coeli.'    De  iioc  plura  vide  in  Erant  et  Cernui  ludii,  KvfitaTT]Ta\,  de 

Conjectaneis.  Jos.  iScai,  qiiibus  in  Conjectaneis  diximus.     Et 

Cohum]  Cum  lorum  significat,  quo  ah  eo  petauristee,  hoc  est,  funambuli, 

teino    aratri    cum    jugo    colligatur,  dicebantur  cernui.     Glossae :    '  Cer- 

quasi  co/ii6wm  dicitur.    Cum  vero  pro  nulat,.  KujSio-Tfa.'      Seneca    Epislola 

ccelo  sumitur,  est  a  Graeco  k6os,  '  ca-  viii.  ut  est  animadversum  a  N.  Fa- 

vitas,'  non  vero  a  •  chaos,'  ut  putat  bro  ex  veteribus  libris :  '  Non  vertit 

Festus.      Ennius:     '  pilain    vix  Sol  fortuna,    sed    cernulat,    et    allidit.' 

mediam  :  complere  cohum  terroribu'  '  Cernulus,  •n-eTaupio-T^js.'  '  Cernnavit, 

coeli.'     Coehim  autem  non  a  chao,  ut  ireTreToupio-Tai  :'  male,  Cernuit.   Luci- 

Festus,  vel  a  cnvo,  quod  a  chao,  ut  lius  :  '  Modo  sursum,  modo  deorsum, 

Varro  ;  seAdiKo7\ov,  quod   idem  est  tanquam  coUus  cernui.'     Hoc  est  pe- 

ac  k6ov,     Unde  et  coilum  apnd  Vete-  tauristae.     Evenit  enim  illi  nunc  sur- 

res.      Ennius:    '  Tollitur   in   coiliim  sum,  nunc  deorsum  collum  pendere, 

clamos  exortus  utriinque.'  prout  aut  se  deorsum  dejicit,  aut  in 

•>  Coinquire']  Suspicor,  Conquinire,  altnm  subjicit.  Jos,  Scal, 

decubare.    A  quo  conquinisco.     De  eo  Coinquire,  deputare]    Hunc  locum 

vide  apud    Nonium.      Conquiniscere,  sic  legit  Scaliger  :  conquinire,  decu- 

est  cernuum  se  inflectere,  vel  incli-  bare :  a  '  conquinire'  est  '  conquinis- 

nare  :    ut    faciunt   exoneraturi  ven-  cere,'  quod  est  cernuum  se  inflectere, 

trem,  Pomponius  Alellanarius  :  '  si-  vel  inclinare,  ut  faciunt  exoneiaturi 

nuil   intro   veni,  accessi  ad  patrem,  ventrem.     Pomponiiis  Ateilanarius : 

prendi  nianum,  In  terra  ut  cnbabat  'Simul  intro  veni,  accessi  ad  patrem, 

nuda:  ad  eum  ut  conquexi,  interim  prendi  manum,  In  terra  ut  cubabat 


170 


SEXri    POMPEII    FESTI 


Collus"'^  quoque  masculine  dixerunt:  est  enira  genus  tor- 

menti  e  corio. 
Colluvialis  porcus "'  dicitur,  qui  cibo  permixto  et  colluvione 

nutritur. 
Colophon  "^  dixerunt,  cum  aliquid  tinitum  significaretur. 
Colossus "  a  Caleto  '^  artifice,  a  quo  formatus  est,  dictus. 


16  Quidam  Vibn  Culeus.    VeU.  eid.  Cidleus :  et  ita  reponendum  raonent 
Scai.  Dac 17  Alii  Coleto  :  quidam  conjicinnt  Chnrete. 


NOT.€ 


nuda  :  ad  enm  nt  conquexi,  interim 
Mulieres  conspiciunt.'  Sed  niliil  agit 
Scaliger:  coin^uirc  compositum  a  ver- 
bo  inquo,  quod  est  purgo.  Deputare 
autem  niliil  aliud  est  quam  puiare,  id 
est,  purgare.  Conipositum  pro  sim- 
plici,  ut  fit.  Immo  et  alibi  Scaliger 
fere  sefltentiam  demutat,  cum  adducit 
illud  e  tabula  marmorea  Romae :  *  Ea- 
rumque  arborum  adolefactarum  et 
coinquendarum.  Et  iu  eo  luco  aliae 
sint  repositap.'   Dac. 

0  Collus]  Repone  ex  veteribusedi- 
tionibus,  Culleus.  Non  autem  aliud 
geans  tormenti  fuisse  puto,  quod  liic 
dicatur,  quam  culleum,  in  quem  ini< 
mittebantur  parricidae.  Res  vulga- 
tissima.  Sed  tamen  apponam  de  co 
quod  inveni :  eyfvfro  i^S/xos  ti$  Toioinov 
TpSirov  iraffiv  avdpiiirois'  Sttujs  3(rT(s  ira- 
rpoKj6viov  iTiiToir\Kii,  hr^jxoaiws  fls  /jloK- 
•yhv  ire/x^pBels  av^()a<(>ri  fJHTa  ixi^vris, 
Kal  Kvvos,  Ka\  iriQriKov,  Ka\  a\fKTopos, 
arrePuv  ^wwv,  affefirjs  &v6pa>Kos,  Ka\  tTrl 
afxd^rjs  i^evynevris  /.leKavols  jSoi/cl  Kare- 
vex^V  *'^  OaXaafftxv,  Ka\  ()i<}>rj  els  Padv. 
Et  mirum  milii  videtur,  quod  de  ea- 
dem  re  Isidorus,  scribens  in  Glossis, 
ait,  Cnlleum  tnnicam  fuisse  ex  spar- 
to  in  modnm  cruminx  factani,  et  so- 
litam  liniri  a  populo  pice,  et  bituraine. 
Plautus  Vidularia:  'jnbe  liunc  insui 
culleo,  Atque  in  altum  deportari,  si 
vis  annonam  bonam.'  Jos.  Scal. 

CoUus]  Legendum  culleua,  qui  sac- 


cus  erat  ex  corio,  in  quo  parricidfB 
conclusi  cum  vipera,  cane,  vel  gallo, 
vel  simia,  in  mare  mittebantur.  Isi- 
dor.  in  Gloss.  '  Culleus  tunica  ex 
sparto  in  modum  cruminae  facta,  quae 
linebatur  a  populo  pice  et  bitiimine, 
iu  qua  includebantur  parricidae  cum 
simia,  serpente,  et  gallo,  insuta  mit- 
tebatur  in  mare,  et  contendentibus 
inter  se  animantibus  homo  majoribus 
poenis  afficiebatur.'  Plaut.  in  Vidu- 
laria  :  'Jube  hunc  insni  culleo  At- 
qne  in  altum  deportari,  si  vis  anno- 
nam  bonam.'  Dac. 

P  Colluvialisporcus]  Qui  cibo  mixto 
et  colluvie,  id  est,  sordibus  abUitis 
saginatnr.   Idem. 

1  Colophon']  Ko\o<(>uv,  Te\os,  unde 
colophona  operi  imponere,  pro  nlti- 
niam  mannm  ei  admovere.  A  Colo- 
phone  lonia;  urbe  id  tractum  docet 
Strabo  lib.  xiii.  qna;  equitatu  ita  ce- 
teris  urbibns  pra;stabat,  ut  ubicum- 
quc  bellnm  aliqnod  ambiguum  esset, 
Colophonio  eqnitatn  superveniente 
dirimeretur,  Umle  etiain  ortnm  fe- 
runt  adaginm.  '  Colophonem  impo- 
suit,'  qnando  rei  cuipiam  linis  impo- 
nitur.  Idem. 

r  Colossus]  Plinins  lib.  xxxiv. 
cap.  7.  '  Ante  oinnes  in  admiratione 
fuit  Solis  Colossus  Rliodi,  quem  fe- 
cerat  Chares  Lyndius  Lysippi  dis- 
cipnlus  :'  septuaginta  cubitomm  al- 
titudinis  fuit.  Ant.  Avg. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    Ili. 


171 


Fuit  enim  apud  Rhodum  insulam  statua  solis  alta  pedes 

centum  et  quinque. 
Columnae'  dictge,  quod  culmin  sustineant. 
Colurna  *  hastilia  ex  corno  arbore  facta. 
Comedum  bona  sua  consumentem  antiqui  dixerunt.     Co- 

medo  comedonis,  qui,  ut  supra,  bona  sua  consumit. 
Comissatio  "  a  vicis,  quos  Graeci  xw/xaj   dicunt,   appella- 

tur:  in  his  enim  habitabant  prius,  quam  oppida  conde- 

rentur  :  quibus  in  locis  alii  alios  convictus  causa  invita- 

bant. 
Comitiales''  dies  appellabant,  cum  in  comitio  conveniebant : 


NOT^ 


Colossus']  Legendum  a  Charete, 
teste  vel  ipso  artifice,  qui  subscripsit 
Colosso  :  Thv  eV  'P(55y  KoXoaahv  kina.- 
Kis  SeKU  Xdfnjs  iiroUi  irrixiOiiv  6  A(vSios, 
Jos.  Scal. 

Colossus  a  Caleto]  Legendum  a 
Charete,  teste  Simonide  :  KoXoa-ahv 
T]\iov  irod'  iirrdKis  SfKU  Xdpv,s  eiro/et 
irfixeuv  6  AvvSios.  Id  est,  *  Colossum 
Solis  olim  sexagintaet  decem  cubito- 
rum  fecit  Ciiares  Lyndius.'  Plin.  lib. 
XXXIV.  c.  7.  *  Ante  omnes  autem  in 
admiratione  fuit  Solis  Colossus  Rho- 
di,  quem  fecerat  Cliaves  Lyndius,  Ly- 
sippi  supra  dicti  discipulus.'  Idem 
Strabo  et  Eustath.  ad  Dionys.  vernm 
Simonidis  versus  aiiter  in  quibus- 
dam  ;  nempe:  Thv  iv'P6Sif  KoXocrahv 
OKrdKis  SiKaAdxy)S  iiroUi  ir7jx«<"'  o  Avv- 
Sios.  Nisi  ibi  Xdpris  et  inrdKis,  nt  su- 
pra,  sit  rescribendimi.  Colossus  post 
quinquagesimum  sextum  annum  ter- 
rae  motu  cecidit.  "Vide  Plin.  et  Po- 
lyb.  lib.  V.  Dac. 

«  ColumncEj  Columna,  quasi  columi- 
na,  a  columen.  Vitruv.  lilj.  iv.  cap.  2. 
'  Columen  in  summo  fastigio  culminis, 
unde  et  columnse  dicuntur.'  Donat. 
'  CoUimen  vero  familiae,  sustentatio 
vel  decus,  unde  columnEe.'  Idem. 

'  Colurna']  Ab  arbore  corylo  dicta 
potius  colurna  transpositione  litera- 
rum  pro  conurla,  ut  sentit  Servius. 


Virgil.  Georg.  *  Pingniaque  in  veru- 
bus  torrebimus  exta  colurnis.'  Ta- 
men  vett.  Gloss.  '  Kpavea,  UvSpov  :  co- 
lurnum,  cornus.'  Ergo,  '  cornus,' 
'  cornuius,'  '  conurlus,'  '  colurnus,' 
'  colurnuni.'  Idem. 

"  Comissatio]  Graeciinterpretantur 
iTriKCifiov.  Jos.  Scal. 

Comissatio]  Proprie  convivium 
quod  post  ccenam  fiebat  in  multam 
noctem  a  Greeco  Kwfid^fiv,  'in  miiltam 
noctem  convivari.'  Sive  ad  Comum 
lasciviae  et  conviviorum  Deum  post 
coenam  ire  cum  coroUis,  conviviali 
veste,  funalibus  et  tibicinis.  Unde 
'  lasciviarum  eruptionem'  vocat  Ter- 
tuUianus.  Vide  Casaub.  de  Satyrica 
poesi  lib.  i.  cap.  4.  Dac. 

^  Comitiales]  Non  omnibus  diebus 
comitialibus  conveniebant ;  neque 
semper  in  comitio  :  comitiales  tamen 
dies  sunt,  quibus  comitia  haberi  pote- 
rant.  Ant.  Aug: 

Comitiales]  Comitiales  opponit  ne- 
fastis  Plautus,  illis  jocularibus  versi- 
bus :  '  Non  potuisti  adducere  homi- 
nes  magisad  hanc  rem  idoneos.  Nam 
istorum  nullus  nefastu'st,  comitiales 
sunt  meri.  Ibi  habitant,  ibi  eos  con- 
spicias  quani  PraElortm  saepius.' 
Jos.  Scal. 

Comitiales  dies]  Quouniversns  Pop. 
Rom.  sive  pais  illius  maxima,  comi- 


172 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


qui  locus  a  coeundo,  id  est,  simul  '*  veniendo  dictus 

est. 
Commentacula  '9  y  virgae,  quas  flamines  portant  pergentes 

ad  sacrificium,  ut  a  se  homines  araoveant. 
Commentaculum  ^  genus  virgulae,  qua  in  sacrificiis  *''  ute- 

bantur. 
Committere  ^  proprie  est  insimul  mittere.    Nunc  eo  utimur 

et  pro  facere,  aut  pro  relinquere,'  aut  pro  incipere. 
Commugento,''  convocanto. 
Comcedias'^  constat  appellari  exeo,  quodinitioin  vicis  ju- 

venes  cantare  soliti  essent  convenientes. 
Comoedice''  figuratum  a  coraoedo.     Plautus :  Euge  heus 

adstitisti  et  dulce  et  comoedice. 


18  Pro  id  est  simiil  alii  habent  in  simul. — 19  Legendum  nionet  Dac.  Com- 
tnotacula — 20  Aiii  sacris. — 1  Delinquere  scribendum  moaet  Scal.  relinquere 
Fulv.  Ursin.  et  Dac. 


N0T7E 


tiimi  petebant  conventus  agendi  gra- 
tia.  Fuit  autem  comitium  certa  fori 
Romani  regio  ac  portio,  ad  Hostili- 
am  cuiiam,  et  subter  rostra  Hostiliae 
curiae  adfixa,  a  coeundo  dictum.  Co- 
niitiales  dies  inter  fastos  dies  nume- 
rantur,  et  illos  nefastis  opponit 
Plant.  Poenul.  iii.  2.  '  Non  potuisti 
adducere  liomines  magis  ad  banc  rem 
idoneos :  Nam  istorum  nuilus  ne- 
fastu'st,  comitiales  sunt  meri.  Ibi 
habitant,  ibi  eos  conspicias  quam 
Praetorem  szepius.'  Dac. 

y  Commentacula]  Legendum  com- 
motacula  ut  in  all.  editt.  nempe  a 
'  commotando,'  id  est,  '  commoven- 
do.'  Idem. 

'  Commentaculum}  Leg.  commotacu- 
lum.    Vid.  not.  superiorem.  Idem. 

a  Coinmillere]  Scribe,  delinquere, 
non  relinquere.   Jos.  Scal. 

Committere]  Insimul  mittere,  jun- 
gere.  Virgil.  '  Delpliinum  caudas 
utero  commissa  luporum.'  Commissas 
habens,  id  est,  junctas.  Pro  facere, 
Cicero  Ub.  i.  de  legibus  ;  '  Quocirca 


vereor  committere  ne  non  bene  pro- 
visa  principia  ponantur:'  pro  deliti- 
quere,  sic  enim  legit  Scaliger  pro  re- 
linquere,  Virg.  i.  iEneid.  '  Quid  nieus 
iEneas  in  te  committere  tantum, 
Quid  Troes  potuere  ? '  Sed  scripsisse 
potuit  etiam  Festus  relinquere.  Sic 
Nonius,  '  Committere,  donare,  re- 
linquere.  M.  Tullius  in  Verrem  ac- 
tione  II.  Is  calumniatores  ex  sinu  sno 
apposuit,  qui  illam  haereditatem  Ve- 
neri  ErycinaB  commissam  esse  dice- 
rent.'  Pro  incipere,  Virg.  lib.  v.  '  Et 
tuba  commissos  medio  canit  aggere 
hxdos,'  et  lib.  vii.  '  Promissi  Dea 
facta  potens  ubi  sanguine  belhim  Iin- 
buit  et  primse  commisit  funera  pug- 
nae.'  Dac. 

^  Commugento]  Proprie  '  concla- 
manto  : '  nam  '  mugio  '  et '  mugeo  : ' 
unde  '  commugeo.'  Idem. 

<:  Comoedias']  A  Kcifirj,  *  vicus,'  et  «5^, 
•  cantus,'  quia  hi  lusus  in  vicis  fiebant 
antequam  in  urbes  convenissent. 
Idem. 

J  Comcedice]  Plaut.  in  Milite :  '  Eu- 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  R    LIB.    III. 


173 


Comparsit  ^  Terentius  pro  compescuit  posuit. 
Compascuus  *'  ager,  relictus  ad  pascendum  communiter  vi- 

cinis. 
Comperce «  pro  compesce  dixerunt  antiqui. 
Compernes ''  nominantur  homines  genibus  plus  justo  con- 

junctis. 
Compescere '  est  velut  in  eodem  pascuo  continere. 
Compescere  lucum,''  est  lucum  suis  finibus  cohibere. 
Compilare'  est  cogcre,.et  in  unum  condere.* 


2  '  L.  m,  pro  condere  habet  congere,  unde  conjecturara  facio,  congerere  scribi 
debere.'  Fulv.  Ursin. 

NOT/E 

ge  kvffxw^vais,  Hercle,  adstitit,  et  dul-     Idem. 


ce,  et  conioedice.'  Ant,  Aug. 

Comoedice']  Id  est,  festive.  Plaut. 
Milite  II.  2.  '  Enge,  euge,  euscheme 
hercle  astitit  et  dulice  et  comoedice.' 
Nani  legendnm  dulice  non  dulce:  dov- 
XiKois,  '  serviliter.'  Et  ita  olim  Janus 
Gulielmus.  Dac. 

e  Comparsit^  Terent.  in  Phorra. 
Ant.  Aug. 

Comparsitl  Locus  quidem  Terentii 
notus  vulgo  exPhormione,  ita  tamen, 
ut  in  aliam  seutentiam,  ac  Festus  in- 
terpretatur,  accipiendus  sit.  Jos. 
Scal. 

Comparsit'}  Pro  compescuit.  Lege 
compersit,  a  parco:  vidit  Salmasius. 
Locus  Terent.  est  in  Phormione,  1. 1. 
'  Quod  ille  unciatim  vix  de  demenso 
8U0  Suum  defraudans  genium  compar- 
sit  miser.'  Dac. 

^  Compascuus}  A  verbo  compasco, 
simul  pasco,  compascuus  ager,in  quo 
vicinorum  pecora  simul  pascunt.  Id. 
e  Comperce]  Plaut.  Pcenul.  i.  2. 
'  Comperce  amabo  me  attrectare, 
Agarastocles : '  id  est,  compesce,  et 
hanc  vocem  restituendam  puto  Bac- 
chid.  III.  3.  '  Cave  malum,  et  com- 
pesce  in  illura  dicere  injuste  :'  lego, 
et  comperce :  id  est,  comparce.  Parco 
autem  et  pasco  Veteres  dicebant.  Un- 
de  *  pascito  linguam,'  in  sacrificiis, 
'  liDguam  coerceto.'    Vide  *  pascito.' 


^  Compernes}  Grseci  vocant  yovv- 
Kp^Tovs.  Jos,  Scal. 

Compernesl  Qui  genua  conjunctiora 
habent,  quam  par  est.  Plaut.  Milite 
iir.  1.  '  Aut  varum,  aut  valgnm,  aut 
compernem,  aut  paetum,  Aut  bron- 
cum  filium.'  Graeci  vocant  yovvKpd- 
Tovs.  Dac. 

»  Compescere']  A  '  pasco'  composi- 
ta  '  dispesco,' '  impesco,' '  compesco.' 
Compescere  est  pecus  iisdeni  pascuis 
continere,  in  ununi  cogere,  compel- 
lere.  Dispescere  gregem  segregare, 
ita  ut  pars  seorsim  pascat.  Impescere 
vero  est  pecns  in  laetam  segetem  pas- 
cendi  gratia  iramittere.  Vide  suo  lo- 
co.  Idem. 

^  Compescere  lucum]  Lucum  intra 
descriptos  fines  cohibere  :  putarem 
potius  esse  lucum  conlucare  adhibito 
piaculo :  nam  compescere  lucum  idem 
videtur  quod  apud  Virgil.  '  ramos,' 
apud  Columellam,  '  viteni  compes- 
cere.'  Sed  Festi  auctoritas  prsegra- 
vat.  Idem. 

'  Compilare]  Asconius  iu  praetura 
urbana :  '  Compilarit:  pilos,'  iuquit, 
'  pervellerit :  sic  fraudaverit  furto, 
ut  ne  pilos  quidem  in  corpore  spolia- 
tis  reliquerit.'  Haec  indigna  sunt  et 
veteri,  eterudito  interprete.  Saltem 
syllabae  niodulus  debebat  eum  indu- 
cere,  ut  ailter  existimaret.   Sed  ver- 


174  SEXTI    POMPEII    FESTI 

Compitalia'"  festa,  quae  in  compitis  peragebant. 


NOT/E 


biim  est  militare,  compilare,  cogere. 
Nam  pilatum  agmen  dlcebatiir  pres- 
siim,  ac  densum.    Varro  apiid  Servi- 
um  Danielis  nostri :  '  Dno  sunt  ge- 
nera    agminum:    Quadratiim,   quod 
immistis  etiam  jumentis   incedit,  ut 
iibivis  possit  considere.  Pilatum  alte- 
rum,  quod  sine  jiimentis  incedit,  sed 
inter  se  densum  est,  quo  facilius  pcr 
iniquiora  loca  tramittatiir.    Scaiinis 
de  vita  sua :  In  agrum  liostium  veni : 
pilatim  exercitum  duxi :  id  est,  stric- 
tlm  et  dense.    Ab  eo  pilaie  est  pre- 
mere,  cogere.    Hostiiis  belli  Histrici 
primo:  '  Percutit,  atque  hastam  pi- 
lans    prae   pondere    frangit.'     Idem. 
'  sententia    prjesto    Pectore     pilata 
est.'    Asellio  Sempronius:    qiiartiim 
signum  accedebat,  sive  pilatim,  .••ive 
passim  iter    facere   volebat.    Eiiuius 
Satirarum    secundo :    '  Inde  loci   Ii- 
quidas,  pilatasque  irtheris  oras  Con. 
templor,'  hoc  est,  pres^as,  densas  :  ct, 
ut  ipse  antc  dicit,  '  liquidas.'   Ab  eo 
jgitur  Compilare:  non,  iit  Asconius, 
a  pilis.  Quiigitur  omnia  pressim  col- 
ligit,  dicitur  Compilare.    Qiiare  liic 
recte,  cogere,  ut  in  uiiuin  condt-re  ex- 
ponitur.    In  Graecis  sane  id  fero,  c|iii 
compilare    interpretantur,    /laS/ffu/. 
Jos.  Scal. 

Compilare']  Pilare,  densare,  co- 
gere,  inde  pilatiim  agmen  dicebatur 
pressumacdensum.  Sed  en  tibi  locum 
illustrem  Servii  ad  illud  xii.  ^neid. 
"PilataquepIenisAgminase  fundunt 
portis,'  '  Quidam,'  inqiiit,  'hoc  loco 
*  pilata  agmina  '  non  a  genere  iiasta- 
rum  positumasserunt,  naui  paiilo  post 
dictum  inferunt,  '  defiguiit  tellure 
hastas  :'  sed  pilata,  densa,  spissa,  ut 
implere  portas  potuerinl,  et  postea  se 
in  loca  apertiora  diifundere.  Alii  '  pi- 
latum  agmen'  dicunt,  quod  in  longitu- 
dine  directum  est,  quale  solet  esse 
cum  portis  procedit.  Vel  certe  pilata 


fixa  et  stahilia,  vel  a  pilo  quod  figit, 
vel  a  pila  struclili  qua;  fixa  est  et  ma- 
net,  nam  et  Gra>ci  les  densas  et  artas 
TTfAcuia  diciint.'    (  Lego  iriXy^ra  vel  irl- 
AwTtt)  '  Ennius  Satir.  ii.     *  Inde  loci 
liquidas  pilalasque  cetheris  oras  Con- 
te  nplor,'  ciim  firmas  ei  stabiles  sig- 
niticaret,  et  quasi  pilis  fultas.   Hosti- 
iis    belli    Histrici   primo :  '  Perculit 
atqiie    hastam    pilans    prae    pondere 
frangit.'  Pilans,  id  est  figens.  Idem  : 
'  Sententia    praesto   Pectore    pilata 
est.'    Id  est,  fixabilis.    Asellio  histo- 
riarum  iii.  *  quartiim  signum  accede- 
bat,  sive  pilatim   sive  passim  iter  fa- 
cere  voIcbat.'Scaurus  de  vitasua  :  'in 
agrum  bostium  veni,  pilatim  exerci- 
tuin  diixi,' id  est,  strictim  et  dense : 
nam  iibi  proprie  de  genere  hastae  lo- 
qiiitiir,   ail  :    '  Pila   manu   saevosque 
gerunt  in  belladolones.'  Varro,  rerum 
humanariim,  dim  genera  agminiim  di- 
cit, '  Quadratiim  quod  immixtis  etiam 
jumentis  incedit,  ut  ubivispossit  con- 
sistere :  pilatum   alterum,  qiiod  sine 
jumentis  incedit,sed  interse  dcnsum 
est,  quo  facilius  per   iniqiiiora   loca 
tramittatur."    Hactenus   Servius :  a 
pilare  igitiir,  lioc  est,  irtXovu,  compi- 
lare  dicitur  is  qui  omnia  pressiin  col- 
ligit.  Quare  liic  recle  a  Feslo  expooi- 
tiir  '  cogere  et  in  uniim  condere.'  In 
libroFnlvii  Ursini  pro  cog-ereerat  con- 
gere.     Unde   ille   faciebat    congerere. 
Sed  congere  pro  cogere  antiqua  illa, 
sed  viliosa  scribendi    consuctudine  ; 
sic  '  Thensaurus,'  '  cnefonsus,'*  com- 
pluriens,"  quoliens.'  Dac. 

"  Compilalia]  Glossse  :  '  Compita- 
lia,  6(wv  ayvtaloov  ioprai,  al  yivSfiwai 
iv  Tals  Tpi(55ots  virh  Tuvirpoffiyc6pTuv  toIs 
veKpoTs.'  Jos.  Scal. 

Comintalia]  Deorum  Larinm  festa 
in  compitis  G.  Nonas  Maias  celebrari 
solila.  Varrolib.  V.  '  Compitaliadies 
attributus  Laribus,  ut  alibi.  Ideo  ubi 


DE    VERKORUM    SIGNIPICATIONE    LIB,    III. 


Complnriens  "  a  compluribus  significat  saepe.     Cato:  Con- 

)tumelias  mihi  dixisti  compluriens. 
Compraedes  °  ejusdem  rei  populo  sponsores. 
ComptuSjP  id  est,  ornatus,  a  Graeco  descendit,  apud  quos 

xoo-ju,H(v  dicitur  comere,  et  xoVju-joj,  quod '  apud  nos  comis : 

et  coniae  dicuntur  capilli  cura  aliqua  cura  compositi. 
Conauditum,''  coauditum ;  sicut  conangustatum  +  dicitur. 
Conceptivae  feriae '  festa  dicebantur,  quae  incertis  diebus 

servabantur  quotannis,  ut  sementinae,^  compitaliciae. 
Conciliabulum '  dicitur  locus,  ubi  in  concilium  convenitur. 


3  Pro  quod  alii  qui. — 4  Alii  conagulatum, — 5  Qiiidam  sementivce. 


NOT;E 


viae  competunt  tum  iu  compitis  sa- 
crificatur  :  quotannis  is  dies  concipi- 
tnr.'  Glossarium,  '  Compitalia,  &eS)v 
ayvtalwv  eopTal  al  jiv6fievai  iv  Ta7s  6oo7s 
inrb  tuv  ■Kpoa-qKSvTonv  toIs  viKpoh.'  Le- 
git  optime  Vnlcanius,  ev  toTs  TpiSSois. 
'Compitalia,  Deorum  viaruni  festa  in 
triviis  celebrari  solita  ab  affinibus 
mortuornm.'  Inde  Lares  iva?fs  dicti 
non  scmel  apud  Servium.  Vide  Ma- 
crob.  lib.  i.  Sat.  cap.  7.  et  Dionys. 
Halicar.  lib.  iv.  Plin.  lib.  xxxvi. 
c.  27.  A  Tarquinio  Prisco  originem 
diixere.  Dac, 

"  Compluriens'^  Ut  '  qnotiens  '  pro 
*  quoties,'  &c  de  quo  alibi  diximus. 
Idem. 

"  Comprades]  Pras  is  est  qui  po- 
pulo  se  obligat  et  spondet  se  aliquid 
pro  altero  praestiturum,  ni  ipse  alter 
praestet ;  compras  qui  conjunctim  cum 
altero  populo  se  obligat.  Vide  '  praes.' 
Idem, 

P  Comptus]  A  comere,  quod  a  Graeco 
Ko<TtJ,eiv,  unde  coma  kSixti,  quasi  Kdarfxri, 
quia  coma  animalinm  et  arborum  est 
ornamentum.  Sed  in  hocce  Festi 
loco  aliquid  turbatum  fuisse  existi- 
mo,  et  huc  pertinere  quod  infra  legi- 
tnr  in  conilum.     '  Conitum  Afranius 


pro  ornatu  et  excnltn  posuit.'  QhoB 
manifesto  hinc  avulsa;  legendum  e- 
nim  comlum  Afranius,  S(c.  Et  itaapud 
Gramniaticos  citatur.  Idem. 

t  Conauditurn^  Coaudilum  quod  nn- 
diquaque  auditum  est.  Et  coangus- 
tatum  quod  undiquaque  angustum. 
Idem. 

'  ConceptivcE  feria']  Qnarum  incer- 
tus  dies,  et  quas  pra-tor  certis  veibis 
concipiebat,  et  cnrio  indicebat.  Ovid. 
II.  Fast.  '  Curio  legitimis  nunc  For- 
nacalia  verbis  Maximus  indicit,  nec 
stata  sacra  facit.'  Ideoqiie  indictitia 
festa  etiam  dicta  :  '  conceptas  ferias' 
vocat  Varro.  Vulgo  '  festa  mobilia.' 
Idem, 

^  Conciliabulum']  Locus  in  agris  aut 
vicis,  ad  quem  rnstici  frequentes 
emendi  et  vendendi  causa  conveni- 
ebant,  certis  nundinarum  diebus,  a 
verbo  conciiiare,  emere.  Festus  vero 
a  concilium  deducit,  ubi  per  concilium 
convocationem  intelligit,  quasi  conca- 
lium,  quod  plures  in  unum  coeanf,  et 
convocentur.  Immo  et  concilium 
nundinaj  etiam  dicebantur.  Eugra- 
phius  apud  Terent.  '  Male  concilia- 
te,  male  empte.  Nam  concilinm 
nundinas  dicimus.'  Idem. 


176 


SKXTI    POMPEII    PESTl 


Conciliatrix '  dicitur,  quae  viris  conciliat  uxores,  et  uxori- 

bus  viros. 
Conciliura  "  dicitur  a  populi  consensu  :  sive  concilium  di- 

citur  a  concalando,  id  est,  vocando.^ 
Concinnare "  est  apte  componere.     Concinere^  enim  con- 

venire  est. 
Concio  y  conventus  dicta,  quasi  convocatio.    Concio  signi- 

ficat  conventum,  non  tamen  alium,  quam  eum,  qui  a  ma- 

gistratu,  vel  a  sacerdote  publico  per  prajconem  convoca- 

tur.     Concionem  antiqui  raasculino  genere  posuere. 
Concipilavisti  ^  dictum  a  Neevio  pro,  corripuisti,  et  invo- 

lasti. 


6  Alii  convocando. — 7  Alii  conciere,  qnod  improbanlScal.  et  Dac. 


N0T7E 


'  Conciliatrix]  Lucilius :  •  ^tatem 
et  faciem,  ut  saga  et  bona  concilia- 
trix.'  Glossae  :  *  Conciliatrix,  irpo- 
{««^Tpia.'  Jos.  Scal. 

Conciliatrixl  A  verbo  conciliare,  id 
est,  copulare,  qnod  et  in  bonam  par- 
tem  sumitur,  nec  semper  de  lenoci- 
nio.  De  legitimis  nuptiis  Plaut. 
Trinum.  II.  2.  '  Tute  ad  eum  adeas, 
tute  concilies,  tute  poscas.'  Catul. 
•  Ut  semel  es  Flavo  conciliata  viro.' 
Dac. 

"  Concilium']  Non  a  consensu,  sed 
a  concalando,  hoc  est,  convocando, 
quasi  concalium.  Supra.  Idem, 

»  Concinnare]  Perperam  volunt  mu- 
tare  concinere  in  conciere.  Vide  se- 
cundum  Conjectaneum  uostrum.  Jos. 
Scal. 

Concinnare']  Ita  rem  componere, 
ut  apte  conveniat  et  hzereat,  a  verbo 
concinere,  (male  alii  conciere,)  id  est, 
convenire,  quod  verbum  musicum 
est :  plures  enim  diverse  canentes 
concinere  dicuntur  cum  inter  se  con- 
veniunt.  Unde  concinere  pro  conve- 
nire,  consentire,  ut  Graecis  awa^nv. 
Tamen  magis  placet  Nooius  qui  ait 


esse  a  cinnus.  '  Cinnus,'  inquit,  '  est 
commixtio  plurimorum,  unde  et  con- 
cinnare  dicitur.'  Cinnus  quidem 
idem  qnod  cocetum.  Graecls  KVKiiiv. 
A  'coeundo  ' '  coinus,'  unde  '  cinuus,' 
quod  in  eum  varia  coeant ;  est  igitiir 
concinnare  ex  pluribus  rebus  aliquid 
efficere  et  apte  componere.  Etsi  ali- 
quando  pro  simplici  'facere'  usur- 
petur.  Dac. 

1  Concio]  A  verbo  concieo,  convoco. 
Et  est  concio  conventus  a  Praetore 
vel  Sacerdote  convocatus  :  et  frustra 
est  Varro  qui  concionem  quasi  coac- 
tionem  dici  putat.  'Sic  a  lacte  coac- 
to,'  inquit, '  caseus  nominatus,  sic  ex 
hominibus  concio  dicta.'  Idcm. 

»  Concipilavisli']  Idem  ac  '  Com- 
pilasti  :'  ut '  reciprocus,'  '  reprocus  :' 
'  reciperare,'  'reparare:'  'incitegc- 
re,* '  integere.'  Jos.  Scal. 

Concipilavisti]  Corripuisti.  Locus 
Naevii  non  extat :  ea  voce  usus  Plaut. 
TruciU.  II.  4.  '  qnem  ego  Ostatim, 
jam  jam  concipilabo.'  Concipilare 
idem  quod  compilare,  ut '  rcciprocus,' 
•reprocus:'  '  incitegere/  'integere.' 
Vide '  incitega.'  Dac. 


DE    VERBORUM    SIGNIFIGATIONE    LIB.    IH. 


177 


Conclavatas  ^  dicebantur,  quae  sub  eadem  erant  clave. 

Conclavia  ^  dicuntur  loca,  quee  una  clave  ^  clauduntur. 

Condere,'  iraponere.9  Condere  proprie  est  unum,  et  in  in- 
teriorera  locum  dare  ad  custodiam  faciliorem :  quod  ver- 
bum  nunc  significat  conscribere,  nunc  facere,  nunc 
componere,  et  instruere. 

Condicere  '^  est  dicendo  denuntiare. 

Condictio  ^  in  diera  certum,  ejus  rei,  quae  agitur,  denuntiatio. 

Condictum^  est,  quod  in  comrauni  est  dictum. 

8  Al.  clavi.     9  Ed,  Scal.  componere  et  niox  in  unum. 


NOT^ 


*  Conclavata']  Haud  dubie  legen- 
dum  Conclavia:  et  recte  huic  expo- 
sitioni  convenit  Graecorum  interpre- 
tatio  :  '  Conclavia,  o-vpo(km.'  Quin 
et  sequentia  confirniant.  Jos.  Scal. 

Conclavata;]  Siiblntelligitur  cedes. 
.flEdes  conclavatae  snnt  quee  una  clave 
clauduntur,  et  idem  videntur  facere 
quod  conclave  sive  conclavium;  unde 
et  hic  etiam  cnnclavia  legendum  con- 
cluditdoctiss.  Scaligerfrustra.  Aliud 
enim  conclave,  aliud  conclavata.  Nam 
conclavatas  aedes  dixisse  Veteres  pu- 


re  carmen,'  '  bella,'  &c.  Aliquando 
'  renovare,'  in  integrum  restitucre. 
Florus  I.  3.  de  TuUo  Hostilio :  '  Hic 
omnem  militarem  disciplinam  artem- 
que  bellandi  condidit.'  Et  alibi  : 
'  Angustuscondidit  imperium.'  Idem. 

'^  Condicere]  Veteres  Graeci,  avv- 
TdffffeirOai  /uera  irapayyeXias.  Condic- 
tio,  ffvvrayT}.  Jos.  Scal. 

Condicere']  Proprie  est,  cuni  actor 
adversario  denuntiat  ut  certa  et  stata 
die  judicio  adsit.  Postea  factum  est, 
ut  in  quovis  alio  negotiO  condicere  di- 


to  complnria  cubicula  pervia  quaei  cantur  ii  qui  ex  compacto  quidpiani 
gerunt,  et  mutuo  sibi  denuntiant 
diem  locnmque  rei  gerendae.  Plaut. 
Gurcul.  '  Si  status  condictus  cum 
hoste  intercedit  dies.'  lude  condiciio 
in  diem  certum  rei   quae  agitur  de- 


porta  una  sive  ciave  clauderentur ; 
quamvis  hoc  non  satis  dilucide  apud 
Festum.  Dac. 

•*  Conclavia]    Conclave  et  concla- 
vium,  nam  utrumquedicitur,  est  lo- 


cus  secretior  in  penetralibus  intimis     nuuciatio,  et  condictum  quod  in  com 
domus,  una  clave  domesticis  pervius. 
Vel,  ut  ait  Donatus,  '  conclave  est 


separatior  locus  in  interioribus  tec- 
tis;  vel  quod  intra  eum  loca  multa 
et  cubicula  clausa  sint  adhaerentia 
triclinio.'  Idem. 

<=  CondeTe]  Simul  in  interiorem  lo- 
cum  dare  custodiae  causa  ;  ut, '  Con- 
dit  opes  alius.'  Aliquando  '  conscri- 
bere,'  ut '  exercitum  condidit,'  idest, 
conscripsit.  Aliqnaudo  '  facere,' 
'componere,'  'instruere,'  ut  '  conde- 


niuni  dictum  est.  Inde  condicere 
coenara  ahcui,  est  illi  denuntiare  se 
apud  eum  coenaturum,  quod  Cicero 
absolute  dixit  condicere  lib.  i.  famil. 
ep.  9.  '  cum  mihi  condixisset,  coena- 
vit  apud  me.'  Dac. 

«  Condictio]  Vide  not.  sup.  eadem 
videtur  quae  '  comperendinatio.'  Vide 
'  res  comperendinata.'  Idem. 

f  Condicium]  Nam  condicere  est, 
simul  dicere.  Ponip.  lib.  lxvi.  de 
empt.  '  In  vendendofuudo,  quaedam, 


Delph.el  Var.  Clas. 


Pomp.  Fest. 


M 


178 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Condulus  '^^  annulus.     Condalium  similiter  annuli  genus. 

Confecemnt,''  una  fecerunt. 

Confeta  sus '  dicebatur,  quae  cum  omni  fetu  adhibebatur  ad 

sacrificiura. 
Conflages"''  loca  dicuntur,   in  quae  undique  confluunt'^ 

venti. 
Confoedusti,^  fcedere  conjuncti. 


10  Alii  Condalus. — 11  Vossins  et  Fulv.  Ursin.  legunt  Confluges,  Isidorns 
covfmges. — 12  Alii  confligunt. 


NOTiE 


etiam  si  non  condicantur,  praestanda 
sunt.'  Idem. 

e  Condulus']  Ita  propins  accederet 
ad  originem  snara,  «(JfSuAoj :  sed  sci- 
mus  Veteres  Condalum  dixisse  et 
Condalium;  v  in  o,  nt  «i;Ai|,  calix. 
Plautns  quoqne  fabnlam  Menandri 
Sa/cTuXioj/cum  verteret,Conda/iM»j  eam 
nominavit.  Jos.  Scal. 

Condulus'\  A  Grjeco  k6vSv\os,  qnod 
articnlnm  notat-  Sed  Veteres  conda- 
lum  et  condalium  dixere  v  in  o  mntato, 
ut  KvAi|,  calix.  Plautns  quoqne  cnm 
fabulam  Menandri  SaKTv\wv  nomine 
verteret,  condaiium  eam  nominavit. 
Est  autem  condalium  annnli  genus 
quod  servi  digilis  ferebant.  Planf. 
Trinum.  iv.3.  'Satin' inThermopoiio 
Condalinm  es  oblitns,  quando  ther- 
mopotasti  gnttnrem.'  Dac. 

^  Confecentnt'\  '  Una  feccrunt.'  Sic 
apud  Terent.  '  confecistis,'  pro  '  una 
fecistis.'  Phorm.  n.  1.  '  Bonas  me 
absente  hic  confecistis  nnptias.'  Nam 
qnod  alii  interpretantur,  '  effecistis,' 
*  perfecistis,'  non  placet.  Idem. 

'  Confela  sus]  Talis  fnit,  quae  cnm 
triginta  porcnlis  ab  /Enea  mactata 
est.  Ambegna  qnoqne  ovis,  confeta 
dici  potest.  Jos.  Scal. 

Confeta  sus]  Qualis  fuit  qnae  cnm 
triginta  porcis  ah  vEnea  mactata  est, 
de  qua  Virg.  lib.  viii.  'Littoreis  in- 
gens  inventa  sub  ilicibus  sus  Trigin- 


ta  capitum  foetns  enixa  jacebit,  Alba 
soli  recubans,  albi  circum  ubera  nati.' 
Dac. 

^  Co7iflages']  Nonius  Confluges  loca, 
in  qnae  diversi  conflunnt  rivi.  Isi- 
dorns  lib.  xiv.  c.  58.  Confrages.  Fnl. 
Ursin. 

Conflages]  Isidorus  lcgit  confrages: 
sed  idem  est  propter  cognationem  F 
cnm  R,  ut  '  snfflamen,'  '  sufframen  ;' 
'  Fraxtabula,'' Flaxtabnla.'  Eodem 
niodo  compositnm  coji^i/g-cs,  qnam  Ho- 
merns  vocat  fxiaydyKeiav.  Livins  An- 
dromeda :  '  Conflnges  nbi  conventu 
campnm  totnm  inhumigant.'  Jos,  Scal. 

Conflages]  Vossius  legit  confluges 
propter  verbnm  confluunt.  Male,  ut 
videtnr,  nam  conflages  et  confluges  di- 
versa  res  est,  ut  mox  patebit.  Sed 
pro  confluunt  legendum  omnino  con- 
flant:  sic  conflagcs  loca  dicuntur  in 
quae  undique  conflant  venti.  A  '  con- 
flatum,'  '  conflages,'  ut  a  '  stratnm,' 
'  strages.'  Isidorus  habet  confrages, 
quod  idem  est ;  nam  L  et  R  cognatae 
inter  se  sunt,  et  facile  commutantnr. 
At  vero  confluges  loca  snnt  in  qnae 
rivi  diversi  conflnnnt.  Livius  An- 
dromeda :  '  Conflnges  ubi  convcntu 
campnm  totum  inlmmigant.'  Home- 
rns  fii(rydyKeiai>  vocat.  Dac. 

'  Confcedusti]  Immo  potius  videtur 
Confidusti:  a  '  fidns,'  '  fidustns ;'  ut 
ab  '  aucus,' '  angustus ;'  ab  •  uncns/ 


DE    VRRKORUM    SIGNIPICATION  E    LIH.    III. 


170 


Confugelam  antiqui  confugium  dicebant. 

Congruere  "'  dictum  est  a  gruibus,  quae  non  se  scgregant,'' 

sive  cum  volant,  sivc  cum  pascuntur. 
Conjector,"  intcrpres  somniorum. 
Conitum, '+"  genus  libaminis,  quod  farina  conspersa  facie- 

bant.     Conitum  Afranius  pro  ornatu  et  excultu  '^  posuit. 
Conivola,P  occulta.'^ 


13  Pro  qucB  non  se  segregant  alii  liabent  quia  non  fere  segregantur. — 11 
Alii,  teste  Scal.  Constus,  vel  Comitus,  vel  cotnptum,  vel  constum.  Vid.  int". — 
15  Qiiidam  c«Z(K.  — IG  Alii  oscula. 

NOTM 


'  ungustus.'  Jos.  Scal. 

Confcedusti]  Scaliger  legit  confidus- 
ti:  a  '  fidus,'  '  fidustus.'  Sed  dIIuI 
luutandum;  nara,  ut  optime  Vossius, 
a  '  con'  et  '  foedus  '  est  '  confoedus- 
tus ;'  ut  ab  '  onus,' '  onustus.'  Dac. 

"'  Congruere]  Agruibus  verbunian- 
tiquum  gruere.  Glossarium :  '  Grnunt, 
jfpavi^ovffi.,'  Unde  congruere,  expe- 
dire,  inter  se  convenire.  Terent. 
Heauton.  iii.  1.  '  Ne  nos  inter  nos 
congruere  sentiant.'  Congruere  etiam 
est,  simul  irruere,  ut  grues,  quae  non 
se  segregant.  Idem,  Eunucli.  v.  8. 
'  cui  tani  subito  congruerint  comoiO- 
da.'  Idem. 

"  Conjector']  Conjectoribus  viri, 
conjectricibus  mulieres  utebantur. 
Innuit  Plaut.  Milite  iii.  1.  ubi  rou- 
lier  virum  suum  alloquitur  :  '  da  quod 
dem  qiiinquatribus  Praecantairici, 
conjectrici,  hariolae,  atque  haruspi- 
cae.'  Inde  '  conjecturam  facere  '  pro- 
prie  dicebantur  somniorum  iuterpre- 
tes.  Plaut.  CurcuK  ii.  1.  '  Potin' 
conjecturam  facere  si  narrera  tibi 
Hac  nocte  quod  ego  somniavi  dor- 
miens  ?'  Idem. 

"  Conitum]  In  lib.  vet.  Coniptum, 
quae  vera  lectio.  Coniytum  a  Kovtw 
T(t>,  pulvere  aspergo.   Idem. 


Conitum]  Placeret,  comtum.  FuL 
Ursin. 

Conitum  Afranius]  Haec  alio  perti- 
nent.  Legendum  comtum  Afrunius. 
Vide  '  comptus.'  Dac. 

P  Conivola]  Duplicem  lectionem  re- 
perio  in  Glossis  Isidori :  '  Conivoli, 
concordes,  juncti :'  et '  Cohibuii, con- 
cordes,  conjuncti.'  Utrique  astipu- 
latur  Glossarii  auctor,  qui  coliivum  et 
conivum  interpretatur  KaKvKa  p6Suv 
fiifxvKdru:  ut  videatur  jam  antiqui- 
tus  in  dubium  hoc  revocatum,  utrum 
conivum  an  cohivum  dicendum  esset. 
Jos.  Scal. 

Conivola]  A  coeo  Veteres  fecere 
coius,et  interjecta  aspiratione  cohivus, 
ut  cohercere.  Hinc  cohivum  Glossa- 
vium  interpretatur  Calicem  rosae  qui 
adhuc  coit,  necdum  apertus  est.  'Co- 
hivum,  KaXv^  p6SQv  [xefj.vK<is.'  Qiiod 
etiam  conivutn  dixere.  Idem  Glos- 
sarium  :  '  conivum,  koAuJ  (i65ov  yucyuu- 
Kds.'  Hinc  diminutivum  conivolus,  OC" 
cultus  qui  coit  nec  apertus  est.  Unde 
per  metaphoram  conivoli,  et  cohivoU, 
sive  cohivuH  dicuntur  amici  concor- 
des.  Glossae  Isidor.  '  Coivoli,  con- 
cordes,  juncti.'  Item  '  cohivoli,  coji» 
cordes,  conjuucti.'  Dac. 


180 


SEXTl    POMPEII    FESTI 


Conlatia'1  oppidura  fuit  prope  Roraam,  eo  quod  ibi  opes  ali- 

amm  civitatum  fucrint  conlata^,  a  qua  porta  Roraes  Con- 

latina  dicta  est. 
Conlativum  sacriticium  "^  dicitur,  quod  ex  conlatione  offer- 

tur. 
Conlativura  ventrem  ^  magnum  et  turgidum  dixit  Plautus, 

quia  in  eura  omnia  edulia  congeruntur. 
Conlucare'  dicebant,  cum  profana?  sylvai  rami  deciderentur 

officientes  lumini. 
Conquirere,"  coercere. 


NOT.E 


1  Conlatia]  Latii  in  via  Tiburtina 
oppidiim  prope  Romain ;  a  qiio  Col- 
Jatina  poita;  in  colle  hortiilorum  ad 
Septemtrioneni,  quae  et  Pinciaria  a 
palatio  Pincii  Senatoris.  Idem. 

■■  Conlativum  sacrificium}  Ad  quod 
singuli  conferebant,  qualia  erant  sa- 
crificia  quae  Latinis  feriis  et  Pagana- 
libus  etiani  fiebant.  Idem. 

'  Conlativum  ventrem^  Plaut.  in 
Curcul.  Ant.  Aug, 

Conlatirum  ventrem']  Locus  Planti 
est  Curcul.  ii.  1.  '  Qui  bic  est  bomo 
Cum  collativo  ventre  atque  oculis 
herbeis?"  Dac. 

'  Conlucarel  Profanam  sylvam  di- 
xit :  Quia  luci  sacri  erant  incaedui, 
propterea  ita  deprecatur  pastor  ille 
apud  Ovidium  in  sacro  Palili  :  '  Seu 
niea  falx  ramo  lucum  spoliavitopaco, 
Unde  data  est  tenerae  tiscina  fromlis 
ovi.'  Neque  tibi  impouat,  quod  iu 
Glossario  iegitur:  *  Conlncatis,  e?5os 
viKpov.'.  Legendum  enim,  Conlocatio, 
eBos  viKpov.  erat  autem  '  Conlocare 
mortuum,'  in  janua  ponerc,  pedibus 
in  publicum  conversis  ;  quod  Grzeci 
irpoTiQiaQai  PfKpSv.  Persius  :  '  tan- 
deiuque  beatulus  alto  Compositns 
lecto,  crassisque  lutatns  amomis  In 
portam  rigidos  calces  extendis.' 
Glossae  Grammaticorum  in  illud  'lAi- 
<i5os  T.  ava  irpidvpov  Te6pafj.iJ.iVov.  els  rb 
■rp68upov,  inquiunt,  HKiirwv.  toiovto  yap 


Th  (rx^/«a  TTJs  Tuv  veKpwv  irpoQiffeoss. 
Ex  quibus  iliustratur  Persianum,  '  In 
portam  rigidos  calces  extendis.'  Mos 
erat  eam  Trp66effiv  a  fiiiis  fieri.  Dio  in 
Tiberio  de  Liviac  excessn :  koI  avr^v 
6  Ttfiepios  ovTe  voaovaav  eVecTKerj/aTo, 
ovre  airoQavovffav  aiiThs  vpoeOeTO.  Male 
enim  hodie  irpofftdeTo.  Jos.  iScal. 

Conlucare]  Succisis  arboribus  locum 
implere  luce,  infra  in  '  sublucare.'  Co- 
lumel.  lib.ii.  '  Neque  terramaperire, 
neque  arborem  conlucare.'  GIosseb 
Gra!C0-Lat. '  SiaKadalpu  BevSpov,  conlu- 
ro.'  Dicitur  et '  sublucare.'  '  Inter- 
lucare  '  etiam  dixit  Pliu,  hoc  est,  lu- 
cis  causa  superflnos  ranios  amputarc. 
Hic  autem  '  profanam  sylvam'  dixit 
Feslus,  quia  luci,  hoc  est,  sylvae  sa- 
cras,  non  ca-debantur  nisi  prius  facto 
piaculo.  Vide  Caton.  de  R.  R.  cap. 
130.  Dac. 

"  Conquirere']  Legendum  Coinquire, 
vel  CovKiuere:  utrumque  enim  vide- 
tur  usurpatum, '  Coinquio,'  et '  Coin- 
qupo:'  verbumnemini  hactenus,quod 
puto,  auimadversum.  Dictum  autem 
veteri  distortione  coinquio,  pro  coan- 
quio:  anquire  a  Graeco  6.yxf^v,  a  qno 
anquina.  Cinna:  '  Atque  anquina  te- 
net  stabilem  firmissima  cursum.'  Ve- 
teres  ergo  per  Q  dicebant,  quod  post- 
ea  per  G  :  nani  Anquere  prius  fuit, 
quam  Anguere.  Coinquire  ergo  seu 
Coinquere  arbores,  est  coercere,  vtr- 


DE    VERBORUM    SIGNIPICATION  i:    LIU.    Ilf. 


181 


Conregione,"  e  regione. 

Conruspari/  conquirere.     Plautus:  Conruspare  tua  consi- 

lia  in  pectore. 
Conscripti  ^  dicebantur,  qui  ex  equestri  ordine  Patribus  ad- 

scribebantur,  ut  numerus  Senatorum  expleretur. 


NOT^ 


bum  aptum  ei  rei.  In  tabula  mar- 
morea  non  dudum  Romae  effossa,  cu- 
jus  exemplum  comraunicavit  milii 
Ci.  Puteanus,   ita    legitur :  earvm- 

QVE.  ARBORVM.  ADOLEFACTARVM. 
ET.  COINQVENDARVM.  ET.  IN.  EO. 
LVCO.    ALI^.     SINT.     REPOSIT^.    &C. 

Videndum  igitur,  num  superius,  ubi 
legimus,  Coinqnire,  deputare,  idem  ver- 
bum  intelligere  debeamus,  et  mntila- 
toris  negligentia  commissum  sit,  quo 
minus  iilud  explicatum  sit.  Namful- 
guritas  arbores  coercere,  niliil  aiiud, 
quam  ea  parte  ramis  collncare,  ([ua 
de  ccclo  tactae  sunt ;  ut  pro  deputnre, 
legendum  videatur  putare.  Sanequic- 
quid  est,  iliud  coinquire  nihil  aiiud 
est  quam  id  verbuni,  de  quo  uunc 
agimus.  Jos.  Scul. 

Conquirere,  coercere']  Scaliger  lege- 
bat,  coinquire,  coercere,  ut  sit  quod 
supra,  '  coinquire,  deputare.'  Sive 
ut  idem  hic  legit  putare  ;  aam.  fulgu- 
ritas  arbores  coercere,  niliil  aliud, 
quam  ea  parte  ramis  conlucare,  qua 
de  ccelo  lactae  sunt :  locum  adi.  Ego 
quidemnihil  mutandum  censeo.  Con- 
quirere  ut  inquirere  puto  esse  verbuni 
juris  ;  et  conquirere  vitia,  fures,  &c. 
dicuntur,  qui  inquirunt  et  ita  coer- 
cent.  Quare  conquirere,  coercere.  Ta- 
men  vetus  codex  ex  sententia  Scali- 
geri  habet  coinquere,  coercere.  Sic  rb 
coercere  pro  coinquere,  sive  deputare 
in  preiatione  sacrificii,  quod  tieri  so- 
lebat  ad  conlucandas  arbores  sacras 
apud  Catonem  :  '  Si  Deus,  si  Dea  es, 
cujum  illud  sacrum  est,  uti  tibi  jus 
siet  porco  piaculo  facere,  illius  sacri 
coercendi  ergo ;'    ubi  coercere  idem 


est,  quod  conlucare  sn]^r?i  dicit  Festus, 
quod  in  sacra  sylva  fieri  non  poterat 
nisi  prius  facto  piaculo.  Sic  supra 
Festus  coinquire  interpretatus  est  de- 
putare,  ut  sexcentis  iocis  apud  Plin. 
et  Columel.  deputari  vites  et  arbo- 
res  dicuntur  quarum  superflui  reci- 
duntur  rami.  Et  Ovid.  de  Nuce  : 
'  Non  miiii  falx  niraias  Satnrnia  de- 
putat  umbras.'  Dac. 

''  Conregione] '  E  regione.'  Hac  voce 
utebantur  Pontifices  in  effandis  tem- 
plis  auguralibus,  vel  finibus  fanorum 
et  ararum,  cum  regionum  ipsarum 
terminos  concipiebant.  Varro  lib. 
VI.  *  Interea  conregione,  conspici- 
one,  cortumione,  utique  ca  rectissime 
sensi.'  Conregione,  hoc  est,  nt  Var- 
ro  ipse  interpretatur,  intra  eas  re- 
giones  qua  ocuii  conspiciunt.  Idem. 

>  Conruspari]  Ruspari  est  scrutari, 
studiose  quaerere.  Accius  in  Melea- 
gro :  *  Vagent  ruspantes  sylvas,  sec- 
tantes  feras.'  Vide  infra  '  Ruspari.' 
Plauti  locus  queu»  laudat  Festus  in 
editis  comoediisnon  extat.  Idem. 

*  Conscripti]  Ergo  iidem  sunt  con- 
scripti  qui  adlecti ;  quos  vide  suo  lo- 
co.  Eos  Junius  Brutus  legit.  Liv. 
lib.  II.  '  Deinde  quo  plus  virium  in 
senatu  frequentia  etian)  ordinis  face- 
ret,  caedibus  regis  deminutum  patrum 
numerum,primoribusequestrisgradns 
lectis,  ad  trecentorum  summam  ex- 
plevit,  traditumque  inde  fertur  ut  in 
senatum  vocarentur  ;  qui  patres  qui- 
que  conscripti  essent.  Conscriptos 
videlicet  in  novum  senatum  appella- 
bant  lectos.'  Vide  '  qui  patres.'  Idem. 


182 


SEXTI   POMPEII    FESTI 


Consentia  sacra/  quae  ex  multorum  consensu  sunt  statuta. 

Considerare^  a  contemplatione  siderum  videtur  appellari. 

Consilium  "  vel  a  consulendo  dicitur,  vel  quod  in  unam  sen- 
tentiam  pluriura  mentes  consiliant/^  et  conveniant:  sed  a 
silentio  credibilius  dictum  putatur,  quo  maxime  invenitur. 

Consiluere''  Ennius  pro  conticuere  posuit. 

Consiptum  "  apud  Ennium  pro  conseptum  reperitur :  '^  Con- 
siptum  clavis  praefixum. 

Consponsor/  conjurator. 


17  Quidam  libii  consjdeaHi. — 18  A\ii  invenilur. 


NOT 

»  Consentia  sacra]  Erant  gentiliiim 
inter  se  '  Consentia  sacra,'  et  '  Con- 
sentes  Dii,'  ut  '  Corneliorum,'  '  Va- 
Jeriorum,'  &c.  Jos.  Scal. 

Consentia  sacra]  Erant  gentilinm  in- 
ter  se,  ut  '  Corneliorum,'  '  Valerio- 
rum,'  et  pro  tota  gente  fiebant,  con- 
sentiente  gentilitate.  Dac. 

^  Considerare]  Astrologorum  pro- 
prium  qui  sidera  intuentur.  Vide 
*  Desiderare.'  Idem. 

<^  Consiliuni]  Immo  omnino  a  consu- 
lendo,  u  verso  in  i.  Sic  ab  '  exul,' 
'  exilium.'  '  Consuio' autem  a  '  sa- 
lio.'  Idem. 

<•  Consiluere]  Consileo,  consilui,  ut 
conticeo,  conticui.  Idem. 

«  Consiptuni]  Pro  conseptum  Vete- 
res  dixere  consipitum,  imde  consiptum ; 
quod  est  agri  circa  templum  spatium 
Deo  dicatum.  Varro  lib.  vi.  *  Ex- 
tcmplo  est  continuo,  quod  omne  tem- 
plum  debet  circumseptum,  nec  plus- 
quam  unum  introitum  habere.'  Ubi 
Varroni  circumseplum  est  quod  Festo 
conseptum,iripi^o\o%,7repl<ppayfjia.  Apiid 
Ennium  haec  vox  liodie  non  extat; 
nam  quod  ait  Scaliger,  Festum  intel- 
ligere  ex  Medea  Ennii ;  •  Teneorcon- 
.sipta  iindique  venor  ;'  id  vero  pro- 
bare  non  jiossum.  Ratio  est,quod  vo- 
cem  ipsam  produxisset  Festus,  uli  ca 


■/E 

apud  Ennium,  et  non  mutato  gencie. 

Nam  ita  solet.  Idem. 

f  Consponsor]  Intelligenduin  hic 
conjiiratores,  qui  poena  sacramenli 
miituo  se  provocant,  cum  in  rem  ali- 
quam  agerent,  puta  in  litem  vindicia- 
rum.  '  Nam,'  ut  inqnit  Varro,  '  qui 
petebat,  et  qui  inficiabatur,  de  alii» 
rebus,  uterque  quinquagenos  seris  ad 
pontificem  deponebant,'  &c.  Nam 
formula  provocatiouis  erat  h»c:  qvan- 

DO.  NEGAS.  TE.  SACRAMENTO.  QVIN- 
QVAGENARIO.  PROVOCO.  et,  QVA.  DE. 
RE.  PETO.  LAVDABIHTER.  JVRA.    HoC 

erat  Consponsio.  Nam  qui  exegerat 
juramentum,  rursus  et  ipse  sacramen- 
tum  adigebatur  ab  adversario.  Vide 
'  sacramentum.'  Jos.  Scal. 

Consponsor]  Intelligendum  hic  con- 
juratores,  qui  poena  sacramenti  mu- 
tuo  se  provocant  cum  in  rem  aliquam 
agerent,  puta  in  litem  vindiciaruni ; 
'  nam,'  ut  inquit  Varro,  '  qui  petehat 
et  qui  inficiabatur,  de  aliis  rebus, 
nterque  qninquagenosaprisad  Pontifi- 
cem  depnnebant.'  Nam  formulapro- 
vocationis  erat  ha?c  :  qvando.  negas. 
TE.  sacramento.  qvinqvagen ario. 

PROVOCO.  et  QVA.  »E.  RE.  PETO.  LAV- 

uabiliter.  jvra.  Hoc  eratconspon- 
sio.  Nam  qui  exegeiat  juramentiim, 
rursiis  ct  ipse  juramentiim  adigeba- 


DE    VERBORUM   SIGNIFICATIONE    LIB.    III. 


183 


Consponsos  ?  antiqui  dicebant  fide  mutua  conligatos. 
Consternatio,''  quae  est  concitatio  quaedam  subita  ex  aliquo 

metu,  a  sternutamento  '9  deducta  est,  quod  eo  toto  con- 

cutimur  corpore. 
Constitutus '  hominum  a  consistentium  multitudine  appel- 

latur. 
Consualia  ^  ludi  dicebantur,  quos  in  honorem  Consi  facie- 

bant,  quem  Deum  consilii  putabant. 
Consuetionem '  Plautus  pro  consuetudine  dixit. 


19  Quidam  libii  a  sternaia  tnente,  et  mox 
quod  ea  toto. 


quod.  Dac.  legendum  monet 


Inr  ab  adversario 
cramentiim.'  Scaliger.  Alias  conspon- 
sores  etiam  dicti,  qiii  se  simii!  pro 
quopiam  obligarunt.  Correi  debiti 
Jurisconsultis  dicti.  Dac. 

B  Consponsos']  Sic  eos  dicebant,  qui 
sibi  mutuam  fidem  dederant.  Usns 
Naevius,  ut  docet  Varro  iib.  v.  »  Hinc 
sponsus,  consponsus.  Hoc  Nzevius 
significat,  cum  aif,  consponsi.'  Idem. 

^  Consternatiol  A  sternutamento. 
Ergo  Festus  per  consternationem  me- 
tum  illum  intelligit,  quem  ex  ominoso 
sternutamento  Romani  veteres  con- 
cipiebant.  Sed  neque  ad  vocis  ori- 
ginem  accessit.  Immo  et  quidam  Ji- 
bri  liabent  a  sternata  mente,  qnam  ve- 
ram  lectionem  puto.  Veteres  sternere 
dicebant  et  sternare,  quod  est  deji- 
cere.  Ab  hoc  '  consternare,'  '  ron- 
stematio,'  animi  dejectio.  lu  fine  lege, 
quodea  toto.  Idem. 

'  Co7istitutus]  Non  leviter  deprava- 
tus  locus.  Siclegendum  videtur:  Con- 
stitutus  hominum,  Consislentium  multi- 
tudo  appellatur.  Varro :  '  Comitiales 
dicti,  quod  tum  essetpopuli  constitu- 
tus  ad  suffragium  ferundum.'  Jos. 
Scal. 

Conslitutus  hominutn]  Hominum  cce- 
tns.     Varro  :  '  Comitiales  dicti,  quod 


NOTiE 
Vide  in  voce  'sa-     tum  esset  popnli  constitutus  ad  snf- 


fragium  ferendum.'  A  consistentium 
niuititudine  dictum  vult  Festus  (ne- 
qne  enim  depravatus  hic  locus,  nt  per- 
peram  voluit  Scaliger) ;  nam  sic  apud 
Gellium  )ocus,nbi  consistitur,  cons^itio, 
pro  quolibri  quidam  habent  constitu- 
tio.  Meliu8  tamen  a  verbo  constituere, 
quod  ibi  ad  constitutum  conveniat 
popuius.  Quin  et  rh  constitutum  apud 
Tullinm  legitur  pro  loco  ubi  conve- 
niebant.  In  Orat.  pro  Ccelio  :  'Gra- 
veserunthomines  qui  hoc  dicere  au- 
deant,  cum  sit  his  confitendum  ne 
congressu  quidem  et  constituto  cce- 
pisse  de  tantis  injuriis  experiri.'  Dac. 

k  Consualia']  Glossarium :  '  Conso, 
r^  vt^rrjs^lcnSos.'    Male.  Jos.Scal. 

Consualia]  Festa  qnae  Deo  Conso 
peragebantur  12.  Kal.  Septembr. 
Ovid.  Fast.  iii.  'Festa  para  Conso  : 
Consus  tibi  cetera  dicet,  Illo  festa 
die  dum  sua  sacra  canes.'  '  Ludi 
equestres  '  etiam  dicebantur,  quibus 
Sabinae  virgines  raptee  sunt.  Vide 
Liv.  lib.  I.  Varr.  lib.  v.  et  Plutarch. 
in  Romulo.  Dac. 

'  Consuetionem']  Locum  Plauti  quem 
vult  Festus,  hodieinter  fragmenta  le- 
gere  est.  Sed  male  ibi  consuetudo  pro 
consuelio    legitur :    '  Clandestina   ut 


184 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Consulas  "'  antiqui  ponebant^non  tantum  pro  consilium  pe- 
tas,  et  perconteris,  sed  etiam  pro  judices,  et  statuas." 

Contagionem "  esse  dicendum,  non  contagium. 

Contemplari  ^  dictum  est  a  templo ;  id  est,  loco,  qui  ab 
omni  parte  aspici,  vel  ex  quo  omnis  pars  videri  potest, 
quem  antiqui  templum  nominabant. 

Contestari 'i  est,  cum  uterque  reus  dicit,  Testes  estote. 
Contestari  litem  dicuntur  duo  aut  plures  adversarii,  quod 
ordinato  judicio  utraque  pars  dicere  solet,  Testes  estote. 


NOT^ 


celetnr  consuetndo.'  Lege  consudio. 
liiimo  et  liic  veisns  est  ex  Aiuphit.  i. 
2. '  Et  clandestina  nt  celetur  consne- 
tio  ;'  ubi  niale  libri  onines  edili,  ce- 
lelur  suspicio.  Consueliu  priinus  re- 
stituit  Scioppius.  '  Consnetio,  <twov- 
o-ia  :  consnescere,  awuvai.'  Sed  ha;c 
niinis  nota.  Idem. 

™  Ctinsulas^  Attius  in  Bruto:  '  qui 
recte  consulaf,  consul  cluat :'  ita  le- 
gendnin  apud  Varronem  nieniini  me 
admoneri  ab  amico  qnodam  meo  Co- 
loniensi,  doctissimo  juvene.  Jos.Scal. 

Consulas]  Consnlere  pro  consiiium 
petere.  Cicer.  in  Verr.  ii. '  Nunc  ego, 
judices,  vos  consulo,  qnid  niihi  facien- 
dum  putetis.'  Dac. 

"  Pro  judiccs  et  statuas]  Male  vel 
beue  de  aliquo  vel  in  aliquein  consu- 
lcre,  est,  statuere,  decernere  de  eo 
«juod  ei  vel  commodnm  sit  vel  incom- 
modiim.  Terent.  Heaut.  iii.  1. '  Quia 
pessime  istue  in  te  atque  in  illnm 
consulis,  Si  te  tam  leni  et  victo  animo 
esse  ostendcris.'  Livius  lib.  xxx. 
'  De  perfugis  gravius  qnam  de  fiigiti- 
vis  consultnm.'  Idem. 

"  Contagionem]  Sallust.  '  Post  ubi 
contagio,  qnasi  pestilentia,  invasit.' 
Sed  et  conlagium  dixit  Virgil.  '  Nec 
mala  vicini  pecoris  contagia  lapdent.' 
Contagio  et  contagium  antiquis  simpli- 
citer  conjunctionem  significabant :  la- 
go  pro  tango,  contago.  Sed  postea  ad 
venenum  traducta,  et  morbum  qui  ser- 


pit,  gliscit,  et  contactu  inficit.  Idem. 

P  Contemplari]  Templum  dicitnr 
quivis  locus  vacnus  et  apertns,  nt '  as- 
therea  templa,'  regiones  aMheris  : 
'  Acherusia  templa,'  &c.  Unde  in  au- 
gnriis  templuni  dicitur  locns  anspicii 
causa,  qnibusdam  conccplis  verbis  fi- 
nitus,  in  edito  et  aperto  ad  prospec- 
tum,  singnlis  ejns  lateribus  obversis 
ad  singulas  mundi  plagas,  in  cujus 
umbilico  erat  arx,seu  anguracuinm, 
seu  tabernaculum,  ad  observandas  ali- 
tum  auguralium  volatus.  Ab  eo  igi- 
tnr  conteniplari.  Sed  vide  apud  Var- 
ronem  lib.  vi.  qui  optime  totam  teni- 
plornm  siguificationem  est  ptrsecu- 
tns,  etsi  in  etymo  operam  Inserit; 
neqne  cnim  tcmpliim  a  tuendo,  quasi 
tuemplum,  sive  iuempulum,  ut  ipse  do- 
cet,  verum  a  Ts^uecos,  quomodo  non 
solnm  agri  partcm  aliquam,  ab  aliis 
divisam  et  secretam,  (|iiEe  viris  forti- 
bus  et  regibns  pro  honore  dabafur,  nt 
Tarquinio  Superbo  iii  rampo  Martio, 
Graeci  dixere ;  sed  locum  qucmvis 
patulum  et  apertum  cerlis  qnibusdam 
finibus  terminatum  :  sic  /Eschylus 
dixit  refMfvos  aldfpos,  *  templiim  aetlie- 
ris.'  Idem. 

1  Conlestari]  Interpunctionis  nota 
videtnr  addenda  ad  verbum  uterque. 
Ful.  Ursin. 

Contestari]  Apud  veferes  Lafinos 
petitor,  et  is  unde  petebatnr,  ille 
petens,  hic  negans  primum  inter  se 


DE    VERBORUM    SIGN IFICATION  i:    LIB.    III. 


185 


Contignum,  frustum  carnis  cum  septem  costis  demptura. 

Contrarium  aes/  grave  aes. 

Contubemales^  dicuntur  a  tabernis,  quae  fiebant  ex  tabulis  : 

unde  et  tabernacula  dicta  sunt,  licet  ex  tentoriis  et  ex 

pellibus  fiant.^° 
Contubernium  *  dicitur  contubernalium  habitatio. 
Contuoli ' "  oculi  sunt  in  angustura  coacti   conniventibus 

palpebris. 


20  Vitl.  Not.  inf.— 1  Alii  Conculi.     Scal.  legendum  nionet  Conivtli. 


NOTiE 

vel  in  jure  apnd  Preetoreni,  vel  in      ponderandum  uterenlur 


judicio  apud  pedariiim  judicem  con- 
tendebant,  prepsentibus  testibus, 
quos  uterque  sui  facti  meniores  esse 
jubebat  liac  formula  :  '  testes  estote.' 
Inde  '  contestari  litem '  et  '  iitis  con- 
testatio'  dici  creptasunt,  qua  scilicet 
litis  contestatione  uterque  se  liti 
persequeudffi  obstringebat  apud  ju- 
dicem  a  Pra-tore  dandum,  et  ex  ea 
formula  quam  daret,  ita  ut  a  neutro 
liceret  salva  lite  discedere.  Unde 
Gloss.  '  lites  contestatDe,  al  apxhv  Aa- 
^oGcrai  ej/  Si/cacTTTjpfij)  ViKai  e|  avTLKaQea- 
TdiToiv,'  '  Lites  qiise  initiiim  caj)iunt  in 
judicio  ex  contestantibiis.'  Cicero 
pro  Roscio :  *  qui  per  se  litem  con- 
testatur,  sibi  soli  petit,  alteri  nemo 
potest,  nisi  cognitor  est  factus.' 
Nunc  iu  foris  Gallicanis  '  litis  con- 
testatio '  non  potest  constare  acto- 
ris  intentione,  et  rei  inficiatione 
sola,  nisi  intervenerit  judicis  su- 
per  ea  re  decretuni  aliquod  litis 
eontestationi  absoivendae ;  in  foris 
eniin  dicitur:  II  y  a  contestation  de 
cause  quand  le  juge  a  donn6  son  apoin- 
tement  d  ^crire  et  d.  produire.  Dac. 

'  Contrarium  <ss]  Grave  aes,  cujus 
singuli  asses  pondo  libram.  Vide 
'  giave.'  Contrarium  autem  quod  non 
numerato,  sed  appenso  debita  exolvi 
et  alia  qutecumque  enii  solebant. 
Sic  dictum  a  contra  quod  eo  ad  prse- 


Nam  quod 
pra?ponderabat,  id  '  contra  esse,'hoc 
est,  avTi^peiTiiv,  et  '  contrarium  aes,' 
avTippoTTov.  Inde  saepissime  apud 
Plautum  invenias,  '  auro  contra'  vel 
'  contra  aurum  rniere.'  '  Talento 
contra  carus  non  est :'  hoc  est,  auro 
pra>ponderante,  contrario.  Idem. 

•*  Contubernales]  Laiuio  conjectu- 
rani  doctorum  liominum  :  Licet  et  ten- 
toria  ex  pellibus  fiant.  Ego  tainen  ve- 
rius  crediderim  :  Unde  et  Tabernacula 
dicta  sunt,  licet  ex  tentis  pellibus  fiant. 
Licet,  inquit,  non  ex  tabiiiis,  sed  ex 
peliibus  fiant,  Lucilius  :  '  Hic  nbi 
consessum,  pellesque  nt  in  ordine 
teutae:'  et  apud  Caesarem,  '  deten- 
dere  tentoria.'  Jos.  Scal. 

Contubernales]  Vide  '  adtubernalis :' 
contubernales  qui  iisdem  tabernis  ha- 
bitant,  et  sub  eodein  duce  pugnant. 
Et  sic  proprie  dicebantnr  decem  mi- 
lites,  qui  sub  uno  papilione  degebant, 
quibus decanus  praeerat,et  caputcon- 
tubernii  dicebatur.  Infra  legendum 
est,  Licet  et  lentoria  ex  peliibus  fiant. 
Vel  ut  Scaliger,  licet  ex  tentis  pelli- 
bus  fiant.  Ut  apud  Lucilium:  '  Nunc 
ubi  consessum,  pellesque  ut  in  or- 
dine  tentae.'  Dac. 

'  Contubernium]  Sueton.  in  Jiilio : 
'  Stipeudia  prima  in  Africa  fecit  iu 
Thermi  praetoris  contubernio.'  Idem. 

»  Contiioli]  Nf)n  est  dubiumj  quiD 


186 


SEXTI    POMPEIl    FESTI 


Convallis  "  est  planities  ex  omni  parte  comprehensa  monti- 
bus,  collibusve.  Vallis  duobus  lateribus  inclusa  plani- 
ties.     Vallis  deminutivum  Vallicula  facit. 

Conventaj  *  ^  conditio  dicebatur,  cum  primus  sermo  de  nup- 
tiis,  et  earum  conditione  habebatur. 

Conventus  ^  quatuor  modis  intelligitur.  Uno,  cum  quemli- 
bet  hominem  ab  aliquo  conventum  esse  dicimus  ;  altero, 
cum  significatur  multitudo  ex  compluribus  generibus  ho- 
minum  contracta  in  unum  locum;  tertio,  cuni  a  magis- 
tratibus  judicii  causa  populus  congregatur;  quarto,  cum 
aliquem  in  locum  frequentia  horainum  supplicationis  aut 
gratulationis  causa  colligitur. 


2  AUi  Conventa  vel  Conventio.    Scal.  et  Dac.  legendiim  nionent  Conventa 
conditio. 

NOT/E 


legendnm  sit  ConivoU,  ut  snpra. 
Quod  et  ipse  Grammaticns  decla- 
rat,  cnm  dicit  *  conniventibns  palpe- 
bris.'  Jos.  Scal. 

"  Convallis]  A  con  et  vallis.  Male 
Varro,  qui  '  convallis  '  dici  putat '  ca- 
vata  vallis.'  Dac, 

y  Conventce]  Omnino  legendum 
Conventa  conditio.  Nam  et  id  simpli- 
citer  dicebatur  conditio,  nnde  for- 
mula  repudii :  '  Conditione  tua  non 
utor:'  et  quod  dicebatur,  *  Paren- 
tes  liberis  suis  conditiones  qusrere.' 
Jos.  Scal. 

ConventcE  conditio]  Legendum,ut  in 
margine,  conventa  conditio,  quae  et 
condilio  absolute  dicebalnr ;  id  est, 
conjnnctio,  vel  pactio  nuptiarnm,  et 
sponsaliorum.  Plaut.  Aulul.  iii.  5. 
'  Narravi  amicis  multis  consilium 
raeum  De  conditione  hac'  Inde  for- 
mula  repudii :  '  conditione  tna  non 
utor:'  et  qiiod  dicebatur,  '  parentes 
liberis  snis  conditiones  quaerere.' 
Notandum  etiam  conditio  interdnm 
non  de  nuptiis,  sed  de  stupris  intel* 
ligi.  Sneton.  August.  cap.  69.  '  £t 
conditiones    quxsitas    per    amicos.' 


Dac. 

^  Conventus]  Hoc  priori  modo  Te- 
rent.  Hecyr.  v.  1.  '  Non  lioc  de  ni- 
hilo  quod  Laches  nunc  me  conven- 
tum  expetit.'  Reliqni  tres  modi  se- 
quentes  ad  unum  et  enndem  possunt 
referri.  Nam  a  conventibus  quos 
Magistratus,  sive  in  Italiae  praefectu- 
ris  et  in  provinciis  suis,  sive  Romae, 
qui  et  conventiones  dicebantur,  ut  pa- 
tet  ex  Varrone,  qnivis  alii  coetns  ho- 
minum  quacumque  de  causa,  conven- 
tus  dicti  sunt.  Sed  non  praetereun- 
dum,  conventiis  nomine  praeterea  dc- 
signari  corpus  civtnm  Romanornm, 
qwi  in  quibusvis  oppidis  extra  La- 
tium,  negoliandi  causa  degebant,  qna 
appellatione  secernebantur  ab  oppi- 
danis  apudTullium  sa?pissime.  Et  in 
Orat.  pro  Sext.  '  Et  tum  conventus 
ille  Capuap,  qui,  propter  salutem  il- 
lins  urbis,  consiiiatu  conservatam 
nieo,  me  unum  patronum  adoptavit, 
huic  apud  ine  maximas  gratias  egit.' 
Ubi  '  conventus  ille  Capnae,'  est 
corpus  civium  Komanornm  qui  Ca- 
piiae  degcbant.  Idcm, 


DE   VERBORUM   SIGNIFICATIONE   LIB.   III. 


187 


Convexum  =*  est  ex  ornni  parte  declinatum,  qualis  cst  natura 
coeli,quod  ex  omni  parte  ad  terram  versus  declinatum  est. 

Convicium  ^  a  vicis,  in  quibus  prius  ^  habitatum  est,  vide- 
tur  dictum  ;  vel  immutata  litera  quasi  convocium. 

Convoti,''  iisdem  votis  obligati. 

Copona,'*  taberna  a  copiis  ^  dicta. 

Coquitare  ^  pro  coctitare,  id  est,  frequenter  coquere,  Plautus 
posuit. 


3  A).  primum. — 4  Quidani  conjicinnt  cupis. 


NOT/E 


*  Convexum^  Qiiasi  conversum.  Isi- 
clor.  lib.  III.  Orig.  '  Convexnm  ciir- 
vnni  est,  quasi  conversnni  seu  incli- 
natuni  et  ad  modum  circuli  flexum.' 
Sed  a  veho  potius  quam  a  verto,  con- 
vextim  deducitur.  Est  enim  convexum 
id  quod  supra  concaviim  conveliitur. 
Idem. 

^  Convicium]  Hac  voce  proprie  sig- 
iiatur  confusa  vociferatio,  quae  fit 
pluribus  pariter  iina  loquentibus. 
Vulgo  dicimus  vacarme.  Terent.  hoc 
sensu  dixit,  Adelph.  ii.  1.  '  Ante 
aedes  non  fecisse  erit  nielius  hic  con- 
vicium.'  Et  proprie  facere  convi- 
cium  dicitur  occentare.  Vide  '  occen- 
tassint.'  Inde  patet  convicium  esse 
quasi  convocium,a.  vocum  conlatione, 
et  ita  proprie  apud  Pliasdr.  Fab.  6. 
lib.  i.  '  Convicio  permotus  quJerit 
Jupiter  Causam  querelze.'  Priore|i 
tamen  etymologiam  secutus  Nonius: 
'  Convicium  dictum  est  quasi  e  vicis 
jocum,  qui  secundum  ignobilitatem 
maledictis  et  dictis  tnrpibus  caville- 
tur.'  Sed  is  quid  esset  convicium  non 
satis  intellexit.  Idem. 

«  Convoti]  Proprie  conjuratores, 
ffwonvvovTes.  Idem, 

<•  Copona]  Non  video,  quare  doctis 
viris  hic  visum  niutare  a  cupis,  pro,  a 
copiis ;  nam  nihil  est  apertius.  Jos. 
Scal. 


Copona]  Non  vidco  cur  viri  docti 
pro  a  copiis  legerint  a  cupis.  Nam 
cupa,  ut  Veteres  dixere  pro  copa,  idem 
est  ac  copona.  Copona  antem  sive 
cupa  vel  copa,  et  tabernani  et  mulie- 
rem  significat.  De  Muiiere  Virg. 
*  Copa  Syrisca;'  quod  Lucil.  '  Cau- 
pona  hic  tamen  una  Syra.'  Neque 
tanien  a  copiis  dicta  copona,  nt  Fes- 
tus  opinatur,  sed  potius,  nt  in  al- 
phabeto  suo  Angeius  Caninius  et 
Scaliger  in  Conjectaneis,  caupo  a 
Gra>co  KoirrjXos,  KixTrTjAoj,  KaTroii',  ut  a 
KauQ-r\\os,  KdvQuiv.  A  KiTraiv  Latini  fe- 
cere  caupo,  addito  u.  Pio  quo  etiam 
dixere  co;)o;  ut  pro  'aula,'  'olla;'  eta 
'  copo,' '  copona.'  Et  antiquitns  '  co- 
po'  et  '  copona'  non  de  nna  re  tan- 
tum,  ut  nunc,  sed  ad  multa  alia  ex- 
tendebatur,  ut  Graecis  KdirijXos.  Dac. 

e  Coquitare]  Hodie  ha?c  vox  apud 
Plautum  nusquam  legitur,  nisi  lo- 
cum  intelligat  Festus  qui  est  in 
Pseud.  III.  2.  ubi  nunc  coquinare  le- 
gitur :  '  Hem  mane,  qnanti  istuc 
nnum  me  coquinare  perdoces  ?'  ubi 
coquinare  est  a  coquina,  ut  et  idem 
coquinatum  paulo  superius  dixerat : 
'  An  tu  coquinatum  te  ire  quoquam 
postnlas?'  Et  Anliil.  iii.  1.  '  Neque 
ego  unquam,  nisi  hodic,  ad  Bacchas 
veni  ad  Bacchanal  coquinatum.' 
Idem. 


188 


SRXTI    POMPEII    FESTI 


Coquum  '  et  pistorem  apud  antiquos  eundem  fuisse  accepi- 
mus.  Naevius,  Coquus,  inquit,  edit  Neptunum,  Venerem, 
Cererem:  significat  per  Cererem  panem,  per  Neptunum 
pisces,  per  Venercm  olera. 

Corbitas  §  dicuntur  naves  onerariae  :  quod  in  malo  earuni 
summo  pro  signo  corbes  solerent  suspendi. 

Corculum  ^  a  corde  dicebant  antiqui  solertem,  et  acutum.^ 
Plautus  in  Casina  :  Ego  sum  liber,  meum  corculum,  mel- 
liculum,  verculura. 


5  Alii  cautum. 


NOT^ 


f  Coquum]  Pistorem  apiid  Veteies 
non  fuisse  testatur  Varro  in  rad)??  Me- 
viirirov :  '  Nec  pistorem  nlliiin  nos- 
sent,  nisi  eiiin  qui  in  pistrino  pinseret 
farinam :'  et  lib.  r.  de  vita  popnli 
Kom.  '  Nec  pistoris  nomcn  erat,  nisi 
ejiis  qni  far  piiisebat.'  Plin.  1.  xviii. 
c.  12.  '  Pistores  Romae  non  fiierunt 
ad  Persicum  usqiie  bellum,  aiinis  ab 
urbe  condita  super  idlxxx.  ipsi  pa- 
nem  facitbaut  Qtiirites,  mulierumque 
id  opus  erat,  sicut  etiam  niinc  in  phi- 
rimis  gentiiim.  Artoptam  Plautus  in 
falxila,  qiiam  Aiilulariam  scripsit, 
niagna  ob  id  concertatione  erudito- 
nim  an  is  versiis  poetae  sit  illius,  cer- 
tiimque  sit  Atteii  Capitonis  sententia, 
tostiim  panem  lautioribus  coqucie  so- 
litos,  pistoresque  tantum  eos,  qui  far 
pinsebant,  nominatos.'  Sic  et  apud 
Plautum  coquum  centies,  pistorcm  ve- 
ro  ne  semel  quidem,  nisi  pro  eo  qui 
far  pinsit :  nam  pislum  antiqui  dice- 
bant  pro  molilum.  Vide  '  pistum.' 
Locus  NaRvii,  '  Coquus  edit  Neptu- 
num,  Venerem,  Cererem,'  ex  iis 
operibus  desumptus  fiiit  quoruin  uo- 
mina  liodie  non  extant.  Cur  autem 
per  Venerem  olera  intelligat  Najvius, 
hoc  inde  est,  quod  horti  in  Veneris 
erant  tutela.  Varro  lib.  i.  de  Re 
Rust.  '  Adveneror  Minervam  et  Ve- 
nerem,  quarum  unius  procuratio  oli- 


veti,  alterius  hortorum,  quo  nomine 
rustica  vinalia  instituta.'  Idem  lib. 
V.  de  L.  L.  vide  infra  post  '  Roscii,' 
et  in  '  rustica  vinalia.'  Idetn. 

e  CorbitcE]  Genus  navigii  tardum 
et  giave.  Plaut.  Poenul.  iii.  l.  *  Ho- 
mines  spissigradissinios  Tardiores 
quam  corbitae  sunt  iu  tranquillo  ma- 
ri.'  Sic  autem  dictae  corhita,  quod 
corbes  in  malo  iTapaarifj.a  suspenderen- 
tur  contra  solitum  morem  :  seniper 
enim  ■Kapaa-r^ixa  in  prora,  et  inde  no- 
men.  Idem. 

''  Curculum']  Plauti  exemphim  hic 
nihil  ad  rem  ;  sed  potius,  quod  ait 
Cicero  de  Scipione  Nasica,  euin  vul- 
go  Corculum  dicttim.  Jos.Scat. 

Corculum]  Hic  Plauti  locus,  quem 
laudat  Festus,  nihil  ad  rcm,  nam  qiio 
sensu  dixit  Plautiis,  non  pro  solcrti 
et  acuto,  sed  inroKopKrriKcus  positum 
est ;  ut  et  reliqua  verba  ad  eundem 
modum  efficta.  Sed  corculum,  quo 
sensu  solertem  et  acutum  significat, 
dictus  Scipio  Nasica.  Cicero  in  lib. 
de  claris  Orator. '  P.  etiain  Scipionem 
Nasicam,  qui  est  Corcuhun  appella- 
tus,  qui  item  bis  consul  et  censor 
fuit,  iiabitum  eloqitentem.'  Item 
paulo  inferius:  '  Jam  duorum  abavo- 
ruin  quain  est  illustre  nonien,  P.  Sci- 
piouis,  qui  bis  consul  fuit,  qiii  est 
Corcuhmi  dictus.'  Dac. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    III. 


189 


Corda  frumenta/  qua?  sero  maturesciint,  ut  fcnum  cordum. 
Corgo''  apud  antiquos  pro  adverbio,  quod  cst  profecto, 

ponebatur. 
Corinthienses  '  ex  eo  dici  coeperunt,  ex  quo  coloni  Corin- 

thum  sunt  deducti,  qui  antea  Corinthii  sunt  dicti :  quam 

consuetudinem  servamus  etiam,  cum  Romanenses,  et  Si- 

cilienses  +  negotiatores  dicimus,  qui  in  alienis  civitatibus 

negotiantur. 
Corius"  apud  antiquos  masculino  genere  dicebatur.    Plau- 

tus :  Jam  tibi  tuis  meritis  crassus  corius  redditus  est. 

Pari  modo  diverso  genere  dicebant,  heec  ludus,^"h9ec 

metus,°  haec  amnis,?  hic  frons.7 1 


t  Ed.  Scal.  Rom.  et  Hispatiienses,  et  Sicilienses 
NOT/E 

'  Corda  frumenta]  Non  de  plantis 
tantun),  sed  et  de  anima.libus  cordus 
dicitur.  Varr.  lib.  ii.  de  Re  Rust. 
cap.  1.  '  dicuntur  agni  cordi  qni  post 
lempus  nascuntur,  ac  remanserunt  in 
volvis  intimis,  vocant  x"/"''»'  »  q"o 
chordi  appellati.'  Ubi  a  xop^oy,  quod 
est  membrana  foetus,  chordum  dici 
putat :  sed  melius  Martinins,  qui  a 
Graeco  KopiSios,  'juvenilis,'  vel  ab  '6pos, 
'  terminus,'  *  finis;'  vel,  ut  quidam 
\ohini,  a  x^P^^o^) '  herba,'  Hominibus 
etiam  sero  natis  id  nomen  tributum. 
Ita  Cordus  Cremutius.  Vide  Phn. 
Idem. 

^  Corgo]  Vetus  Giossarium  per  G, 
Gorgo.  Goreo,  avafj.(pi^oKos.  Lege, 
Gorgo,  a.vafjL<pifi6Aws.  Gorgi,  avafj.d)i- 
^oKoi.  Jos.  Scal. 

Corgo"]  Quasi  '  corde  ago'  dici  pn- 
tat  Martinius :  in  GIoss.  Philox.  le- 
gitur  Gorgo,  a.vaijL^i^6Xws.  Gorgi, 
avan<j>ifio\oi.  Gorgo  pro  corgo,  c  mu- 
tato  in  g.  Dac. 

1  Corinlhienses]  Qui  Corinthum  ha- 
bitant,  sed  aliunde  nati  sunt.  At  Co- 
rinthii,  Corintho  oriundi,  etsi  aliud 
solum  colant.  Sic  '  Romanenses,  Si- 
cilienses,  Hispanienses.'  Sosipater  : 
'  Cum  dicimus  Hispanus,  nonien  na- 


-6  Alii  hac  lucus.    Scal.  le- 


tionis  ostendimus ;  cuni  autem  Hispa- 
niensis,  cognomen  eorum  qui  provin- 
ciani  Hispaniara  incolunt,  etsi  non 
Hispani.'  Idem. 

m  CoriMS...ludus']  Lege  Hac  lupus, 
non  HcEC  ludus.  Ennius :  'Endotuetnr 
ibi  lupu'  foemina  conspicio  amnem.' 
Jos.  Scal. 

Corius']  Ignoratur  Comcediae  no- 
men,  undePlauti  locns,  quem  Festus 
landat,  petitus  est.  Et  idem  eo  alibi 
masculino  genere  usus  est,  nt  Poenul. 
Act.  I.  Scenal.  'Tres  facile  corios 
contrivisti  bubulos.'  EtVarro  in  Eu- 
nienid.  '  Nunc  coriiis  nlmum  tuus  de- 
pavit,  pergis,  heja.'  Dac. 

n  Hcec  ludus]  Optime  notavit  Scali- 
ger  legendum  esse  hccc  liipus,  nt  apud 
Enn.  *  Endotuelur  ibi  lupu'  ffemina, 
aspicio  amnem.'  Neque  enim  hac 
ludus  unquam  dixere  Veteres,  sed 
pro  ea  dicebant  lusio  :  vide  Nonium. 
Idem. 

0  HcEC  metus]  Ennius :  '  Ni  iiietus 
ulla  tenet,  rite  virtute  quiescunt.' 
Idem. 

p  HcEC  amnis]  Plautus  in  Mercat. 
'  Neque  ulla  mihi  obstabit  amnis,  ne- 
qne  mons,  neque  adeo  mare.'  Idem. 

1  Hic  frons]  Ca-cilius  iii  siibdititio: 


190 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Corniscarum  "^  divarum  locus  erat  trans  Tiberim  cornicibus 

dicatus,  quod  in  Junonis  tutela  esse  putabantur. 
Cornua '  Liberi  patris  simulachro  adjiciuntur,  quem  inven- 

torem  vini  dicunt :  eo  quod  homines  nimio  vino  truces 

fiunt.8 
CoroUa  diminutivum  est  a  corona :  corollam  *  nova  nupta 

de  floribus,  verbenis,  herbisque  a  se  lectis  sub  amiculo 

ferebat. 
Corona,"  cum  videatur  a  choro  dici,  caret  tamen  aspiratio- 

ne:  sive  coronae  dicuntur,  quod  cohonorent  eos  quibus 

imponuntur. 


gendum  monet  hac  lupus:  probat  Dac— 7  Quidam  libri  fons.—S  Vett.  libb. 
fianl,  ut  belluce. 


NOT^ 


'  Nam  ii  sunt  inimici  pessimi  fronte 
liilaro,  Corde  tiisti,  qnos  neque  ut 
apprehendas,  neque  ut  mittas  scias.' 
Jdein. 

""  Corniscarum]  Cornices  esse  in  tu- 
tela  Jiinonis,  praeter  fabiilas,  cogno- 
men  etiam  ipsiiis  Dea;  docuerit,  3/o- 
neta;  nam  inde  Gracculi  Moneta  et 
MonetulcB  dicti.  Posterior  ajtas  per 
D,  Moneduloc.  Glossarium  exponit, 
Monetam,  fjLVT)ixoavvr]v,'  non  male. 
Hyginus :  *  Ex  Jove,  et  Moneta, 
Maia.'  Moneta  ergo  rj  MfrjiJ.oavvr}, 
niater  Musaium  :  et  in  Odyssea  ve- 
leri  Livii  Andronici :  '  Nam  Diva 
Monetas  filia  docuit,'  hoc  est,  /uoCo-a. 
Nam  est  ex  illo  :  oSvfK  &pa  a-<pias 
OJ]uaj  nova'  €5i8a|e.  Jos.  Scal. 

Corniscanim  divarum  locus}  Lego 
lucus  :  in  vett.  Epigraminate,  deinas 
coRNiscAS  SACRVM.  sic  dictus  a 
cornicibus  quas  in  Junonis  tutela  esse 
vel  bullataf'  aetati  notum  est.  Hanc 
ideo  natalem  dixit  Tibull.  lib.  ii.  El. 
2.  quod  Juno  natalis  Dea  est :  '  Huc 
veniat  natalis  avis  prolemque  minis- 
tret.'  Corniscas  absolute  vocat  P. 
Victor,  qui  ponit  in  decima  quarta 
urbis  regioue  trans  Tjberim.  Dnc. 


»  Cornua']  Allusit  Horatius:  •  et 
addit  pauperi.'  Jos.  ScaL 

Cornua]  Nicandri  Scholiastes  oXel»- 
fbapfxaKOis'  ol  iraXaiol  Kipaaiv  ixP^"''''' 
iv  Tp  ir6o(i  avTl  rwv  TTOTriplaiv,  liOfv  Kal 
rh  Kfpdcrai  elprjTat.  f)  Sta  ravpwriKbv  rwv 
mvovrcov,  rovrtffri  r^v  arrh  rov  otvou 
l(TX"v.  'O  Aidruiros  Ka\  ravpoKipws,  i. 
'  Antiqui  cornibus  utebaiitur  pro  po- 
culis,undeet  Ktpdffai  viniim  infundere 
dicitur.  Vel  propter  torvitatem  bi- 
bentium,  hoc  est,  robur  a  vino  datum. 
liacclius  etiam  Tauriforniis.'  Ad  hanc 
bibentium  torvitatem  allusit  Hora- 
tius  :  '  Et  dat  cornua  pauperi.'  Dac. 

'  Corollam']  Sub  amiculo,  hoc  est, 
sub  ilanimeo,  quo  nubenscaputobnu- 
bebat.  Catull.  '  Cinge  tempoia  llo- 
ribus  Suaveolentis  amaraci,  Flain- 
meiim  cape.'  Qui  locus  interpretes 
latuit.  Idem. 

"  Coro7ia]  Et  nos  quoque  alibi  do- 
cuiinusCoronamGraecaEoriginisesse. 
Simonides  :  *o?/8os  iaa-yt7rai  ro'is  Tw- 
daplSriffiv  aoiSrjs,  ^Av  &fieTpoi  rfrriyts 
«TrTjyueiij/a^To  x°P'^^V'  Ideoque  noa 
carebant  ratioue,  qui  cum  aspiratione 
scribebant.  Jos.  Scal. 

Corona]  Non  a  choro,  sed  a  Graeco 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  F    LIH.    III. 


191 


Corpulentis "  Ennius  pio  magnis   dixit:  nos  corpulentum 

dicimus,  corporis  obesi  hominem. 
Cossi  y  ab  antiquis  dicebantur  natura  rugosi  corporis  homi- 

nes,  a  similitudine  vermium  ligno  editorum,  qui  cossi  ap- 

pellantur. 
Cotiliae  9  lacus '  appellatur,  quod  in  eo  est  insula  Cotilia  * 

nominata  a  Graecis. 
Coturnium,''  vas,  quo  in  sacrificiis  vinum  fundebatur. 
Coturnix "  appellatur  a  sono  vocis. 


9  Alii  Culilice. 

NOT^ 
Xopwphs,  nam  primum  Veteribus  (tt4-     Latina,  et  Plin.  lib. 


(pavos,  corona,xopfivhs  vocabatiir,  Trapo 
Tovs  xopovs,  Qiiae  vox  apud  Simoni- 
dem  legitur.  Immo  potius  corona  a 
Kopdvri,  quam  Hesych.  interpretatur 
elSoj  (TT«p6.vov,  '  Speciem  Coronae.' 
Dac. 

"  Corpuleniis]  Haec  vox  in  Ennii 
fragmentis  non  apparet.  Sed  inde  in 
Giossis  :  '  Corpulentus,  yue^aAtJo-w/uos,' 
'  Magni  corporis.'  Postea  corpulentus 
dici  coepit  pro  pingui  :  corpus  enim 
pinguedo,  Unde  '  corpiis  facere  ' 
dixit  Piiaed.  pro  pingiiescere  ;  ut 
contra  '  corpus  amittere,'  pro  maci- 
lentum  fieri.  Quod  jam  olim  viris 
doctis  annotatum.  Idon. 

y  Cossi]  Ante  Cotilia  in  1.  m.  am- 
plius  est :  Cothones  appcllantur  por- 
tus  in  mari  arte  et  manu  facti.  Fni. 
Ursin. 

Cossi]  Eos  postea  Cusos  invenio 
vocatos.  Glossarium  :  '  Cusus,  ^v\ov 
o-KciA.7){.'  Unde  Hispani  hodie  vocant 
Gusanos,  Jos.  Scal. 

Cossi]  Alii  vermes  istos  non  cossos, 
sed  cosses  vocant,  nempe  '  cossis '  et 
'  cossus  '  nt  '  matrimus  '  et  '  matri- 
mis.'  Cossi  postea  cusi  vocati.  Gloss. 
•  cusus,  |uAou  o-KtiATjl,'  '  ligni  vermis.' 
Dac. 

»  Cotili(E  lacus"]  Malim  Cutilia,  ut 
apud  Varronem  lib.   iv.  de  Lingna 


cap.  12.  A7ii, 
Aug: 

Cotilice  lacus']  Alii  CutiUce.  Et  '  la- 
cum  Cutiliensem' vocatVarro.  Sed 
apud  Dionys.  et  Strab.  Cotilia  legi- 
tiir.  Italiaa  umbilicns  in  agro  Rhea- 
tino,  intra  Rheate  et  Amiternum.  A 
Greecis  nomen  traxit,  quibus  KoTvKrj 
insnla  dicitur  in  responso  illis  reddi- 
to  :  %TelxiTe  ixai6^€voi  'S.ineXwy  SoToup- 
viov  alav,  'H5'  'A^opiyevewv,  KotuAtj  ov 
vaaos  oxeTTai,  '  Vadite  quaerentes 
Siculum  Saturniam  terrani  Vel  Abo- 
rigiuuni,  Cotilia  ubi  insula  fertur.' 
Dac. 

»  Cotilia]  A  Grscis,  quibus  scili- 
cet  responsum  redditum :  STeixeTe 
fiaiSfievoi  ^iKeXwv  ^arovpviov  alav,  'H5' 
'A^opiyeveaiv,  KotuAtj  ov  vaaos  oxe'Toi. 
KoTuA.rji'  ergo  Graeci  vocarunt.  In 
Strabone  nionuimus  KwTicKoAias  per- 
peram  legi.  Legendum  enim  Kori/Aias. 
Jos.  ScaL 

^  Colurniuni]  Ego  non  puto  dif- 
ferre  a  Guttumio.  Sed  literae  in  suas 
cognatas  degenerarunt.  Idetn. 

Colurnium]  A  gutta  est  gutturnium, 
sic  dictum,  quod  guttatim  funderet. 
Postea  g  in  cognatam  c  mutata,  colur- 
nium  factum  est.  Vide  '  Gutturni- 
um.'  Dac. 

<=  Coturnix]  A  sono  vocis  dictam 
vult  Festus,  quod  primam  in  cantu 


192 


SEXTI    fOMPElI    FESTI 


Cracentes/  graciles.     Eanius ;  Succincti  gladiis  raedia 

regione  cracentes. 
Craticulura  '  a  Graeco  xgaTsw  deducitur."' 
Crebrisuro  ^  apud  Ennium  signiticat  vallum  crebris  suris, 

id  est,  palis,  munitura. 
Creduas/  credas.  Plautus  :  Ipsus  nec  amat,  nec  tu  creduas. 
Creperum,  dubiura,''  unde  increpitare'  dicimus,  quia  raale 

dicta  fere  incerta  et  dubia  sunt. 
Crepidines,''  saxa  prominentia. 


10  Vide  Notas  intVa. 


NOTiE 


syllabam  referat.  Sed  nielins  Scrvins 
ab  obliquo  Sprvyos  per  transpositio- 
neni,  y  in  c  miitato.  Ideni. 

^  Cracentes]  Isidorus,  '  Cracen- 
tes,  graciies.'  A  verbo  graceo  pro 
quo  craceo  dicebant.  Grucco  auteni 
a  ypdo)  absumo.  Ex  hoc  loco  Nes- 
tor  :  '  Gracentes,  giaciles.  Ennius: 
Snccincti  gladiis  niedia  regione  gra- 
centes.'  Idem. 

e  Craticiilum]  Ego,  quod  verbum 
hic  Graecura  substituendum  sit,  non 
video.  Potius  mibi  videtnr  legen- 
dum,  Craticulum  a  crate  dcducitur  : 
et  verum  est.  Crate  neutro  genere 
antiquitus,  a  quo  Craticulum  ;  ut 
'  rete,"  '  reticulum.'  Jos.  Scal. 

Craticulum]  A  Graeco  Kparfo),  te- 
neo,  vincio,  apprehcndo.  Sed  non 
immediate.  Nam  est  a  crate,  ut  a 
'  rete,'  '  reticulum,'  crates  autem  a 
Kpariw.  iVlale  igitur  Scaliger,  qui 
hlc  aliter  legendum  censet.  Male 
etiam  qui  Kpdrawi'  vel  /cpoTaiw/ia,  ut 
erat  in  margine.  Dac. 

f  Crebrisuro']  In  obliquo  scilicet. 
Nam  rectum  est  crebrisurum:  Festo 
enim,  ut  et  Hesycliio,  et  aliis,  solen- 
ne  est  verba  pioducere  ut  posita  sunt 
in  locis  unde  ea  ))etiere.  Crebrisu- 
rum  autem  est  vallum  crebris  suris, 
hoc  est,  palis,  fixum.  Nam  surus 
palum  signilicat.    Vide  iufra  in  '  ri- 


gido'  et  •surus.'  Idem. 

s  Creduas]  Plaut.  in  Bacchid.  Ant. 
Aug. 

Creduas]  Locus  Plauti  est  Bacchid. 
III.  3.  Sic  et  Amphitr.  '  o  Dt  faci- 
ant  ut  tu  quoque  Concisus  pugnis, 
et  illisis  dentibus,  id  impransus  cre- 
duas.'     Et  alibi  plus  vicies.  Dac. 

*<  Creperum,  dubium]  Lucret.  lib.  v. 
'  Exajquataque  sunt  creperi  certanii- 
na  beili.'  Sabinani  vocem  osse  ait 
Varro  1.  v.  '  Crepusculum  a  cripero, 
id  vocabulimi  sumserunt  a  Sabinis  ; 
unde  veniunt  Crepusci  nominati 
Amiterno,  quod  eo  tempore  erant 
nati,  Ut  Lucii  prima  liice  in  crea- 
tione,  crepusculum  significat  dubi- 
um  ;  ab  eo  res  dubia^  dictae  creperae, 
quod  crepusciilum,  dies  eliain  num 
sit,  an  ima  nox,  miiltis  dubiuin.'  Sed 
creperus  et  crepusculum  a  crepus.  At 
crcpus  Sabini  ab  Hebiaao  mN  ((Xirepa. 
Idcm. 

'  Unde  increpitare]  Rlale  hic  Fes- 
tiis  a  crepera,  incrcpitare  dixit,  nam 
est  a  verbo  crepare,  quod  clamare  sig- 
nificat.  Et  ita  ipse  Festus  in  voce 
'  increpitare.'     Locum  adi.  Idem. 

•^  Crepidines]  Saxa  prominentia. 
Proprie,  basis  saxornm,  summitates 
riparum,  aliquando  etiam  niargofon- 
tis,  iacus,  ut  Grasce  Kp-qtris.  Idem. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.    III.  193 

Crepitulum  "  '  ornameutum  capitis  :  id  enim  in  capitis  mo- 

tu  crepitum  facit. 
Crepos"™  Romani  lupercos  dicebant  a  crepitu  pellicula- 

rum,  quem  faciunt  verberantes.     Mos  enim  erat  Romanis 

in  lupercalibus  nudos  discurrere,  et  pellibus  obvias  quas- 

que  feminas  ferire. 
Cretere  '^ "  vocabulum   trahitur   a   cratere,   quod   vas   est 

vini. 
Crevi  °  modo  significat  hereditatem  adii :  modo  major  aeta- 

te,  velcensuP  sum,  modo  judicavi: ''  mododivisi:'  quas 

omnia  a  duobus  verbis  cresco  et  cerno  veniunt :  cujus 


11  Scribitur  et  Crepidulum  et  crcpiculum. — 12  Alii  legiint  Creppos. — 13  Ed, 
Scal.  Creterre.  Legendum  inonet  Dac.  Creterrce  vel  CretercE,  ab  lonico 
KprjTrjpa. 


NOT^ 


'  Crepitulum]  Apud  Tertullian. 
Crepidulum  in  lib  de  Pallio :  '  et  sto- 
lam,  suppainm,  ciepidulum,  et  cali- 
andriim.'  Jos.  Scal. 

Crepitulum]  Scribitur  et  crepidtdum 
et  crepicidum.  Meminit  Tertuil.  in 
lib.  de  Pallio  :  '  Et  stolani,  suppa- 
rum,  crepidulum,  et  Caliandrum.' 
Sed  mihi  suspicio  est  apud  Festum  et 
Tertull.  vitiose  scriptum  esse  crepi- 
dulum,  sive  crepitidum,  pro  cupididum. 
Nam  in  Glossis  Arabico-Lat.  legitur 
'  capedulum,  veslimentuni  capitis.' 
Dac. 

""  Crepos]  Alii  legunt  Creppos.  Ln- 
perci  Panos  Lycei  Sacerdotes  ab  E- 
vandro  Arcade  Romam  translati,  sa- 
cra  lupercalia  vocabantur,  15.  Ka- 
iendas  Maias  solita.  Ovid.  Fast.  ii. 
'Tertiapost  idus  nudos  Aurora  Lu- 
percos  Aspicit,  et  Fauni  sacra  bicor- 
nis  eunt.'  Nudi  luperci  discurre- 
bant,  pelle  Caprina  tamen  aniicti,  ut 
et  ipsius  Dei  simulacrum,  et  per  las- 
civiam  discurrentes  pellibus  caede- 
bant  obvios.  Unde  a  pellium  crepi» 
tu,  crepi  sunt  dicti.    Idem. 

"  Cretere]  Vide  Noniimi.  Idem. 
Dclpk.  et  Var,  Clas.  Vomp. 


°  Crevi]  Non  proprie  significat 
'  liereditatem  adii :'  sed  cretionem 
aditio  liereditatis  statim  seqnebatur. 
Vetus  Glossarium  :  '  Cernitoque,  Koi 
iyXftpvo'o.Tci}.'  Ita  enim  legenduni 
est.  Quasi  diceret,  ut  eam  possit 
adire  :  agat,  aggrediatnr.  Jos.  Scal. 

Crevi,  hereditatem  adii]  Cernere 
hereditatem  non  proprie  significat 
hereditatein  adire,  sed  videre,  cer- 
nere,  an  illam  expediat  adire  necne. 
Unde  cretio  dicebatur  certorum  die- 
rum  spatium,  quod  iustitnto  heredi 
dabatur  ad  dcliberandum  ntrum  be- 
reditatera  adire  vellet,  et  formulae 
comparatae  ad  cretionem  erant  ejus- 
modi :  '  Titius  heres  ineus  esto,  cer- 
nitoque  in  diebiis  centuni  pruximis: 
nisi  ita  creverif,  exeres  esto.'  Dac. 

P  Modo  major  atate,  vel  censu]  A 
verbo  cresco  qnod  a  Kpaivnu,  implere, 
absolvere.  Idem, 

"5  Modo  judicavi]  Pacuv.  in  armo- 
rum  judicio  :  '  Et  aequum  et  rectum 
est  quod  postulas,  jurati  cernant.' 
Idem. 

^  Modo  dimsi]  Unde  '  increta,'  'in- 
divisa.'   Vide  suo  loto.  Idem, 
lest,  N 


194 


SEXTI    POMPEll    FESTI 


unius '  origo  ex  Graeco  trahitur,  quod  illi  x^a/veiv  dicunt 

perficere. 
Crines  *  a  discretione  dicti,  quam  Groeci  xphiv '+  appellant : 

nam  iidem  eos  xgiv/Saj  vocant. 
Crocatio,'^ "  corvorum  vocis  appellatio. 
Crocotilum,''  valde  exile.     Plautus :  Extortis  talis^  cum 

crocotilis  crusculis.* 


14  Alii  SidKpiffiv. 
Crotilum,  tenue. 


Vid.  inf. — 15  Legendum  monet  Dac.  Crociiio:  et  mox, 


NOTiE 


'  Cujusunius']  Verbicrfsco  scilicet. 
Vide  snpra.  Idem. 

'  Crines~\  Nam  iidem  eos  KpivlSas 
vocant.  Falsum  :  et  snspicor  ne  hic 
quidem  Graecam  vocem  desiderari  : 
sed  potins  legendum  :  Nam  ideo  eos 
crines  vocant  :  ideo,  inqnit,  propter 
Kpiaii',  crines  vocant.  Jos.  Scal. 

Crines']  A  Kpivw,  divido,  discerno. 
Unde  et  discerniculiim  acus  qua  niti- 
lieres  capillos  discernunt,  dividunt. 
Sed  falsum  est  quod  subjungit  Fes- 
tus,  nam  iidem  eos  KpivlSas  vocant. 
Legendum  putat  Scaliger,  ideo  eos 
crines  vocant.  Quod  perquam  verisi- 
mile  est.  Ideo,  inqnit,  propter /cptViJ/ 
vel,  ut  in  margine  dtdKpKriv,  Crines  to- 
cant.  Et  re  vera  crinis  oomam  in  plu- 
res  ffftpas  sive  ordines  divisam  dis- 
cretamque  significat.  Dac. 

"  Crocatio]  Legendnm  crocitio,  a 
verbo  crocirf,  crocitare.  Aulul.  'Si- 
mul  radebat  pedibus  terram  et  voce 
crocibat  sua.'  Idem. 

^  Crocolilum]  Lcgendum  crotilum, 
tenue  ;  unde  '  succrotiliim '  et  '  suc- 
crotila,'  quae  vide  suo  loco.  Idcm. 

y  Extortis  talis]  Cum  talis  inflexis. 
Sic  in  '  succrotila.'  Et  hanc  lec- 
tionem  agnoscit  etiam  Priscianiis  : 
sed  in  voce  schoeniculas  et  voce  todi 
aliam  lectionem  scqnitur  Festus 
nempe  cum  extritis  talis.  Ita  ut  quid 
seqni  debeas  incertum  sit :  homines 


cum  extritis  talis  \at<nroSiat  ab  Athe- 
niensibusdicebantur,ut  in  Conjecta- 
neis  notavitScaliger,  quanquam  non- 
nuili  dicunt  \a«rn-o5('as  eos  esse  (jui 
SpfiravicSfts  liabeaut  pedes,  ut  ii  sunt 
qiios  falcones  a  Veteribus  vocatos 
esse  testatur  Festus.  Idem, 

^  Cum  crocotilis  crusculis]  Lcgen- 
dum,  ut  supra,  cum  crotilis  crusculis. 
Sed  mirum  quam  parum  sibi  Festus 
constans  sit,  qiii  iii  'snccrotila'  scrip- 
serit  succrotUis  crusculis,  et  in  voce 
•  todi,'  cum  todellis  crusculis,  quae 
etiani  vera  lectio  esse  possit.  Immo 
et  eam  asserere  videtur  Priscianu», 
qui  hiinc  Plauti  loriini  laudat,  cum 
todcjiis  crusculis.  Todenis  manifesto 
corriiptiim  ex  todcllis.  Neque  sine 
ratione,  ciiin  todi  sint  parvae  aves,  a 
quibus  criiscula  exiiia  et  tenuxa  todella 
dicantur,  praesertim  cum  siinili  tra- 
latione,  ut  in  Conjcctaneis  suis  nota- 
vit  Scaliger,  Eubulus  comicus  dixerit 
ffK(\ri  Ko^lxov,  ab  ea  minutula  avi- 
culascilicet  qnae  K6<ptxos  dicitur,  Ita 
enim  ille  de  Tiieano  meretrice  ;  'H 
Qeavi)  S'ovxl  ffnpr}v  iartv  airoTtrtAntvTi ; 
BA.€/i/ia  Kol  ipciivii  ywatKbs,  to  ffKfKr)  Si 
Ko\p'txov.  Id  est,  '  Theano  vero  nonne 
capilium  avulsa  esti'  habetque  VuN 
tum  et  vocem  nuilieris,  crura  vero 
copsichi,'  sive  todi.  In  priori  versu 
vidctnr  Eubuliis  Aristophanem  imita> 
tu8  qui  in  opviO.  ait :    2u  «oij//xv  7« 


DE    VERBORUM    SIGN IFICATIONE    LIB.    III. 


195 


Crocotinum  ^  genus  operis  pistorii. 

Crucium,''  quod  cruciat.     Unde   Lucilius    vinum  insuave 

crucium  dxit. 
Crumina  sacculi  genus.     Plautus  :  Dii  bene  vortant,  tene, 

crumina  minuerint  triginta  minae."^ 
Crusculum  '^  deminutivum  a  crure. 
Crustariae  tabernae''  a  vasis  potoriis  crustatis  dicta^. 
Crustumina  '^ «  tribus  a  Tuscorum  urbe  Crustumena  dicta. 


16  '  Versus  Plaiiti  mendosns  ita  legi  debet :  Di  hene  vortant :  tene  crimi- 
nam:  in  ea  erunt  triginta  mince.'  Jos.  Scal.  Idem  censet  Dac. — 17  Al.  Cru- 
stumerina,  et  mox  Crustumeria  pro   Cruslumena. 


NOTvE 


aKOApiov  airoreTiXinfvcf).  *  Tii  simiiis  es 
copsiclio  depili.'  Idem. 

a  Crocotinum'\  A  croco  dictum,  sed 
oijusmodi  fiierit  inconipertiim  est. 
JJem. 

^  Crucium']  '  Crucium  vinnni '  Lu- 
cilius  dixit  imitatione  Aiexidis,  qui 
de  vino  Corintliio  ita  pronunciat  : 
Olvos  ^(VLKos  iraprjv.  6  yap  Kopivdtoi 
Ba(Tavian6s  iari.  Jos,  Scal. 

Crucium'\  Viiinm  insiiave,  et  qnod 
cruciat,  crucium  dixit  Lucil.  imita. 
tione  Alexidis  qiii  de  vino  Corintliio 
ita  pronuntiat  :  Ohos  ^eviKhs  vapriv.  u 
ydp  KopivBios  BaffavKTjxds  fart.  id  est, 
'  Vinum  patrium  ade rat :  nam  Co- 
rintbium  crucium  est.'  Dac. 

=  Crusculum]  Supra  :  '  cum  crotilis 
crusculis.'  Plaut.  Idem. 

«J  Cruslaricb  taherna]  Ubi  vasa  po- 
toria  crustata  vendebantur.  Crustae 
autera  emblematis  genus  quod  inse- 
rebatur  vasculis  atque,  cum  vellent, 
detraliebatur,  uti  et  emblemata.  Ci- 
cero  in  Verr.  vi.  '  crustse  aut  einble- 
inata  detrabuntur.'   Idem. 

e  Crustumina]  Dionysius  lib.  ii. 
Plutar.  in  Romulo,  Stepb.  de  urbi- 
bus.  '  Crustomeriani '  Sabinorum  ur- 
bem  appellant.  Livius  lib.  i.  'Crus- 
tuminium  '  et  '  Crustumerium,'  et  lib. 


II.  '  Criistumeriam  Latinorum.'  Virg. 
lib.  VII.  yEn.  '  Crustumeros.'  Silius 
lib.  vm.  '  Crustuminm.'  Servins 
'  Crustuminm,'  et  '  Crustnmerinm.' 
Cicero  pro  Plancio  et  pro  Balbo 
'  Crustnminam  tribnm.'  Virg.  iib.  ii. 
Georg.  'Crustumia  pira.'  Columella 
lib.  v.  cap.  10.  et  lib.  xn.  cap.  10.  et 
Plin.  lib.  XV.  cap.  15.  et  lib.  xxrv. 
cap.  7.  et  Cloatiiis  apud  Macrobium 
lib.  III.  Saturn.  '  Crustuiuina  :'  prinia 
syllaba  clv.  in  monumentis  aliqnot 
videmus  ;  in  aliis  crv.  pro  tribu.  Eli- 
gat  ex  bis  lector,  quod  seqiiatnr: 
mibi  Crustumina  tribus  placet,  et 
Crustumeria  urbs  Latinoriim.  Ant. 
Aug. 

Crustumina']  Non  prsetermittendum, 
quod  Cassius  Eiiiina  apiul  Serviiim 
Danielis  nostri  scribit:  '  Siciiltim 
quendam  nomine  nxoris  sua-  Cly- 
temestrae  condidisse  Ciytemestrum, 
mox  corrupto  nomine  Crustumerinni 
dictum.'  Clytemestram  vero  sine 
N,  pro  Clytemnestra,  et  Auson.  dix- 
it, '  Vindicem  adulterii  cniu  Clytem- 
estra  necet.'  Jos.  Sval. 

Crnstumina]  In  al.  Crustumerina 
ab  oppido  Crustumerio.  Quod  in  Sa- 
binis  statuil  Livius.  Sed  apiid  illum 
inconstanti  scriptura,    Legitur  Con- 


IDG 


SRXTl    POMPEII    FESTI 


CuBAM'*f  Sabini  vocant  eam,  quam  militares  lecticara  : 

unde  videtur  derivatum  esse  cubiculum. 
Cubans'  auspicatur,  qui  in  lecto  quaerit  augurium. 
Culcita,''  quod  tomento  inculcatur,  appellata. 
Culigna  '9 '  vas  potorium.     Cato,  Culignam,  inquit,  in  foeno 

Graeco  ponito,  ut  bene  oleat.     Culigna  vas  vinarium  a 

Graeco  dicta,  quam  illi  dicunt  x6\txct. 
Culina  ^  vocatur  locus,  in  quo  epulae  in  funere  comburun- 

tur. 


19  Legit  Scal.  quam  illi  dicttnt  Kv\ixvr\v,  quod  probat 


18    Alii  Cumbam. 
Dac. 

NOTyE 
struminum,  Ciustomerium,  et  Crjisto-  Plaut.  Ciiicul 
meria.  '  Ciustunieios  '  vocat  Virg. 
lib.  VII.  '  Ardea,  Crustunierique,  et 
tunigerJE  Antemnap.'  Quae  sciiptu- 
lae  vaiietas,  in  re  adeo  incerta,  facit 
ut  nihil  pronuntiare  audeam.  Tamen 
ad  vulgatam  lectionem  retinendaui 
me  Plinii  locus  vthementer  movet : 
'  Crustumenus,'  inquit,  '  ager  veteris 
oppidi  nomen  retinet  in  Tuscia.'  Et 
Cicero  pro  Flacco:  '  In  Crustumino 
aut  in  Capcnati  agro.'  Idem  Cicero 
pro  Planc.  et  pro  Balbo  '  Crustnmi- 
iiam  '  tribiim  nominat,  et  ita  in  Lapp. 
Dac. 

^  Cubam]  A  cubo,  quod  ibi  militcs 
cubabant,  cuni  aii, '  lecticam,  ut  nii- 
litares  vocant;'  lecticas  militares  in- 
telligit,  quje  Graecis  x<^l^^^vaSf^  di- 
cuntiir,  etxcMewai.  Eurip.  in  Rlieso  : 

A€?7r6    X^h^^^VaS    (pvWOITTpWTOVS.      '  Re- 

linque  lecticas  foliis  stratas.'  Talem 
Varro  lecticam  intelligit  lib.  iv. 
'  Lectica,  quod  legebant,  unde  eam 
facerent,  stramenta  atque  lierbas,  iit 
etiam  niinc  fit  incastris;'  sunt  qiii 
legant  cumbam  pro  cubam,  sed  cubam 
vera  lectio.  Idem. 

s  Cubans]  Virgil.  '  Pellibus  incu- 
biiit  stratis,  somnosque  petivit.'  Jos. 
Scal. 

Cubansl  Inteidum  qui  a  Divis  re- 
sponsa  vel  alia  petebant,  in  eorum 
fano  cubare  solili.   '  Incubaro  '  dixit 


1.  'Id  00  fit  quia 
hic  leno  aegrotns  incubat  In  /Esculapi 
fano.'  Et  II.  2.  '  Namque  incubare 
satiiis  te  fuerat  Jovi.'  Et  Virg.  vii. 
iEneid.  '  Peilibus  incubuit  stratis, 
sonmosque  petivit  :  Multa  niodis  si- 
niulacra  videt  volitantia  rairis.'  Ubi 
Servius  :  '  inciibare  dicuntur  proprie 
lii,  qui  dormiunt  ad  accipienda  re- 
sponsa.  Undeest:  ille  incubat  Jovi. 
Id  est,  dormit  in  Capitolio  ut  responsa 
possit  accipere.'  Neque  in  templis 
tanttim  incul)abant,sed  et  in  tumiilis, 
ut  de  Augilis  tradunt  Mela  et  Hero- 
dotns.  Vide  '  Manes.'  Porro  no- 
tandiim  Festiimaus/iicatN)'  dixisse  pro 
'oraciila  consulit,'  et  '  augurium,'  fa« 
tum,  oraciiluin.  Dac. 

''  Culcita']  Huic  Festi  loco  lucem 
dabit  alter  Varronis  lib.  iv.  '  Post- 
qiiam  transierunt  ad  cnlcitas,  quod 
in  cas  acus  aut  tomentum  aliudve 
quid  calcabant,  ab  iuciilcando,  cul- 
cita  dicta  :'  tomentnm  proprie  est 
exciiiciis  pilis:  Borram  vulgo  vocant. 
Idem. 

'  Culigna]  Vas  vinarium.  Glossar. 
'  culigna,  (TK€vos  otvov,  vas  vini.'  Ca- 
to  cap.  132.  '  Jovi  Dapali  Culignam 
viiii,  quantumvis,  polliiceto.'  A  Grce- 
co  dicta  quam  illi  dicuiit  KvMKa.  Lege 
cuin  Scaligero,  kvKIxvtjv.  Idem, 

•»  Culiua]  Poeta  innominatus  :  'Ne- 
que  in  culiiiani,  ct  uncta  compitalia, 


DE    VKRBORUM    SIGNIFICATION  K    LIB.    III. 


197 


Culiola '  cortices  nucura  viridum,  dicta  a  similitudine  cu- 
leorum,  quibus  vinum  sive  oleum  continetur. 

Culticula  ^° "'  fusticulus  quidam  ligneus  in  sacris  dicebatar. 

Cumalter"  significat  cum  altero,'  dictum  ab  antiquis  ita 
brevitatis  causa,  ut  sodes,  pro  si  audes,  scilicet,  pro  scias 
licet,  sis,  pro  si  vis. 

Cumeram  ^  °  vocabant  antiqui  vas  quoddam,  quod  opertura 


20  Mss.  Culcitula.    Vide  Not.  inf.— 1   Quidam  legunt  cum  aliter.—2  Om- 
nino  legenduni  monet  Dac.  Cumerum. 


NOT.^ 


Dapesque  ducis  sordidas.'  Ev<xrpa.s ans 
vocari  jamdudum  monuinius.  Signi- 
ficat  et  culina  rhv  a(pf5pa>va.  Glossa- 
rium  :  '  Culina,  aTrdTraTos.'  Item  : 
'  Conciavis,  et  culina,  a((>eSpdiv,air6TTa- 
Tos.'  Glossae  Isidoii:  'Cuiiiia,  )a- 
trina,  secessum.'  Pelronius  :  '  Qui 
inter  ha?c  nutriuntur,  non  niagis  sa- 
pere  possunt,  quam  bene  olere,  qui 
in  culina  iiabitaut.'  Jos.  Scal. 

Culina]  Aggenus  Urbicus  de  agro- 
rum  controversiis  :  *  Culinae  vocantur 
in  suburbiis  loca  inopum  funeribus 
destinata.'  Et  hoc  sensu  iegitur  in 
Catalect. '  Neque  in  culinam,et  unc- 
ta  compitalia,  Dapesque  ducis  sordi- 
das.'  Has  culinas  Aristopbaues  tHff- 
Tpas  vocavit  in  Equit.  'Ej'  ralaiv  etfcr- 
rpais  Kovdv\ots  7jpfji.orT6iJ.7iv.  '  Ego  in 
culinis  pugnis  aptabar  probe.'  Sig- 
nificat  et  culina  a<pe5puva,  cloacam, 
secessum  exonerandi  ventris  causa. 
Glossae  Isidori,  '  culina,  latrina,  se- 
cessum.'  Neque  tamen  de  ea  intel- 
ligendus  locus  Petronii  :  '  Qui  inter 
haec  nutriuntur  non  magis  sapere 
possnnt,  quam  bene  olere,  qni  in  cu- 
lina  habitant:'  hic  enim  culina  est 
coquina,  qnod  et  doctiss.  Bourdelo- 
tius  vidit.  Nempe  ex  imitatione 
Plautina  in  Mostell.  Dac. 

'  CuUola'\  Eadem  dicuntur  verbo 
'Gulliocae.'  Ant,  Aug. 

Culiola]  A  culeus,  saccns  ex  corio. 


culeolum,  et  culiolum  factum  :  dice- 
bant  etiam  culiola  in  fceminino,  unde 
Guliola,  C  in  G  mutato.  Mendose  le- 
gitur  in  Gloss.  gutiUioca,  aapva  ^aKpd. 
Trapa  AovKiWicji.  lege  GuUiolce.  Item 
guUica,  Kapvorofxia.   Dac. 

'"  CuUicula]  In  Mss.  cutciiula,  a  cul- 
cita  scilicet.  Sed  quid  ad  fustem 
culcita  ?  An  dicendum  cum  Voss. 
cuUicula  esse  a  cuUro  qnasi  cuUriculaf 
Sed  litem  dirimit  liber  antiquus,  ubi : 
Culcitula  /asciculus  quidam  in  sacris  di- 
cebatur.  Culcitulaergo  parva  culcita. 
Et  de  pulvinaribus  forsan  hic  locus 
intelligendus,  in  quis  Struppi  sive 
Deorum  capita.  Vide  '  Struppi.' 
Idem. 

n  CumaUer]  Dictum,  utinEpistola 
Cassii, '  Inpraesentiarnm,'  '  Cumpar- 
tim,'  '  cnmprime,'  et  similia.  Jos. 
Scal. 

CumaUer]  Saepe  prjepositiones  cum 
nominibus  junctas  invenies.  Sic  'in- 
praesentiarum,'  '  cuni  partim,'  '  cum- 
prime,'  et  similia.  CumaUer,\>iocum 
aUero.  Quidam  legnnt  cumaUer,  pro 
cum  aliter.  Sed  niagis  placet  cum  al- 
iero.  Dac. 

o  Cumeram]  Varro  lib.  vi.  de  Ling. 
Lat.  •  Igitur  dicitur  in  nuptiis  Camil- 
lus,  qni  cnmerum  fert,  in  quo  qnid  sit 
in  ministerio,  pleriq.  extrinsecus  ne- 
sciunt.'  Ita  Macrobius  etiain  legit 
lib.  III.  cum  apud  Varronem  cum  me- 


1^8 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


in  nuptiis  ferebant,  in  quo  erant  nubentis  utensilia,  quod 

et  camillum  dicebant,?  eo  quod  sacrorura  ministrum  xa- 

fx.iXKov  appellabant. 
Cumerum''   vas  nuptiale  a   similitudine  cumerarum,  quae 

fiunt  palmeae  vel  sparteae  ad  usum  popularem,  sic  appel- 

latum. 
Cum  imperio  esse  ^  "^  dicebatur  apud  antiquos,  cui  nomina- 

tim  a  populo  dabatur  imperium. 
Cum  populo  agere,^  hoc  est,  populum  ad  concilium,  aut  co- 

mitia  vocare. 


3   AI.  est. 


NOTjE 


rumsit.  Fiil.  Ursin. 

Cumeram]  Omnino  Ipgendnm  cume- 
rum,  nam  vas  illud  quo  nubentis  uten- 
silia  ferebantur  constanter  cumerum 
non  cumera  dicebatur.  Innuit  ipse 
Festiis  infra,  qui  etiam  discrimen  il- 
lud  inter  utrumque  ponit,  ut  cumera 
sit  ad  usum  popularem,t'umerum  vero 
ad  nuptias.  Firmat  etiam  Varro  lib. 
vr.  '  Igitur  dicitur  in  nuptiis  Cas- 
milhis,  qiii  cumeriim  fert,  in  qiio  qiiid 
sitin  ministerio,  plerique  extrinseciis 
nesciiiDt.'  Porro  liic  mos  a  Grjecis 
deductus  est,  apud  quos  puer  ille  in- 
genuus,  quem  casmillum  Latini,  ipsi 
vero  vocant  an^teaXri,  lioc  est,  patri- 
mum,  matrimum,  iv  \iKvcf>,  qui  hic  di- 
citur  cumerum,  male  cumeram  dici  pu- 
tavit  Scaliger,  panes  gestabat  cum 
hac  intentione  :  f<j>vyov  KaKhv,  evpov 
&lj.eivov.  i.  '  malum  fugi,  meliiis  inve- 
Bi.'  Dac. 

p  Quod  et  camillum  dicebaiit]  Vide 
'  Camillus.'  Idem. 

1  Cumerum]  Vide  supra.  A  cume- 
ra,  cvmerum ;  est  aiitem  cumera  vas 
vimineumveletiam  ficrile,quo  plebcii 
homines  fnimentacondebant.  Horat. 
in  Sat.  'Cur  tua  pliis  laudes  cumeris 
granaria  nostris  ?'  Idem. 

f  Cum  imperio  essc]  De  imperio  mi- 


litari  hic  Festns  loquitur ;  nam  cum 
imperio  esse  dicebatur  dux,  qui  im- 
perabat  exercitui,  unde  saepius  apud 
iiistoricos  invenies  ex  formula :  '  Cum 
imperio  missus,'  *  cum  imperio  mit- 
tere.'  At  vero  infra,  cum  potestate 
csse  dicebatur  magistratus  qui  juris- 
dictionem  habebat,  et  civili  aliquo 
munere  fiingcbatur,  quae  potestas  in- 
terdum  '  civile  imperium '  dicebatur : 
namsemper  civilis  est  potestas.  Ci- 
cero  pro  Fonteio  :  '  Ecquis  unquam 
reus,  in  honoribus  petendis,  in  potes- 
tatibus,  in  imperiis  gerendis  sic  accu- 
satus  esl?'  Uipian.  instit.  i.  '  Popu- 
lus  ei  et  in  eum  omne  suum  imperi- 
um  et  potestatem  conferat.'  Idem. 

s  Cum  populo  agere]  Est  vocare  po- 
pulum  ad  consilium  aiit  comitia,  eum- 
que  rogare  ut  suffragiis  suis  quid  ju- 
beat  aut  vetet.  At  vero  '  agere  apud 
populum '  est  concionem  habere  ad 
populum  sine  iilla  rogatione.  Hoc 
omnibus  diebus  fieri  licebat,  et  non 
magi>tratu  tantum,  sed  etiam  a  pri- 
vato  senatore,  magistratu  ei  concio- 
nem  dante.  Illiid  comitiali  tantum 
die,  a  solo  etiam  magistratu.  Messala 
de  auspiciis  i. '  Si  concionem  liahere 
voluut,  utiue  cum  populo  agant.'  Au- 
son.  Popma.  Idcm. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    III. 


199 


Cum  potestate  esse*'  dicebatur  de  eo,  qui  a  populo  alicui 

negotio  praificiebatur. 
Cuncti "  significat  quidem  omnes,  sed  conjuncti  et  congre- 

gati ;  at  vero  omnes  etiam  si  diversis  locis  sint. 
Cuniculum/  id  est,foramen  sub  terra  occultum,  aut  ab  ani- 

mali,  quod  siraile  est  lepori,^  appellatur,  quod  subterfos- 

sa  terra  latere  cst  solitum  ;  aut  a  cuneorum  similitudine, 

qui  omnem  materiam  intrant  findentes. 
Cunire  ^  est  stercus  facere  :   unde  et  inquinare. 


4  Al.   C.  p.  est. 


*■  Cum  potestale  esse]  Vide  snpra 
'  Ciim  imperio.'  Idem, 

»  Cuncti]  Idem  Ascon.  in  divinat. 
'  Ciincti  simiil  oranes  qnasi  conjunc- 
ti.'  Sic  Virg.  i.  JEn.  *  Cuncti  nam 
lectis  navil)us  ibant.'  Ubi  Servius  : 
*  Sane  cuncti  non  idem  significat 
quod  omnes  :  Cicero  saepe  ait,  cuncti 
atque  omnes,  quia  omnes  non  statim 
sunt  cuncti,  nisi  iidem  simul  sunt 
juncti.'  Omnes  de  universis  numero 
distinctis  dicitnr.  Virg.  '  Rex  Jupi- 
ter  omnibus  idem.'  Et  Sallust.  '  Om- 
nes  homines  qui  sese  student,'  &c. 
Idem. 

"  Cuniculuml  Contra  Varro  lib.  i. 
de  Re  Rust.  cuniculum  animal  a  cu- 
niculis,  id  est,  foraminibus  subterra- 
neis  dictum  putat.  Ejus  verba  sunt : 
'Cuniculi  dicti  ab  eo  quod  sub  terra 
cuniculos  ipsi  facere  soleant,  ubi  la- 
teant  in  agris.'  Sed  verisimilius  ab 
animali  nomen  inditum,  quod  miles 
cuniculos  fodiat  animalis  hujus  imi- 
tatione.  Est  autem  Hispanicum  vo- 
cabulum  cuniculus.  Plin.  lib.  viii. 
cap.  53.  '  Leporum  generis  sunt,  et 
quos  Hispania  cuniculos  appellat.' 
Idem  Galen.  lib.  iii.  ^iian.  de  Ani- 
mal.  lib.  xiii.  cap.  15.  Idem  et  alii 
multi ;  scd  tandem  veie  ostenditeru- 
ditissimus  yligid.  Menagius,  in  per- 


NOTiE 

amoeno  illo  de  juris  amoenitatibus  li- 
bro,  cuniculum  Graecuni  esse  origine, 
'  Kvaiv,  Kwhs,  KwtKhs,  cunicus,  cuni- 
culus,'  id  est,  '  caniculus,  ab  v<o,  kvu, 
Kvoov,'  &c.  Cuniculus  enim,  inquit, 
proprie  et  primario  est  foetus  anima- 
lis:  transiit  postea  ad  XayiSus  yeupv- 
Xovs,  '  lepusculos  terram  fodientes.' 
Ita  cunieulos  Strabo  eleganter  appcl- 
lat,  cunique  cuniculorum  ferax  esset 
Hispania,  (unde  cuniculosam  Celtibe- 
riam  dixit  Catullus,)  rh  cuniculus  vo- 
cem  esse  Hispanam  falso  creditnm 
est :  non  igitur  animal  a  snbterraneis 
meatibus,  ut  scripsere  Varro  et  Pli- 
nius,  nomen  accepit,  sed  meatus  sub- 
terranei  ab  auimali  dicti  sunt,  ut  rec- 
te  Martialis  :  '  Gaudet  in  effossis  ha- 
bitare  cuniculus  antris :  Monsiravit 
tacitas  hostibus  ille  vias.'  Idem. 

y  Quod  simile  est  lepori]  Vere  lepus 
non  est.  Leporum  tria  genera  facit 
Varro  lib.  iii.  de  Re  Rust.  et  de  cuni- 
culo:  '  Tertii,'  inquit,  '  generis  est> 
quod  in  Hispania  nascitur,  simile  nos- 
tro  lepori  ex  quadam  parte,  sed  hu- 
mile,  quem  cuniculum  appellant.' 
Idem. 

z  Cunire]  A  coenum,  cunap,  cunire, 
inquinare,  inquinamentum,  ancimu- 
lentum.  Vide  in  voce  '  Ancunulen- 
ts.'     A  ceenum  dictaE  sunt  cuncP,  ut 


200 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Cupes^"  et  cupedia  antiqui  lautiores  cibos  ^  nominabant: 
inde  macellum  ^  forum  cupedinis  appellabant.  Cupedia 
autem  a  cupiditate  sunt  dicta,  vel,  sicut  Varro  vult,  quod 
ibi  fuerit  Cupedinis "  equitis  domus,  qui  fuerat  ob  latro- 
cinium  damnatus. 

Cupressi  "^  mortuorum  domibus  ponebantur  ideo,  quia  hujus 


5  Alii  ciphos. 


NOTyE 


a  '  Pflena,'  'piinire:'  ce  siepissime 
abit  in  m.  Cunire  antem  proprie  dic- 
tum  videtnr  de  infantibnscnnas  ster- 
core  fredantibus.  Idem. 

*  Cupes]  Varro  iv.  de  Latino  ser- 
mone  :  *  Ad  corneta  forum  cupedi- 
nis,  a  fastidio.'  Ita  enim  legitur  in 
manuscripto :  et  recte.  Fastidium 
enim  est,  quod  vnlgus  Gallorum  dicit 
Friandize:  etfastidiosus,  Friand.  Ita- 
lice  Giotto:  a  glutiendo  :  vetustissi- 
mus  orator  Favorinus:  *  Is  nnnc  flos 
caenae  habetur  inter  istos,  f|uibus 
sumtus  et  fastidinm  pro  facetiis  pro- 
cedit.'  Isidorns:  '  Cuppes,  fastidio- 
su8,  cupidus.'  Glossarium:  '  Cupi- 
dus,  KunrSs.'  Lego,  Cupedius.  Kviirhs 
estre  vera,  quem  fastidiosnm  vocari 
admonuimns,  qui  non  multa,  ut  vo- 
ratores,  sed  electilia  edit  :  nequefa- 
cile  invenit,  quod  ad  palatum  faciat: 
significat  et  Kvivhs  parcum  :  quod  non 
recedit  a  prioresigniticatioue.  Porro 
Cupedinis  forum  est,  forum  piscato- 
rium,  ut  cognoscimus  ex  Apuleii  va- 
riis  locis.  Jos.  Scal. 

Cupes  et  cupedia]  Omnes  ciborum 
delicias  cupes  et  cupedia  vocabant  an- 
tiqui.  Plaut.  Stirh.  •  Nihil  moror  cu- 
pedia.'  Cupedia  autem,  quasi  caupe- 
dia,  non  a  Cupedio  quodam,  ut  piitat 
Varro,  sed  qiiod  in  canponis  vende- 
rentur.  Caupo,  copo,  cupo,  nnde  cupes 
et  cupedia.  Neque  etiain  caret  rati- 
one  a  cupidilaie  forum  cupidinis  dic- 
tura.    Nam  ct  idein  sciibit  Varro  lib. 


IV.  '  Miilti  foruni  cupedinis  a  cupidi- 
tate.'  Et  Cupedinem  pro  Cupidinem 
Veteres  dixisse  certnm  est.  Lncret. 
'  Quantae  conscindunt  hominem  cii- 
pedinis  arces  Solicitnm  curae?'  Fa- 
cit  etiam  quod  in  gloss.  legitnr  :  *  Cn- 
pes,  fastidiosus,  cupidiis."  Hujusce- 
modi  hominem  vulgo  vocamus /riand. 
Porro  qnod  hic  ait  Scaliger  ex  Apn- 
leio,  forum  cupedinis  et  forum  pisca- 
torium  idem  esse,  non  satis  firmo  ti- 
bicine  fultnm  est,  nam  ex  Varrone  et 
aliis  satis  constat  forum  cnpedinis  a 
foro  piscatorio  diversnmfuisse.  Dac. 

^'  Inde  macellum']  Vide  sno  loco, 
Idem. 

•=  Quod  ibi  fuerit  Cupedinis]  Varro- 
nis  locus,  quem  Festus  intelligit,  est 
cx  lib.  rerum  hiimanarum,  '  Nnme- 
rius  Eqnitiiis  Cupes,  inquit,  et  A. 
Omanius  jMaccllus  singulari  latroci- 
nio  mnlta  loca  habueriint  infesta.' 
Sed  ibi  non  cupedo  sed  cu;;£s  nomina- 
tur.     Unde  ergo  cupedinis?  Idem. 

^*  Cupressi]  Plinius  apud  Servium, 
qui  nonduni  editiis  est  :  ♦  Roniani 
moris  fuit,  proptercaerinionias  sacro- 
rum,  quibiis  P.  Komanus  obstrictus 
erat,  nt  potissimiiin  ciipressus,  qiiae 
excisa  renasci  non  solet,  in  vestibulo 
mortiii  ponerctiir,  neqiiis  impriidens 
fiinestam  domiim  rem  divinam  factu> 
riis  introeat,  et  (jiiasi  attaminatus  sus- 
cepta  peragere  non  possit.'  Ex  his 
Servianis  intelliges  quare  Plinius,  de 
ca  arbore  ioquensj  dixerit,  '  Diti  sa- 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.    III. 


201 


generis  arbor  excisa  non  renascitur  ;  sicut  ex  mortuo  ni- 

hil  jam  est  sperandum  :  quam  ob  causara  in  tutela  Ditis 

patris  esse  putabatur. 
Cura  *  dicta  est,  quasi  cor  edat  f  vel  quia  cor  urat. 
Curatores'^  dicuntur,   qui  pupillis   loco  tutorum  dantur : 

sive  illi,  qui  rei  frumentariae,  agrisve  dividundis  praepo- 

siti. 
Curia,^  locus  est,  ubi  publicas  curas  gerebant.     Calabra 


6  Alii  coreda. 


NOTyE 


cra,  ideo  et  funebri  signo  ad  domos 
posita.'  Novum  auteni  hunc  morem 
fuisse,  neque  tam  vetustum,  quam 
puiat  Servius,  vel  ex  eo  apparet,  quod 
peregrina  erat  arbor,  seroque  Romam 
advectafuit,  non  inultum  ante  Cato- 
nis  aetaiem :  neque  enim  de  ea  tam 
verbose  locutus  esset  Cato,  ut  notat 
etiam  Plinius :  divitum  autem  tantum 
nou  etiam  omnium  aedibus  praeponi 
solere  auctor  Lucanus  :  *  Et  non  ple- 
beios  luctus  testata  cupressus.'  Cu- 
jus  rei  causam  nullam  aliam  puto, 
quam  raritatera  arboris,  quod  initio 
pauci  in  agris  aiit  intra  nrbanas  vil- 
las  eam  arborera  instituebant.  Jos. 
Scal. 

Cupressi]  Servius  ad  illud  m.  JE- 
neid.  '  Et  fronde  coronant  Funerea.' 
'  Romani,'  inquit,  '  moris  fuit,'  &c. 
Ad  hunc  morem  alliidens  Horat.  Od. 
14.  lib.  II.  '  Neque  harum,  quascolis, 
arborumTe  praeter  invisas  cupressos 
Ulla  brevem  dominum  sequetur.'  Et 
Virg.  lib.  VI,  '  Ferales  ante  cupres- 
sos  Constituunt.'  Porro  non  omniuin, 
sed  nobilium  tantura  et  divitum  fu- 
neribiis  adhibebatur:  auctor  Luca- 
nus :  '  Et  non  plebeios  luctus  testata 
cupressus.'  Cujus  rei  causam  esse 
putat  Scaliger  raritatem  arboris, 
quod  iuitio,  paulo  ante  tempora  Ca- 
tonis,  pauci  in  agris  aut  intra  urbanas 
villas  eain  arboreminstituebant.  Dac. 


*  Cura]  Idem  Varro  lib.  v.  '  Cii- 
rare  a  cura,  cura  quod  cor  urat.' 
IdemServius;  proprie  autem  cura  de 
amore.  Virg. '  At  regina  gravi  jam- 
dudum  saucia  cura.'  Item  :  '  tua  cu- 
ra  Lycoris.'  Scaliger  a  KSpos  satie- 
tas  curam  dictam  putat :  sed  magis 
placet  esse  a  Kopfiv  purgare,  nt  pro- 
prie  ad  nitorem  domus  pertineat. 
Et  ita  Voss.  Idem. 

•"  Curatores]  Tutores  dicuntur,  qui 
impuberibus  dantur,  qui  se  per  aeta- 
tem  defendere  non  possunt,  curato- 
res  vero,  qui  tutoribus  siiccedunt  et 
dantur  puberibus.  Et  haec  voluit 
Festus,  cum  ait  curatores  loco  tuto- 
rum  pupillis  datos.  Ubi  eo  errasse 
videtur,  quod  puberibus,  non  pupillis 
darentur.  Nam  ex  juris  formula 
tutor  pupilliim  puberem  factum  ad- 
monebat,  ut  sibi  curatorem  sumeret. 
Tamen  extra  erroris  aleam  erit  Fes- 
tus,  si  dicamus  pupillorum  nomine 
puberes  aliquando  etiam  contineri, 
quod  verum  esse  sciunt,  qui  in  jure 
versati  sunt.  Idem. 

e  Curia]  Quod  ait  additas  esse 
quinque,  ut  in  sua  quisque  curia  sa> 
cra  publica  faceret,  est,  ni  fallor,  vel 
mendosum,  vel  falsum.  Licet  verbo 
Centumviralia,  xxxv.  curias  easdem 
esse,  existimet  tribus:  quod  contra 
Romanarum  rerum  inemoriam  est. 
Videndum  est,  an  recte  amoveri  pos- 


202 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


curia  ^  dicebatur,  ubi  tantum  ratio  sacrorum  gerebatur. 
Curiae  etiam  nominantur,  in  quibus  uniuscujusque  partis 
populi  Romani  quid  geritur :  7  quales  sunt  eae,  in  quas 
Romulus  populum  distribuit  numero  triginta:  (quibus 
postea  additae '  sunt  quinque :)  ^  ut  in  sua  quisque  curia 


7  Al.  digeritur.—S  Vide  Not.  g,  &c. 


NOTiE 


sint  ilia  verba  :  quibus  poslea  additoj 
sunt  quinque :  qiiae  fortasse  Pauli  snnt. 
His  ainotis  cetera  vera  sunt,  praeter- 
quarn  quod  de  nominibus  curiarum 
scribit ;  quod  nonnullis  faisum  esse 
videtur.  Ant.  Aug. 

Curia']  Asconius  in  Varr.  iii.  sen- 
tire  videtnr  tribus  et  rurias  easdem 
esse.  '  Tribus,'  inquit,  '  principio 
Ires  fuerunt,  Tat.  Ram.  Luc.  pos- 
tea  de  noininibus  Sabinarum  plures 
factcE  sunt,  quibus  deprecantibus  bel- 
lum  parentum  maritorunique  (initnm 
est ;  ad  postremum  xxxv.  factaa :'  et 
in  Verri.  ii.  '  Legitimos  omnes  tri- 
bus  babent  divisores  suos,  quos  Plau- 
tus  magistros  Curiarum  vocat  in  Au- 
lul.'  Vide  Verrium  apud  A.  Gell. 
lib.  xviii.  c.  17.  ubi  scribenduin  est, 
tribus  quoque  et  curias,  pro  eo  quod 
est  in  vulgatis,  decurias.  Ful.  Ursin. 

Curia]  Calabra.  Glossarinm:  '  Ca- 
labra,  iittwv,  PovXt):'  sane  hoc  ver- 
bo  iiriruva  significari  nunquam  legi. 
Supra  monuimus  inepti  mutilatoris 
verba  esse,  quibus  postea  sunt  addi- 
t<B  quinque.  Illa  vero  etiam  men- 
dosum  tinniunt  :  nomina  curiarum 
virginum.  Legendum  enim  Curium, 
aut  Curetium  Virginum:  vel,  si  mavis, 
Curiensium.  Sabinariim  enim  virgi- 
num  nomina  imposita  Curiis.  Jos. 
Scal. 

Curia]  Tribiis  niodis  accipitur  cw- 
ria.  Sed  ex  eadcm  semper  originc, 
nempe  a  cura.  Primo,  pro  loco  ubi 
senatus  consedit.     Varro  lib.  ii.  de 


vita  pop.  R.  '  Itaque  propter  curam 
locus  quoque,  quo  suam  quisqne  se- 
nator  confert,  curiam  appellat.'  Se- 
cundo,  qu£E  et  prima  vocis  origo,  pro 
loco  nbi  sacerdotes  ciijusqne  curize 
res  divinas  peragerent,  ut  '  curiaE 
veteres.'  Denique  pro  trigesima  parte 
populi  Roin.  qui  in  triginta  curias 
divisus  fnit.  Duas  priores  significa< 
tiones  Festus  aniplexus  est,  ut  et 
Varr.  lib.  vi.  '  Curia  duorum  gene- 
rum,  nam  et  nbi  curarent  sacerdotes 
res  divinas,  nt  cnrise  veteres,  et  ubi 
senatus  humanas,  nt  Curia  Hostilia, 
quod  primus  aedificavit  Hostilius  rex.' 
Apud  Festum  pro  geritur  quidam  li- 
bri  habent  digeritur.  Male,  ut  vide- 
tur,  nain  sacra  Festus  intelligit,  quae 
singiilae  cnriae  in  sacra  sua  aede  per 
sacerdotes  suos  peragebant.  Dac. 

'•  Calabra  Curia~\  Ad  collem  Capi- 
tolinum  sita.  Sic  dicta  a  calando,  hoc 
est,  locando.  Quod  universiis  popu- 
lus  ad  eam  calaretur,  vocaretur,  sin- 
giilis  calendis  ad  nonas  et  niindinas 
ediscendas.  Unde  liquet  Iianc  fuisse 
maximam  curiam,  omnibus  populi 
curiis  communem,  quam  supra  trigin- 
ta  reliquas  a  Roinulo  exstructas  Capi- 
toliiim  inter  et  Palatium  aedificasse 
Numam  testatur  Dionysius  lib.  ii. 
cap.  6.  Idem. 

'  Quibus  et  postea  addita''^  Non  vi- 
dco  ciir  haec  verba  viris  doctis  sus- 
pecla  sint,  cum  tribus  et  curitc  perpe- 
tuo  unuin  et  idem  fuerint,  aliud  ex 
alio  conflatum  corpiis  Romani  popiili. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.    III. 


203 


sacra  publica  faceret,  feriasquc  observaret ;  hisque  curiis 
singulis  nomina  Curiarum  virginum  ^  imposita  esse  di- 
cuntur,  quas  virgines  quondam  Romani  de  Sabinis  ra- 
puerunt. 
Curiales '  ejusdem  curiaj,  ut  tribules,  et  municipes.  Cu- 
rialcs   flamines  ■"    curiarum  sacerdotes.      Curiales  raen- 


NOTiE 


Qiiod  et  ipse  Festiis  aperte  nos  do- 
cet  iii '  centiimviralia.'  Locnm  adi. 
tdem. 

^  Nomina  Curiarum  virginum^  L^ge 
curium  virgimnn  aiit  curetium,  sive,  si 
mavis,  curiensium,  ut  monet  Scaliger. 
Ex  Curibus  Sabinis  seilicet.  Idem 
Liv.  lib.  I.  '  Itaque  cum  populnm 
in  curias  triginta  divideret,  nomina 
earum  ciiriis  imposuit.'  Sed  falsi 
snnt  et  Livins,  et  Festus,  aiiique  om- 
nes,  qui  idein  tradidere,  nani  ex  Dio- 
nysio  et  Plutarcho  certum  est  Curiis 
nonien  impositum  a  ducibus  et  eo- 
rum  patriis,  idque  etiam  ex  earum 
nominibus  qnas  snpersnnt  cnilibet  sa- 
tis  apertum,  etsi  infra  Festus  in  '  Po- 
piiia  '  tradit,  non  tantnm  a  viris  sed 
a  foeminis  quoque  tribus  noininatas. 
Veriim  in  antiqnitate  enucleanda  sa- 
tis  indiligentes  fuere  Romani  vete- 
res,  et  in  ea  raulto  accnratiores  Grae- 
ci,  ut  Dio,  Plutarcli.  Dionysius.  Idem. 

'  Curialcs']  Dicuntur  et  servi  Cn- 
riarum,  qui  etiam  post  desitam  Cu- 
riatorum  comitiornm  solennitatem  ea 
comitia  convocare  solebant.  Teren- 
tius  non  alios  intellexit,  *  Cnrialis 
vernula  est,  qui  me  vocat :'  nisi,  quod 
verins  pnto,  curialem  dixerit  ab  eo, 
quod  Graeci  censebant  servos  ex  tri- 
bn,  popnlo,  et  ciiria  dominorum.  Ita- 
que  apud  Aristophanem  legimns,  tV 
2TpujUfio5ftJpou  QpaTrav  iK  tov  ^eWeus. 
A  qua  niente  dicit  servus  in  Phor- 
mione :  '  Amicns  siimmns  meiis  et 
popnlaiis  Geta  :'  vocat  popularem 
suum  in  palliata  Comnedia,  servuin 
ciijus  herus  ejiisdem  Srifiov  esset  cum 


sno  hero.  Si  servi  erant  Curiales.  et 
vernas  quoqne  fuisse  necesse  est. 
Qnare  eruditissimus  vir  Ant.  Govea- 
nus  asseqni  non  potuit,  cum  tamen, 
si  illnd  sagax  ingeninni  adhibuisset, 
potnisset,  ni  fallor,  aut  certius  pro- 
nnntiare,  aut  prudentius  tacere.  li 
servi,  cum  liberabantur  a  magistratn, 
praenomen  et  nomen  ipsins  magistra- 
tus  accipiebant.  Publici  ii  servi  erant 
ex  iis,  qui  dicebantur  Servi  Romani. 
Porro  Curiales  postea  et  Curiones 
dicti  snnt,  quia  cum  antea  Curionum 
esset  habere  '  Comitia  Curiata,'  ipsi 
postea  obsoleta  veteri  consnetudine 
Comitiorum  eorum  vicem  ea  Comitia 
habebant,  et  propterea  abnsi  sunt 
posteriores  Romani  eo  nomine,  ut 
omnesservos  publicos,deindeet  prae- 
cones,  vocarent  Curiones.  Martiahs  : 
'  epigrammata  Cnrione  non  egent.' 
Sed  et  Calatores  ipsos  antiqnitus  vo- 
cabant  Curiones,  ut  in  carmine  Sali- 
ari :  '  omnia  dapatilia  comisse  Jani 
Cnsiones:'  hoc  est,  Calatores,  vel 
praecones  sacrorum.  Illi,  nt  dixi, 
erant  servilis  conditionis.  Jos.  Scal. 

Curiales]  Ejusdein  curiae.  Plaut. 
Aulul.  II.  2.  '  nam  neque  quisquam 
curialiura  Venit,  neque  magister, 
qnem  dividere  argentnm  oportuit.' 
Tribules,  ejusdem  tribus  ;  mnnicipes, 
ejusdem  municipii.  Vide  suo  loco. 
Dac. 

n»  Curiaks  Flnmines]  Minores  Sa- 
cerdotes  intellige,  qui  curionum  vi- 
cem  sacra  et  caerimonias  obibant, 
nam  curiones  curiarum  sacerdotes  fu- 
isse  notum  est.  Idem. 


204 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


sae,"  in  quibus  immolabatur  Junoni,  quae  Curis  est  ap- 

pellata. 
Curiata  comitia"  a  curiis  appellata. 

Curii  fanaP  a  Curio  ^  dicta,  quia  eo  loco  domura  habuerat. 
Curionem   agnum  "^  Plautus  pro  macro  dixit,   quasi  cura 

macruisset. 
Curionia  sacra,'  quas  in  curiis  fiebant. 
Curionium  aes'  dicebatur,  quod  dabatur  curioni  ob  sacer- 

dotium  curionatus. 
Curis '  est  Sabine  liasta.     Unde  Romulus  Quirinus,  quia 

eam  ferebat,  est  dictus;  et  Romani  a  Quirino  Quirites 

dicuntur.     Quidam  eum  dictum  putant  a  Curibus,  quae 

fuit  urbs  opulentissima  Sabinorum. 


9  Qaidam  libb.  Curiuli  fana  a  curiatio. 


"  Curiales  tnensee']  Mensae  cnjusque 
curiae,  Junoni  dicatae.  Dionys.  lib-  ii. 
cap.  8.  Tatiiis  in  omnibus  curiis 
mensas  Junoni  Quiritiae  ac  Sabinae 
dicavit.  Hae  mensae  celebrandis  con- 
viviis  institutiE.  Nanisingul-<E  cnriae 
cum  suis  sacerdotibus  sacrificia  obi- 
bant,et  una  epulabantur,  unde  ct  'cu- 
riae  dies  '  apiid  Ciceronem  de  Orato- 
re:  •  Ut  curo  lauti  accubuissent,  tol- 
leretur  omnis  superioris  sermonis 
tristitia,  eaque  esset  in  homine  ju- 
cunditas, tantus  in jocando  lepos,  ut 
dies  inter  eos  curiae  fuisse  videretur.' 
Idem. 

°  Curiata  comitia']  Quibus  curiatim 
suifragia  dicebantur,  ut  quod  plures 


NOT/E 

cst  Aulnl.  III.  G.  '  quo  quidem  agno 
sat  scio.'  '  Magis  curiosam  nusqnam 
esse  ullani  bestiam.  Volo  ex  te  scire 
quid  sit  agnus  curio,  Qui  ossa  atque 
pellis  totus  est,  ita  cura  macet.'  Ubi 
et  curiosum  et  curionem  vocat.  Nec 
necesse  est  ut  supra  [tro  curiosam,  cu- 
rionem  legas,  nam  utrnmquc  recte  dici 
potest.  Et  Apulei.  Agninn  pinguem 
iticuriosum  vocat.  Idem. 

'  Curio7iia  sacra]  Qiiae  in  curiis  ha- 
bebant  a  curione  sacrorum  curialium 
praefecto.  '  Curionium  aes,'  le  revenu 
annuel  du  Cure.  Idem. 

*  Curionium  <es]  Curionia  sacra. 
Idem. 

'  Curis]  *  Curis  '  Sabinorum  lingua 


curiae  statuissent,  id  jnssum  populi     hastam  significare  testatnr  Cato  et 


diceretur.  Ea  Magistratus,  qui  prio- 
ribus  comitiis  creati  fuerant,  confir- 
mabant.  Idetn. 

P  Curiifunal  A  quodam  Curio  dic- 
ta.  Quidam  codii.  Curiatifana.  For- 
san  Curii  tifata.  Sic  infra  '  Mancini 
tifata.'    Locum  adi.  Idem, 

H  Curionem  agnum]    Locus  Plauti 


alii.  Ovid.  etiam.  '  Sive  quod  hasta 
quiris  priscis  est  dicta  Sabinis.'  Sed 
propius  vero  est  a  Curi  Curibus  no- 
nien  inditum,  et  a  Curibus  Quiriuum 
et  Quirites  dictos.  Nam  Quirites  pro- 
prie  qui  Cures  Sabinorum  oppidnm 
incolebant.  Et  a  Curihus  Quiritcs 
appeilatos  testatur  Livius  lib.  i. '  Qui- 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    III. 


205 


Curitim  "  Junonem  appellabant,  quia  eandem  ferre  hastam 

putabant. 
Curriculo  ^"  pro  cursim  ponebant.     Plautus  :  Licet,  inquit, 

vos  abire  curriculo. 
Curriculus  deminutivura  est  a  curru. 
Curtii  locus  '°  ^  appellatur  a  Curtio,  qui  eo  loco  in  profun- 

dissimum  se  ob  salutem  populi  Romani  projecithiatum. 
Curules  ^  equi  quadrigales.     Curules  magistratus  appellati 

sunt,  quia  curru  vehebantur. 
Cussilirem  '"  pro  ignavo  dicebant  antiqui. 
Custodelam  dicebant  antiqui,  quam  nunc  dicimus  custo- 

diam. 
Custoditio  est  opera  ad  custodiendum  quid  surapta. 
Cutis  ^  Graecam  habet  originem  :  haiic  enim  illi  xotoj  di- 

cunt. 


10  Legendiim  monet  Dac.  lacus. 

NO 

rites  a  Ciiribns  appellati.'  £t  inde 
forsan  Juno  Sabina  Quiris  etiam  dic- 
ta.  Idem, 

"  Curitim]  Vide  '  Curis.'  Ideyn. 

'^  Curriculo]  Locus  Plauti,  quem 
laudat  Festus,  est  ex  iis  fabulis  qua- 
ruin  nomina  non  supersunt.  Sed  ea 
voce  ideni  alibi  ssepius  usus  est.  Ut 
Mostel.  ♦  Sed  ego  sumne  infelix  qui 
non  abeo  cnrriculo  donium  ?'  Quod 
Festns  cursim  exponit.  At  doctiss. 
Vossius  non  censet  esse  adverbium, 
sed  a  nomine  curriculum  et  cvrriculo 
esse  cursu.  Nam  idem  dixit  Trinum. 
V.  4.  '  Curre  in  Pyraeum  atque  unum 
curriculum  face.'  Et  id  magis  placet. 
Idem. 

y  Curtii  locus']  Lege  lacus.  In  foro 
erat.  Sed  de  hac  liistoria  apud  Ve- 
teres  non  constat.  Alii  aMarcoCur- 
tio,  alii  multo  ante  a  Curtio  Metio, 
T.  Tatii  milite,  dictum  volunt.  De 
priori  plures  consentiunt.  Vide  Liv. 
lib.  VII.  sect.  6.  triplicem  Iiistoriam 
affert  Varro,quem  vide  lib.  iv.  Idem. 


^  Curules]  Equi,  qui  cnrrum,  ubi 
sella  curulis  erat,  trahebant.  Erat 
autem  sella  curulis  eburnea.  Unde 
'  Curule  ebur'  appellat  Horat.  Grsci 
fke(pdi>Tivov  Si<ppov.  Magistratus  qui 
hac  sella  uterentur  curules  dicti.  Id. 

a  Cussilirem]  Prius  dictos  puto  Cos- 
silires.  Sic  vocali  ignavi,  et  oscita- 
bundi,  qui  per  vias  urbis  otiosi  ince- 
dunt  varici,  et  lenlis  passibus.  Me- 
taphora  ab  aratoribus,  qui  porcas  in 
agro  faciunt.  Oportet  enim  eos  pe- 
des  ambos  in  sulcis  sen  liris  ponere, 
et  porcam  in  inedio  liabere  :  ut  ne- 
cesse  sit  varicitiis  incedere,  quod  di- 
cebatur  '  Cossim  lirare  :'  unde  Cossi- 
lires.  Cossim,  pro  coxim,  est  varicitus. 
Vide  Noniiim.  Altius  Parergis  : 
'  Bene  proscissas  Cossigerare  ordine 
porca?,'  bidenli  ferro  rectas  deruere. 
Formatum  verbuni  ex  Cossim  et  ag- 
gerare.  Jos.  Scal. 

b  Cutis]  Non  video  quoniodo  a  kv- 
Tos  quod  profunditatem  notat,  cutis 
possit  deduci.     Et  vera  est  conjec- 


206 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Cyhele  '  mater,  quam  dicebant  maguam,  ita  appellabatur, 
quod  ageret  homines  in  furoiem,  quod  Graeci  xu/3r)j3ov  " 
dicunt.  Cybele  vero  cadem  dicta  a  loco,  qui  est  in 
Phrygia. 

Cybium  ^  dictum,  quia  ejus  medium  aeque  patet  in  omnes 
partes,  quod  genus  a  geometris  xu/Sov  dicitur.  Unde  etiani 
tessellae  quadratae  xv^ot.  Hinc  et  xu/3iov  genus  piscis, 
quia  piscantes  id  genus  piscium  velut  aleam  ludant. 

Cyllenius  ^  Mercurius  dictus,  quod  omnem  rera  sermo  sine 

II   Al.  KifiiPov,  vel  fiffiriAov,  vel  Kufi-fifiuv,  vel  k60ikos.    Vid.  Not. 


NOTiE 


ttira  Voss.  qui  legendiim  nionnit  ckv- 
Tos,  quod  Hesych.  interpretatur  irav 
Sipfjia,  '  onmem  pellfin.'  A  o-kvtos  cu- 
tis,  iit  a  0-7670)  tego,  A  okvtos  etiam 
scutuni  et  scutica.  Dac. 

•^  Cybele]  Deorum,  mater  ideoque 
niagna  niater  diita.  Sed  legendum 
Cybebe:  ut  viris  doctis  placuit.  Cybebe 
enim  a  Grjeco  kv^i^ov,  lege  Kv^-q&ov, 
vel  ut  alii  Kvp-fiPfiv.  Maiim  Kvfiri^ov. 
Nam  Kv$7i0ot  proprie  Cybeles  furore 
corrcpti,  iit  fiaKxol  qiii  Bacchi  spiritu 
pleni  erant,  dicebantur.  Vide  Eu- 
stath.  in  ku/Stj/Soi.  Est  autein  Kv^-fi$ftv 
idem  quod  Ki;;8i(TToi',capitis  rotatione 
furorein  contraliere,  quod  Cybeles 
sacerdotibiis  solenne  fiiit.  Lucanus  : 
'  crinemque  rotantes  Sangiiinei  po- 
puiis  ulularuut  tristia  Galli.'  Endeni 
Cybclc  a  Cybclo  Phiygia;  monte  dic- 
ta.  Et  male  qui  pro,  A  loco  qui  est 
in  Phrygia,  legunt,  aiuto  qui  esl  in  Ph. 
Idem. 

^*  Cybiuml  Salsamenti  sive  tarichi 
genusqiiadratum,aGr%coKu^or,quod 
Geometris  figuram  quadratam  notat. 
A  Pelamyde  fiebat  cybiuin,  quia  Pe- 
lamys  in  cybia  secabatur.  Athenaeus 
lib.  11.  '\Kfcnos  5'  fv  SfVTfpcf)  irfp\  i/Atjs 
vf\afivSas  Ku^ia  flvai  (pacrt  ij.fyd\a. 
Plin.  lib.  IX.  cap.  15.  '  Pelamydes  in 
apolectos   particulatimquc  consecta; 


in  genera  cybiorum  dispartiunlur.' 
Et  hic  mos  etiamnuin  durat  ;  Thunni 
enim  qui  et  Pclamydes,  in  cybia  se- 
cautiir.  Infra  Fesius,  cuni  ait  kv^iov 
esse  genus  piscis,  pelaniydem  intelli- 
git,  sed  in  eo  falsus  est,  quod  Pela- 
mydas  cybia  dicta  fuisse  opinatur, 
cum  earuni  tantum  frustilla  in  qua- 
drum  concisa  cybia  dicta  sint.  Ne- 
que  Festo  favet  Plinius,  ut  doctiss. 
Salmasius  existimavit,  qui  et  Festuin 
et  Plinium  eodem  modo  deceptos  ru- 
tat.  Plinii  verba  sunt  ex  lib.  xxii. 
cap.  ult.  '  Cybium,  ita  vocatur  pela- 
niys,  quae  post  xl.  dies  a  ponto  in 
Maeotim  revertitur.'  Sed  enim  vi- 
tioso  codice  Salmasins  utebatur,  nam 
omnes  alii  qni  melioris  nota».  snnt,  a- 
perte  praiferuut,  Cybium,  ita  vocatur 
concisapeUnnys,  Sfc.  In  fine,  cum  Fes- 
tus  ait  piscantes  piscem  illum  quasi 
aleam  lusisse,  de  ejus  Cybiis  intelli- 
gendum  est,  quibiis  piscatores  pro 
alea  utebantur.  Idem. 

«  Cyllenius]  Mercurius  Deorum  nun- 
tius  et  interpies,  et  qiiiaeorum  man- 
data  serinone  exeqnebatiir  sine  ma- 
nuum  auxilio,  a  Grasco  KvWhs, '  man- 
cus,'  Cyllenium  dictum  Festus  puia. 
vit.  Ubi  illum  meras  nugas  ludere 
nemo  non  videt.  Ita  enini  a  Cyllene 
Arcadia?   nionte  dictus   est.      Viig. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.    111.  207 

manibus  conficiat,  qiiibus  partibus  corporis  qui   carent 

xvXKo)  vocantur :  ideoque  quadratum  eum  fingunt.     Alii 

volunt  sic  appellatum,  quod  in  Cyllenia  via  "^*  sit  nutri- 

tus.     Alii  quod  in  monte  Arcadiaj  Cyllenc.     Alii  quod  a 

Cyllene  sit  nympha  educatus. 
Cymbam  ^  Graeci  appellant  xu/x/3>jv. 
Cymbium  ^  poculi  genus  a  similitudine  navis,  quae  dicitur 

cymba,  appellatum. 
Cynthius  Apollo  a  Cyntho  Celi  monte  vocatus. 
Cyparissae '  appellantur  acies  quaedam  igneae,  quae  noctu 

apparere  soient  ad  similitudinem  cupressi. 
Cyparissiae  dicuntur  ignes  prodigiosi  a  similitudine  cypres- 

sorum. 
Cypria  ^"  Venus,  quod  ei  primum  in  Cypro '  insula  templum 

sit  constitutum:  vel  quia  parientibus  praesideat,  quod 

Graece  xvnv  parere  sit. 
Cyprio  bovi ""  raerendam,  Ennius  sotadico  versu  cum  dixit. 


12  Conjicit  Dac.  Cyllene  vico  vel  Cyllenio  vico. 

NOT.E 

VIII.  jEneid.  *  Vobis  Mercnrius  pater  cupressus,     cuparissus     dicebatur     a 

est,  qneni  candida  Maia  Cyllenes  ge-  Graeco  Kvndpuraos.  Viigil. '  Nec  Idipis 

lido  conceptum  vertice  fudit.'    Ta-  cnparissis.'     Idem. 

men   si    Graeculornm    amas    somnia  ^  Cypria]  Cypris  et   Cypria   dicta 

vide  Eustath.  in  Homer.  p.  300.  et  Vcnns  a  Cypro  insnla,  non  a  kixiv, 

1951.  Idem.  quanquam  idem  aliquis  senserit  qui 

f  Cyllenia  via]  Ad  hanc  viam  inves-  ait :    Kvirpis,  Kvoiropis  tis  olffa,  i>s  rb 

tigandara  nnllam  invenire  viam  pos-  kvuv  irapexovffa,  i.  '  Cypris,  quasi  cyo- 

snm.     Forsan  rescribendum  Cyllene  poris,  quasi  parere  faciat,'  quod  et 

vico  vel  Cyllenio  vico.  Idem.  apud  Eustath.  legere  est.     Idem. 

s  Cyrnbam']   Navigii  genus  :  Virg.  ^  Quod  ei  primum  in  Cypro}    Vernm 

'  Gemuit  sub   pondere  cymba.'      A  est  primum  Veneri   teraplum  consti- 

Graeco  ku/x/Stj,  quod  vicas  elBos  exponit  tutnm  fuisse  in  Cythera.  Et  hoc  illnd 

Hesych.  Idem.  est,  quod  hic  Festum  fefellit :  Cythe- 

^  Cymbium']  Poculum  quod  in  mo-  ram  enim  hic  Cypri  urbem  putavit, 

dnm  cymba;  factum.     Virg.  v,  ^n.  qnae  re   vera  est  Peioponnesi  insula 

'  Cymbiaque  argento  perfecta  atque  in  sinu  Laconico,  ubi    Veneri  tem- 

aspera  signis.'  Idem.  plum  primi  dicarunt  Phcenices.  Vide 

'  Cyparissce]  Cuparisseae,  et  cupa-  Pausan.  in  Laconicis.  Idem. 

rissiae,  et  cuparissae,  ignes  qni  in  mo-  ■="  Cyprio  bovi]   Videndus  Plinius  1, 

dum  cypressi   apparent.     Nam  pro  xxiii.  c.  20.  Ful.  Ursin. 


208 


FESTI    Dli    VERB.    SIGNIF.    LIB.    III. 


significat  id,  quod  solet  fieri  in  insula  Cypro,  in  qua  bo- 
ves  humano  stercore  pascuntur.  Idem  cum  dicit,  Prop- 
ter  stagna,"  ubi  lanigerum  genus  piscibus  pascitur  :  esse 
paludem  demonstrat,  in  qua  nascuntur  pisces  similes 
ranunculis,  quos  oves  consectatfB  edunt. 
Cytherea,°  Venus,  ab  urbe  Cythera,  in  quam  primum  devec- 
ta  esse  dicitur  concha,  cum  in  mari  esset  concepta. 


NOT^ 


Cyprio  bovi]  Tam  verum  est  ullos 
boves  cTKaTocpdyovs  esse,  qnam  ullas 
oves  wixo<pdyovs.  Utrumqne  enim  con- 
trarium  animali  ruminanti.  Scio  quL- 
dem  in  quibusdam  nationibus  pisces 
arefactos,  ac  sale  duratos  bubus  ap- 
poni.  Sed  alind  est  pisces  pecori 
dare,  cum  jam  amplius  pisces  nou 
sunt,  aliud  pecns  ipsos  vivos  consec- 
tari  et  pasci.  Sed  irepl  aKaro^d.ywv 
^oSiv  non  solum  Festus  ait,  sed  et 
Graeci  ■Kapoifj.ioypd<poi,  exponentes 
proverbinm  Kvnpios  fiovs.  Vide  illos. 
Jos.  Scal. 

Cyprio  bovi  merendani]  Cyprios  bo- 
ves  stercore  vesci  antiqnis  proditum 
est,  unde  '  Cyprius  bos'  proverbii 
vice  in  quemlibet  jactabatur,  qni  se 
foedo  victu  imbulbilaret.  Hcsycli. 
KvTrpios  fiovs,  enl  KOirpo(pdyov  fiKaiov 
rdfffffrai  toDto,  eVeiSTj  ol  Kinrptot  $6fS 
Koirpocpayovai.  id  est, '  Cyprius  bos  in 
raerdiphagum  qnemlibet  dicitur  is- 
tud,  quod  boves  Cyprii  stercore  ves- 
cuntur.'  Quanqnam  id  contra  ru- 
minantis  naturam  esse  constat.  Dac. 


"  Propter  stagna']  Hic  Sotadicns 
versus  sic  legi  debet :  Propter  stagna 
genusubi  lanigerum  piscibu' pascit .  Et- 
si  falsum  est  oves  ullas  esse  wfjLO^pd- 
yovs.  Idem. 

°  Cytherea]  Ab  urbe  Cypri  Cy- 
thera,  in  quam  salo  exorta,  statim 
delata  fuit.  Quapropter  et  in  Cypro 
natadicitur.  Unde  Cy pr ogeneia  dicta. 
Verum,  quia  hiijus  Cytherae  nemo, 
qnod  sciam,  praeter  Hesiodi  Sclio- 
liasten  meminit,  eos  sequor,  qui  Cy- 
theream  dictam  tradunt  ab  insula 
Cythera,  in  sinu  Laconico,  hodie  Ce- 
rigo.  Vide  Bocharti  Chanaan  lib.  i. 
cap.  22.  Neqne  illnd  praetereundum, 
Scholiastcu  Hesiodi  Cytheras  acce- 
pisse  de  urbe  C'ypri  manifesto  contra 
mentem  Hesiodi,  qni  scribit  Vene- 
rein,  ubi  primnm  nata  fiiit,  Cytheras 
advectam  :  deiiide  et  circnmtinam 
ad  Cyprum  pcrvcnisse.  Neque  enim 
poterant  in  Cypro  esse  Cytlierae, 
cuin  e  Cytheris  Veniis  in  Cypiniu 
delata  sit,  &c.  Idem. 


SEX.  POMPEII  FESTI 


DE 


VERBORUM    SIGNIFICATIONE 
LIBER    IV. 


Dacrymas*  pro  lacrymas  Livius  saepe  posuit,  nimirum, 
quod  Grseci  appellant  8«xpya.  Itera  dautia,''  quae  lautia 
dicimus,  et  dantur  legatis  hospitii  gratia. 

Daedalam'^  a  varietate  rerum  artificiorumque  dictam  esse 
apud  Lucretiura  terram,  apud  Ennium  Minervam,''  apud 
Virgiliura  Circen,^  facile  est  intelligere  :  cum  Graece  8««- 


huXKsiv  significet  variare. 


NOT/E 


^  Dacrymas]  Dacryma  aGraeco  8a- 
Kpv/jLa  quodverbale  est  a  SaKpv  vel5a- 
Kpvov.  UsusestLi^ins  Andionicus,  sed 
hodie  apud  eum  frustra  quaeras.  Dac. 

b  Item  daulia]  Dautia  rectum  esse 
arbitror,  et  inde  d  in  l  mutato  laulia. 
A  Graeco  videlicet  Stiria;  sunt  aiitem 
lau^ia  Xenia,  quaelegatis  niittebantiir 
in  donum,  ut  recte  Feslus.  Meminit 
Liviusplus  semel:  lib.xxv.de  Sagun- 
tinorum  legatis  :  '  Locus  inde,  lau- 
tiaque  praeberi  jiissa  :'  et  alibi,  '  Lo- 
cus  et  lotia  praebita.'  Plutarch.  in 
alTlots  :  T^  yap  ira\aihv,  i)s  toiKfv,  oi  ra- 
(liai,  ^evia  toIs  Trpefffievovcriv  %Trefntov' 
iKoKeno  5e  KavTna  ra  ireix-n^pLeva,  i.  e. 
'^  Antiquitus  enim,  ut  videtur,  tamiae 
munera  legatis  mittebant ;  quae  mit- 


tebantur  vocatalautia.'  Quam  anti- 
quus  is  mos  fuerit  ad  legatos  munera 
roittendi  ex  Homero  et  aliis  notura 
est.  Idem. 

c  Dcedalam']  Daedalam  terram  ob 
varietatem  dixit  Lucret.  fib.  i.  'Tibi 
suavis  Da^dala  tellus  Summitlit  tto- 
res.'  Ideni  lib.  ii.  '  Daedala  cordis 
Carmina.'  Et  lib.  iv.  '  Verborum 
Dsdala  lingua.'  Lib.  v.  «  Naliiraque 
Dffidala  rerum."  Item  :  'Daedalasig- 
na.'  Idem. 

^  Apud  Ennium  Minervam]  Ob  lani- 
ficii  ariificium  :  cui  praeest  locus  En- 
nii  lib.  i.  annal.  sed  mutilus :  '  Dae- 
daia Minerva.'  Idem. 

f  Ayud  Virgilium  Circen]  Lib.  vii. 
jEneid.  'Illorum  de  gentepatri  quos 


Delph.  et  Var.  Clas. 


Pomp.  Fest. 


210 


SRXTI    POMPEII    FESTI 


Dagnades'  sunt  avium  genus,  quas  ^Egyptii  inter  potan- 
dum  cum  coionis  devincire  soliti  sunt,  quae  vellicando 
morsicandoque  et  canturiendo ' "  assidue  non  patiuntur 
dormire  potantes. 

Dalivum''  supinum  ait  esse  Aurelius,  ^Elius  stultum.  Os- 
corum  quoque  lingua  significat  insanum.  Santra  vero 
dici  putat  ipsum,  quem  Greeci  ^sIkchov  :  id  est,  propter 
cujus  fiituitatcm  quis  misereri  debeat. 

Damium'  sacrificium,  quod  fiebat  in  operto  in  honorem 


1  Quidam  viri  cantitando.    Vid.  Not.  inf. 


Dapdala  Circe  Snpposita  de  matre 
nollios  fiirata  creavit.'  Idem, 

^  Dagnadcs]  Scribe  per  c  SaKvd- 
Sfs.  Hesycliiiis:  SaKvls,  elSos  opveov. 
Quod  vero  caniuriendo  hic  mutant 
docti  viri,  et  substituiiiit  Cantitando, 
nescio  qnare  sibi  persuaserint  Cantu- 
rire  verl)um  Latinum  non  esse  :  cnm 
alii  veteres  usurparint,  et  vetus  Glos- 
sarii  scriptor  :  '  Canturit,  \\/tdvpl^ft.' 
Jos.  Scal. 

Dagnades]  Pro  dacnades  c  converso 
in  g-,  SaKvdSe?.  He.-ych.  SaKvls,  dSos 
opveov:  a  Sokvoi,  'mordeo.'  Has  aves 
coronis  vinctas  capiti  imponebant, 
quippe  quis  ebrietatem  depelli,  se- 
qiie  ebrios  factos,  fieri  sobriosexisti- 
mabant.  De  coronis  Geopoii,  lib. 
vir.  cap.  30.  avavi]<p(iv  iroiovai  tovs  fif- 
Bvovras  ffrecpavot  an-i»  irotKtXwv  a.v9oJv, 
ivirt&ifjiivot  Tifj  Ke<pa\rj,  i.  e.  '  Coronje 
ex  variis  floribus  cai^iti  impositae 
ebrios  ad  sobrietatem  revocant.'  Dac. 

e  Canturiendo]  Viri  docti  leguut 
cantitando,  sed  nescio  quare  sibi  per- 
suaserint  canturire  verbuni  Latinum 
non  esse,  cum  alii  veteres  usurparint, 
et  vetus  Glossarii  scriptor  :  'Cantu- 
rit,  y\ftQvpi^(t.'  Idem. 

•>  Dalivum]  Glossarium  : '  Daunum, 
&<t>pova:  Manifesto  legendum  Dali- 
Kum:  sinceriora   vestigia  apud   eun- 


NOT.E 

dem  scriptorem  in  illo,  *  Davus, 
&<f>puv,  &Triipos.'  Dalivus  enim  legen- 
dum.  Jos.  Scal. 

Daliium]  Per  *  supinum '  negligen- 
tem  intellige  et  insipientem.  Ad 
eandem  mentem  glossae  :  *  Dalivus, 
&<ppwv,  &netpo^.'  Item  :  '  Dalivum, 
&<ppova]'  Et  optinie  Santra  eum  esse 
putavit  quem  Graeci  vocant  Sd\atov, 
ab  VEolico  Sf'i\at<pos,  '  dalivus.'  5ei- 
\atos  autem  est  ixdraios,  ut  exponit 
Hesycli.  Si't\atov,  (idraiov.  Dac. 

'  Damium]  Glossarium  :  '  Damium, 
6vff'iai,  inraidpiov yevSnfvov,'  contra  di- 
cit,  ac  Festus.  Falsum  vero  avrf 
(ppaffrtKus  dictum,  quod  minime  pub- 
licuin  sit.  Iiiimo  ita  dictum,  quod 
pro  populo  fieret.  Juvenalis:  '  Pro 
populo  faciens  quantum  Laufella  bi- 
bebat.'  Sequenlia  quoque  ita  legen- 
da  :  Dea  quoque  ipsa  Damia,  et  sucerdos 
ejus  Damiatrix  appellabatur.  Saiie  i)a- 
7niatrix  etiam  in  antiquitus  excusis 
legebatur.  Quod  inepti  liomines  in 
nescio  quas  Grasculas  ineptias  muta- 
runt.  Jos.  Scal. 

Damium]  Sacrificium  in  bonorem 
Maia>,  quaj  Bona  Dea  vocabatur,  a 
niatronis  in  aede  Pontificis  Maximi 
fieri  solitum  ;  sed  male  per  antiphra- 
sin  sic  dictum  putavit  Festus,  qua^i 
minime   publicum   sit,  cum  constet 


DE    VF.RRORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.   IV.         211 

BoiiEe  Dcae,  dictnm  a  contrarietate,  quod  minime  esset 
8r5j[x,oV(ov,  id  est,  publicum  :  Dea  quoque  ipsa  daixlu,  et  sa- 
cerdos  ejus  dai^lots,^  appellabatur. 

Danistae,''  foeneratores. 

Danunt,'  dant. 

Daps ""  apud  antiquos  dicebatur  res  divina,  quee  fiebat  aut 
hyberna  semente,  aut  verna,  quod  vocabulum  ex  Graeco 
deducitur,  apud  quos  id  genus  epularum  da)g  dicitur.  Ita- 
que  et  daptice  se  acceptos  antiqui  dicebant,  significantes 
magnifice:  et  dapticum  negotium,  amplum,  ac  magnificum. 

Dasi,"  dari. 

Daunia "  Apulia  appellatur  a  Dauno  IllyTicae  gentis  claro 
viro,  qui  eam  propter  domesticam  seditionem  excedens 
patria  occupavit. 

Deactio,»'  peractio. 


2  Alii  libb.  Damiatrix,  et  ita  legendum  monent  Scal.  Dac.- 

NOTyE 

pro  populo  factum  fuisse,  et  sub  dio.  na  semente  fieri  solitum  :  unde  apud 

Cicero   epist.   lib.   i.    ad    Atticura  :  Catonem  reperias  da])s  pro  ipso  veris 

*  Credo  enini  te  audivisse,  cum  apud  vel  hyemis  tempore.  Daps  etiam  la- 
Caesarem  pro  populo  fieret,  venisse  tius  patet,  nara  omnes  opiparos  et 
ibi  muliebri    vestitu  virum.'     Gloss.  sumtuosos  apparatus  significat,     Li- 

*  Damium  '  eva-ia  viradipiov  yeydixevov,  vius  Andronicns  :  *  Quae  hasc  daps 
*sacrificium  subdiale.'  Doc.  est,  quis  festus  dies  ?'    Ex  Homer. 

^  DanistcE^    Qui   pecuniam  foenori  iilo  Od.  A.  225.    Tis  da\s,  ris  de  ofxtXos 

collocaut :  Dariista,  Graece  SayeiffT^s  a  85*  eTrXeTo;  Et  inde  daptice  sumtuose, 

Zapos,  foenns,     Trapezita  etiam  dictus  dapticum     magnificum,    sumtuosnm, 

a  tabulis  quaj  Graece  TpoTref aj.    Quan-  dapsi/is,  raagnificus.     Da/js  autem  po- 

quara  illud  discriminis  inter  utrum-  tius  a  Sairdva  quam  a  Sats,  nam  prius 

que  quidam  pouunt,  ut  danista  priva-  dicebatur  dapis.  Dac. 

tus,  trapezita  vero  publicus  sit  fcene-  "  Dasi]  '  Dari,'  ut  'Valesii'   pro 

rator;  sed  apud  Veteres  plerumque  '  Valerii,'&c.  Idem. 

confundnntur.  Idem.  °  Daunia]  Plin.    'Apulia   Dauno- 

'  Danunf]  Plaut.  Mostel,  i.  2. '  Ad  rum  cognomine,  a  duce  Diomedis  so- 

legionem  cura  itant,  adminiculura  iis  cero.'     Solinus  tamen  :   '  A  Cleolao 

danunt.'  Idem.  Minois  filio,  Daunios.'   Corrupte  for- 

™  Daps}  Exempla  dapis  pro  verna,  san.  Idem. 

aut  hyberna  semente  habes  apud  Ca-  p  Deaclio]  De  aliquando  intendit, 

toneni.  Jos.  ScaL  auget,  sic  '  deamare,'  valde  amare  : 

Daps]  Sacrificium  hyberna  vel  ver-  '  decultare,'  valde  occultare  :  '  dea» 


212 


SEXTI   POMPEII    FESTI 


Deblaterare 'i  est  stulte  loqui.     Nam  Graeci  |Sa«x«j  stultos 

appellant. 
Decalicatum/  calce  litum. 

Decermina^  dicuntur,  quae  decerpuntur  purgandi  causa. 
Decima  quaeque  *  Veteres  Diis  suis  offerebant. 
Decotes^  togas  detritae. 
Decrepitus "  est  desperatus  crepera  jam  vita  :  ut  crepuscu- 

lum,  extremum  diei  tempus.   Sive  decrepitus  dictus,  quia 

propter  senectutem  nec  movere  .se,  nec  ullum  facere  po- 

test  crepitum. 
Decultarunt,"  valde  occultarunt. 
Decumana  ova  ^  dicuntur,  et  decuraani  fluctus,  quia  sunt 


3  '  L,  ni,  addit  Dccotes,  Decuriones.'    Ful.  Ursin. 


NOTJE 


gere,'  peragere:  '  decalicare,'  onini- 
no  calicare,  calce  illinire  :  '  Depar- 
c»s,'  valde  parcus,  apud  Sueton.  '  de- 
foedus,'  valde  foedus.  Cic.  Idem. 

1  Deblulerare']  Vide  '  Blaterare.' 
Idem. 

'  Decalicatuiri]  A  Graeco  Kd\i^,  ca- 
lix, 'calicare,'*decalicare.'  Vide  'Ca- 
licata.'  Idem, 

*  Decermina]  Purgationes  ad  pla- 
candos  Deos  fieri  solitaa.  Sed  non 
constat  qiiomodo  peragerentur  :  nani 
proprie  decermina,  de  frondibiis  ad 
lustrandum  decerptis.  Et  forsan  de 
iis  Festus.  Idem. 

'  Dccimaquteque]  Vide  quantnni  ju- 
ris  Barbarus  ille  sibi  suniserit  in  lioc 
loco  mutilando :  uni  enini  tantuni 
HcrcuU  hoc  fiebat.  Jos.  Scal. 

Decima]  Nunquara  legi  decinia 
quaeque  Diis  oblata  fuisse,  sed  tan- 
tum  Herculi.  Plauti  Sticli.  '  Uti  de- 
cumam  partem  Herculi  polluceam.' 
Nam  quod  Decimam  pra?d«  partcm 
Apoliini  votam  apud  Livium  legas, 
alia  plane  res  est.  Dac. 

"  Decrepitus]  A  lucerna,  vel  cau- 


dela,  qnas  ultimum  expirans  crepi- 
tuni  edcre  solet.  Hoc  enim  est  De- 
crepare :  ut  apud  Pers.  destertere. 
Decrepitus  a  veteribus  Grapciae  ma- 
gistris  exponitur  xrnipyripos,  t€tii/ij8w- 
fjLfvos,  i((>6hs,  yepuv  rax"6dvaTos.  Jos. 
Scal. 

Decrepitus]  Cui  vita  crepera,  id 
est,  dubia,  nt  crepusculum,  diei  tem- 
pus  dubiura,  vel  a  crepitu,  qnod  senex 
nullum  facere  crepitum  queat :  sed 
niagis  placet  Scaliger,  qui  ait  esse 
metaphorara  a  lucerna  vel  candela, 
quae  ultimura  expirans  crepitnm  solet 
edere.  Hoc  enim  est  decrepare,  nl- 
limum  creparc,  ut  apud  Persium  '  de- 
stertere,'  id  est,  postremum  sterterc. 
Et  eo  sensu  decrepitus  eleganter  in 
Glossario  exponitur  iictrenvevKws,  Qui 
ultimum  flatuni  sive  crepitum  cdidit. 
Dac. 

"  Decullamnt]  Vide  '  deactio.'  Id. 

>  Decumnna  ova]  Mimm  Veteres 
inepte  credidisse  qna;  ordine  decima 
nascuntur,  ea  esse  omuiuni  niaxima; 
ut  de  fluctibus.  Ovid.  Trist.  lib.  i. 
el.  II.  *  Qui  venit  hinc  fluctus,  flnctus 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    IV. 


213 


magna  :  nam  et  ovum  decimura  majus  nascitur,  et  fluc- 

tus  decimus  fieri  maximus  dicitur. 
Decumanus  ^  appellatur  limes,  qui  fit  ab  ortu  Solis  ad  oc- 

casum.     Alter  ex  transverso  currens  appellatur  Cardo. 
Decures,  decuriones. 

Decuriones  ^  appellantur,  qui  deuis  equitibus  prassunt. 
Dedita  ^  intelligitur  valde  data. 
Defomitatum,*"  afomitibus  succisum,  quibus  confoveri  erat 

solitura. 
Defrensam,''  detritam,  atque  detonsam. 
Defrui'  dicebant  antiqui,  ut  dearaare,  deperire  :  significan- 

tes  omnem  fructum  percipere. 
Degere  ^  ^  antiqui  posuerunt  pro  expectare. 
Degunere,'^  s  degustare. 


4  Al.  Deformicatum.—5  Malit  Dac.  legere  Degerere.—6  Qiiidani  libri  De- 
gumare, 

•^  Defrensam']  Glossarium :  '  De- 
frensa,  apovpa  dfpiffduoa.'  '  Defrens, 
apovpa,  6ipicrfx6s.'  Jos,  Scal. 


supereminet  onines,  Posteiior  nono 
est,  undecimoque  prior.'  Nam  per 
raetaphoram  decumana  ea  dicuntur  a 
re  agraria  scilicet,  maximus  enira  li- 
mes  in  agris  Romanis  decumanus  vo- 
catur.  Idem. 

^  Decumatiusl  In  agris  Romanis  de- 
cuinanus  linies,  qui  ab  Oriente  ad 
Occidentem.  Cardo  qui  a  Meridie 
ad  Septenitrionem  dirigitur,  ubi  mun- 
di  cardines.  Idem. 

^  Decuriones~\  Gloss.  '  Decurio,  Se- 
KaSdpxrjs.'  'Decurionatus,  SiKadapxia.' 
Idem. 

^  Dedita']  Valde  data,  id  est,  omni- 
no,  in  perpetuum  data,  ita  ut  ea  ne- 
queas  repetere.  Sic  vetus  Terentii 
interpres:  '  Dare  est  quod  repetas  : 
Dedere  est  ad  perpetuum.  Damus 
amicis,  dedimus  hostibus.'  Idem. 

c  Defomitatum']  Quod  de  fomite 
excutitur  :  est  autem  fomes  materia 
arida  ad  ignescendura  apta.  Virg. 
'  Rapuitque  in  fomite  flammam. ' 
Fomes  a  foveo,  quod  fomite  foveri  so- 
lerent.  Idem, 


Defrensani]  Defrens,  vel  defrensa, 
proprie  est  seges  deinessa.  Gloss. 
'  Defrensa,  apovpa  6fpiodu(ra.'  Inde 
per  raetaphoram  defrensa  vestis  dici 
potuit  vestis  detritd  et  detonsa, 
Dac. 

e  Defrui]  Vide  '  deactio.'  Idem. 

'  Degere]  Malim  legere  degerere, 
ut  in  marg.  quanquam  ntrumque  mihi 
aeque  ignotum  est.  Nisideg-erereope- 
ris  privationera  significet  a  de  priva- 
tivo,  ut  denasci  pro  mori,  sic  degerere, 
nihil  agere,  et  qui  nihil  agunt  quo- 
dammodo  videntur  expectare.  Ni- 
hil  ahud  succurrit,  nunc  quidem. 
Idem. 

s  Degiinere]  Fortasse  Degumare. 
Quod  in  Conjectaneis  monuimus.  Jos. 
Scal. 

Degunere]  GIoss.  '  Degunere,  diro- 
yevaaffBat,  avyyivaai.'  Sed  apud  Fes- 
tum  et  in  Glossario  legendum  mo- 
nuit  Scaliger  Degumare  sive  degumi- 


214 


SEXTI   POMPEII    FESTI 


Deinceps,''  qui  deinde  cepit ;  ut  princeps,  qui  primum  ce- 

pit. 
Deincipem'  antiqui  dicebant  proxime  quemque  captum,  ut 

principem,  primum  captum. 
Deinde  ^  compositum  est  ex  praepositione,  et  loci  signifi- 

catione :  ut  exinde,  perinde,  proinde,  subinde  ;  quae  item 

tempus  significant. 
Delapidata,'  lapide  strata. 

Deliberare""  a  libella,  qua  quid  perpenditur,  dictum. 
Delibrare  ^ "  aquam  sulco  derivare. 
Delicare  °  ponebant  pro  dedicare. 
Delicata  dicebant  Diis   consecrata,   quae  nunc  dedicata. 

Unde  adhuc  manet  delicatus,?  quasi  lusui  dicatus.     De- 

dicare  autem  proprie  est  dicendo  deferre. 


7  Mss.  Delirare:  optime,  censente  Dac. 


NOT^ 


are,  a  gumia  scilicet,  id  est,  gulosiis. 
Lucil.  '  Compellans  gumias  ex  or- 
dine  nostros.'  Dac. 

^  DeJnccps]  A  dein  et  capiendo,  et 
significat,  qui  deinde  capit,  et  quod 
deinde  captum  est.  Ut  princeps  qui 
primus  cepit,  et  qui  primus  captus 
est.  Et  deinceps  ut  princeps  per  obli- 
quos  Veteres  efferebaut.  Sic  Apu- 
leius  dixit  '  deincipe  die'  et '  deinci- 
pem  sermonem.'  Vide  *  tignum.' 
Idem. 

'  Deincipem'^  Apuleius  dixit  *dein- 
cipem  sermonem.'  Jos.  Scal, 

^  Deinde]  Ex  preepositione  de,  et 
inde,  quae  loci  significationem  conti- 
net  a  Graco  (ve(v,  '  ex  illo  loco,'  et 
haec  fuit  Festi  sententia.  Sic  '  exin- 
de,  perinde,  proinde,  snbinde ;  quae 
etiam  tempus  significant.'  Nam  pro 
postea  vel  deinceps  Veteres  usurpa- 
runt.  Dac. 

'  Delapidattt]  Glossje  :  '  Dr lapidata, 
\t66<rTpuTa.'     Delapidaie  csl  lajiidi- 


bus  sternere.  Qnandoque  etiani  la- 
pides  auferre,  lapidibus  purgare. 
Idem. 

™  Deliberare]  Animo  perpendere 
quid  a  duobus  vel  pluribus  potissi- 
nium  sumas.  Et  a  libra  seu  libella 
dictuni  ait  Festus,  inepte  ;  nam  si  ita 
esset,  diceretur  etiam  delibrare,  quod 
aliud  est.  Melius  igitur  qui  a  libero 
deducunt :  is  enim  tantum  deliberat, 
cui  libertas  data  est  e  duobus  aliquid 
eligendi.  Idem. 

n  Delibrare]  ISIss.  Delirarc  optime, 
A  lira,  quod  fossam  vel  sulcum  signi- 
ficat,  per  quem  aqua  in  quemlibet 
locum  deducitiir.  Jdem. 

°  Delicare']  Pro  '  dcdicare,'  ut  '  la- 
crynia  pro  '  dacryma.'  Idcm. 

V  Delicahts]  'Lusuidicatus,' inMs. 
usui.  Delicati  homines  sunt,  qui  mu- 
liebria  patiuntur.  Graeci  iralSas  aira- 
\ovs  vocant,  '  pucros  tcncros.'  '  E- 
ncrvatos  gregcs'  voeat  Victor.  Sed 
delicalus  niclius  a  deliciis  :    nam  et 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    IV. 


215 


Delicia  "•  est  tignum  quod  a  culmine  ad  tcgulas  angulares 

infimas  versus  fastigium**  collocatur,  unde  tectura  deli- 

ciatum,  et  tegulae  deliciares. 
Delinquere '  est  praetermittere,  quod  non  oportet  praeteriri. 

Hinc  deliquia  et  delicta. 
Deliquium^  solis  a  delinquendo^  dictum,  quod  delinquat 

in  cursusuo. 
Deliquum*  apud  Plautum  significat  minus. 
Delubrum"  dicebant  fustem  delibratum,  hocest,  decortica- 

tum,  quem  venerabantur  pro  Deo. 


8  Ed.  Scal.  fastigutum.—9  Alii  deliquando,  et  mox  deliquatur. 


NOTiE 


delicati  Suetonio  etiam  delicicB  dicnn- 
tur.  Idem. 

1  Delicia]  Tignuni  qnod  a  fastigio 
tecti  ad  nltimas  usque  tegulas  perti- 
net,  ita  ut  inter  duo  tigna  quasi  i<ul- 
cus  tegularum  efficiatur  per  quen» 
aqua  decnrrat,a  deliciendo,  quod  inde 
aqua  deliciatur.  Gallice  goutiere. 
Inde  tectum  deliciatum,  toit  d  gou- 
tieres.  Et  tegnlae  deliciares,  tuiles 
propres  i\  fuire  des  goutieres.  Idem. 

■■  Delinquere']  Frcprie  dejicere,  more 
antiquo,  ut  ait  Servius  Tubero : '  Num 
delinquit  aut  superest  aliquid  tibi  ?' 
Caeliusin  Historiis  :  '  Delinquere  frn- 
nientum  :  Sardiniam  liostes  tenere.' 
Inde  per  metaplioram  peccare,  et  nt 
cxponit  Festus,  ea  linquere  quae  non 
oportet  praeteriri.  A  delinquere,  de- 
ficere,  est  '  deliquium  Solis,'  Solis 
defectio,  ut  a  Graeco  e/cAeiiren/,  eK\€J- 
ipis,  Eclipsis.  Male  igitur  qui  deli- 
quando  pro  deliquendo,  et  deliquatur 
pro  delinquat  legi  voluerunt  :  quan- 
quam  idem  et  Varro.  Idem. 

»  Deliquium]  Iniino  (|uia  delinqucre 
apud  Veteres  erat  deficcrc.  Tubero : 
•Num  delinquit,  autsupcrest  aliquid 
libi?'  Caelius  in  Historiis  :  '  Delin- 
quere  fruraentum  :  Sardiniam  hoste» 


tenere.'  Jos.  Scal. 

'  Deliquum]  Plautus  in  Casina  ; 
'Sine  amet,  sine  quod  lubet,  id  fa- 
ciet,  Qnando  tibi  nil  domi  deliquuni 
est.'  Ant.  Aug. 

Deliquum}  Scribendum  per  C,qua- 
tuor  syllabarum,  Delicuum.  In  Ca- 
sina  ;  '  Quando  nil  tibi  domi  delicunm 
est.'  Glossariura  Delicuum  interpre- 
tatur  xTalcr/ua.  Jos.  Scal. 

Deliquum]  Locus  Piaut.  est  Casin. 

II.  2.  '  Quando  tibi  nil  domi  deli- 
quum  est.'  Id  est :  cum  nil  tibi  do- 
mi  minus  sit:  cum  nil  tibi  domi  de- 
sit.  Glossaiium  delicuum  interpreta- 
tur  -rrTaifffia.  [At  legendum  delictum 
in  Glossario.]  Dac. 

"  Delubrum']  Duplex  est  hiijus  no- 
rainis  significatio  :  nam  et  pro  Dei 
simulacro,  et  pro  loco  Deo  consecra- 
to  ponitur.   Varro  apud  Macrob.  lib. 

III.  Servius  lib.  ii.  et  iv.  JEn.  As- 
conius  hanc  Festi  interpretationem 
reprehcndens  in  Divinat.  Ant.Aug. 

Delubrum]  Graeci  Grammatici  ; 
KadiSpvfxa,  loaroc,  avdOrjiJ.a.  Jos.  Scal. 

Dclubrum]  Simulacrum  ligneum, 
<piod  sit  sine  libro,  id  est,  cortice. 
Ideni  Servius  iv.  vEn.  '  Aut  certe 
ligueum  siinulacrum  delubrum  dici- 


216 


SEXTI    POMPfill    FESTI 


Deluit/  solvit,  a  Grfeco  5»«Auf»v. 

Demagis^  pro  minus  '°  antiqui  dicebant. 

Deminutus  capite '  appellatur:  qui  civitate  mutatus  est : 
et  ex  alia  familia  in  aliam  adoptatus :  et  qui  liber  alteri 
mancipio  datus  est :  et  qui  in  hostiura  potestate  venit :  et 
cui  aqua,  ignique  interdictum  est. 

Demoe  "  ""  apud  Atticos  sunt,  ut  apud  nos  pagi. 


10  Pro  mims  conjicit  Dac.  legendutn  nimis. — 11  Alii  A^oi. 


mus,  a  libro,  hoc  est,  raso  ligno  fac- 
tum,  quod  Grcece  ^Savov  dicitur,' 
Sic  |rfara,  aydXiJiaTa,  uSwKa  exponit 
Hesych.  Ab  hoc  igitur  delubro  sive 
simulacro  templa  dicta  deluhra.  Sed 
magis  placet  aliorum  sententia,  qui 
putant  dehibra  dicta  a  delubris,  hoc 
est,  fontibus,  quae  ante  templa  collo- 
cabantur,  ut  iis  homiues  ante  ingres- 
sum  deluerenlur.  Cornelius  Fronto  : 
'Delubrum  in  quo  liomines  pericnla 
sua  deluunt.'  Delubrum  igitur  a  de- 
luendo.  Servius  ii.  ^n.  '  Alii,  ut 
Cincius,  delubrum  esse  locum  ante 
templum  ubi  aqua  currif,  a  deluendo.' 
Et  lib.  IV.  '  Delubrnm  autemdictum, 
aut,ut  supra  diximus,  propter  locuin 
in  quo  manus  abhiuntur.'  Dac. 

"  Deluit]  Solvit,  piirgat.  Gloss. 
'  Deliio,  anoXovofiai.'  Idem. 

y  Demisis']  Contra  Glossarium  : 
'  Demagis,  aipoSpws.'  Et  Noniiis  : 
'  Demagis,  valde  magis.'  Sed  de 
lioc  satis  diccmus  in  Plautiim.  Jos. 
Scal. 

Demagis']  Numqiiam  demugis  pro 
'  minus'  nie  legere  memini,  sed  sem- 
per  pro  '  valde  magis.'  Gloss.  '  De- 
magis,  (T(po^puii.'  '  Valde  magis  ;'  vide 
Nonium.  Sed  forsan  pro  minus  le- 
gendum  nimis.  Dac. 

*  Deminutus  capite]  Capitis  nomine 
Veteres  pericula  libertatis,  civitatis, 
familiae,  vitae  denique  et  existima» 
tionis   signiticabant.     Sic    '  diminui 


NOT^ 

capite  '  dicebatur  is,  qui  civitatis  vel 
familise  jus  amiserat,  vel  alicui  pro 
servo  traditus  fuerat,  cum  liber  esset, 
vel  dcnique  cui  vita  interdictura  fue- 
rat.  Et  sic  tribus  modis  accidebat 
capitis  diminutio,  cum  enim  aliquis 
cum  libertate  civitatem  amiserat,  ut 
servi,  ingrati  liberti,  ea  dicehatur 
Diaxima  capitis  diminutio.  El  cum 
civitatem  tantum  amittebat,  liberta- 
tein  retinens,  ut  in  insulam  dcpor- 
tali,  aqiia  et  igne  iuterdicti,  ea  mi- 
nor  sivc  media dicebatur  capitis  dimi- 
nutio  :  cum  verohominis  tantum  sta- 
tus  mutabatur,  couservata  civitate, 
et  libertale  retenta,  ut  in  iis  accidit, 
qui,  cum  sni  juris  essent,  sese  in  adop- 
tionem  dederunt,  aut  contra,  qui  ali- 
eno  juri  subjectus  erat,  sui  juris  fac- 
tus  est,  tuin  ea  mimima  dicebatur 
capitis  diminiitio.  Et  haec  omnia 
paucis  persecutus  est  Festus.  In  eo 
tamen  aliquid  leprehendas,  neque  e- 
nim  omnino  verum  est,  eos,  qui  iii 
hostium  potestatem  venerunt,  pati 
capitis  diminutionem,  scilicet  prop- 
ter  spem  postliminii,  quo  restituuntur 
in  iutegrum  :  unde  et  inedicto  de  ma- 
joribus  in  integr.  rest.  servitus  sepa- 
ratur  ab  hostiuiu  potestate.  Idem. 

-'■  Demoe]  Antique  pro  detnoi,  ut '  po- 
ploe,'  '  poploi,'  'popli,'  ut  alibi  dic- 
tum  ;  Jmoeautem  Graecum  est,  Sfiiiot. 
In  demos  Attica  dividebatur,  quade  re 
vide  Doctissimi  Meursii  HbelluDJ  do 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    IV. 


217 


Demum''  quod  significat  post,  apud  Livium  demus  legitur. 

Alii  demum  pro  duntaxat "  posuerunt. 
Denariae  cserimoniae  '^  dicebantur,  et  tricenariae,  quibus  sa- 

cra  adituris  decem  continuis  rebus  '^  vel  triginta  certis 

quibusdam  rebus  carendum  erat. 
Denicales  "  '  feriae  colebantur,  cum  hominis  mortui  causa 

familia  purgabatur.     Graeci  enim  vsxuv  mortuum  dicunt. 
Deorata/  perorata. 
Depeculatus  s  a  pecore  dicitur,  qui  enim  populum  fraudat, 

peculatus  pcena  tenetur. 
Deperire  ^  significat  valde  perire. 


12  Qiiidam  libri  continuis  diebus.—U  Al.  Denecales.—U  Legendum  monent 
Scal.  Dac.  Depeculatus  a  peculatu  dicitur. 


NOTiE 


populis  Atticae.  Idem. 

"^  Demum]  Postea,  tandem.  Et 
apud  Livium  Andron.  legitur De?n«s. 
Sed  lociis  non  extat.  Sic  '  rursus ' 
pro  '  rursum.'  Idem. 

*=  Alii  demum  pro  duntaxat]  Quin- 
tilian.  lib.  i.  c.  4.  '  Possunt  tantum 
id  demum  quod  in  proximo  est.' 
Idem. 

**  DenaricE  ccerimonice]  Denariae, 
vel  tridenariap,  cuni  per  decem  vel 
triginta  dies  in  casto  erant,  ante- 
quam  sacra  acgrederentur.  Sic  in 
libris  sacris  sacerdotes,  antequam 
oonsecrarentur,  per  septeni  continuos 
dies  caerimoniis  vacabant  quae  sic 
septenariae  dici  potuere.  Idem. 

*  Denicales]  A  nex,  neco,  unde  de- 
neco.  Unde  denicales.  Cicero  ii.  de 
Ipgib.  •  Nec  vero  tam  denicales,  quae 
a  nece  appellatae  sunt,  quia  residen. 
tur  mortui,  quam  ceterorum  coeles- 
tium  quieti  dies,  ferias  nominarentur, 
nisi  majores  eos,  qui  ex  Iiac  vita  mi- 
grassent,  in  Deorum  numero  esse  vo- 
luissent,  Eas  in  eos  dies  conferre 
Jtis,  quibus  neque  ipsius  neque  pub- 
licae   feria;   sunt.'    Columel.  lib.  ii. 


cap.  ult.  '  Nos  apud  Pontifices  legi- 
mus  feriis  tantuni  denicalibus  mulos 
jungere  non  licere,  celeris  licere.' 
Idem. 

f  Deorata]  Nam  Veteres  *  deorare  ' 
dicebant  pro  '  perorare.'  Idem. 

s  Depeculatus']  Legendum :  DepC' 
culatus  a  peculatu  dicitur.  Quod  se- 
quentibus  confirmatur  :  veteres  Grae- 
corum  magistri:  '  Depeculatio,  yoo-- 
(pKTfxhs  Stj/uoo-iwv  xP'?^'*''''»"'''  «'<'*•  Scal. 

Depeculatus]  Lege  cum  Scaligero  : 
Depeculatus  a  peculatu  dicitur.  Id 
probant  sequentia.  Peadari  et  depe- 
culari  est  furari,  et  de  furto  publico 
proprie  dicitur,  nam  is  qui  populum 
fraudat,  peculatus,  hoc  est.furti  pub- 
lici  poena  tenetur.  Inde  autem  vox 
peculari  tracta  est,  quod  cum  anti- 
quitus  opes  fere  in  pecoribus  consis- 
terent,  multae  pecore  dicebantur, 
quarum  si  aversa  pecunia  esset,pec«- 
latus  conimittebatur,  Vide  '  pecula- 
tus.'  Dac. 

''  Deperirel  Valde  perire,  funditus 
perire.  Inde  deperire  dicitur  is,  qui 
efflictim  araat  et  perdite.  Idem. 


218 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Depolitum,'  perfectum,  quia  omnes  perfectiones  antiqui  po- 

litiones  appellabant. 
Depontani  ^  senes  appellabantur,  qui  sexagenarii  de  ponte 

dejiciebantur. 
Deprehensa '  dicitur  genus  militaris  animadversionis  casti- 

gatione  raajor,  ignominia  minor. 
Depubem,™  porcum  lactantem,'^  qui  prohibitus  sit  pubes 

fieri. 
Depuvere,'^ "  caedere.     Lucilius  :  palmisque  misellam  De- 

puvit  me:  id  est,  verberavit  me:  quod  ipsum  ex.  Grasco 

est  Tralsiv. 
Aspig  °  Graeci  appellant  pclles  nauticas,  quas  nos  vocamus 

segestria. 


15  Ex  Mss.  Dac.  legendum   nionet  lactenlem.—ld  Scal.  et  Dac.  legiinl 
Depumre, 


NOTiE 


'  Depolitum]  Valde  politum.  Plin. 
lib.  XXXVI.  cap.  25.  *  Si  vero  cote 
depolitiim  est,  nigri  pavimenti  usum 
obtinet.'  Hinc  et  ilepolitiones.  Vide 
Noniuni  in  '  politiones.'  Idem. 

^  Dcpontani]  Qni  sexaginta  annis 
nati  de  ponte  in  Tiberim  praecipita- 
bantur.  Cicero  pro  Sext.  Rosc. 
*  Habeo  ctiam  dicere  queni  contra 
morem  majorum  minorem  annis  Lx. 
de  ponte  in  Tiberim  dejecit.'  Varro 
sexagesimo  :  '  Vix  ecfatus  erat,  cum 
more  Majorum  ultro  Casnares  arri- 
piunt,  de  ponte  in  Tiberim  detur- 
bant,  senibiis  crassis  lieu  muli  non 
videmus  quid  faciant.  Nam  quis  pa- 
trem  nunc  dt^cem  annos  natus  non 
modo  aufert,  seii  toilit,  nisi  veneno  ? ' 
Vide  '  argeos  '  et  '  sexageaarios.' 
Idem. 

'  Deprehensa]  Gloss.  '  Deprehendit, 
SiopfloOroi.'  '  Deprensi,  vTrtpdcrlffeus.' 
Lego  deprensa::  id  est,  pcena?,  multap. 
Idem. 

>"  Depubem']  Poicus  qiii  trncidatur 
dum  lactet,  et  ita  pubes  heri  prolhbc- 


tnr.  Pro  lactantem  legendum  omnino 
lactentem,  id  est,  lac  sugentem.  Et 
ita  in  Mss.  Idem. 

"  Depuvei-e]  Legendum  depuvire  ut 
optime  Scaliger.  Nisi  e  pro  i  posi- 
tum  sit.  Depuvire  a  pavio,  caedo,  pul- 
so,  quod  a  Graeco  waiw.  A  pavio,  de- 
puvio  ;  a  in  «,  ut  '  quatio,'  '  concutio.' 
Vide  '  obpuvit.'  Idem. 

«  Afpis]  Glossw  Vetenim  :  '  Seges- 
tre,  di<pdfpa,  5i(p6fpa  iTXoiov.'  Glossa- 
rium  :  '  Segestre,  ari-yaffTpov,  TfpdSep- 
liov.'  fortasse  TTfpiSepntov,  vel  potius 
yfpdSfpfiov,  vetus  pellis,  ut  yfpdvSpvoy. 
Jos.  Scal. 

Atpts]  Afpis  est  5«'poj  sive  5«p;ua, 
pellis.  Hesych.  Ae(3^is,  Sfpixa,  ^vptrrj. 
Latini  vocant  '  segestre,'  o-re^acrTpo»', 
quod  a  (rrfyu,  tego.  In  Glossarioex- 
ponitur,  SicpBfpa  irKoiov,  pellis  navigii. 
Sed  prius  scgestria  e  segete  ficl)anf,ct 
tum  dcmiim  56'peis  dici  caqita  sunt, 
cum  in  eorum  iisiim  pcllcs  ccsserunt. 
Quamvis  et  5«'peis  texta  qiiibiis  |)ro 
velis  sive  umbraciilis  ulebantur.Grae- 
ci  dixcrunt.  Hesych.    Aif>pis,  rh  iraxv 


DE    VRRBORUM    SIGNIFIOATIONE    LIB.    IV. 


219 


Derogare  p  proprie  est,  cum  quid  ex  lege  vetere,  quo  minus 

fiat,  sancitur  lege  nova :  derogare  ergo  detrahere  est. 
Desiderare,''  et  considerare  a  sideribus  dici  certum  est. 
Desivare,'^'^  desinere. 
Despretus,  valde  spretus. 
Deteriae  ^  porcae,  id  est,  macilentae. 
Detractare  '^  *  est  male  tractare. 
Detudes  "  esse  detunsos,'^  derainutos. 


17  Al.  Desinare.—\8  Malit  Dac.  Detreclare.—19  Alii  libri  detonsos. 


NOTiE 


v<pa(Tixa  ip  eh  ■jrapaTrfTafffia  exptoi/To,  i. 

*  Deris,  textum  illud  tiensiim  quo  pro 
umbracuio  utebaniur.'  Dac. 

P  Derogare]  Glossarium  :  '  Dero- 
gat,  ei/TeXi^ei,  xpf<»Koiru,'  retulit  ad 
tabulas  novas.  Nam  et  id  est  dero- 
gare  veteri  credito.  Jos.  Scal. 

Derogare]  Aliquid  veteri  legi  per 
legem  novam  detrahere,  et  idem  est 

•  exrogare,'  quod  vide.  Dac. 

1  Desiderare]  Proprie  cnm  sideris 
tenipus  desiit,  unde  et  desiderari  di- 
cuntur  quae  desunt.  Vide  '  conside- 
rare'  et '  praesiderare.'  Idcm. 

"■  Desivare^  Vetus  editio,  Desina- 
re :    fortasse    melius.      Glossarium  : 

*  Desinator,  a/3o7J0»jTOj.'  Qui  scilicet 
desinit,  destitutus  ope.  Tamen  dubi- 
to.  Nam  et  alibi  lcgitur:  '  Die  sua- 
tur,  Por)9uTa.'  pro  '  Desivatur,  /Sotj- 
eeiToi.'  Sane  apud  Senecam  episto- 
la   cxviir.    Desinare  per  N  legitur  : 

•  Imbecillae,'  inquit, '  nientis  istasunt 
verba,  et  hac  desinatione  misericor- 
diam  captantis.'  Jos.  Scal. 

Desivare']  Legendum,  ut  in  al.  cod. 
desinare.  Desinere,  ope  scilicet  de- 
stitutus,  Gloss.  '  Desinator,  aPortdri' 
ros,'  i. '  Anxiliodestitutus.'  Et  Senec. 
Ep.  118.  '  Imbecillae  mentis  ista  sunt 
verba  et  hac  desinatione  misericor- 
diam  captantis.'  Glossar.  '  Diesva- 
tar,  fior]duTat,'  Leg,  Desinatur,ov  fior}' 


Oe^Tai.  Forte  etiam  desivare  rectum 
sit,  quasi  desinere  jnvare.  Quod  'de- 
juvare  '  dixit  Plaut.  in  Trinum.  ii.  2. 
'  Deserere  illum,  et  dejuvaie  in  rebns 
advorsis  pudet.'  Nisi  ibi  etiam  de- 
sivare  restituendum.  Dac. 

*  Deterice']  Deterius  a  terendo,  quia 
ille  deterior  est,  qui  magis  detritus 
est.     Vide  Priscianum.  Idem. 

'  Detractare]  Malim  detrectare.  Sic 
'  attrecto,'  '  contrecto.'  Detreclare 
autem  est  male  tractare,  male  habere. 
Gloss.  '  Detrectat,  airi6u,-rrapaiTUTai,' 
i.  '  Recusat  et  accusat.'  Idem. 

"  Detudes]  Glossarium  :  *  Detudes, 
liiavQivTis.'  Jos.  Scal. 

Detudes]  A  tudo,  ut  Vetcres  di- 
cebant  pro  tundo,  ut  '  frago '  pro 
'  frango,'  detudes,  diminuti,  detonsi. 
Gloss.  '  Detudes,  ixetoiOfVTts,'  i.  '  di- 
minuti.'  Ut  optime  hunc  locum  cor- 
rexit  Vulcanius,  cum  antea  legeretur 
fitavdfvres.  '  Concutere  '  autem, '  per- 
cutere  '  et  '  decutere '  verba  sunt  a 
Latinis  in  textura  vestium  nsurpata. 
'  Concutere  '  et  *  percutere  '  est 
KpovetfjVel  airadav,  radio  telam  percu- 
tere,liciadensare,  inde  concMS,  radius 
textorius,  et  concuies  \e\ percutes,  quas 
KpovfTTas  Kal  airaQrYTas  Graeci  vocant, 
densatas  vestes,  beiie  percussas.  Ju- 
vcnal.  '  Et  bene  percussas  textoris 
pcctinc  Galli.'    His  opponuntur  de-^ 


220 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Deversus"  dicebant  deorsum  versus. 

Devitare/  valde  vitare. 

Deus^  dictus  est,  quod  ei  nihil  desit :  vel  quia  omnia  com- 
moda  hominibus  dat :  sive  a  Graeco  Uoc,  quod  significat 
metum ;  eo  quod  hominibus  metus  sit :  sed  magis  constat 
id  vocabulum  ex  Graeco  6soj  esse  dictum,  aspiratione  dem- 
ta,  qui  mos  antiquis  nostris  frequens  erat. 

Dextans^  dicitur,  quia  assi  deest  sextans,  quemadmodum 
duodeviginti  et  deunx. 

Dextiraum  ^  et  sinistimum  antiqui  dixerunt. 

Dextra  auspicia,"^  prospera. 

Dextrarum  tibiarum ''  genus  est,  quae  dextra  tenentur. 


NOTyE 


ttides,  quae  snnt  detritae,  deminutae, 
quomodo  ct  Graeci  <TvyKpovffTii  lfxi,Tia 
interpretantur  Siv  b  KpoKbs  a.vaT(Tpnr- 
Tot, '  quorum  detriti  sunt  flocci.'  Con- 
cntes  alio  nomine  Latinis  dicuntur 
Pavidenses.  Quod  bene  pavilce,  i. 
pulsatae,  percussae.  Quibus  contra- 
riae  levidenses,  quae  leviter  densalie 
sunt,  et  non  aliae  sunt  quam  detudes. 
Isidor.  lib.  xix.  cap.  23.  '  Leviden- 
sis  vestis  dicta,  quod  raro  filo  sit, 
pavidensis  contraria  levidensi,  quod 
graviter  pressa  atque  calcata  sit.' 
Vide  Salmasium  ad  Trebel.  Pollio- 
nem  in  D.  Claudio.  Dac. 

^  Deversus^  De  significat  '  infra,'  et 
opponitur  tiJ)  sus,  quod  significat  'su- 
pra/  '  sursum.'   Idem. 

y  Devitare]  Terenl.  And.  iii. '  Post- 
hac  incohimem,  sat  scio,  fore  me, 
nunc  si  boc  devito  malHm.'  Gloss. 
'  Devitat,  iKK\ivfi,  irfpi.KaixTtTiji,  iKvivuJ 
Idem. 

^  Deus}  Non  solus  est  Festus  qui 
vel  a  dare,  vel  a  desum,  vel  etiam  a 
dfos,  metus,  timor,  Deus  deducat. 
Nam  et  idem  multi.  Sed  Deus  est  a 
Graeco  Oehs,  6  in  5,  ut  a  irepeco, '  perdo.' 
Vel  potius  ab  jEoUco  Sti/s,  ut  Fr.  Ju- 
nio  placuit.  Aehs  autem  sive  Oehs  vel 
a  eew, '  curro/  quia  antiqui  sic  dixe- 


runt  sidera  et  stellas,  quod  semper  in 
cursu  essent.  Vide  Macrob.  lib.  i. 
Sat.  cap.  23.  vel  ab  Hebraeo  dai,  id 
est,  sufficere,  unde  shaddai,  quod  so- 
lus  Deiis  sufficiat.  Vel  potius  ab  /E- 
gyptio  Mercurii  nomine  Thoyt,  sive 
Theut,  sive  Thoth.  Idem. 

^  Dextans'^  Vide '  Bes.'  Idem. 

b  Dextimum']  Dexter,  dexterior, 
dextimus,  ut  sinister,  sinisterior,  si- 
nistimus.  Varro :  '  A  primo  compito 
dextimam  viam  munit  Epicurus.' 
Vide  Nonium.  Idem. 

"=  Dextra  auspicia]  Dexter,  ut  apud 
Graecos  8e|ibj,  propitium  significat. 
Ita  dextro  Jove,  dextro  Hercule:  id 
est,  propilio,  niore  Graecorum  scili- 
cet,  nam  alioqui  Romani  dextrum  vo- 
cant  infaustum,  sinistrum  vero  faus- 
tum.  Vide  *  scaeva.'  Idem. 

<•  Dextrarum  tibiarum]  Dextrae  ti- 
biae,  et  sinistrae  tibiae,  quae  dextra 
parte  oris  et  manu  dextra,  sive  si- 
nistra  parte  oris  et  manu  sinistra  te- 
nebantur.  Sinistrae  tibiae  acuti  soni 
erant  et  pluribus  foraminibus  aper- 
tae  :  dextrae  vero  gravis,  et  uno  tan- 
tum  foramine.  Cum  dextra  et  sinis- 
tra  jungebantur  impares  dictae,  cum 
duaidextrae,siveduae  sinistrae  pares. 
Vide  '  iropares.'    De  tibiis  dextris  et 


DE    VERBORUM    SIGNI FICATIONE    LIB.    IV. 


221 


DiABATHRA/  geiuis  solearum  Graecanicarum. 

Dianius/°  ^  locus  Dianae  sacratus. 

DicassitjS  dixerit. 

Dice  ''  pro  dic  '  antiqui  posuere. 

Dicearchia^'  vocabatur,  quaenunc  Puteoli ;  quod  eacivi- 

tas  quondam  justissime  regebatur. 
Dici""  mos  erat  Romanis  in  omnibu.s  sacrificiis,  precibus- 


20  Legendum  nionet  Scal.   Diamtim:  probat  Dac— 1  Vet.  ed.   Dice  pro 
dicam.    Vide  inf. — 2  Al.  Dicaarchia. 


HOTJE 


sinistris,  paribus  et  imparibus,  mul- 
ti  multa  tradidere:  sed  adeo  diversa, 
ut  res  magis  incerta  sit.  Vide  Donat. 
Jul.  Scaliger.  lib.  i.  Poet.  cap.  20. 
Casaub.  in  libello  de  Satura  et  Saty- 
rica.  Manut.  lib.  in.  de  quaes.  per  ep. 
cap.  4.  et  Salmasium  ad  Vopiscum 
in  Carino,  qui  rem  omnem  omninm 
optime  prosecutus.  Idem. 

«  Diabathra']  A  5iafiaii/ai,  eo,  ambu- 
lo.  Inde  diabatiirarii,  qui  diabathra 
faciunt.  Piaut.  Aulul.  iii.  5.  'Seden- 
tarii  sutores,  diabathrarii.'  Idem. 

f  Dianius'\  Lege  Dianium,  ut  Mi- 
nervium,  et  Vitruvio  iEsculapiun». 
Jos.  Scal. 

Dianius]  Optime  legendum  monuit 
Scaliger  Dianium.  Sic  '  Minervium' 
et' Vulcanium'  dicitur  locus  Miner- 
vse  vel  Vulcanoconsecratus.  Etapud 
Livium  aperte  Dianium  legitur  lib.  i. 
sect.  48.  '  Cum  se  domum  recipe- 
ret,  pervenissetque  ad  summum  Cy- 
prium  vicum  ubiDianium  nuperfuit.' 
Dac. 

s  Dicassit]  Dicaverit,  id  est,  dixe- 
rit.  Dicare  enim  et  dicere  pro  eodem 
Veteres  usurpabant.  Unde  '  dedi- 
care'  supra  in  '  delicata'  exposuit 
'  dicendn  deferre,'  et  post  '  profa- 
num,'  '  Deo  dicta,'  id  est,  '  Deo  di- 
cata.'  Et  in  illo  Virgilii  viii.  iEneid. 
'  Lupercal  Parrbasio  dictuni  Panos 


de  more  Lycaei.'  '  Dictnm,'  inquit 
Servius, 'dicatum,  consecratum.'  Dac, 

h  Dice]  In  veteri  editione,  Dice 
pro  dicam.  Recte.  Legendum  enim 
Dicem  pro  dicam :  sic  snpra  '  Attin- 
gem  pro  Attingam.'  Ubi  similis  er- 
ror,  *  Attinge  pro  Attingem  : '  ut  hic 
Dice  pro  Dicam.  Dicem  ergo  secunda 
conjugatione,  et  dicebo  apud  Vete- 
res.  Nonius  :  'Primum,  quod  dicebo 
recte,  secundum,  quod  dicebo,  eo 
nielius.'  Jos.  Scal, 

Dice]  '  Pro  dic'  Plaut.  Mercat.  i. 
2.  '  Quid  est  Igitur  quod  vis  ?  Di- 
cam,  dice.'  Vide  locum  Naevii  in  vo- 
ce  '  summussi.'  Sed  in  veteri  edit. 
legitur  dice  pro  dicam.  Recte,  modo 
legas  dicempro  dicam.  Vide  '  attinge.' 
Dac. 

'  Dicearchia']  Melius,  ut  in  margine, 
Dicaarchia:  nam  Graece  StKatapxia. 
Campaniae  felicis  urbs,  Puteoli.  Idem 
scribunt  Strabo,  Pausanias,  et  Ste- 
phanus,  qui  etiam  *  Dicaeam'  vocat. 
'  Minor  Delos'  etiam  dicta.  Vide 
*  minorem  Delum.'  Idem. 

^  Dici]  Haec  erant  scribenda  infra 
litera  Q  :  est  enim  interpretatio 
iUius  verbi  Quiritibusque.  Sed  nos 
Festi  et  Pauli  errores  hac  in  re  se- 
cuti  sunnis,  indice  tamen  adjecto  eo- 
rum  verborum,  quae  obiter  explican- 
tur.  Ant.  Aug. 


222 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


que,  PopuLo  Romano,  Quiritibusque,  quod  est  Cu- 

rensibus  :  qufe  civitas  Sabinorum  potentissima  fuit. 
Dictynna  ^  Diana,  quam  esse  lunam  putabant,  dicta  quod 

fulgore  suo  noctu  omnia  ostendat. 
Dierectum  ™  dicebant  per  antiphrasim,  volentes  significare 

malum  diem. 
Dies^  dictus,  quod  divini  sit  operis,  sive  ab  Jove  ejus,  ut 


not^ 


Dici  mos  eraf^  Haec  verba  Populo 
Romano  Quirilibusque  ex  conceptis 
antiquarum  precationum  verbis  trac- 
ta  sunt.  Livius  lib.  viii.  '  Conipa- 
rant  inter  se,  ut  ab  utraparte  cedere 
Romanus  exercitus  cepisset,  inde  se 
Consul  devoveret  pro  popiilo  Rom. 
Quiritibus.'  Et  apud  Gellium  iib.  x. 
cap.  24.  •  Die  Noni  Populo  Roma- 
no  Quiritibus  compitalia  erunt,'  qua- 
si  dicas  quod  Populo  Rom.  et  Quiri- 
tibus  bene  vertat.  Dac. 

'  Dictynna]  Ridicule  Festus  Dic- 
tynnam  lunam  dictam  putat,  qtiasi 
quae  dicat  et  indicet  noctu  omnia. 
Dictynna  enim  Graecum  est,  et  sic 
dictaDiana  a  retibus  venatoriis,  quae 
Graece  SiKTva,  ut  de  nyrapha  Brito- 
marti  docet  Callimachus  hymn.  in 
Dianam  :  kuX  tvQopiv  e»s  ahiiiaiv  Aiktuo, 
rd.  ff<^  eo-o&wrei^,  '6Qiv  fjLeTiTreira  KvSai- 
ves  NujU.<J>oj'  fjitv,  AiKTvvvav,  6pos  5\  liOev 
5J\oT0  vvfi^ri,  AiKToToi'  Ka\fovcTi,  id  est, 
*  et  saliit  in  piscatorum  Retia,  qiiae 
illam  servarunt,  unde  postea  Cydo- 
nes  Nympham  quidem,  Dictynnam, 
montem  vero,  unde  saliit,  Dicta?um 
vocant.'  Hanc  Callimachi  historiam 
narrat  Scholiastes  Aristophanis  in 
BaTpdx-  p.  275.  sed  apud  eum  cor- 
rupte  ^peTijuopTLis  pro  PpiTOfxdpTvs  le- 
gitur ;  tu  monitus  emenda.  Idem. 

"  Dierectuni]  Quod  Gra'ci  dicunt 
(l<T<p9aprivai,  Latini  *  dierectum  in- 
trare,'  quod,  ovk  a,iro(j>Qape7  tvTevdev ; 
Latine  id  est,  •  Non  hinc  dierecta 
abibis  P'  et  sinulia.    De  quibus  satis 


apud  Plautum.  Jos.  Scal. 

Diercctus]  Quasi '  dies  rectus  '  et 
per  antiphrasira  dici  vult  Festus, 
quod  is  dies  niinime  rectus  sit,  sed 
contra  saevus.  Quod  ineptum  plane 
est.  Nec  placet  etiam  ut  dierectus  sit 
in  crucem  elatus,  ut  quidam  volunt. 
Vere  ut  videtur  Salmasiusqui  monuit 
dierectus  esse  meram  putam  vocem 
Graecam  Sid^^riKTos,  aine  mutato,  die- 
rectus,  id  est, '  disruptus.'  Curcul.  il. 
1.  '  Lien  dierectu'  'st.'  Ubi  quidam 
Codd.  habent  Lien  disntptu'  'st. 
Quod  sine  dubio  non  vera  lectio,  sed 
explicatio  vocis  dierectus  ab  studioso 
aliquo  margini  ascripta,  ut  fit,  et  male 
postea  in  textum  recepta;  quod  cer- 
te  unice  Salmasii  conjecturam  fulcit. 
Dac. 

n  Dies']  Primum  et  tertium  ety- 
mon  Festi  falsum  et  ineptum  est, 
praesertim  tertium :  quis  enim  a  de- 
hisco  diem  dictum  putet  ?  Secundum 
confirmat  Macrob.  lib.  i.  Sat.  cap. 
15.  '  Jovem  accipimus,'  inquit, '  lu- 
cis  auctorem,  unde  et  Lucetium 
Salii  in  carmine  canunt  et  Cretenses 
A(o  TTji/  Tjixfpav  vocant,  ipsi  quoque 
Romani  Diespitrem  appellant,  ut  diei 
patrem.'  Idera  Varro  lib.  iv.  '  Nam 
olim  Dijovis  et  Dicspiter  dictus,  hoo 
est,  aer  et  dies  pater,  a  quo  Dei  dicti, 
qui  inde  et  dies,  et  dius,  et  divus.' 
Et  lib.  V.  *  A  quo  tempus,  id  ab  hoc 
Deodies  appellatur.'  Caninius  vero 
in  alphabeto  suo  a  Punico  dia  diem 
vult  dictum.  Idem. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  E     Ll  B.    IV,  223 

putabant,  rcctore,  qui  Gra^ce  J»«  appellatur,  sive  quod 

aiir  diurnus  dchiscat  in  candorem. 
Diflarreatio  "  genus  erat  sacrilicii,  quod  inter  virum  et  mu- 

lierem  fiebat  dissolutio  :  dicta  diiTarreatio,  quia  fiebat  far- 

reo  libo  adhibito. 
Dignorant,' "'  signa  imponunt,  ut  fieri  solet  in  pecoribus. 
Dilaniarci  est  discindere,  et  quasi  lanam  trahere  :  unde 

lacinia*  et  lanius  dicitur,  qui  pecus  discindit. 


3  Al.  Denotant.—i  Al.  laniena. 


NOTiE 


»  Diffarreatio]  Dissolutio  matri- 
inoniiconfarreationecontracti.diffar- 
reatio  dicebatur.  Cicero  inTopicis: 
'  Genus  est  uxor,  ejus  duae  formae, 
una  matrum  familias,  hae  sunt,  quae 
in  manum  convenere:  altera  earum, 
quae  tantnmmodo  uxores  habentur.' 
Addit  Severinns :  '  Tribus  modis 
uxor  habebatur,  usu,  farreatione, 
coenUione,  sed  ronfarreatio  solis 
pontificibus  conveniebat,  quse  autem 
in  manum  per  coerationem  convene- 
rant,  hse  matres  f.  vocabantur  ;  quas 
vero  usu,  vel  farreatione,  niinime.' 
Et  Ulpianus  tit.  8.  Institut.  «  Farre 
convenitur  in  manum  certis  verbis,  et 
testibus  deoem  praesentibus  et  solem- 
ni  sacrificio  facto,  in  quo  panis  quo- 
que  farreus  adhibetur.'  Dionysius 
lib.  II.  a  Romulo  regeinstitutumesse 
scribit,  ut  farreatione  matrimonia 
fierent,  ab  ea  re  dicta,  quod  far,  quo 
tunc  pane  utebantur,  communionem 
vitae  ostenderet.  De  eodem  genere 
matrimonii  Tacitus  scribit  lib.  iv. 
Annalium.  Plin.  lib.  xviii.  cap.  3. 
Ant.  Aug. 

Diffarreatio]  Lege  :  Diffarreatio  ge- 
nus  est  sacrificii  quom  inter  virum,  Ifc. 
vel,  quo  inter  virum,  Sfc.  Diffarreatio 
est  solutio  matrimonii  per  confarrea- 
tionem  contracti.  Confarreationem 
autem  sic  describit  Ulpianus  tit.  9. 


Instit.  '  Farre,'  inquit,  '  convenitur 
in  nianum  certis  verbis,  et  testibus 
decem  praesentibus,  et  solenni  sacri- 
ficio  facto,  in  quo  panis  quoque  far- 
reus  adhibetur.'  Inde  glossae  Isido- 
li  :  *  Diffarreatio,  dissolutio  inter  vi- 
riim  et  foeminam.'  Dac. 

P  Dignorant]  Glossarium  :  '  Digno- 
rat,  avairTv(Tffei.'    Sed  melius  infra  : 

*  Dicorat,  SiayiviiaKei.'  Lege  :  Dic- 
norat.  Jos.  Scal. 

Digiiorant]  Gloss.  '  dicnorat,  ava- 
yivwffKei,'  id  est,  signat.  Nam  digno- 
rare  est,  signare,  notas  inurere.  Virg. 
'  Et  nomina  gentis  inurat.'  Nota 
inusta  dicta'character'  Columel.lib. 
XI.  cap.  2.  '  Nec  minus  majora  qua- 
drtipedia  'charactere '  signari  debent.' 
Quo  loco  forte  an  deceptus  Scalig.  in 
conjectaneis  notavit  instrumentum 
quo  perurunt  dici  character  rei  rusti- 
cae  auctoribus,  quod  falsum  est :  nam 
de  nota  impressa  character  semper 
dicitur,ut  et  Graecum  xapa«TV  ^^  x«- 
payixa.  Dac, 

1  Dilaniare]  A  lana,  quod  a  Graeco 
\avos  Dorice  pro  Atjcos,  lana.     Inde 

*  laniare'  et '  lanista,'  ut  apud  Vete- 
res  dicebatur  is,  qui  lanam  carehat, 
hoc  est,  carminabat,  carpebat ;  inde 
Manius'  et  '  laniena :'  sic  enim  le- 
gendum  in  verbis  Festi  pro  lacinia. 
Idem. 


224 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Dilectus  militum/  et  is,  qui  significatur  araatus,  a  legendo 

dicti  sunt. 
Diobolares'  meretrices  dicuntur,  quae  duobus  obolis  du- 

cuntur. 
Diomedea  insula,'  in  qua  Diomedes  sepultus  est  excedens 

Italia. 
Diomedis  campi "  in  Apulia  appellantur,  qui  ei  in  divisi- 

one  regni,  quam  cum  Dauno  fecit,  cesserunt. 
Diox,  genus  piscis  frequens  in  ponto. 
Dirigere'^  apud  Plautum  invenitur  pro  discedere.* 
Dirunciunt,'^^  depurgant. 


.5  Legendum  monent  Scal.  Dac.  discidere,—6  Conjicit  Dac.  diruncant  vel 
diruncinant. 


NOT/E 


>■  Dilectus  militum]  Itascmper,  non 
delectus,  in  veteiibus  libris  est.  Sic 
in  Pandect.  Fioren.  titulo  de  re  mili- 
tari,  cap.  4.  ita  etiam  scribendumest, 
titulo  communi  divid.  cap.  20.  ubi 
delictum  scripserunt.  Vide  '  Lacus 
Lucrinus'  et '  Neglegens.'  Ant.  Aug. 

Dilectus]  Militum  dileclus  vel  delec' 
tus :  nam  lijec  duo  Veteres  non  dis- 
tinguebant,  a  legendo.  Varro  lib.  v. 
'  ab  legendo  legio  et  diligens  et  de- 
lectus.'  Item  dileclus,  quo  amatum 
significamus,  a  diligendo,  quod  a  legen- 
do,  quia  eum  legimus  quem  amamus  : 
ntramque  vocis  significationem  opti- 
maeglossas  amplectuntur,  ubi :  '  Di- 
lectus,  (TTpaToKoyla,  SoKinaa-la,  aya- 
irr/9eis,'  i.  e. '  Exercitus  collectio,  pro- 
batio,  amatus.'  Dac. 

»  Diobolares]  Vilissimse  meretrices, 
quac  parvo  stipendio  prostant.  Auu- 
$o\oi  Grzece.  Plaut.  *  Diobolares, 
schoenicula,  miraculae.'  Et  alibi  : 
'  Diobolaria  scorta  ;'  'Servorum  sor- 
didulorum  scorta  diobolaria.'  Idem. 

'  Diomedea  insula]  Circa  Timavum 
fontem.     Hodie  Belforte.  Idem. 

"  Diomedis  campi]  Ad  Aufidum  flu- 
men,  ubi  Cannae,  vicua  Romanorum 


clade  nobilis.  Idem. 

"  Dirigere]  Lege  Discidere,  non 
discedere.  Locus  Plauti  quem  intel- 
ligit,  est  in  Curculione.  Jos.  Scal. 

Dirigere]  Pro  discedere,  lege  disci- 
dere:  ut  in  veteri  codice.  Discidere 
enim,  ut '  abscidere,' '  concidere,'<!!«:c. 
Locus  autem  Plauti  est  Curcul.  act. 
III.  '  Clypeatus  elephantum  ubi  ma- 
cheera  dirigit.'  Ubi  male  hodie  dis- 
sicit.  Male  etiam  apud  Nonium  le- 
gitur  diligit  pro  dirigit.  Sic  Titin- 
nius  :  '  Pernam  totam  dirigit.'  Id 
est,  in  duas  partes  scindit.  Inde  di- 
rectarii  qui  fores  effringunt,  quos  cum 
latronibus  jnngit  Basil.  in  Epist.  Srt 
irdvra  XriffTuv  Koi  SipfKTapiwv  ireTrA^peo- 
TttiTaTTjs  6oov,  '  quia  vi<e  omnes  la- 
tronibus  et  directariis  plenae  erant.' 
Dac. 

y  Dirunciunt]  An  legendum  dirun» 
cant  ?  Runeare  enim  Varroni  est  her* 
bas  e  scgetibus  expurgare.  An  di- 
runcinant?  diruncinare  est  radere,  po- 
lire,  a  Grxco  (ivKdvri,  instrumentum 
fabrile  ad  opera  laeviganda:  vel  di- 
ruucinant,  a  '  dirunco, '  diruncino,'  Ut 
a  '  nato,  '  natino,'  et  alia.  Idcm. 


DE    VERHORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    IV. 


225 


Dirus/  Dci  ira  natus. 

Dirutura  sere  ^  militem  dicebant  antiqui,  cui  stipendium  ig- 

nominia?  causa  non  erat  datum  :  quod  aes  dirucbatur  in 

fiscum,  non  in  railitis  sacculum. 
Disertim  ^  pro  diserte  dixerunt  antiqui. 
Disertiones,7  ^  divisioncs  patrimoniorum  inter  consortes. 
Disertus''  a  disserendo  dictus. 
Dispensatores  *  dicti,  qui  ses  pensantes  cxpendebant,  non 


7  Fulv.  Ursino  videtur  legenduin  Disorliones. 


not;e 


'  Dirus]  &eoxo\eiTos.  Jos.  Scal. 

Dirus~\  Nannius  :  '  Dirum  est  tris- 
te,  infestum,  et  quasi  Deorum  ira  mis- 
sum.'  Virg.  lib.  ii.  /Eneid.  '  Appa- 
rent  dirae  facies :'  et  lilj.  iii.  '  Seu 
sint  diraE  obscoenaeque  volucres.'  Ser- 
vius  vero  ait  esse  vocem  Sabinam  : 
'  Sabini,'  intjuit,  '  et  Umbri,  quae  nos 
mala,  dira  appellant.'  Quod  si  ve- 
rum  est,  Sabini  a  Grsecis  accepere  : 
dirus  enini  a  h^vos,  gravis,  n  mutato 
in  r,  utsaepe.  Dac. 

^  Dirutum  cere]  Quantum  conjec- 
tura  assequi  possum  inde  dirutum 
acre  militem  dictum  puto,  quia  '  aere 
exciderat,'  hoc  est,  '  privatus  fuerat,' 
ut  diruere  sit  pro  simplici  rucre,  id 
estfCadere.  Varro  de  vita  pop.  Rom. 
iib.  II.  '  Stipendiuni  appellabatur, 
quod  aes  militi  semestre  aut  annuum 
dabatur  ;  cui  datum  non  sit,  propter 
ignoininiam  a?re  dirutus  esset.'  Cic. 
Verr.  vii.  '  Aleatoris  Placentini  cas- 
tra  coinmemorabuntur,  in  quibus 
cuni  frequens  fuisset,  tamen  aere  di- 
rutus  est.'  Id  est,  aere  decidit.  JEs 
autem  absolute  pro  militis  stipendio. 
Plaut.  Aulul.  III.  5.  '  Ibi  ad  postre- 
nium  cedit  miles,  aes  petit.  Impran- 
sus  miles  astat,  a?s  censet  dari.'  Et 
aes  illud,  quomilites  diruti,'  resigna- 
tum  aes '  proprie  dicebatiir.  Vide  suo 
loco.  Idem. 

h  Disertim]  Plaut.Stich.  I.  3. '  Fuit 
Dtlph.  et  Var.  Clas.  Pontp. 


disertim,  venim  id  usu  perdidi.'  Et 
Liv.  '  Tuque  mihi  uarrato  omnia  di- 
sertim.'  Idem. 

•^  Disertiones]  Videtur  legendum 
Disortiones.  Vide  infra  in  *  Erctum,' 
et  Isidor.  lib.  x.  Servius,  *  Ercto,' 
inquit,  '  non  cito  :'  i.  patrimonio,  vel 
haereditate  non  divisa.  Ful.  Ursin. 

Disertiones]  'Apxaiff/xhs,  pro  dissor' 
tiones.  '  Apello,'  '  Apollo.'  Glossa- 
rium  :  *  Dissortes,  SiaKXvpooBevres.'  Est 
et  '  Dissortiuin,  Siaxupio^l^hs,  htaffra- 
ffis.'  Jos.  Scal. 

Disertiones]  Antiqni  pro  dissorti- 
ones,  ut  '  Apello,'  '  Apollo  :'  sors 
autem  est  haereditas,  patrimoniura. 
Dissortio  sortis  divisio,  inter  consor- 
tes,  id  est,  cohaeiedes.  Vide  '  sors.' 
lade  dissertio  pro  controversia  et  con- 
tentione.  Glossar.  '  dissertio,  d;u</)Kr- 
PilT-nffis.'  Dac. 

d  Disertus]  A  disserendo.  Disse- 
rere  autem  verbum  est  tralatitium  a 
re  agraria.  Varro  lib.  v.  '  Quod  di- 
cimus,  disserit  partes,  item  areas, 
translatitio  aeque  ex  agris  verbo  uti- 
mur.  Nam  ut  olitor  disserit  in  areas 
sui  cujusque  generis  les,  sic  in  ora- 
tione  qui  facit,  disertus.'  Idem. 

e  Dispensatores]  Videndus  Varro 
lib.  IV.  de  Ling.  Lat.  et  Plin.  lib. 
XXXIII.  cap.  3.  Vide  '  Pendere.'  Ant. 
Aug. 

Dispensatores]  Pecunias  Veteres 
Fest.  P 


226 


SEXTI   POMPEII    FESTI 


adnuraerabant :  hinc  deducuntur  expensa,  sive  dispen- 

sata,  vel  compensata :  item  compendium,  dis:pendium, 

assipondium,  dupondium. 
Dispescere  ^  est  proprie  pecus  a  pastione  deducere,  ut  com- 

pescere,  una  pascere,  et,  inuno  loco  continere. 
Dissulcus  s  porcus  dicitur,  cum  in  cervice  setas  dividit. 
Distisum,  et  pertisum  *"  dicebant,  quod  nunc  distaesum,  et 

pertaesum. 
Dividiam'  discordiam. 
Dividicula  ^  antiqui  dicebant,  quae  nunc  sunt  castella,  ex 

quibus  a  rivo  communi  aquam  quisque  in  suum  funduni 

ducit. 
Dium^  antiqui  ex  Graeco  appellabant,  ut  a  Deo  ortum,  et 


NOTiE 


nonnnmerabaDt:  sed  pendebant  pas- 
sim  in  sacris  et  protanis  literis.  Hii- 
jiis  moris  vestigium  erat  in  jede  Sa- 
tnrni  n\n  trntina  posita.  Varro  lib. 
IV.  *  Per  Irntinam  solvi  solitnm,  ves- 
tiginm  etiani  nunc  manet  in  a'de  Sa- 
turni,  quod  ea  etiam  nunc  propter 
pensuram  trutinam  habet  positam.' 
A  pendendo  igitur  dispensatores  dic- 
ti,  qui  pecunias  pendebant.  Inde 
expensa,  i\nsi  de  pondere  detrahun- 
tur,  compensata,  quae  aequali  pondcre 
facta  sunt.  Conipendium,  cuni  aRqua- 
les  aliquid  addendo  redduntur  lan- 
€88.  Dispendium,  ponderis  diminntio, 
cum  quid  ponderi  detraliitur,  Varro 
lib.  IV.  •  Ab  eodem  are  impendendo 
dispensator,  et  in  tabulis  scribimus 
expensum,  et  inde  prima  pcnsio,  et 
sic  aut  secunda,  aut  quae  alia,  et  dis- 
pendium  ideo  quod  in  dispendendo 
solet  minus  fieri  :  coinpendium,quod 
cum  compenditur,  una  sit.'  Vidc 
Piin.  lib.  XXX.  cap.  3.  Inde  est  etiam 
quod  uunc  dicimus  '  pcenas  pendere,' 
quia  ob  delictum  Veteres  pecuniam 
non  numeratam,  sed  pensam  solve- 
bant.  Vide  '  pendcre.'  Dac. 

'  Dispescere']    Vide    '  compescere.' 
idem. 


e  Dissulcus]  Glossarium  :  '  Disul- 
cis,  xt^poo-SioiTTjs,  Siau\o|.'  Lege,  xo"^- 
pos  SjxoIttjs.  Jos.  Scal. 

Dissulcus]  Porcus,  qui  setas  in 
fronte  ita  divisas  Iiabet,  ut  in  mcdio 
quasi  sulcus  efficiatur.  Glossar. '  Dis- 
sulcus,  xoi^poy  Sixo^TTjs.'   Dac. 

''  Distisutn,  et  perlisum]  Ut  a  '  cae- 
do,' '  occido  :'  sic  a  '  taedet,'  •  disti- 
suni,'  •  distaesum,'  et  '  pertisum,' 
'  pertaesum.'  Idem. 

'  Dividiam]  Glossae  :  '  Dividia,  5i- 
Xi^voio.'  Vide  Conjectaneum  tertium. 
Jos.  Scal. 

Dividiam]  Discordiam.  AttinsPhce- 
nissis  :  '  Ne  liorum  dividiae  discordes 
dissipent,  Disturbent  tautas  et  tam 
optimas  Civium  divitias.'  Quem  lo- 
cum  aiferens  Noniiissimiliier «/iiiriias 
dissensiones  interpretatur.  Et  Glos- 
sarium  : '  DividiajSixf^i^oio,  disseniio.' 
Significat  eliam  dividia  tristitiam, 
tcedium.  Plaut.  Bacch.  iv.  6.  •Nimio 
illaec  res  est  magnae  dividiae  mihi.' 
Vide  Varr.  lib.  vi.  Dac. 

•*  Dividicula]  Castella  erant  loca 
qnae  aquam  publicam  recipiebant  et 
in  varia  loca  tramittebant,  unde  a 
'  dividendo,' '  dividicula  '  dicta.  Id. 

'  Dium]  Et  dius  hcroum  aliqtiis,  ^c. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  R    LIB.    IV. 


227 


fliiirnura  siib  coelo  lumen,  u-no  tov  Aioc.  Unde  adhuc  sub 
dio  fieri  dicimus,  quod  non  fit  sub  tecto;  etintcrdin,™  cui 
contrarium  est  noctu.  Dium,  quod  sub  coelo  est  extra 
tectum,  ab  Jove  dicebatur :  et  Dialis  flamen,  et  Dius  he- 
roum  aliquis^"  ab  Jove  genus  ducens.  Dium  fulgur" 
appellabant  diurnum,  quod  putabant  Jovis,  ut  nocturnum 
Summani. 

DoLjP  vocabulo  nunc  tantura  in  malis  utimur  :  apud  anti- 
quos  autem  etiam  in  bonis  rebus  utebantur:  unde  adhuc 
dicimus,  Sine  dolo  malo ;  nimirum,  quia  solebat  dici  et 
bonus. 

Doliola,''  locus  in  urbe  sic  vocatusquia,  invadentibus  Gal- 


8  Vide  Not.  1.  n.  inf. 


agnoscis  facile  snbaBratiim  Paiili  nu- 
jnisma:  qui  sine  dubio  plane  legerat 
apnd  Festnm  Dius  Fidiiis.  Is  enim 
est  a  Jove  genus  ducens.  Gramma- 
tici  Graeci:  ♦  Dius  filius,  Aihs  vlhs, 
'HpaKArjs.'  Jos.  Scal. 

Diuml  Uapa  tov  Aihs,  '  ab  Jove.' 
Unde  Siios,  67o$,  '  Dius.'  Inde,  'sub 
Dio.'  Quod  Horat.  dixit,  '  sub  Jo- 
ve.'  Dac. 

"  Et  interdiu']  Diu  et  noctu  non  a 
Dius,  ut  putat  Festus,  sed  a  Dies. 
'  Diu '  et '  noclu  '  pro  '  die '  et  '  noc- 
te.'  Antique.  Unde  '  interdiu.'  Idem. 
"  Et  Dius  heroum  aliquis]  Hercii- 
lem  inteliigit.  Sed  scripserat  Festus, 
nt  optime  Scaliger,  Dius  fidius  Her. 
al.  ab  Jove  genus  ducens.  Pro  quo 
subaBratiiin  nuniisina  Paulus  dedit, 
Glossarium,  '  Dius  filius  :  Aihs  vlhs, 
'HpoKXijs.'  Idem. 

°  Diumfulgur']  Jovi  diurna  fiilmi- 
na,  Siimmano  nocturna  Veteres  tri- 
bucbant,  qiiod  ille  Diei,  liic  tenebra- 
rum  pater:  est  enim  Suminanus  Plu- 
to.  Gloss. '  Kfpawo^SXwi'  fjfj.epivhv,  ful- 
gnr  Dium.'  '  Kepawo^SStov  a.irh  irpwt 
vvKTipivhv,  fiilgiir  SiiDimanum.'  '  Pro- 
vorsum  '  veio  fulgur  dicebatur,  quod 


N0T7E 

incertum  erat  noctu  an  interdin  fac- 
tum  esset,  quapropter  Jovi  fnlgura- 


tori  et  Suiniiiano  sacrificabant.  Vide 
'  provorsum.'  Idem. 

P  Doli]  Doliis,  ut  in  nialani,  sic«t 
in  bonam  partem,  snmebatur.  Unde 
ad  distinctionem  '  dolum  maliim  '  et 
'dolumbonum'  dicebant.  Sic  niul- 
tae  aliae  voces  medife,  cuin  apud  La- 
tinos,  tum  apud  Greecos,  ut  '  gratia' 
apud  Terent.  bona  et  niala  gratia. 
Phorm.  IV.  3.  '  inter  vos  sic  haec  po- 
tius  cuin  bona  Ut  componatur  gratia, 
quain  cum  mala.'  Et  apud  Plaut. 
alicubi :  '  Cognatap,  meas  malam  gia- 
tiam  iiabere  nequeo.'  Sic  apud  Grae- 
cos  x«P«.  Callim.  liym.  in  Del.  MaAa 
ydp  T€  KaKus  ixapiffcraTo  A^toT.  '  Valde 
enim  malam  gratiain  retiilit  Latona-.' 
Idem. 

1  Doliola]  Varr,  lib.iv.  'Estlocus 
qui  vocatur  Doliola  ad  cloacam  maxi- 
niam,  iibi  non  licet  dcspuere,  a  Do- 
liolis  sub  terra.'  lutegrain  ex  Livio 
historiam  libet  apponere  lib.  v.  sect. 
40.  '  Flamen  interim  Quirinalis,  vir- 
ginesque  Vestales,  oinissa  reruiii  sna- 
rum  cura,  quae  sacrorum  seciim  fe- 
renda,  quae  (quia  vires  ad  omnia  fe- 


228 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


lis  Senonibus  urbem,  sacra  in  eodem  loco  doliolis?  repo- 

sita  fuerunt,  qua  de  causa  in  eodem  loco  ne  despuere 

quidem  alicui  licebat. 
Domus  a  Grasco  8oju.oc. 
DonaticEe  ""  coronae  dicta3,  quod  his  victores  in  ludis  dona- 

bantur,  quae  postea  magnificentiae  causa  institutae  sunt 

super  modum  aptarum  capitibus,  quali  amplitudine  fiunt* 

cum  lares  ornantur. 
Donum '  ex  Greeco  est,  quod  illi  vocant  ^wpov. 
Dorsum"  dictum,  quod  pars  ea  corporis  devexa  sit  deor- 

sum. 
Dotem"  manifestura  est  ex  Graeco  esse  :  nam  8»5ovaj  dicitur 

apud  eos  dare. 
Dracones^  dicti  «tto  toO  dgaxslv,  quod  est  videre:  clarissi- 


9  Pro  doliulis  alii  libri  habent  doUis  diiobns. 


NOTiE 


renda  deerant)  relinqnenda  esscnt, 
consultantes,  qnisve  ea  lociis  tuleli 
cnstodia  asservaturus  esset,  optimnm 
ducunt  condita  in  dolioiis,  saccllo 
proximo,  aedibus  flaminis  Qnirinalis, 
ubi  nunc  despni  relipio  est,  defodere.' 
Locus  esl  non  longe  a  niuris  paulo 
suprahorrea  publica,  in  \in.  regione 
nrbis.  Idem. 

■^  Donaticce']  Sunt,  nt  puto,  aliter 
provinciales  dictse,  TertuUianus  : 
'  sunt  et  provinciales  aureae,' (coro- 
nae,)  '  imaginuni  jam,  nnn  virorum, 
capita  majora  qnaerentes.'  Erant  et 
donaticas  hastae.quaemilitibns  ob  vir- 
tutem  dabantur.  Vide  in  '  Optiona- 
tus.'  Jos.  Scal. 

Do7iaticce]  Majores  qnaedam  coro- 
nae,  quas  capite  ferre  propter  earum 
amplitndinem  nequibant  milites,  sed 
imaginibus  snis  appendcbant.  Pro- 
vinciales  eas  vocatTertullian.  nt  mo- 
net  Scaliger  :  '  Sunt  et  provinciales 
aureae,'  (coronae,)  '  imaginnm  jani, 
non  virorum,  capita  niajora  quaeren- 


tes.'   Dac. 

*  Qnali  amplitudine fiunl]  Lares  co- 
ronis,  floribns  ornabant.  Sueton.  An- 
gnst.  cap.  31.  *  Compitales  lares  or- 
nare  bis  anno  instituit,  vernis  floribus 
et  apstivis,'  E\  hoc  autem  Fcsti  lo- 
co  doceniur  coronas  illas  amplas  fii- 
isse,  inimo  et  ipsis  etiam  laribus  nia- 
jores.  Idein. 

«  Dunum']  Nam  saepe  r  niutatnr  in 
n.  Idem. 

"  Dorsum]  A  deorsum,  qnod  dorsum 
ox  ntraque  parte  declive  sif,  et  deor' 
sum  feratur.  Idem. 

'^  Dotem]  A  SiUvai,  dare,  inqnit 
Fest.  Sed  non  iinmediatc  ;  est  enim 
a  Siis,  quod  Hesychiiis  exponit  S6<ns. 
Idem. 

y  Dracones]  Acie  acntissima  et  in- 
somni  natura  dracones  esse  multi 
prodidere,  quare  et  eos  a  SfpKfiu, 
SpaK€7v,  dictos  putant :  allusit  Hora- 
tiiis:  '  tam  cernis  acutnm  Quain  aut 
aquila,autserpens  Epidanrius.'  Inde 
eos  poetse  Hesperidum  hortis  et  au- 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.    IV. 


229 


raam  euim  dicuntur  habere  oculorum  aciem,  qua  ex  cau 
sa  incubantes  eos  thesauris  custodiae  causa  finxerunt  an- 
tiqui.  Ideoque  iEsculapio  adtribuuntur ;  quod  vigilan- 
tissimi  generis  putantur  :  quae  res  medicinas  maxime  ne 
cessaria  est. 

Dubenus'°^  apud  antiquos  dicebatur,  qui  nunc  dominus. 

Dubiat/  dubitat. 

Duco/  cum  pro  puto  ponimus,  ex  Grasco  deducitur,  quod 
illi  dicunt  Soxw. 

Duellum/  bellum  :  videlicet  quod  duabus  partibus  de  victo- 
ria  contendentibus  dimicatur.  Inde  et  perduellis,"  qui 
pertinaciter  retinet  bellum. 

Duicensus'*  dicebatur  cum  altero,  id  est,  cum  fiho,  census. 

Duidens*^  hostia  bidens. 


10  Vitle  Notas  inf.— 11  A].  perdueUio. 


NOTiE 


reo  ^etae  velleri  prasfecere.  jliscu- 
lapio  etiani  dicati  feruutur,  quin  et 
^sculapiuni  ipsum  Roniaui  oliui  spe- 
cie  Draconis  translatum  ex  historia 
notum  est.  Idem. 

*  Dubenusl  Locus  niendosus.  Pro- 
culdubio  ita  iegendus  est,  Dubienus 
apud  antiquos  dicebatur,  qui  nunc  du- 
bius.  Vide  supra  quae  annotavimus 
in  '  Addubauum.'  Glossarium  :  '  Du- 
binus,  Siff(T6s.'  Ibi  quoque  Dubienus 
reponendum.  Et  tamen  mirum,  quod 
in  eodem  Glossario  legitur :  '  Dubius, 
Seair^Tris:'  videtur  enim  vulgatae  lec- 
tioni  liujus  loci  favere.  Jos.  Scal. 

DubeTius']  Vide  in  voce  '  Adduba- 
num.'  Nam  hic  quoque  legit  Scaliger, 
Dubienus  apud  antiquos  dicebatur  qui 
nunc  dubius,  Sfc.  in  glossis  tamen  legi- 
tur  :  '  dubins,  Seo-irtJTijs,'  i.  Dominus. 
Quod  huic  Festi  loco  favere  videtur. 
Immo  et  Festi  scripturam  veram  esse 
arbitror  Dubenus.  Et  ita  in  Glossa- 
rio  rescribendum,  vel  potius  dubinus. 
A  Dominus,  M  mutato  in  B,  '  dobi- 


nus,'  *  dubinus,' '  dubenus.'  Dac. 

^  Dubiuf]  A  '  duo,' '  dubium,'  unde 
'  dubiare,'  postea  '  dubilare.'  Idem. 

^  Duco]  A  SoKu,  puto.  Virg.  x. 
'  tanton'  me  crimine  dignum  Duxisti  ?' 
Idem, 

<=  Duellum']  Ut  a  '  duonum,'  '  bo- 
num,'  sic  a '  duellum,' '  bellum.'  Varr. 
VI.  de  L.  L.  '  Ferdueiles  sunthostes, 
ut  perficit.  Sic  perduellura,  duellum, 
id  postea  belluni.  Ab  eadem  causa 
facta  Duellona,  Bellona.'  Gloss. 
'Duellona,  iroA.€/iiKrj,  Bellatrix.'  Male 
Vulcanius  rescribendum  contendit 
Bellona.  Idem. 

d  Duicensus]  Glossarium  :  '  Duicen- 
sus,  SiTa3  *  SivTfpov  airoyeypafifjt,4vos, 
Illud  SiTa$.  est,  SiTTo,  0'.  hoc  est,  5jt- 
Ta,  SeiiTfpov,  dupliciter,  iteratove  cen- 
sus.  Jos.  Scal, 

Duicensus]  Biscensus.  Gloss.  'Dui- 
census,  5tTTa,  /8',  Sevrfpov  aTroyepafj.^i- 
vos'  i.  Bis,  et  secundo  census.  Vide 
'  duis.'  Dac, 

*"  Duidens]  Vide  'Bidens.'  Idem, 


230  FESTl    DE    VERB.   SIGNJF.    LI B.    IV. 

Duis' duas  habet  significationes  :  nam  et  pvo  dis  "^  pone- 

batur,  et  pro  dederis. 
Dumecta^  antiqui  qiiasi  dumiceta  appellabant,  quaj  nosdu- 

raeta. 
Dumosa,  frondosa.'' 
Duodeviginti'  dicendi  consuetudinem  a  Grascis  traxisse 

videmus,  qui  sic  enuntiant  Suos^j/xoo-».'' 
Duonum,''  bonum. 
Duplabis,'  duplicabis. 
Duplionem  "'  antiqui  dicebant,  quod  nos  duplum :  venit  au- 

tem  a  Graeco  ^nrXovv. 
Dusmoso"   in  loco  apud  Livium  significat  dumosum  lo- 

cum  : '+  antiqui  enim  interserebant  S  literam,  et  dicebant 

cosmittere  pro  committere,  et  casmenaj  pro  camenae. 


12  Pro  dis  legendum  nionet  Dac.  bis,  ut  in  marg.  ed.  Scal. — 13  Al.  dvoiBii- 
Kocriv  et  iyoaSeiKoaiv. — 14  Conjicit  Ursinns  dttsmosum  locurn. 

aOTJE 

f  Duis]  A  GraECo  5(s,  'diies/  inde  nus  ceruses  Divius,  Janusque  venit.' 

bis.     Et  iiic  pro  dis  legendum  bis;  '  Duonus  ceruses,'  i.  Bonus  creator. 

duis  autem  pro  dederis  a  verbo  duere.  Idem. 

Vide  '  addues.'  Jdem.  '  Duplabis]    Ut   a  '  donum,'  '  do- 

8  Dumecta]  A  *  dtimus,'  '  dnmice-  nare  ;'    sic  a  '  duplum'   '  duplare.' 

tum,'  '  dumectum,' et  eliso  c 'dume-  Glossarium  :    '   duplavit,   iSitrXaxTfv, 

tum.'  Idem.  Duplicavit.'  Idem. 

•'  Dumosa,  frondosa']  Dumus  a  Spv-  ™  Duplionem']  Dupliim.    Leg.    xii. 

/ibs,  sylva  querna  :  5pi/;ubs,  5up/nbs, 'dur-  tab.  '  Reus  furti  duplione  decidito.' 

mus,'  et  r  in  s  '  diismus,' '  dusmosus,'  Item  :  '  Noxiamve  duplione  decerni- 

et  eliso  s' dun]osus,'frondosus. /rfm.  to.'  Idem. 

'  Duodeviginti]  Duo  desunt  de  vi-  "  Ditsmoso]  A  dumoso  inserto  s,  ut 

ginti.  Idem.  vult  Fest.  Contra,  s  in  dusmoso  non 

k  Duonum]  Vide  '  duellum.'    Duo-  niodo  non  insertiim  est,  sed   elisiini 

nus  legere  est  in  carmine  saliari,  nt  in  dumoso.    Est  enim  a  Graeco  Spvn6s. 

illud  restituit  Scaliger :  '  omnia  Da-  Vide  supra.  Idem. 
patilia  comisse  Jaiii  cusiones.     Duo- 


SEX.  POMPEII  FESTI 

D£ 

VERBORUM   SIGNIFICATIONE 
LIBER   V. 


Eamus''  cx  Graeco  Ta>jw,=v. 
Eapse^^^eaipsa. 

EccERE^  jusjurandum  est,  ac  si  dicatur,  per  Cererem,  ut 

aecastor,  sedepol :  alii  eccere  pro  ecce  positum  accipiunt. 

Edeatre,'  '^  qui  prassunt  regiis  epulis,  dicti  «tto  twv  sIs(t[/.x- 


1  Scribendum   monet  Scal.  per  dipblhongum,  Edealra.  Dac.  Edeatroe  — 

NOT^ 

a  Eamus]  Potius  a  Grsco  ew/tei',  ab  qnid   si   reddet.'      Alii   volunt  dici 

eu,  eo,  vado.  Dac.  quasi  '  ecce  rem/      ut  Charisius    et 

b  Eapse}    Ea  ipsa.     Plaut.  Cistel.  Nannius  lib.  ii.  Miscdl.  cap.  21.  sed 

1.  2.  '  Puerum  aut  puellam  alicunde  frustra.     Vide  '  Mecastor.'  Dac. 

ut    reperirem    sibi    Recens    natnm,  ^  Edeatre'^    Scribe    per   diphlhon- 

eapse   quod   sibi    supponeret.'      Sic  gum,  Edeatra.  ^UaTpai.  Jos.  Scal. 
«ampse,  eam  ipsam.     Idem  Trncul.  i.  Edeatre']    Scaliger    legit    Edeatra: 

2.  '  Quia  te  adducturam  huc  dixeras  sed  legendum  edeatroe:  hoc  est,  Edea- 
eum  ipsum,  non  eampse.'  Idem.  troi,    ut    supra    '  demoe,'    '  demoi.' 

c   Eccere]    Veteres    Glossae  :    '  Ec-  'ESeWpor,  irpoyev(TTT}s  ^curiXuos,  iiri/ie- 

cere,  Kara  Trjs  ATJ/iTjTpoy.'  Jos.  Scal.  X7)tt]s  Selirvov.      Hesych.    '  Edeatrus, 

£cctre]  Per  Cererem.    Gloss. 'Ec-  priegustator    regius,  curator  epula- 

cere,  KaTa  Trjs  AT9/x7?Tpos.'    Sic  jEdepol,  rum,'  uTrb  tuv  ihidfiaTwv,  ab  ediihis. 

per  Pollucem  ;   JEcastnr,  per  Casto-  Dac. 
rem,    Tereiit.  Phor.  ii.  2.    '  Eccere 


232 


SEXTl    POMPEII    PESTI 


Edecimata/  electa. 

Ederara '  flamini  diali  neque  tangere  neque  nominare  fas 

erat :  pro  eo  quod  edera  vincit  ad  quodcumque  se  appli- 

cat.     Sed  ne  anulum  quidem  gerere  ei  licebat  solidum, 

aut  aliquem  in  se  habere  nodum. 
Effafilatum  ^  s  exertum,  quod  scilicet  omnes  exerto  bra- 

chio  sint  exfdati,  id  est,  extra  vestimentum  filo  contex- 

tura. 
Effari,''  et  effata  a  fando,  quod  ipsum  ex  Graeco  (pdaOai.^ 


2  '  Effafilntum.  Vox  iiihili.    Legeniam  Exfilalum:  folevat  Gt  E.raffilatum.' 
Jos.  Scal.     Vide  inf. — 3  Al.  i)s  ^dro). 

NOT/E 

Deci-      De  iis  quibus  Flaminibus  interdictum 


>■  Edecimata]  Glossarium  : 
mata,  Decumatum,  Z^kl^iov,  iniXfKrov.' 
Tamen  in  aliis  Giossis :  '  Edecuma- 
tus,  oSe/coffTOs,  d5a)poSd/c»p-os.'  Jos, 
Scal. 

Edecimala]  Quae  e  multis  derima, 
sive  potius,  quae  e  decimis,  decima 
capiuntur.  Id  est,  electa.  Sed  mi- 
rum  quod  in  Glossario  legitur,  nempe, 
•  ederimatum,  aSiKcuTTOv,  aSwpoZdKij- 
rov.'  Decimus  exclusum,  cui  non  da- 
tae  sunt  decimae.  Hesycliius:  aSfKaa-- 
rov,  aSupoSiKTirov,  6  Se/foSoj  ft^  AojujSa- 
vwv.  '  Qui  decimas  non  accepit.' 
Dac. 

f  Ederam']  Vide  '  Hedera.'  De  iis, 
quae  Diali  erant  prohibita,  vel  con- 
cessa,  vide  *  Equo  vehi,'  et  '  Fabam,' 
et  '  Funebres,'  et  '  Jurare,'  et  Gell. 
Jib.  X.  cap.  15.  et  Plutarch.  in  Pro- 
bleni.  Sed  quid  htec  ad  verborum 
significationem,  qua  de  re  agitur? 
Ant.  Aug. 

Ederam]  Cur  Flamini  Diali  nefas 
esset  hederam  tangere  multa  PIu- 
tarch.  Sed  verum  est,  quod  ait  Fes- 
tns,  nempe,  quod  ea  vinciat  quibus 
adhaeret :  neque  enim  nodum  ullum 
habebat,  vel  in  apice,  vel  in  cinctu, 
vel  alia  quavis  parle.  Annulum  etiam 
Eolidum  ei  gestare  non  licebat,  hoc 
est,  qui  noii  pervius  esset  et  cassus. 


vide  Gellium  lib.  x.  cap.  15.  Dac. 

K  Effafilatmi]  Scaliger  :  exaffila- 
tum.  Voss.  effafilalum  pro  exafilato, 
ut  'effari'  dicitur  pro  '  exfari.'  Fes- 
tus  autem  respicit  locum  Plauti  Mil. 
Glor.  IV.  4.  '  Id  erit  connexum  in 
humero  laevo,  exaffilato  brachio.' 
'Exaffilato  brachio;'  id  est,  extra 
fila;  i.  e.  vestem  educto.  Quidam  le- 
gunt  expapillato.  Inter  quos  etiam 
Festus,  qui  infra  expapillato  exponit 
exerto  :  vide  Nonium :  id  quod  et 
probavit  Salmasius  ;  sed  certum  est 
legi  debere  effafiUito  sive  exafilato, 
ut  probat  etiam  Vossius ;  nequc 
enim  exerto  brachio  nudantur  pa- 
pillup,  nec,  si  id  fiat,  propterea  bra- 
chium  recte  expapillatum  dicipossit. 
Neque  displicet  doctiss.  Meursii 
conjectura  legentis  cxfipulato,  pro  ex- 
filmlato,  vel  effifulato.  Nam  'fifula' 
et  'fifiilare'  Veteres  pro  '  fibula'  et 
'  fibulare'  dicebant,  ut  '  si6hun,'  sifi- 
lare,'  pro  '  sibilum,'  '  sibilare.'  [dem. 

''  Effari]  Eloqui,  '  effata,'  elocuta. 
Virg.  'Sic  effata.'  Aliquando  «jfrt<a, 
a  recto  effatum,  dicebantur  augurum 
preces,  et  effiiri  templa,  sistere  tem- 
pla,  conceptis  verbis  consecrare. 
Graeci  dicunt  rfixfvt^ftv.  Idem, 


DE    VERBORUM    SIGNIFFCATION  R    LIB.    V. 


233 


EfFata,  elocuta. 

Egkns  •  velut  cxgens,  cui  ne  gens  quidem  sit  reliqua. 

EgeriEe  ^  nymphae  sacrificabant  praegnantes,  quod  eam  pu- 

tabant  facile  conceptara  alvum  egerere.^ 
Egretus  et  adgretus'  ex  Graeco  sunt  ducta,  a  surgendo,  et 

proficiscendo.     Unde   et  Nyctegresia,    quasi  noctisur- 

gium. 
Ejuratio"'  significat  id,  quod  desideretur,  non  posse  pras- 

stari.     Plautus  :  ejuravit  militiara. 
Elacatena,"   genus  salsamenti,'  quod  appellatur  vulgo 

malandrea. 
Elaudare  "  plus,  quara  nominare. 
Elecebrse  '*  argentariae  meretrices,  ab  eliciendo  argento  dic- 

tse. 


4  Legendum  monet  Dac.  conceplum  alvo  egerere.—5  Al.  calciumenti,  et  niox 
melandria.     Dac.  et  Aiigustin.  legunt  melandrya. 


NOT/E 


'  Egens]  Festo  consentit  Isidorus, 
cui  egens  dicitur  sine  gente  et  sine 
genere.  Sed  potius  ab  cgco,  ut  ab 
*  indigeo'  *  indigens.'  Idem, 

^  Egerice]  Lege  in  fiiie  :  Conceptum 
alvo  egerere:  Egeria  hasc  diversa  vi- 
detur  ab  Egeria  Romuli  uxore  ;  fue- 
rit  forsan  ipsa  Juno,  abegerendo  dicta 
Egeria.  Tanien  nihil  tale  in  Veterum 
monumentis  me  legisse  memini.  In 
glossis  Isidori  Eg-erirtexponitur  noxia, 
quod  sane  non  preetereundum  fuit. 
Idem. 

'  Egreius  et  adgretus^  Verbnm 
Graecnm  quod  Festus  iiiteliigit  est 
fyiipoixcu,  surgo.  Sed  falsiim  est 
ab  eo  esse  egrettus  et  adgretlus, 
quae  a  gradior,  et  praepositione  e  vel 
ad.  De  nyctegresia  quidem  vernm, 
transposita  litera  p,  pro  nyctegersia. 
Idem. 

""  Ejuratio'\  Est  recusatio,  cum  ne- 
gamus  ea  praestare,  quae  a  nohis  pe- 
tuntur.  Sic  'ejuravit  militiam,'  i.  mi- 
litiam   recusavit.    'Ejurare   forum,' 


'  provinciam,'  Cicero.  Sic  'ejurare 
bonam  copiam'  dicebatur  is,  qui  ju- 
rejuraudo  affirmabat  se  in  bonis  non 
habere,  unde  aes  alienum  solveret. 
Cic.  Ep.  fam.  '  Tu  quod  mihi  bonam 
copiam  f  jures,  niiiil  est.'  Idem. 

n  Elttcatena]  Plin.  lib.  xxxii.  cap. 
ult.  helacatenes  piscis  nomen  esse 
ait.  De  melandrya  vero  Varro  lib.  iv. 
de  Ling.  Lat.  Plin.  lib.  ix.  cap.  15. 
Athen.  lib.iii.  cap.  20.  Ant.  Aug. 

Elacatena]  Eiacate,  et  Elacatena 
piscis  ex  Thunnorum  genere,  saliri 
solitus,  unde  Festus  exponit  '  salsa- 
menti  genus.'  Athena;iis  1.  vii.  r;A.a- 
KarTJves  IxOvs  KTjTtuSeis,  f-mrrjSuoi  fls  ra- 
piXfiav.  I.  e. '  Elacatenae  pisces  ceta- 
cei,  ad  salsuram  apti.'  Vulgo  vocantur 
melandria  :  leg.  mehmdrya  :  tiTjXdvSpva 
Grace  pnlpamentaThynnorum.  Dac. 

0  Elaudare]  Laudare,  nominare  :  e 
est  intensivum.  Sic  '  emirari'  majus 
est  quam  '  mirari.'  Horat.  '  Erjuirabi- 
tur  insolens.'   Ubi  olim  plnra.  Idem. 

p  Ekcebra]    Plautus  Menaechinis  i 


234 


SEXT[    POMPEII    FESTI 


Electabo,  eliciam.'' 

Elices'  sulci  aquarii,  per  quos  aqua  collecta  educitur  e  liris. 

Elinguem  ^  sine  lingua. 

Elixa'  a  liquore  dicta. 

Elucum  "  significat  lauguidum,  ac  seraisomnum,  vel,  ut  alii 
volunt,  allucinatoreni,  et  nugarura  amatorem,  sive  halo- 
nem,  id  est,  hesterno  vino  languentem,  quem  ewXov  voci- 
tant  Grseci. 

not;e 

sunt  hic  meietrices  onines     est  a  liquore  aqu^e  dednctuni.'  Idem. 

"  Elucuyn}  Pro  ipso  aflectu  Ter- 
tulliauus  in  libro  de  coroua,  cnm  ait 
'ab  eluco  defensare.'  Id  cnini  est, 
airh  TTJs  ewKoKpaaias.  Et  Gellius  lib. 
XVI.  cap.  12.  '  tarditatem  aninii,  et 
stuporeni,  qui  hallucinantibus  ple- 
rumque  usu  venit.'  Jos.  Scal. 

Elucum^  A  Grjeco  ecoKos,  hesternus. 
Festus  videtur  deducere  transposito 
l  et  addito  c,  ita  ut  is  Elucus  dicatur, 
qui  hesterno  vino,  hesternis  epulis 
languet,  nnde  et  infra  lib.  viii.  He- 
lucum  ab  hiatu  et  oscitatione  dictum 
scribit.  At  Gellins  Ub.  xvi.  c.  12. 
'  Cloatius  Verus,'  inquit,  'ahicinari 
factnm  scribit  ex  eo  quod  dicilur 
Grapce  oA.ue(v,  nnde  ehicum  quoque 
esse  pntat,  a  lilera  in  e  conversa,  tar- 
ditatem  quandam  animi  ac  stuporem, 
qni  allucinantibus  plernmqne  usu 
venit.'  Unde  colHgimns  clucum,  non 
sohim  languidum,  semisomnum,  alln- 
cinatorem,  sive  halonem  significare, 
sed  etiam  morbum  vel  affectum  ip- 
sum  ob  hesterni  vini  repletiouem, 
quem  Graeci  twXoKpaaiav  vocant.  Sic 
Tertulhanus  dixit  '  ab  hehico  defen- 
sare,'  hoc  est,  ab  hesterni  cibi  vel  vini 
gravedine.  De  etymo  autem  Festo 
potius  assentior,  nisi  mahs  elucum  esse 
quasi  e  luce,  id  est,  sine  hice.  Dc 
'  ahicinari.'  Vide  '  ahicinatio.'  Sed 
omnino  Eluciis  cst  cx  Grseco  rjKvyds. 
Tardnm  et  hebetcni  significat  pro- 
prie,  vel  tarditatcm  ac  stuporem, 
'H\vya  tjpr}  apud  poctam  veterem  t« 


'  Nam  i 

elccebra:   argentariae.'     Vnlgo  illece- 

brcE  argentaricE  legitur.  Jos.  Scat. 

Elecehrcs]  Respicit  ad  locum  Plauti 
Menapch.  ii.  3.  '  Nam  ita  snnt  hic 
meretrices  omnes  elecebrae  argenta- 
riae.'  Dac, 

1  Electabo,  eliciam']  Plaut.  Asin.  ii. 
2. '  Quaj  istaec  prasda  est  ?  ibo  advor- 
sum  atque  electabo  Quidquid  est.' 
Vide  '  adlicit'  et  '  lacit.'  Idem. 

"  Elicesl  Glossarium  :  '  Ehx,  ava- 
■Kvo))  oxfrov.^  '  EUcatores,  vhpoaKSiroi..' 
Male  putantur  dici  e\i»ces  Graece  in 
lib.  I.  D.  de  aqua  et  aquae  phiv.  in 
Pandectis  Florentinis.  Neque  enim, 
ut  puto,  unquam  id  Ulpianus  scrip- 
serat.  Jos.  Scal. 

Elices']  Ab  eliciendo  elices  diclL 
sulci  per  quos  aqua  e  liris,  id  est, 
sulcis  minoribus,  extra  segetem  edu- 
citnr.  Colum.  Hb.  ii.  cap.  8.  '  Sed 
quamvis  tempestive  sementis  con- 
fecta  erit,  cavebitur  tamen  nt  paten- 
tes  liras,  crebrosque  sulcos  aquarios, 
quos  nonnuUi  eUces  vocant,  facia- 
mus.'  Dac. 

^  Elinguem']  Ut '  EUnguatio,  y\ua- 
(TOTop.ia,'  Jos.  Scal. 

EUnguem}  Sic  infra,  '  elumbem, 
avulso  hinibo.'  EHnguare  dixit  Plau- 
tus  Hnguam  praecidere,  Auiul.  ii.  2. 
'  SL  hercle  ego  te  non  elinguandam 
dedero  nsciue  ab  radicibus.'  Dac. 

'  Elixa]  Qua^  in  aqua  cocta  sunt, 
a  liquore  quera  lix  dicebant.  Id  sen- 
tit  Varr.  lib.  iv.  de  L.  L.   'Elixum 


DE    VliRBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    V. 


233 


Elumbem/  evulso  ^"  lumbo. 

E.M/  pro  eum,  ab  eo,  quod  est  is. 

Emancipati^  duobus  modis  intelliguntur,  aut  ii,  qui  ex  pa- 

tris  jure  exierunt ;  aut  ii,  qui  aliorum  fiunt  dominii  -J  quo- 

rum  utrumque  fit  ^  mancipatione. 
Emera/  eundem. 
Eniere,''  quod  nunc  est  mercari,  antiqui  accipiebant  pro  su- 

mere. 
Empanda,'^  paganorum  Dea. 
Emptivum"^  militem,  mercenarium. 


6  Al.  avulso. — 7  Alii  libri  domini. — 8  Ed  Scal.  Jiunt. 


NOTiE 


iy  ffK6T<ji  Karex^f^^'^'^-  Hinc  ^^.1170$  lio- 
rao  Elucus,  6  iweffKiaafjLfvos,  tarditate 
ac  sttipore  obsessus  et  oppressus. 
Sed  et  pro  ipso  affectu  siimitur.  Gel- 
lius  defioit  Eliicum, '  tarditatem  quan- 
dara  animi,  quse  alucinantibus  ple- 
rumque  evenire  solet,'  ab  alia  tamen 
origine  est,  quam  '  alucinor.'  Salmas. 
in  Solin.  Dac. 

"  Elumbem]  Vide '  elinguem.'  Idem. 

y  Em']  A  poetico  vlv,  sive  ij.lv,  dixere 
im,  eum,  et  em,  unde  emem,  eundem, 
eum  ipsum.  Idem. 

^  Emancipati]  Eleganter  Veterum 
Glossse:  '  Emancipatio,  i^oiKeioKTis.' 
'  Emancipatus,  x^pi^^peTos .'  '  Emanci- 
patio,  Xfpo^pecia.'  Jos.  Scal. 

Emancipati]  Filii  dicuntur  eman- 
cipati,  qui  e  patris  manu  exeunt,  ut 
sui  fiant  dominii,  vel  ut  in  adoptivi 
patris  potestatem  transeant,  utrum- 
que  autemfitemancipatione,  hoc  est, 
abalienatione  vel  exemtione  e  patria 
potestate,  ex  solenni  juris  Romani 
forrauia.  Dac. 

-^  Emem]  Vide  supra  '  em.'  Idem. 

>»  Emere]  Vide  supra  'abemito.' 
Idem. 

<^  Empanda]  Paganorum,  hoc  c&t, 
agricolarum  Dea,  in  cnjus  honorem 


Paganalia  festa  mense  Januario  per- 
agebantur,  eademquae  Ceres  ex  Var- 
rone  apud  Nonium  in  pandere  :  '  Var- 
ro,' inquit,  '  existimat  ea  causa  dici, 
quod  qui  ope  indigerent,  et  ad  asy- 
lum  Cereris  confugissent,  panis  dare- 
tur  :  pandere  ergo  quasi  panem  dare, 
et  quod  nunquam  fanum  talibus  clau- 
deretur.  De  vita  pop.  Rom.  lib.  r. 
Hanc  Deam  ;EIius  putat  esse  Cere- 
rem,  sed  quod  in  asylum  qui  coofu- 
gisset,  panis  daretui,  esse  nomen  fic- 
tum  a  pane  dando  pandere,  hoc  est, 
aperire.'  Non  dubium  est  quin  Pan- 
dam  sive  Empandam  Deam  intellex- 
erit.  Sed  eam  Scaliger  a  latitudine 
Empandam  dictam  putat,  nam  et  eii- 
pvffTepvos  dicebatnr.  At  Varro  a  pan- 
dendo.  EandemiEliusCererem,Sca- 
liger  Palem.  Ab  utraque  tamen  di- 
versam  facere  videtur  Varro  his  ver- 
sibus  :  '  Te  Anna  et  Peranna,  Panda, 
Kal  AaTu,  Pales,  Nerienes,  Minerva, 
Fortuna,  ac  Ceres.'  Eam  alii  pacis 
Deam.  Gloss.  '  Panda,  up^ivns  @e6s.' 
Cui  non  immerito  a  pandendo  Pauda 
nomen  datum  est.  Idem, 

<•  Emptivum]    Emptivi  milites    qui 
mercede  conducti  militabant.  Idem. 


236 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Emussitata,*  ad  amiissim  facta. 

Endoitium/  initium. 

Endoplorato/  implorato,  quod  est  cum  quaestione  incla- 

mare.     Implorare  namque  est  cura  fietu  rogare,  quod  est 

proprie  vapulantis. 
Endoprocinctu,''  in  procinctu:   significat  autem   cum   ex 

castris  in  praslium  exitum  est,  procinctos  quasi  praecinc- 

tos,  atque  expeditos  :  nam  apud  antiquos  togis  incincti  ^ 

pugnasse  dicuntur. 
Ennam,'  etiamne. 


9  Al.  succincti. 


e  Emussitattt]  Ad  amussim  facta, 
recte  respicit  locumPlautiMU.  Glor. 
III.  1.  'Si  albiis  capilius  hic  videtur, 
neutiquam  iiigenio  est  senex  :  Iiiest 
in  Loc  aniussitata  sua  sibi  ingenua  in- 
doles.'  Ubi  ex  Festo  legendum  emus- 
sitata,  ut  et  iu  Aldina  legitiir,  et  apnd 
Noniiim  in  voce  cxamussim.  Malim 
tamen  amussitata,  ut  in  antiquissima 
Veneta.  Et  facile  apud  Festum  et 
Noniuni  erratum  fuisse  credideiim, 
et  emussituta  pro  amussituta  operas 
posuisse.  Etsi  obstat  series  litera- 
rum.  Porro  de  primo  versu  Plauti, 
en  tibi  quod  etsi  alienum  vidcatur, 
nou  ingratum  tamen  fore  coutido.  Is 
est  ex  Anacreonte  ad  verbum  trans- 
latus  Od.  48.  Tpixas  yipuv  ^iv  eo-Ti,  Tas 
Se  (ppevas  vid^ei.  Id  est,  '  Capillis 
quidein  senex  est,  At  ingenio  juveues- 
cit.'  Idem, 

f  Endoitium']  '  Endoplorato/  '  En- 
doprociuctu.'  Sic  in  12.  tab.  *  ma- 
num  endojacito,'  pro  injicito  :  et  En- 
nius,  apud  ;Ausonium  in  monosylla- 
bis :  '  Endo  suam  do,'  pro  in  snam  do- 
raum.  Hac  de  causa,  ut  arbitror,  in 
Kalendario  Augusti  tempore  confec- 
to  EN  pro  Interciso  notatuiii  est,  qua- 
si  eiidotercisum.  Vide  '  Sub  vos  pla- 
co,'  el '  Slruere.'  Ant.  Aug. 


aOTJE 

Endoilium]  Pro  in  Veteres  dice- 
bant  endo.  Gloss.  ♦  endo,  ev,  ds.' 
'  Endotuetnr'  Ennius  pro  '  intuetur.' 
'Endotuetur  ibi  iupu'  famina,  con- 
spicio  amens.'  Dac. 

g  Endoplorato']  Glossarium,  '  En- 
dopiorato,  i-mKd\fffov.'  ,Jos.  Scal. 

Endoplaralo]  Gloss.  'endoplorato, 
fiviKiXeffov.'  1.  implorato,  inclamato. 
'  Iniplorare,  est  inclamarc,  ad  auxi- 
lium  invocare,*  Festus.  Item  '  plo- 
rare,  flere,  inclamare.'  In  leg.  Roni. 
'Si  parentem  puer  verberet,  ast  olle 
plorassit,'  Id  est,  clamavcrit,  ad  aux- 
ilium  vocaverit.     Locum  adi.  Dac. 

^  Endoprocinctu]  Ita  exple  in  Glos- 
sario  :  '  Endoprocinctu,  i^tcfffxfvoi  iv 
TToXefjufi.'  Exponit  Endo,  (veis,  Lege, 
eV,  €ij.  '  Endopiciis,  avwdth  ivSwTf- 
pw.'  Lege,  Endo,  &vw,  tls,  (vSvTfpu). 
Nam  rb  Picus  sequeuti  voci  adjun- 
gendum,  '  Eniber  picus,  opvis  irovnpd,.' 
Jos.  Scal. 

Eridoprocinctu]  In  procinctu  dicc- 
bantnr  miiites  cum  se  ad  pugnandum 
ciuxerant.  Nam  veteres  Romani 
cinctuti  pugnabaut.  Inde  Cetliegi 
dicti  cinctuti.  Vide  Horat.  in  arte. 
Dac. 

i  Ennam]  Exempla  desidero.  Idem» 


DE    VERBORUM    SIGN IFICATIONE    LIIJ.    V. 


237 


Enubro,''  inhibenti. 

Enunquam,'  ecquando. 

Epeus'"  nomen  cujusdam  fabri,  qui  equum  Dureum  fecit. 

Epicrocum "  genus  amiculi  croco  tinctum,  tenue,  et  perlu- 

cidum. 
Epilimma  '°  °  genus  vilissimi  unguenti. 
Epistylium  p  trabs,  quae  super  columnas  ponitur. 
Epolonos  '^  dicebant  antiqui,  quos  nunc  epulones  dicimus. 

Datura  autem  est  his  nomen,  quod  epulas  indicendi  Jovi, 

ceterisque  Diis,  pote^tatem  haberent. 
Epulam  '^  antiqui  etiam  singulariter  posuere. 


10  Al.  Epulimma. 


NOT^ 


'^  Ennhro}  Glossariiiin :  *  Enibra, 
ivdvTta.' '  Enii)rum,  Trpayixdrios  i-m^Aa- 
^i\s.'  iege,  Enibrum  ■npdyixaros  eVijSAa- 
/3ey.  '  Enil)er  picus,  opvis  irovr^pa,.' 
'  Inebra,  opveov  fxavTiVTM^v.'  Servius 
in  fragmentis  :  '  Certa  genera  avium 
ab  auguribus  appellantur,  qnaR  pen- 
nis  vel  volatu  ouinia  possunt  facere  : 
quae  si  fuerint  prosperte,  Prapetes, 
si  adversae,  Inebrae,  dicuntur.'  Jos. 
Scal. 

Enubro^  Enubrum  auspicium,  enu- 
brae  aves,  quae  remorantur.  Gloss. 
'  Enubra,  eVaj/Tio.'  I.contraria.  '  Eni- 
ber  piscis,  opvis  irovnpd.'  I.  avis  im- 
proba,  infausta.  Enuber  autem.sive 
eniber,  enuber,  vel  ineber,  ab  inhibendo, 
ut  a  '  prohibendo,'  '  proeber.'  Vide 
'  inebrae.'  Dac. 

'  Enunquam']  Gloss.  '  Enunquam, 
€£iroTe,  Koi  troTe.'  Liviuslib.  X.  'Enun- 
quam  fando  audistis  patricios  primo 
esse  factos,  non  de  coelo  demissos,' 
Idem. 

m  Epeus]  Faber  qui  equum  ligneum 
a?dificavit  quo  Troja  capta.  Virg.  ii. 
iEneid.  'Et  ipse  doli  fabricator  Epe- 
us.'  Idem. 

"   Epicrocum']    Glossarium  :   '  Epi- 


crocum,  icrOrJTOs  elBos'  5)  ffxpiviov  apixivov 
KaTiirepov.'  Vide  Varronem  lib.  vi. 
Jos.  Scal. 

Epicrocum]  Genus  vestis  a  Graeco 
iirl  et  kp6kos,  quod  croco  tincta  sit. 
Naevius  apud  V^arronem  :  '  Diabathra 
in  pedibus  habebat,  et  erat  amictus 
epicroco.'  Gloss.  'Epicrocum,  eo-e^- 
Tos  elSos.'  Dac. 

°  Epilimma']  Lege,  ut  erat  in  marg. 
Epalimma.  Graece  ejra\€i/x;ua,  ab  eira- 
Aei<p(D,  unguo.  Idem. 

P  Epistylium']  Ab  iitl  et  ffTriKr),  co- 
lumna,  qnod  supra  columnam  poni- 
tur  :  vnlgo  Architrave.  Idem. 

1  Epolonos]  Apud  Komanos  is  mos 
erat,  ut,  placandse  alicujus  Dei  iree, 
epulae,  convivia,  in  iliius  templo  ex- 
hiberentur,  quae  aiio  nomine  lectister- 
nia  dicebantur,  quod  Diis  epulaturis 
lecti  sternerentur.  Et  iis  conviviis 
procurandis  praeerant  triumviri  Epu- 
ioni  dicti,  qui  postea  septemviri,  tan- 
dem  decemviri  facti  sunt.  Epolonos 
autem  antiqua  scribendi  consuetu- 
dine  qua  epolas  pro  epulas,  ^c.  Idem, 

r  Epulam']  Non  mirum,  cum  adjec- 
tive  sumatur.  Inteliigitur  enim  da- 
pem;  et  epnlae,  dapes.    Sic  'EpulaB 


2.38 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Epulares'  appellabantur,   qui  in   quibusdam   ludis  nocte 

epulabantur. 
Equestre  a?s,  quod  equiti  dabatur. 
Equiria  *  ludi,  quos  Roniulus  Marti  instituit  per  equorum 

cursum,  qui  in  campo  Martio  exercebantur. 
Equirine/  jusjurandum  per  Quirinum. 
Equo  vehi  flamini  Diali  '^  non  licebat,  ne  si  longius  digre- 

deretur,  sacra  negligerentur. 
Equitare^  antiqui  dicebant  equo  publico  "  merere. 
Equus  Marti  ^  immolabatur,  quod  per  ejus  effigiem  Trojani 

capti  sint:  vel  quod  eo  genere  animalis  Mars  delectari 

putaretur. 
Erctum   citumque  "  fit  inter  consortes,  ut  in  libris  legum 

Romanarum  '^  legitur.    Erctum  a  coercendo  dictum,  un- 

11  Ed.  Scal,  eqium  pubUcum.—\2  Quidam  libri  regum  Romanorum. 


not;e 


oves'  Varroni.  Jos.  Scal. 

Epulam}  Sicutdeliciam  singiilari  nu- 
mci  o.  Unde  in  lapide  antiquo  :  '  Pro 
salute  Veneriasfiliae  dolcissiniae,  deli- 
cias  suae.'  Dac. 

'  Eputares']  Varro  :  '  Dum  Epu- 
lares  nocte  epularentur.'  Idem. 

'  Equiria']  Ab  equorum  cursu  dicta 
Equiria,  die  27.  Februarii  celebrari 
solita.  Ovid.  11.  Fast.  Erant  et  alia 
Equiria  quae  die  14.  Martii  perage- 
bantur  in  campo  Martio,  vei,  si  is 
aqua  tencretur,  in  nionte  Ccelio. 
Vide  'Martialiscampus.'  Idem. 

"  Equirine]  Per  Quirinum,  ut  '  E- 
castor,'  per  Castorem,  '  Eccere'  per 
Cererem.    Vide  '  Mecastor.'  Idem. 

"  Equo  vehiflamini  Diali]  Vide'  Ede- 
ra.'  Idem. 

y  Equitare]  Propiie  de  equitibus 
militaribus  dicebatur,qui  equo  publi- 
co  militabant :  unde  Plin.  lib.xxxiii. 
cap.  1.  '  Equitum  nomen  subsistebat 
in  turmis  equorum  pubiicorum.'  Id. 

^  Equus  Marti]  October  equus.  Jos, 
Scal. 


^  Erctum  citumque]  Tolle  copulam 
QUE.  '  Erctum  citum'  est  hareditas 
divisa.  GIossaK  :  '  Herctus  ritus,Sio(- 
pea-isrwv  virapxivTwv.'  Donatus  apnd 
Servium  :  '  Erctum  non  citum,  hoc 
est,  patrimoniuni  non  divisum.  Erc- 
tum  cieudum  :  liecreditas  dividunda.' 
Glossarium  :  '  Ciendac,  Staipovfji4vris.' 
Ideu) :  '  Erciscundae,  SiaipeVews,'  for- 
tasse  Siatpfreas.  Jos.  Scal. 

Erctumcilumque]  ToUe  copulam  que, 
et  lege  :  Erctum  citum.  Erctum  ab 
ercendo,  hoc  est,  coiircendo,  ab  erco, 
ercis,  unde  ercisco,  coerceo,  certis  re- 
gulis  rego,  partior.  Citum  a  cio  divi- 
do.  Ifa  ut  erctum  citum  sit  coerci- 
tum,divisum.  Nani  primum  coerce- 
batur  patrimonium,  postea  divideba- 
tur.  Verum  Donatus  erctum  non 
coercitum  sive  septum,  sed  patrimo- 
nium,  lijereditatem  inlerpretatur. 
Erit  igitur  crctum  pro  herctum,  qiiod 
pro  horctum,  id  est,  bonum,  teste  Fes- 
to.  Quare  horctum,  herctum,  vel  erc- 
tumcitutn  Gst  ha:reditas  divisa,  quod 
inter  cohaeredes  fit,  qui  proprie  con- 


DE    VERBORUM    RIGNIFICATIONE    LIB,    V. 


239 


(le  ct  crciscundae  et  ercisci.  Citum  autem  est  vocatum 
a  ciendo. 

Erebum  ^  Virgilius  interdura  obscuritatem  quandam  esse 
describit  apud  luferos,  cum  ait :  Imas  Erebi  descendit 
ad  umbras.  Interdum  flumen  ejusdem  loci,  dicens  :  Et 
magnos  Erebi  transnavimus  amnes.  Varro  vero  Erebo 
natam  Noctem "  ait.  Unde  est  et  illud  :  Erebo  creata 
fuscis  crinibus,  Nox,  te  invoco. 

Ergo  ''  correptum  significat  idem  quod  apud  Graecos  ouv :'' 
producte,  idem  quod  xapiv,  hoc  est,  gratia  ;  cum  scilicet 
gratia  iutelligitur  pro  causa.  Sed  illud  superius  etiam 
sine  exemplis  notum  est;  hoc  inferius  sic  formatur,  cum 
dicimus  de  aliquo,  Statua  donatus  est  honoris  virtutis- 
que  ergo,  id  est,  honoris  virtutisque  causa. 

Eritudo,*  servitudo. 


13  '  L.  m.  habet  ovkovv  pro  ovv.'  Fulv.  Ursin. 


NOTtE 


sortes  dicnntur.     Vide  '  sors.'  Dac. 

^  Erebum]  Virg.  lib.  vi.  iEiieid. 
utrnmque.  Sed  non  fltimen  esse  ait 
Erehum,  sed  tranasse  amnes  illius 
loci,  qui  Erebns  dicitur.  Ant.  Aug. 

Erebum~]  Quisqnis  poeta  dixit  '  E- 
rebo  creatam  Noctem,'  interpretarL 
voliiit  qnod  toties  Grieci  poetae  di- 
cunt,  vv^  €pe^€vvri.  "EpejSos  est  nomen 
Hebrapum,  aut  Syrum.  Ereb  enim 
in  iis  linguis  est  lo-irepa.  Ab  eo  Ara- 
bes,  quasi  dicas  ea-ireplovs,  qui  et  ab 
eadem  re  dicnntur  ip^ix^oi.  Eadem 
est  origo.     .Tos.  Scal. 

Erebum}  Hic  certe  turpiter  sive 
Festus  sive  Paulus  lapsus  est,  Ere- 
bns  enim  duobus  hisce  Virgilii  locis 
pro  toto  inferorum  loco  ponitur.  II- 
him  vide  vi.  vEneid.  Dac. 

<=  Erebo  natam  noctem]  Hesiodns 
tamen  noctem  Erebi  sororem  facit, 
et  ex  chao  una  cum  Erebo  genitam. 
'Ek  xaeos  5'  "Epe^ds  re  fi4\atvd  re  vv^ 
iyevovTo.  '  Ex  chao  autem  Eiebusque 


nigraque  nox  nati  sunt.'  Sed  qnis- 
quis  'Erebo  creatam  nocfem '  dixit, 
interpretai  i  voluit  qiioci  toties  Grapci 
poetae  dicnnt  vh^  'Epefiewr].  Ut  op- 
time  monuit  Scal.  Nain  Erebus  est 
nomen  Hebraenm  aut  Syrnm.  Ereb, 
ea-Trepa.  Ab  eo  Arabes,  quasi  dicas 
eairepiovs,  qui  et  ab  eadem  re  dicun- 
tur  Erembi.  Ideni. 

<i  Ergo]  Servius  ad  illnd  vi.  lEn. 
'  Illins  ergo.'  '  Illiiis  ergo,'  inquit, 
'propter  ilhim,  vel,  cansa  iilius.  Ergo 
antem  conjnnctio  fuit,  sed  per  accen- 
tus  mntationem  in  adverbiiim  transit, 
et  est  sola  particula  qnee  habet  in 
fine  circumflexum.  Mnlti  male  pu- 
tant  nomen  esse  indechnabile,  et  di- 
cnnt  positam  esse  pro  causa,  (causa 
autem  nomen  est  quod  ponitur  pro 
ratione,)  qui  casus  declinatione  ca- 
ret.'  Idem. 

«  Eritudo]  Erus  scribebant  Vete- 
res,  a  quo  Eritudo  :  ab  antiquo  Gr^- 
co  epos,  unde  tipepos.  ./os.  Scal. 


240 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Erugere '  scmel  factiim  '■*  significat,  quod  eructare  ssepius : 

illud  enim  pcrfectse  formae  est,  hoc  frequentativas. 
Ervum  s  et  ervilia  a  Graeco  sunt  dicta,  quia  illi  ervum  opojiog 

ervilia  opo^ivov  '^  appellant. 
EscAR!^  mensae''  quadratae  vocantur,  in  quibus  homincs 

epulantur.     Anclabris '  ea,  quae  '^  in  sacrificando  Diis 

anclatur,'7  quod  est,  hauritur  ministraturque. 

Escit,'^ '"  erit. 
Euboicum'  talentum  nummo  Graeco   septera   raillium  et 

quingentorum  cistophorum  est,  nostro  quatuor  millium 

denariorum. 


14  Qiiidam  libri  ructum — 15  '  In  lib.  ni.  est  Erviliam,  ip4$iv6os,  pio  ervilia, 
6p6^weov.'  Fulv.  Ursin. — 16  '  L.  m.  habet,  qua  in  sacrificando,  pro  qua :  el  post : 
Escendcre,  egredi:  amplius  quam  in  vuicatis.'  Mcm.  Ea  qua  legendum  quoque 
monet  Dac — 17  Alii  libb.  an(a<«r. — 18  Qiiiciam  iibb.  £«<. 


NOTiE 


Eritudo]  A  Gi  aeco  ipos,  «nde  iipeov, 
elpepov,  servitus,  quo  postremo  usus 
Homer.  Od.  0.  529.  sic  erus,  ser- 
vus,  a  quo  eritudo,  servitudo.  GIoss. 
'  Eritudo,  5eo-jroT€to.'  tpos  JEol.  ipfos, 
eruos,  et,  addito  sibilo,  servos,  servus. 
Dac. 

^  Erugere']  A  quo  Eniclum  Gellio 
lib.  X.  cap.jT.  'vinumqueeructum,  et 
foetidum  potare.'  Graccum  est,  «pu- 
7»7,  epeiryeo-eoi.  Jos.  Scal. 

Erugcre]  Ervgo,  ab  fpevyofiai,  unde 
frequentativum  eructo.  Ab  erugo 
composituni  exerugo,  quo  usus  Enni- 
us  :  '  Contemsit  fontes  quibus  exe- 
rugit  aquai  vis.'  £xer«g^i<,  metapho- 
ricc,  cum  sonitn  erumpit.  Dac. 

e  Ervuin]  A  Graeco  opo/3os  et  oprf^t- 
vov:  sunt  autem  ermim  etervilia  legu- 
niinum  genus  quis  armenta  pingues- 
cunt.  Idem. 

''  EscaricB  mens(B']  Ab  esca,  escaria 
dictae,  ut  a  '  cibo,'  'cibillae.'  Varr. 
lib.  IV.  '  Mensam  escariam  cibillam 
appellabant  :  ea  erat  quadrata,  ut 
etiam  in  castris  est:  a  cibo,  cibilla 
dicta,  poslea  rotutida  facta.'  Idem. 


•  Anclabris]  Lege,  Anclabris  ea 
qua,  Ifc.  Et  ita  liber  antiquus  Ful. 
Ursini.  Ultima  verba,  quod  cst  hau- 
ritur  jninuitraturquc,  a  Paulo  esse  sus- 
picor.  Neqne  enim  anclare  liaurirc 
significat,  et  niinistrare,  sed  niinis- 
trare  tantum,  et  est  ab  anculare.  An- 
clare  vcro  pro  iiaurire  per  librario- 
runi  incogitantiani  scriptuni  cst  pro 
antlarc,  quod  est  a  Grirco  &vt\uv. 
Yide  '  anclabris,'  et  '  anclare,'  suo 
loco.  Idem. 

i'  Escit]  Vide  infra  in  'Obescit, 
oberit,"  et  iu  'Superesclt,  supererit.' 
Ful.  Ursin. 

Escil]  Vide  'Nec'  conjunctionem, 
ct '  Superescit.'  Ant.  Aug. 

Escit]  In  12.  tab.  '  Si  morbus  aevi- 
tasve  vitium  escit.'  Ita  Lucret.  Ita 
etiam  Virg.  *  Hic  mihi  magna  domus 
celsis  caput  urbibus  escit.'  Ue  qtio 
abunde  apud  Horatium  diximiis.  Sic 
'  obescit,  oberit,'  '  superescit,  super- 
erit.'  Dac. 

'  Euboicum]  Talentum  Babyloni- 
cuin  est  septnaginta  minarum  Eu- 
boicarum,  ut  Herodotus  scribit  lib. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICA.TIONE    LIB,    V, 


241 


Eudiason, "'  lineum  (ilura,  quod  medici  extremo  in  clysterio 

relinquunt,  per  quod  clinios  '9  emittitur. 
Evelatum,'^  "   eventilatum.      Unde   velabra,   quibus  fru- 

menta  ventilantur. 


10  KAvfffihs  pro  clhnos  legendmiD  monet  Dac— 20  Vid.  Not.  inf. 


NOTyE 
iit,  et  Atticartim  minanim  septna 


ginta  diiarum,  ut  TElianus  affirmatlib, 
I.  cap.  22.  de  varia  historia.  Omne 
antem  talentum  est  sexaginta  niina- 
rum  ;  minae  autem  singulae  centenas 
draclinias  continent ;  ut  Africanus 
et  Jiilius  Pollux  scribunt.  Sic  fit  ut 
Euboicum  talentum  sit  sexaginta  mi- 
nariini  Euboicarum,  ut  Atticum  est 
.sexaginta  Alticarum  :  hoc  aiitem 
continet  sex  millia  draclimarum  At- 
ticarum,  et  totidem  niillia  denario- 
rum,  ut  verbo  'Talentorum'  Festus 
scribit  :  quod  etiam  Plin.  ait  lib. 
XXXV.  cap.  11.  et  Atben.  lib.iv.  cap. 
6.  et  Pollux  lib.  ix.  Itaqne  si  Lxx. 
niinae  Euboicas  aestimanturLXXii.  At- 
ticis,  et  eadem  proporlio  est  in  dracli- 
mis,  sivc  denariis;  triginta  quinqiie 
drachmae  Euboicae  aestimantur  Atti- 
cis  drachmis  triginta  sex.  Talentum 
vero  Eiiboicum  aestimatur  drachmis 
Alticis,  sive  denariis  centum  et  sep- 
tuaginta  uno  supra  sex  millia.  Men- 
dose  igitur  Festus  ait  quatuor  milli- 
bus  denariorum  aestimari.  Quod  ve- 
ro  ad  cistophoros  attinet,  nihil  a  me 
cerii  statui  potest.  Non  ignoro  Pol- 
lucem  dicere  Babylonicum  talentum 
sestimari  septem  millibus  draclima- 
rum  Atticarum,  sed  mibi  verisimilior 
videtur  yEliani  opinio,  ut  Euboicae 
minae  ab  Atticis  differant.  Ant.  Aug. 
Euboicum  talentum']  Falsissimus  vi- 
detur  hic  locus;  nam  Cistopliorusnon 
muUo  plusquam  denarii  dimidium 
continet.  Euboicum  autem  talentum 
talento  Attico  minus  est  tribus  minis 
et  triente.     Atticum  continet  sexa- 


ginta  minas,  hoc  est,  sex  miitia  dena- 
riorum,  ut  infra  in  '  Talentum  ;'  sunt 
igitur  in  Euboico  talento  minae  56.  et 
bes,  hoc  est,  sexcenta  et  sexaginta 
sex  supra  quinque  denariorum  millia. 
Ergo  Cistophorum  major  qiiam  sep 
tem  millium  et  quingentorum  debet 
esse  numerus,  adeoque  major  etiam 
quam  '  qiiatiior  inillium  denariorum,' 
quod  ex  supradictis  facile  cognosci- 
tur.  Euboicum  talentum  aureos  nos- 
tros  capit  556.  paiilo  plus  ;  Atticiim 
600.  Cistopliorus  Asiaticae  pecuniae 
genus,  sic  dictus  quod  expressos  ha- 
beret  cistigeros,  qui  sacrorum  arca- 
na  cistis  inclusa  gestabant.  Euboi- 
cum  autem  talentum  dictum,  non  ab 
Enboea  insula,  sed  ab  Eubcea  Argoli- 
dis  loco,  ubi  Phidon  pondera  et  men- 
suras  invenit,  primusque  nummos 
argenteos  et  aureos  cudere  instituit. 
Dac. 

■n  Eudiaon]  EhSlaiov.  Ab  eo  Ew* 
gium  dixerunt  Latini.  Liicilius  Epo- 
dis  :  '  Hymnis  sine  eugio,ac  distina.' 
Imitatio  Graecorum.  Vide  Hesychi- 
um,  evSiaiov.  Jos.  Scal. 

Eudiecum]  EvSiaiov  proprie  fora- 
nien  navis  per  quod  effluunt  cum  plu- 
viae  aquae,  tum  quae  e  senlina  exhau- 
riuntur.  Unde  per  metaphoram  sic 
dicitur  filnm  illud  lineum  per  quod 
K\v(riJ.hs  (sic  enim  legendum  est,  non 
KAi/xhs)  emittitur:  ei/Slaiov,  ab  e5  et 
Biaivai,  irrigo.  Dac. 

"  Evelatum]  Ventilabra  appeliat 
Columella  lib.  ii.  cap.  10.  et  Varro 
lib.  X.  de  Liiig.  Lat.  Ant,  Aug. 

Evclalwn]  An   a   velo?    quod   velo 


Ddph.  et  Var.  Clas. 


Pomp.  Fest, 


242 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Everriator  °  vocatur,  quiaccepta  jure  haereditatejusta  facere 
defuncto  debet :  quae '  si  non  fecerit,  seu  quid  in  ea  re  tur- 
baverit,  suo  capite  luat :  id  noraen  ductum  a  verrendo. 
Nam  exverrae^  sunt  purgatio  quaedam  domus,  ex  qua 
mortuus  ad  sepulturam  ferendus  est,  quas  fit  per  everria- 
torem  certo  genere  scoparum  adhibito,  ab  extra  verrendo 
dictae.' 

Eura  P  antiqui  dicebant  pro  eorum  : 

Europam''  tertiara  orbis  partem  ab  Europa  Agenoris  filia 


1  Alii  qui. — 2  In  olim  excnsis  pro  e.rverra;  legitur  exverttp. — 3  Ed.  Scal. 
dictarum. 


NOT;E 


aUquoties  ad  ventilandtim  uterentiir  : 
an  Evelatum  per  syncopen  pro  even- 
tilatum,  et  velabra  pro  ventilabra  ? 
niliil  aliiid  video.  Sed  optime  Sal- 
nias.  in  Solin.  legendum  docnit  eval- 
latum,  eventilatum,  unde  valli  quibus, 
ifc.  A  vannus  diminntive  vallus, 
nnde  evallare  pro  evannare,  foras 
ejicere.  Frustra  snnt  Grammatici, 
qui  a  vallo  castrornm  deducunt.  Inde 
evallefacere.  Vide  '  vallescit '  et '  val- 
voli.'  Dac. 

0  Everriator]  Ab  everrendo,  pnrgan- 
do,  everriator,  exverra,  vel  exverria;. 
Erant  autem  exverria  febrni  genns 
quo  pnrgabant  familiam  :  justa  fa- 
cientes  ad  digitum,  qnem  mortuo  ab- 
sciderant  antcquam  reliqnnm  corpus 
combureretur.  In  olim  excusis  pro 
exverrcB  legitur  exvertce,  qnod  probat 
Meursius  pro  exversa,  i.  exversiones, 
quas  fieri  etiam  in  aedibns  pnerpera- 
ruin  notavit  ex  Augustino  de  civit. 
D.  lib.  VI.  cap.  9.  Idem. 

P  Eum]  Ut  '  dominum '  pro  '  do- 
niinorum,'  et  supra  '  Cistopliornm,' 
'  Cistophororum.'  Neque  tamen  id 
contractione,  ut  volunt  Grammatici, 
sed  Graecae  flexionis  imilatione  fac- 
tnm  est.  Idem. 

1  Europam}   Legendum,  et  navem. 


qu<B  Jovis  tutelam  effigie  Tauri  habue' 
rit:  notum,  quid  sit  tutela  in  nave. 
Vetus  Glossarium  :  '  Tutela,  irapdari- 
fiov  rov  irXolov.'  Tiitelas  navinm  a 
Phoenicibus  TraraiKovs  dici,  anctor  He- 
rodotus ;  hoc  est,  caelatnras,  koI  (k- 
rvTTWffets.  Qui  Hebraice  srit,  non  ne- 
gabit  verum  esse,  quod  dicimus ; 
nam  nemo  paulo  doctior  dnbitat 
Phoenices  Hebraice  locutos.  Jos.  Scal. 
Europam]  Veteres  alii  in  tres  par- 
tes,  in  dnas  alii  totum  orbem  divide- 
bant.  Sallust.  Jngurth.  'Indivisione 
orbis  terrae  plerique  in  parte  tertia 
Africam  posuere,  pauci  tantummodo 
Asiam  et  Europam  esse,  sed  Africam 
in  Europa.'  Varr.  de  L.  L.  lib.  iv. 
'  Terra  in  Asiam  et  Europam  ;  Asia 
enim  jacet  ad  Meridiem  et  Anstnim, 
Enropa  ad  Septemtrionem  et  Aqui- 
lonem.'  Ubi  notandum  Varronem 
Africam  in  Asia  ponere,  contra  quod 
supraSallnst.  De  hac  postrema  di- 
visione  intelligendns  locns  Horatii 
Od.  27.  lib.  III.  '  Tua  sectus  orbis 
Nomina  ducet.'  '  Sectus,'  i.  divisus 
in  duas  partes.  Europse  auteni  no- 
men  esse  ab  Enropa  Agenoris  filia 
scriptores  fere  oinnes  tradunt.  Vide 
tamen  Eustatb.  in  Dionys.  Sed  ve- 
rnm  est  Enropa  nomen  Phcenicibui 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.    V 


243 


certum  est  appcllari.  Sed  alii  de  amore  Jovis  in  taurum 
versi  narrant.  Alii  eam  a  praedonibus  raptara,  et  navera, 
quae  Jovis  tutelam  effigiem  tauri  "^  habuerit,*  in  eam  regio- 
nera  esse  delatam.  Quidam  ob  pulcliritudinem  regionis 
per  simulationem  raptae  filiae  occupatam  eam  terram  ab 
Agenore  et  Phoenicibus  ferunt. 


4  '  Verba  illa,  et  navem,  qua  Jovis  tutelam,  mendosa  siint :  et  foitasse  ita 
corrigenda,  et  navem.  quojus  tutela  effigiem  tauri  hahuerit.'  Fulv.  Ursin.  Vide 
Notas  inf. 


NOTiE 


deberi,  qni  Enropam  dicebant  (/r- 
appa,  qiiasi  terram  AeyKon-pdirwn-oj/jquia 
Europeei  Africanos  candore  faciei 
multum  superant,  unde  et  Europa 
ipsa  Cadnii  soror  dicta  est,  quasi 
alba  facie  virgo.  De  Europaa  raptu 
variant  sententiap,  ut  hic  Festus  re- 
fert;  cui  addere  potes,  si  lubet,  eam 
raptam  fuisse  navi  qnae  taurus  dice- 
batur:  ex  Polluce  lib.  i.  cap.  9.  "E.o-ti 
Se  riva  nXo^a  Avfiia  Xeyo/xiva  Kpiol  Kal 
rpdyot,  ws  ci/cdfeij'  oti  toiovtov  ijv 
ir\o7ov  Kal  6  ravpos  6  tt;!'  Evpdvav  «ya- 
ywv.  i.  e.  '  Sunt  et  quapdam  naves 
LybicaE  dictae  arietes  et  hirci,  ita  ut 
conjicere  liceat  talcm  fuisse  navem 
et  taurum  qni  Europam  abdnxit.' 
Item  ex  Palaepliato  Taurum  liunc 
Cretensium  regem  fuisse,  qui  occupa- 
to  Tyro  Europam  inter  alias  virgines 
rapuit.  Th  5e  a\nefs,  inquit,  Ixe»  £5«. 
'Avrjp  Kv^ffiTtos,  ovSpart  Tavpos,  iiroXefxei 
r^  TvpT]vla  X^^PI-'  riXevralov  6*  e/c  Tv- 
pou  ?ip7rtt(rfv  &K\as  re  Kdpas,  oAAo  d)} 
Ka\  t)ji/  toC  ^aatXidis  Bvyarfpa  Evpii- 
irriv  eKeyov  odv  oi  &vdp(iinrot,  Evpdrrriv 
rrjv  Tov  fiaffi\ia>s  ravpos  ex**"  4x^'''°- 
Tovrov  Se  ^ei^o^ei^ou  irpoaaveirXiarQr)  l 
fivdos.  I.  e.  '  Veritas  autem  sic  se  ha- 
bet :  iiomo  Cnossius  nomine  Taurus 
Tyriorum  regionem  vexabat  belio,  ac 
postremo  cuin  omnes  alias  Tyri  pnel- 
ias,  tuni  etiani  lapuit  filiam  regis  Eu- 
ropam.  Et  inde  vulgo  dicebant, 
Europam  regis  filiam  Taurus  habens 
abiit.    His  ita  gestis  fabula  conficta.' 


Hiijus  Tauri  regis  meminit  Eustath. 
in  Dionys.  meminit  et  scriptor  Chro- 
nici  Alexandrini,  aitque  eiim  occu- 
pata  Tyro  rapuisse  Europam,  et  tori 
consortem  fecisse.  Dac. 

f  Qu(B  Jovis  tutelam  cffigiem  tauri] 
Lege  cum  Scaligero  :  Quce  Jovis  tute- 
lam  effigie  tauri.  Sed  foedius  nien- 
dum  latet.  Quippe  legendum,  Et  na- 
ve,  qucB,  ^c.  ait  enim  Agenoris  filiam 
nave  delatam  in  eam  regionem,  nem- 
pe  Europam  :  nihil  cerlius:  lege 
modo.  Tutela  dicebatnr  in  navi  nbi 
Deorum  eflligies  caelabantur,  iii  puppi 
scilicet,  non  in  prora,  ut  quibusdam 
persuasum.  Ovid.  in  Epist.  '  Acci- 
pit  et  pictos  puppis  adunca  Deos.' 
Virg.  X.  /Eneid.  '  Et  aurato  fulgebat 
ApoIIine  puppis.'  Tutelam  et  para- 
semon  perperain  confundunt  viri 
docti,  quas  et  loco  et  significatione 
differunt.  Tutela  semper  in  pnppi, 
parasemon  seuiper  in  prora,  nempe 
animaliuui  nt  plurimum,  aliquando 
etiam  rei  ciijuslibet  effigies  sive  piC' 
tura  supra  rostra  posita,  unde  navi- 
bns  nomen  :  apud  Virg.  '  Massicns 
aerata  priuceps  secat  aKquora  tigri.' 
Navis.tigrisdicta,  quod  tigrem  habe- 
ret  pro  parasemo.  Sic  apud  eundem 
'  pristis,'  '  chima?ra,'  '  CeBtanrns,' 
'  Scylla,'  naves  dictas.  Sic  navis 
BtUerophontis  dicta  Pfg-asMS,quod  ei 
equus  alatus  erat  insigne.  Navis 
autem,  qua?  Enropam  vexit,  tiitelam 
Jovis  habuit  sub  effigie  tauri.     Und« 


244 


SKXTl    POMPEII    FESTI 


ExAGOGEN/  evectionem. 

Exaraen^  est  et  aequamentuni,  et  judicii^  investigatio,  et 

apuui  congregatio,  vel  locustarum. 
Examussim,"  regulariter :  amussis  enim  regula  fabrorum  est, 

vel,  ut  alii  volunt,  ferramentum,  quo  in  poliendo  utuntur. 
Exanclare,''  exhaurire. 
Exbueres'^5'  exinteratas;  sive  exbuae,  quae  ebiberunt,  quasi 

epotne. 


5  '  L.  m.  pro  judicii  habet  indicii.'  Fulv.  Ursin. — 6  Alii  libri  Exuberes,  et 
inox  pio  exbua,  exubera  vel  exburcE  iegunt.  Ed.  Scal.  Exub\teres  pro  Ex- 
bueres  habet. 


NOT/E 


et  navis  tuurus  dicta.  Veruni  Aga- 
tharcbides  Gnidius  in  Europicis  ait, 
non  in  tutela  navis,  sed  in  parasemo, 
in  prora  taurum  fuisse  depictum. 
Inde  fulciri  possit  sententia  eruditis- 
simi  Salmasii,  qui  legebat  in  verbis 
Festi,  iilii  eam  a  prcedonibus  raptam,  et 
nave  qute  Jovis  lutelam,  effigiem  tauri 
habwril.  Quasi  Fcstus  scparet  Jovis 
tutelam,  qtiaR  in  puppi,  ab  effigie 
tauri,  qux  parasemon  erat  in  prora. 
Idem. 

»  Exagogenl  Plautus  Rudente.  Jos. 
Scal. 

Exagogen]  Exportationem,  evectio- 
nem,  a  Greeco  i^dyo},  educo.  Plaut. 
Rudent.  iii.  2.  •  Eamque  eventuram 
exagogen  Capuam  et  sospitem.'  Dac. 

'  Examen]  'Sr^KUfj.a  Gra-ci,  unde 
Latini  .<!ato?na.  Vitruvius.  Vel  &•«- 
via.  Glossarium:  '  Scama,  a-nKai^ia.' 
Apud  eundein  auctorem,  '  Scava, 
fu^rfs.'     Lego  Scama.  Jos.  Scal. 

E.xatnen]  Lingula  illa,  quae  in  ansa 
huc  atque  illuc  nutat,  dum  lanribus 
aequatis  respondeat  summo  puncto  : 
quare  optinie  Festus  aquamentum 
dixit.  Dac. 

"  Examussim]  Quod  ait,  Amussim 
etiain  ferramentum  esse,  quo  utuntur 
fabri  in  poliendo,  verum  est.  Inde 
eniui   Aniussivum   Vitruvio.      Varro 


Quaastionum  Plautinarum  lib.  ii. 
'  Amussis  est  xquamen,  laevainen- 
tum.'  VetusGlossarium:  '  Examus- 
s\m,  fpewai.'  Id  potins  conveniret 
voci  '  Examina.'  Jos.  Scal. 

Examussim]  Accurate  Plaut.  Pro- 
leg.  Menaecb.  '  Ut  banc  rem  vobis 
examussiin  disputent.'  Vide  '  amus- 
sis.'  Dac. 

^  E.ranclare]  Pro  exantlare.  Vide 
'  anclare.'  Idem. 

y  Exbueres]  Exbuae  dictae  a  bua,  in- 
fantiuin  puerorum  voce :  unde  rjni- 
buas  Luciliiis  bibaces  mulieies  vocat : 
nisi  auctoritas  Festi  intercederet,ego 
libentius  Exuberes  a-iroyaAdKTovs  in- 
fantes  interpretarer,  quemadmodum 
contra,  '  Siibuberes,  {nrofj.a(rTiovs,'  ut 
inveni  iu  Glos^is  Latinis.  Jos.  Scal. 

Exbueres]  Veteres  Latini  buere  et 
imbuere  dicebant  pro  iniplere  liquore, 
unde  bua  potio,  quae  propria  puero- 
rum  vox  est,  qui  cum  volnnt  bibere, 
bu  priori  syllaba  contenti  sunt,  ut 
infra  Festus  in  voce  '  imbutum.'  A 
bua  igitur  dicuntiir  miilieres  exbucc 
sen  exbueres,  quas  vinibuas  dixit  Luci- 
lius.  Sed  cur  exinteratas  interprete- 
tur  Don  video,  nisi  significare  velit 
mnlieres  qute  nimiuin  epotae  torquen- 
tur  et  quasi  exeiiterantur,  et  evisce- 
rantur.      Alii  legunt  e.vuberes  et  ex- 


DK    VERBORUM    SIGHIFICATIONE    LIB.    V 


246 


Excedere,^  ^  egredi. 

Excidionem  urbis  a  csedendo  dictam  raanifestum  est. 

Exciet/cxcutiet. 

Excipuum,''  quod  excipitur,  ut  praecipuum,  quod  ante  ca- 

pitur. 
Excudere,''  procudere,  et  incus  ipsa  a  cudendo  ^  dicta  sunt. 
Exdorsua,*^  dorsum  confringe ;  alii  exime. 
Exdutae,9  *  exuviae. 


7  Legenihim  monet  Dac.  ut  in  vet.  lib.  Escendere,— 
legunt  cadendo. — 9  Alii  libb.  exclulce.    Vide  Not.  inf. 


Quidam  pro  cudendo 


NOT/E 


ubertE :  airoyaXdKTovs  infantes  inter- 
pretatur  Scaliger,  hoc  est,  ab  ubere 
remotos.  Ut  contra  SHbuberes  dicun- 
tur,  qui  sub  nbere  sunt.  Prior  leciio 
vera  est.  Dac. 

^  Excedere}  Lege  ut  in  vet.  lib. 
escendere.  Glossa?,  '  escendit,  ffvfj,- 
Paivei.'  Idem. 

a  Exciet}  Cieo,  moveo,  a  Graeco  ki- 
viw:  exciet,  exmovet,  et  exniovebit, 
ut  apud  Plaut.  Trucul.  i.  1.  '  Suum 
nomen  omne  ex  pectore  exmovit 
meo.'  Idem. 

*>  Excipuum'^  Quod  excipitur,  se- 
jnngitur,  separatur:  excipere  enini 
separare.  Virgil.  '  Ipsum  illiim  ciy- 
peum,  cristasque  rubentes  Excipiam 
sorti.'  Idem. 

<=  Exciidere]  Excudo  et  procudo  fe- 
riendo  fabrico,  elicio.  Nani  cudere 
est  ferire,  unde  incus :  quod  illic  ali- 
quid  fabri  cudant,  id  esf,  feriaut. 
Quidam  pro  cudendo  legunt  cadendo: 
sed  nihil  nmtandum.  Idem. 

^  Exdorsua]  Respicit  locum  Plauti 
Aulul.  II.9.  *Tu,Machffirio,  Congrum, 
niurjenam  exdorsua  quanuiiu  potes, 
Atque  omnia  dum  absiini  hinc  exos- 
sata  fac  sienl.'  Vernmapud  Plautum 
mihi  semper  suspectum  fuit  exdorsxia; 
neque  enim  dici  posse  pntabam  qiiid 
esset  in  piscibus  praeparandis  exdor- 
suare,  sive  dorsum  confringere,  exi- 


niere  ;  quare  legebam  exossua:  id  se- 
quentia  suadebant,  'quantum  potes' 
et  '  exossata  fac  sient.'  Itaque  ubi 
illud  primum  in  mentem  venit,  nec 
mora,  doctiss.  et  acutissimo,  ita  et 
optimo  viro  Tanaquillo  Fabro,  nunc 
/xoKopiTj),  fj.ovffay4rri,  tunc  meo,  eoque 
nomine,  ut  alia  multa  taceam,  de  me 
optime  merito,  nieam  suspicionem 
aperui,  atque  ille,  ut  erat  facilis  et 
mei  amans,  conatum  laudare,  hortari, 
mihiqiie  codicem  suum  ostendere,  ubi 
illiid  idem  manu  sua  vir  doctissimus 
prasnotarat.  Adjecit  etiam,  ita  sem- 
per  de  piscibus  Veteres  locutos.  Plant. 
Ampliit.  1.  1.  '  Exossatum  os  esse 
oportet,  quem  probe  percusseris.  Mi- 
rum  nisi  hic  me  quasi  nuireenam  ex- 
ossare  cogitat,  Ultro  istinc  qui  ex- 
ossat  homines.  Perii  si  me  aspexe- 
rit.'  Et  Pseudol.  '  Exossabo  ego  il- 
lum  similiter,  iiidein  ut  muraenam  co- 
quHs.'  Sic  Terent.  Adelph.  iii.  3. 
'  Congrum  istum  niaximum  in  aqua 
sinito  ludere  Panlisper,  ubi  ego  ve- 
nero  exossabitur,  Prius  nolo.'  Haec 
propter  Festi  auctoritatem  plnribus. 
Idem. 

^  Exdutce]  Legebam,  exdutce,  exu- 
tcE,  sive  potius  exduvice,  exuvice.  Sed 
viilgata  lectio  retineri  potest :  nam 
exuvuB  nihil  aliud  proprie  quam  ves- 
tes  exdntae,  ut  '  indiitae,'  '  induviae/ 


24G 


SEXTI    POMPEII    FESTl 


Exeniplum  '  cst,  quod  sequaraur,  aut  vitemus  :  exemplar, 

ex  quo  siraile  faciamus.     Illud  anirao  sestimatur,  istud'" 

oculis  conspicitur. 
Exercirent,^  sarcirent. 
Exercitionem  ^'  exerciti  dicebant "  antiqui :  exercitationem 

exercitati.     Item  exercitiorera,  exercitissimura  ;  sicut  ab 

exercitato,  exercitatiorem,  exercitatissimum. 
Exercitus'  et  militum  copia  dicitur;  et  homo  multis  nego- 

tiis  exercitus  :  sed  superius  quarti  ordinis,  hoc  secundi 

est. 
Exesto,''  extra  esto  :  sic  enim  lictor  in  quibusdam  sacris 

clamitabat :  hostis,  vinctus,  mulier,  virgo  exesto :  scilicet 

interesse  prohibebatur. 


10  Pro  istud  qiiidam  libri  legunt  et  hoc. — 11  Vett.  libb.  Exercionem  exercili  d. 

NOTiE 

Exduta  ab  exduo,  Graece  e/cSvoi,  et  eli-     enim  exerturum 
so  d,  exuo,  exuviae.  Idem. 

^  Exemplum]  Quod  animo  imitan- 
dum  proponitur  Terent.  Adelph.  iii. 
3.  *  Uenique  Inspicere  tanquam  in 
speculum  in  vitas  omnium  Jubeo,  at- 
que  ex  aliis  sumere  exemplum  sibi.' 
Exemplar  vero  quod  oculis,  nt  pictu- 
rae,  tabulee  pictoribus.  Horat.  Epist. 
2.  lib.  I.  '  Rursus  quid  virtus  et  quid 
sapientia  possit  Utile  proposuit  no- 
bis  exemplar  Ulyssem.'  .Sed  confun- 
duntur,  ut  plurimum,  haec  duo.  Ut 
cum  dicitur  exemplum  et  exemplar 
eloquentiae,  pro  imagine  et  praescrip- 


Idem. 

^  Exercilionem}  Ab  exerceo  est  ex- 
ercitium,  exercitio,  exercitus,  exercitior, 
exercitissimus,  quibus  usi  veteres  Ju- 
risconsulti,  ut  ab  exercitatus,  exer- 
citatior,  exercitatissimus,  &c.  Sed 
in  vett.  libb.  scriptum  exercionem  ex- 
erciti  dicebant,  ifc.  quod  et  verum  cst : 
nam  ut  a  svspicio,  dictum  suspicio, 
onis,  a  conspicio,  conspicio,  onis,  sic 
ab  exerceo,  ductum  substantivum  ex- 
ercio,  onis.  Idem. 

'  Exercitus]  Militum  copia,  exerci- 
tus,us,  substant.  quarts  declinationis. 
At  exercitus,ta,  tum,  adject.  negotiis 
ione  ad  imitandum,  et  exemplar,  vel      districtus,impeditus,fatigatus.*PIaut. 


cxemplum,  literarum,  chirographi, 
testamenti,  pro  forma  et  descripto 
quod  vulgo  copia  vocatur.  Idem. 

s  Exercirent]  A  sarcio  compositum 
cxsercio,  eliso  s,  exercio.  Unde  Terent. 
•  Qui  opere  rustico  Faciundo  facile 
victum  exercirent  suum.'  Ita  enim 
s.cribendus  est  locus,  non,  nt  quidam 
male,  exsarcirent.  Et  forle  restituenda 
vox  illa  Ciceroni  in  libro  de  petitionc 
consulatus  :  *  Aliis  te  id  rebus  exac- 
turum  esse  persuadeas.'    Legendum 


Bacchid.  '  Quae  sodalem  atque  me 
exercitos  habet.'  Aliquando  etiam 
exercitus,  hujus  exercitus,  pro  exerci- 
tatione  legitur,  ut  apud  Plautum  Ru- 
dent.  II.  1.  '  Pro  exercitu  gymnastico 
et  palaestrico  hoc  habemus.'  Legitur 
et  exercitus,  exercili,  pro  exercilus,  hs. 
Varr.  de  vita  pop.  Kom.  lib.  ii.  '  De- 
cius  Imperator  pro  exerciti  salute  ae 
Diis  manibus  devovit.'  Idem. 

^  Exesto]  Quod  ait  in  qiiibusdam 
sacris,  recte  docet  non  in  omnibu» 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    V. 


247 


Exfit'  purgamentum,  unde  adhuc  manet  suffitio. 
Exfuti,'"  exfusi ;  ut  mertat  pro  mersat. 
Exgregiae,"  egregiae,  id  est,  e  grege  lectae. 
Exhaustant,"  efferunt. 

Exiles  P  et  Ilia  a  tenuitate  viarum,'^  quas  Graeci  in  chartis 
ita  appellant,  videntur  esse  dicta. 


12  Pro  viarum  legeiidum  nionent  Ursin.  Scal.  et  Dac.  inarum. 


NOTyE 


sacris  id  observatum,  sed  in  iilis  tan- 
tum,  quts  Resolutoria  dicebantur,  ad 
quae  nisi  solutis  nodis  accedi  fas  nun 
erat.  Servianje  schedae  Danielis  nos- 
tri  in  illud : '  Unum  exuta  pedem  vin- 
clis,  iii  veste  recincta :' '  Soient  enini,' 
inquit,  '  et  resolutoria  sacrificia  ab 
auspicibus  fieri ;  et  ad  Junonis  Lu- 
cinae  sacra  non  licet  accedere,  nisi 
solutis  nodis.'  Jos.  Scal. 

Exesto]  Quod  ait  in  quibusdam  sa- 
cris,  recte  docet  non  in  omnibus  sa- 
cris,  id  observatum,  sed  in  illis  tan- 
tum  qiiae  resolutoria  dicebantur,  ad 
quae  nisi  solutis  nodis  accedi  fas  non 
erat.  Servius  Danielis  in  illud  Vir- 
gilii  XI.  ^neid.  '  Unum  exuta  pedem 
vinclis,  in  veste  recincta.'  '  Solent 
enim,'  inquit,  '  et  resolutoria  sacri- 
ficia  ab  auspicibus  fieri :  et  ad  Juno- 
nis  Lucina^  sacra  non  licet  accedere, 
nisi  solutis  nodis.'  Scalig.  Hinc  ca- 
piendus  hic  locus  Ovidii  vii.  Metam. 
'  Egreditur  tectis  vestes  induta  re- 
cinctas,  Nuda  pedem,  nudos  humeris 
infusa  capillos.'  Et  alterTibuUi  lib. 
i.  '  Ipse  ego  velatus  filo,  tunicisque 
solutis.'  De  hostibus,  hoc  est,  pere- 
grinis,  quos  sacris  interesse  nefas, 
Servius  viii.  ^neid.  '  Extraneos  ad 
sacra  non  licebat  adhibere.'  Dac. 

'  Exfit]  Vide  quae  olim  in  Conjec- 
taneis  super  hoc  diximus.  Jos.  Scal. 

Ex-fit]  A  0VU,  adoleo,  sacrifico,  9 
niutato  in  /,  fio,  a  quo  exfio  et  stiffio. 


inde  suffitus,  suffimentum,  exfit.  Fa- 
bius  Pictor  apud  Nonium  in  \oce  Sal 
aperte  nos  docet  quid  sit  exjit.  '  Ex- 
fit,'  inquit,  '  est  sale  sordidum,  quod 
nstum  est,  et  in  ollam  rudem  fritilem 
objectum  est,  postea  id  sal  Virgines 
Vestales  serra  ferrea  secant.'  Hoc 
sal  serra  secatum  in  seriam  conjicie- 
bant,  et  infusa  aqua  jugi  niuriem  ef- 
iiciebant.    Vide  '  Muries.'  Dac. 

■"  Exfuti]  Nam  s  sa-pe  mutatur  in 
t :  exempla  passim.  Idem. 

"  ExgregicB]  Vide  '  Abgregare.' 
Ant.  Aug. 

Exgregia]  Vide 'abgregare' et  in- 
fra  '  eximium.'  Duc. 

o  Exhaustant]  Nihil  muto  :  dib  ex- 
haurio,  '  exhausi,'  '  exhanstum,'  'ex- 
haustare,'  eflFerre,  educere.  Idem. 

p  Exiles]  Legendum  videtur  ina- 
rum,  pro  viarum,  ut  habet  I.  m.  Vide 
in  '  llia.'  Ful.  Ursin. 

Exiles]  Lege,  a  tenuitate  inarum. 
Vide  '  llia.'  Quid  sit  Ina  in  charta, 
diximus  in  libros  Varronis  de  Ke  Rus- 
tica.  Plinius  de  chartarum  generi- 
bus  :  '  Deprehenditur  et  lentigo  ocu- 
lis  :  sed  inserta  mediis  glutinamentis 
tenia  fungo  papyri  bibula  vix  inis 
literse  fundenti  se  tantum  est  fraudi.' 
Qui  locus  et  perperam  Iiodie  legitur, 
et  male  conceptus  est  a  Melchiore 
Guillandio,  qui  in  ea  capita  Plinii  de 
papyro  scripsit.  Al  nos  plura  in  eum 
dicemus,  et  errata  hominis  in  omne« 


248 


SRXri    POMPEII    FESTI 


Exilica''  causa,  quae  adversus  exulem  agitur. 

Eximium'^  indc  dici  cceptum,  quod  in  sacrificiis  optimum 

pecus  e  grege  eximebatur :  vel  quod  primum  erat  natum. 
Exin '  metri  causa  dicitur  pro  exinde. 
Exinfulabaf  ^  exerebat:  infulas  enim   sacerdotum,  fila- 

menta  vocabant. 
Existimare "  dictum  est  ab  aestimatione. 
Exitium "  antiqui  ponebant  pro  exitu :  nunc  exitium  pessi- 

mura  exitum  dicimus. 


13  Qiiidam  libri  Exinfibulat. 


NOT^ 


bonos  scriptoics  debacchantis  in  me- 
diilm  profcremns.  Jos.  Scal, 

Exiles  et  Ilia]  Lege,  Exiles  et  Ilia 
a  tenuitate  inarum.  Nam  et  ita  infra 
in'Ilia.'  Vidit  Scaliger.  /««aGraeco 
hes,  hoc  estjsubtilissimae  intercursan- 
tes  venae,  qualcs  in  chartis  Veterum, 
et  aliquando  in  nostris  :  ab  ina,  inula, 
unde  illa  vel  ila,  unde  IUa,  et  exilis, 
nisi  malis  cum  Isidoro  ilia  esse  a  Grse- 
00  (l\fhs,  quod  intestinum  tenne  sig- 
nificat :  et  cum  Vossio,  exilis,  ab  ^^l- 
TqXos,  exilis,  tenuis,  evanidus,  obscu- 
rus.  Persyncopen?|(Aoj,ej;j7is.  Apud 
Horat.  Od.  4.  lib.  i.  '  Jam  te  premet 
nox,  fabulaeque  nianes,  Et  domus  ex- 
ilis  Plutonia.'  '  Domus  exilis'  inter- 
pretibus  negotium  facessit ;  ibique 
omnes  etsi  se  excruciant,  tamen  niliil 
intelligunt.  Atqni  poterant  ipsum 
Horatinm  sui  ipsius  interpretem  ad- 
hibere,  qni  ait  Epist.  6.  lib.  i. '  Exilis 
domusest:  ubi  non  et  multa  super- 
sunt,  Et  dominum  fallunt,  et  prosunt 
furibus.'  'Exilis'  igitur  est  teuuis, 
pauper.  Dac. 

1  Exilica']  Ab  exilio,  quod  pro  ex- 
sulio.  Et  exsitium  per  s  scribeudum 
aiunt  Grammatici  :  sed  non  atten- 
dunt  in  omnibus  fere  verbis  quae  inci- 
piunt  a  praepositione  ex  et  s  litera 
eam  ipsam  literam  perire.  Sic  supra: 
•exersirent/  pro  '  exsercirent/  h  '  sar- 


cio.'  Vide  '  Pierium,'  lib.  v.  iEneid. 
et  lib.  I.  Georg.  Idetn. 

'  Eximiuni]  Quod  eximitur.  Donat. 
ad  Hecyr.  act.  i.  sc  1.  '  Eximia  pe- 
cora  dicuntur  quae  a  grege  excepta 
sunt  ad  usus  dominorum  suorum,  ut 
uberius  pascantur.  Sed  proprie  exi- 
mii  sunt  porci  majores,  qui  ad  sacri- 
ficandum  excepti  liberius  pascuntur. 
Etenim  boves,  qui  ad  lioc  lecli  sunt, 
egregii  dicuntur,  et  oves  lectae.'  Vir. 
gil.  '  Mactant  lectas  de  rnore  biden- 
tes.'  Ita  et  '  porci  eximii.'  Verum 
non  de  porcis  tantum,  sed  de  quibus- 
libethostiiseximium  dici,  ex  Veratio 
docet  Macrob.  lib.  iii.  Sat.  cap.  5. 
'  Veratius,'  inquit,  '  in  ponlificii» 
quaestionibus  docet  eximias  dictas 
esse  hostias,  quas  ad  sacrificium  de- 
stinatse  cximuntur  agrege,  vel,  quod 
eximia  specie,  quasi  numinibus  olfe- 
renda  eligantur.'  Idem. 

'  Exin]  Cicer.  in  Orat.  '  Dein  eti- 
am  saepe  et  exin,  pro  deinde  et  ex- 
inde,  dicimus.'  Idem. 

*  Exinfulabat]  Quasi  extra  infulas 
educebat.     Vide  '  infula.'  Idem. 

"  Existimare]  Ab  cx  et  (fstimo.  /E- 
slimo  auteni  a  Graeco  fKrtiJ.w.  pretiuni 
statuo,  aestimo  ;  nisi  malis  esse  a 
Graeco  ti/uw,  et  Latino  as.  Idem. 

*  Exitium]  Olini  exitus:  nunc,  per- 
nicies,  uiors.     Gloss.    'exitiuni,  iiAc. 


DF,    VliRBORUM    SIGNIFIC ATIONE    LIB.    V 


249 


Exodium,"^^  exitum. 

Exoletus/  qui  adolescere,  id  est,  crescere  desiit. 
Exomides  ^  sunt  comici  vestitus  exertis  humeris. 
Exoriri,  surgere. 

Expapillato,''  brachio  exerto ;  quod  cum  fit  papilla  nudatur. 
Expatare,*'  in  locum  patentera  se  dare,  sive  in  spatium  se 
conferre. 


14  Al.  Exodum. 


epoi,  6\eepoy.'  Idem. 

y  Exodium}  Mirnm  displicuisse  hoc 
doctis  viiis,  qui  pro  eo  substitiierint 
Exodum.  Quani  bene,  ipsi  viderint. 
Meminerant  qnippe  i^o^ov  a  Greecis 
dici,  non  i^6Ziov.  At  iidem  debebant 
contra  meniinisse,  irp6\oyov  a  Grascis 
dici,  non  item  irpoK^yiov,  ciim  tamen 
Pacuvius  prologium  dixerit.  Varro 
Hecatombe  irepl  evaiwv  '  Socrates 
cum  in  vincnlis  publicis  esset,  et  jam 
bibisset  Kdvuov  in  exodium  vitJe.' 
Idem  'iws  Trore,  irepl  iipwv  '  Vitae  cur- 
suni  ut  agnoscere  possem,  et  quie 
servitutis  et  libertatis  ab  origine  ad 
exodium  adductae.'  Idem  Ta<j>rj  Meviir- 
■nov  :  *  Quod  cceperas  modo  in  via 
narrare,  ut  ad  exodiumadducas.' Jo«. 
Scal. 

Exodium']  Viri  docti  substituunt 
exodum,  quod  Graece  sit  e|oSoj.  Sed 
meminisse  eos  oportuit  Graecos  e^6^Lov 
etiam  dixisse.  Sic  irpoX^yiov  et  irp^- 
Xoyov,  piee6Stov  et  iieeohov.  Exodium, 
exitus,  finis,  unde  Varro,  'ad  exo- 
dinm  vitam  perducere.'  Vide  No- 
nium.  De  exodiis  fabularum  erit 
alias  dicendi  locus.  Dac. 

^  Exoletus^i  Glossarius,  '  Exoletus, 
inrepaKp.os,Ka\  i^wAtis.'  Legendum  pu- 
to,  Ka\  t^aipos.  Idem :  '  Exoletus,  rpi- 
^aKOS.'  Jos.  Scal. 

Exoleius']  Vide  'adolesco:'  inde 
exoleti  dicuntur  scorta  niascula  jam 
adulta.  Dac. 


NOT^E 

'^  Exomides]  'E^wiiiSes.  Tunicae  sic 
dictje,  vel,  quod  ab  humeris  depende- 
rent,  sive,  quod  humeri  exererentur. 
'E|a)/U(5a,  eVfl^To  KCDjiiiKTjj/jVestem  comi- 
cam,  vocat  etiam  Polhix  lib.  iv. 
Idem  etiam  inuuit  Hesych.  sed  non 
tantum  comicam  fuisse  certum  est. 
Gell.  lib,  VII.  cap.  12.  'Romani  pri- 
nio  quidem  sine  tunicis  toga  sola 
amicti  fuerunt,  postea  substrictas  et 
breves  tunicas  citra  humerum  desi- 
nentes  habebaut :  quod  genus  Graeci 
dicunt  exomidas.'  Tria  autem  exo- 
inidum  genera  fuisse  reperio :  pri- 
mum  fuit  earum  quae  sine  manicis 
erant,  cum  uno  tantum  foramine  quo 
collum  exerebant,  quae  proprie  e|t£^t- 
56$  :  alterum  earum  quae  duas  raa- 
nicas  habebant  ajU(^i;Lu{(r;^aAo(  dictae, 
et  ingenuorum  tantum  propriae  :  ter- 
tium  earum  quae  unam  manicam  dun- 
taxat,  et  dicebantur  hepofida-xa\ot,  et 
erant  servorum.  De  iiis  intelligen- 
dus  Sclioi.  Aristopli.  cumait,e|a)^t5ay 
esse  ifx.aTta  SovKiko.  Ka\  erepofidcTxaKa. 
Vide  in  an<ptijLd(Txa\os  et  €T«po/io(rxa- 
\os.  Idem. 

b  Expapillato'\  Vide  '  efFafilato.' 
Idem. 

<=  Expatare]  Pacuvius,  '  Expatant 
se  omnes,  publiceque  se  ostendunt.' 
'  Expatant  se,'  id  est,  expatiantur. 
Hoc  vocabulum  letinent  Vascones, 
qui  dicunt  s'espata,  s'estendre,  s'escar-' 
ter.  Idem. 


250 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Expectorat/  ex  pectore  ejicit. 

Expergitus,*  ab  alio  excitatus ;  quem  solemus  dicere  ex- 

pergefactum. 
Experitos/  imperitos. 
Experrectus,  a  corrigendo  se  »^  ^  vocatus  ;  quod  fere  faci- 

mus  recentes  a  somno.     Experrectus  est,  qui  per  se  vi- 

gilare  coepit. 
Explenunt,''  explent. 
Explorare  *  antiquos  pro  exclamare  usos,  sed  postea  pro- 


15  '  Pro  corrigendo  se,  videtur  legendiim,  a  porrigendo  se.'   Fiilv.  Ursin. 
Ita  et  Dac. 


NOT;E 


"*  Expectorat]  Pacuvitis  in  Epigo- 
no:  '  Eloquere  proprie  ac  pavorem 
hunc  meum  expectora.'  Hoc  ver- 
bum  damnare  videtur  Quintilian.  lib. 
vm.  cap.  3.  *  At  veteres/  inquit, '  ne 
expectorat  quidem  timuerunt.'  Mo- 
destius  tamen  Cicero  m.  de  Orat. 
'  Novantur  auteni  verba,  quae,  ab  eo, 
qui  dicit,  ipso  gignuntur,  ac  fiunt  vel 
coDJungendis  verbis,  uthsec  : 

Tunc  pavor  sapientiam  mihi  om- 
nem  exanimato  expectorat, 

Num  vis  hujus  me  versutiloquas 
malicias. 
Videtis  enim  et  '  versutiloqnas'  et 
'expectorat'  ex  conjunctione  facta 
esse  verba,  non  nata.'  Inde  Giossse  : 
'  Expectoro,  dirofTTfpfifft).'  Idem. 

«  Expergitus]  Inter  expergilus  et 
experrectus  hoc  discrimen  Festus  sta- 
tuit,  nt  ille  sit,  qui  ab  aliis  excitatur, 
hir,  qui  per  se  vigilat.  Aiiter  tanien 
Oiomedes  lib.  i.  '  Expergitus,'  in- 
qnit,  'qui  satiatus  somno  sponte  vi- 
gilat ;  unde  et  Lucilius  ait:  '  Ergo  Et 
somno  pueros  cum  mane  expigitu' 
clamo.'  Experrectus  antemaquiete 
impeditus  :  uude  Sallustius  :  '  inter- 
dum  somno  experrectus  tumultum 
facere.'  Expergefactus  porro  est, 
qui  per  aliimi  bomno  excitatur.'  Ego 
vero  crediderim  hacc  tria  eadem  essc. 


ueque  diflFerre  :  experrectus,  ab  exper- 
rego,  unde  per  syncopen  factum  cx- 
pergo  ;  expergitus  ab  expergo,  exper- 
giscor ;  expergefactus  ab  expergefio. 
Vide  infra.  Idem. 

^  Experitos]  Expers,  a  '  periri, ' 
quod  est,  conari,  discere,  est  '  pf  ri- 
tus.'  Inde  '  experiri,'  *  experitus,' 
qui  et  '  expertus  :'  infra  '  expreta,' 
'  expertia,'  et  '  expers.'  Glossari- 
nm  :  '  expers,  &Trttpos  koI  i/xitapos,'  i. 
e.  Doctus  et  ignarus.  Et  infra  :  'ex- 
pertes,  ignari.'  Vides  cxpmfura  esse 
expertem.  Nam  ex  modo  privativum, 
modo  intensivum,  ut  e,  in,  ifc.  Idem. 

e  Experrectus,  a  corrigendo  se]  Lege 
a  porrigendo  se,  ut  notarunt  viri  docti. 
Hic  autem  porrigere  est  pro  perregere, 
unde  pergere.  Vide  supra  'expergi- 
tus.'  Exporrigere  autem,  unde  per 
syncopen  exporgere,  non  aporro  agere, 
ut  infra  Festiis,  sed  a  per  et  rego, 
probat  praeteritum  porrexi.  Idem. 

''  Explenuntl  Ut  'redinunt,'  pro 
'redennt.'  F leo  autem,  unde  '  im- 
pleo,'  '  expleo,'  '  compleo,'  '  repleo,' 
a  ir\fos,  '  plenus.'  Idem. 

Explorare]  Vide  '  endoplorato,' 
et  '  ploiare.'  Inde  explorare,  inqui- 
rere,  tcntare.  Et  explorator,  qiii  intcr 
hosle»  versatur,  et  ex  riimorc  eorum 
secreta  cognoscit,  suisque  renuntiat. 


DE   VERBORUM    SIGNIFICATiONE    LIB.    V.  251 

spicere,  et  certum  cognoscere  coepit  significare :  itaque 

speculator  ab  exploratore  hoc  distat,  quod  speculator 

hostilia  silentio  perspicit,   explorator   pacata  clamore 

cognoscit. 
Exporgere,''  porro  agere,  exporrigere. 
Expreta"^ '  antiqui  dicebant,  quasi  expertia  habita. 
Exrogare  ^"  est,  ex  lege  vetere  aliquid  eximere  per  novam 

legem. 
Exta"  dicta,  quod  ea  Diis  prosecentur,  quae  maxime  ex- 

tant,  eminentque. 
Externus  °  est  alienae  '7  terra^. 
Exterraneus  p  ex  alia  terra.    Exterraneus  '*  quoque  '^  dici- 

tur  et  qui  ante  tempus  natus,  vel  potius  ejectus  est :  dic- 

tus  autem  exterraneus  quod  eum  mater  exterrita  alvo 

ejecit. 
Extimum '  extremum  significat,  ita  ut  intimo  sit  contra- 

rium. 


16  Quidam  Experta,  et  mox  experitia ;  nihil  miitandnm  monet  Dac— IT 

Alienus  V.  c.    Alius  conj.   vir  doct.  in  raarg.  ed.  Scal.— 18  Alii  hic  et  infra 
exterricineus,    Vide  Not.  inf. 

NOT/E 

Et  differt  ab  speculatore,  qui  ante  <>  Externusi]  Ah  exter,  exteruSy  unde 

exercitumspecnlandi  gratiamittitur:  externus.  Idem. 

hicmunere  beliihonestofungitur.iile  p  Exterraneus]  Frustraest  Festus, 

saepius  capitis  pcenas   hiit.     Arrius  qui  a  terra,  et  praeposit.  ex,  exterra- 

Menander  de  re  militari  i.   '  Explo-  neum  dictum  putat.     Nam  est  ab  ex- 

ralores,  quisecretanuntiaverunthos-  tra,  pro  quo   prius  dicebant  ex<era. 

tibus,  proditores  sunt,  et  capitis  poe-  Ita  exterraneus,  qui  postea  extraneus. 

nas  luunt.'  Idem.  Idem. 

^  Exporgere]   Vide  <  experrectus.'  i  Exterraneus  quoqne]  Hic  \ocns  sic 

Jdem.  melius  in  quibnsdam  codd.  conceptus 

'  Expreta]  Nihil  mutandum.     Ex-  est:  Exterricineus  quoque  dicitur  qui 

preta   transposita  litera  pro  experta,  ante  iempus  nntus,  vel  potius  ejectus  est. 

id  e&t,  experita.    '  Experiri,'  '  expe-  Dictusautemexterricineusquodeumma' 

ritus,'  '  expers.'     Vide  supra  'expe-  ter  exterritaalvodejecit.     Ab  exterren- 

ritus.'  Idem.  do,  exterricineus  dictus,  quem  exterri- 

"    Exrogare]    Vide    *  Derogare.'  ta  mater  ejecit.    Graeci  vocant  6KTpa». 

Jdem.  h°;  et  i^dnP^wfia.    Et  differt  ab  eo, 

■>  Exta]  Quasi  exsecta  ab  exsecando,  qnem  GraBCi  vocant  ^Ait^^^tji/w,  qui 

et  non  ab  extando,  ut  putat  Festus.  ante  exactos  menses   natiis  est,  ut 

Inde  extar  in  Glossario,  oHa  ubi  exta  apud  Poetas  Eurystheus.  Idem. 

coquebantur.  Idem.  '  Extimum]  '  Extimum  promonto» 


252 


FESTI    DE    VERK.    SIGNIF.    LIB.    V. 


Extrarium'  ab  extraneo  sic  distinguitur :  extrarius  est,  qui 
extra  focum,  sacraraentum,  jusque  sit:'9  extraneus  ex 
altera  terra,  quasi  exterraneus. 

Exugentes,*°  *  exprimentes. 

Exuvia^ "  ab  exuendo  dictae. 


19  Legendmn  censet  Scal.  extra  focum,  sacra,  jusque  sil.  Dac.  monet,  qui 
extrafocum,sacra/amili(ejusquesit. — 20  Alii  Exurguentis. 


NOT^ 


rium.'  Plin.  Idem. 

»  Extrarium]  Legendum  censeo, 
extra  focum,  sacra,jusque  sit :  intelli- 
git  sacra  familix,  aut  potius  gentis. 
Sui  haeredes  sunt  in  sacris  patris  fa- 
milis.  Jos.  Scal. 

Extrarium']  Extrarius  et  extraneus 
nnllo  modo  differunt.  Sic  *  proleta- 
rius '  et  '  proletaneus  '  dicehant, 
*  prxsentarius'  et  •  prasentaneus,' 
'  vicarius'  et  '  vicaneus,'  et  simiiia. 
Sic  extrarius  et  extraneus  haeres,  qui 
nuUo  cognationis  vinculo  testatori 
jungitnr.    Infra  legenduni,  qui  extra 


focum,  sacra  familia;  jusque  sit.  Ex- 
trariis  opponuntur  sui  haeredes  qui 
sunt  in  sacris  patris  farailia'.  Dac. 

'  Exugentes]  Glossarium :  '  Exu- 
git,  iKimri^fi.'  Jos.  Scal. 

Exugentes']  Exugo,  pro  exstigo,  de- 
perdita  litera  S.  Vide  '  exercirent,' 
et  '  exiiica.'  Verbo  exugere  sappe 
utitur  Plautus.  Dac. 

>'  Exurice]  Vide  '  exdutae.'  Exu- 
vicE  dictae  quaecunique  exuuntur,  im- 
mo  et  alia  eliam,  ut,  '  exuviae  Deo- 
rum,'  infra  in  voce  '  tensa.'  /</m, 


SEX.   POMPEII    FESTI 


DE 


VERBORUM  SIGNIFICATIONE 
LIBER    VI. 


Fabam  *  nec  tangere  nec  norainaie  Diali  flamini  licet,  quod 
ea  putatur  ad  raortuos  pertinere.  Nam  et  lemuralibus 
jacitur  larvis,  et  pareutalibus  adhibetur  sacrificiis,  et  in 
flore  ejus  luctus  literae  apparere  videntur. 

Fabiani "  et  Quintiliani  appellabantur  Luperci  a  Fabio  et 
Quintilio  praepositis  suis. 


NOTyE 


»  Fabam]  Vide  Gelliiim  lib.  x.cap. 
15.  Defabisquaslemuribusjaciebant 
in  eorum  sacris,  Varro  de  vita  Pop. 
Rom.  lib.  I.  *  Quibus  temporibus  in 
sacris  fabam  jactant  noctu,  ac  dicunt 
86  lemures  domo  extra  januam  ejice- 
re.'  Ritum  aperte  docet  Ovid.  lib. 
V.  Fast.  '  llle  memor  veteris  ritus, 
timidusque  Deorum  Surgit :  liabent 
gemini  vincula  nulla  pedes  :  Signa- 
que  dat  digitis  medio  cum  poliice 
junctis,  Occurrat  tacito  ne  levis  um- 
bra  sibi :  Terque  manus  piiras  fonta- 
na  perluit  nnda  :  Vertitur,  et  nistras 
accipit  ore  fabas.  Aversusque  jacit: 
sed  dum  jacit,  heec  ego  mitto,  His. 
inqnit,  redimo  meque  meosque  fabis. 
Hoc  novies  dicit,  nec  respicit :  um- 
bra  putatur  Coliigere,  et  nullo  terga 
vidente  sequi.'    Hunc  morem  si  ego 


hodieqiie  alicubi  observari  moneo, 
nescio  an  plures  sim  habiturus,  qui 
facile  fidem  adhibeant;  atqui  certura 
est.iilud  idem  etiam  nuncin  Vasconia 
pueros  factitare,  qui  cum  iarvas  ilias 
leniurales  expavent,  fabas  aliaque 
legumina  per  cubicula  sua  dissemi- 
nant,  et  ita  opinantur  se  eas  e  cubi- 
cu!o  fugare,  et  extra  domum  ejicere. 
Dac. 

t>  Fabiani]  Vide  '  Quintia  prata.' 
Ant.  Aug. 

Fabiani  et  Quintiliani]  Fabiani  Re- 
mi  socii,  Romuli  Quintil.  Ovid.  ir. 
Fast.  •  Dicta  facit,  Fabiique  simul : 
venit  irritus  illuc  Romulus,  et  men- 
sas  ossaque  nuda  videt.  Risit  et  in- 
doliiit,  Fabios  potuisse  Remumque 
Vincere,  Quintilios  non  potuisse 
suos.'     His  postea  a  C.  Czesare  ad- 


254 


SEXTl    POMPEII    FESTI 


Facem  "^  in  nuptiis  in  honorem  Cereris  praeferebant,  aqua- 

que  aspergebatur '  nova  nupta :   sive  ut  casta  puraque 

ad  virum  veniret ;  sive  ut  ignem  atque  aquam  cum  viro 

communicaret. 
Faces*^  antiqui  dicebant,  ut  fides. 
Facessere  *  significat  interdum  facere,  ut  est,  Jussa  faces- 

sunt:  interdum  vero  pro  abire  ponitur.    Pacuvius:'^  Fa- 

cessite  omnes  hinc,  id  est,  abite. 
Factio  et  factiosus  ^   initio  honesta  vocabula  erant :  unde 

adhuc  factiones  histrionum  et  quadrigariorum  dicuntur. 

Modo  autem  nomine  factionis  seditio  et  arma  vocantur. 


Ed.  Scal.  spargebatur. 


NOTiE 


dita  tertia  sodalita$,  neinpe  Julio- 
nini,  Dio  lib.  xliv.  Idem. 

=  Facem]  Catiill.  '  viden'  ut  faces 
Splendidas  quatinnt  oomas  ?'  Ideo 
autem  faces,  quia  per  noctem  tantum 
nova  nnpta  ad  raaritum  ducebatur, 
nt  ait  Plutarch.  qni  quinque  ferri  so- 
litas  fuisse  docet  in  Quiest.  Rom. 
quaest.  ir.  Illum  vide,  vide  et  infra 
'  Patrimi  '  et  *  Rapi.*  Aqua  etiani 
aspergebatur  nova  nupta.  Varr.  lib. 
IV.  de  L.  L.  '  Igitur  causa  nascendi 
duplex  aqua  et  ignis  :  ideo  ea  in  nup- 
tiis  in  limine  adhibentur.'  Idem  apud 
Servium  iv.  /Eneid.  '  Aqua  et  igni 
mariti  uxores  accipiebant,nnde  et  ho- 
die  faces  praelucent,  et  aqua  petita  de 
puro  fonte  per  puerum  felicissimum, 
vel  puellam  quaB  interest  nuptiis,  de 
qua  solebant  nubentibus  pedes  la- 
vare.'  Vide  Plutarch.  loco  supra 
laudato.  quaest.  i.  Vide  supra  'aqua.' 
Idem. 

•^  Facea]  In  nominandi  casu  prius 
dicebant /acf«,  quod  nunc/ax.  Idem. 

^  Facessere]  Pacuv.  in  Teucro  apv.d 
Nonium  :  '  Facessite  omnes  hiiic,  pa- 
rumper  tu  mane.'  Ant.  Av,g. 

Facessere]  A  facio,  facesso,  ut  e 
*  capio,'  '  rapesso.'     Facesso  duo  sig- 


niticat,  facio,  et  retrocedo.  Donat. 
ad  illud  Terentii  Phorm.  act,  iv.  sc. 
3.  '  Hjpc  hinc  facessat.'  '  Pro  hinc 
se  faciat,'  inquit,  '  id  est,  abeat,  nt 
huc  se  fariat,  huc  accedal  «ignificat.' 
Item,  'Facessat,  pro  cedat,  alias  fa- 
ciat.  Ergo  duas  res  significat  hoc 
unum  verbum.  An  '  liinc  facessat,' 
provcrbialiter,qua8ihincfaciat.  Plau- 
tus  :  '  Argentum  hinc  facile.'  Huc 
te  fac  dicitur,  pro  luic  accede.'  Dac. 

^  Pacuvius]  Hunc  Pacuvii  lociim 
adducit  Nonius  e  Teucro :  '  Faces- 
site  binc  omnes,  parumper  tu  mane.' 
Idem. 

e  Factio  et  factiosus]  Initio  factio- 
nes  proprie  divitum  ct  nobilioruni  or- 
dines  dicebantur,  et  factiusi  nobiles 
et  opulenti.  Plautus  Cistellaria,  act. 
II.  sc.  1.  '  Neque  nos  factione  tanta, 
quanta  tu,sumus.'  Et  in  Aulular. '  Is- 
tas  magnas  factionc!<,  animos,  dotes, 
dapsiles.'  Iude  in  Gloss. /ucf io  ex- 
poniJnr  rdy/xa,  id  est,  ordo.  Inde  his- 
triones  et  quadrigarii  in  factiones, 
hoc  est,  in  ordines  divisi.  At  postea 
factio  in  malam  partein  sumi  t-oepta 
est,  nempe  pro  conspiratione  et  con- 
sensu  pessimorum  hominuni,  et  ils 
nnnc  semper.  Idem. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONK    LIB.    VI 


255 


Facul ''  antiqui  dicebant,  et  faculter,  pro  facile  :  unde  facul- 

tas  et  difficultas  videntur  dicta.     Scd  postea'  facilitas 

morum  facta  est,  facultas  rerum. 
Fagutal  ^  sacellum  Jovis,  in  quo  fuit  fagus  arbor,  quse  Jovi 

sacra  habebatur. 
Falae '  dictae  ab  altitudine,  a  falando,*  quod  apud  Etruscos 

significat  coelum. 
Falarica,'"  genus  teli,  missile,  quo  utuntur  ex  falis,  id  est, 

ex  locis  exstructis  dimicantes. 
Falcones  "  dicuntur,  quorum  digiti  pollices  in  pedibus  intro 

sunt  curvati,  a  similitudine  falcis. 
Faleri,"  oppidum  a  sale  dictum.' 


2  AWi/anlado.—i  '  Afale  dictum  I.  m.  habet  pro  a  sale.'  Fiilv.  Ursin. 


NOTiE 


■»  Facul]  Afranins:  '  Hand  facul 
foemina  invenietur  bona.'  Vide  No- 
nium.  Ide7n. 

'  Sed  postea]  Ait  facultatem  de  re- 
bus  sive  opibns  dici,  facilitatem  ad 
animnm  pertinere.  Sic  fere  Cornel. 
Fronto,  '  Facultas,'  inquit,  •  locu- 
pletis,  facilitas  artificis  est.  Itaque 
dives  facultatem  liabet  multa  vel 
emendi,  vel  redimendi;  artifex  ope- 
ra  perficiendi  facilitatem.'  Idem. 

'^  FagutaQ  Varro  lib.  iv.  de  L.  L. 
'  Et  Fagutal  a  fago:  nnde  etiam 
quod  ibi  sacellum,  Jovis  Fagutalis.' 
Idem. 

'  Falce']  Proprie  turres  ligneze  mi- 
litares,  unde  tela  mittebantur,  quae 
ideo  falarica  dicta.  Vide  infra.  Fuke 
autem  ab  Hetrusco  phalando  sive  pha- 
lanto,  quod  coeluni  notat.  ^aKavTov 
Graecum  est,  a  (paXhs  forsan,  albus, 
nitens.  Sed  potius  falce  a  Grseco 
<pi\ai,  nt  Graeci  dicebant  montes,  al- 
titudines,  arces.  Hesych.  ^oAai,  oprjy 
o-Koirtot,  montes,  arces  ;  et  inde  (pi- 
Xavrov,  coeluin  apud  Hetruscos,  quod 
altum.  Inde  palatium,  id  est,  arr. 
Inde  etiam  falere   apud   Varronem, 


saxa  pilea  ad  onus  peristylii  sustinen- 
dum.  Ei  <pd\at  Saxones  sive  Germa- 
ni  vocabuluin  retinent  fales,sivefels, 
rupes.  Idem. 

•"  Falarical  Ennius :  '  Quse  valido 
venit  contorta  falarica  missu.'  Fala- 
rica  a  falis.  Idem  Nonius  et  Servius. 
Alii  a  <pa\h5,  splendidus,  quod  ea  tela 
splendeant  ob  ferratam  cuspidem, 
vel  potins  ob  flamniam :  nam  falari- 
cis  rircuniligabatur  materia  e  pice, 
sulphure,  et  stupa.  Sed  prins  etymon 
certum  est.    Ut  supra.  Idem. 

"  Falcones]  Glossarinm  :  '  Falco- 
nes,  AtiKTiiXot  iroBcov  (<rw  fiKeirovres.' 
'Digiti  pedum  intro  aspicientes.'  Et 
Isidorus  in  Gloss.  '  Falcones,  qui 
pollices  pedis  intra  curvos  habent.' 
Similiter  Graeci  SpeTraviaSeis  dicunt,  a 
Sptiravov,  falx.  Idem. 

°  Faleri]  A  sale,  quod  apud  eos  sal 
fieret,  prius  Halerii  dicti.  Sed  magis 
placet  ab  Haleso  conditore,  unde  et 
Falisci.  Qvid.  lib.  iv.  Fast.  '  Vene- 
rat  Atrides  fatis  agitatus  Halesus, 
A  quo  se  dictam  tena  Falisca  putat.' 
Idem. 


256 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Falsius,  et  Falsior,''  cum  rationabiliter  dici  possint,  non  ta- 

men  sunt  in  consuetudine. 
Faraa  ^»  a  fando  dicta :   sic  apud  Graicos,  (p)j/x.>]  «tto  t^;  (^x- 

(TBCtig. 

Famelicosam  +  '  terram,  terram  palustrem  vocabant. 

Famella,  diminutivum  a  fama. 

Familia  antea^ '  in  liberis  hominibus  dicebatur,  quorum  dux 
et  princeps  generis  vocabatur  pater,  et  mater  familiae.*^ 
Unde  familiaj  nobilium  Pompiliorum,  Valeriorum,  Cor- 
neliorum,  et  familiares  ex  eadem  familia :  postea  hoc  no- 
mine  etiam  famuli  appellari  coeperunt,  permutata  I  cura 
V  litera. 

Familiaris  '  Romanus,  privatus  Romaims. 

Famino,"  dicito. 


4  AI.  Familicosum  vel  Famicosam.—5  Quaedam  edd.  Familia  aurea.—G  Qui- 
dam  libri  familias. 


NOT/E 


P  Falsius  et  Falsior]  Vox  ratiotiabi- 
liter  est  Pauli ;  qua  etiam  alii  infe- 
I  ioris  notae  Grammatici  utuntur.  Vo- 
luit  dicere  avaK^yus.  Jos.  Scal. 

1  Fama]  A  Dorico  ^xi/iio  pro  (piii^V) 
quod  a  (pvH-i-  Istud  a  <paw,  unde  La- 
tinum  fari.  Dac. 

•■  Fainelicosum]  Id  est,  aridam. 
Gloss.  '  Famelicus,  MnS^ripos.'  *  Fa- 
melice,  Mfio^fipws.'  Idem. 

«  Familia  antea]  Quapdam  editiones 
liabent  Familia  aurea ;  qua  re  motus 
Jo.  Meursius,  Pliiiologici  auctarii 
cap.  11.  existimavit  '  servos'  simpli- 
citer  '  familiam,'  at '  ingenuos,'  '  fa- 
miliam  auream '  appellari.  Qnod 
probari  non  potest,  et  certum  est 
Festum  scripsisse,  Familia  antea,  ut 
in  antiqua  Mediolanensi.  Id  probat 
antithesis,  '  Familia  antea  in  liberis, 
&c.  Postea  hoc  nomine.'  Famiiia 
est  cuetus  hominum,  a  Graero  d/xiAia, 
et  ita  proprie  antea  dicebatur  scries 
homiuum  ejusdrni  gencris^qui  singuli 


familiares  dicebantur,  ubi  nofnn» 
dum  familiam  Festuni  dixisse,  quae 
proprie  gens  est.  Sic  apud  Liviuni 
lib.  II.  de  Fabiis:  '  Ibant  unius  fanii- 
liaj  duces.'  Inde  postea /ami/ia  ad 
servos  et  gladiatores  traiislatum,  et 
familicE  servorum  et  gladiatornm  coe- 
tns  dicti  sunt.  Cicero  '  giadiatorum 
familias.'  Apul.apolog.  '  Quindecim 
liberi  homines  populus  est,  totidem 
servi  familia,  totidem  vincti  ergastu- 
Inm.'  Inde  etiam  servi  dicti  sunt  fa- 
muli.  Tanien  infra  Festus  a  se  ipso 
dissentit,  aitque  familiam  esse  ab 
Osco  famcl  sive  famul,  id  est  servus, 
Vide  '  famuli,'  et  ibi  notata.  Idem. 

'  Familiaris]  Ejusdem  familiae.  Id. 

"  Famino]  Cato,  cap.  141.  •  Janum 
Jovemque  vino  prece  famino,  sic  di- 
cito.'  Et  alibi,  '  hoc  vino  prasfami- 
no.'  Unde  Lexicorum  Sarcinatores 
ridicule  vinum  praefaminum  dici  pu- 
tarunt.  Idcm. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  fi    LIB.   VI. 


257 


Famuletium''  dicebatur,  quod  nnnc  servitium. 

Famuli  origo  ^  ab  Oscis  dependet,  apud  quos  scrvus  famel 

nominabatur,  unde  et  familia  vocata. 
Fana/  quod  fando  consecrantur. 
Fanatica  ^  dicitur  arbor  fulmine  icta. 
Fanum  a  Fano  ^  ^  dictum  ;  sive  a  fando ;  quod  dum  ponti- 

fex  dedicat,  certa  verba  fatur. 
Farfenum,^  ^  virgulti  genus. 


7  '  Fanum  a  Fauno.     Ila  1.  ni.  pro  a  fano.'     Fulv.  Ursin.  et  ita  lc!;enduia 
dicit  Dac— 8  Quidam  libri   Farcenum   vel  Frasenum.     Vid.   Not.  infra. 


NOT/E 


"  Famuklium]  Pro /amulitium.  Var- 
ro:  '  Apud  ignavum  dominum  dnro 
famulitio  astrictus.'  '  Famulatum  ' 
vocat  Cicero.  '  Famnlitatem,'  Ac- 
cius  et  Pacuvius  apud  Nonium. 
Idem. 

1  Famuli  origol  A  Famel.  Osca 
voce  famul,  famulus ;  sed  Latinum 
esse,  non  Oscum,/a»j«/Mm  puto.  Ut 
et  supra  Festus  in  '  Familia,'  pro  /a- 
mulo  dictum  posiea  famul.  Ut  '  pa' 
pro  '  parte;'  '  do '  pro  '  domo'  et 
similia.  Quae  sequuntur,  unde  et  fa- 
milia  vocata,  si  Festi  sunt,  levitatis  et 
inconstantiaa  Festum  arguunt,  qui  in 
familia  his  pontraria  scripsit.  Nempe 
famulum  dici  a  fumilia,  i  mutato  iu  w, 
quod  veruni  est.  Nani  si  a  famel  es- 
set  familia,  velim  hic  niihi  respon- 
deant  qiii  Festum  sequuntur,  qui  fie- 
ri  potuit  ut  antea  familia  honeste  de 
ingenuis  hominibus  diceretur.  Idem. 

^  Fana]  Vide  '  fanum.'  Idem. 

*  Fanalica]  Fanatici  proprie  dice- 
bantur  qui  divino  furore  correpti, 
qui  Dumine  afflati  erant.  Inde  '  fa- 
natica  arbor'  quae  fulmine  afflata  : 
sed  fanatici  etiam  dicebantur  sacro- 
rum  ministri.  Optimum  Qlossari- 
um,  '  Fanaticus,  iipariKhs,  UpoSovKos.' 


In  veteri  lapide  extra  Romam  :  *  Q. 
Coelio  Apolliuari  fanatico  de  aede 
Bellonap.'  Idem. 

b  Fanum  a  Fanol  Lege  ut  in  vet. 
lib.  Fanum  a  Fauno.  A  Faunis  fana 
dicta  Veteres  putabant,  quod  illis  pri- 
nuim  templa  sint  consecrata.  Cor- 
nelius  Fronto  :  '  Faniim  Fauno  con- 
secratum.'  Alii  fana  a  fando,  Quod 
in  iis  consecrandis  pontifex  certa  ver- 
ba  fatur.  Vel  potius  ut  Varro  lib.  v. 
de  L.  L.  qnod  pontifex  in  sacrando 
fatus  est  finem  ;  hinc  (a  fando)  '  fana 
noniinata,'  inquit,  'quod  pontifices  in 
sacranio  fati  sunt  finem.'  Sed  maxi- 
me  placet  sententia  Vossii,  qui  putat 
fanum  esse  eo,  quod  id  Greeci  simili- 
ter  vahy  vocent.  Nempe  per  transpo- 
sitionem  fuerit  ayov,  sed  spiritus  abit 
sapius  in  /.  Id  probanl  ipsamet 
Festi  verba  e  lib.viii.  '  Hanula,  par- 
va  delubra  quasi  fanula.'  Ergo  ex 
obliquo  avhv  fanum,  unde  hanulum, 
postea  fanulum,  ut  '  hostis,'  '  fostis,' 
'  holiis,'  '  folus,'  et  similia.  Idem. 

c  FarfenvmJ  Videtur  legisse  in 
Plauti  Milite:  '  eo  praesternebant  fo- 
lia  Farfani,'  vel  'Farfeni.'  Jos.  Scal. 

Farfenmn]  Scripserat  Festus  Far- 
ferum.   Nisi  dicas  r  abiisse  in  n.  Far- 


Dclpli.  el  Var.  Clas. 


Pomp.  Fesl. 


?58 


SEXTI    POMFKII    FESTI 


Farrago  '^  appellatur  id,  qiiod  ex  pluribus  satis  pabuli  cau- 

sa  datur  jumenlis. 
Farreum/  gemis  libi  ex  farre  factura. 
Fartores/  nomenclatores,  qui  clam  velut  infarcirent  iiomina 

salutatorum  in  aurera  candidati. 
Fascinum  et  fas,s  a  fando  nominautur. 
Fastigium,''  aedificii  summum. 


NOT.E 


ferus,  autem  pro  farfarus:  qnod  fliivii 
iu  Sabinis,  de  qiio  Servius  vii.  iEn. 
ct  lierbae  nomen  est.  Fiiivio  nomcn 
a/ni/arsive  pharphar  Syri?e  fliivio.  Et 
a  fliivio  berba  nomen  accepit,  quod 
juxta  eum  nasceretur.  Qua-  fuit  sen- 
tentia  Vossii.  Farfari  liorbae  menii- 
nit  Plaut.  Pcenul.  act.  ii.  '  Viscum 
legioui  dedi  Fundasque,  eo  prapsfer- 
nebant  folia  farferi.'  Et  Apuleius  : 
'  Folia  sunt  farfari  et  niigae  merae.' 
Farfarus  est  tiissilago  nostra,  popu- 
lago,  uiigiila  caballina.  Dac. 

•*  Farriigo]  Quod  ex  multis  satis,  iit 
hordeo,  vicia,  et  leguminibus  fit  pa- 
buli  causa.  Varr.  iib.  i.  de  Re  Kust. 
cap.  31.  '  Contra  ex  segete,  ubi  sata 
admixla,  ordeum,  et  vicia,  et  legu- 
niina,  pabuli  ransa  viridia,  qiiod  fnr 
ferro  caesa,  farraeo  dicta,  aut  nisi 
quod  primuni  in  farracia  segete  seri 
ccep\um.'  Gloss.  '  farva^o,  ypdarts,' 
i.  gramen  semiviride.  Vidc  Plinium. 
Idem. 

«  Farreuni]  Quod  in  niiptiis  fiebat, 
uude  iiata  vorabnla  'confarreatio'  et 
'  ditfarrcatio.'  Plin.  I.  xviii.  cap.  3. 
'  Qiiin  et  in  sacris  nibil  religiosiiis 
confarreationis  vinculo  erat :  novae- 
que  nuptae  farreum  praferebant.' 
Idem. 

^  Farlores']  Candidati,  id  est,  qui 
Magistratum  aliqueni  petebant,  sum- 
Dia  ope  nitebantur  nt  sibi  complu- 
rium  stiidia  conciiiarent,  idenqiie 
summo  mane  solebant  doini  inanibu- 
lare,  et  salutatoribus  sui  copiam  fa< 


cere,  qiiorum  singulos  nomine  pro- 
prio  compellabant.  Veruin,  cnm  in 
tanta  saldtautiuin  turba  fieri  non  pos- 
sct,  iit  a-qiie  omnes  coBniti  essent, 
hiiic  rei  niinistrum  babuere  pFaeposi- 
tnm,  ut  accedentium  nomina  dicta- 
ret,  qiii  inde  nommdator,  vel  monitor, 
\e\fartor  dictus  est.  Idem. 

s  Fascinum  et  fas]  Fas  quidem  a 
fando,  quod  quasi  fafum  sit  a  Diis  et 
Sacerdotibus.  Sic  '  jiis'  a  '  jubendo:' 
sedquomodo/ascJii»</H  a/«ndo?  an  quia 
/»ig^!<a  q II oque  fievetfascinatio,  nt  apud 
Catul. '  Qiiae  nec  pernuinerare  curiosi 
Possiiit,  nec  niaia  fascinare  lingiia.'" 
Haec  sunt  niigae.  Fascinum,  ut  optime 
Cloatius  Veriisapud  Gellium  lib.  xvi. 
cap.  12.  a  Grtcco  ^dcKavov,  et  fasci- 
nare  a  ^acTKalvuv,  ensorcekr,  enchanler. 
Ad  fascinum  averiendum  omnia  tur- 
pia  Veteics  adbibebant,  sic  veretri 
figiuam  de  collo  piieris  siispende- 
bant,  in  ^rcniiiim  suiim  despuebant, 
de  quiiius  alibi.  Idem. 

''  Fastigium]  In  Glossario  :  '  Fasti- 
diiini,  A.eTa>;ua.'  Lege,  Fnsiigium,  at- 
Tta/xa.  Ita  soepe  Vitriiviiis  ex  Ctesi- 
bio,  et  aliis  :  et '  afTwais,  Fasligiatio.' 
Jos.  Scal. 

Fastiginm]  Graci  vocant  ai-rufia, 
quod  aquilae  volantis  speciem  reprae- 
sentaret.  Gioss.'  Fastigium,  atTcu/ia.' 
de  hoc  ila  Galenus  :  'AdrufjLd  fori  rb 
els  vipos  avaTirafjLevov  rrjs  uporpris  &crvfp 
rplyuvov,  id  est,  *  Fastigiuni  est  tecti 
pars  in  altitudiuem  elevata  quasi  tri- 
angulum.'  Inde  et  fastigiutn, '  tricho* 


DK    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    Ll  B.    VI. 


259 


Fastis  diebus  jucunda'  fari  licebat;^  nefastis  quaedam  non 

fari  licebat. 
Fastorum  ^  libri  appellantur,   in  quibus  totius  anni  fit  de- 

scriptio.     Fasti  enim  dies  festi '°  sunt. 
Fatantur,'  multa  fantur. 
Faventia ""  bonam  ominationem  significat.     Nam  praeconcs 


9  Lepit  Scal.  Fustis  diehus  jus  fari  Ucebat :  nefastis  non  fari  licchat .  Dac. 
Fastis  diehus  jura  qucndam  fari^  ^c.  V.  c.  jura  Vir  qnidaiii  doct.  iii  marg. 
F.d.Sca\.  juridica,— 10  Qiiidaui  conjiciunt /«H(it.     Vide  Notas. 


ron  '  dictiim  :  Tplx<epov  et  rpiyuvov 
idem.  Vide  Salmas.  in  Fescennino 
Nigro  Spaitiani.  Dac. 

'  Fastis  diebus  jucunda']  Lego :  Fas- 
tis  diebusjura  qucedam  fari,  Sfc,  Varro 
lib.  V.  de  L.  L.  '  Fasti  dies,  qnibus 
certa  verba  legitima  sine  piaculo  pree- 
toribus  licet  fari.  Ab  lioc  nefasti 
dies,  qiiibus  diebns  ea  fari  jus  non 
est,  et  si  fati  sunt,  piaciilum  faciunt.' 
Ovid.  I.  Fast.  '  IUe  nefastus  erit,  per 
qnem  tria  verba  silentur,  Fastus  erit 
per  quem  lege  licebit  agi.'  Tria  ver- 
ba  siint,  'do,' '  dico,' '  addioo  :'  quil)us 
tota  jurisdictio  continetur.  Idem. 

^  Fastorutn]  Fasti  enim  dies  festi 
snnt.  Hoc  falsnm  est :  sunt  enim 
fasti  dies,  qnibus  fari  licet  prastori 
juiidica  verba.  Vario,  Ovid.  Ma- 
crob.  ab  his  diebus  Fastornm  libri 
appellantur,  quibiis  eos  dies  cognos- 
cimus,et  translaticie  fastos  consiilum 
appellamus,  quibus  Consules  singu- 
lorum  annorum  contineutur.  Ant. 
Aug. 

Fastoruin']  Eleganter  veteres  GraR- 
ci,  '  Fastus,  T]fj.fpo\6yiov.'  et  fastus  in 
quarta  declinatione,  de  quo  qneestio 
apnd  vcteres  Grammaticos,super  ilio 
Lucani  :  '  Nec  nieus  Eudoxi  vincetur 
fastibns  annus.'  Ex  quibiis  licetcon- 
jicere  antiquitatem  ejus  Giossarii,  et 
quantum  fidem  ejus  sequi  debeamus. 
Ego  alioqui  inveni  diios  versiculos 
larabos  in  litera  R,  qni  videntnr  de- 


NOT^ 

dicationis  loco  esse  :  Toiovro  Swpov  rf 
iro(py  yepovffia  "Titotox  inrdpxoov  irpoff- 
(pfpoo  ^iA6^ivos.  ^'idetiir  fiiisse  is  Phi- 
loxenus,  qiii  temporibus  Jiisliniani 
Consul  fnit  cum  Probo.  Porro  veiba 
ultima,  Fasii  enim  dies  festi  sunt,  ne 
Pauli  qtiidem  sunt.  Sed  ad  sacrifi- 
culorum  Kalendaria,  unde  profecta 
sunt,  ea  reiuittimus,  atqiie  adeo  fla- 
gris  ablegamiis.  Jos.  Scal. 

Fiistorum  libri]  Ut  Fasti  Ovidiani. 
Fasti  a  diebns  fastis,  qui  in  iis  refe- 
runtur,  ut  et  nefasfi,  sed  cum  plures 
fasti,  a  potiori  nonien  sortiuntur ; 
quae  leguntur  in  fine  :  Fasti  enim  dies 
festi  sunt :  Pauli  esse  putavit  Voss. 
At  Scaliger  ne  Panli  quidem  esse, 
eaque  flagris  ablef^at.  Ego  vero  Festi 
esse  existimo,  sed  leviter  deformata: 
lego  :  Fastis  enim  dies  fasii  insunt : 
vei,  si  malis  :  Fastis  enim  dies  fasti 
scripti  su7it.  Dac. 

'  Fatanlur]  Apud  Sallustium  tanien 
fatatum  est  fatis  decretuni,  Idem. 

■^  Faveutia]  Boiia  omiiiatio  ;  '  Faus- 
tuni,'  bene  ominatum.  Nam  favere 
est  bona  et  bcne  ominata  fari ;  Grae- 
cis  ev(prifj.e7v,  Et  nt  apud  Latinos  iu 
sacris  prspco  Favere  populum  jubebat, 
sic  apud  Gr*cos  in  sacris  claniabat 
€v(pr]nia  ^ffTu,  '  Sil  faventia.'  Sa^pe 
apud  Aristophanem,  et  ab  hac  faven- 
tiiim  attentione  bonaqiie  ominatione 
favere  pro  silere  dirtum  est,  et  ad  alia 
etiam  translatum.  Idem. 


260 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


clamantes,  populum  sacrificiis  favere  jubebant.  Favere 
enim  est  bona  fari :  at "  veteres  poetae  pro  silere  usi 
sunt  favere. 

Favi,  a  favendo. 

Favissae  °  locum  sic  appellabant,  in  quo  erat  aqua  inclusa 


II  Quidam  libri  ac. 


NOTyE 


n  FavisscB]  Vide  Gell.  lib.  ii.  cap. 
10.  Ant.  Aug. 

Favissa']  Non  e^t  duhiuin,  quin 
Graeci  vocarint  6ri(Tavpovs  ea  ioca. 
Plutarciius  in  Philopcemene  :  ov  /xV 
a\\a  KOjxiffavres  avrhv  els  rhv  KaKov/ie- 
vov  Onffavphv,  oiKTOfia  KardytLov,  ovre 
wev/ua  \ajxfiavov,  ovre  ^ws  e|a)6ei',  ovre 
Bvpas  exov,  o\Xa  ixeya\ui  \i6cj)  ■irepiayo- 
fxtvq)  KaraK\ei6iJ.evov,  ivravBa  KarfOevro. 
Livius  cum  acciperet  haec  ab  eodem 
auctore,  ex  quo  hausit  postea  Phi- 
tarchus,  ita  reddidit  de  eadem  re  lo- 
quens  iib.  xxxix. '  Admonent  deinde 
qnidam,  esse  thesauruni  pubhcumsiib 
terra,  saxo  quadrato  septum  :  eo  vinc- 
tus  demittitur:  et  saxnm  ingens,  quo 
operitur  machina,  supcrimpositnm 
est.'  In  quo  annotandum,  eleganter 
ab  ipso  Livio  rhv  Trepiaydixevov  \i6ov 
verti  saxum,  quo  operitur  niachina, 
hoc  est,  molainferior,  quam  'metain' 
vocat  Paulus  Jurisconsultus.  Intel- 
ligit  ergo  Catillum,  ut  idern  Pauhis 
vocat:  hoc  est,  superiorem  molam. 
Machina  eniin  signiticat  molani  apud 
Veteres.  Unde  Ausonius  dixit '  Ma- 
chinale  pondus,'  pro  mola.  Hinc  Ita- 
licum  viilgiis  Machinare,  pro  niolere. 
Saiie  ncque  Plutarchus  sine  Livio  : 
neque  iile  sine  Plutarclio  exponi  po- 
tuerat.  Porro  et  Varro  '  thesaurum' 
pro  eadeni  re  dixit  lib.  de  Latinoser- 
mone  vi.  '  Sed  quod  Delphis  in  aede 
foraraen  ad  latus  est  quoddam  the- 
sauri  specie,'  qiiod  Greeci  oixtpaXhv 
dixerunl.  '  Thesauri  specie,'  hoc  est, 


ad  modum  iilarum  Favissarum,  quod 
Graeci  driffo.vpovs  vocant.  Non  tamen 
ignoro  aliter  olim  a  nobis  eum  locum 
expositum.  Sed  eleganter  Naevius 
in  siio  Epitaphio  Orcivum  thesaurum 
ab  ea  translatione  dixit :  '  Itaque 
postqnam  est  orcivo  traditus  thesau- 
ro.'  Jos.  Scal. 

Favissa-]  Cisternae  templi  ail  aquam 
recipiendam,  ab  antiquo  /avio  pro 
foveo,  vel  fodio.  Et  ha?c  prima  fuit 
hujns  vocis  notio.  Postea  ob  simili- 
tudinem. /(UJss«  dictffsunt  cellae  sub- 
terranese  in  templis  ubi  reponi  sole- 
bant  res  sacrae  vetustate  rollapsa.^. 
Varro  apud  Gellium  lib.  ii.  cap.  10. 
'  Favissas  esse  cellas  quasdani  et  cis- 
teruas,  quae  in  area  sub  terra  essent, 
ubi  repoui  solerent  sigua  vetera,quaj 
ex  eo  templo  collapsa  essent,  et  alia 
quaedam  religiosa  donariis  consecra- 
tis.'  Has  favissas  Grseci  vocant  Sr;- 
aavpovs,  ut  ex  Valerio  Sorano  idem 
Varro  apud  Gellinm  ibidem.  Unde 
in  GIoss.  '  Favissa»,  6r}ffo.vpoi.'  Vide 
Liv.  lib.  XXXIX.  et  Phitarch.  in  Phi- 
lopocmene.  lude  eleganter  Naevius 
in  suo  epilaphio  orcivnm  thesaurum 
de  inferis  dixit :  '  Itaqne  postquam 
est  orcivo  traditus  thesaiiro.'  Et  En- 
nius  in  Iphigen.  '  Acherontem  obibo 
ubi  mortis  thesauri  objacent.'  Neque 
tanien/urisso;  dictEe  aflavissee,  demta 
/  litera,  quod  in  eas  non  rude  aes  ar- 
gentumque,  sed  flata  signataque  pe- 
cunia  conderetur,  ut  idem  Valeriu» 
Soranus  existiinavit.     Nam  si  ita  es- 


DE    VKRUORllM    SIGNIFIGATION  K    LIB.    VI. 


261 


circa  terapla.  Sunt  autem  qui  putant  favissas  esse  in 
Capitolio  cellis  cisternisque  sirailes,  ubi  reponi  erant 
solita  ea,  quae  in  templo  vctustate  erant  facta  inutilia. 

Faustulum°  porcellum,  feturam  porcorum. 

Februariusp  mensis  dictus,  quod  tum,  id  est,  extremo 
mense  anni  populus  februaretur,  id  est,  lustraretur,  ac 
purgaretur :  vel  a  Junone  februata,  quam  alii  februalem, 
Romani  februlira  vocant:  quod  ipsi  eo  raense  sacra  fie- 
bant,  ejusque  feriae  erant  lupercalia,  quo  die  mulieres 
februabantur  a  lupercis  amiculo  Junonis,  id  est,  pelle  ca- 
prina :  quam  ob  causam  is  quoque  dies  februatus  appel- 
labatur.  Qua^cumque  denique  purgamenti  causa  in  qui- 
busque  sacrificiis  adhibentur,  februa  appellantur.  Id  vero, 
quod  purgatur,  dicitur  februatum. 


NOT.E 


set,  prima  in  /avissa  piodiiceretur, 
qHaiiicorripuitCapsarScaliger:  'QuaB 
possunt  de  Socraticis  exisse  favissis.' 
Neque  prius/aii5ia?  de  tliesauiis,  sed 
de  piiteis  et  aquae  cisternis  dictum 
est,  nt  jam  supra.  De  favissis  Capi- 
tolii  insignis  locns  Varronis,  qui  Ser- 
vio  Sulpitio  roganti,  quid  in  Censo- 
riis  libris  significarent  favissce  Capi- 
tolincB,  rescripsit,  *  in  nienioria  sibi 
esse  quod  Quintus  Catuliis  curator 
restituendi  Capitolii  dixisset,  voluis- 
se  se  areain  Capitolinam  depriinere, 
ut  pluribus  gradibus  in  aedem  con- 
scenderetur,  snggestnsque  pro  fasti- 
gii  magniliidine  altior  fieret,  sed  fa- 
cere  id  non  quisse,  quoniam  favissae 
impedissent.'  Dac. 

°  Faustitluni]  Faustitatem  Deam 
colebant  Veteres  pro  incremento  pe- 
coris:  ut,  '  Si  fnitura  gregem  sup- 
pleverit:'  propterea  '  almani  Fausti- 
tatem'  vocat  Horatius.  Jos.  ScaL 

Faustuluin']  A  foetura,  qnae  proprie 
faustitas.  Unde  et  faustitatein  Deam 
colebant  Veteres,  Horat.  Od.  5.  lib. 
IV.  '  Nutrit  rura  Ceres  et  alma  faus- 
titas.'  Hanc  in  saecularicarmine  sic 
mire    depinxit    Horatius :    '  Fertilis 


frugnm  pecorisque  tellus  Spicea  do- 
net  Cererem  corona;  Nntriant  fce- 
tns  et  aquffi  salubres  Et  Jovis  anrae.' 
Dac. 

p  Februarius']  Ait  diem  Luperca- 
lia  a  Veteribus  Februatum  vocari  so- 
litum.  Varro:  '  Lupercalia  dicta, 
quod  in  Lupercali  L\iperci  sacra  fa- 
ciant.  Rex.  cum  ferias  menstruas 
Nonis  Februaiiis  edicit,  hunc  diem 
Februatum  appellat.'  Jos.Scal. 

Februarius  mensis']  Varro  lib.  v.  de 
L.  L.  '  Rex  cnm  ferias  menstruas 
Nonis  Februariis  edicit,  hunc  diem 
Febrnatum  appellat,  Febrnum  Sa- 
bini  purgamentum,  et  in  id  sacris 
nostris  verbum,  nam  et  Lupercalia, 
Februatio,  ut  in  antiquitatum  hbris 
demonstravi.'  Etpaulopost:  '  Prior, 
a  Principe  Jano,  Jannarius  appelta- 
tus:  posterior,ut  iidem  dicnnt  scrip- 
tores,  ab  Deis  inferis  Februarius  ap- 
pellatus,  quod  tum  his  parentetur. 
Ego  niagis  arbitror  Februarium  a  die 
februato,  quod  tum  februatur  popu- 
lus,  id  est,  lupercis  nudis  lustratiir 
antiquum  oppidnm  Pdlatium,  gregi- 
bus  cinctnm.'  De  februis  vide  Ovid. 
!ib.  II.  Fast.  initio.  Dac. 


262 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Fedum''  antiqui  dicebant  pro  hedo,  folus  pro  holere,  fos- 

tim  •*  pro  hoste,  fostiam  pro  hostia. 
Felices""  arbores  Cato  dixit,  quae  fructum  ferunt,  infelices, 

quas  non  ferunt. 
Femur  femoris,  et  femen  feminis; '  fenero,  et  feneror  dici 

potest. 
Fcnus  appcllatur  ^  naturalis  terra^  fetus  ;  ob  quam  causani 


12  A\./oslem. 


NOTyE 


1  Fediitri]  Varro  lib.  iv.  de  L.  L. 
'  Hirciis  quod  Sabini  Jircus :  et  qnod 
illic  fedtis  in  Latio  rui  e  hedus,  quod 
in  urbe,  ut  in  multis,  aa6i\ho,h(edus.' 
Ab  antiquis  Graecis  dednctum  pulo, 
qui  pro  aspirata  ponebant  F.  Lutini 
eliam  vice  versa  pro/.  utebantnr  as- 
pirata  h.  Sic  horclis  dicebant  pro 
forctis,  quod  et  Hispanis  familiare. 
Idem. 

■■  Felices']  Ennmerat  Verannius 
apud  Macrobinni  lib.  iii.  arbores  fe- 
lices,  et  infelices,  in  quibus  est  ficus 
atra.  Vide  Plin.  lib.  xvi.  cap.  27. 
Ant.  Aug. 

Felices  arhores']  Duobus  niodis  in- 
teliiguntur  felices  et  infelices  arbores, 
pro  fertilibus  et  frugiferis,  sive  agres- 
tibus  et  feris  :  sic  '  felix  olea'apud 
Virsii.  et  '  iiifelix  oleaster.'  At  in 
libris  pontificum/ei/ces  et  infelices  nr- 
bores  dicuntur  fanstsB  et  infaustse, 
non  tam  fertilitatis  habita  ratione, 
qiiam  Deorum  in  quoruni  essent  tu- 
tela.  Vide  Macrob.  lib.  iii.  Saturn. 
cap.  20.  qni  inter  infelices  fructiferas 
etiam  nominat.  Qnanqiiam  id  a  ve- 
teribus  non  fuisse  ol)servatnm  tes- 
tatur  Iiic  Festi  jocus.  Cui  siiflFraga- 
tur  alti  r  Plinii  :  '  Infelices  existi- 
iiiantur  dainnatapqne  religione,  quae 
neque  seruntur  usquam,  neque  fruc- 
tum  ferunt.'  Item  iste  Apuleii  in 
Apoiogia  :  '  Arbor  infecunda  et  in- 
felix,  qux'  nulliim  fructnm  ex  sese 


gignit,  tanli  est  in  pretio,  quanti  lig- 
niim  ejus  tninco.'  Immo  et  Lyco- 
phron  '  infelicia  ligna,'  qu<e  ad  por- 
tentorum  expiationem  adhibebantnr, 
vocat  &Kapira  (j)VTd.  "Orav  aKapTrots 
yv'ta  (TVfKpXf^as  <pvTo7s"B<pai<TTOs  els  dd- 
Kaaaav  eK^patrjj  (TTroSi»»',  id  est,  'Qlian- 
do  infelicibus  nienibra  cremans  li>:nis 
Vnlcanus  in  niare  cineres  pone  ja- 
ciet.'  Dac. 

*  Femur  femoris,  et  femen  feminis'] 
At  Servius  et  Caiisius  annotarunt, 
Femur  tantum  dictum,  et  ab  eo  de- 
clinari /t/Horis  et  feminis,  pro  ca  par- 
te  corporis,  quai  est  a  coxa  ad  flexnm 
pedis.  Tibull.  '  Impliciiitque  femiir 
femini.'  Idem. 

'  Fenus  appellatur]  Paiili  verba 
male  cohasrent  cum  verbis  Festi. 
Haec  Panli  sunt,  Fcsti,  qu;e  sequnn- 
tur  :  Fenus  etfeneratores,  et  hx  de  cre- 
dita  pecunia,  Sfc.  HicVarroneni  Fes- 
tns  sequitiir,  de  qiio  Gelliiis  lib.  xvi. 
cap.  12.  '  Feiierator  eiiim,  uii  M.  Var- 
ro  in  lib.  iii.  de  sermone  Latino 
scripsit,  a  fenore  est  nouiinatiis,  fe- 
nus  antem  dictum  a  fetu  et  qnasi  fe- 
tnra  quadam  pecuniie  parientis  at- 
que  incresceiitis;  idcirco  et  M.  Ca- 
tonem  et  ceteros  a-tatis  ejus  fenera- 
toreiu  sine  a  litera  piouuntiasse  tra- 
dit,  siciiti  fetus  ipse  et  fecnnditas  ap- 
pellata.'  Nonins  :  •  Fenus  ab  co  dic- 
tnm  est,  qnod  pecuniam  pariat  in- 
crcsccnti   tcmporc,  quasi   fetus  aut 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.    V 


2G3 


et  nummorum  fetus  fenus  est  vocatum,  et  de  ea  re  leges 
fenebres,  Fenus,  et  feneratores,  et  lex  de  credita  pecunia, 
Fenebris,  a  fetu  dicta,  quod  crediti  nummi  alios  pariant, 
ut  apud  Graecos  eadem  res  toxo;  dicitur  :  fenum  quoque 
pratorum  ab  bac  causa  est  appellatum,  quando  idipsum 
manens  quotannis  novum  parit.  Unde  etiam  festuca 
vocata  est. 

Feralia,"  Diis  manibus  sacrata  festa,  a  ferendis  epulis,  vel 
a  fcriendis  pecudibus  appellata. 

Ferctum  ""  genus  libi  dictum,  quod  crebrius  ad  sacra  fere- 
batur;  nec  sine  strue,  altero  genere  libi:  quee  qui  adfe- 
rebant,  striiferctarii  appellabantur. 

Ferentarii  ^  auxiliares  '^  in  bello,  a  ferendo  auxilio  dicti ; 
vel  quia  fundis  et  lapidibus  pugnabaut,  quae  tela  ferun- 


13  Quidam  libri  auxiliatores. 


NOTiE 


fetura,  nam  et  Grsece  t^kos  tlicifiir 
anh  rov  riKTtiv.'  Neqne  tariien  fetius 
afetu  sed  ab  obsoleto  feo,  unde  '  fe- 
nnm,' '  fetiis,' '  festiica,' '  feniiir.'  At 
Salinasins  de  nsuiis  p.  33.  ait  Feniis 
esse  a  Graeco  irolvos,  qnod  est,  INIer- 
ces,  pretinm,  vei  poena.  Qiiod  certe 
nemini  nnqnam  probabitnr,  immo  et 
vel  vocem  Gieecani  iro'ivos  pro  ■noivn, 
nescio  unde  Salmasiiis.  Nemo  sane 
eam  idonei  scriptorisanctoritate  tue- 
atnr.  Idem. 

"  Feralia]  Priorem  Festi  etymolo- 
giam  probat  Varro  lib.  v.  de  L.  L. 
'  Feralia  ab  inferis  et  ferendo,  qnod 
fernnt  tum  epulas  ad  sepniciirnm, 
quibus  jus  ibi  parentare.'  Sed  cer- 
tum  est  feralis  et  feralia  esse  a  fern: 
namferam  dicebant  inorteni.  Et/e- 
rale  est  qnod  ad  niortuos  periinet, 
unde  Gloss.  interpretautur  veKpiK^v. 
Feralia  fiebant  die  21.  Februarii  ; 
Ovidius  a  veteribus  Kalendaiiis  re- 
cedit,  qui  ea  fuisi-e  dicit  die  17.    li- 


liim  vide  lib.  ii.  Fast.  FeraliaGrae- 
ci  dicebant  ixiaphs  7}n4pas.  Hesycli.  f^ia.- 
pa\  rifi^pat,  rov  ' AveecTTripiwvos  fi-nvbs,  iv 
ah  ris  ^fnjxas  tSiv  Karoixof*^'^''  avievai 
iSdKovK,  '  Ferales  dies  raensis  Anthes- 
terionis,  qiiibus  mortuorum  animas  e 
sepiilcris  exireputabant.'  Idem. 

"  Ferctum]  Viden.  Cato  de  Re  Rust. 
Ant.  Aug. 

Fercttim]  Isidori  Glossae  :  '  Ferto- 
res,  ferto  libantes.'  Jos.  Scal. 

Ferctum]  Pro  fertum.  A  fero,fer. 
tum  pro  lalwn,  et  fertum  est  Diis  ob- 
latum.  Inde  'fertor'  et  '  infertor.' 
Gloss.  '  Feriores,  ferto  libantes,"In- 
fertor,  irapaeerns,'  id  est  '  structor.' 
De  strue  et  Ferto,  vide  '  Strufetta- 
rii.'  Dac. 

y  Ferentarii]  Varr.  lib.  vi.  de  L. 
L.  '  Ferentarii  equites  hi  dicti,  qui 
ea  modo  liabebant  ai  ma,  quae  ferren- 
tur,  ut  jaculuin.'  Vide  '  adscriptivi.' 
Idem. 


264  SEXTI    POMPEII    FESTI 

tur,  non  tenentur,  ita  appellati.    Ferentarii,  levis  armatu- 

rae  pugnatores. 
Feretrius^  Jupiter  dictus  a  ferendo,  quod  pacem  ferre  pu- 

taretur :  ex  cujus  teraplo  sumebant  sceplrum,  per  quod 

jurarent,  et  lapidem  silicem,  quo  foedus  ferirent. 
Feria  a  feriendis  victimis  appellata.'* 
Feriae  statse  *  appellabantur,  quod  certo  statutoque  die  ob- 

servarentur. 
Ferias''  antiqui  festas  vocabant:'^   et  aliae  erant  sine  die 

festo,  ut  nnndinae  ;  aliae  cum  festo,  ut  Saturnalia  :  quibus 

adjungebantur  epulationes    ex  proventu  fetus   pecorum 

frugumque. 
Ferire  <^  dictum,  quod  ferientes  feruntur."^ 
Ferocit  "^  apud  Catonem,  ferociter  agit.     Fivere  idem  '7  pro 

figere. 

14  Alii  «oca/i.— 15  Vide  Notas  inf.— 16  Al./erunfHC.— 17  Quidam  libb.  Uem. 

NOT/E 

^  Feretrius}    Alii,   quod   ei   opima  nornm,   id  est,  rusticorum.     Quibus 

ferrent  spolia,  vel  a  feriendo.  Pro-  conveniunt  negotiis  propriis  vel  mer- 

pert.  lib.  IV.  '  causa  FeretrJ,  Omiiie  cibus  provisuri.     Vide   Macrob.   lib. 

quod   certo   dux   ferit    ense  diicem  ;  i.   Sat.  cap.  16.  Idem. 

Seu,  quia  victa  suis  hiimeris  Iijec  ar-  b  Pfirias]  Corrige,  Ferias  antiqui  fe- 

ma  fercLiant,   Hinc  Feretri  dicta  est  sias »oca6an^  rccte  :  feriis  epulationes 

ara  superba  Jovis.'     Sed  optime  nio-  adjungebantur,  quare  a  Grieco  tariav 

nuit  Scaliger  (lictum  Feretriuin  a  Fe-  '  festuin  diem  agere,'  couvivio  exci- 

retro  poinpae  Iriiimphali».     Valerius  pere  dictae  fesia  quae  postea  Ferite. 

Flaccus:    *  Has,  precor,  exuvias,   et  Velius  Longus :  '  Ferias  qiioque  non 

opima  cadavera  nostro  Liuquite,  ait,  fereas,  qiioniam  apud  anliquos  fesiaE 

Feretro.'  Idem.  non  fes^  siint.'     Vide  infra.  Idem. 

»  FencB sfaftf']  Fublicarum  feriarum  Ferias  antiqui  festas  tocabanf^   At- 

genera  siiut  qiiatuor  :  '  Stativa?,' qu.E  qui   quapdam    ferise  sine    die    festo. 

certis  diebus  et  mensibus,  et  in  fastis  Quoniodo  igitur  ferias  festas  Veteres 

statis  observationibus    adnotatae,  ut  dixere?    Ridiculum.  Lfge  modo,  Fe- 

agonalia,carmentalia,lupercalia,  &c.  rias    antiqui  fesias  vocabant.      Idque 

'  Conceptivse'  qiiae  quotannis  aniagis-  eliam  doctiss.  Vossio  in  menteni  ve- 

tratibiis  vel  Sacerdotibus  concipiun-  nisse     video.    Vide    supra    '  feriae.' 

tnr,  vel  incertos,  vel  in  incertos  dies,  Idem. 

ut    Latinae,    Paganalia,    semeufinjp,  c  Perirel  Inepte  Paiilus  a  ferendo. 

compitalia.    '  Imperativae,'  quas  con-  Ferio  est  ab  JEoVico  fiefnrvp  pro  Stfnvp 

sules  vel  praetores  pro  arbitrio  potes-  unde  et  verbero.  Idein. 

tatis  indicunt.     Et 'nundinae,'  paga-  ^  Ferocit]    A  ferox,  quod  a /crus. 


DE    VERBORUM    81GNIFICATI0NE    LIB.    VI. 


2f)r) 


Ferus  *"  ager  incnltus. 

Fescennini  '^  versns/  qui  canebantur  in  nuptiis,  ex  urbe 

Fescennina  '?  dicuntur  allati :  sive  ideo  dicti,  quia  fas- 

cinum  putabantur  arcere. 
Fesnoe  ^°  ^  vocabantur,  qui  depellere  fascinum  credebantur. 


18  Ed.  Scal.  nnica  n.— 19  Alii  Fescenia. — 20  '  L.  m.  Fescenoe :  et  ita 
videtiir  seiihendum.'  Fulv.  Ursin.  Conjicit  Dac.  Fescenninoe :  sed  legendum 
inonet  Fescenoe,  In  niarg.  ed.  Scal.  '  Fescenino!  vel  Fa&cennona.'  Scal.  ipse, 
ex  vestigiis  pi  iscae  editionis,  lcgit  Fascinoe. 


NOTyE 


De  Jiiere  pro  Jigere  valde  dnbito, 
neqiie  enim  leperio  g  unf|iiam  inuta- 
tiim  in  u.  Sed  Irgendnm  est  Jibere ; 
ndimjibo  dicebant  pro/o-o;hinc^62<Zfl, 
quze  d  Jigo,  fixula.  Idem. 

"  Ferus]  Ut  contra  politus  ager, 
qui  bene  cultus  est.  /dem. 

^  Fescennini  versus'}  A  Fescennina 
Tnsciae  nrbe,  quae  '  Fescennia'  Plinio, 
*  Phescenniiim'  Catoni,  Dionysio  ^m- 
Kiviov,  Servio,  si  vera  scriptura, 
'Fescennium.'  Hodie  Citta  Castel- 
lana.  Perperam  Servius  Campaniee 
oppidum  dicit.  Fescennini  versus, 
temere  compo-iti  et  rudes,  nascentis 
adhuc  Romanae  poeseos  primordia 
fuere,  neque  niiptiales,  quippe  eos 
casci  ilH  homines  in  conventibus  suis 
ac  festis  solemnibus  post  fruges  con- 
ditas,  et  labores  rusticos  exactos, 
sacrificiis  operati,  ut  animum  relaxa- 
rent,  et  sese  jucunditati  traderent, 
genioindiilgentesinterepulasusurpa- 
bant,  per  Indum  et  jociim,  inter  se 
jocularia  dicta  obscoenitate  et  oppro- 
briis  referta  jacientes.  Aperte  de- 
clarat  Horat.  in  Epistola  ad  Augus- 
tum  quae  est  1.  lib.  ii.  'Agricolae 
prisci,  fortes,  parvoqiie  beati,  Con- 
dita  post  frumenta,  levantes  tempore 
festo  Corpus,  et  ipsum  animum  spe 
finis  diira  ferenteiii,  Cum  sociis  ope- 
rum,  et  pueris,  et  conjiige  fida  Tef- 
lurem  porco,  Silvanuus  lacte  piabant, 


Floribus  et  vino  Geninm,  memorem 
brevis  a^-vi.  Fescennina  per  hunc  in- 
venta  licentia  morem  Versibns  alter- 
nis  opprobria  rustica  ludit.'  Livius 
lib.  I.  'Qui  non,  sicut  ante,  Fescen- 
nino  versu  similem  incompositum  te- 
mere  ac  rudem  alternis  jaciebant.' 
Inde  postea  versus,  qui  a  pueronim 
multitudine  nubeutibus  canebantur, 
quia  omnium  lasciviarum  et  oppro- 
briorum  plenissimi  erant,  Fescennini 
dicti  sunt.  Catull.  '  Nec  diu  taceat 
procax  Fescennina  locutio.'  '  Convi- 
tia  fesla'  vocat  Lucanus  iib.  ii.  '  Non 
soluti  lusere  sales,  nec  more  Sabino 
Excepit  tristis  convitia  festa  maritus.' 
Idem. 

s  Fesnoe]  Lego  Fascinoe  ex  vestigiis 
priscae  editionis.  Fascinoe,  ut  *  Piluni- 
noe,'  'poploe:'  hoc  est,  Fascini,  Pi- 
lumni,  populi.  Jos.  Scal. 

Fesnoe']  In  marg.  Fescenina.  An 
legendum  Fescenninoe,  "t  Fescennini 
dicti  fnerint  pueri,  qni  in  nuptiis 
Fescenninos  versus  canentes,  sic  fas- 
cinum  arcere  putabantnr?  At  liber 
anliquus,  Fescenoe.  Etita  legendum  ; 
nam  et  Deus  Fascinus  fuit,  qui  fas- 
cinum  depellebat  ;  Imperatorum  et 
infantium  custos,inter  sacra  Romana 
a  Vestalibus  cultus.  De  quo  Plin. 
lib.  XXVIII.  cap.  4.  Fescenoe  pro 
Fascinoe,  id  est,Fascini,  ut '  Pilumnoej 
'poploe,'  pro  Piluinni,  popli.  J9ac, 


26G 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Festram  ^  antiqui  dicebant,  quam  nos  fenestram. 
Fetiales''  a  feriendo  dicti :  apud  hos  enim  belli  pacisque 

faciendae  jus  est. 
Fjber,''  gemis  bestiae  quadrupes.     Plautus  :  Sic  rae  subes 


1  Etl.  Scal.  Feriales. 


NOT^ 


^  Ftstram]  Nihil  praeterea  addit 
ineptissimus  miitilator,  lioc  imo  con- 
tentiis,  vocabula  tantiiin  nobis  appo- 
nere,  significationis,  et  omnis  ritns, 
atqise  aniiqnitatis  secunis.  At  nos 
sriamus  Festram  fiiisse  ostinm  minus- 
ciiluni  in  sacrario.  Quod  tantum 
abest,  nt  pra?termittere  debuerit  ab- 
breviator  iste,  ut  etiam  de  eo  librum 
justuin  confecerit  doctissimus  simul 
atqiie  vetnstissimus  Grammaticus  ?.I. 
Antoniiis  Gnipbo.  INIacrobius  : '  Item 
Antonins  Gniplio,  vir  doctus,  cujus 
scholam  Cicero  post  laborem  fori  fre- 
quentabat,  Salios  Herculi  datos  pro- 
bat  in  eo  vobimine,  c|uo  disputat 
quid  sit  Fcstra,  quod  est  ostium  mi- 
nusculuni  in  sacrario,  quo  verbo  En- 
nius  etiam  nsus  est.'  Ita  jamdudum 
legendiim  in  Macrobio  snspicati  su- 
nius,  cuin  ecoe  confinnata  est  sen- 
tentia  nostra  libro  Macrobii  manu- 
scripto,  ciijiis  copiam  nobis  fecit  eru- 
ditissimus,  ac  totius  antiqnitatis  jii- 
risqiie  civilis  promptuarium  Petrus 
Pithoeiis,  amicus  noster.  Jos.  Scal. 

Fcstram]  Feneslra  a  (pavi^ai,  quasi 
faneslra.  Per  syncopen  festra,  uisi 
festra  simplicitersit  a<pdw,  ut  piitavit 
Vossins.  Neque  ftstra  fuit  quaevis 
fenestra,  per  quain  lux  intraret,  sed 
niinusculum  sacrarii  ostiura.  De  ea 
librum  juslmn  confecit  doctissimus 
siinul  atqiie  vetustissiinus  Gramma- 
ticus  M.  Antonius  Giiipho  :  Macio- 
bius :  'Item  Antoniiis  Giiipho,  vir 
doctus,  cujus  scbolam  Cicero  post 
laborem  fori  frequentabat,  Saiios 
Herculi  datos  probat  in  co  voliimiue, 


quo  disputat  quid  sit  Festra,qund  est 
ostium  miniisciiliim  in  sacrario,  quo 
verbo  etiani  Ennius  usus  est.'  Dac. 

'  Fetialesl:  Lpgati,  qni  vel  ad  pa- 
cem  faciendam,  vel  ad  bellum  indi- 
cendum.  A  feriendo  foedere  dicti, 
qnasi  feriales,  vel  a.faciendo,  quasi/e- 
ciales,  unde  et  qnidam  per  Cscribunt. 
Sed  apud  Graecos  semper  per  T 
<peTtd\fts.  Quare  optime  Vossiiis,  qiii 
ait  dictos  nfalu,  id  est,  fando,  a  con- 
verso  in  e,  Quippe  et  oralores  dice- 
bantur  Varr.  de  vita  pop.  Rom.  *  Ita- 
que  bella  et  tarde,  et  nuila  licentia 
suscipiebant,  qiiod  bellum  nullnm, 
nisi  pium,  pr.tabant  geri  oportere,  et 
priusquam  iiidicerent  bellnm  iis,  a 
quibus  injiirias  factas  sciebant,  fe- 
tiales  legatos  res  repetitum  mitte- 
bant  quatuor,  quos  oratores  voca- 
bant.'  Idem. 

k  I'iber]  Animal  quoil  et  '  castor,' 
et  '  canis  ponticus'  dicitur.  Fiber, 
quod  extreinas  amnium  oras  colat, 
quas  Jiliras  dixcre.  Nam  Veteres 
onine  extremum  Jibrum  vocabant. 
VuAcjibrcE  extremije  jecinoris  partes, 
et  vestium  fimbrias.  Varro  lib.  iv. 
de  L.  L.  '  Fiber  ab  extrema  ora  fln- 
minis  dextra  et  sinistra  maxime  quod 
solet  videri,  et  antiqni  fibrum  dice- 
bant  extreinum,  luule  in  sagis  extre- 
ma  fimbriae,  et  in  jecore  extremiim 
fibra,  hinc  fibcr  dictus.'  Ubi  Scaliger, 
'  Ut  a  cenio,  cribruni  ;  a  facio,  faber ; 
a  luo,  liber;  a  cresco,  creber ;  a 
glubo,  glaber;  a  scarreo,  scaber ;  a 
suo,  snber  ;  <^c.  sic  a  finio,fiber.'  Ve- 
rum  Salmasius  Jimbria  sivc   fibria  ct 


IDE    VERBORUM    SIGNI FICATION  E    LIB.    VI.  2G7 

cotidie,  quasi  fiber  salicem  :  quo  nomine  cxtremae  flurai- 

nis  orae  appellantur.     Unde  et  tibras  jecinorum,  et  fim- 

brias  vestimentorum  dicimus. 
Ficolea,'  palus  ficulneus. 
Fides ""  genus  citharas  dicta,  quod  tantum  inter  se  chordse 

ejus,   quantum  inter  homiqes  fides,   concordent :  cujus 

deminutivura  fidicula  est. 
Fidusta  "  a  fide  denorainata,  ea  quae  raaxime  fidei  erant. 
Filicata^  patera  °  dicta,  quod  ad  filicis  herbae  speciem  sit 

caslata. 
Filicones,p  mali  et  nullius  usus,  a  filice  '  dicti. 
Firmura  i  «tto  tov  spiji.oiTog  dictum  videtur. 
Fiscellus,'^  casei  moliis  appetitor,  ut  catillones  catillorum 

liguritores. 
Fixulas,'  fibulas. 
Flagratoues*  dicebantur  genus  hominum,  quod  mercede 

fla!?ris  caidebantur. 


2  Qmdzm  lihri  Felicala,   et  mo\  fdicis. — 3  Hic  quoque  libu  Felicories . . , 
/elicc. 

NOTyE 

fher  pro  Castore  ab  i^Eolio  pt^phs  pro  '  Quid  a  Numa  Pompilio  ?  minusne 

Ot^phs,    quod    significat,   molie,    pul-  gratas    Diis  immortaiiljus    capedines 

chiuni,    ornatuni    amaus.      Hesycli.  ac  tictiles  urnuias,  quan)  fiiicatas  alio- 

'  Nam/m6rji5  villi  assuuntur  ad  mol-  rum  pateras  arbitramur  ?'   Sic    '  laux 

litiem  et  oinatum.'      '  Fibro  autem  pampinata,' '  patina  bederata,'  '  dis- 

moliior  piuma  pilus'   IMin.  lib.  viit.  cus   corymbiatus,'  apud    Trebellium 

cap.  30.  Mihi  Veternni  sententia  ma-  Pollionem,  a  pampino,  bedera,  et  in- 

gis  placet.  Idem.  stulptiscoryinbis,  sive  corymbiis. /d. 

'  Ficolea]  Pro  jiculea,  id  est,  ficul-  p   Filicones]  Sic  '  blitei'  et  '  blito- 

nea,  a  ficu?,  ficulus.  Idem.  nes  '  a  '  blito.'  Idem. 

"  Fides]    Imnio   a    Graeco    a^plSis.  q  FirAnum]  A  Graeco  ep|ia,  fulcrum, 

Hesycb.  ff<piSes,  xopSai  iJ.ayeipiKal,ff<pt-  firniamentum,  nisi  malis  cum  Vossio, 

Si],  xop^h-     A   fides,   fidicula,   sideris  ab  ^JppLOs,  nexus.  Idem. 
nomen  est  qiiod  lyram  vocant.  Idem.  r  Fiscellus]   A  fiscella,  qua;  est  vas 

n  Fidusta]    Ut  a   venus,  venustus;  vimineum,    per    quod    defluit  serum. 

omis,   onustus;    sic  a  fidus,  fidustus.  Isidoro  in  Glossis,  '  forma  ubi  casei 

Idem.  exprimuntur.'  Idem, 

"  Filicata  patera]  Cwi  filicis  sivefe.         '  Fixulas]  A  figo,  fixum,  fixibula, 

licis    Iierbae    species    cslo    erat   in-  fixula,  fibnla.  Idem. 
scnlpta.MeminitCiceroinparadoxis:         '  Flagratores^    Imnio  potius  ii  vi- 


268 


SKXTI    FOMPEII    FF.STI 


Flamearii  infectores  flamei  coloris  ; "  violarii  violatii  colo- 
ris  dicuntur. 

Flamen  "^  Dialis  dictus,  quod  filo  assidue  veletur ;  indeque 
appellatur  flamen,  quasi  filamen  :  Dialis  autem  appella- 
tur  a  Dio,  a  quo  vita  dari  putabatur  hominibus. 

Flameo  amicitur  nubens  ^  ominis  boni  causa,  quod  eo  assi- 
due  utebatur  Flaminica,^  id  est,  Flarainis  uxor,  cui  non 
licebat  facere  divortium.  Flameo  vestimento  Flamioica 
utebatur,  id  est,  Dialis  uxor,  et  Jovis  sacerdos,  cui  telum 
fulminis  eodem  "^  erat  colore. 

Flaminia^^'  dicebatur  sacerdotula,  quae  Flaminicae  Diali 
praeministrabat,  eaque  patrimes  et  matrimes  ^  erat,  id 
est,  patrem  matremque  adhuc  vivos  habebat. 

Flaminiae  ^  aedes,  domus  Flaminis  Dialis.7 


4  Qiiidam  libb.  /ulminire  idem, — 5  Al.  Flamitla.—6  Alii  libb.  palrima  ft 
matrima. — 7  Legendiim  monet  Scal.  probante  Dac.  Flaminia,  ades  Flami- 
nis  Dialis. 


NOTyE 


dcntiir  fnisse  '  qui  flagris  caedebant.' 
Id  ipsa  vox  satis  ostendit,  qnae  acti- 
va  est,  non  passiva.  Idem. 

"  Flamearii  infeciores  Jiamei  coloris] 
Distingue :  Flamearii,  infectores  fla- 
mei  coloris  ;  violarii,  violatii  coloris  di- 
cuntur.  Locum  Plauti  respicit  Fes- 
tus,  qui  est  in  Aulul.  act.  iii.  sc.  5. 
'  Stat  fullo,  Phrygio,  auiifex,  lana- 
rius  :  Canpones  patagiarii,  indusiarii, 
Flamearii,  violarii,  carinarii.'  Idem. 

"  Flamen']  Quasi  tilamen,  afilo  la- 
nae  quo  velabantur.  Idem  Varr.  lib. 
IV.  de  L.  L.  et  Servius  lib.  viii. 
j^neid.  alii  a  Pileo  qiiasi  pileatnines  .- 
sed  omnino  flamines  dicti  a  velanien- 
to  capitis  quod  flameum  dicebatur 
propter  colorem  luteuin  sive  rubrum. 
Idem. 

y  Flameo  amicitur  nubens']  Liicanus 
lib.  II.  de  Martia  iterum  nnbente: 
'Lutea  deniissos  velanuit  flamea  vul- 
tus.'     Inde  Plinius  lib.  xxi.  cap.  8. 


'  Lntei  video  honorem  antiquissimum 
in  nuptialibus  flameis  totum  feminis 
concessum.'  Idem. 

^  Eo  assidue  utebatur  Flaminica] 
Quae  ideo  cincla  direbatur.  Vide 
*  cincta;'  ubi  flameum,  *  vestein  '  di- 
cit,  ut  infra  '  vestimentum.'  Idem. 

a  Flaminia^  Puella,  quae  Flamini- 
cae  ministrabat,  ut '  Flaininiiis,'  puer, 
qiii  Flamini ;  iitrique  patrimi  et  ma- 
trimi  erant,  sive  patrimes  el  matri- 
mes.  Nam  utrumque  dicitur.  Vide 
'  Patrimi.'  Idem. 

Flaminia']  Patrimem  et  matrimem 
interpretatur,  ciijus  uterque  parens 
in  vivis  est.  At  alii,  qiii  ex  eodem 
patre  et  matre  nati :  nam  aix<pi6a\v 
vertunt.  At  contra  a5e\<phv  tTfpoeaKn 
vocat  Cedreniis  uterinum,  aut  con- 
sanguineiim.  Jos.  Scal. 

>>  Flaminia]  Omnino  legendum, 
Flaminia,  ades  Flaminis  Dialis.  Nam 
Flamiuiae  sedes  nairuni  non  est  si  sunt 


I)E    VER30RUM    SIGNIFICATIONE    LIB.   VI 


269 


Flaminius  Camillus'^  puer  dicebatur  ingenuus  patrimes  et 
matriraes/  qui  Flamini  Diali  ad  sacrificia  praeministra- 
bat :  antiqui  enira  ministros  camillos  dicebant.  Alii  di- 
cunt  oranes  pueros  ab  antiquis  camillos  appellatos,  sicut 
habetur  in  antiquo  carmine,  cum  pater  filio  de  agricul- 
tura  praeciperet:  Hiberno  pulvere,  veruo  luto,  grandia 
farra,  Camille,  metes. 

Flaminius  circus  et  via  Flaminia  ^*  a  Flaminio  consule  dic- 
ta  sunt,  qui  ab  Annibale  interfectus  est  ad  lacum  Thrasi- 
menum. 

Flaminius  lictor''  est,  qui  Flamini  Diali  sacrorum  causa 
pra^sto  est. 

Fiator,*^  tibicen. 

Fleminas  dicuntur,  cum  ex  labore  viae  sanguis  defluit  circa 
talos. 


8  Alii  libb.  patrimus  et  matrimuii. 


donitis  Flaniinis,  qnomodo  dicitur 
'  Flaminius  Cainilius,'  et  '  Flaniinins 
lictor.'  Apnd  Ovidinm  in  Fastis : 
'  Ipse  ego  Flaminia  poscentem  Fe- 
brua  vidi,  Februa  poscenti  pinea 
virga  data  esl.'  Flaminia,  ex  aedibns 
Flaminis.  Ita  leginnis  apud  Ovi- 
dinm,  pro  eo,  qnod  liodie  Flaminiam. 
Ideni. 

FlaminitE  ades']  Scaliger,  Flaminia, 
ades  Flaminis  Dialis.  0|)time,  Fla- 
minia  enim  absolute  dicebatur.  Ovid. 
II.  Fast.  '  Ipse  ego  Flaininia  poscen- 
tem  Februa  vidi,  Febrna  poscenti 
pinea  virga  data  est.'  Prout  hunc 
locum  restituit  idem  Scaliger  :  Fla- 
minia,  id  est,  ex  aedibus  Fiaminis. 
Dac. 

<=  Flaminivs  Camillusl  Vide  '  Camil- 
lus.'  Idem. 

^  Flaminius  circus  et  via  Flaminia] 
Livii  epitom.  lib.  xx.  '  C.  Flaminius 
Censor  viam  Flarainiain  munivit,  et 
circuin  Fiaminium  exstruxit.'  Circus 


NOT.E 

Flaminius,  qui  et  Apollinaris  ab  A- 
pollinis  templo  dicfus  ab  aede  sancti 
Angcli  in  Piscina,  ad  campnm  usque 
Agoninm  protensus.  Via  Flaminia 
per  Hetriiscos  Aretium  dncebat. 
Idem. 

e  Flaminius  lictorl  Hnnc  Ovidius 
intelligit  ii.  Fast.  '  Qnaeque  capit 
lictor  domibus  purganiina  certis, 
Torrida  cum  mica  farra,  vocantur 
idem.'  Idem. 

f  Flaior]  Glossariuni :  '  Flat  flator, 
(pvffS.  ouArjTTjs.'  Arnobius  libro  secun- 
do:  '  Tibia,  calamoqne  flantes.'  Ve- 
teres  Glossae  :  '  AuA?)T7)s>  flator,  tibi- 
cinator.'  Jos.  Scal. 

s  Flemina]  Placidns  in  Glossis : 
*  Fleiiiinuin,  vestem,  in  qua  sanguis 
anibnlando  in  pedes  defliiit.'  Vide 
infra  in  '  Tama:'  et  supra  in  '  Boa.' 
Ful.  Ursin. 

Fleminu]  Caper:  '  Flemina  est,  ubi 
abnndant  crura  sangnine.'  Vossiu» 
deducil   a   (Jj^ey/xov^,   id  est,   tumor. 


270 


SEXTl    POMPEII    PESTI 


Florifertum  ^  dictum,  quod  eo  die  spicae  ferunlur  ad  sacra- 

rium. 
Flumentana  porta '  Romae  appellata,  quod  Tiberis  partem 

ea  fluxisse  affirmant. 
Fluoniam  Junonem  ^  mulieres  colebant,  quod  eara  sangui- 

nis  fluorem  in  conceptu  retinere  putabant. 
Flustra '  dicnntur,  cum  in  mari  fiuctus  non  moveutur,  quam 

Graeci  /xaXaxi'av9  vocant. 
Focus,™  fomenta,  focillationes,  foculi  a  fovendo,  id  est,  ca- 

lefaciendo  dicta  suut. 
Fodare,"  fodere. 
Foedus"  appellatum  ab  eo,  quod  in  pacisccndo  foedcre  hos- 


9  AI.  ya^^fjvriu. 


not;e 


Usiis  est  Plant.  Epidic.  act.  i.  sc.  2. 
'  Lassitudiiie  me  invaseniut  misernin 
in  genna  flemina.'  Duc. 

•>  Florifertum']  Quod  in  sarrarinm 
Cereris  ferebant  post  niessem  fac- 
tam.  Glossae  :  '  Florifertum,  avBo^po- 
pia.'  Idem. 

'  Flitmentana  porta]  Immo  potius 
quod  ad  fluviiim  sita  esset;  nam  erat 
ad  laevam  partem  Tyberis.  Hodie 
porta  popuH.  Idem. 

^  Fluoniam  Junonem']  Vide  Arnob. 
lib.  III.  Augustin.  de  Civit.  Dei  lib. 
VII.  cap.  2.  et  3.  Idem. 

'  F/M.s<ra]  Tertnliianus  de  Pallio : 
'  Sic  et  mari  fides  infamis,  dnm  fla- 
bris  aqiia'  nnitantibns  de  tranquillo 
probnm,  de  flustris  tcmperatum,  et 
extemplo  de  decumanis  inquielat.' 
Jos.  Scal, 

Flustra]  A  flno,  fiustrum,  nt  a  Ino, 
lustrnm,  nlitnr  Tertuilianns  de  Pallio 
lib.  II.  '  Sic  et  niari  fides  infamis, 
dnm  flabris  aqnae  niutantibus  de 
tranqnillo  probum,  de  fliistris  tem- 
peratiim,  et  extemplo  de  decumanis 
inquietat.'  Tunc  autein  Jlustrum  dic- 
tum  pnto,   cum    post    tempestatem 


flnctns  non  moventur,  qnia  tinic 
'  Deflnit  saxis  agitatns  hninor.'  Dac. 

'"  Focusl  Ovid.  VI.  Fast,  '  At  focns 
a  flammis  et  qnod  fovet  omnia  dic- 
tns.'  Sed  melins  viri  docti  qui  fono 
dicunt  a  /ocus;  unde  focnlus,  fn- 
ciilare,  focillare.  Focus  autem  a 
<p(iyu,  seu  <pci>yviu,  vel  <pu>yvvfii,  nro. 
Idem. 

»  Fodarc]  Fortean  apnd  Enninni 
legerat:  '  lilyrici  restant  Sicis  Sibi- 
ni-que  fodantes;'  ubi  vnlgo  fodentes, 
qnod  non  placct,  qiiia  hic  litera  e 
voceni  reddit  uimis  exilem  et  exan- 
guem.  Aurcm  tuam  interroga  et 
lege.     Vide  *  Sibiuae.'  Idtm. 

°  Fcrdus]  Viig.  lib.  viii.  ^n.  Fe- 
tiales  autem  dici  apparet  in  vetcri- 
bns  monumentis,  et  a  Graecis,  Diony- 
sio,  et  Plutarcho  ita  appellantiir,  a 
feta  fortasse  casa.  Vide  '  Porci.' 
Ant.  Aug. 

Fccdus]  Vide  in  '  Fedum  :'  et  foi- 
tasse  bic  Fosda  pro  hostia  scriben- 
dnm.  Velius  Longus  de  Orthogra- 
phia:  '  Siquidem,  ut  testis  est  Varro, 
a  Sabinis  Fasena  dicitnr,  et  sicut  S 
familiariter  in  U  transit,  ita  F  in  vjr 


DE    VKRBORUM    SIGNIFICATIONE    MB.    VI. 


271 


tia'°  necaretur  :  Virgilius  :  Et  cajsa  jnn^ebant  foedera 
porca  :  vel  quia  in  foedere  interponatur  tides. 

FoliumP  a  GiEeco  venit,  quod  illi  dicunt  fuXXov,  sed  ideo 
per  unum  L,  quia  antiqui  non  geminabant  consonantes. 

Folliculare  '^  appellatur  pars  remi,  qua;  foUiculo  esttecta,'» 
a  quo  vita  follicularis. 

Fomites'  sunt  assulas  ex  arboribus,  dum  caiduntur,  excus- 
sae,  dictae,  quod  in  eo  opere  occupati,  cibis  potuque  con- 
foventur.  At  Opilius  adustas  jam  vites  vocari  existi- 
mat  fomites  :  alii  vocari  putant  scintillas,  quge  ex  ferro 
candenti  malleis  excutiuntur  :  dictae  autem  ita,  quia  igni 
sunt  confota) :  pari  modo  assulae,  quae  sunt  securibus 
excussae.^ 


10  Conjicit  Ursin.  Fostia.     V.  c.  seda.     Vir  quidam  doct.  in   niarg.  ed. 
Scal.  conj.  sela.'— II  Ed.  Sca!.  lecta. 


NOT^ 


cinam  aspirationem  nuitatur  ;  simili- 
ter  ergo  et  Iioedos  dicitnus  cnm  aspi- 
ratione,quouiamfoedi  dicebatur  apud 
antiquos,  item  iiircos,  quoniam  eos- 
dem  aeque  fircos  vocabant.'  Fvl.  Ur- 
sin. 

Fcedus]  Vel  a  feiire,  vel  a  forda, 
vel  a  /oede,  vel  a  Jide,  vel  ab  Ilcedus. 
Sed  est  a.Jidus ;  nam  et  Jidus  piofce- 
dus  dixit  Ennius.  Dnc. 

P  Folium]  Vernm  est  esse  a  <pv\\ov, 
sed  posterius  /  mntatur  in  i.  Contra 
quod  Festus  putavit.  Sic  ab  aKKos, 
alius.  Idem. 

1  Folliculare]  Folliculum  vocat, 
qiiod  Greeci  aaKwiJi.a.  Jos.  Scal. 

Folliculare']  A.folliculo,  id  est,  pel- 
le  remos  muuiente,  qua  parte  scalmo 
incumbunt.  &aKwp.a  vocant  Gra?ci. 
Hesycli.  &.<TKoi^a,  Sep^uaTtoy,  %  iv  tah 
rpiripicnv  exovaw,  id  est,  '  Folliculimi, 
pellis,  quam  iu  triremibus  habent.' 
Hesycliii  verba  illu^trat  interpres  A- 
ristoplianis  in  jSarpax.  &(TKuixa  Se  5fp- 
lxaTi6v  Tt  <f  iv  rals  Tpifipeffi  ^puvTai' 
Ka6'  t  7]  Kdivi)  ffdWeTai,  i.  e.  '  Foilicn- 


Inm,  pellis  qua  in  navibus  utnntur 
per  quam  rcmus  impellitui-.'  Inde 
follicularis  vita,  eorum  qui  ad  remos 
sunt  delegati.  Aliter  tanien  folliou- 
larem  vitam  interpretatus  est  Menr- 
siiis,  nempe  caducani,  ad  instar  folii  : 
nam  follum,  i.  foliiim,  unde  foUicu- 
lum,  extrenia  pars  remi  iu  folii  simi- 
litudinem  desinens,  quae  Grsecis  TTTe- 
phv,  qiiod  alae  vicera  navi  prtesiet. 
Dac. 

■"  Fomites]  Omnis  materia  aridaet 
ad  ignescendnm  apta  fomes  dicitur 
a  fovendo,  qiiod  eo  ignis  foveatur. 
Matum  est  illud  ii.  jEneid.  '  Susce- 
pitqne  ignem  foliis,  atque  arida  cir- 
cuin  NutriuK  nta  dedit,  rapuitque  in 
fomite  flammam.'  Idem. 

=  Pari  modo  assidee,  quce  sunt  securi- 
busexcussce]  Inde  Glossarium  Graeco- 
Lat.  '  7re\e/c-(j^a,  fomis,  fomes.'  '  TreAe- 
Kr\T7)s,  dolator.' '  ireAe/fw,  dolo,  fomeo.' 
Siipra,  cum  addit  Festus,  at  Opilius 
adustasjam  vites  vocari  existimatfomites, 
nuga;  sunt  de  vitibus:  scribendum,  ut 
in  vetustissiniolibrolegitur:  AtOpilius 


272 


SEXTI   POMPEII    FESTI 


Fons  a  fundendo '  dicitur. 

Fontinalia,"  fontium  sacra :  unde  et  Romas  fontinalis  porta. 

Forago/  filum,  quo   textrices  diurnum  opus  distinguunt, 

a  furando'^  dictum. 
Forbeam^  antiqui  omne  genus  cibi  appellabant,  quam  Grse- 

ci  pop^rjv  vocant.'5 
Forcipes^  dicuntur,  quod  his  forma,  id  est,  calida  capiun- 

tur. 
Fordicidiis  ^  boves  fordae,  id  est,  gravidae,  immolabantur, 

dictae  a  foetu. 


12  *  L.  m.  habet  n  forando,  pio  furundo. 
13  Ed.  Scal.  vocabant. 


Fulv.  Ursin.    Vid.  Not.  inf. 


NOT^ 


adustas  jam  fomites  vocari  existimat. 
Fomites  alii  vocari  putant  scintillas,  quw 
ex  ferro  candenti  malleis  excutiuntur. 
Dixerat  fomites  assnlas  essc  ex  arbo- 
ribiis  diini  caednntiir  excnssas.  Opi- 
lins  non  assnlas  quae  ex  arboribiis  ex- 
ciiterenlnr  inter  cipdendiim,  sed  jam 
adustas  existimabat  vocari  fomites. 
Servins  ex  libro  cominentariornm 
Clodii  quarto  :  '  Fomites,  assnla;  am- 
bnstae,  iigna  excavata,  a  fungis  nonii- 
ne  excepto.'  Hoc  dicit,  quiafungi  pro 
fomitibus  in  usii  erant  et  escas  voca- 
bant,  nnde  apiid  recentiores  Graeciae 
medicos,  taKai,  bocest,  escae,  proprie 
appeliantur  fnngi  arboribus  innas- 
centes,  quod  fomitum  nsum  praebe- 
rent.  Salmas.  in  Solin.  Dac. 

'  Fons  afundendo]  Varro  lib.  iv.  de 
L.  L.  '  Fons  nnde  funditur  e  terra 
aqna  viva.'  Idem. 

"  Fontinalia]  Exfontanalia.  Varr.Iib. 
v.  '  Fontinalia  a  fcnte,  quod  is  dies 
feriae  ejus,  ab  eo  autem  tum  et  in 
fontes  coronas  jacinnt,  et  puteos  co- 
ronant.'  Erant  die  Octobris  decima 
tertia.  Porta  Capena  dicta  Fonti- 
nalis,  quod  juxta  fontis  eani  delu- 
brum  fuerit.  Idem. 

"  Forago]  Immo  a  forando  polius, 


quia  eo  filo  forabant  telam,  nt  pensa 
distinguerent.  Quare  vel  ita  legen- 
dum,  vel  dicendum  est  baec,  afuran- 
do  dictum,  ab  aiio  esse  adjecta.  Sane 
a  Ms.  Pauli  codice  absunt,  nt  mo- 
nuit  Voss.  In  Glossario  Isidori /ora- 
go  exponitur  '  trames  diversi  coioris.' 
Idem. 

>  Forbeam]  Servins,  '  Fibrae,  her- 
bae.  Nigid.  Commento  Gramiiiatica- 
li  :  (popfiii,  sed  antea  Fibra  dicta  est, 
ut  niinc  eliam  rn«tici  dicunt.'  Heec 
Servius,qui  adiiuc  est  in  conditoriis 
eruditi  amici  nostri  P.  Danielis.  Ex 
qiiibus  suspicor  alterutruin  scripto- 
rem  ex  altero  cmeudaudum.  Jos. 
Scal. 

Forbeam]  A  Graeco  <j>opfiaa  pro 
(poppil,  quod  apiid  Siiidam  legitur, 
ipopfij],  (pepBoj,  pasco.  Dac. 

^  Forcipes]  Velius  Longus  :  '  For- 
cipes  dicimus  a!>  eo,  quod  formuni 
capiant,  i.  calidnm.'  Ful.  Ursin. 

Forcipes]  Formicapes,  forcipes,  si 
Festo  credimiis.  Sed  melius  aferro, 
qnasi  ferricapes.   Dac. 

a  Fordicidiis]  Varro  libro  v.  non  a 
fcetu,  sed  quia  fert  in  ventre  fordam* 
dici  existimat.  Ovid.  lib.  iv.  '  Forda 
feiens  bos  est,  foccundaque  dicta  fe- 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.    VI 


273 


Forma''  significat  modo  faciem  cujusque  rei,  modo  cali- 
dam,  ut  cum  exta,  quae  dantur,  deforraa  appellantur/'* 
Et  Cato  ait  de  quodam  aedificio  aestate  frigido,  hieme  for- 
raido.     Item  forma  appellatur  puls  miliacea  ex  melle. 

Formias''  oppidum  appellatur  ex  Grseco,  velut  hormia?, 
quod  circa  id"  crebrae  stationes  tutaeque  erant,  unde 
proficiscebantur  navigaturi. 

Formucales  "^  '^  forcipes  dictae,  quod  forma  capiant,  id  est, 
ferventia. 

Fomacalia  *  feriae  institutae  sunt  farris  torrendi  gratia :  quod 


14  Legendiim  monet  Scal.  ut  cum  exta,  qua  dantur,  Formida  appellantur. 
15  Ed.  Scal.  circa  Affc. — 16  Legendum  monent  Scal.  et  Dac./ormucapes. 


NOT^ 


rendo  :  Hlnc  etiam  fcetus  nomen  lia- 
bere  putant.'  Festus  liordam  etiam 
dici,  et  hordicidia,  ostendit  litera  H. 
Ant.  Aug. 

Fordicidiis]  Glossarium  :  '  Fordas, 
iyKvyiovoxjaas'  '  Forda,  Ovaia  iyKviJiO' 
vos  Po6s.'  Jos.  Scal. 

Fordicidiis}  Varro  lib.  iv.  de  L.  L. 
*  Fordicidia  a  fordis  bubus  :  bos  forda 
quae  fert  in  ventre:  a  fordis  caeden- 
dis  fordicidia  dicta,  quod  eo  die  pub- 
llce  immolanturboves  praegnantes  in 
curiis  complures.'  Vide  '  Horda.' 
Dac. 

^  Forma']  Formum  antiqui  dixere 
ealidum,  qiiod  est  a  Graeco  eepfiSs. 
Unde  '  deformus  '  apud  Catoneni  val- 
de  calidus.  Inde  •  forma  '  pro  facie, 
et  pulchritudine,  et '  formosus.'  Qui- 
dam  non  /ormw/n,  sed/oruum  dicunt, 
a  fervendo  scilicet.  Servius  :  '  Nam 
forbuni  est  calidum,  unde  et  formo- 
sos  dicimus,  quibus  color  sanguinis 
ex  rubore  pulchritudinem  creaf.' 
Sed  melius  formum.  Donat.  in  Piiorm. 
Act.  II.  Sc.  2.  '  Veteres  igneiii  et  ca- 
lorem  quendam,  quasi  fervorem,  dix- 
erunt  formam,  et  ideo  fornaces  for- 
cipes,  formani  et  formosos,ex  quibus 


ignis  amoris  exoritnr.'  Melius  ta- 
men  forma  vel  ab  <ipafj.a,  vel  a  /xopcpri, 
transpositis  literis.  De  forma  pro 
pulte  nemo  quod  sciam  praeter  Fes- 
tum  meminit.  Idem. 

=  Formice]  Campaniae  urbs,  quasi 
hormice,  inquit  Festus.  Eum  igitur 
latuit  prius  dictam,  Hormice.  Strab. 
lib.  v.  'E|^$  5e  ^op/xiai,  AaKtcviKbv  Kriff- 
fj.a'  'OpjAai  \ey6fjtvov  irponpov,  Slo,  rhv 
evopfiuv  :  id  est,  '  Deinde  Formiae, 
oppidum  a  Laconibus  conditum  ;  Hor- 
miae  prius  dictum  propter  opportu- 
nitatem  portus.'  Plin.  '  Oppidum 
Forroiae,  Horniiae  dictum,  ut  existi- 
mavere,  antiqua  Laestrygonum  sedes.' 
Nescio  unde  Servius  dir^  rjjs  Spfiris 
dictum  tradidit.  '  Formiae,'  inqiiit, 
'  quae  ante  Hormiae,  aTrb  ttjs  6pfj.TJs,  id 
cst,  ab  inipetu,  dictae.'  Idem. 

li  Formucales]  Manifesto  legendum 
formucapes,  unde  contractum  Forci- 
pes.  Jos.  Scal. 

Formucules]  Legendum  Formucapes, 
ut  optime  Scaliger.  Id  sequentia 
clamant.  Dac. 

e  Fornacalia]  Ovid.  lib.  ii.  Fast. 
'  Facta  Dea  est  Fornax :  iaeti  Fornace 
coloni  Orant,  ut  fruges  temperet  iili 


Delph.  et  Var.  Clas. 


Pomp.  Fesl. 


274 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


ad  fornacem,  quae  in  pistrinis  erat,  sacrificium  fieri  sole- 
bat.  Fornacalia  sacra  erant,  cum  far  in  fornaculis  torre- 
bant. 

Fortis  '7  f  frugi,  et  bonus,  sive  validus. 

Forum  ^  sex  raodis  intelligitur.  Primo,  negotiationis  lo- 
cus,  ut  forum  Flaminium,  forum  Julium,  ab  eorum  no- 
minibus,  qui  ea  fora  constituenda  curarunt,  quod  etiam 
locis  privatis,  et  in  viis,'^  et  in  agris  fieri  solet.  Alio,  in 
quo  judicia  fieri,  cum  populo  agi,''  conciones  haberi  solent. 
Tertio,  cum  is,  qui  provinciae  prgeest,  forum  agere  '  dici- 
tur,  civitates  '9  vocat,  et  de  controversiis  eorum  cognos- 
cit.  Quarto,  cum  id  forum  antiqui  appellabant,  quod 
nunc  vestibuJum''  sepulchri  dici  solet.  Quinto,  locus 
in  navi ;  sed  tum  masculini  generis  est,  et  plurale.'   Sex- 


17  Alii  libri  Forectes,  Forctes,  Forotes.    Scal.   et  Dac.  leguut  Forctis.— 18 
Alii  in  vicis. — 19  Ed.  Scal.  cum  civitates. 


NOTiE 


suas.  Cuiio  legitimis  nnnc  fornaca- 
lia  verbis  Maximus  indicit,  nec  stata 
sacra  facit.'  Idcm. 

^  Fortis]  Restitue  ex  veteri  editione 
Fvrctis.    In  12.  Tabulis  :  sanatibvs 

IDEM.  QVOD.  FORCTIBVS.    lOVS.  ESTO  : 

id  est,  bonis,  et  qui  non  defecerant  a 
populo  Ko.  Jos.  Scal. 

Forlis]  hegeforctis.  Vide  '  Horc- 
tum.'  Dac. 

?  Forum]  *  Forum  agere.'  Lucas 
in  Actis,  al  ayopaMi  &yot>Tai.  Et  Ser- 
vius  in  illud  :  '  Indicitque  forum.' 
Jos.  Scal. 

Forum]  Varro  lib.  iv.  de  L.  L. 
'  Quo  conferreut  suas  conlroversias, 
et  quae  vendere  vellent,  et  quo  quse- 
que  ferrent,  forum  appellarunt.'  Dac. 

'>  In  quo  judicia  fieri,  cum  pojmlo 
agi,  Sfc.]  Graece  diKaar-fipiov.  Vide 
•  cum  populo  agere.'  Idem, 

'  Cum  is,  qui  provincia  prcEest.fo- 
rum  agere]  Cic.  Epist.  fam.  4.  lib. 
111.  '  Malevoli  honiines,  qui  te  foruni 


Tarsi  agere,  statuere  miilta,  decer- 
nere,  judicare  dicerent,  cum  posses 
jain  suspicari  tibi  esse  successum.' 
'  Conventum  '  et  '  conventus  agere  ' 
pro  eodein  dicitur.  Cicer.  Verr.  27. 
'Scitole  esse  oppidum  in  Sicilia  nul- 
ium  ex  iis  oppidis  in  quibus  Prieto- 
res  consistere  et  conventum  agere 
solent.'  Ca'sar,  lib.  iv.  Belli  Gall. 
'  Fruuicnto  excrcitui  proviso,  in  Ita- 
liain  ad  conventus  agendos  piofectus 
est.'  Galli  dicunt  ttnir  ks  assises,  les 
estats.  Idem. 

i'  Cum  idforum  antiqui  app.  q.  n,  v.] 
Cicer.  lib.  ii.  de  Legib.  sect.  24. 
'  Quod  autem  Foruin,  id  est,  vestibii- 
lum  sepulchri,  bnstumve  usucapi  ve> 
tat,  tutetur  jus  sepulchroruin.'  Lo- 
quitur  Cicero  de  lege  12.  tab.  '  Fo- 
rum  bustumve  usucapi  nefas  esto. 
Fori  bustive  aeterna  aucforitas  esto.' 
Idem, 

'  Locus  in  navi,  sed  tum  m.  g.  est,  et 
pl.]   F'orus  non  tantuni  pro  loco  in 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    VI. 


275 


to  fori  significant  Circensia  spectacula,"  ex  quibus  etiam 
niinores  forulos  dicimus.  Inde  et  forare,  et  foras "  dare, 
et  fores,  et  foras,  et  forecula,^°  id  est,  ostiola  dicuntur. 

Fovii,"  qui  nunc  Fabii  dicuntur,  dicti,  quod  princeps  gen- 
tis  ejus  ex  ea  natus  sit,P  cum  qua  Hercules  in  fovea  con- 
cubuit.  Alii  putant  eum  primum  ostendisse  quemadmo- 
dum  ursi  et  lupi  foveis  caperentur. 

Fracebunt,  displicebunt.'! 

Frater "  a  Graeco  dictus  est  ^griTMg,^  vel  quod  sit  fere  alter. 


20  '  Pro /orecuk,  m. 
(ppaTup, 


habet/oiuia.'  Fulv.  Ursin.     Alii  libri/orcu/a. — 1  Al. 


NOT/E 


navi,  sed  etiam  pro  negotiationis  lo- 
co  masculine  dixerunt.  Ut  L\icilins. 
Vide  Nonium.  Charisius  lib.  i.  '  Fo- 
rum  neutro  genere  dicimus,  locnm 
rebus  agendis  destinatum,  aut  cum 
commercium  significamus.  Masculine 
autem  tabulata  navium,  ct  semper 
pluraliter,  quamvis  Gellius  fora  navl- 
nm  neutraliter  dixerit.  Et  Lucilius 
nfigotiorum  forum  masculine  extule- 
rit,  lib.  III.  Forus  olim  ornatus  lucer- 
nis.'  Immo  falsi  sunt  etiam  et  Festus 
et  Charisius,  cum  affirmant /ori  de 
tabulatisnavinm  phiraliterdici.  Nam 
et  singulariter  Ennius  extulit :  '  Mul- 
ta  foro  ponens,  ageaque  longa  reple- 
tur.'  El  Sallust.  '  111  um  nautis  fo- 
rum.'  Videlicet  forus  est  tabiila,  un- 
de  '  forum  aleatorium  '  vocat  Sueton. 
tabulam  sive  alveum  lusorium.  Et 
Gellius  de  Arione  lib.  xvii.  cap.  19. 
'  Stansque  in  summae  puppis  foro.' 
Fora,  id  est,  fabula.  Idem. 

"'  Fori  significant  Circensia  specta- 
culal  Hoc  est,  loca  erecta  in  Circo, 
unde  ludos  spectarunt.  Livius  lib.  i. 
sect.  36.  '  Tum  primum  Circo,  qui 
nunc  maximus  dicitur,  designatns  lo- 
cus  est.  Loca  divisa  patribus  equiti- 
busque,  ubi  spectacula  sibi  quisque 
facerent,  fori  appellati.    Spectavere 


furcis  duodenos  ab  terra  spectacula 
alta  sustiuentibus  pedes.'  Inde  per 
diminulionem  dicti  foruli,  id  est,  ar- 
mariola  sive  capsulae  ubi  reponuntur 
hbri.  Sueton.  August.  cap.  31.  Idem. 
"  Inde  et  forare,  etforas']  Immo  po- 
tius  a  foras  est  forum,  forus,  etforis, 
unde  forare.  Foras  auteni  a  Ovpa^e. 
Forsan  etiam  foris  melius  a  Svpa. 
Quod  Scaligero  et  Caninio  placuit. 
Idem. 

0  Fovii']  Veteres  pro  fodio  dixere 
faveo  et  foveo,  fovea  et  favea :  inde 
Foviiet  Facii,  qui  postea,  u  mutato 
in  b,  Fabii.  Sed  vide  Plutarcli.  in  vita 
Fabii  Maximi.  Plinium  lib.  xviii. 
cap. 3.  Idem. 

P  Ex  ea  natussif]  Hanc  Vindunam 
Evandri  filiam  vocant.  Idem. 

1  Fracebunl,  displicebunt]  Fracem 
Veteres  dicebant  faecem  expressam 
ex  oleis.  Inde  fracere  et  fracescere, 
moUescere,  putrefieri,  et  corrumpi. 
Gloss.  '  Fracescere,  i^iffraa-dai,  de- 
mutari,  corrumpi.'  Item, '  Fracidus, 
imepwpos,  exoletus  :'  et  quia  quee  fra- 
cida  et  corrupta,  ea  minus  grata  sunt. 
Inde  factum  ut  fracere  pro  displicere 
Veteres  usurparint.  Idem. 

'^  Frater]  Nigidius  hoc  apud  Gell. 
lib.  xiii.  cap.  3.  Ant.  Aug. 


276 


SEXTI   POMPEII    FESTI 


Fratilli/  villi  sordidi  in  tapetis. 

Fratrare '  puerorum  ^   mammae  dicuntur,  cum  primum  tu- 

mescunt,  quod  velut  fratres  pares  oriuntur :  quod  etiam 

in  frumento  spica  facere  dicitur. 
Fratria,"  uxor  fratris. 
Frausus  "  erit,  fraudem  commiserit. 
Fraxare,y  vigiliam  circumire. 
Fregellae,^  locus  in  urbe,  in  quo  civitatis  illius^   hospites 

habitavere. 


2  A\,  puellarum. — 3  Ed.  Scal./fZii. 


NOT^ 


Frater']  Postremuni  elynion  ex  Ni- 
gidio  referl  Gelliuslib.  xiii.  cap.  10. 
•  Fratris  autem,'  inquit,  '  vocabulum 
P.  Nigidius,  homo  impense  doctus, 
non  minus  arguto  subtilique  etymo 
interpretatur  :  frater,  inquit,  est  dic- 
tus,  quasi  fere  alter.'  Vide  Nonium. 
Et  hoc  firmari  videtur  cognomento 
Romuli  qui  allellus  dictus  est,  id  est, 
gemelhis,  aba/ier.  Tamen  magis  pla- 
cet frater  esse  a  (l>pdTcup,  sive  pofius 
ab  jEoHco  (ppaT-np.  ^paTopas  euim  di- 
cebant  sodales,  qui  erant  tjusdem 
tribus  vel  etiani  familia>,  nam  (ppa- 
rpta  est,  quasi  iraTpia,  iuserto  p.  Inde 
et  collegae  appellantur  confratres. 
Dac, 

'  FratiUi]  A  <ppaTTw,  munio.  Et  ita 
videntur  esse  villi  illi,  qui  in  oris  et 
extremitatibus  tapetium  relinquun- 
tur,  quare  optime  fimbricB.  Glossae 
veteres  '  Fratilli,  KpocraoL'  Nam 
Crossi  sunt  \iyvai,  X^naTa,  fimbriae. 
Idem. 

*■  Fratrare']  Vide  '  Sororiare.'  Ant. 
Aug. 

Fratrare]  Etfraterculare.  Vide  'So- 
roriare.'  Dac. 

"  Fratria]  Nonius :  '  Fratriae  ap- 
pellantur  fratrum  inter  se  uxores.' 
Gloss.    '  Fratria,  e(VoT57p.'   Audroma- 


cha  et  Heleiia  erant  fratriae.  Idetn. 

^  Frausus]  Livius  lib.  xxni.  *  qui 
capitalem  fraudem  ausi,  quique  pe- 
cuniae  judicati  in  vinculis  essent.' 
liege,  fraudemfrausi.  Plautus  Asina- 
ria :  '  Metuo,  in  commune  ne  quam 
fraudem  frausus  siet.'  Jos.  Scal. 

Frausus]  Plaut.  Asinaria  Act.  ii. 
Sc,  2.  *  Non  placet,  metuo  in  com- 
mune  ne  quam  fraudem  frausus  siet.' 
Vide  '  Nonium.'  Dac. 

y  Fraxare]  A  (ppaTTu,  munio,  quod, 
qui  vigilias  obeunt,  ii  sint,  velut  alio- 
rum  septum  atque  muninientim).  Ali- 
ter  paulo  tamen  Scaliger  in  coiijec- 
taneis  :  '  Frago  antiquum,  ut  pago, 
tago,  est  lcntare,  flectere :  Trapa  ri 
<|)pa76ij',  unde  cppdyvvixi,  c[\\od  significat 
lentare,  ut, '  lentare  remum,'  VirRilio, 
et,  '  lentare  arcum,'  Statio.  Ab  eo 
(ppdyeiv,  et  (ppaTTtiv  dici  coopfuni  pro 
ambire,  et  Latinum  priscum  fraxare, 
obire,  circuire  vigilias,  a  fiago,  ut  a 
velio,  vexo,  tago,  faxo ;  fraxatores 
ergo  custodes  circumientes  vigilias.' 
Idem. 

'•  Fregellcp]  Fregella;  urbs  olim  no- 
bilis  ad  fluvium  Lirimsita,  unde  post- 
quam  cives  Romam  commigrarunt, 
locus  ubi  habilavere  FregellcB  dictu» 
est.  Idem. 


DK    VERBORUM    SIGNIFICATION  K    LI B.    VI. 


277 


Fremitum  ^  dictum  vclut  ferimentum. 

Frendere  ^  est  frangcre  :  unde  est  faba  fressa  :  unde  et  den- 

tibus  dicimus  frendere. 
Frequentarium,  frequentem. 
Frigere''  et  frictum  a  Grasco  venit  ippiKsivA 
Fringilla''  avis  dicta,  quod  frigore  cantet,  et  vigeat:  unde 

et  frigutire. 
Frivola^  sunt  proprie  vasa  fictilia   quassa.     Unde   dicta 

verbafrivola,  quae  minus  sunt  fide  subnixa. 
Frontem^  antiqui  masculino  genere  dixere. 


4  Al.  (ppiye 


NOIVE 


a  Fremitum]  Imano  a  fremo,  qnod  a 
PpefMa).  Idetn. 

•>  Frendere'\  Propiie  dentibus  col- 
lisis  sonituni  edere,  vox  a  sono  ficta. 
Per  nietonyniiani,  dentibns  frangere. 
Gloss.  '  frendeo,  eA.aa>,  tero,  fiango:' 
inde  Pacuvins  in  Antiopa  '  fniges 
frendeo,  solas,  ac  sicco  robore.'  Se- 
renus :  '  Copia fanis  uti  frendentibus 
erutasaxis.'  Attius  Troadibus:  'Saxo 
fruges  frendam.'  Virg.  in  Ciilice :  *  ob- 
via  infrenderet.'  I nd e /ressus,  fractus, 
Cohiniel.  lib,  ii.  rap.  11.  '  Cicera  bu- 
bus  erui  loco,  fressa  faba  datur  in 
Hispania  Betliica.'  Et  Celsus  cap.  18. 
lib.  V.  Martial.  lib.  iv.Ep.  46.  '  Far- 
ris  seniodiiis,  fabaque  fress*.'  Vide 
'  Nefrendes.'  Idem, 

'^  Frigere^  A  (ppiKfiv  sive  <ppiyuv. 
Lege  (ppvyetv.  Glossariiim  :  '  frigit, 
(ppvyei,  T-qyavl^ii.'  Sartat;ine  torret. 
Inde  '  frictae  nuces,'  Plauto  ;  '  fric- 
tuiii  cicer,'  Horatio.  Idem. 

d  Fringillal  ^-k^vos.  Jos.  Seal. 

Fringillal  Nonius:  '  Frigere  est, 
et  frigutire  et  fritinire,  subsilire  cuiii 
sono,  vel  erigi  et  exsilire,  qnod  quaj- 
cumque  friguntur  vel  frigent  nimio 
calore  vel  frigore,  cum  sono  snsuni 
subsiliunt.'  A  /rigutire  igitur  sive 
fringutire  erit  fringillus  &\vefringilla, 


avis  sie  dicta  quod  crebro  snbsiliat 
et  subsultet  cuni  sono.  Sic  afritin- 
nire,  fritinmis,  e.t  per  diminutionem 
fritillus,  vasculum,  turricnla,  in  quo 
tesserae  fritiniunt,  cum  sono  subsi- 
liunt,  concussapque  agitantur.  At 
Varro  innuit  fringutire  et  fritinnire 
voces  esse  a  sono  effictas,  et  iliam 
fringillaruni,  hanc  hirundinum  pro- 
priani ;  sed  per  nietaphoram  ad  ho- 
mines  transferri.  Ejus  verba  snnt  lib. 
V.  de  L.  L.  '  Ejusdem '  (Ennii)  '  ab 
hirundine,  Nefrende  fritinnisuaviter. 
M.  Actius  in  Casina  a  Fringuilla, 
Quid  fringutis,  quid  istuc  tam  cupide 
cupis.=  '  Inde  Fulgentius  '  Frigutire,' 
inqnit,  '  est  subtiliter  adgarrire,'  et 
affert  locum  Plauti  quem  laudat  Var- 
10  :  '  Quid  fringutis,'  &c.  Dac. 

e  Frivola]  Afrio,  contero,  imminuo. 
BudEBHs  annot.  in  Pandect.  Sumitur 
pro  supelleclili  tenui  Ulp.  leg.  ii. 
§  4.  D.  de  pigner.  act.  '  Non  enim 
credibile  est  hoc  convenisse,  ut  ad 
universam  pensionem  insulas  frivola 
nica  teneantur.'  Seiiec.  lib.  Contro- 
vers.  III.  '  Ego  illos  in  frivolainvi- 
tavi  nostra.'  Idetn. 

'  Frontem]  Vide  '  Corius.'  Ant. 
Aug. 

Frontem.]  Vide  '  recto  fronte.'  Dac. 


278 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Frugamenta»  a  frugibus  appellata. 

Fruniscor''  et  frunitum  dixit  Cato,  nosque,  cuni  adhuc  di- 

cimus  infrunitum,  certum  est  antiquos  dixisse  frunitum. 
Frutinal,^ '  templura  Veneris  fruti.^ 


5  Al.  Frucinal.  Vid.  inf.— 6  Quidara  libri //■«<«  vel/ci/g-i. 


NOT^ 


s  Frugamenta]  An  legendiim  fru- 
menta?  an  existimavitFestn.s/)M>nen<a 
dicta  quasi  frugamenta,  a  fiugibus  ? 
Dubito.  Frugis  etfrumenta  a  fiiien- 
do.  Fruges  sunt,  quae  siliqiia  seu  fol- 
liculo  continentur,  ut  faba,  liipinuni, 
et  reliqua  legumina  ;  frunifnta,  qiiae 
liabent  aristain.  Interdum  tamen 
frugis  nonien  generale  est.  Et  Julia- 
nus  Juriscousultus  D.  de  Verbor. 
signif,  I.  Lxxvii.  tradit  '  frugem  ap- 
pellari  omnem  reditiim,  non  solum, 
qui  ex  fruinentis  aut  leguminibus, 
verum  etiam,  qui  ex  vino,  vel  ex  sil- 
vis  CJeduis,  vel  creteefodinis,  lapici- 
dinis  percipitur.'  Idem. 

^  Fruniscorl  Quod  ait  viilgo  dici 
infiunitum,  iisusest  Senecade  Bencf. 
lib.  iii.  '  Infruuita,'  inquif,  '  et  anti- 
quaria  est,  quae  nesciat  matrimonium 
vocari  uuuin  adulterum.'  Infrunitiis 
ergo  plane  est,  quod  Grsecis  ci.veip6- 
Ka\os.  Ad  quem  sensiim  videtiir  ac- 
cepisse  interpres  vetiis  Latinus  bib- 
liorum  sacrorum.  Nam  in  lib.  Sa- 
pientias  Jesu  filii  Siracli  ita  legitur  : 
'  Animo  inreverenti  et  infrunito  ne 
tradas  me,  Doniine,'  Est  autem  locus 
cap.  23.  Ex  quibus  verbis  apparet 
miitilumessecodicemGrapcum,in  quo 
tautum  legitur  :  KOi\ias  ope|is  Koi 
cvvoviriacrijihs  /^r;  KaraAaPeTuadv  fxi.  Kal 
^vxTi  avatSil  fir)  TrapaSds  fxe.  Ut  Iter, 
itiner,  Jecur,  Jecinor,  Se,  sine  ;  sic 
Fruor,  fruinor,  Fruiscor,  fruiniscor, 
et  fruniscor,  Jos.  Scal. 

Fru7iiscor  et  frunitum'\  Gelliiis  lib. 
XVII,  cap,  2.  ad  illud  Q,  Claudii  pri- 


mo  annali  :  '  Domus  suas  quemque 
ire  jubet  et  sua  omnia  frunisci.'  *  Ra- 
rius  quidem,'  inquit,  '  fuit  in  atate 
jM.  TiiUii,  ac  deinceps  infra  rarissi- 
mum  :  dubitatumque  est  ab  imperi- 
tis  antiquitatis,  an  Latinum  foret. 
Non  modo  autem  Latinum,  sed  ju- 
cundius  amceniusqiie  etiam  verbum 
fruniscor  factum  est,  quam  fruor.  Q. 
Metellus  Numidicus,  qui  caste  pure- 
que  lingua  usus  Latina  videtnr,  in 
epistola  quam  exul  ad  Domitios  mi- 
sit,  ita  scripsit :  Ego  neque  aqua  ne- 
que  igni  careo,  et  siimma  gloria  fru- 
niscor.  Nsvius  in  Atellana,  qua: 
Partus  inscripta  est,  hoc  verbo  ita 
ntitur  :  Quod  magnopere  quassierunt, 
id  frunisci  non  queunt.  Qui  non 
parsit  apud  se,  frunitus  est.'  Hzec 
Gellius.  Ut  fruor,  fruiscor,  sic  a 
fruinor,  fruiniscor,  et  per  syncopen 
fruniscor,  A  fruniscor  frunitus ;  et 
infriinitus  proprie  dictus  homo,  qui 
rebus  frutiisci  nesciret,  vel  hoino  nul- 
lius  frugis,  sed  postea  homo  agrestis 
insulsus  aneip6Ka\os.  Nisi  nialis  fru- 
niscor  geminam  oliin  habiiisse  notio- 
nem  ;  unam  fruendi  a  friior,  alteram 
sapiendi  a  (ppoveoo.  Unde  '  infrunitus 
&ppwv.'  Sipontinus  :  '  Frunitus  dici- 
tur  prudens,  hoc  est,  is,  qiio  perfrui 
licet ;  siciit  a  eontrario  infrunitus, 
insipiens,  ac  stolidus,  qiii  nulli  usui 
est.  Sed  nos  frunitiim  et  infrunitum 
a  Graeco  potius  deducta  existima- 
mus  ;  nam  Graeci  <ppovlfiov  pruden- 
tem,  &(ppova  dcmentem  dicunt.'  Dac. 
'  Frutinul]  Si  liceret  in  priuia  lite- 


DE    VERBORUM    SIGNTFICATIONE    LIB.    VI. 


279 


Frux  fiugis''  dixerunt  antiqui  fructam  et  fructum.'^ 
FuciLis  ^ '  falsa;  dicta  autem  quasi  fucata.^ 


7  Vide  Notas.— 8  Al.  Futilis.—9  Quidam  libb.  fucilia. 


NOTiE 


ra  erratnm  librarii  existimare  in  hoc 
nomine,  ut  in  aliis  quibnsdam,  Eru- 
cinal  potius  scriberem,  teniplum  Ve- 
neris  Erucinae  :  id  fuisse  duplex  Ro- 
mae  in  Capitolio,  et  ad  portam  Colli- 
nam,  testatiir  Livius  lib.  xxii.  xxiii. 
XXX.  XL.  Extat  etiani  denarius  C. 
Considii  Noniani  cum  templo,  in  quo 
ERUC  scriptum  est.  Illud  vero,  quod 
in  Sicilia  Erycinae  Veneri  erat  dica- 
tum,  laudatores  non  dcsiderat.  Sed 
nil  temere  affirmandum  esse  reor. 
Ant.  Aug. 

Frutinal]  Veneris  Fruti  niemine- 
runt  Solinus  :  '  Dum,'  inquit,  '  simu- 
lacrum  dedicat  Veneri  matri,  quee 
Fruti  dicitur.'  Ilem  Augiistinus  lib. 
IV.  cap.  21.  de  Civit.  quam  '  Divam 
Fruti  Seiam  '  vocat.  Triuni  horum 
testimoniis,  Solini,  Festi,  Augnstini 
cur  fidem  elevemus,  quominus  Fruti- 
nal  legamus,  causiE  non  est.  At  Erii- 
cinae  Veneris  templum  fnit  Romae. 
Quid?  propterea  non  erit  et  Veneris 
Fruti,  praesertini  cum  constet  fuisse 
Venerem  cognomine  Fruti?  Neque 
nos  non  vidimus  nummum  Cousidii 
Noniani :  ejus  enim  copiam,  et  alio- 
rum  vetustatis  monumentorum,  nobis 
fecit  Christophorns  Neytter  Augus- 
tanus.  At  Glossarinm  Erucinam  non 
Venerem,  sed  Isim  putat ;  '  Erucinae, 
"lo-iSos.'  Male  liodie  Erndnae  :  A  Ve- 
nere  Fruti  dicta  est  Frutilla,  tuy^, 
quia  Veneri  dicata  est.  Glossae  :  *  Si- 
ne  dubio  Fruti  detruncatiun  ex  'Appo- 
8iTrj.'  Naui,  cnm  post  tenipora  Nu- 
mae  in  nrbem  Venus  recepta  sit,  non 
potuit  haberc  nomen  Latinum,  sed 
Graecnm  Afiodite,  qnod  distortiini  in 
Fruta,  seu  Fruti  :    sic  etiam  diceba- 


tur  Venus  Murti,  ut  Venus  Fruti. 
Varro :  '  Intimus  circus  dictns  ad 
Murtim.'  Utrumqiie  antem  potest 
dici  et  Fruti  et  Frutis ;  itera  Murti 
et  INIurtis.  Jos.  Scal. 

Frutinal]  Atqui,  si  ita  sit,  Venus 
et  Frutis  idem  est.  Non  potest  igi- 
tnr  Frutis  esse  Veneris  cognomen- 
tum.  Quare  potius  legendum  Fru- 
cinal,  templum  Venerisfrugi.  Frucinal 
pro  Fruginal.  Et  ita  '  Venus  frugi ' 
coelestis  ilia  Venus  sit.  Sed  mihi 
maxime  placet,  ut  Frutis  dicatur  a 
fruor,  nempe  fructus,  frutus,  frutis. 
Vide  Salnias.  in  Solin.  cap.  8.  Dac. 

^  Fritxfrugis]  Futo  ita  distinguen- 
dum,  et  siippienilHin  :  Frux,  frugis 
dixerunt  untiqjii.  Mox  a  capite,  Fruc- 
tum  etfructam  a  fruor.  Frux  qnidem 
dixit  Ausonius  imitalione  Veterum  : 
'  Ante  equidem,  campis  quam  spicea 
siippeteret  frux.'  Fructus  suni,  et 
perfructus  aliquam  rem,  dixerunt  Ve- 
teres,  inter  quos  Lucretius,  Jos.  Scal. 

Fruxfrugis]  Scaliger  haec  ita  dis- 
tingnit  et  supplet :  Frux,frugis  dix- 
erunt  anliqui.  Et  a  capite  :  Fructum 
etfruclam  afruor.  Nihil  muto.  Nam 
sic  saepe  Festiis.  Distinctio  tautum 
post  antiqui  ponenda  est.  De  recto 
frux  vide  Varronem  lib.  viii.  Auso- 
nius  Veteressecutus : '  Ante  equidem, 
campis  quam  spicea  suppeteret  fnix.' 
Fruclus  autem  et  fructa  pro  fruitus. 
Lucret.  lib.  iii.  '  Sin  ea,  quae  fructus 
cumqne  es,  perire  profnsa.'  Item  : 
'  Oinnia  perfructns  vitai  praemia, 
niarces.'  Dac. 

'  FuciUs]  A  fuco,  ut  ab  lierba,  her- 
bilis,     Nihil  niutandum.  Jos.  Scal. 


280 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Fulgere  ™  prisci  pro  ferire  dicebant,  iinde  fulgur  dictum 

est. 
Fulguritum  "  id,  quod  est  fulmine  ictum  :  qui  locus  statim 

fieri  putabatur  religiosus,  quod  eum  Deus  sibi  dicasse 

videtur.'° 
Fulmen°  dictum  a  fluore  "  flammae. 
Fundus  P  dicitur  ager,  quod   planus  sit  ad  similitudinem 

fundi  vasorum.     Fnndus  quoque  dicitur  ^*  populus  esse 

rei,  quam  alienat,  hoc  est,  auctor. 


10  Ed.  Scal.  videvetur.— II  Qniiam  \ihb.fulvore.\et.  cod.fulgore. 


NOT.E 


"■  Fulgere']  Falsnm  erit  qnod  ait 
Festus,  nisiferire  intelliijas  de  fulgo- 
re  et  coruscatione  :  Fulgur  eniin  pro- 
prie  est  ignis  sive  coruscatio  cum 
fulmineemicans;  fulmen  telum  ipsum 
quod  mittitur.  Etsi  postea  frequen- 
ter  fulgur  pro  fulmine,  ut  infra  ful- 
guritum  quod  fulgure,  id  est,  fulmine 
cilum  est.  Dac. 

"  Fulgiiritum]  'Locus  fulguritus," 
rdiros  KfpawoTrXi]^,  qui  bidenfal  dicitur. 
Vide  '  bidental.'  Idem. 

°  Fulmen]  Inimo  a  fulgore,  ut  in 
vet.  cod.  prohat  Varro  lib.  iv.  de  L. 
L.  Nam  etsi  ignis  proprie  manarc 
dicatur  et  Huere,  ut  apud  Liicret. 
'  Quain  noster  fluat  e  tedis  terrestri- 
biis  ortiis;'  et  Callimacli.  liym.  in 
Dian.  t6  pa  Trarphs  airuard^oucn  Kepau- 
vol ;' '  qnA\n  (liicem)  palris  tli.stillant 
fulmina  ; '  a  fiuore  taiiien  esse  nequit 
fiilmen,  nisi  transpositis  literis  quasi 
fluimen.     Quod  ineptiim  est.  Idem. 

P  Fnndus]  Ciceio  pro  Balbo  ita 
fieri  populum  fiindum  scribit  :  '  si 
ciim  jiississet  populus  Koiii.  aliqiiid, 
si  id  adscivissent  socii  popiili,  ac  La- 
lini ;  et  si  ea  lex,  quani  nos  habere- 
mus,  eadein  in  populo  aliqiio  tam- 
qu/m  in  fundo  resedisset,  iit  tiim  lege 
eadom  is  populus  teiieretur.'     Signi- 


ficare  autem  auctorem  ex  sententia 
accusatoris  Balbi  crediderim.  '  Ne- 
gal,'  inquit,  '  ex  fojderato  populo 
quemquam  potuisse,  nisi  is  populus 
fiindus  factiis  esset,  in  lianc  civita- 
tem  venire.'  Et  postea :  '  Potuit 
magisfundiis  popuhis  Gaditanus  tieri, 
quoniam  Iioc  magnopere  delectare 
verbo,  si  tum  fit  fiiiidiis,  cum  scita 
ac  jussa  nostra  sua  sententia  compro- 
bat,  quam  cum  bospitium  fecit?' 
Plrtutus  in  Trinummo:  'Nunc  mihi 
is  propere  conveniendus  esf,  ut  quae 
cum  ejiis  Filio  egi,  ei  rei  fiindus  pa- 
ter  sit  potior  :  co.'  Adde  Gell.  lib. 
XVI.  cap.  13.  et  lib.  xix.  cap.  8.  Ant. 
Aug. 

Fundus]  A  Gra^co  jSuebs,  inius,  sive 
poliiis  /8eV0os,  profiinditas:  nam  fun- 
dus  priina  notione  iiotat  imum  putei, 
fluvii,  dolii.  Postea  de  agro  cum  se- 
dificiis  usurpatus.  Duc. 

'I  Fundus  quoque  dicitur]  Ciccro 
pro  C*cinna  :  '  Iii  jiidicium  non  ve- 
nire  iitriim  Capciniia  possedit,  niiilto 
etiam  niinus  quari,  Cacinna  fiindus 
sit  nec  ne  :  nie  tamen  dociiisse  fun- 
dum  esse  C*cinnam.'  IdemsaRpe  in 
oratione  pro  Balbo.  Usus  est  etiani 
Plaiit.  Trinum.  act.  v.  sc.  1.  '  Nunc 
mihi  is  propere  conveniendus  est,  ut 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    VI. 


281 


Funebres  tibiae  '  dicuntur,  cum  quibus  in  funere  canitur : 

quas  Flamini  audire'  putabant  illicitum. 
Furcilles,*  sive  furcilla,'"  quibus  homines  suspendebant. 
Furnalia,''"  sacra  Furinae,  quam  Deam  dicebant. 
Furum  genitivus  pluralis  a  fure. 
Furvura  "  nigrum,  vel  atrum  :  hinc  dicta  furnus,  furiae,^  fu- 


12  Vide  Notas  inf.- 
Furinalin. 


-13  Quidam  libb.  FurriHaHa.     Legendum  monet  Uac. 


quae  cum  ejus  filio  Egi,  ei  rei  fun- 
dus  pater  sit  potior  :  eo.'  Fundus  igi- 
tur  dictus  auctor,  quo<l  sit  veiuti  so- 
lum  et  firuiamenltini.  Idein. 

^'  Fuiiebres  tibia;'^  Nam  fimeribus 
tibiae  addebantur :  Ovid.  v.  Fast. 
'  Cantabat  fanis,  cantabat  til)ia  ludis, 
Cantabat  moestis  tibia  funeribus.' 
Item  de  tibicinum  ntmiero  :  '  Adde, 
qtiod  /Ediiis  poiiipam  qui  funeris 
irent  Artifices  solos  jusserit  esse 
decem.'  Erat  in  leg.  12.  tab.  *  De- 
cem  tibicinis  adliibeto.'  Servius  au- 
lem  ad  V.  /Fiieid.  notavit  antiquae 
consueludinis  fuisse,  ut  majoris  aeta- 
tis  funera  ad  tui)am  proferrentiir,  mi- 
noris  vero  ad  tibias.  Inde  Papinius 
Theb.  VI.  '  Tibia  cui  teneros  suetum 
producere  manes.'  Idem. 

*  Quas  Flamini  audire]  Flamini  ta- 
nien  fuiius  exequi  non  est  religio. 
Gellitis  cap.  15.  lib.  x.  Idem. 

'  FurciUes]  Immo  quibiis  aliquid 
movebant.  Furcillis  uiovere,  expel- 
lere,  ejicere,  etLatinis  proverbialiter 
efl^ertur,  et  Graecis  ipsis,  qtii  SiKpdvois 
wOelv  dicunt,  adeo  ut  ne  inferiurum 
«|uidem  temporum  Gra-ci  ignorarint. 
Cfdreiitis:  rovs  jSacriAiKoi/s  Brjcravpovs 
KivaiSoLS,  Kol  aaix^uKKjTplais,  Ka\  dpxv<^- 
Tpiai,  Koi  aKoKiaTtci/  SXeov  irXriBvi  SiKpa.- 
vois  oKois  airoKfvovvTos.  Non  est  dii- 
biiim,  (|iiiii  ea  verba,  ijuibus  homines 
suspeiidetiant,  sint  empl.istrum  ipsius 
Pauii  breviatoris.  Jos.  Scal. 

Furcilles,  sive  furcilla']  Existimo 
Festum   loqui  de   furcis   poenalibus, 


NOT;E 

ad  quas  nocentcs  alligati,  et  ita  cir- 
cumducti,  in  iis  postea  tollebantur. 
Quare  temere  Scaliger,  qui  verba  ista, 
qiiibus  homines  suspcndebant,  Pauli  em- 
plastrtim  pronuntiavit.  Sane  si  quid 
hic  tentandum  esset,  crederem  vo- 
cem  addendam,  nempe:  quibus  ho- 
mines  onera  suspendebant.  Ut  de  ae- 
rumnulis  quibus  religatas  sarcinas 
viatores  gerebant  Festus  locutussit ; 
nam  et  furcillae  dicebantur.  Vide 
'  iErnmnulae.'  Initio  etiam  legendum 
furcilles,  sive  furcilliB.  Dicebantur 
enim  furcilles  et  furcillae,  ut  'caules,' 
'  caulap,'  &c.  Dac. 

"  Furnalia]  Varro  lib.  v.  de  Lin- 
gua  Lat.  '  Furinalia,'  et  lib.  iv.  et  vi. 
'  FurinalisFlamen,'  et  *  Furinales  fe- 
riae.'  In  fastis  inariiioreis  8.  Kal. 
Aug.  FvRH.  hoc  est  Furrinalia.  Ita 
credeiidum  est  Deam  ipsam  Fuiri- 
nam  esse  appellatam.  Ant.  Aug. 

Furnalia]  heg,efurinalia:  Var.  lib. 
v.de  L.  L. '  Furinalia  aFurina,  quod 
ei  Deae  feria;  publicae  dies  is,  ctijus 
Deae  honos  apud  antiquos  :  nani  ei 
sacra  instittita  annua  et  flamen  ad- 
tributus :  nunc  vix  nomen  notum 
pauf  is.'  Furinalia  erant  8.  Kalend. 
Atigust.  Fiirina  eadem  quae  Furia. 
Vide  Lil.  Gyraldi  Syntagma.  Dac. 

"  Furvum]  Furvus  est  color,  qui 
ex  adu>tione  comparatur.  A  ferveo, 
quasi/fjcus.  Vel  ut  Vossius  a  (pw^u 
torreo,  Nam  et  olini  dicebant /usuus. 
Idein. 

y  Hinc  dicta  furnus,  furia]  Furnus 


282 


FESTI    DE    VERB.   SIGNIF.    LIB.  VI. 


nus,  fuligo,  fulgus,  fumus.     Furvum  bovem/  id  est,  ni- 

grum,  imraolabant  Averno. 
Futare,''  argucre  est :  unde  et  confutare.    Sed  Cato  hoc  pro 

saepius  fuisse  posuit. 
Futiles  ^  dicuntur,   qui  silere   tacenda  nequeunt,   sed   ea 

eflfundunt:  sic  et  vasa  futilia  a  fundendo  vocata. 


NOT;E 


quidem  a/«;To  lecte  duci  possit,  sed 
in  reliqiiis  Festus  ineptus  est ;  Furia 
enim  afurere  ;fuligo  zfumo,  quasi  fu- 
viiligo ;  Funus  a  funalibus,  sive  potius 
a  <p6vos.  Fumus  ab  jiiolico  (pvtJ.os,  pro 
6vfiis,  TTvor],  drjp.  aer,  spiritus.  Idem. 

^  Furi-um  botem]  Diis  inferis  lios- 
tia  furva  faciebant.  Virg.  vi.  ^Eneid. 
'  Quatuor  hic  prinmm  nigrantes  ter- 
ga  juvencos  Constitiiit.'  Et  paulo 
post :  '  Ipse  atri  velleris  agnam  JE- 
neas  matri  Eumenidum  magnaeque  so- 
rori  Ense  ferit.'  Idem. 

a  Futare]  Isidorus  :  '  Futo,  i\iyx<^-' 
Jos.  Scal. 

Futare]  Proprie  futo,  quod  erat  vas 
aquarium,  aquam  ferventem  compes- 
cere.  Varr.  lib.  iv.  de  L.  L.  '  Vas 
aquarium  vocant  futum,  quo  in  tri- 
clinio  allatam  aquam  infundebant.' 
Et  proprie  Titinuius  in  Setina  :  '  Co- 
quus,  ahenum  quaudo  fervit,  paulla 
confutat  trua.'  Inde  per  metapho- 
ram  futare,  arguere.  Gloss.  '  futo 
i\4yx<'','  a  quo,  confutare,  refutare. 
Idem. 


i»  Futiles']  Lutatius  Grammaticus: 
'Fntile,  vas  lato  ore,  fnudo  angusto, 
quo  utebantur  in  sacris  Deae  Vestie  : 
quia  aqua  ad  sacra  Vestffi  in  terra 
non  ponitur.  Quod  si  fiat,  piaculum 
est.  Unde  excogitatuni  est  vas,quod 
stare  non  posset,  sed  si  positum,sta- 
tim  funderetur.  Cnde  et  homo  com- 
missa  non  retinens,  Futilis  dicitur.' 
Hasc  ille  vetus  Grammaticus.  AtTe- 
rentins  in  Eunucho  vas  futile  intelli- 
git  plenum  rimarum.  Jos.  Scal. 

Futiles]  Donat.  And.  act.  iii.  sc.  5. 
'  Futili,  id  est,  levi,  a  vase  quod  futile 
dicitur,  quod  non  deponunt  ministri 
sacroruni,  quod  est  acuto  fundo  et 
patulo  ore,  eoque  instabile  est.'  Idem 
Phorm.  act.  v.  sc.  1.  'Effutiretis  est 
eloqueremini,  evacuaretis,  exinanire- 
tis,  ab  eo,  quod  est  effundere.  Trans- 
latio  est  a  vase  futili  nomine,  qiiod 
patulo  ore,  fundo  aciitn,  in«tabile,  ni- 
hil  prorsus  continet.  Uiuie  fiililis  di- 
cilur  ejusmodi,  ut  nihil  intra  se  con- 
tineat,  et  semper  inaiiis  sit.'  Duc. 


SEX.  POMPEII  EESTI 

DE 

VERBORUM    SIGNIFICATIONE 
LIBER  VIl. 


Gaia  "  Csecilia  appellata  est,  ut  Romam  venit,  quse  an- 


NOTiE 


a  Gaia]  Pauli  errorem  pothis  quam 
Festi,  vel  Verrii,  crederem  in  lioc  ge- 
nere  scripturee :  in  quo  post  Con- 
stantinum  omnes  paene  librarii  et 
marmorum  incisores  errabant.  Iso- 
tum  est,  illud  Quintiliani  Caium,  et 
Caiam  scribi:  dici  vero  Gaium  et 
Gaiam.  Paulum  nou  errasse  arbitror, 
cum  viderim  antiquissimum  Festi 
fragmentum  ordine  literarum  scrip- 
tum  ;  et  Verrius  eundem  ordinem  se- 
cutus  fuerit,  in  libris  de  verborum 
signiticatione.  Secnti  igitur  sunt  so- 
num,  non  figurani  literae:  vel  cum 
ipsi  alio  loco  scripserint,  imperitimu- 
tarunt,  erratum  librariorum  esse  pu- 
tantes.  Quod  ad  rem  ipsam  attinet, 
vidend.Plutar.  in  Problem.  Plin.  lib. 
VIII.  cap.  48.  Julius  Paris  in  epi- 
tome  Valerii  Maximi  de  praenoinini- 
bus.  Sed  et  observatum  est,  omnes 
mulieres,  quag  alio  praenomine  care- 
rent,  Caias  dictas,  earumque  libertos 
Caii  praenomine  plerumque  appella- 
tos  :  seque  CaicB  libertos  dixisse.  Vi- 
dend.  Cicero  pro  L.  Muraena,  et  Ve- 
lius  Longus  de  Orthogr.  Ant.  Aug. 


Gaia  Ccecilia']  Ex  Quintiliano  ta- 
men  Caia  et  Caiits  per  C  scribebatur, 
sed  Gaia  et  Gaius  pronuntiabatur  per 
G.  Ejus  verba  sunt  lib.  i.  cap.  7. 
'  Quid  qua;  scribuntur  aliter  quam 
enuntiantur?  Nam  et  Gaius  C  li- 
tera  notatur,  quae  inversag  mulierem 
declarat:  quia  tam  Caias  esse  voci- 
tatas  quam  Caios,  etiam  ex  nuptiali- 
bus  sacris  apparet.'  Quod  ad  morem 
attinet,  idem  Valer.  Max.  '  Cete- 
rum  Caia  usu  snper  omnes  celebrata 
est :  Fertur  enim  Caiam  Caeciliam 
Tarquinii  Prisci  regis  uxorem,  opti- 
niam  lanificam  fuisse.  Et  ideo  insti- 
tutum  fuit,  ut  novoe  nuptae  ante  ja- 
nuam  mariti  interrogatae  quanam  vo- 
carentur,  Caiam  esse  se  dicerent.' 
Vide  Plutarcb.  in  problem.  Plin. 
lib.  VIII.  cap.  48.  Cicer.  pro  Murae- 
na,  qui  id  facete  cxagitat.  '  Quia,' 
inquit,  '  in  alicujus  libris  exempli 
causa  id  nomen  invenerunt,  putarunt 
omnes  mulieres  quae  coemtionem  fa- 
cerent,  Caias  vocari.'  Vide  Velium 
Longum  de  Orlhographia.  Dac, 


284  SEXTI    FOMPEII    FESTI 

tea  Tanaquil  vocitata  erat  iixor  Tarquinii  Prisci  repfis 
Romanorum:  quae  tantae  probitatis  fuit,  ut  id  nomen 
ominis  boni  causa  frequentent  nubentes,  quam  summam 
asseverant  lanificam  fuisse. 

Galbeum,*'  ornamenti  genus. 

Gallam'^  bibere,  ac  rugas  c^nducere  ventri,  cum  ait  Luci- 
lius  ;  prasmonet  parsimonia  esse  utendum,  neque  gulae  in- 
dulgendum,  ventremque  coartandum. 

Galll,'^  qui  vocantur  Matris  Magnae  comites,  dicti  sunt  a 
flumine,  cui  nomen  estGallo:  quia,  qui  ex  eo  biberint,  in 
hoc  furere  incipiant,  ut  se  privent  virilitatis  parte.  Alii 
putant  ideo  eos  sibi  genitalia  incidere,  quia  violaverint 
nomen  patris,  matrisve,  ne  possint  ipsi  fieri  parentes. 

Ganeum  "^  antiqui  locum  abditum,  ac  velut  sub  terra  dixe- 
runt.  Terentius :  Ubi  illum  quajram  ?  credo  abductum ' 
in  graneum. 


1  Alii  libb.  abditum  vel  ohductutn. 

NOT^ 

*>  GalbeuTTi]  Vide  '  Calbeos.'  Idem.  viiidem  Cybelen    altasque  Cclaenas 

<=  Gallam]  Liicii.  lib.  xv.  apud  No-  Amnis  it  insana  nomine  Gallus  aqua. 

nium  :  '  Qujb  gallam  bibeic  ac  lugas  Qui   bibit   inde,   furit :    procul    liinc 

couducere  ventri  Farre  aceroso,  oleo  discedite,  qnis  est  Cura  bonae  men- 

decumano,  panecoegit  Cumano.'  Sic  tis,  qui  bibit  inde  furit.'    Herodianus 

euim  scribendi  sunt  hi  versus.  Ant.  iu  Commodo:  UdKaifiiv^pvyes  wpyla^- 

Avg,  ov  eVi  T(j5  iroTaju.^   rdWto  ■Kapa^piovTi, 

Gallain  bibere]  Integrum  Lucilii  lo-  d<^'  ou  tV  firoDVvjxiav  pipovffiv  ol  tjj  Qec^ 

cum  aftert  Nonius  in  voce  *  acero-  rofilai  kpuixtvoi.   '  Antiquitus  Phryges 

suni,'  ex  Annal.  xxv.    '  Qiiae  Gallam  Or^ia   celcbrabaiit  ad  fluenta  fluvii 

hibere   ac   rugas   conducere    ventri,  Galli,  a  quo  nomen  habueie,  qui  Deaj 

Farre  aceroso,  oleo  decuinano,  pane  castrati  consecrantur.'  Idem. 
coegit  Cuinano.'     Galla  est  fructus         ^^  Ganeum]  Terent.  in  Adelph. '  Ubi 

sub  aulumnum  arboribus  iunascens,  ego  illum  quneram?'  Ant.  Ang. 
prapcipue  robori,  Gall.  noi.v  de  galle.  Guneum]  LocusTeient.  est  Adelph. 

Ejus  sapor  asper;  quare  vinum,qnod  act.  iii.  sc.  3.  nbi  Donat.  '  Veteres 

atruin    esset,  et   asperiim    ad  instar  gaiieum    ineritoriam    tabernam   dix- 

gallae,  Gallaiu  dixere.  Dac.  erunt,  airh  rfis  yas ,  tout    effri  rrjs  yrjs. 

*•  Galli]  Sacerdotes  Rhea;  castrati,  Quod  ipsa  sit  in  tt-rra,  non,  ut  Caena- 

a  Gallo  fluvio   Phrygiae.     Ovid.  iv.  cula,  superius.'     Er^o  ganeum,  quasi 

Fast.  '  Cur  igitur  Gallos,  qui  se  exci-  yavtTov,  a  ya,  sive  poiius  ydva,  ut  Ve- 

dere,  vocamus,Cuin  tantuin  aPhry-  teres   dicebant,    si    fldes    Hesychio. 

gia  Gallica  distet  humus  ?  Inter,  ait,  At  Julius   Caesar  Scaliger  Exercit. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.    VII. 


285 


Gannitio/  canum  querula  murmuratio. 

Galearia^  s  a  galearum  similitudine  dicta. 

Gaudium  ^"  «tto  toO  yawpjav  dictum. 

Gaulus/  genus  navigii  paene  rotundum. 

Gemursa  ^  sub  minimo  digito  pedis  tuberculum,  quod  ge- 

mere  faciat  eum,  qui  id  gerat. 
Genas  ^  Ennius  palpebras  putat,  cum  dicit  hoc  versu :  Pan- 


2  Al.  Galeria  vel  Galerita. 


aOTIE 


cccxviii.  Sect.  11.  ait  ganeum  dici  a 
yivos,  hoc  est,  gaudium,  ydtwirBai, 
gaudere,  nempe,  quod  homines  lae- 
tam  voluptariamque  vitam  ibi  agi- 
tent.  Dac. 

f  Gannitiol  A  yivvvffQai,  gaudere, 
proprie  de  canibus,  qui,  ut  ait  Lucre- 
tius  :  '  Gannitu  vocis  adulant.'  Qui- 
dam  vulpibus  etiam  tribuunt.  Idem. 

e  Galearia^  Lege  Galerita.  Gale- 
rila  et  galeritus  avis  dicta  ab  apice, 
quem  habet  in  capite,  galeae  speciem 
referente.  A  Grzecis  similiter  K6pv- 
Sos,  KopvdaXhs,  et  Kopv5a\\s  dicitur: 
nam  KSpvs,  galea.  Galeria  hic  locum 
habere  non  potest  :  nani  Galeria 
tribns  a  Galeso  fluvio  nomen  habuit, 
sive  ab  alio  quovis  loco.  Idem. 

•»  Gaudiuml  Immo  potius  a  yaOew 
slve  potius  a  ya$4a>,  laetor,  gaudeo. 
Idem. 

'  Gaulus]  Navis  Phoenicia  rotunda: 
nam  Graeci  veteres  usque  ad  Jasonem 
et  Argonautas  rotundis  soium  navi- 
bus  utebantur.  Unde  Plin.  lib.  vii. 
cap.  56.  '  Longa  nave  Jasonem  pri- 
mum  navigasse  Philostephanus  auc- 
tor  est.'  Aristoph.  in  avibus  :  roGAoi' 
KTwfiai  Kol  vavK\.r}pu).  '  Navem  possi- 
deo,  et  guberno,'  Ubi  Schol.  yav\os, 
ioiviKiKhv  aKd(pos.  Et  Callimach.  Kv- 
irpSde  ^iS6vi6s  (le  KaOiiyayev  ivddSe  yav- 
\os.  '  Ex  Cypro  Sidonius  nie  huc 
adduxit  Gaulus.'  Ab  hnjus  Gauli 
fornije  similitudine  vas  pastorale  Gau- 


lus  dictum  Theocrit.  Idyll.  v.  Stoo-w 
S"  o/CTob  fjLiV  yavKiiis  r^  Uavl  ydXaKTos. 
'  Statuam  vero  octo  quidem  gaulos 
Pani  lactis.'  Vide  Hesyoh.  Sic  et 
nuilta  alia  nomina  sunt  navigiis  com- 
munia  cum  vasis,  ut  Kvfxfiai,  KdvBapoi, 
Ke\e^ai,  (TKd(pai.  Idem. 

^  Gemursa]  Plin.  lib.  xxvi.  cap.  1. 
'  Et  bene  quidem  morbus  celeriter 
in  Italia  restinctus  est,  sicut  et  ille, 
quem  Gemursam  appellavere  prisci, 
inter  digitos  pedum  nascentem,  etiain 
nomine  obliterato.'  Idem. 

'  Genasl  In  versu  Pacuvii  potius 
legerim  Jlora,  quam  fore.  Nunc  pri- 
mum  opacat  flora  lanugo  genas.  Nam 
idem  Attius  in  Bacchis:  '  Genas  la- 
nugo  flora  nunc  demum  irrigat.' 
Idem  in  iisdem:  '  Nam  flori  crincs 
video  ut  propexi  jacent.'  Quod  En- 
ripides  ir\6Ka[i6s  ts  ydp  aov  ravaos. 
Pacuvius  Antiopa  :  '  Cervicum  FIo- 
ros  dispargite  crines.'  Est  coronis 
Anapaestica.  Virgilius  tamen  contra 
lib.  XII.  *  Tum  mihi  prima  genas 
vestibat  flore  juventas.'  Jos.  Scal. 

Genus']  Pro  operimento  oculornm 
et  pro  malis  Veteres  usurparunt,  sed 
priorem  notionem  propriam  fuisse 
cum  Becmanno  existiuio.  Sic  pro- 
prie  Ovid.  Eleg.  8.  iib.  ii.  '  Nani 
caput  e  nostra  citius  cervice  recidi, 
Et  patiar  fossis  lumen  abire  genis.' 
Dac. 


286 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


dite  sulti''  genas,  et  corde  relinquitc  somnum.    Aliieas 
partes  putant  genas  dici,  quae  sunt  sub  oculis.     Pacu- 
vius  genas  putat  esse,  qua  barba  primum  oritur,  hoc  ver- 
su  :  Nunc  primum  opacat  flore  "^   lanugo  genas. 
Geniales  Deos  ^ "'  dixerunt  aquam,  terram,  ignem,  aerem,  ea 


3  Quidam  sultis.—i  Legendum  monet  Scal. /ora.— 5  Vide  Not.  inf. 


">  Geniales  Dfos]  Petnis  Chiacconus 
Hispanus,  homo  magni  ingenii  prae- 
claraeque  eruditionis,  a  quo  multa 
in  hoc  libro  emendatasunt,  existima- 
bat  Genitales  legendum  esse  :  nam  et 
in  veterib.  numisuiatib.  est:  Dis  Ge- 
NiTALiBVS  :  et  Virgiliiis  habet  geni- 
tales  illo  versu  lib.  vi.  '  Romulus  in 
Coelo  cum  dis  genitalibus  aevum  De- 
git :'  item  lib.  ii.  Georg.  '  Genitalia 
semina  poscunt.'  Fid.  Ursin. 

Geniales'\  In  fine  corruptissima  ita 
restituo  :  Geniales  dicti  a  genendo,  qua 
flurimum  posse  putabanlur,  quos  postea 
Genios  appellurunt.  Id  est :  Qua  re 
plurimum  poiieni,  lioc  est,  genitura  : 
sunt  enim  6eol  yivieMoi.  Qnod  autem 
ait,  Geniales  Deos  esse  semina  et 
elementa  rerum,  non  latuit  Graecos 
magistros,  qui  interpretautur  Genia- 
les,  ffToix^la.  Geiiialem  etiam  rvxn", 
et  Genialia,  tuxio.  Addendum  et 
quod  Santra  vetus  scriptor  monet : 
'  Scis  enim  Geniales  liomines  ab  an- 
tiquis  appeilatos,  qui  ad  invitandum, 
et  largius  apparandum  cibum  prom- 
tiores  essent.'  Potest  et  vulgaris 
lectio  defendi,  a  gerendo,  et  Gerulos. 
Nam  et  idem  Censorinus :  '  Eun- 
dem,'  inquit,  '  esse  Genium  et  Larem 
multi  veteres  memoriae  prodiderunt, 
in  quis  etiam  C.  Flaccus  in  libro, 
quem  ad  Caesarem  de  indigitamentis 
reliquit  scriptuni :'  luinc  in  nos  maxi- 
mam,  quinimo  omnem  habere  potes- 
tatem  creditum  est.  Gerulus  enim 
apud  Veteres,   non   6  fia.aTa^wv,  ut 


NOTiE 

postea,  sed  b  irpdrroiv,  «at  irpaKr}]p 
dictus  est.  Ut  Plautus  iu  Bacchidi- 
bus  dixit  gerulifigulos  raendacii,  ge- 
rulos,  et  figulos,  hoc  est,  TrpaKrrjpas, 
Kol  irxiffras.  Et  veteres  Glossae, 
'  Geruli,  irpaKrripes.'  Jos.  Scul. 

Geniales  Deos]  Rernm  sernina  et 
elementa.  Unde  et  Gloss.  '  Genialis 
ffroix^lov.'  Dicti  autem  a  gerendo : 
corrigebat  Scaliger  genendo :  nam  ge- 
nere  dicebant  pro  gignere.  Sed  addit 
idem  vulgatam  lectionem  defendi 
posse.  Immo  certe  ita  Festus  scrip- 
sit,  et  gerere  idem  quod  genere:  unde 
et  apud  Varron.  de  Re  Rust.  lib.  i. 
cap.  31.  quidam  codd.  habent.  '  Id 
ex  pabuli  segete  viride  sectum  antc- 
quam  gerat  siliquas.'  Quod  in  aliis, 
antequam  genat  siliquas.  Et  inde  ge- 
ridus  non  d  ^affrd^uv,  ut  nunc,  sed  d 
■npdrra>v,irpaKTrip.  Gloss.  '  geruli  «pa»c- 
rrjpes.'  Item  in  Gloss.  Graeco-Lat. 
'  avvTrjs,  gerulus  efficax  :'  irpdffffdv 
autem  et  avvtiv  verba  sunt  quae  jo- 
cosis  rebus  illis  accommodantur  qui- 
bus  adesse  genios  necesse  est.  Pe- 
trus  Chiacconus,  Hispanus,  homo 
magni  ingenii  prasclaraeque  ernditio- 
nis,  a  quo  multa  in  hoc  libro  emen- 
data  sunt,  existimabat  Genitales  le- 
gendum  esse,  nam  et  in  vett.  Nu- 
mismatibus  est  :  Dis  Genitalibvs. 
Et  Virgil.  habet  genitales  iilo  versii 
lib.  VI.  '  Romulus  in  CceIo  cum  Dis 
genitalibus  aevum  Degit.'  Item  lib. 
II.  Georg. '  genitalia  semina  poscunt.' 
Fulv.  Ursin.  Dac. 


DE    VKRBORUM    SIGNIFICATIONE    LIU.    VII, 


287 


enim  sunt  semina  rerum,  quoe  Graecorum  alii  a-TOixsiu, 
alii  o-Trs^jxaxa  ^  vocaiit.  Duodecim  quoque  signa,  lunam, 
et  solem  inter  hos  Deos  computabant. 

Geniales  autem  dicti  a  gerendo,  quia  plurimum  posse  puta- 
bantur,  quos  postea  gerulos  appellarunt. 

Genialis  lectus,"  qui  nuptiis  7  sternitur  in  honorem  genii : 
unde  et  appellatur. 

Genium  °  appellabant  Deum,  qui  vim  obtinerct  rerum  om- 
nium  gerendarum.  Aufustius,  Genius,  inquit,  est  Deorum 
filius,P  et  parens  hominum,  ex  quo  homines  gignuntur  :  et 
propterea  Genius  meus  nominatur,  qui  me  genuit.  Alii 
Genium''  esse  putarunt  uniuscujusque  loci  Deum. 

Gens  JEMa. '  appellatur,  quae  ex  multis  familiis  conficitur. 

Gentilis '  dicitur  et  ex  eodem  genere  ortus,  et  is  qui  simili 


6  In  marg.  ed.  Scal.  YeVeeAa  fj  aT6fj.ovs.—7  '  Vox  nuptiis  videtur  abundare. 
Fuiv,  Ursin. 


aOTJE 


"  Genialis  ledus']  De  eo  Arnobius 
contra  gentes.  Describitur  prolixe 
a  Catullo  de  Nuptiis  Pelei :  et  Theti- 
dis.  Glossae,  '  Genialis  lectus,  /cA-iVtj 
(TvfjLirocrlov.'  Non  de  eodeni  intellexit. 
Nam  Genialis  lectus  sternebatur  Ge- 
nio  et  Junoni.  Jos.  Scal. 

Genialis  lectus'\  Servius  v.  ^ncid. 
'Geniales'  (lecti)  '  proprie  dicuntur, 
qui  sternuntur  pueliis  nubentibus.' 
In  honorera  Genii  et  Junonis  sterne- 
baturCatull.  in  nuptiis  Pelei :  '  Pul- 
vinar.vero  Divae  geniale  locatur  lEdi- 
bus  in  mediis.'  Apuleius  Miles.  x. 
'  Et  jam  torus,  genialis  scilicet  noster 
futurus,  accnratissime  desternebatur, 
lectus  Indica  testudine  perlucidus, 
plumea  congerie  tumidus,  veste  seri- 
ca  floridus.'  Duc. 

"  Genium]  Aureiius  Augustinus : 
'  Genius  est  Deus,  qui  praepositus  est 
ac  vim  liabet  omnium  rerum  gignen- 
darum.*  Vide  •  Geniales.'  Idem. 

Genium]  Laberius,  'Genius,  generis 
nostri  parens.'  Jos.  Scal. 


p  Genius  Deorum  fil.  et  par.  /ww.] 
Hinc  Laberius  imagine :  '  Genius  ge- 
neris  nostri  parens.'  Dac, 

'i  Alii  genium]  Servius  i.  Georg. 
'  Genium  autem  dicebant  antiqui  na- 
turalem  Deum  unius  cujusque  loci, 
vel  rei,  aut  hominis.'  Inde  apud  Vir- 
gil.  V.  jEneid.  '  Incertus  Geniumve 
loci,  famulumve  parentis  Esse  putet.' 
Ubi  Servius  :  '  Nullus  enim  locus 
sine  Genio  est,  qui  per  anguem  ple- 
rumque  ostenditur.'  Genios  Graeci 
vocant  iyx<»p'^ov5  Oeovs,  5uiiJ.ovas,  "H- 
puas.  Idem. 

"  Gens  JElia]  Quasi  vero  illud  MieB 
gentis  proprium  sit,  ut  in  familias  di- 
vidatur,  et  non  reliquarum  omniura. 
Quid  igitur  ?  lege,  Gensilla  appell.  Ifc. 
Gens  nomen  est  generale,  et  famiiias 
complectitur.  Aliquando  tamen  fa- 
niilia  latius  patet,  et  Gentem  signifi- 
cat.  Vide  '  Familia.'  Idem. 

■*  Gentilis]  Cicero  in  Topicis  ex  Q. 
Scaevola  :  '  Gentiles  sunt,  qui  inter 
se  eodem  nomine  sunt.    Non  est  sa- 


288 


SEXTl    POMPEII    FESTI 


nomine  appellatur:  ut  ait  Cincius:  Gentiles  mihi  sunt, 

qui  nieo  nomine  appellantur. 
Genuini  dentes/  quod  a  genis  dependent. 
Genus  ^ "  dictum  putatur  a  terraj  Graeco  vocabulo,  quam 

y^v  dicunt. 
Germen ""  est,  quod  ex  arborum  surculis  nascitur,  unde  et 

germani,  quasi  eadem  stirpe  geniti. 
Gerras,*  crates  vimineae.     Athenienses  cum  Syracusas  ob- 

siderent,  et  crebro   gerras  poscerent,    irridentes  Siculi, 

*Gerras'  clamitabant.     Unde  factum  est,  ut  gerrae  pro 

nugis,  et  contemtu  dicantur. 

8  Quidam  libri  Gens,  et  mox,  pro  yriu,  yevos. 


NOT^ 


tis.  Qui  ab  ingenuis  oriundi  sunt. 
Ne  id  qnidem  satis  est.  Qiioruni  ina- 
jorumnemo  servituteni  servivit.  Ab- 
est  etiam  nuuc.  Qui  capite  non  sunt 
deminuti.  Hoc  fortasse  satis  est, 
nihil  enim  video  Scaevolam  pontifi- 
cem  ad  hanc  definitionem  addidisse.' 
Legitur  apud  Ciceronem  gentilis,  pro 
cognominis,  i,  Tuscul.  'Regnante  gen- 
tili  meo,'  de  Tulio  Voiscorum  rege. 
De  discrimine  inter  gentiles  et  agna- 
tos  vide  juris  comnientatores.  Idem. 

'  Genuini  dentes']  Gracce  (xaxppovia- 
rripes,  quod  prudente  et  perfecto 
Lomine  nascantur.  Gloss.  '  Geniiini, 
cuippoviarTripes.'  Item  :  '  genuinum, 
6S6vTa,  /uvXrj»'.'  A  genis  dicti  genuini. 
Interp.  Persii :  '  Genuinus  proprie 
dens  qui  sub  genis  est.'  Alii  a  geno, 
gigno.  Ex  Piinio  lib.  ii.  cap.  37. 
'homini,' inquit, '  novissimi,  qui  ge- 
nuini  vocantur,  circiter  vigesimiim 
annum  gignuntur,  muitis  et  octoge- 
simo.'  Idem. 

"  Genus]  A  77)  terra,  quod  e  terra 
omnia  nata  sint.  Sed  nemo  nescit 
esse  a  y4vos,  quod  a  ^eVo»,  unde 
'geno.'  Idem. 

"  Gertnen}  A  gero,  pro  geno,  gerimen, 


germen.  Inde  germani,qui  exeodem 
semine,  ex  eadem  stirpe.  Et  Germani 
proprie  diciintiir,  qui  eundem  liabent 
patrem,  sive  ii  communem  matrem 
iiabeant :  (quoniodo  Terentius,  Ci- 
cero,  et  aiii  '  Germanorun  '  voce  nti 
solent  :)  sive  diversam,  qui  'consan- 
guinei'  dicti  sunt.  Aliter  tamen  Varro 
in  lib.  de  gradibus :  *  Germanus,'  in- 
quit,  '  ex  eadein  genitrice  natiis  est, 
non,  ut  multi,  de  eodem  germine,  qui 
tantum  fiatres  dicuntur.'  Sed  vana 
est  haec  Varronis  differentia,  nec  ido- 
neis  auctoribus  observata.  Terent. 
Adelph.  •  Te  habeam  fratrem,  o  mi 
iEschine,  o  mi  germane.'  Frater  no- 
men  generale  est,  et  continet '  fratres 
germanos,'  '  fratres  consanguineos,' 
qui  ex  uno  patre  nati  sunt  et  matres 
diversas  habenl ;  '  fratres  uterinos,' 
qui  ex  eadem  tantum  matre  geniti 
sunt ;  et  '  fratres  patrueles,'  qui  ex 
duobus  fratribus  procreati.  Idem. 

y  Gerra;]  Vide  '  Cerrones,'  ubi  aliter 
paulo.  Quare  et  tertium  illiid  forle 
addi  potest,  nempe  Athenieiises  a 
Siculis  Gerras  vocatos  qiiasiimbelles, 
nam  gcrra  Siculis  pudenda  significat. 
Suid.  Hesych.  Idem. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    VII. 


289 


Gerusia/  curia  ab  aetatis  vocabulo  dicta. 

Gestit/  qui    subita  felicitate   exhilaratus,  nimio  corporis 

motu  praster  consuetudinem  exultat. 
Gestus,''  quo  indicatur,  quid  geratur,  prseter  participium, 

quod  a  gerendo  deducitur. 
Gesum,'^  gravejactum.9 
GiGERiA,''  ex  multis  obsoniis  deccrpta. 
Gingeriator, '°  "^  tibicen. 


9  Vide  Notas. — 10  Al.  Girenalor,  Gingrinatorj  Gingrialor,  Gingrilor, 


NOT/E 


^  Gerusia']  Tepovcria,  Senatus.  Plu- 
tarcli.  An  seni  administr.  Resp.  'H 
5e  'Poi/xaiwv  iTvyK\r]ros  &xpi  vvv  yepovaia 
KaXeTrai.  Id  est,  '  Ronianoriim  vero 
Senatus  hodieqiie  gerusia  dicitur.' 
Hesych.  repovoria,  npea^^vrepiov,  TrA.T)- 
6os  yep6vrwv,   Idem. 

*  Gestif]  A  gestu,  gestire,  quod 
Donatus  Eunuch.  act.  m.  sc.  5.  in- 
terpretatiir:  '  Motu  corporis  mon- 
strare  quid  sentias.  Constat  autem  a 
pecudibus  ad  homines  esse  transla- 
tum.'  Item  :  '  Gestire  proprie  est 
sensumcorporis  gestn  indicare:  quod 
magis  briitorum  est  animalium.  Vir- 
giiius:  '  Et  studio  incassum  videas 
gestire  lavandi.' '  i.  Georg.  Ubi  Ser- 
vius  : '  Gestire,'  inquit  *  est  Ia?titiam 
suam  corporis  habitu  significare. 
Nam,  iit  houiines  verbis  lajtitiam 
suain  exprimuut,  ita  aves  corporis 
gesticulatione.'  Idem. 

^  Geslus']  Substant.  o-xw»)  dSea, 
XetpoOeaia.  Gloss.  Idem, 

•^  Gesum]  Lege  Gesum,  grave  )a- 
culunu  Varro  de  vita  Po.  Ro.  lib.  iii. 
'  qui  gladiis  cincti  sine  scuto  ruin  bi- 
nis  gesis  essent.'  Isidorus:  '  Gesum, 
hasla,  jaculum,  /3oAi's.'  Jos.  Scal. 

Gesum]  Melius  quidani  lib.  Grave 

jaculum.    Gesum,  gessum,  et    gcesum. 

Quidam  hastam  interpretantur.  Sei- 

vius  VII.  /Eueid.  '  Piluin  proprie  est 

Delph.  ei  Var.  Clas.  Pomp, 


hasta  Romana,  ut  Gessa  Gailorum, 
Sarissae  Macedonum  :'  Siiidas  :  raio-a 
Kol  yaiohs,  Kovrhs,  eldos  aixvvrripiov  ohv 
SSparos.  '  Ga?sa  et  gffisus,  contus,  ge- 
nus  teli,  nt  hastas.'  Sed  melius  Fes- 
tus,  qiii  jaculiim  dicit  grave,  quod 
totiim  essetferreum:  Hesych.  roKros, 
ififi6\Lov  oKoaiSripov.  '  Jaculum  totum 
ferreum.'  Et  jacula  fuisse,  vel  hinc 
constat,  quod  bina  gerebant  singuli  : 
Varro:  'cum  binis  gessis  essent.' 
Virgil.  v«i.  JEn.  'Duo  quisque  Al- 
pina  coruscat  Gesa  manu.'  Quod 
idem  alibi  de  'hastili.'  '  Bina  manu 
lato  crispans  hastilia  ferro.'  Gaesura 
autem  Gallicam  vocem  putant,  vel 
etiam  Hispanicain  ;  ab  Hispanisenim 
gaesa  accepisseRomanos  docet  Athe- 
nseus.  Illustrissimus  Bochartus  Ge- 
sum  putat  quod  Chalda;is  gisa,  vel 
Hebraeis  chets,  sagittn,  jaculum.  Nam 
chet  mutatiir  in  G.  Dac. 

^  Gigeria]  Falsum  est  Gigeria  esse 
cibum  confectiim  ex  miiltis  obsoniis : 
sed  Gigerium  est  ventriculus  gallina- 
rum :  quod  verbum  hodie  in  Gallia 
retinemns.  Gisier  en\m  vocamus.  Lu- 
cilius :  '  Gigeriae  siint  Sive  adeo'  he- 
patia,'  Idem. 

*^  Gingeriator]  Tibicen.  Vide  Athe' 
naeum.  Glossae  Hesychii :  7177^101, 
avXol  iMiKpol  ev  oJs  irpuTov  fj.avddvov(ri, 
'6irep  evioi  yCyypov.  Glossarinm  :  '  Gin- 
Fest.  T 


290 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Gingrire  ^  anserum  vocis  proprium  est.   Unde  genus  quod- 

dam  tibiarum  exiguarum  gingrinae. 
Gliscerei  crescere  est,  et"  gliscerae,  mensae  gliscentes, 

id  est,  crescentes  per  instructionem  epularum  scilicet. 
Glittis  '  subactis,  levibus,'^  teneris. 


11  Quidam  libri  ut  pro  e<.— 12  AY\i  Glictis  s.  lenibus.    Legit  Scal.  Glutis. 


NOT^ 


griva,  (JSos  (pwvrjs  ffd\Tnyyos.'  '  Gin- 
griunt,  xv^fs  ^K^oSxn.'  '  Gingnim,  (pw- 
vfj  XV'^^^-'  Arnobins  libro  VI.  '  anse- 
rum  gingritibus.'  Vide  Solinum  cap. 
X.  Jos.  Scal. 

Gingeriator^l  Lege  gingritor,  a  gin- 
grire  :  vel  gi^igrinator,  a  gingrina,  ut 
viri  docti.  Dac. 

^  Gingrire]  Glossar.  '  Gingrina, 
il^os  (pctivTJs  adXTTiyyos.'  Ful.  Ursin. 

Gingrire']  Gloss. '  Gingriunt,  x^m 
(K^owffi.'  '  Anseres  clamant.'  *  Gin- 
gruni,  (puiv^  XW'^^-'  '  Vox  anseris.' 
Inde  gingrincB  tibiae  dictae.  GIoss, 
'  Gingrina,  «TSos  ffaA.7ri77os.'  Gingria 
siint  Hesychio  :  Tiyypiai.,  ahKol  fjiiKpol 
iv  oTs  irpwTov  ixavBavovaiv.  *  Gingriae, 
parvae  tibiae,  quibus  primum  discunt.' 
Solin.  cap.  12.  '  Sive  gingrinas,  quae, 
breviores  licet,  subtiliorii)us  tamen 
modis  insonant.'  Verum  Alhenaeus, 
Eustatii.  et  Poliux  non  a  gingriendo, 
sed  a  Gingra,  Gingre,  vel  Gingri  Ado- 
nidis  nomine.  Atlien.  cap.  23.  Tiyypai- 
voLs  yap  ol  ^oiviKfs,  ws  (prifflv  d  'Efvo(pwv, 
4xp<^VTo  avKo^is  ffTnQajjLiaiois  rh  fitytQos, 
o|u  Kol  yofphv  (pdiyyofiivois.  Id  est, 
'  Gingraenis  enim,  utdicitXenoplion, 
tibiis  utebantur  Phoenices  palniam 
longis,  stridulum  et  lugubrem  sonum 
edentibus.'  Idem  paulo  post :  'Ovopid- 
^ovrai  Se  ol  av\o\  yiyypot  vnh  rwv  4>ovi. 
Kuv  airh  T&ii'  irepl  ''ASwviv  Bprivwv,  rbv  yap 
"ASuviv  riyypT)v  KdKure  vfjLe7s  oi  ^oivi- 
Kfs,  iis  IffTopu  ArifjioK\(iSris.  Id  est, 
'Gingri  autem  nominantura  Phoeni- 
cibus  tibiae.  ob  lamenta  quibus  Adonini 


deflent.  Nam  vos  Phoenices  Ado- 
nim  Gingrem  appellatis,  ut  refert 
Democlides.'  Eustathius  Iliad.  vi. 
'H  Sf  XP')"''^  '■"'^^  7^77^0»$  (K  rwv  Trepl 
"ABwvtv  Bprivwv,  tv  Tiyypiv  eKd\ovv  ot 
^otvtKfs.  Id  est,  '  Giugrorum  autem 
usus  cx  lamentis  super  Adonide, 
qiiem  Gingiim  vocnbant  Phoenices.' 
Pollux  lib.  IV.  cap.  10.  Tiyypas  rls 
av\iffK05  yodSr)  Koi  6privr)TiK)]v  (pwvijv 
a<pir]fft,  (poivi^  fjtfv  i)V  tV  evpeffiv,  rrpdff- 
(popos  5e  Movffr]  rrj  KaptKrj'  r)  5e  ^oiviKwv 
y\wrra  Tiyypav  rhv  "ASwvtv  Ka\e7,  Kal 
TOUTij)  6  av\hs  irrwvifjtaffrai.  Id  est, 
'  Gingras  tibia  quaedam  moestum  et 
lugubrcm  cantum  inittit.  Phoenicium 
inventum,  dicatum  Musie  Caricae  : 
Plioenicum  autem  lingua  Gingram 
Adonim  vocat,  et  ab  hiijus  noinine 
tibia  denominata.'  Gingra  autem 
Bochartiis  ex  Phoenicio  gigara,  Do- 
minus.  Pienum  fiiisset  girgara :  sed 
prins  R  elisiim.  Dac. 

n  Gliscere]  Gloss.  '  Gliscit,  aJ?|«.' 
Aliae  :  '  Glisco,  irTtreivofjtai.'  Hinc 
'  reglisco.'  Quod  vide  suo  loco  :  et 
'  Gliscera?,'  mensae  opimae  et  opiparae 
struibus  frequentibus  refertae.  Idem. 

^  Glittis]  Lege,  Glutis.  Cato:  'Uti 
bene  subactum,  ntique  bene  glutnm 
siet.'  In  Glossis  Latinis  :  '  Glis,  gli- 
tis,  humus  tenax.'  Jos.  Scnl. 

Glittis]  Nihil  mutanduin,g^ZJ«w  pro 
gliittis.  Nam  «  saepe  abit  in  i.  A  glus, 
gluten,  g-/M<MS,  unitus,  bene  subactus. 
Cato  cap.  45.  '  Locus  bipalio  subac- 
tus,  beueque  glutus  siet.'  Dac. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIH.    VII. 


291 


Glocire  et  glocidare  ''  ^  gallinarum  proprium  cst,  cum  ovis 

incubiturae  sunt. 
Glomus*  in  sacris  crustulum  cybii '+  figura  ct  olco  coctum 

appellatur. 
Gloria"    a  Greeca   vocedicta:    hanc   enim  illi  JtXeoj    vo- 

cant. 
Glos/  viri  soror,  a  Graeco  yaXwj. 
Glucidatum/   suave,  et  jucundum.     Graici  etenim  yXwxuv 

dulcera  dicunt. 
Gluma^  hordei  tunicula:  dictum,  quod  glubatur  id  gra- 

num  :  unde  et  pecus  glubi  dicitur,  cujus  pelUs  detrahi- 

tur. 


13  Al.  Gluclire. 
eybi,  cubi. 


Legit  Dac.  Glocire  et  glocitare.—U  Alii  librl  rombi  vel 


NOTiE 

Glocire  et  glocidare]  Lege :  glocire     A&>s,  ri  rov  avSpbs  ade\(pii-  KaQa.v(p  Kacr- 


et  glocitare.  Glocire  a  kXw^^iv,  vox  a 
sono  efficta.  Columel.  lib.  vii.  cap. 
5.  '  Ut  ova  quam  recentissima  sup- 
ponantur  glocientibus.'  GIoss. '  glut- 
tit,  KpoKKo.  fi  opvis :'  '  glocit  avis  :' 
leg.  glocit.  Hanc  vocem  Vascones  re- 
tinent,  qui  dicunt  cloucir,  et  ipsam 
avem  glocientem  clouque,  ut  Hispani 
clueca.  Idem. 

t  Glomus]  '  Globulos  '  dicit  Varr. 
lib.  IV.  de  L.  L.  '  Item  in  oleo  cocti 
dicti  a  globo  globuli.'  Vide  Catonem 
cap.  29.  GIoss.  Graeco-Lat. 'Globns 
et  glomus,  ayadis.'  Nam  Agathis  He- 
syrhio  est  Sesamis,  placenta  ex  oleo, 
melle,  et  sesamo.  Agathis  etiani  est 
fascicnlus  lini  sive  staniinis,  ut  et 
Latinum  '  glomus.'  Idem. 

"  Gloria}  Antiquitus  Glosia,a  GrEe- 
co  y\S)(T(ra.  Jos.  Scal. 

Gloria]  Prius  G/osift,  aGraeco7A.co<r- 
aa.  Scaliger.  Sed  Martinio  assen- 
tiar,  quia  «eAcop,  <paiv7],  vox.  Dac. 

"  Glos']  Glossarium  :  '  Glos,  ^  rov 
pLV^phs  a5e\(p-h'  ydXws,  irapa  T\\avr(f.' 
Jos.  Scal. 

Glos]  Graecis  raAuir,  Hesycb.  Td- 


advSpa  Tj7  'AvdpondxV' '  Glos  soror  ma- 
riti,  velut  Cassandra  Andromachae.' 
Dac. 

y  Glucidatum']  Vide  tertium  Con- 
jectaneum.  Glossarium,  '  Glodita- 
tus,  T)5vs.'  Glocidatus  legendum.  Jos. 
Scal. 

Glucidatum']  Vide  '  Clucidatum.' 
Dac. 

^  Gluma]  A  y\v(pw,  scalpo,  sive  po- 
tius  a  Aeirw,  corticem  detraho,  est 
g-Z«to,unde  gluma,  follicula  hordei,  Ae- 
TTvpov  KpiOrjs.  GIoss.  Quod  eo  granuni 
glubitnr,  nudatur.  Varr.  de  Re  Rust. 
lib.  1.  cap.  48. '  Arista  et  granum  om- 
nibus  fere  notum  :  Gluma  paucis  : 
itaque  id  apud  Ennium  solum  scrip- 
tum  scio  esse  in  Eubemeri  libris  ver- 
sis.  Videtur  vocabulum  etymon  ha- 
berc  a  glubcndo,  quod  eo  folliculo 
deglubitur  granum.  Itaque  eodem 
vocabulo  appellant  fici  ejus,  quani 
odimus,  folliculum.'  Hinc  pecas  glu- 
bi  et  dcglubi  dicitur,  unde  illud  Ti- 
berii:  '  Boni  pastoris  est  tondere  pe- 
cus,  non  deglubere.'  Idem. 


292 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


GNiEUS*  et  corporis  insigne,  et  praenomen,  a  generando 
dicta  esse,  et  ea  ipsa  ex  Graeco  ylyvsa-Qca  '^  apparet. 

Gnarigavit  '^  ^  significat  apud  Livium,  narravit. 

Gnaruisse/  narrasse. 

Gnarus  ^*  cum  significet  id  quod  scius,  peritus ;  tamen 
invenimus  prognare  significare,  aperte. 

Gnephosum,*  obscurum :   videlicet  ex   Grseco,   quod  est 

Gnitus,'7  ♦  et  gnixus  a  generibus  '^  prisci  dixerunt. 


15  Al.   yiyveTai. — 16.    Ed.  Scal.   Gnaricavit.      Voss.    Gnaruravit. — 17    Al, 
Gnitur. — 18  Legendiiin  nionet  Scal.  a  genubus. 

NOTyE 

tionibus  gnarures.'  Male  hodie  in 
Ausonio  gnarus  est,  in  Arnobio,  gno' 
7-iores.  Jos.  Scal. 

Gnarigavif]  OptimeVoss.  gnarura- 
lit.  Antiqui  dicebant  gnaruris,  gna- 
rus.  Plaut.  act.  i.  sc.  2.  '  Simul  gna- 
rures  volo  vos  esse  banc  reni  mecum.' 
Hinc  gnaruro,  gnarum  reddo.  Unde 
per  syncopen  et  aplia?resin  naro,  qnod 
nunc  narro.  Gloss.  '  gnarurat,  yvui- 
pi^ei.'  '  Gnarnrem,  yvupifMov.'  'Gnari- 
tur,  yvupi^eTai.'  A  gnaruris  per  syn- 
copen  gnams  iiri<TTdfj.evos,  sciens,  pe- 
ritus.  Duc. 

*"  Gnaruisse]  Glossae :  '  Gnaritur, 
yvupi^eTai,'  Jos.  Scal. 

Gnaruisse]  Vide  notam  superiorem. 
Dac. 

"■  Gnarus']  Vide  supra.  Gnarus  pro- 
prie  cui  cuncta  gnara  sunt,  id  est, 
cognita,  aperta.  Non  miruni  igitur 
prognare  signifirare,  aperte.  Idem. 

c  Gnephosum]  Glossar.  '  Gnefon- 
suni,  ffK0Tfiv6v.  Vide  in  '  Cnefonsum.' 
Ful.  Ursin. 

Gnephosum]  Glossarium:  'Gneton- 
sum,  anavpbv,  OKOTeivSv.'  Corrige, 
Gne/onsum.  Jos.  Scal. 

Gnephosum]  Vide  *  Cnefosum.' 
Gloss. '  Gnefosum,  aixo.vpbv ,aK0Tfiv6v' 
Dac. 

'  Gnitus]    Lege  :  gnHus  et  gnixus  a 


a  Gnaus]  Cn.  hoc  praenomen  sig- 
nificari  dubitat  nemo:  et  licet  sonus 
G  literae  audiatiir,  Cn.  scribitur:  ut 
in  Pandectis  Florentinis  apparet 
Gneeum  et  Gajum  ita  scribi  ut  pro- 
nunciatur :  corporis  autem  insigne 
naevus  dicitur,  unde  Naevia  fainilia 
nomen  deduxit  :  additur  autem  C 
antiquo  more,  ut  cum  'frucmentum,' 
'  ferctur,'  'forctis,'  '  cnatiira  '  dice- 
batur  :  ex  Valerio  a  Jiilio  Paride  re- 
lato,  qui  enumerat  triplicem  hiijus 
praenoininis  scribendi  rationem  :  Cn. 
Gn.  N.  Ant.  Aug. 

Gncrits]  Idem  quod  Naevus,  ut  Na- 
tus,  gnatus  :  Navus,  gnavus.  Jos. 
Scal. 

Gntpus]  GncBus  et  gncnvus  tubercu- 
lum  iu  facie  excrescens,  quasi  yva7os 
vel  yva7<pos.  A  yiveffdat,  nasci :  un- 
de  precnomen  Gnceus,  Itaque  cum 
nmis  et  ncevus  scribitur  g  perit,  non 
contra,  ut  volunt  viri  docti.  Sed 
perperam  in  voce  yiveffOai  Etymon  ri- 
matur  Festus.  Graecum  est  Kvalos 
airh  Tov  Kvaiu),  quae  irddos  ct  (pvfxa  sig- 
nificat.  Uude  gncevus  Latinum.  Ut 
uhv,  ovum.     Salmas.  in  Solin.  Dac. 

*>  Gnarigaiit]  Et '  Gnariiris.'  Au- 
sonius:  '  Non  cullor  instaus,  non  ara- 
tor  gnaruris.'  Apud  Arnobium  lib. 
XI.  '  Cur  esse  dicatis  in  aliis  praecep- 


DE   VERHORUM    SIGNIFICATIONE    LIH,    VII. 


293 


Gnotu/  cognitu. 

Gracchuris,*'  nibs  Tberae  regionis,  dicta  a  Graccho  Sem- 

pronio,  quae  antea  Illurcis  nominabatur. 
Gracculi '  a  sono  oris  vocati :  sive  a  gerendo  dicti,  quod 

jacta  segetum  semina   plurimum  gerant:  vel,  quod    ex 

olivetis  cubitum  sc  recipientes  duas  pedibus  baccas,  ter- 

tiam  ore  ferant. 
Gradivus  ^  Mars  appellatus  est  a  gradiendo  in  bella  ultro 


NOTiE 

genibus  prisci  dixerunt.  Scal.  sic  in-  Qnintilian.  lib,  i.  cap.  10.  gracculus 
fra  in  '  nixi  :'  '  Nixi  Dii  appellantnr  diminutivum  a  graccus,  et  graccus  a 
tria  signa  in  Capitolio,  ante  cellam     gra.ro  ant  graco,  quod  a  Kpd^oi.    Sed 


IVIinervee  genibiis  nixa.'  Ergo  gmlor, 
qnod  nnnc  nitor,  quasi  genitnr,  geni- 
bus  incumbo.  A  '  gnitor,'  '  gnisus,' 
gnitus,'  et  '  gnixus.'  Idem. 

s  Gnotu'\  Glossae  ;  '  Gnotum,  yyw- 
ffiv,  SidyvcDaiv.'  Jos.  Scal. 

Gnotn,  cognitu^  A  yivwaKw  factum 
gnosco.  Varr.  '  Adeste,  adeste,  qucc 
feramque  gnoscite,  Domum  ut  feratis 
e  theatro  literas.'  A  gnosco  deinto  g 
nosco.  '  Gnotu,'  '  notu.'  Glossar. 
' gnot,'  (lege gnoscit,)'' ElSei', i^wiyivdffK- 
«».'  '  Gnotu,  yvaKTiv,  Stdyvwcrtv.'  Fal- 
liintur  igitur  (jui  in  gnosco  et  gnotus  g 
credunt  assuuitum  in  his.  Friscianus 
lib.  II.  '  Est  quando  N  principalis 
sjllabaB  ante  se  assumit  G,  ut  natns, 
gnatus  :  notus,  gnotus  antique,  unde 
ignotus  ;  nosco,  gnosco;  novi,  gnovi.' 
Sed  contra  Diomedes  lib.  i.  '  Gnos- 
cit,  ait  Caecilius,  quoniam  et  prjepo- 
sitione  addita,  adgnosco,  et  cognosco 
dicimus.'  Dac. 

^  Gracchuris]  Ilerda  Ptolemaeo  in 
Hispania  Tarraconensi.  Idem. 

'  Gracculi]  Varro  lib.  iv.  '  qiiod 
gregatim  volent.'  Sed  melius  Fes- 
tus,  a  sono  oris,  ut  et  Isidoriis  lib. 
XII.  cap.  7.  '  Gracuhis  a  garrulitate 
nuncupatus,  non,  nt  quidam  vohmt, 
pro  eo  quod  gregatim  volent,  ciim 
sit  manifestum  ex  voce  eum  nuncu- 
pari.  Est  autem  loquacissimuui  ge- 
nus,  et  vocibus  importunum.'    Idem 


vernm  etyinon  invenit  eruditissimus 
et  elegantissimus  ^Egidius  Menagius 
amicus  noster,  qui  scribit  ctirb  rov  k6- 
paKos  diminutiva  forma  '  coracus,' 
'  coraculus,'  '  craculus,'  '  gracnlus;' 
graculus  enim  ex  corvorum  genere. 
Graculus  contractum  graulus,  unde 
Italicumg-roZa,  Gallicumgroie.  Quare 
corniculam  dixit  Horatius  in  episto- 
lis  :  '  Ne,  si  forte  suas  repetitnm  ve- 
nerit  olim  Grex  aviiim  plumas,  nio- 
veat  cornicula  risum  Furtivis  nudata 
coloribus.'  Plura  vide  apud  illum  in 
'  amoenitatibiis  Juris  civilis.'  Idem. 

^  Gr.adivus]  Quia  gramine  sit  or- 
tus  :  ex  flore  nescio  quo  concepit 
eum  mater.  Ovidius  lib.  v.  Fast.  Jos. 
Scal. 

Gradivus]  Servius  iii.  ^n.  'Gra- 
divum  cxilientem  in  praelia  :  quod  in 
i)ellant.bus  sic  necesse  est :  aiit  gra- 
vem  Deiim  Patrem  :  aut  ideo  quia 
apud  Pontifices  Mars  pater  dicitur, 
Alii  Gradivuui,  quod  gradum  infe- 
rant,  qui  pugnant,  ant  quod  impigre 
gradiantur.  Alii  a  gratitudiiie,' (lege 
graditudine,)  '  qnod  huc  et  illuc  gra- 
diatur :  unde  Martem  communem 
dici.  Alii  Gradivum,  quia  nunquam 
equester,  aut  a  gradu  dictum.'  Non 
omittenda  eorum  sententia,  qui  gra- 
divum  putant  quod  ex  gramine  ortus 
sit :  nam  eum  Juno  tacto  flore  con- 
cepit,     Ovid.  v.  Fast.  Dac. 


294 


SEXTI    POMPEII    FRSTI 


citioque :  sive  a  vibratione  hastas,  quod  Gra?ci  dicunt 
xpa^julvsiv :  '9  vel,  ut  alii  dicunt,  quia  gramine  sit  ortiis ; 
quod  interpretatur,  quia  corona  graminea  in  re  militari 
maximae  est  honorationis. 

Gra^ca  sacra,  festa '  Cereris  ex  Graecia  translata,  quaj  ob 
inventionem  Proserpina)  matronae  colebaut :  quae  sacra, 
dum  non  essent  matronae,  quag  facerent  propter  cladera 
Cannensem,  et  frequentiam  lugentiura,  institutura  est,  ne 
amplius  centum  diebus  lugeretur. 

Grallatores ""  appellabantur  pantomimi,  qui,  ut  in  saltationc 


19  Al.   KpttSiViiv. 


NOT/E 


'  Graca  sacrayfesta}  Cerealia,  quae 
ad  Elensiniorum  iniitationcni  facta : 
ideo  ex  Grstcia  translata  «licit  Fes- 
tus.  Repra'sentabatur  Ceres  Proser- 
pinani  quaerens,  et  cum  face  totnm 
orbem  pererrans.  Vide  Ovid.  iv. 
Fast.  Arnobium  ct  Alexand.  ab  Alex. 
lib.  VI.  cap.  9.  Cereaiibns  ante  noc- 
tcm  cpnlari  nefas,  qnia,  ut  ait  Calli- 
machus,  Ceres  fanie  affecta,  ac  ni- 
liilominus  pertinaciter  jejtmiuni  ser- 
vans,  a  Vespero  tandeni  persnasa,  nt 
potum  sumeret :  "Ea-trfpos,  oCTe  ■kluv 
Aafj.dTepa  fxwvos  iTrfifffv.  '  Vesperns 
qui  solus  Cerercm  persuasit  ut  bibe- 
ret.'  Vel,  ut  Ovid.  qiiod  diiin  siib 
noctem  papavcr  legebat,  iinprudcns 
gustaverit.  '  Colligit  agresti  leve  pa- 
paver  liuino.  Dum  le^it  oblito  fer- 
Inr  gnstasse  palalo,  Longainqne  im- 
prndens  exsolnisse  famem.  Qiise, 
qiiia  principio  posnit  jejunia  noctis, 
Tempns  habent  niysta»  sidera  visa 
cibi.'  A  Ingentibus  liEec  sacra  peragi 
non  poterant,  quia  post  receptam 
Proserpinam, '  Tum  deinum  vnltnm- 
qiie  Ceres  animunique  rocepit,  Iinpo- 
suitque  suae  spicea  serta  coma;.'  Ideo- 
que  tiinc  candidas  vestcs  induebant: 
'  Alba  decet  Cererem  vcstis,  Cerea- 
libns  albam  Siimite,  nunc  pulli  velle- 


ris  usiis  abest.'  Sed  post  clMdem 
Cannensem,  cnni,  propter  Incliim 
matronae  Cerealibus  operari  non  pos- 
sent,  Senatns  Inctnm  finiri  jnssit, 
*  centum  diebns,' ut  Festns :  ut  Li- 
vius, '  triginta.'  Livii  verba  sunt  lib. 
XXII.  sect.  36.  '  Tum  privatae  qno- 
qiie  per  domos  cladcs  vulgataE  snnt: 
adeoque  totam  urbcm  opplevit  hic- 
tns,  ut  sacrum  anniversarium  Cere- 
ris  interinissiiin  sit;  qnia,  ncc  lugen- 
tibus  id  facere  est  fas,  nec  ulla  in 
illa  tcmpestatc  matrona  expers  Inc- 
tus  fiierat.  Itaqne  ne  ob  eandem 
cansam  alia  quoquc  sacra  pnblica 
aut  privata  desererentnr,  Senatns- 
consnlto  diebiis  triginta  Inctns  est 
finitns.'  Inde  proprie  minui  liictiis 
dicebatnr,  cnm  erant  in  casto  Cere- 
ris,  hoc  est,  cnm  rebns  Venercis  ab- 
stinebant  ad  sacra  Cereris  obennda: 
nam  Cerealibus  vino  et  Venere  in- 
terdictnm.  Vide  '  minnebatur.'  Por- 
ro  Cerealia  erant  a  pridie  Idus  Apri- 
lis  i)er  dies  octn.  Idem. 

">  Grallaloves]  Plaiitus  in  Prenulo  : 
'  Vinceretis  cervom  ciiisu  vel  gral- 
latorem  gradu.'  Sic  etiam  apud  Var- 
roncm  lib.  vi.  de  Lingua  Lat.  Ant. 
Aun. 

Grallalores]    Glossarium  :    '  GrwJ- 


DE    VERBORUM   SIGNIFICATIONE    LIB.   VII. 


295 


imitarentur  aegipanas,  adjectis  perticis  furculas  habenti- 
bus,  atque  in  his  superstantes  ad  simiHtudinem  "  crurum 
ejus  generis  gradiebantur,  utique  propter  diflacultatem 
consistendi.  Plautus :  Vinceretis  cursu  cervas,  et  gral- 
latorem  gradu. 

Gramige  "  oculorum  sunt  vitia,  quas  alii  glamas '  vocant. 

Grando  "  guttae  aquge  concretae  solito  grandiores. 

Grassari  p  antiqui  ponebant  pro  adulari :  grassarii  *  autem 
dicuntur  latrones  vias  obsidentes  :  gradi  siquidem  ambu- 
lare  est,  unde  tractum  grassari,  videhcet  ab  impetu  gra- 
diendi. 


10  Quidam  libri  simulationem.—l  Al.  gromas.—2  Al.  grassari. 


NOT^ 


latores,  iraviKa  (popovvres.'  Immo  Gral- 
latores.  UaviKo.  tpopelv  explicat  quod 
de  /Egipanibus  iiic  dicitur.  Jos.  Scal. 
Grallatores]  Grailae  sunt  perticae 
ligneje  furculas  habentes  quibus  pe- 
des  ponebant.  Gall.  des  ^chasses.  A 
gradiendo,  gradulae,  grall*.  Inde 
grallatores,  qui  grallis  ambulabant. 
Plant.  Pcenul.  act.  iii.  sc.  1.  '  At  si 
ad  prandium  nie  in  aedem  vos  dixis. 
sem  ducere,Vinceretis  cervum  cursu 
vel  grallatorem  gradu.'  His  grallis, 
wt  ait  Festns,  pantomimi  utcbantur, 
cum  Panas  sive  ^gipanas  induebant, 
quorum  exsicci  pedes  et  crura  non 
melius  repraesentari  poterant,  quam 
ligneis  illis  pedibus  grallatorum. 
Quare  et  grallae  Graece  Tromck  dictw, 
et  in  Gloss.  '  Grallatores,  iraviK^  (po- 
povvTfs.'  Grallatores  Graecis  dicun- 
tur  yuiTuves,  Colobathrarii,  et  ipsae 
Grallae  colobathra.  Dac. 

n  GramicB]  Aiiti.-n  iEolice  yAdfia,  un- 
de  Gramia.  Jos.  Scal. 

GramiiB]  Nonius:  '  Gramia  pitui- 
ta  oculorum.  Caecilius  :  Gramiosis 
oculis  ipsa,  atratis  dentibus.'  Gra- 
mia  et  grama  dictum  pro  glama,  quod 
a  yHp-v,  G  addito,  a  Ai7;urj.  Gloss. 
'  grama,  aV')'     Vide  Hesych.  Dac. 


o  Grando]  Plin.  lib.  ii.  cap.  60. 
'  Grandinem  conglaciato  imbre  gig- 
ni,  et  nivem  eodem  humore  mollius 
coacto,  pruinam  autem  ex  rore  geli- 
do.'  Grando  auteni  a  grandis,  Festus. 
Sed  raelius  Isidorus  lib.  xiii.  cap. 
10.  agranum,  unde  et  grandis.  Idem. 

P  Gi-assari]  '  Grassari,  o^vtoSuv, 
eVcpe/SfO-eoi,  fiaSl^uv.'  '  Grassa,  ^oSkt- 
/xa,  ^rnxa.'  'Grassatur,  \(cTroSvri'i.' 
'  Grassator,  AwttoSuttjs.'  Jos.  Scal. 

Grassari:]  A  gradior,  grassari,  ire, 
ambulare.  Gloss. '  grassari,  o^vTre^uv, 
iirepeiSeaeai,  ^adl^eiv,'  '  innitl,  ire, 
cum  impetu  ferri.'  Sed  postea  hoc 
verbum  male  audiit,  et  grassari  de 
viarum  obsessoribus  dictum  qui  in 
preetereuntes  impetum  faciebant. 
Unde  in  GIoss.  '  grassatur,  XaitroSvrel,' 
'  vestimentis  exuit.'  '  Grassator  \u- 
irodinrjs,'  '  qui  vestinientis  exuit,'  ti- 
reur  de  laine.  Inde  autem  grassari 
pro  adulari :  quod  parasiti  atque 
adulatores  per  plateas  ambulantes  in 
obvium  quenique  grassarentur,  ut 
adulationibus  suis  sibi  victum  quaere- 
rent.  Et  quia  ita  olim  fere  poijtae, 
ii  etiam  grassalores  dicti  sunt.  Varro 
in  libro  de  moribus.  Apud  Gellium 
lib.  XI.  cap.  2,  '  Vestiri  in  foro  ho- 


296 


SEXTI    POMPEII    FESTl 


Gravastellus,''  senior.  Plautus  :  qui  est  gravastellus,  qui 
advenit?  ut  puto,  gravastellus  a  gravitate  dictus. 

Grave  ass/  dictura  a  pondere,  quia  deni  asses,  singuli  pon- 
do  libras,  efficiebant  denarium,  ab  hoc  ipso  numero  dic- 
tura.5  Sed  bello  Punico  populus  Romanus  pressus  aere 
alieno,  ex  singulis  assibus  librariis  senos  fecit,  qui  tantun- 
dera  valerent.  Item  nummi  quadrigati  et  bigati  a  figura 
caelaturae  dicti. 

Gravida  '  est,  quae  jam  gravatur  conceptu :  praegnans  velut 
occupata  in  generando,''^  quod  conceperit:  inciens  pro- 
pinqua  partui,  quod  incitatus*  sit  foetus  ejus. 


3  Vide  Notas  iiif.  Qiiidam  libb.  libra; :    et  mox  lihralibus , 
librariis  . , .  tantundem. — 4  Legit  Ursin.  in  genando. 


.  tantuli  pro 


NOTvE 


neste  mos  erat,  domi  quod  satis  erat : 
equos  carius  quam  coquos  emebant. 
Poeticae  artis  bonos  non  erat.  Si 
quis  in  ea  stndebat,  aut  sese  ad  con- 
vivia  applicabat,  grassator  vocaba- 
tur.'  Dac. 

'I  Gravastellus']  Plaut.  in  Epid.  '  Sed 
quis  est  haec  mnlicrcula,  et  iile  ravis- 
tellus  qui  venitf  Vide  '  Ravi  colo- 
ris.'  Ant.  Aug. 

Gravastellus]  Locus  Plauti  est  Epid. 
Act.  v.  Sc.  1.  'Sed  quis  haec  estmu- 
liercula,  et  illic  gravastellus  qui  ve- 
nit  ?'  Sed  liic  gravastellus  non  a  gra- 
vitate,  ut  putat  Festus,  sed  pro  ravas- 
tellus  a  ravus,  qui  ravi  est  coloris, 
ascito  g,  gravus,  a  quo  gravnsler  et 
diminutivum  gravaslellus,  qui  ravastel- 
lus,  immo  et  i-avistellus  corrupte  etiani 
apud  Plautum  legisse  videlur  Festus, 
Vide  '  ravi  coloris.'  Dac. 

""  Grave  ees]  Hiclocus  ita  interpun- 
gendus,  emendandusque  :  Quia  asses 
singuli  pondo  libram  efficiebant,  deni 
autem  denarium,  ab  hoc  assium  numero 
dictum.  Vide  Piin,  lib.  xxxiii.  cap. 
3.  et  infra  in  '  Sextantarii.'  Ful.  Ur- 
sin. 

Grave  <es]  Vide  Plin.  lib.  xxxiii. 


cap,  3.  Festum  verb.  '  Sextanta- 
rii.'  Ant.  Aug. 

Grave  (es]  Legebat  Ursinus  :  Quia 
deni  asses  singuli  pondo  libram  efficie- 
bant,  deni  autem  denarium.  Sed  nihil 
mutandum,  neque  video  cur  eum  of- 
fenderit  vulgata  lectio :  ilium  fugit 
scilicet  hic  libras  esse  secundi  casus. 
Nam  ita  omnia  plana.  Porro  '  aes 
grave'  de  libralibus  assibus  semper 
dictum,  et  duravit  usque  ad  primum 
bellum  Punicum,  quo  sextantarii, 
postea  unciales  el  semunciales,  facti 
sunt.    Vide  '  sextantarii.'  Dac. 

'  Gravida]  Giossar,  '  Inciente,  in- 
niteutc,  pariente,  a  ciendo,  et  invo- 
cando  proximos  quosque  auxiliatores.' 
Haec  ad  verbuni  '  Inciens,'  Ful.  Ur' 
sitt. 

Gravida]  Lego  infra :  Pragnans 
velut  occupata  in  genando.  N  am  prag- 
7mns  est  quasi  pragenans.  Et  Vete- 
YQ&genere  et  genare  dicebant  pro  gig- 
nere.  Dac. 

«  Inciens  . . .  quod  incilatus]  Immo 
potius  qiiod  cieat,  et  ad  auxiliuui  vo- 
cet.  Glossjr,  '  inciente,  innitente, 
pariente,aciendoet  invocandoproxi- 
inos  quosque  auxiliatorcs.'  Idem. 


DE    VEREORUM    SIGNIFiCATIONE    LIB.    VI 


297 


Greges  "  ex  Graeco  dici,  quos  illi  ayixag  ^  solent  appellarc. 

Gricenea  ^ "  funis  crassus. 

Groma^y  appellatur  genus  machinulaj  cujusdam,  quo  re- 

giones    a;?ri   cujusque   cognosci    possunt,    quod    genus 

Grasci  dicunt  ywi\t.(iva. 
Gruere  ^  dicuntur  grues,  ut  sues  grunnire  :  unde  tractum  est 

congruere,  hoc  est,  convenire,  quia  id  genus  volucrura 

minime  solivagum  cst. 
Grumus,''  terrae  collectio  rainor  tumulo. 


5  Alii  Iibb.7ep7€|)a.   Vide  inf. — 6  Al.  Gricena — 7  Al.  Gnomn. 
NOT^ 


"  Greges]  Quos  illi  ay4\as,  melius 
quos  illi  ydpyfpa.  rdpyepa  est  pro  ydp- 
yapa,  miiltitudo.  Hesychio  ydpyapa, 
Tr\riQos,itoK\d.  Aydpyepa  S\\ey4pyipa 
factum  '  grex.'  Nisi  potius  sit  ab 
&yep(ns  ex  aytipw,  congero,  quae  Vos- 
sii  sententia.  Mihi  maxime  placet, 
grex  dici  ab  antiquo  Hebraeo  gar,  pro 
quo  nunc  agar.  Nam  et  ita  simplex 
grego,  quod  postea  aggrego.  Idem. 

"  Gricenea']  Mihi  omnino  ignota 
vox  :  adeoque  hic  nihil  vel  immutare 
audeam  vel  tentare.  Idem. 

y  Groma]  Glossae  :  '  Gruma,  yvdi- 
fjuav,  0a(n\iKr]  yvutir].'  Et  male  lectum 
ab  ipso  auctore  Glossarii,  *  Gauma, 
ipaia  TeKToviKTi.'  Lego  Gruma,  oirTpa 
TeKToviK^f].  In  aliis  Glossis  :  '  Gruma, 
SiJn-Tepa,  ri  twv  /ueTpoii'.'  et  '  Grumari.' 
Lucil.  '  Viamque  Vis  degrumari,  ut 
castris  mensor  facit  olim.'  Glossa- 
rium  :  '  Grumat,  MfTpeT,  «|i(ro7.'  No- 
nius:  '  Grumae  sunt  loca  media,  in 
quae  directae  quatuor  congreganturet 
conveniunt  viae  :'  recte.  Nani  et  in 
castris  et  in  coloniis  capiendis  groma 
ponebatur  in  tetrantem,  antica  et 
postica  liuea  se  invicem  ad  angulos 
rectos  intersecantibus.  Auctor  Ag- 
genus.  Jos.  Scat. 

Groma']  A  yvwixa,  N  mutato  in  R, 


groma,  Pro  quo  dicitur  gruma,  o  in 
u.  Gloss.  '  Gruma,7C£i^a)i/,  $affi\tK^ 
yvdfjLri :'  Nonius  :  '  Gruma,  mensura 
quaedam,  qua  flexae  viae  ad  lineam 
diriguntur,  ut  est  agriraensorum  et 
talium.'  Hinc  grumare  et  degrumare, 
Gloss.  *  grumat,  jUfTpeT,  €|i(roT.'  '  Me- 
titur,  dirigit.'  Lucil.  '  Viamque  De- 
grumabis  uti  castris  mensor  facit 
olim.  In  castrorum  etiam  metatione 
gruma  dicitur  mensura  illa,  illud  or- 
ganum,  quod  a  metatore  in  loco  me- 
dio  ponebatur  in  tetrantem,  hoc  est, 
ut  quatuor  faceret  angulos  normales, 
et  ita  divideret  castra  in  quatuor  par- 
tes.  Et  locus  ipse  medius  ubi  gruma, 
gruma  etiam  dictus.  Nonius  :  '  Gru- 
mae  sunt  loca  media,  in  quae  directae 
quatuor  congregantur  via?.'  A  gru- 
ma  seu  groma  dictus  '  gromaticus,'  et 
'  gromatica'  disciplina,  qua  agrorum 
niensuram  docet.  Dac. 

^  Gruere]  Glossae  :  '  Gruunt,  yepa- 
vi^ovffi.'  Jos.  Scal. 

Gruere]  Vide  '  congruere.'  Dac. 

a  Grumus]  Glossarium  :  '  Grumi : 
TVH0OI.'  '  Grimini,  oi  Siopi^ovTfs  tovs 
Hpovs  \(6oi.'    Lege  Grummi.  Jos.  Scal. 

Grumus]  Scribitur  et  grummus. 
Propric,  clivulus,  terrae  collectio 
paulatim  exsurgens.  Unde  exponitur 


298 


FESTI    DE    VERB.    SIGNIF.    LIB.    VII. 


GuLLioCiE/  ^  nucum  juglandium  summa,  et  viridia  puta- 

mina. 
Gurgustium,''  genus   habitationis  angustum,  a  gurgulione 

dictum. 
Gutturnium,'^  vas  ex  quo    aqua  in  manus  datur :  ab  eo 

quod  propter  oris  angustiam  guttatim  fluat. 


8  Legendiim  monet  Dac.  GuIHcce  vel  GuUiolic, 

NOTiE 

Grnnii,Tt5/tt/3oi:'  inde         GuIUoccb]  Vide  eadem,  verbo  '  Cu- 


T6fl$0S.  Gloss 
propter  similitudinem,  acervi  lapi- 
dum,  qui  ad  terminonim  distinctio- 
nem  ponebantur,  grumi  dicti.  Gloss. 
'  grumi,  01  Siopl^ovres  tovs  Hpovs  \i6oi.' 
'  Lapides,  qui  tines  partiiintiir,  divi- 
dunt.'  Et  GIoss.  Graeco-Lat.  '  Hpwv 
\ldoi,  grumi.'  Grumus  autem  a  '  con- 
gerie'  ducit  Nonius.  Vossius  a  Kpv- 
/ubs,  frigus,  quia  fi  igore  res  concres- 
cunt :  sed  verisimilius  illud  quam  ve- 
rius.  Puto  a  gmo,  id  esl,  congruo, 
dictum  griimus,  quod  terra  multa,  et 
muUi  lapides  coiiant  et  congruant  ad 
grumum  elficiendum.  A  grumus  fac- 
tuin  diminutiviim  grumulus,  pro  qua- 
libet  acervationc  et  strue.  Paulinus 
Epistol.  3.  ad  Severum  :  '  Et  ut  to- 
tam  juxta  Dei  verbum  confectionem 
prophetici  panis  iuipleret,  lenteni 
quoqiie  et  bordeiim  viciam  miscnisset 
in  grumilum.'  A  g^ru/««sfacta  Gallica 
vox  grumeau.  Dac. 

1»  Gtilliocce}  Glossar.  *  Guilliciola 
cortice  nucis  juglandis  viridi,  per 
quem  corpus  humanuni  intelligi  vult.' 
Ful.  Ursin. 


liola.'  Ant.  Aug. 

Gulliocce]  Glossae,  'Gnlluca,  Kapoio- 
rSiJita,'  et,  '  Gntillioca»,  Kapoia  fiaKpa, 
irapa  AovKiWlcf.'  Lege,  Gulioca,  Ka- 
pvoT^fxia.  Gulliocce,  Kapva  /iaKpd.  De 
longis  nucibus  alibi  satis  diximus. 
Jos.  Scal. 

Gullioco:]  Lege,  guUiccE  vel  guUio- 
lcB.     Vide  '  Culiola.'  Dac. 

«  Gurgustiuni]  Quin  et  gurgulio. 
Glossae  eniin  interpretantur  oiK-r^fjLd' 
Tiov  fipaxv.  Jos.  Scal. 

Gurgustium']  A  gurgulione.  Nani 
gurguUo  et  gurgustium  exponuntur 
olKr]ij.dTiov  Ppaxv, '  habitatio  angusta ;' 
tamen  gurgustium  potius  a  gurgite  qua- 
si  gurgistiutn.  Nani  proprie  gurgus- 
tium,  taberna  obscura  et  latens.  Dac. 
J  Gutturnium]  Glossie  :  '  Guttur- 
nnm,  tlSos  crKevovs  ocrTpaKlvov.  Gut- 
turnium,  fiadnhs,  irpoKoirh,  ^s  Bd^^uv.' 
Ultimuni  videtur  dictum  quod  gut- 
tatim  fiat.  Jos.  Scal. 

Gutturnium]  Vide  '  Coturnium/ 
Dac. 


SEX.  POMPEII  FESTI 

DE 

VERBORUM  SIGNIFICATIONE 
LIBER    VIII. 


Habitior/  pinguior. 

Habitudo,''  habitus  corpomm. 

Halapanta  ' '  significat  omnia  raentientem  :   ab  eo  quod  ha- 

let  omnia  :  aXvjv  enim  Graeci  t^v  7r\av*]v ;  id  est,  fallentem, 

appellant. 


1  '  L.  m.  Holaphanta:  forte,  Holpala,  ex  Graeco  oAos,   et  oTraTaw.'  Fulv. 
Ursin.     Vide  Notas. 


NOT^ 


"  Habitior]  Respicit  lociim  Terent. 
EHnnch.  ii.  3.  «  Si  qua  est  habitior 
pauio,  pngiieni  esse  aiunt,  deducunt 
cibum.'  Dac. 

^  Habitudo']  Pinguedo.  Gall.  enbon- 
point.  Terent.  ibid.  ii.  2.  '  Qui  co- 
lor,  nitor,  vestitus,  quae  habitudo  est 
corporis.'  Idem. 

c  Halapanta]  Ego  suspicor  Plau- 
tuni  scripsisse  Halopanta  per  o,  ut 
Trapa  rriv  a\a  simile  faceret,  ac  irapa 
rh  (7VK0V  factum  est  sycoplianta.  Ni- 
hil  significat  Halopanta:  sed  Comice 
et  tempore  lusum  est,  propter  habi- 
tum  niarinum,  et  recte  hodie  in  Plau- 
tinis  codicibus  legitur  per  o, '  Halo- 
phantam,  an  sycophantam  hunc  ma- 
gis  esse  dicam,  nescio,'  in  Curcul. 
Jos.  Scal. 


Halapanta]  Liber  antiquus  holaphati' 
ta.  Male  Fulv.  Ursin.  Holpata  ex  Gras- 
co  3\o$, totus,  et  diraTdw,  fallo.  Legen- 
dum  halophanta.  Respicit  locumPlau- 
ti  Curcul.  IV.  1.  '  Halophantam  an  sy- 
cophantam  hunc  niagis  esse  dicam, 
nescio.'  Sed  pessime  Festus  halapan- 
tam  (ut  ipselegit)  omnia  mentientem 
interpretatur,  ab  S.Kr),  tA.wt;,  error, 
et  TToi/Ta,  omnia.  Nec  melius  viri 
doctissimi,  quorum  alii,  ut  Scaliger  et 
Canterus,  halophantam  dici  volunt  ah 
a\s,  mare,  et  (paiveadaL,  ostendere,  ob 
vestitum  nauticum.  Alii,  ut  Nonius, 
ab  oAtj  et  vcfaiW,  tcxo,  qui  mendacia 
texit,  consuit.  Alii  denique,  ut  Tur- 
nebus,  ab  oAoy,  totus,  et  (paiuea-dai, 
quasi  qui  sit  totus  in  ostentatione, 
Mirum  in  tantis  viris.     Halophantae 


300 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Hallns/  pollex  pedis  scandens  super  proximum,  dictus  a 
saliendo :  nam  oixKo[x,ai  Gra?ce,  Latine  significat  salio. 

Hamo  ""  cognominatus,  quia  in  arena  putatur  inventus,  quse 
Graece  hoc  nomine  «Vftoj  appellatur,  cui  cornua  affigun- 
tur  arietis,  a  genere  pecoris  inter  quod  inventus  est. 

Haraotrahones  ^  alii  piscatores,  alii  qui  unco  cadavera  tra- 
hunt. 

Hanula,^  parva  delubra,  quasi  fanula. 

Haruiga  ^  ^  dicebatur  hostia,  cujus  adhaerentia  inspicieban- 
tur  exta. 


2  Scribendmn  putat  Scal.  Aringa.  Vide  inf. 


NOTiE 


ii  dicebantiir,  qui  eos,  apnd  qnos  sal 
privatum  contra  leges  repertnm  fn- 
erat,  deferebant,  ut  sycopbantae,  qni 
eos,  apud  qnos  ficns.  Nam  qnod  bo- 
dieque  apnd  nos  fieri  videmns,  ut  ne- 
niini  e  certis  quibusdam  locis  in  alia 
sal  auferre  licitum  sit,id  olim  et  apud 
Graecos  observatnm  fuisse  vel  unicus 
Aristopbanis  locus  fidem  faciet  ex 
Acbarn.  ii.  5.  'AAX'  avSpdpia  fioxBrjp^, 
TrapaKeKOfxixfva/ATifia,  Kal  napda-rifia,  koI 
Trapd^eva,  'EffvKO<pduTfi  M€"yapeW  to 
X>^avlffKia,  Kelf  TTou  ffiKvov  ISotfv,  f)  Kayw- 
5(01',  *H  xoiplStov,  f)  ffKdpoSov,  ij  xovSpovs 
a\hs,  ToCt'  ^v  MeyapiKa,  «aireVpoT'  avd- 
rifj.ep6v.  '  Sed  homuuciones  pessimi, 
notae  pessimae,  Inbonorati,  male  sig- 
nati,  ignobiles,  Falso,  accnsarunt  Me- 
garensium  penulas,  Et  sicnbi  vide» 
bant  cucnmerem,  vel  lepuscnlnm, 
Vel  porcnbim,  vcl  alliuin,  aut  etiam 
micam  salis,  Omnia  erant  Megarica, 
et  vendebantur  eodem  die.'  Dac. 

^  Hallus]  Vide  '  Allex.'  Ant.  Aug. 

Hallus]  Ut  supra  '  AIIus.'  6  iroShs 
lieyas  SoktuAoj.  Glossae.  Jos.  ScaL. 

^  Hamo'\  Mutilus  esse  videtur  bic 
locns,  qui  forsan  ita  siipplendus  sit : 
Hammo  cngnominatus  est  Jupiler,  quia. 
Nam  de  Jove  bic  agitur,  quem,  cnm 
Libero  patri  per  Libya;  deserta  iter 
cuni  exercitu  facienti,  sitique  arido, 


arietis  formam  indutus,  fontem  pede 
vel  coriiu  efFossum  ostenderit,  ab  are- 
na,  quaB  Graece  &finos  dicitur,  Ham- 
monem  cognominatum  et  sub  ejusdem 
aiietis  persona  cultuin  fuisse  poe- 
tae  fabulaii  sunt,  unde  Graacis  Kpio- 
■jrpdffcoTTos,  'arietiniim  caput.'  Latinis 
'  corniger.'  Sed  verum  est  Hammo 
non  a  Graeco  &fxfj.os  areiia,  sed  ab  JE- 
gyptiaco  afj.ovs,  ut  Herodotns  et  Eu- 
stath.  apnd  Dionys.  tradunt.  Docet 
autein  doctissimus  Bocbartus  Jovem 
esse  Cliam  sive  Ham,  filium  Noae,  qui 
in  steriles  Africae  arenas  ablegatus, 
ibi  per  niulta  saecnla  cnltus  est  sub 
noinine  Jovis  Ham  seu  Hammonis. 
jEgyptii,  mollito  sono  denss  aspira- 
tionis,  afifj.ovv  vel  afiovv  dicebant,  et 
ab  eo  totaAfrica^mmonJaoIim  nomi- 
nata  ;  ut  ex  Alexandro  Polybistore 
testatur  Stephanus.  Dac. 

f  Hamotrahones'}  Piscatores,  et  qui 
unco  quasi  baino  cadavera  trahebant : 
hic  autem  Uomanornin  moiem  allu- 
dit,  apud  quos  damnatorum  cadavera 
nnco  in  Gemonias  vel  in  alia  loca  tra- 
bcbantiir.  Idetn. 

e  Hanula]  A  Grxcovahv,  per  trans- 
positionem  avhv,  diganima  yEoiioo  Fo- 
vhv,  fanum.  Inde  fanulum,  et  posito 
h  pro/,  nt  saepe  apud  Veteres,  hanu- 
lum.     Vide  '  fauum.'  Idem. 


DE    VERBORUM    SlGNl  FICATIONE    LIB.    VIII. 


301 


Hastse  subjiciebantur  '  ea,  quse  publice  venundabant :  quia 
signumpraecipuum  '  esthasta.  Nam  et  Carthagincnses  "^ 
cum  bellum  vellent,  Romam  hastam  miscrunt :  et  Roma- 
ni  fortes  viros  saepe  hasta  donarunt. 

Hebes/  retusi  acuminis. 

Hecate,™  Diana,  eadera  putabatur  "^  et  luna,  et  Proserpina. 

Hedera "  dicta,  quod  haereat ;  sive  quod  edita  petat,  vel 
quia  id,  cui  adhaeserit,  edat:  quae  in  tutela  Liberi  puta- 
batur  esse,  quia  ut  ille  juvenis  semper,  ita  hasc  viret :  vel 
quia  ita  omnia,  sicut  ille  mentes  hominum,  illigat. 

Heliconides,  musae  a  monte  Helicone  vocatae. 

Heluacea,"  genus  ornamenti  Lydii,  dictum  a  colore  boum, 
qui  est  inter  rufum  et  albura,  appellaturque  heluus. 

Helucus,P  ab  hiatu  et  oscitatione  dictus. 


3  '  Vox  prcEcipuum  forte  mutanda  in  prcElii.'  Fulv.  Uisin.— 4  Ed.  Scal.  ptitatur. 


NOT;E 


^  Haruiga]  'Api^,  aries.  Inserto 
digam.  IEo\.  apFi|.  Aruix,  inde  harui' 
ga,  proprie  liostia,  cum  aries  scilicet 
mactabatur.  Sed  postea  quEPvis  lios- 
tia,  cujus  exta  inspiciebantur,  harviga 
dicta.  In  antiqua  Medioianeusi  le- 
gitur  :  Haruiga  dicebatur  hostia,  cujtts 
ad  hepatia  inspicienda  conducuntur  ari- 
oli.  Unde  Vossius :  Cujus  ad  hepar 
et  exta  inspicienda  conducuntur  arioli. 
Idem. 

'  HastcB  subjiciehantur]  Cum  qnid 
publice  venibat  hasta  erigebatur,  un- 
de  passim  apud  Veteres  '  sub  liasta 
venire'  reperias.  Inde  autem  nios 
deductus  videtur,  qnod  primis  tem- 
pofibus  ea  tantum  publice  venibant, 
quae  bello  capta  fnerant,  Graeci  vo- 
cant  SopuKTTjTa.  Idem. 

^  Nam  et  Carthaginenses]  Sic  Ro- 
mani  in  eorum  fines,  quibus  bellum 
indicebant,  hastam  mittebant.  Quem 
morem  alibi  fusius.  Vide  '  Bellona.' 
Idem. 

'  Hebes}  Corpora  obtusa  et  minime 


acuta  hebetia  proprie,  et  per  meta- 
phoram  homines  stupidi  et  crassi  he- 
betes  dicti  sunt.  Idon. 

"  Hecate]  Eam  in  eajlo  Lunam,  in 
terris  Dianam,  in  Inferis  Proserpi- 
nam  fuisse,  poetac  fabulantur.  Unde 
et  tergemina  dicta.  Alii  tamen  diver- 
sas  faciunt.  Idem. 

"  Hedera]  Vide  '  Ederam.'  Ant. 
Aug. 

Hedera]  Ab  edendo,  edera,  et  cum 
aspiratione,  ut  solebant  illi  Veteres, 
hedera.  Idque  magis  placet  quam  ab 
haerendo,  nam  tertium  etymon, '  quod 
edita  petat,'  ineptum  plane  cst. 
Idem. 

°  Helmicea]  Heluus  dicitur  color 
inter  rufum  et  album,  ab  yEolico  ireX- 
(pos,  niger,  fuscus,  pallidus.  Varr. 
lib.  II.  de  R.  R.  '  Colore  potissimum 
nigro,  deinde  rubeo,  tcrtio  heluo, 
quarto  albo.'  Ab  heluus,  heluolus, 
lieluinu?,  et  helnaceus,  qui  heluum 
colorem  refert.  Idem. 

p  Helucus]  Vide  '  Elucus.'  Idcm. 


302 


SEXTI    POMFRII    FESTI 


Heluela,i  holera  minuta. 

Heluo '   dictus  est  immoderate  bona  sua  consumens,  ab 

eluendo.  Cuif  aspiratur,  ut  aviditas  magis  exprobretur: 

fit  enim  vox  incitatior. 
Helus^'  et  helusa  antiqui  dicebant,  quod  nunc  holus,  et 

holera. 
Hemina,'  ex  Graeco  iJixKrv ;  quod  est  dimidia  pars  sextarii. 
Hemona"  humana,  et  hemonem  hominem  dicebant. 
Herbam  do,''  cum  ait  Plautus,  significat,  victum  mc  fateor ; 


t  Eadem  ed.  Qui  pro  Cui. 
Helesa. 


Legendiim    nionent  Scal.   Dac.  Helus  et 


NOTJE 

t  Helueld]  Titinnlns  :  '  Lenti  cali-  ^ 

do,  eltiela,    rapula,    rumices.'     Jos. 
Scal. 

Heluela']  Veteres  pro  holus  dice- 
bant  helus,  ut  '  Apello '  pro  *  Apollo,' 
et  ab  heltis,  heluela,  parva  holera.  Ti- 
tinnius  :  '  Lenti  calido,  elueia,  ra- 
piila,  rnmices.'  Glossae  :  '  helnola, 
^axay^pia.'  Inde  et  heluones  Meursio 
non  voraces,  ut  infra  Feslus  docet, 
sed  delicati  et  opipari,  ab  aegrotis 
voce  translata,  qui  nauseabundi  et 
fastidiosi  olcribus  tantum  olini  victi- 
tabant.  Dac. 

'  Heluo']  Ab  eluendo  eluo,  qui  bona 
sua  eluit,  i.  dissipat,  perdit.  Cum 
aspiratione  heluo.  Gloss. '  lieluo,  Ao- 
<pvKTris,'  'Heiuari,  Ka(p\i(Tcr(iv,'  haurire. 
Quomodo  '  haurire  opes  '  dixit  Mar- 
tialis.  Sed  vide  supra  '  heluela.' 
Idem. 

'  Helv^  et  helusa]  Lege,  helus  et 
helesa,  et  ita  Scaliger.  Helesa  autem 
pro  holesa,  quod  pro  holera.  Ut '  Va- 
lesii,'  '  Valerii,'  '  dasi,'  '  dari,'  &c. 
Idem. 

'  Hemina']  Dimidia  pars  sextarii, 
nam,  *  Heminas  recipit  geminas  sex- 
tarius  unus.'  A  Graeco  tJ/uictu  :  melius 
a  Graeco  ^^ii,  semi.  iVa  est  vocis  pro- 
ductio.  Idem, 


"  Hemona]  Hemonem  pro  hominem 
dicebant  Veteres.  Ennius:  '  Voltu- 
ris  in  sylvis  miserum  mandebat  he- 
nionem.'  Et  ab  hemo,  hemonus,  i. 
humanus.  Idem. 

^  Herbam  do]  Nam  nemo  poterat 
dici  victor,  nisi  prius  is,  quem  vicis- 
set,  se  victum  faterctur,  et  victum 
agnosceret.  Ennius:  '  Qui  vicit,  non 
est  victor,  nisi  victu'  fatetur.'  Cita- 
tur  in  fragmentis  Servii,  quaj  extant 
in  pluteis  P.  Danielis.  Versus  vero 
Attii,  qui  citantur  ex  Meleagro  a 
Nonio,  nihil  ad  rem :  immo  contra 
sententiam  ipsius  Nonii,  qui  eos  ad 
hoc  proverbium  accommodat.  Sunt 
autem  hi :  '  Gaudent,  currunt,  cele- 
brant,  herbam  conferunt,  donant,  te- 
nent.  Pro  se  quisque  cum  corona 
clarum  conlustrat  caput.'  Nam  hic 
quidem  agnoscitur  victor,  at  non  a 
victis.  Sunt  enim  socii  et  a-quales 
Meleagri,  victori  de  sue  interfecto 
gratulantes.  .Jos.  Scal. 

Herbam  do]  Plin.  lib.  xxii.  cap.  I. 
'  Apud  antiquos  signuin  victoriae  erat 
porrigere  herbam  victos,hoc  est,  ter- 
ra  et  altrice  ipsa  humo,  et  humatioue 
cedere,  quem  morem  etiam  nunc  du- 
rare  in  Germauia  scio.'  Vides  hunc 
moreni  in  Germania  attate  Plinii,  et 


DE    VERBORUM    SlONlFICATlONfi    LIB.    VIII.  303 

quod  est  antiquae,  et  pastoralis  vitae  indicium  :  nam,  qui 

in  prato  cursu  aut  viribus  contcndebant,   cum  superati 

erant,  ex  eo  solo,  in  quo  certamen  erat,  decerptam  her- 

bara  adversario  tradebant. 
Herbilis  ^  anser,  herba  pastus,  qui  gracilior  ^  est  quam  fru- 

mento  altus. 
Herceus7  Jupiter^  intra  conseptum  domus  cujusque  cole- 

batur,  quem  etiam  Deum  penetralem  appellabant. 
Hercules''  astrologus  dictus,  quod  eo  die  seflammis  injecit, 

quo  futura  erat  obscuratio  solis. 


6  Pto  gracilior  qmdam  grandior :  niale,  censente  Dac. — 7  A\.  Hercius, 


NOT/E 


ego  eum  etiam  nunc  durare  in  Vas- 
conia  certo  scio.  Et  inde  origineni 
traxisse  arbitror,  quod  cum  primum 
pugnas  genus  apnd  antiquos,  utpote 
pastores,  Incta  fnerit,  victus,  ut  se 
terram  tetigisse  ostenderet,  et  ita  se 
plane  minorem  fateretur,  victori  her- 
bam  ex  eodem  loco  decerptam  porri- 
gebat;  neque  enim  victor  is  dici  pote- 
rat,  nisi  victns  fateretur,  et  victorem 
agnosceret.  Ennius :  '  Qui  vicit  non 
est  victor,  nisi  victu'  fatetur,'  Sed 
postea  illud  ad  aiia  traductnm,  et 
'  herbam  dare,'  pro  se  victum  fateri, 
dictum  est.  Inde  Nonius :  '  Herbam 
Veteres  palmani  vel  victoriam  dici 
volunt.'  Sed  baec  pauio  aliter  Ser- 
vius  ad  illud  vui.  jTlneid.  '  Et  vitta 
comtos  vohiit  praetendere  ramos.' 
'  Ut  iu  pacis  pefitione,'  inquit,  '  ra- 
mus  oliva?  cum  vittis  offerebatur,  par- 
tim  fabulae,  partim  nalurae  efficit  ra- 
tio.  Nam,  cum  de  nomine  Athena- 
rum  Neptunus  et  Minerva  contende- 
rent,  et  jussisset  Jupiter,  ut  iliius 
nomiue  diceretur  civitas,  qui  munus 
melius  obtulisset  hominibus,  Equum 
Neptunus,  Minerva  Olivam  protulit, 
et  statim  vicit.  Unde,  cum  ejus  ra- 
raus  alicui  offertur,  indicat  eum  esse 


meliorem.  Hinc  est  illud  proverbium, 
herbam  do,  id  est,  cedo  victoriam, 
quod  Varro  in  antiquarum  libris  po- 
nit :  Cum  in  agonibus  herbam  in  mo- 
dum  paimas  dat  aliquis  ei,  cum  quo 
contendere  non  cupit,  et  fatetur  esse 
meUorem.'  Haec  Servius.  Sed  multo 
meUus  Festus.  In  Graecia  autem  ma- 
nus,  sive  manum,  victi  pugiles  porri- 
gebant.  Theocrit.  Id.  xxii.  irus  S* 
(irl  •youav  Kelr'  aX\o<ppov4<iiV,  koX  av- 
4ffX^'^'^>  viiKO'!  aTTavdwVi  'A/xcpoTfpas  afia 
Xf^ipas.  Id  est,  '  totus  vero  humi  Ja- 
cebat  exanimis,  et  porrigebat,  pug- 
nae  renuntians,  Ambas  simul  manus.' 
Ubi  olim  plura.  Dac. 

y  Herbilis']  Lucillius  :  '  Anseris 
herbiUs  virus.'  Citatur  in  fragmentis 
Servii.  Jos.  Scal. 

Herbilis  anser']  Lucilius  in  frag- 
mcntis  Servii  :  '  Anseris  herbilis  vi- 
rus.'  Dac. 

^  HerceusJupiter]  Sic  dictus,  quod 
intra  conseptum  parietem,  qui  epKos 
dicitur,  colebatur.  Ovid.  in  Ib. 
'  Cui  nihil  hercei  profuit  ara  Jovis." 
Ideoque 'Domesticus,'  '  Cortalis,'  et 
'  Septitius '  Latine  dicitur.  Dac. 

a  Hercules]  Atqui  is  se  flammis  in. 
jccit  anno  ante  Christum  natum  1196= 


304 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Here,''  id  est,   adverbium  temporis  heri,  dictum  a  Grseco 

Heredium,'^  praedium  parvulum. 

Herem"*  Marteam  antiqui  accepta  hereditate  colebant,  quae 

a  nomine  appellabatur  heredum,  et  esse  una  ex  Martis 

comitibus  putabatur. 


NOTyE 


quo  anno  ntilla  fiiit  solis  obscuratio. 
Melius  Servius  ad  illud  i.  ^neid. 
'  Docuit  quae  maximus  Atlas,'  '  Hic 
Atlas,'  inquif,  <  lapeti  filius  in  Afri- 
ca  natus  dicitur.  Hic,  quod  annum 
in  tempora  diviserit,  et  prinuis  stel- 
larum  versus,  vel  circuiorum  vel  side- 
runi  transitum  naturasque  descrip. 
sit,  ccelum  dictus  est  sustinere,  quia 
nepotem  suum  Mercurium  et  Hercu- 
lem  docuisse  diciiur,  unde  et  Hercu- 
les  coelum  ab  Atlaute  susceptuui  su?- 
tinuisse  narratur  propter  cceli  scien- 
tiam  traditam.  Constat  enim  Her- 
culem  Pbilosophum  fuisse.'  Atlan- 
tem  esse  Enochum,  qui  AstrologiaB 
inventor  fuit,  refert  Euseb.  ex  Enpo- 
lenio  de  Judaeis,  iibi  ait,  Abiahamum 
Astrologiam  et  alias  scientias  Helio- 
polidocentem  affirmasse  Babylonios 
T^v  ivpajiv  aiiTwv  els  'Ei^aix  avairffiiTfiv 
Kal  TovTov  evprjKfvat  irpuTOv  t^v  'AffTpu- 
\oyiav.  i.  '  Eariim  inventionem  E- 
uocbo  tribuere,  eumque  Astrologiam 
primum  invenisse.'  Et  non  nuilto 
post  :  "Y.Wrjvas  \eyeiv  Thv  'AT\dvTa 
evpr]Kfvai  a(TTpo\oy'iav,  elvat  Kal  Thv  av- 
Thv  Ka\  'Evwx-  ToC  Sh  'Zvonx  yiViadai  vlhv 
Madovffd\aiJ.,  hv  irdvTa  8t'  ayy{\u)V  Otuv 
yvuvat,  Kal  rifj.as  ovtuis  iirtyvwvai,  i. 
'Greecos  affirmare  Atlantem  Astro- 
logiam  invenisse,  et  euiidem  esse  E- 
nocbuni,  Enocbo  aiitem  genitum  Ma- 
tbusalem,  quo  ab  Angelis  Dei  omnia 
edocto,  nos  ita  porro  didicisse.'  Id. 

b  Here]  Pro  heri.  Plaut.  Capt.i. 
2.  '  Advorte  aninuiin  sis  tu,  istos  cap- 
tivos  duos  Here  quos  emi  de  praeda 
de  quaestoribus,  His  indito  catenas 


singularias.'  A  Grajco  x^f<^^'  extrito 
e  et  X  verso  in  h.  faclum  hesi:  nam 
ita  Veteres  dicebant  postea,  heri, 
here.  Idem. 

<=  Herediuni]  Varro  lib.  i.  cap.  10. 
de  Re  Rust.  '  Antiquus  noster  ante 
belluin  Punicum  pendebat  bina  ju- 
gera,  quod  a  Roinulo  primum  divisa 
dicebantur  viritim,  quae,  quod  bere- 
dem  sequerentur,  heredium  appella- 
runt.'  Ant.  Aug, 

Heredium]  Cornel.  Nepos  in  Por- 
cio  Catone  :  '  Versatus  est  in  Sabinis, 
quod  ibi  herediuin  a  patre  relictum 
babebat.'  Dac. 

«1  Herem]  Vereor,  ne  Verrius  in 
corruptam  scripturam  oflFenderit :  ut 
Herem  pro  Nerienctn  legerit.  Nam 
Nerien  una  ex  coniitibus  Martis, 
quanqiiam  nihil  affirmo.  Ceterum 
berem  proberedem  dicebant.  Acciiis 
Didascaiicou  lib.  i. '  sapientiajque  iu- 
victa^  gratia,  Atque  bonoris,  patera 
erem  niactavit  aurea.'  Ita  eniin  sine 
aspiratione,  nt  apud  Plautum  Mo- 
naechmis  :  '  Quor  ausus  facere,  quoi 
ego,  qua  tu,  eres  eram?'  Nam  male 
veteres  tain  excusi,  quam  scripti,  ba- 
bebant,  <?ras.  Jos.  Scal. 

Heretn  Marleam]  Herem,  et  erem 
sine  aspiratione,  pro  lieredem  Vete- 
resdicebaut.  Accius  Didascal.  lib.  i. 
'  sapientiaeciiie  invictae  graiifi,  Atque 
bonoris,  patera  ercni  mactavit  au- 
rea.'  Ita  Plaut.  Meneec.  iii.2. '  Quor 
ausiis  facere,  qiioi  ego,  qua  tn,  eres 
eram  ?'  Neque  verisimile  est  quod 
ait  Scaliger,  Verriiim  in  corriiplain 
scripturam  int  idisse,  ita  ut  herem  pro 


DE    VEROORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    VIII.  305 

Heies  apud  antiquos  pro  domino^  ponebatur. 

Herma'^  a  Graecis  ponitur  pro  firmamento.  Unde  etiam 
Mercurii  nomen  inventoris,  ut  putabant,  firma;  orationis 
dictum.     Interdum  etiam  saburram  §  significat. 

Hernici ''  dicti  a  saxis,  quae.  Marsi  lierna  dicunt. 

Hetta '  res  minimi  pretii,  quasi  hieta,  id  est,  hiatus  horainis, 


NOiVE 


Nerietiem  le^eiit.  Nam  et  Nerien 
non  comes,  sed  uxor  Martis.  Sed  eo 
tantiim  errasse  videtiir  Festiis,  qiiod 
Herem  Martis  comitein  dixit,  quiE 
Nerienis  potiiis  pjus  uxoris  conies 
fuit,  unde  et  eam  cuni  Neriene  con- 
jungit  Ennius  :  '  Nerienem  Martis  et 
Herem.'  Duc. 

«  Heres  pro  domino]  Gloss.  '  Iieres, 
Kvpios,  KXy)pov6fj.os ,'  dominiis,  posses- 
sor.  Plaiit.  Menaech.  I1I.2.  'Prandi, 
potavi,  scortum  acciibiii,  abstuli 
Hanc,  quojus  heres  nunqnam  erit 
post  liunc  diem.'  Inde  Justinian.  § 
ult.  de  hered.  qualit.  el  diff.  '  Pro 
lierede,'  inquit,  '  gerere,  est  pro  do- 
iTiino  gerere;  veteres  cnim  heredes 
pro  dominis  appellabant.'  Nimirum 
ab  herus  Veteres  fecere  heres,  neque 
obstat  syllab»  prioris  ratio  qnae  in 
heres  producta,  in  herus  corripitur. 
Idem  enim  saepe  alias  fit.  Tamen 
viri  docti  heres  deducunt  ah  Hebraeo 
jaresch.  '  Heiedem  esse,' '  possidere,' 
quod  non  alienum  est,  praesertim  si 
hares  sive  haires  per  dipiithonguni 
olim  scriptum  fuit.  Idem. 

^  Herma]  Graecum  est  tpiJ-a,  fnnda- 
mentum,  firmamentum,  passim.  Sed 
male  ab  herina  Mercurium  Hermen 
dictnm  vult  Fest.  quod  ipse  firmae 
orationis  ftmdamentum  sit,  ut  lierma 
navinm:  Ip/UTJsenim  a  verbo  epeo.dico, 
iinde  epeas,  inserto  /u,  lp;Uf'as,  per  con- 
tract.  epju^s,  herines.  Idem. 

s  Interdiim  etiam  Saburram]  Hoc  a 

priori   notione   pendet,   qtia  scilicet 

herma  firmaiiientum   si<:rnificat.     Sa- 

hurra  enim  nihil  aliud  est,  quam  na- 

Delph.  et  Var.  Cla^.  Potnp. 


vium  firinamentum,  ep/ota,  nempe  are- 
na,  sive  etiam  lapides,  et  alia,  qnae 
ad  ccrtam  iisque  mensiiram  navibns 
imponiintur,  ne  instabiles  sint.  He- 
sych.  fpfia  TbnV  vaw  epufffxa  arr)pi^ov. 
'  Herma  Sabiirra,  firmamcntum  na- 
vesfirmans.'  Idem. 

h  Hernici']  Populi  in  Latio,  Lavinio 
ct  AlbJB  propinqni,  sic  dicti  a  saxis, 
quae  hernce  Sabinis  dicuntur,  unde 
Virg.  '  hernica  saxa,'  dixit  vii.  jE- 
neid.  ubi  Servius  :  '  Sabinorum  lin- 
gna  saxa  hernze  vocantnr.  Quidam 
dnx  magnus  Sabinos  de  suis  locis  eli- 
cuit,  et  habitare  secum  fecit  saxosis 
in  montibus,  unde  dicta  sunt  hernica 
loca  et  populi  heriTici.'  Idem. 

'  Hetta']  Veteres  Glossae  :  '  Ecta, 
(pXoKTis  apTlov.'  At  Hitta  aliter  in- 
terpretantur :  '  Hitta,  Hicta,  vfii}v 
^oias,'  videlicet,  quod  superius  Cic- 
cum  dici  annotatum  est,  et  '  Hittus, 
<puvr]  Kvv6s.'  Unde  factum,  '  Hittio, 
iXVfvo},'  propriura  canum  vestigia  in- 
dagantium  cum  aliqua  vocis  nicta- 
tione,  Idem. 

Hetta]  Scribitur  et  hecla,  et  expo- 
nitur  <J)\okt1$  apriov,  ab  eii/u,  coquo. 
Immo  potiiis  ab  hio  :  in  panis  enim 
pusiilis  exignus  hiatns  cernitur:  cave 
tamen  hetta  cum  hitta  confundas  : 
hitta  enim  vel  hicla  est  vtj.r]v  ^oias  (\\\od 
ciccum  dici  superins  est  annotatum. 
Aliud  est  et  '  hittus  (pcavi]  Kwhs,' 
'  vox  canis  ; '  unde  factum  Hittio, 
Ixfevw,  proprium  cannm  vestigia  inda- 
gantinm  cum  aliqua  vocis  nictatione. 
Recte  antem  Festus  '  qnasi  hicta.' 
Nam  inde  Veteres  hictare  dicebant. 
Fe.H.  U 


30G 


SEXTI    POMFEII    FESTl 


atque  oscitatio.  Alii  pusulam  ^  dixerunt  esse,  quae  in 
coquendo  pane  solet  adsurgere :  a  qua  accipimus  rem 
nullius  pretii,  cum  dicimus,  non  hette  te  facio. 

Heus,''  adverbium  vocandi  a  Grasco  «»  venit. 

HiLARODOS,'  lascivi  et  delicati  carmini.i  cantor. 

Hilura '"  putant  esse,  quod  grano  fabae  adhasret  :  ex  quo 
nihil,  et  nihilum. 

Hippacare"  est  celeriter  animam  ducere :  ab  equi  halitu, 
qui  est  supra  modum  acutus. 

Hippagines,"  navcs,  quibus  equi  vehuntur,  quas  Gra:ci 
mTrayctiyobg  dicunt.9 


8  Qiiidain  libri  puslulam. — 9  Viilgo  qitas  Grceci  'iTrvovs  dicunt. 


Vide  Dionied.  lib.  i.  Tdem. 

^  Hens^  Lociis  mendosns.  Ant, 
Aug. 

Heusl  Sine  diibio  lociis  corriiptus, 
neqiic  enini  heus  a  Graeco  oi,  qnod 
adveibinm  vocandi  nnnqiiani  fuit. 
Potins  a  Grsrco  (feO.  Dac. 

'  Hilarodus]  Graece  /AapySbs,  poeta, 
in  conviviis  aliisqiic  celebrilatibns 
amatoria,  vei  alia  qiiapvis  jnciinda 
«armina,  qn.p  tamen  tragica  qn;idani 
giavjtatc  condita  essent,  cantitabat, 
ab  i\aphs  dnlcis,  gratns,  et  iLS^j,  can- 
tio.  Alhenaens  lib.  xiv.  ex  Aristo- 
tcle  :  ^fiJ.v6rfpos  Sh  ruii'  toiovtuv  fffrl 
iroiyiTwv  6  i\aptfi5hs  Ka\ovfi(i'os'  ovSeu  yap 
(rX"''T*''^'">  XPV^rai  Se  iaOiJTi  \fVKfj  avSpeia. 
Koi  ffT€<pavovTai  -xpvffouv  ffTc<pavov  Kal 
rh  ixiv  Tra^athv  VTToSi^ixaffiv  ^xPVto,  vvv 
Of:  Kpr]Tr7ffi,  VdWet  5f  avTw  &ppT\v  Ka\ 
07)\eia,  ws  Kol  r^  av\oo5cfi.  id  est,  '  II- 
loriim  aiitem  omninni  poetaruni  gra- 
vissimns  Hilarodos  vocatns  ;  neque 
enim  etFeininate  se  gerit,  ntitiir  veste 
alba  virili,  corona  anrea  coronatns. 
Antiqnitus  calceis  ntebatnr,  nunc  an- 
tem  crepidis.  Canit  illi  mas  et  fce- 
niina,  ut  et  tibicini.'  Idein. 

"'  Hiltim}  Glossarium  sine  aspira- 


NOTiE 
tione 


Iliim,  vapdriKos  rh  (vt6s.'  Et 
ita  in  Flaiito,  nt  ostendcmns  aliquan- 
do,  si  Deiis  faverit.  Jos.  Scal. 

Hiltim]  Minntnin  iIliid,qnod  grano 
fab«;  adlia?ret.  Varro  in  reruin  hii- 
nianarum  libris  sic  intestinum  tenn- 
issiiiinm  dici  piilat,  qiiod  hillum  vo- 
catur.  Alii  niednllam  fernlas,  qiiam 
asphodelon  Grapci  vocant,  cui  posle- 
riori  sententiaB  Glossae  conscntinnt, 
ubi  Illttm  siiie  aspiratione  exponitnr 
vipdrjKos  rh  tvris.  Sed  faciie  proba- 
tnr  Veteres  (inidvis  teniiissiniiim  hi- 
liim  dixisse,  nt  vestiiim  pilos  Eimiiis  : 
'  Qnae  dedit,  ipsa  capii,  neque  dis- 
pendi  facit  liilum.'  A  ne  et  hiltim, 
nihilum,  per  apocopen  nihil.  Dac. 

"  Hippai^ure]  At  Isidori  Glossae, 
*  Hippitare.'  Jos.  Scal. 

Hippacare]  A  Grapco  '  'liriros,  Equus,' 
At  in  Isidori  Gloss.  legitnr  '/j/;>/)ica>Y, 
oscitare,  badare.'  Dac. 

°  Hippugines]  'l-mrayuyovs  Graeci 
vocant.  Aristoph.  in  Kquit.  els  tos 
iTTwayoiiyovs  elffeir-fiSuv  avSpiKws.  1.  e. '  in 
hippagines  fortiter  irrui.'  AbiVTroy, 
eqnns,  et  &yw,  dnco.  '  Hippagogas  ' 
dixit  Livius  :  iiriTayaiya  irAora  Hero- 
dot.  Polyb.  linrriyoi)s.  Idem. 


Di:    VERBORUM    SIGNIFICATIONK    LIB.    VIII. 


n,07 


liippius/  id  est,  cquester,  Neptunus  dictus  cst,  vel  quod 
Fegasus  ex  eo  et  Pegaside  natus  sit ;  vel  quod  equu- 
leus,  ut  putant,  loco  ejus  suppositus  Salurno  fuerit, 
quem  pro  Neptuno  devoraret :  vel  quod  tridentis  ictu  ^» 
terra  equum  excierit :  cui  ob  hoc  in  Illyrico  quaternos 
equos  "^  jaciebant  nono  quoque  anno  in  marc. 

Hippocoum  vinum  ex  insula  Coo,  dictnm  ab  agro  gene- 
roso,  cui  nomen  est  Hippo. 

Hira,'  quae  deminutive  dicitur  hilla,  quam  Greeci  dicunt 
vYiO-Tiv,  intestinum  est,  quod  jejunum  vocant. 

Hircipili,  duorum  pilorumhomines.'° 


10  Vide  Notas  inf. 


NOT^ 


1'  Hippius]  "lirtriov  vel  iirniKhv  Nep- 
tiiniim  vocari  fiise  ex  Arisiopli.  in 
Eqnit.  "iTnri'  &va^  HScrftSov,  ^  XaXico- 
KpSrwv  '(irnoov  ktvitos  Kal  XP^I^^'''^'^/^^^ 
avSdveL.  '  O  Rex  eqiiester  Neptune, 
ciii  yEripednni  eqiiorum  .sonitus  Et 
hinnitiis  placet.'  Ideo  aulem  hippius 
'/jrTTios  diciiis,  qnia  primus  tqnos  junx- 
isse  dicitnr  et  equitandi  artem  inve- 
nisse.  Sopliocl.  in  CEdip.  Colon.  ''n 
ira?  Kp6vov,  (xv  ydp  viv  els  Td5'  ficras  aii- 
XTjju',  &va^  noffeiSav,  "lirTrounv  rhv  aKea- 
rrjpa  x»^"'^''  TJpdorauri  TaicrS'  %KTiaas 
ayvial.s.  '  Satuino  genite,  tn  enini  il- 
lis  (Athenis)  iianc  gloriam  dedisti, 
Rex  Neptune,  Qni  equis  frsrnum  pri- 
nius  In  hisce  regionibus  dederis.' 
Jdtm. 

1  Vel  quod  tridentis  ictu]  Virgilii 
locnm  ob  oculos  habuit  lib.  i.  Gf  org. 
'  Tnqne  o,  cni  prima  frementem  Fn- 
dii  equum  magno  tellus  percussa  tri- 
denti,  Neptnne.'  Alii  aiunt  e  Nep- 
luni  semine  in  saxo  dormientis  eqnum 
natum,  qui  inde  Scyphius  dictns  est, 
ft  ipse  Neptnnus  Petrieus.  Pindar. 
Pyth.  Od.iv.  UalTlocTiihoiivos-Kirpaiov. 
'  Fiii  Neptuni  Peirjti.'  Ubi  Scho- 
liastes  :  iTriOfrov  Uoa-eiSaivos  6  -rrerpalos' 


^a(T\  51  Kol  aYoiva  5iariBe(T6ai  r^  Tre- 
rpai<f)  Tlo(Tei5civi,  oTrov  airh  rrjs  inrpas 
4^em)d7i(Tev  6  wpciTos  'hiros.  I.  e.  '  Epi- 
tlietum  Neptuui  PetraBUs:  ferunt 
etiam  et  in  honorem  Neptnni  Pe- 
tra>i  ludos  institutos,  in  eodera  loco 
ubi  e  teria  primus  equns  exsiliit.'  Et 
panlo  ante:  eiri  rivos  rrerpas  Koiixr\6e\s 
X\o(rei^wv  a-Ke(r-Kepp.dri(re,  Ka\  rov  6ophv 
Se^a/xevr]  i)  ^rj  avehwKev  'Irrrrov  ■npuirov  %v 
eTteKdXecrav  'S.Kvcbwv.  id  est, '  Snper  pe- 
tra  qnadani  dormiens  Neptunus  enii- 
sit  semen,  qiio  accepto  terra  primuni 
eqiuim  fudit,  queni  vocavcre  Scy- 
pliium.'  Idem. 

f  Qmtternos  equos]  Sic  Rhodii  qua- 
drigas  soli  consecratas  qnotannis  in 
iiiare  jaciebanl.  Idem, 

«  Hira]  Plant,  Capt.  ii.  1.  '  Radi- 
ces  cordis  perennt,  hirae  omnes  do- 
lent.'  Ab  feira,  hirnla,  hilla.  Dici- 
tur  et  hillMm  in  neutro  genere,  qnod 
Varro  ab  hilo  dcrivat,  id  est,  minimo. 
Idem. 

«  Hircipili]  Qui  pilos  habent  simi- 
les  hircinis  :  in  antiqna  Mediolaiien- 
si  legitur,  hircipili  densorum  pilorum 
homines.  Graeoi  vocant  dacrvOpixfs. 
In  editione  Veneta  Ant.  Angustini : 


308 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Hiiquitalli "    pueri   pritnum  ad   virilitatem  accedentes,  a 

libidine  scilicet  hircorum  dicti. 
Hirrire/  garrire,"  quod  genns  vocis  est  canis  rabiosae. 
Histrionesy  dicti,  quod  primum  ex  Histria  venerint. 
HoDiDocos  '^^  latro,  atque  obsessor  viarum. 
Homelium/  pilei  genus. 
Honorarios  ludos,''  quos  et  liberalia  dicebant. 


11  Qiiidam  libl).  iegnnt,  riMgert':  Ddc.  rabire. — 12  Alii  libri  o8oiSo/cos. 


NOTiE 


Hircipili  duorum  pilorum  liomines.  NoD 
diibiiim  est  qiiin  scriptum  fiierit,  du- 
rorum  pilorum  homines.  Ergo  hircipili 
TpaxvOpixf^  '•  qnare  meliiis  forsan  hir- 
sipili :  ut  in  Ms.  Pauli  codice.  Voss. 
Idem. 

"  Hirquilalli]  Vide  in  '  Irquitalli.' 
Censorinus  cap.  4.  de  die  natali : 
*  Vox  crassior,  et  inaequalis  fit  hoini- 
ni  3.  hebdomada:  hoc  Aristoteles  ap- 
pellat  Tpayi^eiv:  antiqui  nostri  hirqiii- 
talire,  et  iiide  ipsos  putant  hirqni- 
tallos  appellari,quod  tunc  corpushir- 
cnm  olere  inripiat.'  Velius  Longns  : 
'  Hinc  tractum  est,  ut  eos,  qui  siint 
in  adulta  cctate,  hirquitallos  voce- 
miis.'  Ful.  Ursin. 

Hirquilalli]  Glossas  :  'Irquitalus, 
vrfiriwTaTos.'  Et, '  Irqiiis,  Tpayiwv  irals 
apxv"  jSioo-os.'  Lege,  TpayMv  irals 
Oipxhf  v&i<ii(Tas.  vel,  Tpaywv  TraTs  aKij.i]v 
Tjficicras.  Jos.  Scal. 

Hiriiuitatlire]  Hircnm,  vel,  ut  scri- 
bebant  Veteres,  hirqum  imitari  lasci- 
via.  Grasci  dicnnt  Tpa^ifcn'.  Utrum- 
que  tamen  aliqiiando  latiiis  patet. 
Nuin  hirquilaltire  et  Tpayi^fLV  hircum 
olere,  itein  piibertateiii  atlingere. 
Vide'  Irquitallus.'  Dac. 

"  Hirrire]  Vox  ad  imitalionem  ef- 
ficta  ob  literam  R,  qnam  canes  irri- 
tatae  sonant,  quae  et  ideo  cauina  di- 
citur.  Sidon. '  Piodathirritii  rabieni 
canino.'     Pro  garrire  quidam  lemint 


ringere,  ego  rabire,  quod  de  canibus 
etiam  dicitiir.  Idem. 

y  Histriones]  De  Histrionum  ori- 
gine  meliiis  aliqiianto  Livius  lib.  vii. 
'  Sine  carmine  nllo,  siue  imitando- 
ruin  carminiim  actii,  Ludiones  ex  He- 
truria  acciti,  ad  tibicinis  modos  sal- 
tantes,  haiid  indecoros  motns,  niore 
Thusco,  dabant.  Imitari  deinde  eos 
juventus  simul  inconditis  inter  se  jo- 
ciilaria  fnndentes  versii)us  crepere, 
nec  absoni  a  voce  motus  erant:  ac- 
cepla  itaqiie  res,  saepiusqiie  usur(>an- 
do  excitata  vernaciilis  artificibiis, 
qnia  hister  Tlmsco  verbo  lisdio  voca- 
tur  nomen  histrionibiis  inditum.' 
Idem. 

^  Hodidocos]  Hesych.  6doi56Kos,K\(ii>p, 
evf5pevT^]s,  KaKovpyos,  evoSos,  /\j)(TT^s.  I. 
'  Hodoidocos,  fur,  insidiator,  malefi- 
cus,  grassator,  latro.'  Idetn. 

a  Homctium]  Ha>c  vox  milii  siis- 
petta  cst,  neqiie  vidco  tamen  in  quaiu 
sit  commiitanda.  Idem. 

••  Honorarios  ludos]  Liberalia  festa 
in  honorem  Bacchi,  qiii  TAber  dictus 
cst.  Gra;ci  vocant  Aiovvoia  :  die  de- 
rima  septima  Martii  Romae  celebra- 
bantiM.  Sed  cur  Liberalia  '  honora- 
rii  ludi' dicta  sint  haiid  eqnidem  vi- 
deo,  nisi  qiiod  ante  Bacchi  ortiim  arse 
sine  honore  fuerint ;  et  hoc  allusisse 
videtur  Ovid.  Fast.  *  Ante  tnos  or- 
lus  arae  sine  honore  fuere,  Liber,  et 


DK    VKRHORIIM    SIGN IFICATION  K    LIH.    \l\\. 


80!) 


Horctum/  et  forctum,'^  pro  bono  dicebant. 

Horda"^   praegnans:'*  unde  dies,  quo  «fravidae  hoslias  im- 

molabantur,  hordicidia. 
Hordiarium  ^  ses,  quod  pro  hordeo  equiti  Roraano  dabatur. 
Horreum*^  antiqui  dicebant  farreum,  a  farre. 
Hortus^  apud  antiquos  oranis  villa  dicebatur,  quod  ibi,  qui 

arraa  capere  possent,  orirentur. 


13  Scal.  et  Dac.  legendiim  nionent  Horctem  et  Forctem.  Qniclam  libb. 
pro  forctum  legnnt  fructum.—  \i  Supplendnm  putat  Dac.  Hoj'ila,  bos i>rag- 
nans. 

NOT,^ 

in  gelidis  lierba  reperta  focis.'  Fdem. 

•^  Horctum]  Lege,  Horclem,etForc- 
tem.     Vide  supra  '  Forctis.'  Jos.  Scal. 

Horctum,  etforctum]  Lege  cuni  Sca- 
ligero,  horctem  et  forctem  :  pro  fortis 
Veteres  dicebant  forctis.  Et  h  pro/ 
horctis:  vide  '  fcedus.'  Forctis,  bo- 
iius,  id  est,  validus.  Leg.  12.  tab. '  Sa- 
natibus  idem  quod  forctibus  jous 
esto.'  Forclibus,  l)onis,  et  qui  non  de- 
fecerant  a  populo  Rom.  Sanatibus, 
qui  olim  hostes,  sed  nunc  cives. 
Quamvis  de  iis  variant  sententiae,  ut 
infra  in  voce  '  Sanates.'  Dac. 

•^  Horda]  Vide  '  Fordicidiis  :'  in 
Fastis  17.  kal.  Mai.  Ford.  scriptum 
est,  non  Hord.  Varro  tanien  lib.  xi. 
cap.  5.  de  Re  Rust.  Hordicalia  esse 
in  Fastis  dicit.  Ant.  Aug. 

Horda]  Supplendum  puto  horda, 
bos  pragnavs.  Varr.  lib.  ii.  de  Ke 
Rust.  cap.  5.  '  Quae  sterilis  est  vac- 
ca  taura  appellata,  quse  pra^guans 
horda.  Ab  eo  in  Fastis  dies  liordi- 
calia  nominantur,  quod  tunc  liordae 
boves  inmiolantur.'  Horda,  hordici- 
dia,  \tro  forda  c\  fordicidia.  Forda  au- 
teuj  a  ferendo,  Ovid.  '  Forda  ferens 
bos  est  fcecundaque  dicta  ferendo  :' 
sive  potius  a  Graeco  (popas,  gravida, 
a  (J>epce.  A  fordis  cveA&nA\%,  fordici- 
dia  dicta  die  15.  Aprilis,  quo  tri- 
ginta  gravidae  boves  Telluri  imniola- 
bantur  pro  numero  curiariim,  Ovid. 


'  Tertia  post  Veneris  cum  lux  sur- 
rexerit  Idus,  Pontitices  forda  sacra 
litate  bove.  Nunc  gravidum  pecus 
est,  gravidae  nunc  semine  terrae,Tel- 
luri  plenae  victima  plena  datur.'  Vide 
'  fordicidia.'  Dac. 

<=  Hordiarium]  Hordeariae  etiam 
quadrigae  dicebantur,  quia  victori 
agitatorihordeum  prajmium  dabatur. 
Auctores  veteres  Virg.  interpretes, 
qui  sunt  in  Bibliotlieca  P,  Danielis. 
Jos.  Scal. 

Hordiarium  as]  Roniae  hordeum 
equitibiis  publice  dabatur,  quo  ju- 
menta  sua  alerent,  neque  enim  avena 
utebantur.  Cum  igitur  pro  hordeo 
aes  dabatur,  illud  hordiarium  dictum 
est :  inde  etiam  hordiariae  quadrigae 
apud  veteres  Virgilii  interpretes, 
qiiia  victori  agitatori  hordeum  prae- 
mium  dabatur,  Dac. 

*'  Horreu7n]  A  farre  horreum  Fes- 
tus  deducit,  /  mutato.  in  h,  harretim, 
horreum,  et  id  multo  verisimilius, 
quam  quod  alii  commeiiti  sunt.  Nisi 
cnm  Salmasio  dicas  horreuni  esse  a 
Greeco  Spioc,  custodia,  conditorium  : 
nam  idem  plane  wpiov  Graecis,  qnod 
Lalinis  horreum,  et  in  horreis  non 
frumentum  tantum,  sed  alia  onmia 
reponehantur,  res  quoque  pretiosissi- 
mae,  iit  in  lege  tertia  D.  de  off.  prasf. 
vig.  et  leg.  0.    D.  de  edendo,  Idem. 

K  Hortus]  Duriusciila   originis  ra- 


310 


SCXTI    POMPEII    FESTI 


Hostia*'  dicta  estab  eo,  quod  est  hostire,  ferire. 

Hosticapax,  hostium  captor.'^ 

Hostiliis  laribus '  immolabant,  qaod  ab  his  hostes  arceri 

putabant. 
Ilostimentum,''  beneticii  pensatio. 
Hostis  '  apud  antiquos  peregrinus  dicebatur,  et  qui  nucc 

hostis  perduellis."^ 


15  '  Iinpensius  placet  Hostirapux,  hoslium  Taptor.'  Dac. — 16  A\.  perdueUi. 


NOT 

tio ;  fjijae  si  vera  cst,  orlus  sciibeii- 
diim  est,  non  hortus.  Ant.  Aug. 

Hortus]  Apud  veteres  Romanos 
rustici,  noii  urbani,  niiiites  legeban- 
tur,  qui  cuni  in  villis  orirentur,  iis 
orlorum,  sine  aspiiatione,  nomen  ile- 
derunt.  Horti  quidem  villas  semper 
dictue  sunt,  ut  in  12.  tab.  Flin.  cap.  4. 
lib.  %ix.  '  In  12.  labulis  leguni  nos- 
traruin,  nusquain  nominatur  villa, 
semper  in  significatioiie  ea  liortus,  in 
horti  veio  heredium.'  Sed  Festi  ety- 
nion  pi<in€  ineptiim:  hortus  a  Gra?co 
opxos,  quod  Hesych.  exponit  Krjiros,  i. 
liortus,  vel  potiiis  a  x^V"^»  Kramen, 
lierba,  dtque  etiam  septiim.  Dac. 

''  Hostia]  Ovid.  lib.  I.  Fastor.  '  Vic- 
tima,  qux  dextra  cecidit  victrice, 
vocatur:  Hostibus  a  doiuitis  hostia 
nomen  habet.'  Ant.  Aug. 

Hostia]  Corrige  Gloasarium:  '  Hos- 
tia,  dv/xa,  tepflov,  dvffia,  rdfxiov.'  Nam 
vtilgo,  6v<jias  t6ixio.v.  Jos.  Scal. 

Hoslia]  Ab  anliqiio  verbo  hostire, 
ferire.  Alii  ab  hustibus,  Ovid.  '  Hos- 
tibus  a  victis  hostia  nomen  Iiabet.' 
Sed  obstat,  quod  hostia?  etiam  eae 
dicta?,  qiiije  sacrificabaiitiir  antequam 
in  iiostes  perf^erfiil.  Hostiade  parvis 
animalibus,  ut  ovibiis,  voliicribus, 
victima  de  magnis,  ut  Tanris.  Plaut. 
Fseiidol.  '  Nolo  victimas,  agninis 
nied  extis  placari  volo.'  Dac. 

'  Hostiliis  laribus]  Singulae  domus, 
urbes  singula',  via;  etiam  siios   lares 


lE 

liaheliant,  qiii  Viales,  Domestiri,  Ur- 
bani  dicti  snnt.  Doniestici  quideni 
satis  noti.  Viales  laudat  Plaut.lMer- 
cat.  V.  2.  '  Vos  lares  viales,  nt  me 
bene  juvetis !'  De  UrbanisOvid.  v. 
Fast.  '  Stant  qiioque  pro  nobi.s  et 
pra>siint  mcpnibus  iirbis,  Et  suiit 
prtesentes  aiixiliiimque  ferunt.'  Ur- 
bani  iidein  et  hostilii  dicti  quod  ab 
urbe,  qiiam  protegebant,  hostes  suin- 
moverent.  Propert.  lib.iii.  Eleg.2. 
'  Hannibalemque  lares  Romana  sede 
fugantes.'  Idem. 

^  Hostimcnlum]  i^Equatio,  nain  hos- 
tire,  a>quare.  Plaut.  Asin.  iii.  3. 
'  Par  paii  datiim  hostimentiim  est, 
opera  pro  pecunia.'  Vide  '  Redhos- 
tire.'  Idem. 

^  Hoslis]  Vidend.CiceroIib.i.Offic. 
Varro  lib.  iv.  de  Ling.  Lat.  Caius 
cap.  234.  de  verborum  significatione, 
lib.  L.  Digest.  Ant.  Aug. 

Hostis]  Sei\\»s  Danielis  nostri : 
'  Persas,  qiii  erant  Grajcoruin  hostes, 
^evovs  a  Licedasmoniis  appellatos  re- 
feit  Herodotus.  Iiide  hostes,'  in(|uit, 
'  pro  hospitibus  dixeiunt.  Nain  iii- 
imici  perdiielles  dicebantur.'  Locus 
Herodotiest  tj/KoAAK^Trj^ubide  Lace- 
daemonibiis  loqnitur:  ol  "Ecpopoi  tlyav 
eir'  '6pKw,  Kal  5j]  SoKefiv  flvai  iv  'OpeiTTeiw 
(TTflXOVTas  eTTi  Toi/s  ^eivovs.  ^eivovs  yap 
iKd\eov  Tovs  ^apfidpovs.  Jos.  Scal. 

Hostis]  Varro  lib.  iv. '  Miilta  verba 
aliiid  iiuiic  ostendunt,  aliiid  ante  sig- 


I3R    VERBORUM    SIGN IFICATION  E    LIB.    VIII. 


311 


HuMANUM     sacrificiura  "^    dicebant,   quod   mortui   causa 

fiebat. 
Hyperborei  "    supra   aquilonis   flatura  hal)itantes   dicti, 

quod  humanEe  vitas  raodum  excedant  vivendo  ultra  cen- 

tesimum  annum,  id  est,  u7rsp|3aiWT£j  ogov  saeculihumani. 
Hyperionem  °  alii  patrem  solis,  alii  ipsum,  quod  eat  super 

terras,  ita  appellatum  putabant. 


NOT/E 


iiificahant,  iit  liostis;  nani  tum  eo 
verbo  dicebant  peiegriniini,  qiii  siiis 
legibus  uteretur,  nunc  dicunt  eiim, 
qiiem  tum  dicebant  perduellein.'  Ita 
Cicero  et  ieg.  12.  tab.  '  Sei  status 
condictns  dies  intercedit  ciim  lioste 
ito.'  Qiia3  verba  12.  tabul.  Piantus 
usurpavit  in  Curcul.  '  Si  statu'  coii- 
dictus  cum  lioste  intercedit  dies,  Ta- 
nien  est  eiindum.'  Servius  iv.  /Eneid. 
'  Herodotns  Persas,  qiii  erant  Grae- 
coniin  liostes,  ^evovs  a  Lacedemoniis 
appellatos  refert  :  inde  nostri  liostes 
pro  Iiospilibns  dixerunt,  nam  inimici 
perduelles  dicebantur.'  Ab  liac  jirio- 
ri  hostis  significatione  Gaili  etiam 
nunc  kospites  vocant  hostes.  Neque 
enim  Gallicuin  hoste  est  ab  hospes,  ut 
quidam  somniarunt.  Dac. 

"'  Humanum  sacrificiiini]  Qiiodmor- 
tis  CHUsa  fiebat.  Nam  cuin  nior- 
tem  designabant,  humamtm  usiirpare 
solebant  Veteres,  '  si  qiiid  liiunani 
mihi  accidat,'  '  si  qiiid  lninianitus 
accidat.'  Ennius  :  '  si  quid  me  fu- 
vat  humanitus,'  i.  si  mors  contingat. 
Idem. 

"  Hyperborei]  Ol  vnlp  Bopta.v  popu- 
li,  qiii  supra  Boream.  Non  quod 
apud  eos  non  spiret  Boreas,  nt  He- 
rodotus  tradit.  Qnam  opinionem  se- 
ciitns  Pindariis  Olyinp.  iii.  'ISe  ko.- 
Kiivav  x^OJ^a  TivoLus  oinaBiv  Bopea  "Vu- 


Xpov.  '  Vide  terram  iilam  Hetro 
flatus  Boreae  Frigidi.'  Post  Olenein 
Lycium,  qui,  ut  docet  Pausan.  primus 
dixit  esse  quosdam  homines  ot  inrip 
rhv  &vefj.ov  oiKovai  t^v  Bopeav,  '  Qiii 
supra  ventum  liabitant  Boream.'  Sed 
qiiod  Bores?  flatiim  excedant,  vel,  nt 
Servius,  qiiod  snpra,  id  est,  ultra  eos 
flet  Boreas.  Fnitque  prinium  a  poe- 
tis  conficta  vox  hyperhorei,  qua  popii- 
los  BopeioTtiTous  Boreae  proximos  sig- 
nificarent.  Kidicnle  Festus  sive  Pau- 
lus  virep^aivovTes  '6pov,  excedentes  ter- 
niinnm  sseculi  humani.  Mere  bar- 
hara  balbnties.  De  hyperboreis 
multi  niiilta  tradidere.  Vide  Stra- 
bonem.  Plin.  lib.  iv.  cap.  12.  Me- 
lam  lib.  i.  cap.  2.  et  lib.  iii.  cap.  5. 
Horum  regionem  inviam  fabulatur 
Pindarus  Pyth.  Od.  vii.  Nouo-l  8e, 
ovre  ire^hs  eo)!'  Evpois  tv  es  virep^opewv 
ayuva  QavfiaffTciv  6S6v.  '  Nec  navi- 
bus  neqiie  pedes  existens  Invenias 
quidein  ad  hyperboreorum  conven- 
tum  Beatain  viam.'  Vide  Steph.  Cle- 
rici  Quffist.  Academ.  iv.  Idem. 

"  Hijperionem']  Cceli  et  Terrae  filius 
fuit  Hyperion,  qui  ex  Thea  Auroram, 
Solem,  et  Lnnam  suscepit.  Apollod. 
Statiin  initio  lib.  i.  Saepe  tamen 
Hyperion  pro  ipso  sole.  Ovid.  '  Jam- 
que  duas  lucis  partes  Hyperionc 
nienso,  Discubiicre  toris.'  Idem. 


SEX.  POMPEII  FESTI 


DE 


VERBORUM  SIGNIFICATIONE 


LIBER   IX. 


Iambi  vocabantur,   qiii  singuli  cx  proscenio  loquebantur: 

triambi,  qui  terni. 
Janeus,"  janitor. 
Janiculuni''  dictum,  quod  per  eum  populus  Romanus  pri- 

mitus  transierit  in  agrum  Etruscum. 
Janual,''  libi  genus,  quod  Jano  tantummodo  libatur. 
Ibi*^  dicitur,  pum  locus  semel  demonstratur ;  ibidem,  cum 

saepius. 
IcADiON,''  nomen  sajvissimi  piratae. 
Icit,  percussit. 


NOT^ 


»  Janeus]  A  Jano,qui  foribus  prae- 
est.  Dac. 

^  Janiculum]  Dictnm  potitis  a  ve- 
tiistissimo  oppido,  quod  Jaiuis  con- 
didit.  De  qiio  Virg.  viii.  /iineid. 
'Hicduo  praeterea  disjeclis  oppida 
muris,  Reliiquias  veterunKiue  vides 
monnmenta  virorum  :  Hanc  Janus 
pater,  hanc  Satnrnus  condidit  arcem, 
Janicnluro  liuic,  illi  fuerat  Saturnia 
nomen.'  Idem. 

«  Janual]    Cereale    libum    vocat. 


Ovid.  I.  Fast.  '  Inde  vocor  Janus, 
cui  cum  Cereale  sacerdos  Iniponit 
libum  mixtaqiie  farra  sali.'  Idem. 

<i  Ibi]  Ibi,  eo  loco.  Ibidein,  eodein 
loco,  loco  jain  designato.  Idem. 

e  Icadion}  Lucilius  :  *  Querquera 
cousequitur  febris,  capitisque  doio- 
res,  Tamde  miiii  infesti,  quam  Rlion- 
des,  Icadionque.'  Jos.  Scul. 

Icadion']  Vide  '  Rhondes.'  Dac. 

f  Icit]  Ab  antiquo  icere,  percu- 
tere.     Plaut.  '  Icit  femur.'  Idem. 


FKSTI    DK    VRRB. 


KiNlF.    i.ii;.    IX. 


313 


Idlilis  s  ovis  dicebatur,  quse  omnibus  idibus  Jovi  macta- 

batur. 
Jkcunanum,'  ''  victiraarium. 
Igitur'  nunc  quidem  pro  completionis  signilicatione  valet, 

quae  est  ergo ;  sed  apud  anliquos  ponebatur  pro  inde,  ct 

postea,  et  tum. 
Ignem  ex  domo  Flaminia  ^  efferri  non  licebat,  nisi  divinte 

rei  gratia. 
Ignia,'  vitia  vasorum  fictilium. 
Ignis  Vestge  ""  siquando  interstinctus  esset,  virgines  verbe- 


1  In  al.  Incumanum  vel  jccinonim. 
Alii  In  cumanuin  lejinnt. 


Conjicit  Dac.  Jechwnm, 


victmarum. 


'  Iilulis]  Ovidius,  i.  Fast 
alba  Jovi  grandior  agna  cadil.'  Jos. 
Scal. 

''  Jecunamim]  In  al.  incumanum  vel 
jecinorum.  An  legendum,  Jecinorum, 
victimarum  ?  Ut  Festus  dicat  rh  jeci- 
norutn  alicubi  positum  legi  pro  vic- 
timarum,  cum  jecur  sive  jecinor  in 
victimis  praecipua  pars  sit.  Dac. 

'  Igitur~\  Apud  antiquos  saepe  pro, 
inde,  postea,  tum.  Plaut.  Amphit.  i. 
'  Sin  aliter  sient  animati,  neque  dent 
quae  petat,  Sese  igitur  sumnia  vi  vi- 
risque  eorum  oppidum  expugnas- 
sere.'  Et  Casin.  ii.  2.  '  Mox  magis 
curaotium  mihi  et  tibi  erit,  Igitur  te- 
cum  loquar.'  In  leg.  12.  tab.  'Sei 
in  jus  vocat,  nei  it  antistator,  igitur 
im  capito.'  Idem. 

■^  Ignem  ex  domo  Flnminia]  Hic  vox 
domo  videtur  abundare ;  nam  Flaminia 
absolute  dicebatur  Domus  Flaminis. 
Sic  Gellius  lib.  x.  c.  15.  '  Ignem  e 
Flaminia,  id  est,  Flaminis  Dialis  do- 
mo,  nisi  sacrum,  afferri  jus  non  est.' 
Idem. 

'  Ignia]  Aliud  in  Giossis  :  '  Ignia, 
voTioi.,  (pvKLaffis.'  Jos.  Scal. 

Ignia]  Cum  vehementia  ignis  dissi- 
liunt.  Dac. 

'"Ignis  Fesfffi]  Tertullianus  in  libro 


NOTyE 

Idibus      de  pcenitent 


Quid  illum  thesan- 
rum  ignis  seterni  a^stimamus,  cum 
fumariola  quaedam  ejus  tales  ictus 
flammarum  suscitent,'  ikc.  Pro  tere- 
hrare  in  quibusdam  editionibus  legi- 
tiir  verberare.  Sed  terebrare  possumus 
in  suo  loco  quietum  esse  jubeie. 
Simplicius  in  iii.  de  ccelo  :  a.-Kh  ^iikwv 
5e  TTvp  iKfidXXovffi,  QaTipov  tSiv  ^vAwv  ws 
TfpeTpov  ev  BaTepifi  TrepL<TTpe(povTes.  He- 
syciiius  :  axd\KevTa  Tpinrava.  to.  <ppv- 
7ja  TTvpela.  '2,o<poKArjs  ev  ^ive7  devTeptf). 
Jos.  Scal. 

Ignis  Vesta]  Hunc  Numa  priinus 
instituit,  *  nt  ad  «iinulacrum  ignium 
coelestium  flamnia  vigilaret.'  Florus. 
Quod  si  negligenlia  extinctus  fuerit, 
ab  alio  igni  incendeie  non  licebat, 
nisi  eo  quem  tabulain  felicis  (alii  fa- 
cilis)  materiae  terebraudo  viigo  sus- 
ceperat.  Male  quidaiu  pro  terehrure 
legunt  verherare.  Plin.  lib.  xvi.  cap. 
40.  'Teritiir  ergo  lignum  ligno,  ig- 
nemque  concipit  attritu,  excipiente 
materia  aridi  fomitis,  facillimo  con- 
ceptu.  Sed  niliil  edera  prsestantius 
quze  teratur,  lauro  quae  terat.  Pro- 
batiir  et  vitis  sylvestris,  alia  quani 
labrusca,  et  ipsa  ederae  modo  arbo- 
rem  scandens.'  Simplicius  in  iii.  de 
Ccelo  :  'Anh  ^iJAwi'  Trvp  eKfidWovai,  6d.- 


314 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


ribus  afficiebantur  a  PontiiSce,  qnibus  mos  erat  tabu- 
iam  felicis  materiae  tamdiu  terebrare,"'  quousque  excep- 
tum  ignem  cribro  aeneo  virgo  in  aedem  ferret. 

Ignitabulum,"  ignis  receptaculum. 

Ilia  °  dicta  ab  ina,  quae  pars  chartas  est  tenuissinaa. 

Ilicet,P  sine  dubio. 

Im^  ponebant  pro  eum,  a  nominativo  is. 

Imago  ^  ab  imitatione  '  dicta. 

Imbarbescere,  barbatum  ficri. 

Imbelliam,'*  bclli  inscientiam. 

Imbrex,'  nomen  cujusdam  comici. 


2    Pro   terehrare    in    quil)iisdaiii  edd.  legitiir  verberare. — Improbat  Dac. 
Vide  Not.  irif.— 3  Quidain  libri  ob  imitationem. 


Tepov  Tuv  ^vXoiv  ws  repeTpov  iv  6aT4pif> 
wepiaTpecpovTes,  id  est,  '  Ex  ligiiis  ig- 
nein  excutiiint,  lignonim  altenim 
qiiasi  terebnim  in  allero  versantes.' 
Idein  etiam  niiiic  alicubi  factitari  le- 
gitiir.  In  verbis  Festi  pro  tahulam 
Scaliger  legebat  clavulam.  Claviilas 
eniin  dicebant  ilias  lignorum  scissi- 
ones,  iit  ex  rei  rusticae  aiictoribiis  no- 
tnm  est;  tamen  iiihil  mutanduin,  nam 
recte  tabula  dicitur.  Tabiila  estffxo- 
peus  vei  icrxdpa,  li^niim  quadratum  fe- 
licis  materia^,  qiiod  ad  excudendiim 
ignem  Vestales  terebra  ferrea  perfo- 
rabant.  Sed  quod  addit  Festus, 
'  quousque  exceptuiii  ignem  cribro 
aMieo  virgo  in  a?dem  ferret,'  id  Sal- 
masio  suspectum  est;  nec  enim  cri- 
brum,  inquit,  ad  hanc  rem  aptum. 
Nec  cribnim  ex  a^re  :  aKa^ua  x«'^«a 
vocat  Plniarchus  in  Nunia,  licet  pau- 
lo  aliter  narret  ii;nis  Vestalis  extiiic- 
ti  resuscitandi  niorem.  Scribe,  in- 
quit,  in  cavo  ceneo,  aut  in  cavo  ano. 
Certe  in  veteri  lib.  scriptum  est  cri- 
bo.  Dac. 

"  Ignitaliulum']  Glossariiim  :  '  Ig- 
nitabuliim,  5a5bs  f^a^Uov  rrvpomp^pov,' 
Jos.  Scal. 


Ignitabulum]  Proprie  lignnm  illud, 
tabnla  illa,  qua  terebratnr  donec  ig- 
neni  suscipiat,  unde  et  igniarium  di- 
citiir.  Dac. 

«  Jlia]  Vide  '  Exiles.'  Idem. 

p  llicet]  Vix  dici  possit  qiieiii  lo- 
cum  Festus  ob  oculos  haberel,  ciiiu 
dixit  flicet  esse  sine  dubio.  Nam  li- 
cel,  nt  pneris  notiim,  vox  est,  (juam 
praeco  pronuntiabat,  ut  de  consilio 
judices  mitteret,  etin  funeribns  prae- 
fica,  iit  omnia  peracta  significaret. 
Miriim  taiiien  ni  respexit  ad  illud 
Terent.  Eunucli.  i.  1.  '  Actuin  est 
ilicct,  peristi.'  Hanc  enim  t^  i/jcf< 
Festi  inlerpretatioiiem  ferre  potest. 
Etsi  seniper  ab  eodem  more  ductiim 
sit.  Idem. 

1  Im]  Leg.  1'2.  lab.  *  Igitur  im  ca- 
pito.'  Gl.  '  ini,eiiin,  Thv  avr6v.'  Im 
autein  a  Grseco  viv.  Idim. 

^  Imugo]  Imilago,  Imago.  Idem. 

«  Imbeldnm]  Gell.  lib.  v.  oap.  5. 
'Tuin  Pttnus  eludens  ignaviam  im- 
belliamque  niilitum  ejus  pretiose  ar- 
niatoruiii.'  Idem. 

'  Imbrcx]  C.  Liciniiis  Imbrex, 
quem  quarlo  loco  Volratius  (oUofa- 
vil:  ox   Gellio   lib.  xiii.  cap.  22.  i-t 


DE    VERBORUM    SIGNIFIOATIONE    LIB.    IX. 


315 


Imbrica"  tempestate  pluviam  videtiir  significaie. 
Imbutum''  est,  qnod  cujuspiam  rei  succum  bibit:  unde  in- 

fantibus,  an  velint  bibere,  dicentes,  bv  syllaba  contenti 

sunius. 
Immanis/  ferus,  sive  magnus. 
Immolare "  est  mola,  id  est,  farre  molito,  et  sale  hostiam 

perspersam  sacrare. 
Immunis,^  vacans  munere:  aliquotiens  pro  improbo  poni- 

tur,  ut  apud  Plautum:''  Immune^  est  facinus. 


4  Vide  Notas. 


lil).  XV.  cap.  24.  et  Festo,  verbo 
siituni.'  Ant.Aiig. 

Imbrex]  C.  Licinius  Inibrex  aFes- 
to  nominatur  in  voce  ■  Obstitum  ; ' 
jneminit  etiam  Gellius  :  '  Licinius 
Inibrex,'  inquit,  'vetus  Comcediatum 
scriptor.'  Qunrtuin  iocum  illi  inter 
comicos  tiibuit  Volcatius  Sigiditus  : 
'  Si  erit,  quod  qnarto  detur,  dabitnr 
Licinio.'  Sunt,  qui  eundem  ac  Lici- 
nium  Tegubim  putent,  cum  Imbrex 
tegulam  significet.  Sed  frustra,  nam 
Tegula,  Publius,  at  Imbrex,  Caius, 
cognominatus.  Dac. 

"  Imbricu~\  Et  imbricitur  in  Glos- 
sario  :  *  Imbricitur,  on^povrai,  j8pe'x«- 
rai.'  Sed  sinedubio  talliuir  illescrip- 
tor,  qui  apud  Enniuin  Inibricitur,  pro 
Imbricitor  legerit  in  illis  versibus  ex 
Annali  decimoseptimo :  '  Concur- 
runt,  veluti  venti  cum  spiritus  auslri 
Imbricitor,  aquiloque  suo  cuni  fla- 
niine  contra  Indu  mari  maeno  fluc- 
tus  extollere  certant.'  Jos.  Scal. 

Imbrica  tempestate]  Jam  saepe  mo- 
nuimus,  Festum  integra  auctorumlo- 
ca  solitum  exliibere,  ut  ea  in  ipsis 
auctoribns  reperit.  Imbrica  igitur 
tempestate,  id  est,  pluvia,  ab  imber, 
imbricus,  unde  '  Aiistcr  imbricus' 
Planio,  quia  imbres  ciet,  unde  et '  im- 
bricitor  '  Ennio  dicitur  annal.  lib. 
XVII.  '  »nm   spiritns  Au^tri  imbrici- 


NOT.E 
Ob-     tor, 


Dac. 

"  Imbutum']  De  BU  effutitia  pue- 
rorum  vocula,  supra  diximus.  Jos. 
Scal. 

Imbiit^m]  Vide  '  ExbuaE".'  Dnc. 
y  Immiinis]  Proprie  ferus  a  priva- 
tiva  particula,  et  manus  sive  manis  bq- 
nus.  Virg.  '  Immanemque  rotani.' 
Sed  sumitur  etiam  pro  magno.  Virg. 
'  Immanis  Triton,'  '  immania  armeu- 
ta.'  Sic  scEvus,  qui  proprie  crudelis, 
promagno  Veteres  nsurparunt.  Virg. 
'Sfcvus  /Eneas :'  'Saevus  Hector.' 
Ennius  :  '  indula  fuit  sieva  stola.' 
Idem. 

^  hnmolare]  Mola  est  far  tostum 
sale  sparsum,  quod  hostiarum  fronti 
inter  cornua  imponebatur,  quod  pro- 
prie  immolare.     Vide  '  mola.'  Idem. 

a  Immunis]  Plaut.  in  prin.  Trinum- 
mi :  '  amicum  castigare  ob  meritam 
noxiam  Immane  est  facinus.'  Iii 
Plauti  libris  editis  et  Ciceronis,  a 
quo  hi  versus  referuntur  lib,  i.  de  In- 
vent.  Immane  scriptum  est,  non  /»»- 
mune:  sed  Festus  immune  legerat,  ut 
ex  iioc  loco  apparet.  Vaticanus  liber 
habet  immoene,  qiiod  idem  est,  quod 
immune:  nam  et  alibi  dicit  in  Bac- 
cirulib.  '  Pergamum  divina  mcenitum 
mainr.'  Ant.  Aug. 

Immunis]  Vacans  niunere,  qui  non 
fiicit  muuus.  Virg.  '  Immunisque  se- 


:n() 


SEXT[    POMPEll    FEST 


Immusculus/  avis  ^enus,  quam  alii  regulum,  alii  ossifra- 
gam  dicunt. 

Imraustulus  ales  ex  genere  aquilarum  est,  sed  minorum 
virium,  quam  aquilaj :  quas  volucris  raro,  et  non  fere, 
prajterquam  vere  apparet ;  quia  asstum,  algoremque  me- 
tuit :  appellatur  autem  ita,  quod  subito,  et  inexpectata 
se  immittat.5 

Impages'*  dicuntur,  quae  a  fabris  in  tabulis  figuntur,  quo 
firmius  cohaereant,  a  pangendo,  id  est,  figere :  ^  unde 
poetae  pangere  versus  dicuntur,  et  agricola?  pangere 
plantas,  id  est,  infigere." 


5  Pro  immitlat  quidam  libii  habent  mutat,  vet.  ooci.  immutat.—d  Pro  figere 
legit  Dac.  Jigendo.—7  Ed.  Scal.  infligere. 


dens  aliena  ad  pabula  fucu 
'  iMimeni.'  Dac. 

^  Ut  apud  Plautum]  Triiiuni.  i.  1, 
'  Nee  amicum  castigaie  ob  iiieiitaiu 
nuxiam  Immune  est  facinus,  veruni 
in  aetate  utile  Et  couductibile.'  Sed 
hic  '  immiine  facinus'  uon  est  impro- 
l)uin  facinus,  ut  putat  Festus,  sed 
facinus  ingratiim,  vel  qtiod  est  extra 
amici  muuia.  Idem. 

<=  Immusculus}  Eadem  avis  Immus- 
tulus,  ni  fallor,  mox  dicitur :  de  eadem 
vidimus  verbo  '  Alites.'  Pliii.  Im- 
musculum  vocat  lib.  x.  cap.  7.  Ant. 
Aug. 

Immusculus'}  Glossarium  :  '  Iminu- 
sulus,  elSos  opviov.'  luftR, Immuslulus, 
Glossarium:  '  luemustuhis,  opveov  fia- 
<n\iKhv,  opvis  ^a(Ti\iK6s.'  Jos.  Scal, 

hnmusculus]  Hic  Festus  diversum 
facere  videtur  immuscnlus  et  immus- 
tulus,  quod  uuuni  et  idein  est,  nempe 
aquil»  genus.  Sed  haec  vox  totfa- 
riam  scripta  legitur,  ut  difficile  sit 
verain  ojus  scripturam  investigare. 
Apparet  enini  immussulus,  immuscu- 
lus,  immustulus,  immissulus,  immiscu- 
lus,  immistulus,     Rectum  puto  immus- 


NOTiE 
Vide 


sulus,  sive  sit  pro  immissulus.  Abim- 
missii  subito,  quod,  ut  iufra  Festus, 
'  subito  se  immittat ;'  sic  eniin  legen- 
dum,  non  immutat.  Sive  sit  a  7nussan- 
do,  i.  niurniiirando.  Immussus,  im- 
mussulus,  quod  sit,  qiieriila'  murmu- 
rationis,  ut  ait  Plin.  de  Percuopteie, 
quae  eadein  et  jwjmimsch/ii.s  Meuisio  vi- 
detiir,  cum  eam  minoriim  esse  virium 
affirmet  Plin.  quod  hic  de  immussulo 
Festus.  Porro  de  immussulo  et  ossifra- 
ga  sic  Plin.  lib.  x.  cap.  7.  '  Sauqua- 
lem  avem  atqiie  iinniissuhim  augures 
Romaiii  inagnm  qiia>stionis  habent : 
imniussiilum  aliqiii  viiltiuis  piilliini 
arbilrantiir  esse,  et  sanqiialein  ossi- 
fragap.  Massurius  Sanqualem  ossi- 
fragam  dicit  esse,  iniiiiussuliim  auteiii 
pullum  aquilae  pritisquani  albicet 
cauda.'  Dac. 

'^  Impagesi  Clavi  lignei,  qiii  tabulis 
infiguntur,  ut  aptius  roliapieaiit ;  ab 
antiqiio  pago  pro  pango,  id  est,  figo. 
Unde  veisus  pangere  per  metapho- 
ram  dixere  Veteies,  versus  figore, 
versu.s  exarare.  Vide  '  paugcre/ 
Idem, 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    IX. 


317 


Imparem  numerum '  antiqui  prosperiorem  hominibus  esse 

crediderunt. 
Impares  tibice'  numero  foraminum  discretsB. 
Imparentem,  non  parentem,  hoc  est,  obedientem. 
Impelimenta,"  impedimenta  dicebant. 
Impenetrale,''  cujus  ultimum  penetrale  intrare  non  licet. 
Impensam,  stipem,'  aes  sacrum,  quod  nondum  erat  pensuni. 


■^  Imparem  numemm']  Viigil.  Eclog. 
vin.  '  Numero  Dens  impare  gaiidet.' 
Ubi  Servius  :  '  Aut  queincnmque,  in- 
quit,  superorum  juxta  Pythagorcos, 
qui  tcrnarium  numerum  perfectum 
summo  Deo  assignant,  a  quo  initium 
et  medium  et  finis  est.  Aut  re  vera 
Hecaten  dicit,  cujus  triplex  potestas 
esse  perhihetur,  unde  et '  tria  virginis 
ora  Dianae.'  Quamvisomnium  prope 
Deorum  potestas  triplici  signo  osten- 
datur,  ut  Jovis  tritiduni  fulmen, 
Neptuni  tridens,  PUilonis  canis  tri- 
ceps.  Apollo,  idein  Sol,  idein  Liber. 
Vel  qiiod  omnia  ternario  niimcro  con- 
tinentur,  ut  Parcap,  Fiiriap,  Hercules 
etiam  trinoctio  conceptus,  miisap  ter- 
nje,  aut  impari  quemadmodumcum- 
qiie,  nam  septem  chordae,  septem 
planetae,  septem  dies  noniinibus  Deo- 
rum,  septem  stellae  in  septentrione, 
et  iniilla  his  similia.  Et  impar  nu- 
inerus  immortalis,quiii  dividi  integer 
non  potest,  par  niimerus  mortalis, 
quia  dividi  potest.  Licet  Varro  di- 
cat  Pyihagoreos  putare  imparem  nu- 
merum  habere  finein,  parem  esse  in- 
finitum;  ideo  medendi  causa  multa- 
rnmque  rernm  impares  numeros  ser- 
vari.'  Hajc  Servius.  Vide  Gcnium 
lib.  in.  cap.  10.  Idem. 

*'  Impares  tibiee']  Dextra  et  sinistra, 
iit  contra  pares  dextrae  duae  vel  si- 
«istrae  diiae.  Dextra  tibia  unuin  tan- 
tuiu  foramen  habebat,  sinistra  duo. 
Illa  gravem,  haec  acutum  sonum  red- 
debat.  Igitur  duae  tibia>  dextrae  vel 
sinistrae  paies  dicebantur,  quod   pa- 


rem  foraminum  nuinerum  haberent : 
at  ciim  dextra  una  et  altera  sinistra, 
inipares,  quod  numero  foraminuiii 
differrent.  Phira  enim  foramina  in 
siuistra  quain  in  dextra.  Nunc  fa- 
bula,  quze  acta  dicitur  '  imparibus 
tibiis,'  intellige  dextra  et  sinistra ; 
qure  '  paribus,'  intellige  aut  duabus 
dextris  ant  dnabus  sinistris.  Et  cnm 
Audria  Terenlii  acta  dicitur  '  tibiis 
paribus,dextris  et  sinistris,'  bis  eam 
actam  fnisse  intellige,  semel,  '  tibiis 
paribus  dextris,'  et  iterum  'tibiispa- 
ribus  sinistris  :'  neque  enim  mendum 
est  in  ista  Andriae  inscriptione,  ut 
quibusdam  visum  est.  De  tibiis  dex- 
tris,8inistris,imparibus,paribus,mul- 
ta,  eaque  inter  se  pugnantia,  multi 
prodidere.  Idem. 

s  Impelimenta]  Ut  '  delicare '  pro 
'  dedicare,'  '  lautia  '  pro  '  dantia.' 
Idem. 

h  Impenetrale']  Penetrare  est  peni- 
tus  intrare,  impinetrale  pro  impenetra- 
bile,  qnod  penitns  intrare  non  licet : 
impenetrahile  etiain  dici  possit,  qiiod 
penetrare  non  potest,  ut  penetrabile 
quod  penetrat,  nnde  '  penetrabile 
telum,'  '  penetrabile  frigus.'  Idem. 

'  Impensam,  stipem']  Impensa  est 
stipes,  hoc  est,  pecunia  in  cella  Dei 
reposita,  quae  nondum  pensa  est.sed 
stipata,  ab  in  privativa  particula  et 
pendo.  Vide  in  '  stipes,'  inde  factum, 
nt  quaevis  stipatio  et  farctura  impen- 
sa  diceretiir.  Apitins:  '  Indet  impen- 
sam  praescriptam,'  id  est,  farcturam. 
Arnob.  lib.  vu.  '  impensarum   vari- 


318 


SRXT      POMPEIl    PESTI 


Impercito,''  parcito,  futurmii  ab  imperativo. 

Impescere,^  in  leetam  segetem  puscendi  gratia  immittere. 

Impetix,""  impetigo. 

Impetritum,"  impetratum. 

Impetum,  industrium,"  indulgentem,  perinde  composita  ait 

Verrius,  atque  impunis,  et  immunis  :  mihi  non  satis  per- 

suadet. 
Impiatus,P  sceleratus. 
Impite,^  T  impetum  facite. 

Implexum,"^  implicatum,  quod  Graeci  l/jt.7r=7rA?y|U,evov  dicunt. 
Implorare,^  inclamare,  ad  auxilium  invocare. 
Impluvium,'  quo  aqua  impluit  collecta  de  tecto.     Complu- 


Lege  cum  Scaligero,  Impetite,  nisi  malis,  Impele,  impetnm  face.'  Dac. 


NOT^ 


etate  conditis.'  Palladiiis  lib.  i.  '  im- 
pensa  puniicea  farciri  mnros.'  Idem. 

^  Impercito]  Ab  in  et  parcn,  ut  al) 
in  et  partivr,  impertio,  Idem. 

'  Impescere]  Vidc  '  Compescere.' 
Idem. 

"'Impetix']  Genus  scabici  sicdictap, 
qnod  corpus  impetat.  Idem. 

"  Impetritum]  Glossariiim  :  *  Im- 
petratiis,  Qvaia.'  Non  plane  explica- 
vit:  sed  si  dixisset, /(oAA.iep7jcrts.  In 
sacrificiis,  quod  Litare  est,  id  in  au- 
spiciis  impetrire.  Niliil  aliiid  est, 
quam  impetrare  :  sic  dicebant  '  arti- 
tum  '  pro  '  artato,'  '  dolitum  '  pro 
'  dolato.'  Jos.  Scal. 

Impetritum]  Quod  in  sacrificiis  li- 
tare  dicitiir,  id  iii  auspiciis  impetrire, 
id  est,  impetraie.  Ciim  aves  ratum 
et  faustum  aiispiciiim  faciuiit.  Plaiit. 
Asin.  IV.  '  Impetritiim,  inauguratiini 
est,  qjiovis  admittiint  aves.'  Cicero 
lib.  II.  divinat.  '  Ut  nunc  extis, 
quanquam  id  ipsiim  aliquanto  minus 
quam  olim,  sic  tum  avibus  magnae 
res  impetriri  solebant.'  Dac. 

°  Itnpetum,  industrium]  Recte  saRC 
Verrius  impetum,  industrium,  indulgen- 


tem,  periiide  composita  ait  ac  impu- 
nem,  immunem,  Impetiis  cnim  est  ab 
in  et  pelo,  industrius  ab  Indu  i.  in  et 
struo:'<]»i  intus  struit,' lioc  est,  'do- 
nii  agit.'  Et  indulgens  ab  in  privativo 
et  urgeo,  inserio  d,ittdurgeo ;  mutato  r 
iu  l,  indulgeo,  ut  impunis  ab  in  et  pana, 
qni  est  siiie  pcena.  Immunis  ab  in  ct 
7)iunus,  qui  est  sine  niiinere.  Nec 
mirum  si  id  satis  sibi  persuadere  bar- 
barns  miitilator  non  potuit.  Idem. 

P  Impiatus]  A  verbo  impiare,  sce- 
leste  agere,  Plaiit.  sa-pe.  Idem. 

1  Impite]  Perperam.  Legendum, 
Impetite,  ab  eo  '  luipctc,  bpfir^Uv,'  et 
'  Ii)ipcteius,)8iaios.'  Glossap.  Jos.  Scal. 

"■  Implcxiim]  Ab  in  et  plecto,  quod 
a  TrAfVoi,  necto,  uiule  perplexus,  ttc- 
Tr\€y  fiivos,  implexus,  ivTreirXfyp.fvoi. 
Duc. 

**  Implorare]  Vide  *  endoplorato.' 
Idem. 

»  Impluvium]  De  imphivio  et  com- 
pluvio  sic  Varro  lib.  iv.  de  L.  L. 
'  Caviim  a>dium  dictum,  qui  lociis  in- 
tra  parietes  reliniiuebatur  patulus, 
qui  esset  ad  conimunem  omniuni 
usiim :  in  lioc  locus  si  nuliiis  relictus 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    IX. 


319 


vium,  qno  de  divcrsis  tectis  aqua  pluvialis  confluit  in 

eundein  locum. 
Impolitias  "  Censores  facere  dicebantur,  cuni  equiti  aes  ab- 

negabant  ob  equum  male  curatum. 
Impomenta,''  quasi  imponimenta,   quse  post  cocnam  men- 

sis  imponebant. 
Imporcitor,y  qui  porcas  facit  arando.9      Porca  autera  est'^ 

inter  duos  sulcos  terra  erainens. 


9  Etl.  Scal.  qiti  porcas  in  nqrof.  a.— 10  Ab  eaclem  ed.  tJ)  est  abest. 


NOT^ 


eiat  sub  divo  qnl  essi  t,  diccbatnr 
lestudo,  a  testudinis  simiiitudine,  ut 
est  iu  piietorio  in  castiis,  Si  relic- 
tum  eratinmedio,  nl  lurem  raperet, 
deorsum  quo  implueliat  impluvium 
dictum,  et  sursum  qua  compluebat 
compiuvium,  ntrumque  a  pluvia.' 
Hoc  sensu  Plaut.  Ampliitr.  v.  1. 
'  Devolaut  angnes  jubati  deorsum  in 
impluvium  duo.'  Sed  non  sat  video, 
qiii  geminum  Terentii  iocum  cum 
Varrone  concilies,  altcrum  Ennucli. 
III.  5.  '  Atque  per  alienas  tegulas 
Venisse  clauculiim  pcr  iniplnvium 
fucum  factuin  midieri.'  Alterum 
Pliorm.  IV.  4.  '  Anguis  per  iuipiu- 
vium  decidit  de  tcgulis.'  Quomodo 
enim  per  impluvium,  si  iiupiuvium  lo- 
ciissit,  qui  deorsum  pluviam  accipit? 
Sane  et  Varroni  et  Terentio,  aliis 
etiam  facies  satis,  si  impluviiim  acci- 
pias,  totum  illud  spatium,  quod  tecto 
vncuuni  relinquebatur  a  solo  u^que 
ad  tegulas.  Idem. 

"  Impolitias]  Gellius  :  '  Item,  si 
qiiis  ecjiies  Romaniis  equum  habere 
gracilentum,  aut  paruni  nilidum  vi- 
sus  erat,  impolitiee  notabatur.  Id 
veibum  significat,  quasi  tu  dicas  in- 
curi*.'  Nescio  an  et  hic  isti  barba- 
ro  mutilatori  satis  crtderedebeamus. 
Jos.  Scal. 


Impoliiiiis  Censores]  Vel  hnnclocnm 
non  satis  intellexit  barbarns  niutila- 
tor,  vel  rh  impolitias  erit  secundi  ca- 
sus,  non  quarli,  ut '  fauiilias.'  Impo- 
litias  autcm,  id  est,  impolitias  causa. 
Nam,  si  qiiis  eques  Romanus  eqiium 
habere  gracilentum  aut  parum  niti- 
diim  visus  erat,  inipolitiie  notabatnr 
a  Censoribus,  qui  et  ideo  illi  aes  de- 
ncgabant.  Imjtolilia-,  id  est,  incuricE, 
aKOjxiiMs  Graecis.  Gell.  lib.  iv.  cap. 
12.  '  Item,  si  quis  eques  Kora.  eqnum 
habere  gracilentum  aut  pariim  niti- 
diim  visiis  erat,  inipolitia^  notabatur. 
Id  verbum  significat  qiiasi  tu  dicas 
incuriae.'  Non  puguabo  tamen,  si 
impulitins  facere  dicerentur  Censores, 
cuiii  inipolitiae  equites  notarent.  Elsi 
id  inihi  satis  persuadere  nequeo. 
Dac. 

^*  Impomenta']  Verbum  sacrorum 
fiiissc  suspicor,  nt  '  imponere,'  ita  ut 
impomenta  ea  dicta  fiierint,  quee  Diis 
offerebantur.  Ovid.  '  Cereale  sacer- 
dos  Iniponit  libum.'  A  pnno,  poni- 
inen,pomen,ponientuin,et  impomen- 
tum  ;  ut  a  nioteo,  movimen,  momen, 
inomentum,  <Sic.  Idem. 

y  Imporcitor]  Qui  porcas  facit.  Sic 
etiam  dictus  Deus,  qui  praerat  lira- 
tioiii.     De  jjorcjs  vide  sno  loco,  Idem, 


320 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Importunum/  in  quo  nullum  est  auxilium,  velut  esse  solet 

portus  navigantibus. 
Impos^  est,  qui  animi  sui    potens  non  est,    qui  animura 

suum  in  potestate  non  habet. 
Improlus,''  vel  improlis,  qui  nondnm  est  adscriptus  in  civi- 

tate. 
Impudicatus/  stupratus,  impudicus  factus. 
Imputatum,'*   nondum  purgatum ;  putum  enim  est  purum, 

unde  putare  vites  dicimus,  hoc  est,  detrahere,  quae  impe- 

dimento  sunt  ad  fVuctum. 
In  ^  non  semper  abnuitionem  significat,  sed  interdum  etiam 

pro   adnuendo"   ponitur,  involando,  inclamando,  invo- 


11   Legendum  nionet  Dac.  pro  augcndo,  \c\,  ut  Vrsin.  j)ro  augmcnto.    Vide 
nf. 


not>t: 


^  Imporlunutn^l  Qiii  portu  caiet,  et 
proprie,  qui  alios  quiescere  non  pa- 
titur.  Idem. 

»  Itnpos]  Giossarium  :  '  Imros, 
avei^ovffios.'  Lege,  Impos.  Jos.  Scal. 

b  Improlus]  Glossar.  'Improles.' 
Marius  Victorinus  de  ortiiograpliia  : 
'  Improles  est,  qui  nondum  vir  est.* 
Ful.  Ursin. 

fmprolus]  Locus  ohsciirus,  ct,  ut 
arbitror,  mendosus.   Ant.  Aug. 

Improlus]  Glossarinm  :  '  Improles, 
a4)ij.\i|,  fi^fjnu)  Tvo\iTev6fj.ivos.'  Contra- 
rium  est '  Uuicenso.'  Nam  '  duicen- 
sns,'  qui  cum  proie  in  civitatem  ad- 
scribebatur.  Ab  iisdem  Glossis  Im- 
proles  exponitur,  &yovos,  &TeKvos,  &vri- 
/3oy.  Jos.  Scal. 

Improlus]  Oppositus  '  Duicenso.' 
Nam  '  duicensus,'  qui  cum  prole  in 
civitatem  adscril)ebatur.  Qiiare  op- 
time  Gloss.  '  Improles,  firitrw  iroXiTevS- 
ixevos,'  '  qui  nondum  iii  civitatem  ad- 
scrjptus.'  Neque  illud  tantum  de 
sociis  Latinis  intelligendiim,  ut  vo- 
luit  doctissimus  Turnebus  in  Adver- 
sar.  lib.  vii.  cap.  21.     '  Et  si  eis  lex 


dederit,  ut  qui  prolcm  donii  relin- 
querent,  in  civium  Komanorum  nu- 
merum  rcferrentur.'  Dac. 

«  Impudkatus]  Impudicare,  impu- 
dicum  facere,  idem  quod  '  depudi- 
care,'  quo  usiis  Laberiiis.  Idcm. 

<i  Imputalum]   Vidc  '  putus,'  Idcm. 

'■  In]  Legendnm,  sed  interdiimetiam 
pro  augmcnto  ponitur.  Vide  in  '  In^ 
gens.'  Ful.  Ursin. 

In]  Lege,  Sed  interdum  etiam  pro 
augendo,  vel,  ut  Ursin.  j)ro  angmento. 
Id  suadent  quaB  sequuntur.  Defen- 
di  tamen  possit  vulgata  lectio ;  ad- 
nuit  enim,  qui  augct.  Hic  autem 
facile  geniinam  manum  agnoscas. 
Nam  quod  intVa  est,  '  In  pra-positio 
significat  modo,  qiiod  non,'  idem 
est  ac  'abnuitinnem  significat,'  quod 
initio  legitur.  Et  tJ»  '  modo  auctio- 
nem,'  idem  quod,  '  ctiam  pro  adnu- 
endo  ponitur.'  Quare  certum  est 
Pauli  verha  coaluisse  cum  verbis 
Festi.  Sic  igitur  liunc  locum  intelli- 
ge.  In  modo  privationem  significat 
ut '  ininiicus,'  '  intactus.'  Modo  auc- 
tioncni,  ut '  infractus,'  valde  fractus, 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    IX.  321 

cando.  In  prEepositio  significat  modo,  quod  non,  ut 
inimicus  :  modo  auctionem,  ut  inclamavit :  modo  ubi, 
quo  tendatur,  ut  incurrit:  modo  ubi  qui'^  sit,  ut  inuai- 
bulat. 

Inarculum  ^  virgula  erat  ex  malo  punica  incurvata,  quam 
regina  sacriticans  in  capite  gestabat. 

Incalanto,s  invocanto. 

Incalationes,  invocationes.  - 

Incalative,  vocative. 


12  Qtiidam  Vih r i  quis  pro  qui. 

NOT^ 
■=  Inclamavit,'  valde   clamavit.     Ali- 
quando   motnm,    ut   '  incnnit,'    ali- 
quando  quietem  ut  '  inambiilat.'  Dac. 

^  Inarculum]  Vide  A.  Gell.  lib.  x. 
cap.  15.  verbum  sacrificans  mihi  sus- 
pectum  est.  Ful.  Ursin. 

Inarculum]  Serviana  Fragmcnta  : 
'  Arculum  est  virga  ex  malo  Punica 
incurvata  :  qufc  fit  quasi  corona.  Et 
ima  summaque  inter  se  alligatur  vin- 
culo  laneo  albo,  quam  in  sacrificiis 
certis  regina  in  capite  habebat:  Fla- 
minica  autem  Dialis  omni  sacrifica- 
tione  uti  debebat.'  Geilius  :  •  Eaj- 
dem  ferme  cerimoniae  sunt,quas  Fla- 
minicas  Sacerdotulas  Diales  seorsum 
aiunt  observitare:  veluti  est :  Quod 
venenato  operitur:  et  quod  in  rica 
surculum  de  arbore  siliqua  liabet.' 
In  quibus,  non  de  Punica  malo,  sed 
de  siliqua  arbore  fieri  praecipitur: 
quamvis  alii  felici  arbore  legant:  de 
venenato  etiam  Servius  in  iisdem 
membranis  :  '  Vetere  cerimoniarum 
jure  praeceptum  est,  ut  Flaminica 
venenato  operta  sit.'  Idem  etiam 
ait:  '  Flamiuicam  praecipitur  iiabere 
arculum,  ricam,  venenatum,  fibulam.' 
Sequitur  apud  Gellium :  'Et  quod 
scalas,  quae  Graece  KXlfiaKes  appellan- 
tur,  eas  ascendere  ei  plus  tribus  gra- 
dibus  religiosum  est.'  Lege  :  et  quod 
scalas,  nisi  qua  Grace  appellantur,  Sfc. 


Idem  Servius  alio  loco  :  '  Apud  Ve- 
teres  Flaminicam  scalas  plus  tribus 
gradibus  nisi  Grsecas  scandere  non 
licebat,  ne  ullapars  pedum  ejus,  cru- 
rumve  subter  conspiceretur  :  eoque 
nec  pluribus  gradibus,  sed  tribus,  ut 
in  ascensu  dupliccs  nisus  non  pate- 
rentur  extolli  vestem,  aut  nudari 
crura :  nam  ideo  et  Graecae  scalae  di- 
cuntnr,  quia  ita  fabricantur,  ut  omni 
ex  parte  compagine  tabularum,  clau- 
s£e  sint,  ne  aspectnm  ad  corporis 
aliquam  partem  adraittant.'  Hoc 
egregium  Servii  fragmentnm,  ut  et 
alias  ejus  Grammatici  reliquias,  de- 
bemus  optimo  et  eruditissimo  amico 
nostro  P.  Danieli,  J.  C.  ex  cujus  loci 
sententia  ita  locnm  Gellii,  qui  sem- 
per  alioqul  nunqiiam  non  mihi  sus- 
pectus  fnit,  emendavi.  Jos,  Scal. 

Inarculum]  Arculum  vocat  Servius 
IV.  iEneid.  '  Praeterea,'  inquit, '  Fla- 
minicam  habere  praecipitur  arcuium, 
ricam,  venenatum,  fibulam.  De  ve- 
nenato  dictuin  est.  Arculum  vero 
est  virga  ex  malo  Piinica  incurvata: 
quae  fit  quasi  corona,  et  ima  summa- 
que  inter  se  alligatur  viuculo  laneo 
albo,  qiiam  in  sacrificiis  certis  regina 
in  capite  habebat.  Flaminica  autem 
Dialis  omni  sacrificatione  uti  debe- 
bat.'  Dac. 

s  Incalanto]  Calo,  voco  a  KaKu,  inde 


Delph.  et  Var.  Clas. 


Pomp,  Fest, 


322 


SEXTI   POMPEII    FESTI 


Incavillatio,''  per  despectum  irrisio. 

Incensit,'  incenderit;  sicut  incepsit,  inceperit. 

Inceps,''  deinceps. 

Incessere,'  immittere,  ac  jactu,"  vel  verbis  petere. 

Incestus  "  a  Gra3co  trahitur  :  nam  illi  facinus  dicunt  av^xjg-- 

T»V, 

Inchoare "  videtur  ex  Graeco  originem  trahere,  quod  Hesio- 

dus  omniuni  rerum  initium  esse  dixerit  chaos. 
Incicorem/  iiiimansuetum,  et  ferum.     Pacuvius  :  Reprime 


13  '  Male  pro  immittere  quidam  legunt  innitif  et  fvo  jactUf  jacuh.'  Dac. 
Idem  censet  Scal. 

NOT^ 

ncalationes,  incalative,  &c.      probavit ;  cohum  enim  apud  Veteres 


incalo; 
Idem. 

^  Incavillatid]  Vide  '  Cavillatio.' 
Idem. 

'  Incensit']  Incenderit,  sic  '  incep- 
sit,'  inceperit;  '  irrepsit,'  irrepserit, 
&c.  Idem. 

^  Inceps]  Ab  in  et  capio,  inceps ;  ut 
a  dein  et  capio,  deiyiceps,  Idem. 

'  Incessere]  *  Saxis  incessere '  Li- 
vius.  Idcm, 

■"  Incestus]  A  Graeco  o.vf\KfffTov,  in- 
expiabile,  incnrabile.  Sed  incestus 
potiiis  ab  in  privativo  et  castus,  ut 
'  infectns '  a  '  factus.'  Incestus  au- 
tem  de  quovis  illicito  concubitu  dici- 
tur.  Idem. 

»  Inchoare]  Terent.  Scaurus :  '  In- 
cboare  cum  aspiratione  scribendum, 
quoniam  a  chao  dictum,  quod  fnerit 
iuitium  omnium  rerum.'  Fitl.  Ursin. 

Inchoare]  Terentius  Scaurus  ;  '  In- 
choare  cum  aspiratione  scribendum, 
quoniam  a  chao  dictum,  quod  fuerit 
initium  oninium  rerum.'  Sed  probat 
Verrius  lcgi  debere  incohare,  a  voce 
cohum,  quam  pro  chao  vel  mundo  Ve- 
t€res  dixere.  Dionied.  lib.  i.  '  In- 
choavi  ab  inchoo  dicendum  putat  Ju- 
lius  Modestus,  quia  sit  compositum  a 
chao,  initio  rerum.  Sed  Verrius  Flac- 
cus  in  postrema  syllaba  aspiraudum 


mundum  significat.  Tranquilhis  quo- 
que  his  assentiens  libello  suo  plenis- 
sime  acdem  incohatam  ita  disseruit.' 
Dac. 

"  Incicorem]  Qui  minime  cicur  est, 
niansuetus,  placidns,  a  nienibrana 
mali  Punici,quae  cicum  dicitur.  Varro 
lib.  VI.  de  L.  L.  '  Apud  Pacuviuni : 
'  NuUa  res  neque  Cicurare,  neque 
mederier  potis  est,  neque  Rcficere.' 
Cicurare,  mansuefacere,  quod  enim  a 
fero  discretum,  id  dicitur  cicur,  et 
ideo  dictum  :  Cicur  ingenium  obti- 
neo,  mansuetum.  A  quo  Vetturii 
quoquc  nobiles  cognominati  Cicurini. 
Id  natum  a  cico.  Cicum  diccbant 
membranam  tenuem,  quae  est  in  malo 
Punica  discrimen.'  Sed  ineptuni  efy- 
nion.  Veteres  Latini  curarediccbaut 
pro,  domare,  mollire,  mansuefacere. 
Nigidius  in  Historia  Animal.  '  Omne 
pecus  indomitum  habet  quiddam  in 
se  ferum :  sed  tamen  ea  natura  est, 
ut  rurari  et  domari  possit.'  At,  pro 
cui-are  per  reduplicationem  dixere  ci- 
curare,  imitatione  Griecorum,  qui  re- 
petita  prima  consonante  et  vocali 
addita  ita  verba  sua  etTerunt  S6c»,  5»- 
56u.  Sic  *  curo,' '  cicuro,' '  cicur,'  &c. 
Idem, 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    IX. 


323 


incicorem  iracuudiam.     Interdura  cicur  pro  sapiente  po- 

nitur,  ut  idem  Pacuvius  :  consilium  cicur. 
Incilla; '+  p  fossae,  quae  in  viis  fiunt  ad  deducendam  aquam, 

sive  derivationes  de  rivo  communi  factae. 
Incita,''  incitata. 
Incitega'^  machinula,  in  qua  constitiiebatur  in  convivio  vini 

amphora:  de  qua  subinde  deferrentur  vina.'^ 


14  Qnidam  libri  Inciliee   vel  Incilia.~l5  Pro   deferrentur  vina  Jegeiidum 
piitat  Dac.  defunderentur  vina. 


P  Incillce]  Vide  '  Inlices,'  et '  Eli- 
ces,'  et  '  Inliciiim.'  Anl.  Aug. 

Incillce'}  Lege  Incilia.  Incilia  loca 
depressa  aquae  derivandae.  Ulpian. 
in  Pand.  lib.  xuii.  '  Incile  est  locus 
depressus  ad  latus  fluniinis,  ex  eo 
dictusquod  incidatur:  inciditur  enim 
vel  lapis  vel  terra,  unde  primum  aqua 
ex  flumine  agi  possit.  Sed  et  fossae 
et  putei  hoc  interdicto  continentur.' 
Etsi  de  etymo  faliitur  Ulpianus,  nam 
incile  est  ab  inciendo ;  ut  a  '  cubo,' 
'cubile,'  sic  ab  'incio,'  'incile;' '  fos- 
sas  inciles'  dixit  Cato  de  R.  Rust. 
cap.  155.  Inde  '  incilare  '  Palladius 
lib.  XII.  tit.  3.  Dac. 

1  Incital  Incitata,  id  est,  conci- 
tata.  Luciet.  *  Vis  incita  venti.' 
Idetn. 

■■  Incitega']  Superius  monuimus  In- 
citegam  dictam  ab  intogeudo.  Quia 
Veteres  Incitegere,  pro  integere  dice- 
bant,  ut  '  Reciprocum '  pro  '  repro- 
cum  :'  '  reeiperare,'  pro  *  reparare  :' 
'  concipilare,'  pro  '  compilare.'  Dic- 
ta  ab  integendo,  quia  partem  mensse 
tegat.  Ea  autem  utebantur,  ne  vi- 
narium  vas,  puta  crater  magnus,  aut 
amphora  labein  ex  fundo  in  mensa 
relinquat,  cum  saepe  videamus  lage- 
nas  mensae  impositas  circulum  de  vino 
describere  in  mappa.  Itaque  copo- 
nes,  ne  mappa,  aut  mantile  maculam 
illam  contrahant,  iinponunt  circulos 


de  ligno  :  super  quibus  statuuntur 
lagenee.  Sed  crescente  luxuria  has 
machinulas  Romani  abjecere  :  et,  ne 
Citreae  mensae  laederentur,  si  sine  in- 
citegis  craieies  impositos  nudae  sus- 
tinerent,Gausapasinsternebant.  Pau- 
peres  vero,  ut  puto,  incitegas  retinu- 
erunt.  Martialis:  '  Nobilius  villosa 
tegant  tibi  gausapa  citrum.  Orbibus 
in  nostris  circulus  esse  potest.'  Nam 
potest  intelligi  incitega  per  circulura 
illum.  Sed  nihil  inipedit  et  maculam 
circularem  vasorum  vinariorum  in- 
teiligere  :  et  incitegae,  ut  puto,  non 
erant  circuli  specie.  Porro  incitega 
a  Grepcis  vocatiir  iyy ve-r]Kr).  Polemo 
TrepLTiyqT-ns'  iyyvOriKri  «ai  eV  avrrjs  kv- 
ireWov.  Ut  manifesto  appareat  iyyv 
OnKrjv  vv6ffTr)ixa  esse.  Dicta  autem 
quasi  ayyoeiiKr].  Et  ita  vocabatur  ab 
Alexandrinis.  Atlienaeus  :  ?/  5'  vrt' 
'AKe^avdpeaiv  KaXovfjLivr)  ayyo6-))Kri,  Tpi- 
yu>v6s  iffTi,  KaTo.  fji.4aov  KolXrj,  dexeffBai 
Svva/jievri  ivTLdffjLevov  KipdfxLov.  "E^^ioucri 
8e  TavTr)v  ol  fxkv  irevriTes  ^u\lvr]v,  oi  Se 
iT\ovaLoi  x*^'^'?''»  ^)  apyvpav.  Vocatur 
auteni  ab  Herodoto  vrroKprfTrjptov.  Cu- 
jus  nouiinis  causa  obscura  non  est. 
Jos.  Scal. 

Incitegal  Ab  integendo;  Veteres 
enim  incitegere  pro  integere  dicebant, 
ut  '  reciprocuni '  pro  '  reprocum  : ' 
'  reciperare,'  '  reparare  :'  '  concipi- 
lare,'  '  compilare.'    IncUegn  ab  inie- 


324 


SEXTI    rOMPEII    FESTI 


Inclamare/  conviciis,  et  maledictis  inscctari. 

Inclutus/  nobilis,  clarus. 

Incoctae  '^ "    dicebantur  mulieres   plus  £equo  calamistris 

usae. 
Incomitem,  sine  comite- 
Incomitiare "  significat  ta!e  conviciiim  facere,  pro  quo  ne- 

cesse  sit  in  comitium,   hoc   est,  in  conventura,  venire. 

Plautus:  QucGso,  ne  rae  incomities. 


16  Vide  Not.  inf. 


NOT/E 


gendo  dicta,  quia  tegebat  partem 
niensas  j  ea  auteni  utebantur,  ue  vi- 
narium  vas,  pnta  crater  niagniis  aut 
ampbora,  labem  ex  fundo  iu  niensa 
relinqueret,  cum  sjepe  viilfanius  la- 
genas  mensae  impositas  cir(  nltim  de 
vino  describere  in  niappa,  vnde  La- 
tinis,  '  Canistra  siccaria'  dicebantur. 
Serv.  ad  ilbid  i.  /Eneid.  '  et  pocula 
ponunt.'  '  Similiter,'  inqiiit,  '  niore 
antiquo  dixit,  quia  Veteribus  non  in 
manus  dabantur  pocula,  sed  meusis 
apponcbantur,  ut  iiodie  apiid  plurcs 
]>ociila  iu  canisfris  ara;enteis  appo- 
nuntnr,  qua?  canistra  siccaria  diciin- 
tur.'  AGraccis  vocatiir  677iiej}K7).  Po- 
leino  7repi7j7rjT.  iyyvBrjKri  Ka\  iir'  avTrjs 
KVTreWou.  Vide  Suidani.  Dictaautcm 
qiiasi  ayyodriKr}  ;  et  ita  vocatur  ab 
Alexandrinis.  Atlieniius  lib.  v.  ^  Se 
vtt'  'AKi^avdpeoiiv  KaKovixivi)  ayyo6r]Kr], 
rpiyuvSs  iiTi,  KaTO.  fxiffov  Kol\ri,  5i- 
Xf(rdai  Svva^ivr)  ivTidifjievov  Kfpd.iJi.iov. 
"'E.xovffi  Se  TavTr\v  oi  lAv  rrivr]Tes  ^uXlvriv, 
ol  Se  rr\ov<noi  xaA/CTj;/,  ^  apyvpuv.  i. '  Quae 
vero  ab  Alexandrinis  vocatiir  ango- 
theca,  triangularis  est,  medio  cava, 
snperimposituni  cratera  recipiens. 
Pauperes  quidem  eam  liabent  lig- 
neain,  divites  aeream  vel  argenteam.' 
Herodotus  vocat  {nroKpT]Tr}piov  lib.  i. 
nbi  de  Alyatte  Lydo  qiii  avieriKe  els 
AeXcpovs  Kpr)Tr]p6.  re  apyvpeov  jiiyav  Ka\ 
iiTOKprjTripiSiov  (nSrjpeov KoWrjT^v.  Quem 


locum  male  cepit  interpres  qui  ver- 
tit,  '  Apud  Delphos  dedicavit  gran- 
dem  cx  argento  pateram,  itemque  al- 
teram  ex  ferro,  parvulam  ex  ferro 
compactilem.*  Vertendum  fuerat : 
*  Item  incitegam  parvulam  ex  ferro 
comp.'  Dac. 

*  Inclamare]  Plaut.  Asin.  '  Nimis 
legre  continni  ubi  bospitem  inclama- 
vit,  Quod  se  absente  miiii  tidem  ha- 
bere  nohiisset.'  Inde  inclamitare, 
objurgare.  Plaut.  Epidic.  '  Etiam  in- 
claiiiitor  quasi  servus.'  Idem. 

*■  Inclulus]  Qui  valde  cluet.  Cluere 
est,  nominari,  celebrari,  a  Khieiv, 
Plaut.  C:ipt.  '  Facito  ergo  tu,  ut  A- 
clieriinti  cliieas  gloria.'  Idem. 

»  Incncta]  Ab  incoquendo  dictae  in- 
coctaj  nnilieres,  quac  calainistris  cri- 
nes  vibrabant  et  intorquebant.  Sed 
in  verbis  Festi  tiirpe  mendum  inole- 
vit,  nam  certum  est  legi  debere,  plus 
atjiio  calamislris  ustce,  id  est,  inustip, 
incoctac.  Idem. 

"  Incomitiare']  Plantus  in  Curc. 
Ant,  Aug. 

Incomitiarc]  Locus  Plaut.  Curcul. 
III.  1.  '  Adolescens,  ob  rempublicam 
lioc  intus  mihi  Qnod  insigne  habeo, 
quaeso  ne  me  incomities.'  Quod  ver- 
bum  a  parasito  6ctun),  ut  liquet  ex 
responso  Lyconis,  qui  ad  ejus  exem- 
plum  rh  inforare,  nove  protulit :  '  Li- 
cetne  inforare,  si  inconiitiare  non  li- 


DR    VKRBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    IX. 


325 


Inconciliasti/   comparasti,  commcndasti,  vel,  ut  antiqui, 

per  dolnm  decepisti. 
Inconditum,  non  ordinate  compositum. 
Inconspretum/  non  improbatum. 
In  conventione,=*  in  concione. 
Increpitare,''  arguere,   conviciari.     Increpitare,   claraare,*= 

maledicere.'^ 
Increpitato,'7  <=  ferito. 
Increta,' indivisa. 


17  Alii  libri  Increjmto. 


NOTiE 


cet  ?'  Ubi  et  inforare  et  incomitiare 
flagitiosa  verba  sunt :  sed  aiitequam 
abeo,  en  tibi  quid  de  voce  intiis,  qiiae 
piinio  versu  superiori  legitur  sen- 
tiam,  Ea  eiiim  ita  huc  usque  omnino 
omnes  interpretes  torsit,  ut  eam  tan- 
dem  se  nescire  fateantur  Taubuian- 
niis,  Tnrnebns,  et  alii  :  niliiloque 
pins  pioficiat  doctissimiis  Salmasius 
diim  ita  nititur  emendare  :  Ob  rem- 
pubUcam  hoc  inustum  milii.  Intus 
sic  absoUite  accipiendum  est  pro 
fossa  il!a,  ex  qua  oculus  exciilptiis 
fuit.     Niliil  certius  et  facilius.  Dac. 

y  Inconciliiisti]  Inconciliare  pro  con- 
ciliare.  Nam  saepe  compositum  usur- 
patur  pro  simplici.  Apiid  Plautum 
tamen  inconciliare  semper  est  inimi- 
care,  ut  Mostell.  iii.  sc.  1.  '  Ne  in- 
conriliare  quid  nos  porro  postules.' 
Et  Trinum.  i.  2.  'Inconciliastin'  eum 
qui  iiiandatiis  est  tibi  ?'  Quanquam 
liic  ultima  Festi  iuterpretatio  '  per 
doluin  dcci[)ere'  locum  habere  possit. 
Malim  tanien  alitcr.  Idem. 

^  Inconspretum]  Ab  in  et  con  et 
sperno.  Ideni. 

*  In  convenlione]  Videndus  Varro 
lib.  IV.  de  Liiigua  Latin.  Ful.   Ihsin. 

Jn  conventione]  Conventionein  an- 


tiqui  dicebant  pro  concione.  Varr. 
V.  de  L.L. '  C.Calpurnius  dicit:  Voca 
ad  conventionem  omnes  Quirites  hnc 
ad  me.  Accensus  dicit  sic  :  Omnes 
Qnirites,  ite  ad  conveutionem  liuc 
ad  judices.'  Dac. 

^  Increpitare]  Arguere,  convitiari. 
Virg.  X.  /Eneid.  '  Hostis  amare,  quid 
increpitas,  mortemque  minarisi'' 
Idem. 

c  Clamare]  Virg.  '  At  tuba  terribi- 
lem  sonitum  procul  zere  canoro  In- 
crepnit.'  Ident. 

'1  Maledicere]  Objurgare.  Enn.  lib. 
I.  Annai.  '  Ast  iiic  quem  nunc  tu  tani 
torviter  increpuisli.'  Sed  inale  in- 
crepare  a  crepero  deducit  in  creperum: 
est  enim  a  crepo,  quod  a  vocis  simili- 
tudine  et  soiiitu  dictuin  est  Varr. 
lib.  V.  de  L.  L.  Idein. 

e  Increpilalo]  Non  sat  video  ciir 
feritp  Festus  interpretetiir,  nisi/enrc 
intelligas,  objurgare,  verbis  tangere. 
Tamen  increpare  pro  ferire,  pulsare. 
Ovid.  '  TlireiciiK  digitis  increpnisse 
lyrae.'  Idem. 

*'  Increta]  Sic  supra  crevi,  id  est, 
divisi.  Incrclum,  i.  e.  non  cretum. 
Ccrno  a  Kpluw,  separo,  divido.  Idem. 


326 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Indepisci,^  adsequi,  adipisci. 

Indeptare,''  consequi. 

Indictivum '  funus,  ad  quod  per  praeconem  evocabantur. 

Indiges,''  indigetis  facit :  hoc  nomine  ^neas  ab  Ascanio 
appellatus  est,  cum  pugnans  cum  Mezentio  nusquam 
apparuisset:  in  cujus  nomine  etiam  templum  construxit. 

Indigitamenta,'  incantamenta,  vel  indicia. 

Indigitanto,  imprecanto.'^  "* 

Indigetes  °  Dii,  qiiorum  nomina  vulgari  non  licet. 


18  Quidam  Hbb.  Jndigitando,  imprecando. 


NOTyE 


g  Indepisci]  Plaut.  Rud.  v.  2. 
'  Magna  hercle  prjpda  'st,  largiter 
mercedis  indepiscar.'  Sed  et  inde- 
pisco  dixere  Veteres,  Plant.  Asin.ii. 
2.  'Nunqnam  sedepol  qnadrigis  albis 
indepiscet  postea.'  Ideni. 

^  Indeptare]  Indipiscor,  indeptus, 
unde,  indepto,  as,  are,consequi.  Id. 

'  Indictifum]  Indictiva  funera,  ad 
qu3P,  per  praeconem,  evocabatur  po- 
puhis    bis  verbis :    exequias.  l.  li- 

TIO.  L.  FILIO.  QUIBLS.  EST.  COMMO- 
DUM.  IRE.  JAM.  TEMPUS.  EST.  OLLUS 
EX.    .«DIBUS.    KrFERTUR.    JoS.  Scal. 

Indictimm]  Vide  '  Qiiirites  Sabini 
dicti.'  Dac. 

•^  Indiges]  Glossarium  :  '  Indigetes, 
TjfiiOfot,  Kovpr]TiS.'  Jos.  Scal. 

Indiges]  De  yf  nea,  qui  indiges  Ju- 
piter  dictus  est,  vide  Liv.  i,  sacciiiim 
ei  dicatum    tali    inscriptione :     Pa- 

TRI.  DEO.  TNDIGETI.  QUI.  NUMICI 
AMNIS.    AQUAS.   TEMPERAT.      Dc  indl- 

gelibus  vide  intVa.  Dac. 

'  Indigitamenta]  Glossar.  UpajiKo. 
/8(/8Xia.  Ful.  Ursin. 

Indigitamenta]  Explicatio  liaec 
Pauli  est,  non  1'esti.  Quis  ignorat 
Ponlificios  iibros  ita  vocatos?  Glos- 
sarium  :  '  Indigitamenta,  UpariKa  /3t- 
jSAtV.  Jos.  Scal. 


Indigitamentd]  Explicatio  haec 
Pauli  est,  non  Festi :  Quis  ignorat 
Pontificios  libros  ita  vocatos?  Glos- 
sarium:  'Indigitamenta,  UpanKh  fii' 
$Kia.'  Scallg.  Sic  proprie  dicebantur, 
in  qnibiis  varia  essent  Deorum  cog- 
nomina,  ut  sunt  Orpbei  ad  Musaeum 
initia,  sive  liymni :  indigitamenta  au- 
tem  ab  indigitare,  indicare.  Dac. 

™  Indigitanlo:  imprecanto]  Ab  in- 
dico,indicito,  indigito,  ad  digitnm  os- 
tendo,  voco,  nomino,  nomen  laudo, 
nndc  etiam  indigito,  imprecor,  in- 
voco.  Macrob.  lib.  i.  Sat.  cap.  17. 
'  Namqiie  virgines  Vestales  ita  indi- 
gitant,  Apollo  musice,  Apollo  paean.' 
Idem. 

"  Indigetes]  Qiii  ex  hominibus  in 
Deorum  numcrum  relati  simiil  cum 
iis  invocantur.  Indigitare  enim  est 
invocare.  Aliter  tamen  Festus,aliter 
et  aiii,  qui  sicdictos  volunt  Indigetes 
quod  nihil  indigeant,  vel  quod  in  Diis 
agant.  Sed  omnino  Indigctcs  sunt 
xBiftoi,  iyx<ipioL.  Ab  indit  et  ago,  indi- 
ges:  ut  ab  indu  et  geno,  indigena,  av- 
OiYecrjs,  qui  ibi  genitus  est.  Dii  In- 
digetes  sunt  DiiTopici.  Aliudetymon 
etiam  cogitavit  eruditiss.  Salmasius. 
'  Dicare,'inquit,'estifpiiraj,undein</i- 
care,  idem,  quod  dicare,  ut '  coquere," 


DE    VERBORUM    SIGN IFIC  ATIONK    LIB.    IX. 


327 


Indoles,"  incrcraentum,  indiistria.f' 

Industrium''  antiqui  dicebant  indostruum,  quasi  qui  quic- 

quid  ageret,  intro  strueret,  et  studeret  domi. 
Inebrse '  aves,  quas  in  auguriis  aliquid  fieri  prohibent :  et 

prorsus  omnia  inebra  appellantur,  qua?  tardant,  vel  mo- 

rantur  agentem. 
Ineopte,  eo  ipso.'9 

19   Legendum  nionet  Dac.  In  eopte,  in  eo  ipso. 


NOTiE 


'incoquere:*  '  sepire,'  'insepire:'  et 
similia  sexcenta:  ab  indico  quod  est 
iuiepu,  verbiim,  indices,  indicetis,  6 
acpiepwdeis,  inter  Deos  scilicet  conse- 
cratiis :  qui  postea  dictus  est  Indi- 
ges.'  Veteres  certe  Indices  dixerunt, 
non  indiges.  Nam  et '  Cabino'  dice- 
baut  pro  '  Gabino,'  iit  '  lece'  pro 
•  lege/  &c.  Hinc  indigilare  diminu- 
tivum  pro  indicitare,  ab  indico,  quod 
est,  invocare  et  imprecari.  Nam  et 
supra  in  verbis  Festi  pro  indigitanto 
in  optimo  libro  scriptum  indiganto ; 
ab  indigitare  dicta  indigitamenta,  ifpa- 
TtKo.  /3i)3Aia,  libri  qtii  dedicationum 
ritus  continebant,  et  Deoruiii  Dea- 
rnm<jue  nomina  atque  hominum  in 
Deos  receptornm.  Sane  Grammatici 
veteres  in  eo  consentiunt,  Indigetes 
dici,  qiii  ex  honiinibus  Dii  erant  facti. 
Arnob.  '  Indigetes  dicitis  atque  Di- 
vos.'  Indicetes  igitur  sive  Indigetes 
pronrie  fuere  homines  consecrati  et 
dicati.  Idem, 

°  Indoles]  Incrementum  significat 
primigenia  notione.  Ut  apud  Gel- 
lium  '  mendi  indoles.'  Olere  enim, 
crescere  :  significat  et  spem,  quam 
ex  vultu  coUigimus  virlutis  futurae  in 
pueris :  quae  vocatur  x^P""'^'/?  ^ 
Graecis:  ut  ab  Euripide  dictum,  ois 
Setj/J/s  TT/J  fvyevdas  xapaKTT/p.  Glossae  : 
'  Indoles,  Ka\^  e\ir\s  iv  viWTifiu).'  Jos. 
Scal. 

Jndoles]  Ab  indu  in,  et  oleo,  cresco : 


indoles  proprie  incrementum,  unde 
'  mendi  indoles'   apud  Gellium.  Dac. 

P  Industria']  Indoles  est  industria 
illa,  quae  in  pueris  virtutis  futurae 
spem  facit,  unde  in  Gloss.  '  indoles 
Ka\^  i\irh  iv  veanepw,' '  pulcra  spes  in 
puero.'  Et  Servius  ad  illud  x.  lE- 
neid.  '  Quid  pins  iEneas  tanta  dabit 
indole  dignum  ?'  '  Indoles,'  inquit, 
'proprie  imago  quaedam  virtutis  fu- 
turaj ;'  quare  x«pa'^'^^P  Graecis  dici- 
tur.  Euripid.  ws  Seifbs  t^s  evjivexas 
XapaKT^ijp.  Idem. 

t  Indusiriuml  Proprie  laboriosum, 
qui  semper  aliquid  struit,  id  est,  agit : 
et  induslria,  labor.  Cato  contra 
Thermum:  'Ego  jam  a  principio  in 
parsimonia,  atque  in  duritia,  atque 
industria  omnem  adolescentiam 
meam  abstinui,  agro  Subino,  saxis 
Sabinis,  silicibus  repastinandis  atque 
conserendis.'  Idem. 

>•  Inebra]  Isidorus  lib.  xa.  cap.  7. 
'  Inhibae.'  Glossar.  '  Embra,  evavTia.' 
Fxd.  Ursin. 

Inebrce]  '  Inebra,  opveov  fiavrevTi- 
Kov.'  Vide  supra  '  Enebra.'  Jos. 
Scal. 

Inebric]  Gloss.  '  iuebra,  opveov  fiav- 
TevTtK6v.'  '  avis  auguralis.'  Servius  : 
'  Certa  gencra  avium  ab  auguribus 
appellantur,  quae  pennis  vel  volatu 
omina  possunl  facere,  quaB  si  fuerint 
prosperae  praepetes,  si  adversae  ine- 
brae  dicuntur.'  Vide  '  enebra.'  Dac. 


328 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Inermat/  armis  spoliat. 

Iners/  ignavus,  vel  sine  arte. 

Infectores,"  qui  alienum  colorem  in  lanam  conjiciunt :  ofFec- 

tores,  qui  proprio  colori  novum  efficiunt.^° 
Inferiae  "  sacrificia,  quae  Diis  manibus  inferebant. 
Inferium'  vinum,y  id,  quod  in  sacrificando  infra  pateras  la- 

brum  ponebatur. 
Infibulati  ^  sacrificabant  flamines  ^  propter  usum  aeris  anti- 

quissimum  seieis  fibuiis. 
Infindere,''  intercipere,'  interponere. 


20  Pro  cfficiunt  legit  Dac.  officiunt,  et  ita  viri  docti.— 1  Ai.  Infcmm.—2 
Qiiidam  iibri  sacerdotes.—3  Legit  Dac.  intersipere. 


NOTiE 


»  Incrmat']  Inde  inermis  et  inermus, 
qiii  sine  aimis.  Idem. 

<■  luers]  Lucil.  '  Ut  perhibetur 
iners,  ars  in  quo  non  erit  ulla.'  Cita- 
tur  iii  fragmentis  Servii.  Ab  eo  iner- 
titudo  formarunt  Veteres :  quam 
aSpavlai'  vertunt  GraEci,  iioc  est,  igna- 
viam,  ut  inertem,  aSpavri.  Jos.  Scal. 

Iners]  Qui  nullas  artes  tractat. 
Servius  iv.  i^neid.  '  Nam  iners,'  in- 
quit,  «pioprie  quid  sit  Luciiiiis  decla- 
rat:  '  Ut  perliihetiir  iners  ars  in  quo 
non  erit  iilla.' '  Vac. 

"  Infectores]  <■  Infector,;3a(?>€uy.  In- 
fectijdj/eoTu^^eVot.'  Jos.  Scal. 

Infectores]  Plaut.  Aulul.  '  Cum  in- 
cedunt  infectores  crocotarii.'  Idem. 

"  Inferia:]  Idem  hiferilia,  lioc  est, 
KaraxOSvia,  fl(rKofii<rixaTa.  Glossae.  Jos. 
Scal. 

Inferice]  Sacra,  quae  Diis  Manibus, 
qui  inferi  dicti  sunt,  solvebantur. 
Grasci  vocant  xom.  Dac. 

y  Infcrium  vimim]  Idcm  q iiod  Ca/- 
par.  Viniini  qiiod  totins  vindeniiae  no- 
mine  Jovi  libabatur,  iit  is  eo  esset 
contentiis.  Libandi  fornuila:  '  Jupi- 
ter  macte  hoc  vino  inferio  esto.' 
Quae,  ni  adhibita  fuisset,  vinuiu  om- 


ne  usibus  buiiianis  eripiebatnr,  Jovi- 
qne  sacruni  fiebat.  Quem  ritum  Ar- 
nobius  contra  gentes  lib.  vii.  sic 
aperte  declarat  ex  auctoritate  Tre- 
batii:  '  Operap,  pretium,'  inqiiit,  *  est 
etiani  verba  ipsa  deproiiiere,  qiiibus 
cuui  vinum  datur,  iiti  ac  siiiiplicare 
consuetudo  est.  Mactns  hoc  vino  in- 
ferio  esto.  Inferio,  inquit  Trebatius, 
verbiim  ea  causa  est  adilitiim  eaque 
ratione  praefertiir,  ne  viniiin  omiie, 
oninino  quod  in  cellis  atqiie  apotlic- 
cis  cst  conditiim,  ex  quibus  quod 
effunditur  pronitiim  est,  esse  sacriini 
incipiat,  et  ex  iisibus  eripiatur  huma- 
nis.  Addito  ergo  hoc  verbo,  soluni 
erit,  quod  inferetur,  sacnim,  nec  re. 
ligione  obligabitur  ceterum.'  Vide 
'  Calpar.'  Idem. 

»  Infibulati]  Fibulis  vestes  subncxi. 
Idem. 

»  Infindere]  Glossariiim :  '  Infen- 
dere,  «inTeTvai,  ivuXrifiaTia^ai.'  Lege, 
Infindcre.  Metaphora  a  siirculis,  qni 
in  fissis  truncis  arbonim  inseruntur. 
Quod  eleganter  vertitur,  ewA.ij/uoTi- 
aai.  KA.^;ua,  surciilus,  sarmentum.  Jos. 
Scal. 


DE    VERBORUM    SIGN IFICATIONE     LIB.    IX. 


829 


lufit,  incipit/  sed  diversae  signiticationis  cst  ab  eo  quod 

est  fit:  nam  infit  agentis:  fit  autem  patientis  est. 
Infitevi,  non  fateri. 
Infitiari/  creditum  fraudare. 
Infra  classem  ^  significatur,  qui  minore  summa,  quam  cen- 

tum  et  viginti  millium  seris  censi  sunt. 
Infrequens  *  appellabatur  miles,  qui  abest,  abfuitve  a  ^  sig- 

nis. 
Infulae^  sunt  flaracnta  lanea,  quibus  sacerdotes,  ct  hosiia-, 

templaque  velabant.^ 


5  In  marg.  ed.  Sc&l.  furtive.— 6  Eadeni  ed.  velabaniur. 


NOTiE 


^  Infindere']  Infindere,  intercipere, 
Lego,  intersipere.  Id  est,  interjicere. 
Dac. 

<^  Infit,  incipit]  Infit,  inquit,  uiagis 
proprie  diciliir.  Ant.  Aug. 

Infil']  "ApX"  Ae^ei)/,  iTriyiverat,  &p- 
X^Tai.  Infe,dp|at,  Jos.Scal. 

Infit]  Gloss.  '  infit,  apxerai.'  Sxpe 
Liicret.  et  Virsj.  '  Ita  farier  infit.' 
Ijifit  etiam  kut'  eK\ei\\/iv  pro,  fari  in- 
cipit.  Gloss.  '  infit,  apxfi  A.eyeti'.'  Est 
autem  a  verbo  substantivo^o,  quod  a 
(pvo),  unde  antiquuni/uojsuni.  Dac. 

•^  Infitiari]  Infitiari  creditum  ne- 
gare.  Varr.  '  Qui  peteiiat  et  qui  in- 
fitiabatur.'  Sed  infitiare  etiam  Vete- 
res  dixere.  '  Sei  infitiat,  duplionem 
subeito.'  Ide^n. 

<^  Infra  classem]  Non  dubium  est, 
quin  loquatur  de  classe  prima,  in  qua 
ccnsebantur  ii,  qui  centum  millia  a;- 
ris,  aut  supra  eam  summam  posside- 
bant :  ex  Dionys.  et  Livio.  Plinins 
tamen  cx.  nisi  mendosus  liber  sit, 
scripsit  lib.  xxxiii.  cap.  3.  Asconins 
centum  niillia  sestertiorum  lib.  iii.  in 
Verrem.  Geliius  125.  millia  aeris  lib. 
vii.  cap.  13.  Festus  120.  Hac  ita 
varie  traduutur,  vel  quia  inimutata 
est  aestimatio,  vel   quia  nnmerorum 


notas  librarii  varie  interpretati  sunt. 
Aiit.  Aug. 

Infra  classcm]  De  prinia  classe  hic 
Festus  loquitur,  in  ciua  censebantur 
ii,  qui  centnm  viginti  millia,  vtl,  ut 
habet  Gelliiis,  centum  viginti  qiiinque 
millia  ajris  possidebant.  Duc. 

^  Infreritens]  Plaut.  Trurul.  '  Pro 
infrequente  eiim  niittat  militia  do- 
mnm.'  Inde  elpganter  Horat.  Od.34. 
1.  I.  '  Parcns  Deornm  cultor  et  in- 
frequens.'  Idem. 

S  Infulcr]  Iiif.ila  est  alba  faseia 
lanea,  pensilil)us  ex  ea  iitroqiie  la- 
tere  vittis  albis  laneis,  percingens 
caput  Flaminum,  hostiaruui,  paceni 
poscentium,  rogantiuni  veniani,  dia- 
deinatis  specie,  temploiunique  anibi- 
tutii  siiccingens.  Varr.  iv.  '  Iiifnlas 
dictas  apparet  in  hostiis,  quod  vela- 
menta  e  lana  quas  adduntur,  infuJEe, 
intra  hostiarum  cornua  velamenta 
erant.'  Infiilarum  autem  nomen  La- 
tinum  est.  Nam  infilare  sive  infulare 
Veteres  dicebant,  aniicire,  velare,  nt 
contra,  exuere,  '  exfilare'  vel  '  exfn- 
lare,'  et  '  exinfulare : '  snpra  Fes- 
tus,  *  exinfiilabat,  exerebat.'  In 
fine  notabis  velabunt  pro  velabantur 
Ideni. 


330 


SEXTI    POMPEir    FESTI 


Ingens''  dicitur  augendi  consuetudine,  ut  inclamare,  invo- 
care  :  quia  enim  gens  populi  est  magnitudo,  ingentera  per 
compositionem  dicimus,  quod  significat  valde  magnum. 

Ingluvies  '  a  gula  dicta  :  hinc  et  ingluviosus,  et  gluto,  gulo, 
gumia,  guttur,  guttus,^  gutturiosus,  et  curculio.'' 

Inhibere,'  jungere,^  sed  melius  cohibere. 

Inigere'"  pecus,  agere,  id  est,  minare. 


7  Legnnt  Scal.  et  Dac.  giUtur,  gluttus.—S  Legendiina  putat  Scal.  inigere 
alii  injungere. 


NOTiE 


^  Ingens]  Ab  m  epitatico  et  gens, 
qiiasi  quod  in  Gentem  siifficiat.  Sed 
potius  ingens  quasi  incens.  Ab  in  pri- 
vativo  et  censeo.  Quod  tantum  sit  ut 
censeri  non  possit.  Et  pliis  esse  in- 
gens  quam  magnum  indicat  locus  Te- 
rent.  Eunucli.  *  Magnas  vero  agere 
gratias  Tliais  mihi,  Ingentes.'  Quem 
Cicero  adducens  in  Laelio  ;  '  Satis 
erat,'  iuqiiit,  '  respondere  magnas, 
ingentes  inqiiit.  Seniper  aiiget  assen- 
tatio  id  quod  is,  cujus  ad  voluntatem 
dicitur,  vult  esse  niagnum.'  Idem. 

•  Ingluvies]  Lcgo,  giittur,  gliiltus. 
Glossariiim,'  Ghinns,  PpSyxos.'  Per- 
siiis :  '  Nec  glutto  sorbere  salivam 
merciirialem.'  Jos.  Scal. 

Ingluvies']  Voracitas.  aSri<pay'iavGTX- 
ci  vocant,  a  gula,  quasi  ingitluvics. 
Uiide  gulo,  gluttus,  glutto,  guttiir, 
guttiiriosiis,  Gumia  vero  non  a  gula, 
iit  vuit  Festus,  sed  a  Graeco  yd/ios, 
qiiod  significat  irKripc»na  ttjs  vews,  epfJ-a, 
Sabiirram  Latini  vocant,  qiiique  se 
cibo  niinis  ingurgitarent,  ita  dicti  ab 
eo,utet  apud  Plaiitum  saturas  mu- 
Here.s  a  saburra,  saburratce  vocantur. 
In  verbis  Fesli  pro  guttus,  lege  glut- 
tus.  Pars  coUi  qua  cibus  transmitti- 
tur,  Grfficis  fip6yxos.  Et  ita  Scaliger. 
Dac. 

1*  Curculto]  Pro  Gurgulio,  nam  G 
et  C  facile  permutantur.  Gurgulio 
auteni  gulam  significat  quasi  gurges 


gulcE,  sed  perperam  in  voce  Graeca 
Latinum  etymon  rimatur,  est  enim 
gurgulio  a  Graeco  yapyapfwv,  aa  in  uu 
et  r  \n  l  mutatis.  Idem. 

1  Inhibere]  Vidend.  Cicerolib.  xiii. 
ad  Atticum.  Ant.  Aug. 

Inhibere]  Retinere,  retrahere  ab 
incepto  opere  vel  cursu.  '  Inhibere 
navem  '  est  contraria  remorum  per- 
cussione  ejus  impetum  non  solum  re- 
tardare,  sed  alio  avertere.  Cicero  ad 
Atticum  XIII.  '  Inhibere  illud  tuum 
quod  valde  arriserat,  vehementer 
displicet  ;  est  enim  verbiim  totiim 
naiiticuni,  quanquam  id  quidem  scie- 
bam,  sed  arbitrabar  sustineri  reinos 
cum  inhibere  essent  remiges  jussi:  id 
non  esse  ejusmodi  didici  heri,  duni 
ad  villam  nostram  navis  appeileretur; 
non  enim  sustinent,  sed  alio  modo 
reniigant.'  In  verhis  Festi  projimgere 
Scaliger  lcgendum  suspicatur  inigere 
cui  contrarium  erigere,  i.  pecudes  e 
stabulis  educere.  Alii  injungere.  Sic 
'  inhibere  imperium  '  apud  Plaulum 
in  Bacchid.  et  Stich.  apud  Livium 
lib.  III.  et  lib.  xxxiii.  Dac. 

™  Inigere]  Varro  de  Re  Rust.  cap. 
2.  1.  I.  '  In  nutricatu  cum  parere  coe- 
peruut,  inigunt  in  stabula  ea,  quae 
habent  ad  eam  rcm  seclusa.'  Pro  ini- 
gere  veteres  scribebant  inicere.  Varr^ 
'  Carpentum  iniceret.'  Idem. 


DE    VF.RnORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    IX.  331 

Iniit"  ponitur  interdiim  pro  concubuit.  Interdum  pro  inve- 
nit,  ut  Iniit  rationem  :  interdum  pro  introiit,  ut  Plautus : 
Iniit  te  unquam  febris. 

In  insula"  jEsculapio  tacta  aedes  fuit,  quod  aegroti  a  medi- 
cis  aqua  maxime  sustententur:  ejusdem  esse  tutelae  dra- 
conem,  quod  vigilantissimum  sit  animal,  quae  res  ad  tuen- 
dam  valetudinem  aegroti  maxime  apta  est:  canes  adhi- 
bentur  ejus  templo,  quod  is  uberibus  canis?  sit  nutritus  : 
bacillum  habet  nodosum,  quod  difficultatem  significat 
artis :  laurea  coronatur,  quod  ea  arbor  plurimorum  sit 
remediorum  :  huic  gallinae  immoiabantur.i 

Initium  "^  est  principium  ;  sed  alias  quo  quid  incipiat,  ut 
viae  Appiae  porta  Capena  :  alias  ex  quo  quid  constet,  ut 
aqua,  terra,  aiir. 

Injuges'  boves,  qui  sub  jugo  non  fuerint. 

Injurium,  perjurium.' 

Inlaqueatum,"  alii  pro  vincto  utuntur,  alii  pro  soluto. 

NOT^E 

"  Iniit]  Inire  mterdnm  obsccEniim  '  viae  iuitium.'   Ut  Graecis  apxn-   Sed 

verbum  est.  Unde /nuuset  inifusPan  pro  qnolibet  etiam  principio  snmitur, 

dictns  qni  Graece  €<|)ia\T7js.    Inire  la-  ut  pro  elementis,  quod  ea  siut  om- 

tionens,     consilium,    est    deliberare,  ninm  rernm  primordia.  Idem. 

constitnere  qua  ratione  hoc  vel  illud  »  Ivjiiges']    Nondum  jugum    passi. 

fieri  possit.  Idem.  Gioss.    '  Injux   bos,    nondum    jugo 

"  In  insula]  Tyberinam  insulam  in-  junclus.'     Sic  '  hostice  injuges,'  quae 

tellige,  quam  Tyberi»  fluvius  air.bit,  nunqiiam  domitae  ac  jugo  subactze. 

nam  et  eam  '  jEsruiapii  insulam  '  vo-  Macrob.      Vide    Nonium    '  injuges.' 

cat  Sneton.  in  Cland.  cap.  2.5.    Vide  Idem. 

Plutarch.  in  Quaest.  Rom.  quaest.  94.  '  Injurium,  pcrjurium']  Malim   con- 

Idem.  tra  jus,  vel  injuriose  factum   inter- 

P  Quod  is  uheribus  canis]  Lzctant\i\s  pretari :    injuratus    autem   enni,   qui 

lib.  de  falsa  relig.  tradit  ^Esculapium  uon  juravit,  significat.  Ant.  Aug. 

lacte  canino  nutritum,  Ciiironi  tradi-  Injurium,    perjuriuni]    Sic   injurus, 

tum;  ab  ipso  Cliirone  artem  meden-  perjurus,  Plaut.  Pers.  33.  '  Impure, 

di  fuisse  edoctum.  Idem.  inhoneste,  injure,  inlex,  labes  popli.' 

1  Iluic  gallina;    immolabanlur]    Sic  Dac. 

Socrates,  in   Phaedone   Platonis,  se  "//j/a/jufa^iwfjPro  vincto  et  sohito. 

galium  debere  jEscnlapio  medico  di-  Xam  praepositio  in  privativaaliqnan- 

cit,  quod  gallus  illi  mactari  consue-  do,  aliquando  eliam  intensiva.     In- 

verit.  Idem.  laqueatus  tamen  saepius  pio   vincto. 

■■  Inilium]  Inire  est  inchoare.   Unde  Idem. 
initium  proprie,  quo  quid  incipit.  Ut 


332  SEXTI    POMPEII    FESTI 

Inlex''  producta  sequenti  syllaba  significat,  qui  legi  non 

paret.     Inlex  correpta  sequenti  syllaba  significat  induc- 

torem  ab  inliciendo.   Plautus  :  Esca  est  meretrix,  lectus^ 

inlex. 
Inlices  canales,  in  quos  aqua  confluit  in  viis  lapide  stratis, 

ab  eliciendo  dicti. 
Inlicitator^  emptor. 
Inlicium^  dicitur,  cum  pOpulus  ad  concionem  '^  elicitur,  id 

est,  vocatur :  unde  colliciae  *  tegulge,  per  quas  aqua  in  vas 

defluere  potest. 
Inlicium  vocare  antiqui  dicebant  ad  concionem  vocarc. 
Inlitterata  pars  est,  qua^  litleris  comprehensa  non  est. 
In  mundo''  dicebant  antiqui,  cum  aliquid  in  promptu  esse 

volebant  intelligi. 
Inori"^  minores." 


9  Pro  lectus  alii  liabent  pectiis.— 10  Viri  docti  scrihunt  concilium,  et  mox 
excoUcite.  Pro  ni  i-««  letfeiuiiin)  iiionet  Dac.  ?n  rjas.— 11  .Scribendum  monet 
Scal.  Inori,  inores.     Sed  Dac.  ut  in  vett.  libb.  Inori,  sine  ore. 

NOT;E 

>(    Inlex']   Plaut.   in   Asinar.    Ant.  huc  ad  judices."  Dac. 

Aug.  *  CoUicicE]  A  coUiciendo.     Plinius 

Inlex]  Inlex,  inlegis,  secunda  pro-  coUicias   vocat  siilcos   agri  aquarios, 

ducta,  qui  est  sine  leae  :  Plaut.  '  in-  quos  Eliccs  alibi  vocat  Festus.  Idem. 

lex,  labes  popli.'     Inlcx,  inlicis,  se-  ^    In   tnundol    Plaut.   Asin.   ii.   1. 

cunda   correpta,   ab   inliciendo,   qui  '  Aut  mihi  in  nnindo  siiiit  virgae  aut 

illicit.    Plaut.  Asin.  i.  3.  '  Esca  est  atriensi  SaiirciE.'    Idem  Pseud. '  Pis- 

nieretiix,  lectus  illcx  est,  amatores  trinuin    in     niundo    sciebam,     si   id 

aves.'  Dac.  faxem,   milii.'      Sic    viilgo  dicimus : 

>  Micitalor']  Liceri  et  licitari,  est  II  y  a  au  monde  un  mouUn  pour,  &,-c. 

licente   aliquo   supra  adjicere.     En-  Idem. 

clierir ;  unde  in/icJ<«/or,  emtor.  Idem.  «=  Inori]  Scribo,  Inori,  inores.    Quia 

^  InUcium]  Cato  de  Ke  Rust.  col-  scilicet,  inores  usitatius  esset,  qnani 

Uciarcs  habet   pro  collicitc.    Ful.  Ur-  inori.    Turpilius  Demetrio :  '  In  acta 

sin.  cooperta   age    inoras    ostreas.'    Jos. 

InUcium]  Ab  inliciendo,  cnm  popu-  ,Scnl. 

his  inlicitur  ad  magisfratus  conspec-  Inori  minorts]  Scribo,  Inori,inores, 

tum.     Varr.  v.  de  L.  L.   '  Qui  exer-  quia  scilicel    inores    usitatiiis    esset 

citum  imperatnruserit  Accenso  dicit  quam  inori.  Sralig.     Sed   legendum 

hoc:  '  Calpurni  voca  iiiliciuin  omnes  ut  libb.  vett.  Inori,  sinc  ore.     Inorum 

Quirites  huc  ad  me.'    Accensiis  dicit  est,  quod  ore  carct.     (Jcllius  ;  '  ani- 

sic:  •  Omncs  Quirites  inlicium  visite  malium  inorainanritavc."    TurpiliHS 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.    IX. 


833 


In  pello  lanata''  nova  nupta  considere  solet,  vel  propter 
niorem  vetustum,  quia  antiquilus  homines  pellibus  erant 
induti,  vel  quod  testctur  lanificii  oilicium  se  prajstatu- 
ram  viro. 

In  procinctu*  fuctum  testamentum  dicitur,  quod  miles  pug- 
naturus  nuncupat  prsesentibus  commilitonibus. 

Inquiliuus,^  qui  eundem  colit  focum ;  vel'^  ejusdem  loci 
cultor. 

Insanum  ^  pro  valde  raagnum  '^  usus  est  Plautus. 


12  Al.  velut. — 13  Pro  valde  magnim  Lipsiiis  et  Dac.  legunt  insanum  mag- 


NOTyE 


Demetrio :  '  In  acta  cooperta  age 
inoras  ostreas.'  Gloss.  '  inora,  ito-ro- 
^a.'  Dac. 

•^  In  pelle  lanata]  Servins,  qui  est 
penes  Danielem  nostrum,  tantum  re- 
fert  ad  confarreationem.  '  Mos,'  in- 
quit,  '  apud  Vcteres  fuit,  Flamini,  ac 
Flaminicse,  nt  per  farreationem  in 
nuptiis  convenirent,  sellas  duas  ju- 
gatas,  ovili  pelle  sr.perinjecta,  poui 
ejiis  ovis,  quae  liostia  fuisset :  et  ibi 
nubenles  velatis  capitibns  in  confar- 
reatione  Flamen  ac  Flaminica  resi- 
derent.'  Jos.  Scal. 

In  pelle  lanata']  Servius  id  tantum 
ad  coiifarreationem  refert  lib.  iv. 
/Eneid.  '  Mos,'  inquit,  '  apud  Vete- 
res  fnit,  Fianiini  ac  Flaminicae,  ut  per 
rarreationem  in  nnptiis  convenirent, 
sellas  duas  jugatas  oviii  pelle  super- 
injecta  poni  ejus  ovis,  quas  hostia 
fuisset,  et  ibi  nubentes  velatis  capiti- 
biis  in  confarreatione  Flamen  ac  Fla- 
niinica  residerent.'  Sed  quibusvis 
aliis  nubentibus  niorem  bunc  obser- 
vatum  fuisse  tideni  facit  hic  Festi 
locus.  Id  autem  ea  cansa  factinn 
esse  arbitror,  ut  eo  se  nova  nupta 
lani6cio  intentam  fore  signilicaret, 
nam  apud  antiquos  niatronis  maxinia 
cura  circa  lanificium  fuit,  ut  passim 
videre  est,  unde  illud  in  epitapliio 


veteri :  *  Domum  servavit,  lanam  fe- 
cit,  dixi,  abi.'  Sed  vide  inprimis 
caput  ultimum  aurei  libelli  Salomo- 
nis,  qui  Proverbia  inscribitur.  Dac. 

•^  In  procinctu]  Glossarium :  '  In 
procinctu,  «V  irpoTOfirj  iroAeixov  crTrivai 
jueTa  fadriTos  VTTaTiKrjs,  ^toi  SiaOeffdai 
iv  irapaTii^et  TroXifJLOV  aypd<pws.  Jos. 
Scal. 

In  procinctu]  In  procinctu  esse  di- 
cittir  iiiiles,  cnm  ad  pugnam  paratus 
et  accinctns  expectat,  dum  signa 
canant.  Inde  testamentum  in  pro- 
cinctu  faclnm  dicitur,  cum  miles  sta- 
tim  pugnaturns,  haeredem  coram  com- 
militonibus  nominat,  sine  scriptis. 
Utrumque  amplectitur  Glossar.  '  In 
procinctu,  4v  irpoToiJ.v  iroXefj.ov  ffTrjvai 
/xera  iadriTos  inraTiKrjs,  ^toi  5iad4ff6ai 
eV  trapaTd^ei  TroKifiov  aypdcpws.'  Id  est, 
'  In  ipso  puncto  belli  esse  cum  pa- 
ludamento,  item  instructo  exercitu 
et  ad  bellum  parato,  siue  scriptis 
testari.'  Vide  '  procinctam  classem.' 
Dac. 

^  Inquilinus]  Qui  in  aedibus  babitat 
conductitiis.  Ab  in  et  colo  incolinus, 
c  in  q,  et  0  in  i,  inquilinus,  Idera. 

s  Insanum]  Plaut.  in  Mostell. 
'  Quojusmodi  gyneeceum?  quid  por- 
ticum  ?  insanum  bonam.'  Ant.  Aug. 

Insanum]  Lege   cum  Lipsio,  Insa- 


334 


SEXTI    POMPEII    IfESTI 


Inscitia,^  stultitia. 

Insecta/  non  secta :  sed  et  aliquotiens  significat  secta. 

Inseptum''  non  septum :  ponitur  tamen  et  pro  non  aedifica- 

tum.'+ 
Inseque'  apud  Ennium,  dic.     Insexit,  dixit. 
Insessores  ""  latrones,  qui  circa  vias  insidientur  sedentes. 
Insignes"  appellantur   boves,  qui  in  femine,'^  et  in  pede 

album  habent,  quasi  insigniti. 
Insignis  tam  ad  laudem,  quam  ad  vituperationem  inflecti 

potest. 


14  Vide  Not.  inf. — 15  Alii  libb./mor«. 


NOT;E 


num  magnum,  pro  valde  magnum.  Nam 
respicit  locum  Piauti  Bacchid.  *  In- 
sanum  magnum  molior  ncgotium.' 
Alioqui  i7isanum  nihil  aliud  est,  quam 
valde.  Plaut.  Mostell.  '  Cujusmodi 
GynEeceum?  quid  porticum  ?  insa- 
num  bonam.'  Sic  apud  GiJecos  /la- 
vik6i>.  Dac. 

''  Inscilia']  Stultitia.  Sic  Plauto, 
inscitus  est  stultus,  Baccbid.  *  Quam 
se  ad  vitam  et  quos  ad  mores  praeci- 
pitem  capessat.'  Jdem. 

'  Insecte]  Insectum  dicitur  et  quod 
sectum,  et  quod  non  sectum  est,  nt 
supra  inlaqucatus,  et  vinctus  et  solu- 
tus.  Jnfractus,  fractus,  et  non  frac- 
tus.     Vide  '  prosicium.'  Jdem. 

^  Inseptum']  Optime  Salmasius,  qui 
in  suis  ad  Spartianum  notislegit,  po- 
nitur  tamenpro  adificatum.  Nam  insep- 
tus  etiam  pro  septus,  ut  '  insectus'  pro 
'sectus.'  '  injunctus,'  pro  '  junclus,' 
'insciens'  pro  '  sciens,'  &c.  Seneca 
de  Beneficiis  lib.  iv. '  Hunc  igitur  in- 
septum  ingenti  quodam  et  inexplica- 
bili  muro,  divisumque  a  conspectu 
mortalium.'  Saepire  autem  est  in- 
aedificare:  in  lege  Manilia :  '  Neve 
quid  sepito  quo  minus  aqua  suo  iti- 
nere  ire,  fluere  possit.'  Hinc  apud 
Vopiscum  *  septioncs  urbis '  pro  rau- 


ris.  Idem. 

'  Inseque]  Videndus  A.  Gellius  lib. 
XVIII.  cap.  9.  Ful.  Ursin. 

Inseque]  Glossarium :  '  Inseque, 
€i7r€.'  Livius  Andronicus  initio  O- 
dysseae:  '  Inseque  musa  mihi  virum 
versutum.'  Jos.  Scal. 

Inseque]  Seco  vel  sequo,  dico,  a 
Graeco  (irw.'  Inde  compositum  inseco. 
Livius  Andronicus.  '  Insece  musa 
mihi  virum  versutum.'  Ex  Homerico 
illo:  ''AvSpa  /J-ol  evvene  pjovaa  itoXvTpo- 
iTov.  Ab  inseco  etiam  teste  Geliio 
insecliones  sermones  dicti,  ut  a  seco, 
sectiones.  Qnae  vox  infra  apud  Fes- 
tum  reslituenda  ubi  secessiones.  Et 
lianc  scripturam  ex  Pauli  negligentia 
ortam  olim  Merula  apud  Ennium  a- 
nimadvertit,  qui  et  in  fine  pro  di.ri^ex 
veteri  exemplari  restituit  <it.rmf.  Ut 
a  '  facio,'  '  faxo,'  id  est,  fecero,  sic 
ab  '  inseco,'  '  insexo,'  id  est,  dixero. 
Dac. 

■"  Insessorcs]  Insidiatores,  ab  insi- 
dendo :  insidere  est  dolosc  aliquem  ex- 
pectare,  nude  insidiae  Grzecis  dictse 
ivfSpai.  Idem. 

»  Insignes]  Insignis  est,  qui  aliquo 
signo  notatus  est,  et  ut  in  bonam, 
sic  et  in  malam  partem  suiuitur;  de- 
terioraeuim  signis  notari  solent,  ae- 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    IX. 


335 


Insimulare,''  crimen  in  aliquem  confingere. 

Tnsipare/  injicere:  unde  fit  dissipare. 

Insipere  "^  farinulam  jacere  pultis  :  unde  dissipare,  obsipa- 

re:  ut  cum  rustici  dicunt  obsipa  pullis  '^  escam. 
Insitum '    ab  inserendo  tractum  :  sed  aliquotiens  significat 

impositum. 
Insons/  extra  culpam :  a  quo  dici  morbus  quoque  existi- 

matur  sonticus,  quia  perpetuo  noceat. 
Instaurari '  ab  instar  dictum  est,  cum  aliquid  ad  pristinam 

similitudinem,  et  comparationem  reficitur. 
Instigare,"  incitare. 
Insuasum  '7''  appellabant  colorem  similem  luteo,  qui  fiebat 

ex  fumoso  stillicidio. 


IG  Alii  legunt  p«Z?Js. — 17  Vet.  cod.  Insursum. 


NOT^ 


qiie  ac  meliora,  discriminis  caiisa,  ut 
apud  Plantum,  '  insigniti  pueri '  di- 
cnntur  vitio  aiiquo  notati  et  defor- 
mes,  in  Mil.  Glor.  *  Tum  ne  «xor 
milii  insignitos  pueros  pariat  postea.' 
Insignitus  etiam  aliqnando  proeo,qui 
nuUo  signo  notatns  est.  Unde  in  Glos- 
sario  :  '  insignitum,  a(ry}(j.avra..'  Idetn, 

o  Inshnulare]  Accusare.  Gloss.  '  in- 
simnlare,  Karriyopuv.'  Plaut.  Menaech. 
'  Male  facit,  si  istuc  facit :  si  non  fa- 
cit,  tu  male  facis  Quae  iusontem  insi- 
mnles.'  Idem. 

P  Insipare]  Ab  antiquo  sipare,  ja- 
cere,  est  dissipare,  dispergere,  disji- 
cere  :  iHsJpare,  injicere:  obsipare,  oh- 
jicere.  Pro  insipare,  insipere  etiam 
Veteres  dixere.  Pomponius  Atella- 
narum  scriptor  :  '  Facile  ut  ignis  fer- 
vat,  ligna  insipite,  far  concidite.' 
Varr.  Hb.  iv.  de  L.  L.  '  Cum  aqua 
ferventi  insipitur.'  Idem. 

"J  Insipere]  Vide  '  Supat.'  Ant.  Aug. 

Insipere]  Lege  ut  iu  al.  Insipere 
farinulam  jacere  pullis.  Dac. 

■■  Insitum]  Ab  inserendo  alterura, 
unde  in  Glossario  expouitur  ei^pvTov. 


alterum  ab  in  et  situs,  a,  um,  quod  a 
sino.  Idem. 

»  Insons]  Sons,  nocens,  insons,  in- 
noccns.  Anson.  Technopjegnio.  'Si 
bonns  est  insons,  contrarins  et  malus 
est  sons.'  Vide  '  sons.'  Inde  '  mor- 
bus  sonticus  '  in  12.  tab.  est  morbus 
sacer,  sive  comitialis,  qui  et  morbus 
major.  Dictus  sonticus,  vel  qnod  no- 
ceat,  ut  vult  Festns,  vel  quod  cansa 
sit  cur  quod  agendum  erat  agere  de- 
sistinius.  Vide  '  Sonticum  morbum.' 
Idem. 

«  Instaurari]  Ab  itistar  est  instaU' 
rare,  qnasi  '  instar  novare.'  Varro. 
Alii  a  aravpow,  palum  defigo.  In- 
staurare  autem  proprie  est,  quae  aut 
vi  dejecta  sunt,  aut  vetustate  corrue- 
runt,  renovare.  Et  inde  traducitur 
ad  alia  omnia  quae  innovantur  et  in- 
tegrantur.  Idem. 

"  Itistigare]  Virg.  xi.  '  Variisque 
instigat  vocibus  alas.'  Idem. 

"  Insuasum^  Vide  '  suasum.'  Ant. 
Aug. 

Insuaswn]  Glossarinm  :  '  Insua- 
sum,  kiSos  hoKapioKa.vviffp.ivw.'    Lege, 


336 


SEXTI    POMPRII    FESTI 


Insulae^  dicloe  proprie,  quas  non  junguntur  communibus 
parietibus  cum  vicinis  ;  circuituquepublico,  aut  privato 
cinguntur '^  a  similitudine  videlicetearum  terrarum,  quae 
fluminibus  ac  mari  eminent,  suntque  in  salo  positae. 

Intempestam  noctem  ^  dicimus  pro  incertiore  tempore,  quia 
non  tam  facile  noctis  horf^,  quam  diei  possunt  intelligi. 
Tempestatem  enim  antiqui  pro  tempore  posuere. 

Intercapedo,''  tempus  interceptum,  cum  scilicet  mora  est 
ad  capiendum. 

Inter  '9  cutem  flagitatos  ^  dicebant  antiqui  mares,  qui  stu- 
prum  passi  aliquando  essent. 

Intercutitus,  vehemeuter  cutitus,  id  est,  valde  stupratus. 

Interduatim,^° "  et  interatim  dicebant  antiqui,  quod  nunc 
interdum,  et  interim. 


18  Quidam  libri  coyijunguntur. — 19  Al.  Intra. — 20  Libri  impressi  Interim 
futatim. 

NOT^ 
Et  sane     intempestanostiamdevenitdomum." 


cTSos  SoKapiov  KiKcmvuTfiivov. 
hoc  vult  Festus,  esse  colorem  sinii- 
lem  illi,  qui  est  in  illis  trabibus,  qiias 
diutinus  fumus  infecit.  Jos.  Scal. 

Insuasum^l  Colos  siniilis  illi,  qni  est 
in  trabibus,  quas  diutinus  funnis  in- 
fecit.  Plaut.  Trucul.  ii.  2.  '  Quia  tibi 
insuaso  infccisii  propudiosa  pailu- 
lam.'  Quem  locum  infra  Festus  ad- 
ducens,  lcgit  suuso.  Illimi  vide  in 
'  suasum.'  I\lilu  niagis  placet  insuaso. 
Gloss.  '  insuasiim,  elSos  SoKapioKairvto'- 
fxevcijv.'  Lego,  SoKapiwv  KinairvKrfievccv. 
Vel,  nt  Scaliger,  SoKaplov  KiKairvuTfi.i- 
vov.  Dac. 

y  /nsute]  Proprie  domus  ab  aliis 
separatae.  Cicer.  Sueton.  &c.  Im- 
proprie  autem  quaelibct  domus,  et  si 
cmu  aliis  conjunctap,  etiam  insulae  vo- 
cabantur.  Et  hoc  intellexit  Festus 
cum  dixit '  proprie.'  Idem. 

'  Intetnpestam  noctem]  Varro  lib. 
VI.  de  L.  L.  '  Intempesta  nox  dicta 
ab  tempestate,  tempestas  ab  tempo- 
re,  Intempesta  nox,  quo  tempore  nil 
agitur.    Attius   in    Bruto :    '  Nocte 


Servius  iii.  /Eneid.  ♦  Intempesta  dic- 
ta  est  nox  raedia,  intempestiva  inac- 
tuosa,  carens  actibus,  per  quod  tem- 
pora  dignoscimus.  Ait  enim  Lucre- 
tius  quod  per  se  tempus  non  iutelli- 
gitur,  nisi  per  actus  humanos.  Me- 
dium  autem  noctis  tempus  actii  ca- 
ret.'  Grapci  tamen  noctem  intem- 
pestam  dixernnt,  a.iJ.oKyhv  vvKxa,  iv 
afx.o\y(^  T^s  vvKThs,  quia  tunc  mulgent. 
Idem. 

"  Intercapedo]  Quod  iuterduotem- 
poris  spatia  intercipitur.  Gloss.  '  in- 
tercapedo,  SidcTTr}fj.a  xp^vov.'  Idem. 

b  Intcr  cutem  flagilatos]  Hos  Cato 
dixit,'  intercutibus  stupris  obstinatos, 
insignibus  probris  flagitatos.'  Flagi- 
tare  verbum  obscoenum  est.  Apu- 
leius:  <  Nudatum  supinatumque  in 
ventrem  execrandis  uredinibus  flagi- 
tabant.'  Unico  verbo  intcrcutiti  di- 
cebantur,  ut  infra.  Item  et  inter- 
nuculi.  Omne  enim  medium  nuchum 
vocabant  Veteres,  ut  est  apud  Vitru- 
vium.  Idem. 


DE    VUIRBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    IX. 


337 


Intergerivi  '^  parietes  dicuntur,  qui  inter  confines  struuntur, 

et  quasi  intergeruntur. 
Internecivum  '  *  testamentum  est,  propter  quod  dominus 

ejus  necatus  est. 
Internectio/  vitae  privatio  appellatur  interfectio  :  ^  a  nece 

denominato  vocabulo. 
Interregnum  appellatur  spatium  temporis,  quousque  in  loco 

mortui  alius  ordinetur. 
Intrahere  ^  est  conlumeliam  intorquere, 
Involvus,'  ^  vermiculi  genus,  qui  se  involvit  pampino. 


1  Al.  Internecinum.—2  '  Verbum  inlerfeclio  \  idetur  adjectuni.'  Fulv.   Ur~ 
n. — 3  Qdidani  libii  Involvulus. 


Interdualim]    Ab   inlerduatim   et      que  modo  scribit 


interntim,  interdum  et  interim  dici  ju. 
dicat  Festus.  Inlerduatim  apud  Plau- 
tum  restitnit  Scioppius,  Trncul.  iv. 
4.  '  Id  quof|ne  interdnatim  nnmen 
commemorabitnr.'  Libri  impressi, 
interim  futatim.  Sed  de  boc  alibi. 
Idtm. 

**  Intcrgerivi]  Glossar.  '  Interge- 
rios.'  Ful.  Ursin. 

Inlergerivi]  Ego  mallem  scribere 
pcr  duo  JT.  Est  enim  a  Gerris,  hoc 
est,  cratibns.  Unde  et '  Concratitii ' 
parietes  aliquando  dicuntnr.  Glos- 
sarium  :  '  Intergeries  paries,  to7xos 
6  Svo  KTT^ffiis  Siopi^oov.'  Jos.  Scal. 

Intergerivi  parietes]  Qni  inter  dnas 
habitationes  intergeruntnr,  interpo- 
nuntur,  ut  eas  separent.  Ab  interge- 
rendo  dicti,  non  antem  a  gerris,  id 
est,  cratibus,  ut  putavit  Scaliger,  qui 
et  ideo  legebat  intergerrivi.  '  Inter- 
gerivus  paries  '  nnica  voce  dicebatur 
intergerium  et  intergeries.  Gloss.  6 
Tolxos  5uo  KTriffiis  Stopl^aii'.  Dac. 

e  Internecicum]  Scribi  debet  inter- 
necinum,  nam  Graeci  'ivrepviKwov.  Ful. 
Ursin. 

Internecivum  testamentum]  Interne- 
cirum  sive  intcrnecinum,.  Nam  iitro- 
Ddiih,  et  Var.  Clax.  Pomp. 


testamentum  ex- 
iliosum,  qiiod  mortem  domino  pepe- 
rit.  Sic  '  internecivum  bellum  '  Ci- 
ceroni.Livio,  et  al.  quod  non  servitn- 
tem,  sed  niortem  victis  parit.  At 
internecinum  testamentuminjureCi- 
vili,  est  falsum  testamentum  propter 
qnod  homo  occisns,  unde  internecini 
actio,  quje  ab  Isidoro  vocatnr  '  inter- 
necidii,  a  voce  inleruecida.'  '  Inter- 
necida,' inquit  ille,  'est,  qui  falsum 
testamentnm  fecit,  et  ob  id  hominem 
occidit.'  Iteni  :  '  Internecidii  judi- 
cinm  in  eum  dabatur,  qui  falsum  tes- 
tamentum  feceraf ,  et  ob  id  hominem 
occiderat.  Acciisatorem  ejus  bono- 
riim  possessio  sequebatur.'  Et  hic 
forsan  Festus  respexit.  Dac, 

f  Internectio]  Eliso  t  internecio.  Et 
pliis  sonat  quam  necio  sive  nex.  Inter 
enim  interdum  aiiget.  Sic  interire 
plus  est  qnam  perire.  Idem. 

e  Intrahere]  In  contumeliam  sive 
etiam  in  laquea,  in  insidias  trahere. 
Idem. 

^  Involvus]  Bene  viri  dicti,  invol- 
vulus.  Plaut.  Cist.  IV.  2.  '  Imitatur 
nequam  bestiam  et  damniticam. 
Qnamnam  amabo  ?  Involvolum,quae 
in  pampini  folio  intorta  implicat  se.' 
Fest.  Y 


338 


SEXTI   POMPKII    FESTI 


JovisT^  '  compositum  a  Jove,  et  justse. 

Ipsipe,'^''  ipsi  neque  alii. 

Ipsullices  ^ '    bracteae   in   virilem  muliebremque    speciem 

expressae. 
Iracundia  ""  dicta,  quod  iram  incendat. 
Ircei "  genus  farciminis  in  sacrificiis. 


4  Alii  Ipsipte. — 5  Scaliger  legit  Ipsiplices.     Aiii  IpsilUces. 


NOTJE 


Catoni  et  Coliiniella»  conrolvolus  dici- 
tiir.  Ideni. 

'  JovistcE']  Lociis  mendosns.  Ant, 
Aug. 

Jovista}  Piitarem  legendiim  jous 
esto:  quia  ita  legitur  in  veteribus  le- 
gibiis.  Habeo  et  fVagmenta  quarun- 
dam,  in  quibus  ita  semper  exaratnm 
legitur.  Sed  cnni  ipse  compositum 
esse  dicat,  hee  vero  sint  dwie  voces, 
non  potest  legi,  jous  csto,  Quid  sit 
ergo,  quaeramns.  Jos,  Scal. 

JovistcE]  Scribendum  Jos  ipse  com- 
positum  ajoset  ipse,  Gloss.  '  Jos,  ipse, 
a{iT6s,'  Antiqui  autem  jos  dicebant 
pro  is,  Lipsius  quajst.  lib.  iii.  ep. 
20.  Meursius  autem  existimat  Pauli 
hoc  ndditanientum  esse.  Est  enim 
vox  3Evi  illius  barbari,  qno  vixit,  et 
Jovistee  dicebanf  ur,  qui  snb  Jove  nati 
essent.  Neque  ideo  eam  iuterpreta- 
tur,  quod  fnm  nimis  nota  essef.  Sed 
valde  se  ridcndum  propinaf,  cum 
compositam  dicat  et  tam  ineptnm 
etymon  quajrat.  Ita  Meursius,  cui 
minus  assentior.  Dac. 

•^  Ipsipe]  Forte  ipsipte,  Glossar. 
*  Ipsipte,  avrSs.'  Cato  mihipte  po- 
suit,  pro  7nild  ipsi,  Sic  fortasse  ip' 
sipti  hic,  pro  ipsimet,  Vide  ia  '  Ine- 
opte.'  Ful.  Ursin. 

Ipsipe]  Glossarii  auctor  non  bene 
legif,  unde  unde  accepit.  '  Ipsipfi, 
ainol.'  Legendum  enim,  Ipsipe,  Sed 
et  ipsipte  potest  legi.  Ifa  enim  vi- 
tiose,  nt  pronunciabant  et  scribebant 


Veferes.  Unde  Claudius  imperator 
nniltavit  Senatorem,  qui  isse,  pro  ipse, 
dixerat.  Jos.  Scal, 

Ipsipe']  Ipsipte,  ut  *  suopte,'  '  mi- 
hipfe,'  &c.  Forte  etiani  legendiim 
ipsipsi,  ut  apud  Plaut.  alicubi '  ipsip- 
sus  est.'  Dac, 

'  Ipsullices'\  Alibi  monemus  legen- 
dum  Ipsiplices.  Ciijus  sententiae  ad- 
hiic  me  non  pcenitet.  Glossarium  : 
'  Ipsiplices,  avTdirTVKTa  ^vWa,'  Jos, 
Scal, 

IpsulUces']  Et  ipsillices,  Lamellae 
necessariae  sacrificiis,quapque  ad  rein 
divinam  dicuntur  maxime  conferre. 
Alio  noinine  suhsilles  dicfae.  Vide 
'  subsilles.'  Doctissinius  Vossiussns- 
picatur  imagunciilas  fiiisse,  quis  ma- 
gi  in  amatoriis  sacrificiis  utebantur, 
uf  eum,  queni  referebant,  in  amorem 
pellicertnt.  Ab  ipse  et  illix,  Pes- 
sime  auteni  Scaliger,  qui  legebat  ip- 
siplices.  Nam  omnino  alind  sunt  ip- 
sipliccs,  nempe  avTSnTVKTa  «^vAAa, 
'  per  se  plicaf  a  folia.'  Dac. 

"  Iracundia']  Ab  ira  et  veteri  can- 
do,  nnde  incendu  :  ita  Festus.  Male 
iracundus  ab  iratum,  ut  a  '  fatum,' 
'  facundus,'  a  '  veritum,'  '  verecnn- 
diis.'  Idem. 

°  Ircei]  Immo  Ircens,  nt  infra.  Ne- 
que  iterum  ponendum  erat.  Jos,  Scal, 

Ircei]  Ab  hircus,  hirceus  sive  irceus, 
genus  farciminis  ex  hircino  sanguine. 
Dac, 


DE    VKRBORUM    SIGNIPICATION  K    LI 15.    IX. 


339 


Ircens,"  genus  farciminis. 

lrnelIa,P  vasis  genus  in  sacris. 

Irpices^^  genus  rastrorum  ferreorum,  quod  plures  habent 

dentes  ad  extirpandas  herbas  in  agris. 
Irpini '  appellati  nomine  hipi,  quem  irpum  dicunt  Sam- 

nites  :  eum  enim  ducem  secuti  agros  occupavere. 
Irquitallus  ^  puer,  qui  primo  virilitatem  suam  experilnr. 
IiA  castor,  ita  mehercules  :7  ut  subaudiatur  juvet. 
Itaha*  dicta,  quod  magnos  Italos,»  hoc  est,  boves  habeat : 


G  Al.  Ircipes.—7  AJii  libb.  Ita  me  Citstor,  ita  me  Hercules:  et  ita  legemliim 
monet  Dac, — 8  Quidaiii  libri  vitulos :  et  mox,  pio  Itali,  ab  Italis. 


NOT^ 


o  Ircens]  Male  Scaliger.  Lege  ir- 
ceus.  Ideni, 

i"  Irnella]  Diminutivum  ab  hirnea, 
qnod  est  viiiarii  vasis  p;eniis,  Idem. 

"i  Irpices^  Vidend.  Varro  lib.  iv.  de 
Ling.  Lat.  Ant.  Avg. 

Irpices']  Servius  Danielis,  in  illud, 
*  ViDiineasque  traliit  cratis,'  *  Ad 
agrorum,'  inqiiit,  '  scilicet  exarqua- 
tionem.quam  Irpiceni  rnstici  vocant,' 
Vide  Conjectanea  nostra.  Jos.  Scal. 

Irpices]  Cato  vocat  urpices,  sive 
hurpices:  est  autem  a  Graeco  apira^, 
apiray^,  quia  herbas  apird^ei,  rapit. 
Euripid.  Xalpnv  (Tidriprj  rrjSe  fi  aprra- 
"yri  So/uous :  '  Venere  sidcreo  liocce 
irpice  domos.'  Male  Varro  a  serpen- 
do,  lib.  IV.  de  L.  L,  '  Irpices  regula 
cuni  plnribus  dentibus,  quam  itidem 
ut  planstrum  boves  trabunt,  ut  erii- 
ant  quae  in  terra  sunt,'  (hene  Scali- 
ger  serpunt,) '  sirpiccs,  postea  s  de- 
tritaa  qnibiisdam  dicti.'   Dac. 

'  Irpini]  Videndus  Strabo  in  fine 
lib.  V.  Ful.  Ursin. 

Irpitii']  Gens  Samnitium,  a  Lupo 
coloniae  ductore  :  nam  lupnm  Irpum 
dicunl.  Servius  ix.  j^neid. '  LupiSa- 
binorum  lingiia  irpi  vocantur.'  Strab. 
lib,  V.  'E|^s  S'  i\a\v  'Ipw'ivot,  Kavrol  2ou- 
'ylTCti'  roijvof^a  S'  fcxov  Q.i:h  toO  Tjyrjffa- 


fjievov  \vKov  T?js  o.iroLKias.  ipnhv  yap  ku- 
Xovffiv  ol  SaufiTcii  Thv  \vkov.  id  est, 
'  Deinceps  sequuntur  Hirpini,  ipsi 
quoque  Samnitae.  Nomen  iis  a  lupo 
coloiiiae  ductore,  queni  hirpnm  Sam- 
nites  appellant.'  Sed  e  Grapcia  mu- 
tuati  sunt  vocem  irpuin  Samniles : 
Spiroj  enim  vox  antlqua  Graeca,  quaj 
Iiipuiu  significabat  a  rapacitate  :  nani 
apirw,  rapio;  inde  et  Spin?,  milvus  avis 
rapax,  Latinis  Hirpus,  ut  apira^,  hir- 
pex ;  ita  et  Samnites  vocarunt.  Salm. 
in  Soiin.  Nota  interim  lupum  colo- 
niae  ductorem.  Sic  Battum  corvus 
diixit  in  Libyam.  Sic  alios  multos 
qiia  volucres  qua  fcrap.  Dac. 

«  Irquitallus]  Vide  '  Hirquitalli.' 
Ant.  Aug. 

Irquiiullus]  Vide  '  hirquitailiip.' 
Dac. 

'  Italia]  Licet  a  vitulis,  vel  ab  Ita- 
lo  rege  miilti  dicant  Italiam  esse  ap- 
pellatam,  de  Attelido  nihil  aliud  acee- 
pi,  Thiicyd,  lib,  vi,  Varro  lib.  xi. 
cap.  5.  de  Re  Rnst,     Columel,  lib.  vi. 

in  prin.  Virg,  lib,  i.  JEn.  Dionys.  lib. 

i.  Antiq.  Gell.  lib.  XI.  cap.  1.  Apol- 

lodorus  in  Bibliolheca.  Steph.  de  Ur- 

bibus.  Ant.  Aug. 

Italia]  Ab   Attelido.    Puto  distin- 

gucndum,  ab  Atte  Lydo :  quasi  Atta- 


840 


SEXTl   POMPEII   FEsrr 


vituli  etenim  Itali  sunt  dicti.     Italia  al>  Italo  rege,  ea- 

dem  ab  Attelido appellata. 

Itonida  9  "  Minerva  a  loco  sic  appellata. 

JuBAR  ^'  stella,  quam  Graeci  appellant  (pcaa-(popov  vel  ea-vepov, 

iioc  est,  lucifer,  quod  splendor  ejus  diffunditur  in  mo- 

dum  jubae  leonis. 


9  Legendum  nionet  Dac.  Itonis  vel  Itonia. 


NOT/E 

lia.    Sane  &tt7js  est  nomen  Lydiiim,      Doctiss 


et  Phrygium.  Lydos  vero  in  Italiam 
venisse,  nemo  diibitat.  Quin  et  Stia- 
bonem  nobiscum  facere  postea  de- 
preliendimus,  lib.  v.  ol  Tv^l>r}vo\  Toivw 
Trapa  To'is  'Pwfxaiois  "ETpovcrKOi  Kal  Tovcr- 
KonrpoTayopevovTai.  ol  ^"'EWrivfs  ovtoos 
iivofiaaav  avTovs  aTrh  tov  Tv^p-qvov  tov 
"Atvos,  Sis  (paffi,  Tov  (TTeiXavTos  iKAvSias 
airoiKovs  Sevpo.  Vide  cetera.  Vide 
Herodotum  lib.  i.  item  Dionysium 
Halicar.  iib.  i.  Jos.  Scal. 

IttUia]  Primam  Festi  sentcntiam 
confirmat  Gellius  lib.  xi.  cap.  l.  'Ti- 
maeus  in  liistoriis,  quasoratione  Grje- 
ca  de  rebus  pop.  Kom.  composuit,  et 
M.  Varro  in  antiquitatibus  rerum  hn- 
manarum,  terram  Italiam  de  Graeco 
vocabulo  appellataui  scripserunt,qiio- 
niam  boves  Grapca  veteri  liugua  iVo- 
\o\  vocitati  sunt.'  Idem  et  apud 
Varronem  legas  de  Re  Rust.  lib.  ii. 
cap.  5.  '  Graecia  enim  anliqua,  ut 
scribit  TiniaBUS,  tauros  vocaliat  jto- 
\ovs,  a  quorum  pulchritudine  et  f(etu 
vitulorum  Italiam  dixerunt.'  Secuu- 
dam  de  Italo  rege  secuti  Thucydi- 
des,  Antonius  Syracusaniis,  Hyginus. 
Quorum  primus  euni  Siculum  dicit, 
alter  Oinotrium  ;  Hyginus  Ulyssis  ex 
Telegono  nepotem.  lufra  ab  Attelido. 
Sic  optinie  distinguendum  monuit 
Scaliger  :  ab  Atte  Lydo.  Sane^ATTTjy 
est  nomen  Lydium,  et  fnifArTTjs  vcl 
Altys  Manis  Lydiae  regis  filius:  sed 
liaec  onuiia  merse  nugee.     Et  optime 


Bochartus,  qui  postquam 
probavit  Italiae  littora  Phoenicibus 
fuisse  cognita,  priscaui  Italiam  nihil 
aliud  fuisse,  quam  Brutiorum  agrum 
cimi  parte  Liicani»,  Brutiorumque 
agrum  pice  abundasse,  tandem  aper- 
tissime  demonstravit  Italiam  dictam 
ab  Hebraeo,  Hur,\A  es.t,pix:  '  itaria,' 
quasi  dixeris  '  picearia  regio.'  Graeci 
mollito  sono/<«/i«m  dixere.  Nam  R 
el  L  facile  coinmutaulur.  Itar,  pix, 
alio  nomine  Hebra;is  docloribus  calab 
dicitur,  a  qiiovicince  BnitiisCalabriae 
nomen,  quae  et  ipsa  pinn,  et  picea, 
aliisque  aiboribus  piciferis  est  valde 
ferax,  unde  et  eadem  Graece  UevKeTia. 
Peucetia  dicta  airh  tSiv  irevKiv  '  a  pi- 
ceis  arboribus.'  Dac. 

"  Itonida'}  Lege  Itonis  vel  Itonia. 
Callim.  in  Cererem.  '^Hvdov  'iToividSos 
Htv  'AO-qvaias  eV  afd\a  'OpneviSaL  KoAe- 
ovTes.  '  Venerunt  ipsiim  ad  Itoniadis 
Miuervaj  certamcn  Ormenidic  voca- 
tiiri.'  Ubi  Scliol.  ^ 'lTwvrr6Kis@i(T(ra- 
\ias,  iv6a  TijuaToi  'Adriva.  Iton  urbs 
Thessalia>,  ubi  colitnr  Minerva.'  Im- 
mo  etiam  et  Itonia  recte  legi  potest : 
sic  '  cassida  'et '  cassis  ;'  '  chlamyda' 
et '  chlamys ;'  '  Tritonida  '  et '  Trito- 
nis;'  '  Colchida,''Colchis;'  '  Elida,' 
'  Elis  :'  et  sexcenta  alia.  Idcm. 

"  Jubur]  Varr.  lib.  vi.  de  L.  L. 
'  Jiib;u-  dicitur  stella  luciftr,  qu«  in 
sumrao  habet  diffusum  lumen,  ut  Leo 
in  capite  jubam.'  Sed  recte  de  ves- 
pero  etiam  jubar  dici  monuit  Festu». 


DE    VEUBURUM    SIG  N  IFIC  ATION  E    LIH.    IX. 


341 


Jubere^  ponebatur  pro   dicere,  quod   valet  intcrdum  pro 

decernere:  ut  Populus  jussit. 
Jubilare  ^  est  rustica  voce  inclaraare. 
Jugarius  vicus^  dicitur  Romae,  quia  ibi  fuerat  ara  Junonis 

Jugae,  quam  putabant  matriraonia  jungere. 
Juge»^  auspicium  est,  cum  junctum'°  juraentum  stercus 

fecit. 


10  Alii  libb.  vinctum. 


NOT^ 


Calvus  in  Epitlialaniio  :  '  Hcspcrium 
ante  jtibar  quatiens.'  '  Steilam  juba- 
tam  '  vocat  Varro.  Et  Callimacli.  al- 
ludens  o6Aos  eeeipais"E(r7repos,  qui  locus 
niale  ab  interprete  acceptus  est  dum 
vertil:  '  Salubris  capiilis  vesper.' 
oii\os  ideipais  dixit  Callimacli.  quod 
alii  ovKoKdp7)vos,  unica  voce,  ov\6dpi^, 
crispus.  Idem. 

y  Jubere']  Hoc  verbo  populus  Rom. 
utebatur,  cum  legem  aut  aliud  roga- 
tus  a  mafjistratu,  hoc  raodo,  *  velitis 
jubeatis  Quirites  :'  ita  respondebat, 
si  rogationem  probavet :  '  Volumus 
jubemusque.'  Jubere  aliquando  pro 
hortari:  ut  'jubeo  te  valere,'  &c. 
Idem. 

^  Jubiliire']  Rustirorum  plane  ver- 
bum,ut  et  ipse  dicit.  Attius  in  Chry- 
sippo:  '  lo  buco,  quis  me  jubilat  ? 
Vicinus  Atus  anfiquus.'  Prius  enim 
jobilare.  Nam  lo  ruslicorum  iTrirp- 
6iyixa,  ut  in  Attellana  :  '  lo  venit  si- 
mus  et  villa.'  Jos.  Scal. 

Jubilare']  Rustici  jubilare  dicuntur, 
cuui  clamant,  urbani  quiritare.  Varr. 
lib.  V.  de  L.L. '  Ut  quiritare  urbano- 
rum,  sic  jubilare  rusticorum.'  Et 
ibideni  adducit  looum  Chrysippi :  '  lo 
buco,  quis  me  jubilat  ?  Vicinus  Atys 
antiquus.'  Prout  hunc  locum  emen- 
davit  Scaliger  ;  pro  jubilare  prius  di- 
cebant  jobilare ;  nam  lo  rusticorum 
fiii(pe(yiitt,  ut  in  Atellana  :  '  lo  venit 
simns  et  villa.'    In   glossis  Graeco- 


Lat.  *  Ejulalus,  jubilatiis  :  Kpavyfi 
aypoiKoiv,' '  Clamorriisticorum.'  Et  in 
Glossario  :  '  Quiritans  iirifiodifjifvos, 
clamans.'  Dac. 

a  Jugarius  vicus']  Pub.  Victor,  in 
octava  regione  nrbis:  'Vicus  juga- 
riiis  idem  et  thurarius,  ubi  sunt  arse 
Opis  et  Cereris  cum  signo  Vertumni.' 
Ubi  nulla  mentio  aric  Junonis.  Qui- 
dnn\  jugarium  dicliiui  scribunt  ab  ara 
juga,  quod  ad  eam  niibentes  veteri 
ritu  vinculis  juncti  fuerint.  Idem. 

^  Juge]  Cicero  ii.  de  Divinatione  : 
'  Huic  simile  est,  quod  nos  Augures 
prEecipimus,  ne  juge  auspicium  ob- 
veniat,  ut  jumenta  jubeant  disjun- 
gere.'  Servii  fraginenta  in  ilhid  : 
'  primum  oincn  equos  in  gramine  vi- 
di :'  '  Multi  de  libris  Augiiriim  trac- 
tuni  tradunt.  Jugotis  enim,  quod  ex 
junctis  jiimentis  fiat  :  observatur 
eiiim,  ne  prodituro  magistratiii  dis- 
junctis  bubus  plaustrum  obviam  ve- 
niat :'  et  infra  :  '  Cum  autem  dicit 
JUGO,  veram  significationem  Jugetis 
facit.'  Jos.  Scal 

Juge]  Pessiine  hunc  locum  tracta- 
vit  Schegkius.  Aiispicato  viam,  aut 
aliud  agenti, jumentum  alteri  jumento 
vinctum  si  steicus  faceret,  ex  Augu- 
rum  ritibus  vitiabat  auspicium,  quod 
non  faciebat  abalio  sejunctum.  Ideo- 
que  ne  tale  auspicium  obveniret,  ju- 
bebant  disjungere.  Cicero  ii.  de  Di- 
vinat.  '  Si  quando  rem  agere  vellet, 


342 


SEXTI    POMPKU    FESTI 


Jugere''  milvi  dicuntur,  cum  vocem  emittunt. 

Juges/  ejusdem  jugi,  pares:  unde  conjuges,"  et  sejuges. 

Jugula  ^  stella  Orioii,  quod  amplior  sit  ceteris,  quasi  nux 

juglandis. 
Jugum/  sub  quo  victi  transibant,  hoc  modo  fiebant :  fixis 

duabus  hastis,  super  eas  ligabatur  tertia  :  sub  iis  victos 

discinctos  transire  cogebant. 


11   Ed.  Scai.  undcSiX. 


NOT^E 


ne  iiiipediretur  auspiciis,  operta  lo- 
rica  se  iter  facere.  Huic  siniile  est, 
quod  Dos  Augures  piajcipimus,  ne 
juge  auspiciiuii  eveniat,  ut  jiitiienta 
jubeaiit  disjungere.*  Tamen  Servius 
ad  illud  Virgil.  m.  yliiieid.  '  Quatuor 
liic  primiim  omeii  eiiuos  in  graminc 
vidi.'  '  Multi,'  inrjuit,  '  de  libris  Au- 
giirum  traduut :  juge  id  enim  dicitur 
augurium,  quod  ex  junctis  jumentis 
fiat.  Observatur  eniiii  ne  prodituro 
magistratui  disjiinctis  bobus  plaus- 
triim  obviam  veiiiat.'  Et  paiilo  post: 
'Cum  autem  dicit  Jugo,  verain  signi- 
ficatioiiem  Jugetis  facit.'  Qiiae  paiiio 
diversa  sunt.  Sed  mihi  siispicio  est 
e  Servio  aliqiiid  excidisse  :  forte  scrip- 
tum  fiierat,  ne  prodituro  inagislratui 
nisi  disjunctis  hobus,  Sfc.  porro  eo  allu- 
sisse  videtur  auctor  Glossarii  cum 
scripsit, '  jugites,  (rwi^fvy/jLfvot.'  Dac. 

<=  Jugere]  Glossarium  :  '  Jugit,  IktIv 
$0^.'  Ita  enim  legendum  Varro  Ses- 
quiulyxe  :  '  Jugere  volitans  luiivos 
aquain  e  nubibus  tortani  indicatfore, 
nl  tegillum  sibi  pastor  siimat.'  Vide 
in  Conjectaneis.  Jos.  Scal. 

Jitgere}  Glossae  Isidori:  '  jugit  niil- 
vus  ciim  vocem  emitlit.'  Dac 

"^  Juges]  Inde  adjectiva,  '  conjii- 
ges,'  '  sejuges,'  '  injiiges.'  Apiileiiis  : 
'  quinque  conjuges  copnlap,  iis  ordi- 
nat<e  vicibus  attinentnr.'  Ideni  alibi: 
'  Nec  islud  piiduit  me  ciiin  nieo  fa- 
inulo,  meoque  vectore  ilio  equo  fac- 


tum  conservum  atqiie  conjugem. 
Inde  conjux  de  viro,  subaiidi  vir :  de 
uxore,  subaudi  uxor,  Gloss.  Isidori : 
'  Injux  bos,  nonduin  jiigo  junctus.' 
Idem. 

«  Jugula]  Giossariiim:  '  Jiigula, 
&(TTpov  'Clpia>vos,'OpdTios  Sis  4>7;(Ti.'  Sane 
Horatius  meininit  Orionis,  non  autem 
jugiilap.  Sed  legendum  :  6  "Attios  &s 
^Tjci.  Varro  :  '  Jiigiila  signuni  est, 
quod  Atliusappellat  Oriona,  cum  ait: 
citiiis  Orioii  patefit.'  Ita  iiec  quidem 
constabit  siia  fides  illiGlossario.  Nam 
Attius  non  dixit  jugiilam,  sed  Orio- 
nem.  Seil  piito  ij.vrifj.oviKhv  aiJ.dpTr)ixa. : 
cuni  meminisset  a  Varrone  Jugulie, 
et  Aitii  uuo  in  loco  mentionem  fac- 
tam,  putasse  ab  Attio  ipso  jugulae 
qiioque  uienlioneni  fieri.  Jos.  Scnl. 

Jugula]  Plaut.  Amphit,  i.  1.  '  Ne- 
qiie  jugula,  neque  vesperugo,  neque 
Virgiliae  occidiiiit.'  Ratio  autem  no- 
niinis  ex  Varrone  lib.  vi.  '  Hiijiis  signi 
caput  dicitur  e  stellis  qiiatiior,  (pias 
infra  duae  clarap,  quas  appellant  hu- 
lueros,  inter  quas  quod  videtiir  jugii- 
liuii.  Unde  jugiila  dicta.'  Idque  rec- 
tius  qiiam  quod  nugatur  liic  Festus. 
Duc. 

^  Jugum]  Ideni  Liviiis  lib.  iii.  sect. 
28.  '  Tribus  liastis  jugum  fit,  liunii 
fixisduabus,  siiperque  eas  transvcrsa 
iina  deligata.'  Vide  '  sub  juguin  mit- 
ti.'  Vidc  ct  Liv.  lib.  ix.  sect.  5. 
Idcm. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION E    LIB.    IX. 


343 


Junium  ^  mensem  dictum  putant  a  Junone :  iidem  ipsum 
dicebant  Junonium  et  Junonialem.  Julium  quod  eo 
mense  dicitur  Julius''  natus. 

Jurare'  Flamini  Diali  fas  non  erat. 

Jurgatio,'' juris  actio. 

Jussa,*^ '  jura. 

Justi  dies '"  dicebantur  triginta,  cum  exercitus  esset  impe- 
ratus,  et  vexillum  in  arce  positum. 

Justum  vadem,"  idoneum  sponsorem. 

Juvenalia"°  fingebantur   Dianae  simulacra,  quia  ea  aetas 


12  Viri  docti  Jusa :  quod  probal  Dac. — 13  Alii  Juvenilia. 


NOT.E 


s  Junium]  Multa  de  liis  Ovid.  lib. 
VI.  Fast.  et  Macrob.  lib.  i.  Saturn. 
Ant.  Aug. 

Junium]  Jiinonius  antea  dictus. 
Ovid.  VI.  Fast.  '  Est  illic  niensis  Ju- 
nonius:  aspiceTybiir,  Et  Praenestinae 
moenia  sacra  Deae.'  Dac. 

*"  Julius]  Quintilts  antea  dictus, 
quod  Quintus  esset  a  Martio,  qui 
mensi  dabat  initium.  Postea  in  ho- 
norem  Caesaris  Julius  dictus,  quod  is 
4.  Idus  ejusdem  mensis  natus  sit. 
Idem. 

'  Jurare]  Notum  ex  edicto  perpe- 
tuo  Praetoris:  sacerdotem.  vesta- 

LEM.  ET.  FMMINEM.  DIALEM.  IN 
OMNEI.  MEA.  JVRISDICTIONE.  JVRARK 

NON.  COGAM.  Livius  libro  xxxi.  '  C. 
Vaierius  Flaccus,  quem  praisentem 
creaverant,  quia  Flamen  Dialis  erat, 
jurare  in  leges  non  poterat.'  Vide 
Plut.  Probiem.  Jos.  Scal. 

^  Jurgatio]  Varr.  lib.  vi.  '  jurgare 
est  jiiie  agere,  cum  quis  jure  litiga- 
rit.'  Sed  proprie  jujg-a<»o  et  jurgium 
est,  inter  benevolos  et  propinquos 
dissentio,  vel  contentio.  Lis  ininii- 
corum  concertatio  vehementior.  Ci- 
cero  IV.  de  Repub. '  Si  jurgant,  bene- 
volorum  concertatio  est,  lis  inimico- 
ruin   non  jurgiuin   dicitur.'      Quare 


apud  probos  auctores  distinguuntur. 
Liv.  lib.  V.  '  jurgiis  ac  litibus  tempe- 
ratum.'  Ovid,  ii.  Fast.  '  Lite  vacent 
aures,  insanaque  protinus  absint  Jur- 
gia,  difFer  opus,  livida  lingua,  tuum.' 
Dac. 

1  Jussa]  Optime  viri  docti,  qui  le- 
gunt JMsa:  i.  e.  jura,  s  pro  r;  ut  *  ma- 
josibus '  pro  '  majoribus."  '  Lasibus ' 
pro  '  Laribus,'  &c.  Idem. 

""  Justi  dies]  Unico  verbo  Glossa- 
rium  cum  alia  interpretatione  :  '  Jus- 
tidium,  apxovTiKT]  rifiepa.'  Tanquam 
justi  dies  sint,  quibus  jus  dici  pote- 
rat,  quod  verum  non  est.  Jos.  Scal. 

Justidies']  Erant  continui  triginta 
dies,  quibus  exercitui  imperato  vex- 
illum  rufi  coloris  in  arce  positum 
erat,  et  praeliaribus  diebus  difFerunt, 
quod  praeliaribus  fas  erat  rem  repe- 
tere,  et  liostem  lacessere,  justis  au- 
tem  non  item.  Alii  justidium  (sic 
enim  dicuntur  unica  voce)  aliter  ex- 
ponunt,  nempe  apxovTiKil  TjfJ.ipa,  tan- 
quam  justi  dies  sint,  quibus  jus  dici 
poterat,  quod  oinnino  falsum  est. 
Dac. 

n  Jxistum  vadem]  Vide  '  vadem.' 
Idem. 

"  Juvenalia]  WVijuvenilia ;  non  male. 
Non  ita  tainen  wXjuvenulia  rejiciamus. 


344  FESTI    DR    VERB.   SIGNIF.    LI B.    IX. 

fortis  est  ad  tolerandam  viam.     Diana  enim  viarum  pu- 
tabatur  Dea. 
Juventutis  "^  p  sacra  pro  juvenibus  sunt  instituta. 


14  AVii  dutentatis. 

NOTyE 

A  juvenis  enim  etjuvenalis  etjutenilis  p  Juventuti.s]    AVii  juventatis:   non 

recte  dicitnr.     Juvenalia  igitur  Dia-  male  :  non  tamen,  ut  propterea  Ju- 

nae  simulacra  fingebantur,  vel  quod  tvn<u<is rejiciamus.  IndifFerenterenim 

ea  aetas  venationi  maxime  apta  est,  utrumque  usurpabant.    In  Glossario: 

cui  praeest  Diana,  vel  quia  viarum  'Jolinta,  ?}pa.'     Lego  Joventa.    Jos. 

Dea  putabatur.    Callimachus  in  Dia-  Scal. 

nam  :  koI  nev  o7uta?j  "Effcrt)  Kal  \ifj.4-  Juventutis]  Alii  juuen^/tis;  sed  sine 

pecffip  iiriffKowos,  *  Et  quidem  viarum  discrimine  utrumque  Veteres  usurpa- 

Eris  et  portuum  custos.'  Idem.  bant.  Dac. 


SEX.  POMPEII  FESTI 


DE 


VERBORUM  SIGNIFICATIONE 
LIBER    X. 


Labes  ^  macula  in  vestimento  dicitur,  et  deinde  ixsTu^popixw? 
transfertur  in  homines  vituperatione  dignos. 

Lacerare,''  dividere,  comminuere  est,  ex  quo  dictus  est  la- 
nius,*^  qui  discindendo  lacerat  pecora.  Lacinia,''  quod  ' 
pars  vestimenti  est.     Lacerna,''  quod  minus  capitio  est. 


1  Pro  qtiod  quidam  libri  liabent  qutedam. 

NOT^ 

'  Labes']  Cum  labes  sit  a  labor,  cado, 
verosiniilius  est  ruiiiam  proprie  sig- 
nificare,  et  nietapliorice  maculam  in 
vestimentis  et  hominibus,  ut  apiid 
Plaut.  in  Pers.  'labes  popli.'  Duc, 

*>  Lacerare]  Scindere,  dividere, 
comminuere,  dissipare.  '  Lacerare 
furtis  liereditatem.'  Florus:  '  bona 
patria  lacerare.'  Sallust.  Idem. 

<=  Lanius]  Non  a  lacerandis,  sed  a 
laniendis  pecoribus.  Vide  '  dila- 
niare.'     Idem. 

^  Lacinia']  Infima  pars  vestis,  quae 
lacerando  avulsa  est,  a  lacino,  lacero, 
quod  a  Graeco  XaKw,  unde  Lacinia 
AftKtj.  Idem. 

"^  L«ce»na]Verba  suntPauli,  Lacer- 
na,  quod  minor  capitio  sit,  Ultimis 
temporibus  Capilium  signilicabat  ca- 


pitis  tegumentum.  Antiquitns  au- 
tem  mamillare  fceminarum.  Neque 
unquam  boni  auctores  pro  cuculione 
acceperunt,  ut  posterior  aetas  barba- 
ra,  quze  epomidas  monacliorum  capi- 
tia  vocat.  Nos  olim  adolescentes 
docuinnis  in  Conjectaneis  Nonium 
errare,  qui  putarit  a  Veteribus  in 
eum  siguificatum  accipi,  in  quem  ac- 
cipiebat  sua  aetas.  Quin  locus  Var- 
ronis,  qui  ab  eo  prodiicitur,  niani- 
festo  contra  eum  facit.  At  Hierony- 
inus,  antiquitatis  et  linguae  Romanae 
peritus  scriptor,  Capitium  non  aliter 
accipit,  qiiam  Varro,  et  Veteres,  ia 
Epistola  de  vcste  Sacerdotali.  Jos. 
Scul. 

Lacerna]  Lege,  quod  tninor  capilio 
est.     Quae  sunt  Pauli  verba,  ut  op. 


346 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Lacer/  quod  auribus  curtatis  est.^     Lacerum  quodcum- 

que  est  in  corpore  imminutum. 
Lacit/  decipiendo  inducit.     Lax  etenim  fraus  est.     Lacit, 

in  fraudem  inducit.    Inde  est  allicere,  et  lacessere :  inde 

lactat,  illectat,  deiectat,  oblectat. 
Lacobrigae  ^  nomen  compositum  a  lacu  et  briga '  Hispa- 

nias  oppido. 
Lactaria  columna '  in  foro  olitorio  dicta,  quod  ibi  infantes 

lacte  alendos  deferebant. 
Lacuna,''  aquae   collectio,  a  lacu  derivatur,  quam  alii  la- 

mam,*  alii  lustrum  ^  dicunt. 


2  Dac.  legit  quod  minor  capitio  est.  Vide  Notas. — 3 
ga.'  Fulv.  Ursiii.  Alii  libri,  compositum  ex  Arcobriga,- 
Quidain  libri  Xovrpwv. 

NOT.E 

tirae  nionnit  Scaliger.  Ultimis  eniin  vidit 
teniporibus  capitium  significabat  ca- 
pitis  teguuientum  ;  antiquitus  autem 
niamillare  foeminarum,  et  strophia 
vel  fascias  illas,  quibus  utebantur,  ut 
graciies  essent.  Terent.  de  puellis, 
quas  inatres  student  esse  '  Demissis 
humeris  vincto  pectore,  ut  graciles 
sient.'  Varr.  lib.  iv.  de  L.  L.  'Capi- 
tiuni  ab  eo,  quod  capit  pectus.'  Idein 
de  vita  populi  Roni.  lib.  iii.  '  Neqne 
id  ab  orbita  iiiatrum  familias  insti- 
tuti,  quod  eae  pectore  ac  lacertis 
erant  aperlis,  nec  capitia  habebant.' 
Neque  unquam  boni  auctores  pro 
Cnculione  acceperunt,  ut  posterior 
setas  barbara,  quae  epomidas  mona- 
cliorum  capitia  vocat.  Neque  Hiero- 
nymus,  antiquitatis  et  lingiiae  Koma- 
nae  peritus  scriptor,  capitium  aliter 
accepit,  qnam  Varro  et  Veteres,  in 
Epistola  de  veste  sacerdotali.  Dac. 

f  Laccr]  Ascon.  in  Verr.  ii.  '  La- 
cer  dicitur  amputatis  a  corpore  sen- 
suum  iiiembris,  hoc  cst,  auribiis  ocu- 
lisve.'  Inimo  non  solum  auribus  ocu- 
lisve,  sed  et  quavis  alia  parte  corpo- 
ris.    Virg.   vi.     JEiu     '  Deipliobuin 


L.  m.  n  lac  et  ercobri- 
-4  Vide  Not.  inf.— 5 


lacerum  crudeiiter  ora,  Ora 
manusque  ambas,  popnlataque  tem- 
pora  raptis  Auribus,  et  Iruncas  inho- 
nesto  vulnere  nares.'  Idem. 

s  Lacit]  '  Lacere  in  fraudem'  dixit 
Lucret.  lib.  V.  'Qnajlacere  in  frau- 
dem  possent,  vinctosque  tenerent.' 
A  laccre  est  lactare,  ut  a  'ducere,' 
'  ductare.'  Lactare  cst  blanditiis  tra- 
heie,  nnde  'delectat,'  '  illectat,' '  e- 
lectat,'  *  oblectat.'  Idem. 

h  Lacobrigce]  Lacobriga  Hispaniae 
urbs,  ad  sacrnm  promontorinm  prope 
lagos,  sic  dicta  a  lacn  et  briga.  Alii 
legunt  Arcobriga,  quod  Hispanite 
oppidum  est  in  Lusitania,  el  in  Tarra- 
conensi  Celtiberorum  regione.  Idem. 

'  Lactaria  columna]  Eam  in  nnde- 
cima  urbis  regione  ponit  Pub.  Victor. 
'  Foruin  olitorinm,'  inqnit,  '  in  eo 
columna  est  lactaria,  ad  quam  infan- 
tes  lacie  alendos  deferunt.'  Idem. 

k  Lacuna]  Vide  '  Lustra.'  Ant. 
Aug. 

Lucuna]  Pro  lamam  perperam  ma- 
nuscripti  limam.  Neque  id  tam  mi- 
rum,  quam  doctos  viros  pio  co  siib- 
btituisse  \lnvr}v.    En  cacoetlics  bono» 


DE    VERBORUM    SIGN IFICATION  E    LIB.    X. 


347 


Lacus '  Lucrinus  in  vectigalibus  publicis  primus  locatur 
eruendus,^  ominis  boni  gratia,  ut  in  dilectu  7  ccnsuve 
piimi  nominantur  Valerius,  Salvius,  Statorius. 

Lsena"'  vestimenti  genus  habitus  *  duplicis ;  quidam  ap- 
pellatam  existimant  Tusce,  quidam  Graece,  quam  x^'^'^^nv 
dicunt. 

Lseva,"  sinistra,  quam  Graeci  <7>c«jav.  Unde  tractum  cogno- 
raen  Scaevola,  a  laeva,  laevum,  sinistrum,  et  laevorsum, 
sinistrosum. 


6  Pio  eruendus  scribendnm  monent  Ursin.  Dac.  fruendus.—l  Al.  delectu. 
8  •  L.  ni.  pro  habitus  habet  habitu,  et  ^^«'''Sa  pro  x^a^»")''.'  ^"'f  •  Ursin. 


NOTiE 


auctores  corrumpendi.  Cur  ipsis  dis- 
plicuit  lama?  an  ignorant  idem  esse, 
quod  lustrum  ?  Et  sane  ita  Veterum 
Glossse  : '  Lamse,  TrrjXdSeis  tSttoi,'  Me- 
lius  tamen  lamcs  collectionesaquarum 
exponerentur.  Jos.  Scal. 

Lacuna]  Varro  lib.  iv.  de  L.  L. 
'  Lacus  lacuna  magna  ubi  aqua  con- 
tiueri  potest.'  Virg.  i.  Georg.  '  Unde 
cavae  tepido  sudant  humore  lacunae.' 
LTbi  Servius :  '  Lacunae  sunt  fossae, 
in  quibus  collecta  aqua  stare  consue- 
vit  et  est  quasi  lacus  minores.'  Vide 
'  lustrum.'  Dac. 

'  Lacus']  Pro  eruendus  scribendum, 
fruendus ;  quod  verbum  est  in  Cen- 
soriis  locationib.  frequens.  Ful.  Ur- 
sin. 

Lacus  Lucrinus]  Veteres  Rom.  non 
solum  laeta  et  felicia  verba  captare 
solebant,  sed  etiam  si  quae  male  omi- 
nata  occurrerent  et  obscoena,  ea  in 
coDtraria  deflectebant.  Inde  est  cur 
maleventum  in  beneventum  mutarent; 
cur  Lucrinum  lacum  primum  in  vec- 
tigalibus  publicis  locarent  propter 
omen  lucri.  Cur  in  nuptiis  profer- 
rent  'Caiam  Caeciliam'  et  'Thalassio- 
nem,'  et  in  Vestali  capienda  '  Ama- 
tam.'  Et  cur  adeo  in  delectu  sive 
dilectu  (nam  utrumquc  xque  bonum 
est,)  et  iii  censu  primos  eos,  vcl  le- 


gerent,  vel  censerent,  qui  Valerii, 
Salvii,  Statorii  nominabantur,  ex  eo 
scilicet  auspicantes  vaientem,  sal- 
vam,  et  stantem  fore  rempublicam. 
Cicero  :  '  Itemque,'  inquit,  '  in  lus- 
tranda  colonia  ab  eo,  qui  eam  dedu- 
ceret,  et  cnm  Imperator  exercitum, 
Censor  populum  lustraret,  bonis  no- 
minibus,  qui  hostias  ducerent,  elige- 
bantur,  quod  idem  in  delectu  Coss. 
observant,  ut  primus  niiles  fiat  bono 
nomine.'  Ceterum  in  verbis  Festi 
pro  eruendus  legendum  fruendus,  ut 
jam  olim  videre  viri  doctissimi.  Etsi 
eruendus  quodam  modo  defendi  posse 
videatur.  Immo  et  nihil  mutandum. 
'  Lacus  Lucrinus  locabatur  eruen- 
dus,'  id  est,  ut  ego  interpretor,  re- 
tandus,  purgandus.  Dac. 

m  L(Bna]  Toga  crassior  supra  ce- 
tera  vestimenta,  unde  Varro  a  lana 
multa  dictam  putat  lib.  iv.  '  Lana 
quod  de  lana  mulla,  duarura  enim 
togarum  instar.'  Alii  Etrusce  dictam 
volunt :  sed  lana  omnino  a  x^«^*'^> 
quasi  x^"»'*''?  ^  verbo  x^""'»''''»  calefio. 
Nam  et  ex  Plutarcho  certum  est 
lcenas  nihil  esse  aliud,  quam  Graeco- 
rum  x^"'"''^'  Jdem. 

"  Lava']  A  \aihs  inserto  u,  ut  a 
(TKaihs  scaevola,  qui  sinistra  tantum 
nianu  utitur.  Idem. 


348 


SEXTl    POMPEII    FESTI 


Lamberat/'  scindit,  ac  laniat. 

Lance  •"  et  licio  dicebatur  apud  antiquos  ;  quia  qui  furtura 
ibat  quaerere  in  domo  aliena,  licio  cinctus  intrabat,  lan- 
cemque  ante  oculos  tenebat  propter  matrum  familiae,  aiit 
virginum  prassentiara. 

Lancea  '^  a  Graeco  dicta,  quam  illi  Koyx^'^  vocant. 

Laneae  effigies '  corapitalibus  noctu  dabantur  in  9  compita  : 


9  Quidam  lil)b.  «d  c. 

\OT.E 
"  Lam6era<]  Respicit  locum  Plaut.     lancem  habebat  ob  oculos 


Pseudol.  II.  4.  '  Euge,  pellepide, 
Charine,  nie  meo  ludo  lamberas.' 
Idem. 

p  Lfince\  Notum  ex  xii.  Tabulis 
esse,  ideoque  repetendum  ab  ultinio 
Atheniensiuni  jure:  nani  qtii  conci- 
piebant  iu  aliqiia  domo  furtum,  nudi 
cinclictilo  amicti,  quod  vocatur  liic 
licium,  aedes  suspectas  ingredieban- 
tur.  Arisloplianes  vf<pi\ats-  KaTddov 
BoifiaTiov.  T)5iK7;Ka  ti  ;  OijK'  dA.Aa  yviJ.- 
vohs  elffif vat  pofj.'i^(Tai.  'AAA.'  ovxl  4>&>- 
pdffoit'  eyojy'  elfffpxofJiat.  Plato  etiam 
de  legibus  lib.  xii.  ^Kopfi/  5'  &(/  ieeKri 
rls  Tj  wap'  dTCfiOvv  •yvp.vhs,  ^  ^'■''''^'''^'^'«'v 
^X'^"'  ^i^aJCTToy  irpooix6(ras  tovs  vojj.ifj.ovs 
6iovs,  ^  firiv  iXtri^wv  evpricrtiv,  ovroi  (pu- 
pav,  Propler  niatreui  fanulias  autcm 
et  virgines  opponebat  lancem  antc 
oculos,  qnia  etiara  in  ywaiKwvirtSa  in- 
trabat:  quod  non  licebat  apud  Grcp- 
cos  viro  externo,  ne  corrumpendi 
foeminas  potius,  quam  furti  conci- 
piendi  causa  ingressus  viderctur. 
Ideoque  lancem  ob  oculos  ponebat, 
ne  videret  eas.  Sed  qujero,  quid 
ergo  proderat  iiitrasse  Gyneeconitin, 
et  nihil  videre  ?  Sane  qui  ita  oculos 
tegeret,  quid  videre  possef,  quomo- 
dove  furtum  concipere,  nescio.  Jos. 
Scal. 

Lance  et  licio]  Cerle  hic  erravit, 
sive  Festus,  sive  Paulus  sit,  qui  no- 
bis  huuc  morem  conscripsit;  neque 
enim,  qui  licio  cinctus  crat,  idem  et 


qui  enim 

furtum  quasrere  potuissetf  Queerere 
furtuni  per  lanceui  et  liciimi  diceba- 
turrei  furtivae  dominus,  cum  adhibito 
servo  pnblico,  qiii  licio  cingebatur, 
aedes  intrabat,  quae  sibi  furti  suspec- 
tae  erant,  ipse  lancem  habens  ob  ocu- 
los,  ne  cuin  in  Gyna?ceum  intraret, 
corriimpendi  foeminas  potiiis,  qnam 
furti  quaerendi  causa  videretur  in- 
gressus:  hoc  autem  ex  uliimo  Athe- 
niensium  jiire  iu  leges  12.  tab.  rela- 
tum  fiiisse  dociiit  Scaliger.  Nam 
qui  concipiebant  in  aliqua  domo  fiir- 
tum,  nudi  cinctulo  amicti  ipdes  sns- 
pectas  ingrediebantur.  Piato  de  lc- 
gibus  lib.  XII.  <t(»pq.v  S"  tiv  fOfAr)  ris 
Ti  irdp'  6T<fOvv  yvfxvhs,  ^  X'"^'^"'-^'^^'' 
ex«*i«',  &^03(TT0s,  TTpoofidcras  tovs  vofiifiovs 
6fovs,  ^  fi^v  iKiri^oiv  fvpv^Tttv,  ovtoo  (pcn- 
pav.  Ubi  qiiod  xi'''<«"''<'''^o*'  vocat  Pla- 
to,  Romani  dixere  liciuin.  Inde  Aris- 
tophanes  in  vf<pf\.  KaTaOov  BotfxaTto.'. 
T/SiKrjKa  t(  ;  OtjK'  dAAd  yvfjvovs  tlcritvai, 
vofxi^tTai.  'AAA'  oux'  <p<»pd(roiv  tyoyy' 
tl(TtpxofJ.ai.    '  Depone  vestem.     Quid 


peccavi 


?      Nihil,   verum    nudos  in- 


Iroire  lex  jiibet.  Atqui  niliil  fiiratu- 
riis  ego  quidem  introeo.'  Ubi  vide 
Schol.  p.  155.  Dac. 

'1  Lancea]  Vide  in  *  Pilae.'  Jos. 
Scal. 

Lancea']  Hispanicum  verbum  esse 
ait  Varro  apiid  Gellium  lib.  xv.  cap. 
30.  Diodorus  Gallicum.  Addebat 
J5ochartus   forsan   esse   a  Chaldaico 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    Llli.    X. 


349 


quod  lares,  quorum  is  erat  dies  festus,  animse  putaban- 
tur  esse  hominum,  redactae  '°  in  numerum  Deorum. 

Lanerum"  "  vestimenti  genus  cx  lana  succida  confectum. 

Lanoculus,*  qui  lana  tegit  oculi  vitium. 

Lapidem  silicem"  tenebant  juraturi  per  Jovem,  hasc  verba 
dicentes:  Si  sciens  fallo,  tum  me  Diespiter  salva  urbe 
arceque  bonis  ejiciat,  uti  ego  hunc  lapidem. 

Lapidicinae,"^ "  ubi  exscinduntur  lapides. 

Lapit,''  ^  dolore  afficit. 

Larentalia '+ ^  conjugis  Faustuli  nutricis  '^  Remi  et  Romuli 
Larentise  festa. 


10  Alii  sedatcB,  vet.  cod.  relata.— 11  Al.  Laverum.—  12  '  L.  in.  Lapidkina, 
ubi  exciduntur  lapides:  rulv.  Uisin.— 13  Al.  Lipil,  vel  Lipuit,  vel  Lapuit,  vel 
Labil.—\\  Alii  lesiint  Laurentalia  et  Laurentia.— 15  Quitlani  inventoris. 


NOTyE 


ronchn,  nnde  Graeci  \(jyxv-  Dac. 

■■  Laiiece  effigies']  Vide  '  pilae '  et 
'  effigies.'  Idem. 

*  Lanerum]  A  lana,  lanerus,  a,  um : 
nt  a  quercus  qiiercerus.  Llem. 

'  Lunoculus]  Qni  culcitain  laneam 
liabet  ob  oculos,  ut  apud  Plautum 
Mil.  Glor.  qui  oculuni  lana  tegit,  ut 
is  sese  nielius  babeat;  lanam  eniin 
fiequeuter  Veteres  adhibebant.  Sue- 
ton.  in  Doiiiitian.  cap.  17.  '  Ac  sinis- 
teriore  brachio,  velut  aegro,  lanis 
fasciisque  per  aliqnot  dies  ad  aver- 
tendam  suspicionem  obvoluto.'  Mar- 
tial.  '  Quod  lana  caput  Alligas,  Cha- 
rine.'  Idem. 

"  Lupidem  silicem]  Etsi  sciani,  ju- 
ratores  siuipliciter  hac  foriiiula  usos, 
quam  Festus  refert,  hic  tamen  per 
jusjurandum,  illud  intelligo,  quo  fcede- 
ra  firmabantur.  Vide  Folyb.  lib.  iii. 
Alia  etiam  forinula  nsos  Veteres  in 
foederibus  feriendls  patet  ex  Livio 
lib.  1.  qiiae  hzec  fuit :  '  Qui  prior  de- 
fexit  piiblico  consilio  dolo  nialo,  tu 
illo  die,  Jupiter,  populum  eum  sic 
ferito,  ut  ego  huuc  poiciim  hodie  fe- 


riam,  tantoque  magis  ferito  quanto 
niagis  potcs  polksque.  Haec  ubi 
dixit  porcum  saxo  silice  percutit.' 
Idem. 

"  Lapidicina:]  Corrupte  pro  lapiccc- 
dince.  A  lapis  et  cado,  a '  ca^do,'  '  ca;- 
dina,'  ut  a  '  fodio,'  '  fodina.'  Idem. 

y  Lapit']  Pacuvius  Periboea  :  '  La- 
pit  cor  cura,  Eerumna  corpus  confi- 
cit.'  Imitatum  a  Graecis,  qui  ■Kil-puKTLi' 
avrl  Tf)s  AuTTTjs  dicunt.  Jos.  Scul. 

Lapit]  Id  est,  lapidescit,  lapidis  in- 
star  durum  fit.  Pacuvius  Pcriboea  : 
'  Lapit  cor  cura,  aerumna  corpiis  con- 
ficit.'  Dac. 

^  Larenfalia]  Placet  librorum  quo- 
rundain  lectio,  Faustuli  inventoris 
Kemi:  quanqnam  non  displicet  nu- 
tritii.  Inventor  est  plusquam  nutri- 
tiiis,  qoi  expositos  suslulit,  et  educa- 
vit.  Iiiventi  enim  infantes  dicuntur, 
oi  X°/""'/5p"?'f'^^  ■•  ^t  qui  expositi  sunt, 
propterea  in  Conslilutionibus  dicti 
XaixivperoL  Jos.  Scal. 

Larentalia]  Festa  qnae  in  honorem 
Accae  Larentiae  10.  Ral.  Jan.  ceie- 
brabantur.    Alii  legunt,  Laurenlalia 


:3r>() 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Larvati/  furiosi,  et  mento  moti,  quasi  larvis  exterriti. 
Latex  ^  a  lapsu,  profluens  aqua  dicitur :  utimur  taraen  hoc 

vocabuloet  in  vino. 
Latine  loqui'^  a  Latio  dictum  est,  quae  locutio  adeo  est 

versa,  ut  vix  ulla  pars  ejus  maneat  in  notitia.'^ 
Latitaverunt ''  Cato  posuit  pro  s^pe  tulerunt. 
Latrare  ^  Ennins  pro  poscere  posuit. 
Latrones  ^    eos  antiqui  dicebant,  qui  conducti  militabant. 


16  Alii  libri  innoxia. 


et  LaurentifE,  et  ita  Varro  lib.  v. 
Ovid.  lib.  III.  Fast.  Sed  Dionysius, 
Piutarchus,  Gell.  Macrob.  Lactant. 
praefenmt  Larentia  et  Larentalia. 
Liviiis  etiam  lib.  i.  '  Ab  eo  ad  stabii- 
la  Larentiae  nxori  ediicandos  datos.' 
Et  Tabula  Fast.  niense  Decembri  e. 
LAR.  NP.  id  est.  '  Larentalia  ncfas- 
tus  primo.'  Libri  quidam  pro  nutri- 
tii  liabent  inventoris,  qnod  placiiit 
Scaligero,  niiiiiqne  etiain  piacet.  In- 
ventov  plus  est  qiiam  mttritius,  qiii 
expositos  snstulit  atqiie  edncavit;  in- 
venti  enim  infantes  diciintur  ol  x»- 
fjiai^^Kpils,  et  qui  expositi  sunt,  prop- 
terea  in  constitutionibus  dicti  xa^*"- 
pfTol.  Quanquain  non  displicet  nutri- 
tii.  Dac. 

^  Larvati']  Sic  propric  dicebantur, 
qui  sibi  larvas,  id  est,  nocturna  terri- 
culamenta,  nocturnoa  daemones  vi- 
dere  videbantur,  iisque  crant  exterri- 
ti.     Vide  '  Cerritus.'  Idem. 

^  Latcx]  Meliiis  Serviiis  a  latendo, 
quia  ibi  latet  iiuinor:  latex  autem  li- 
quorem  tantum  significat.  *  Lethaei 
ad  fluminis  undam  Securos  latices  et 
longa  oblivia  potant.'  Latices,  i.  li- 
quorem,  fliienta.  Et  alibi,  '  Leuseos 
latices,  laticemque  Lyaum.'  Id  est, 
Bacciii  liquorem.  Idcin. 

<=  Latine  loqui]  Polybius  lib.  iii. 
eadem  scribit  de  antiqua  Latina  lo- 
cntione ;  TTjXtKairTfyap,  inquit,  ■^  Sio^io- 


NOTyE 

V.  pi  yeyove  rris  Sta\eKTOv,  Ka\  irapo  'Pia- 
fxaiots  To'is  vvv  ■wphs  TTjf  apxal.av,  ucrTe 
Tovs  (XweTtnTdTovs  evta  fj.6\is  e|  iirtaTa- 
aetcs  StevKptvelv.  Ful.  Ursin, 

Latine  loqui']  Omnia  sequentia  sunt 
Pauli.  Qiii  fateatur  vix  Hilain  noti- 
tiam  Latini  serinonis  superesse,  ne 
speremus  ab  eo  Latinitati  consiiltnm, 
qiii  illo  barbaro  saeculo  Festum  nobis 
nuitilavit.  Jos.  Scal. 

•1  Littitaverunt]  A  latum,  latito.  Ut 
a  dicliim,  dictito.  Idem. 

*  La<ra/Y]Quidam  huc  referunt  lo- 
cum  Ennii  lib.  ix.  Annal.  '  Aninius- 
que  in  pectore  latrat.'  Sed  vero- 
siraile  non  est  eo  Festum  allusisse, 
aiit  si  alluserit,  perperam  fecisse  cer- 
tuni  est.  Hic  enim  latrat,  non  poscit, 
sed  clamat,  tumultuatur.  Quod  ex 
Hoiiieri  Odyssea  expressit  Ennius  : 
KpaSli)  5'  oj  evSov  v\aKTet.  Luirare 
vero  pro  poscere  posuit  Lucret.  lib.  ii. 
'  Nil  aliud  sibi  naturam  latrare,  nisi 
ut  quom  Corpore  sejunctus  dolor 
absit.'  Idem. 

f  Latrones]  Varro  lib.  vi.  oTrb  toC 
\aTpov :  i.  mercede.  Ful.  Ursin. 

Latrones]  Lege  a-irh  tov  \a.Tpov,  a 
stipe,  et  ita  viri  docti.  Plaut.  Mil. 
GI.  1. 1 .  '  Nam  rex  Seleucus  ine  opere 
oravit  niaxumo,  Ut  sibi  latrones  co- 
gerem  atque  conscriberem.'  Inde 
latrocinari  pro  7nilitare  idem  ibidem. 
Ut  autem  militibus  \dTpov  latronum 


DE    VERBORUM    SIGN IFICATIONE    LII5.    X. 


351 


uTto  T^5  XctTglag.^7     At  nunc  viarum  obsessores'^  dicuntur  ; 

quod  a  latere  adoriuntur,  vcl  quod  latenter  insidiantur. 
Latumias''  ex  Grajco,  et  maxime  a  Syracusanis,  qui  lato- 

mias  et  appellant,  et  liabent  ad  instar  carceris,  ex  qui- 

bus  locis  excisi  sunt  lapides  ad  exstruendam  urbem. 
Laudare  '  ponebatur  apud  antiquos  pro  nominare. 
Laverniones  fures  antiqui  dicebant,  quod  sub  tutela  Deae 

Lavernas''  essent,  in  cujus  Inco  obscuro  abditoque  so- 


17  Legendiim  monet  Dac.  dirb  rov  KaTpov  a  stipe  :  et  ita  viii  docti.— 18 
Vet.  lib.  apnd  Uisin.  Latumias. 


NOTyE 


nomen  fecit,  sic  stips  stipatomm. 
Nam  et  stipatores  dicti  siint.  Varro 
lib.  VI.  Dac. 

s  At  nunc  viarum  obsessnresl  Tamen 
Varro  lib.  vi.  Latrones  etiam  promi- 
litibns  a  latere  dictos  putavit,  quia 
circum  latera  essent  regi.  Festus 
vero  pro  gemina  notione  geminum 
vocis  etynion  commentus  est.  Sed 
frustra  uterque.  Obsessores  viarum 
Jatrones  dicti,  quia  id  militescouduc- 
titii  factitabant,  qui  latrones  proprie 
dicti  sunt.  Idem. 

•'  Latumias]  L.  m.  Lautumias :  an- 
tiqua  scribendi  consuetudine,  ut 
'Laumedon'  pro  '  Laomedon.'  Ful. 
Ursin. 

Latumias]  Loca  unde  lapides  ex- 
scindebantur,  in  quse  damnati  noxii 
nianu  siia  lapides  effodiebant,  unde 
et  pro  carcere  snmuntur,  ducto  a  Sy- 
racnsanis  more,  quibus  carceres  erant 
Lntomice.  Varro  lib.  vi.  '  Carcer  a 
coercendo,  quod  exire  probibentnr. 
In  hoc,  pars  quae  sub  terra  Tullia- 
nnm,  ideo  quod  additum  a  Tiiliio 
rege :  quod  Syracusis,  ubi  simili  de 
causacustodiuntur,  vocanturlatomiae, 
et  de  latoraia  translatum  quod  hic 
quoque  lapicidinae  fuerunt.'  Lato- 
miae  AaTo/iiat  a  \as,  lapis  et  rejuvw, 
caedo.    De  Latomiis  Plaut.  Capt.iii, 


5.  'Inde  ibis  porro  in  latomias  lapi- 
darias,  Ibiquom  octonos  alii  lapides 
effodiant,  Nisi  quotidianus  sesqni 
opus  confeceris  Sexcentoplago  no- 
nien  indetur  tibi.'  Dac. 

'  Laudarel  Nomiuare.  Plaut.Capt. 
'  Joveni  supremum  testem  laudo  He- 
gio.'    Vide  Nonium.  Idcm. 

^  Lavernce]  Lavernam  Romani  fu- 
res  precabantur,  ut  institnta  sna,  et 
consilia  fnrandi  ac  mentiendi  fortu- 
naret.  Plautus  Cornicularia  :  '  Mihi 
Laverna  in  fnrtis  celebrassis  manus.' 
Horat.  '  Pulciira  Laverna  Da  mihi 
fallere.'  Sic  Grfficieodem  modo  ora- 
bant  Ti]v  IIpa^iSiKrjj/ut  consilia  furandi 
ad  effectum  perduceret.  Erat  autem 
ea  Dea  tantum  caput,  sine  reliquo 
corpore.  GIossaB  Graecorum  :  npo|- 
i5//cr>,  SaiVova  Tivd  (paffi,  tt;;'  Sixnrep  re- 
\os   iiriTiduaav  toIs  t?  Myo^nivois,  koX 

TTpaTTOfJLiVOiS'    Sth    Koi    TO    O^oA/UaTO    Kt- 

(f>dKa.s  •yiviffdat,  Kal  to  QavfiaTa  bfioms. 
Quare  recte  Glossarium  :  '  Laverna, 
npo|i5i/crj.'  Glossse  Isidori:  '  Laber- 
na,  gladiator.'  '  Laberna,ferramenta 
latronum,velgrassatorum,velfurum.* 
'  Laberna,  latro,  aut  qui  filios  alienos 
sedncit.'  Vides  plagiarinm  mani- 
festo  vocari  Lavernam.  Qnod  et 
Ausonius  intellexit  cum  de  plagiario 
bonorum   carminnm   ait :  '  Nec  jani 


352 


SEXTI    POMPKII    FESTI 


liti  '9  furta  prsedamque  inter  se  luere  :  hinc  et  Laverna- 
lis  porta  ^  vocata  est. 

Laureati""  milites  sequebantur  currum  triumphantis,  ut 
quasi  purgati  a  caede  humana  intrarent  urbem.  Itaque 
eandem  laurum  omnibus  suffitionibus  adhiberi  solitum 
erat ;  vel  quod  medicamento  siccissima  sit ;  vel  quod 
omni  tempore  viret,  ut  similiter  resp.  vireat. 

Lautia'"  epularum  magnificentia :  alii  a  lavatione  dicta 
putant,  quia  apud  antiquos  hae  elegantiae,  quas  nunc 
sunt,  non  erant,  et  raro  aliquis  lavabat. 

Lauticia  °  farina  appellabatur  ex  tritico  aqua  consperso. 

LautulaeP  locus  extra  urbem,  quo  loco,  quia  aqua  fluebat, 
lavandi  usum  exercebant. 


19  Quidani  lib.  solitos:  et  mox  pro  lucre,  dividere,— 20  Al.  Lautitia.     Vide 
Not. — 1  Alii  Leitcosia. 


post  nietues  ubiqne  dictum  :  Hic  est 
ilie  Tlieo  poeta  talsus,  Bonorum  ma- 
la  carminnm  laverna  :'  hoc  est,  ut 
Martialis  etiani  loquitur,  alienorum 
scriptorum  plagiarius.  .Jos.  Scal. 

'  Lavernulis  porta]  Varro  lib.  iv. 
'  Hinc  porta  Lavernalis  ab  ara  Laver- 
nae,  qiiod  ibi  ara  ejus  Deae.'  Dac, 

"  Laureati]  Quia  lanrus  sanguinis 
purgandi  liabet  |)otestatem  :  aliain 
causain  traditServius  ad  Eclog.  viii. 
'  Cur  tamen  triumphantes  lauro  coro- 
nentur,  liaec  ratio  est,  (juoniam  apiid 
Veteres  a  laude  liabiiit  nomen,  nam 
laudum  dicebant.'  Idem, 

"  Lautial  Melins  veteres  editiones, 
Lautitia.  Porro  notum  quid  sit  Lau- 
tia,  quae  prius  Dautia  vocabantur. 
Eadem  etiam  Lauta  loca,  item  lega- 
toriiiin  dicebantur.  Servius  Danie- 
lis  :  '  Alii  dicunt  Carinas  montem  no- 
minatum,  quod  ager  snbuibanus  ante 
portas  Cariis  erat.  Alii  lauta  loca, 
legatoriumqne  inea  regione  instructa 
accipere  consuerant.'  Habeset  apud 
Livium.  Jos.  Scal. 


aOTJE 

Laiitia]  Omnino  legendum  lautitia, 
et  ita  libb.  vett.  Nam  lautia  aliud 
est.  Vide  '  Dacryma.'  Laulitia  a 
lautum,  quod  a  Invo,  magnifici  enim 
et  opulenli  homines  ante  epulas  sese 
in  balneis  lavabant.  Plaut.  Terent. 
et  alii.  Lautitia,  eadem  etiam  lauta 
loca,  item  legatorium  dicibantur.  Ser- 
viiis  :  '  Alii  dicunt  Carinas  montem 
nominatum,  quod  ager  siibiirbanus 
ante  portas  Cariis  erat.  Alii  lauta 
loca,  legatoriumqne  in  ea  regione  in- 
strncta  accipere  consucrant.'  Habes 
et  apud  Livium.  Scal.  Sed  alitcr  hic 
lociis  Servii,  nempc :  '  Lautia,  loca 
legatorum,  qnae,'  &c.  Et  ita  legen- 
dus  hic  locus.  Dac. 

°  Lauticia]  "hixvXov  intelligit.  Jos. 
Scal. 

LaM<  jcia]  Graecis  dyui/Aos  dicitiir.  He- 
sychius  :  &fiv\os,  Ppu>iJ.a  rb  4k  irvpov. 
'  Cibus  e  tritico.'  Dac, 

P  Lautulce']  Non  procul  Anxuro, 
saltu  angusto,  inter  mare  et  montes, 
Liv.  lib.  VII.  Aliaeerant  intra  iirbem 
ad  Januu)   geminum.      Varr.   I.   iv. 


DE    VERBORU\>    SIGNIFIGATION  E    LIIJ.    X. 


353 


Lectosia*'  insula  dicta  a  consobrina  ^neae  ibidem  se- 

pulta. 
Lectus '   dictus,  vel  a  collectis  loliis  ad  cubitandum :  vel 

quod  fatigatos  ad  se  alliciat ;  vel  a  Graeco  XsKTpov. 
Legimus  aut  scriptum,  aut  oleam,^  glandemve,  etaliaquae- 

dara,  et  addita  praepositione  dicimus  colligimus,  deligi- 

mus. 
Legio  Samnitura '  linteata  appellata  est,  quod  Saranites  in- 

trantes  singuli  ad  aram,  velis  linteis  circumdatam,'  non 

cessuros  se  Romano  militi  juraverunt.''^ 


2  Quidam  libri  oleram. — 3  Al. 
inonet  Ursin.  juraverant. 


circumdati.—i    Pro  juraverujil    legendum 


'  Lantolje  a  lavando,  quod  ib 

nnm  geniinum  aquae  calidae  fiierunt.' 

Idem. 

1  Lectosia]  Uionysins  lib.  i.  "Eiret- 
Ttt  vficrcfi  irpScreffxov ,  17  Tovvoixa  AtvKaaia^ 
QTrb  yvvaiKhs  aveT^ias  Alvdov  irphs  rSvSe 
rhv  tSttov  aTro6avov(Tr]s.  Legendum  igi- 
tnr,  Leucasia.  Ful.  Ursin. 

Lectusia']  Lege  Leucosia,  Insulaest 
LeucanifB  in  sinu  Paestano.  Ovid. 
XV.  Metam.  'Evincitque  fretum,  Si- 
culique  angusta  Pelori,  Hippotadse- 
que  domos  regis,  Theniesesque  nie- 
talla,  Leucosiamqne  petit,  tepidique 
rosaria  Pacsti.'  Verum  haec  non  ab 
/Eneae  consobrina,  sed  a  Leucosia  Si- 
renum  una  nonien  traxit,  ut  Lyco- 
phron,  Strabo,  Eustathius,  in  Dionys. 
Perieg.  Plinius,  et  alii  testantur. 
Quare  legendum  omnino  Leucasia,  (id 
quod  et  doctissimo  Cantero  in  nien- 
tem  venit,)  ex  Dionysio  :  eTretra  vfiffcfj 
■7rp6fffffxov  ■§  Tovvo/xa  sdfvro  AevKaffiav, 
airh  yvvaiKhs  avetptas  Atvelov  Trepl  T6v3e 
rhv  T6irov  anodavovffris.  l,  '  Postea  in 
insulam  appulerunt.cuinomen  fecere 
Leucasiam,amuiiere  jEnea?  consobri- 
na,  quae  circa  illum  locum  obierat : ' 
et  Solin.  *  Ex  consobrina  Leucasiam 


NOT/E 

ad  Ja-      iusidam.'   Hacc  insula  in  inari  lonio 


et  male  viri  liocti  eam  cum  Leucosia 
confuudunt.  Dac. 

'  Lectus']  A  legendis  foiiis,  ex  qui- 
bus  sibi  lectos  Veleres  sternebant. 
Euripid.  in  Rlieso  :  A.€T7r6  xoMe"»'«j 
(pvWoffrpwTovs,  '  relinque  lectos  toliis 
stratos.'  Sed  melius  lectus,  a  \eKTpov, 
amisso  p.  Varro  lib.  iv.  '  Lectica 
quod  legebant,  unde  eam  facerent, 
stramenta  atque  hcrbas,  ut  etiam 
nunc  fit  in  castris.  Lectos,  ne  essent 
in  terra,  sublinies  in  his  ponebant  : 
nisi  ab  eo  quod  Gra>ci  antiqui  dice- 
bant  \eKTpov  lectum  potius.'  Idem. 

«  Legio  Samtiitum]  Videndus  Li- 
vius  lib.  X.  In  fine  scribcndum,  j«ra- 
verant.   Ful.  Ursin. 

Legio  Samnitum  linteata]  Hoc  fuse 
describit  Livius  lib.  x.  cap.  38.  '  Ea 
legio '  (sexdecim  n)illium  fiiit)  '  lin- 
teata  ab  integuinento  consepti,  quo 
sacrata  nobiiitas  erat,  appellaia  est.' 
Nani  paulo  siiperius  idcm  scripserat : 
'  Ibi  mediis  fere  castris  locus  est  con- 
septus  cialibus  pliiteisque  et  linteis 
contectiis,  patens  ducentos  maxinie 
pedesinomnes  pariter  partes.'  Male 
igitiirpro  ctccM//2(ia<rtm  quidam  habcnt 


Delph,  et  Var.  Clas. 


Ponip.  ['est. 


Z 


354 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Lemnisci,*  id  est,  fasciolae,  colorisae  ^  dependentes  ex  coro- 
nis,  propterea  dicuntur,  quod  antiquissimura  fuit  genus 
coronarum  lancarura. 

Lemonia  tribus  "  a  pago  Lemonio  appellata  est,  qui  est  a 
porta  Capena  via  Latina. 

Lenones  ^  ab  alliciendo  adolescentulos  appellati. 

Leparenses ;  ^  Liparitani  cives,  id  est,  Liparenses. 


5  Scal.  legit  fascia  coloriee.    Vide  inf. 


NOTyE 


circumdati ;  neqne  enim  ipsi  Samnites 
linteis  tecti,  sed  conseptiim  ubi  ara 
fuit,  ad  quam  sacrata  nobilitas.  Dac. 

'  Lemnisci']  Lege,  /ascicc  coloria. 
Scal.  A  Graco  A^i^osdici  putant.  Sed 
Lemnisci  Syracusana  vox  est.  He- 
sycli.  AefiviffKovs,  Tas  (TTfva.s  'S.vpaKov- 
o-ioi  Taivlas.  Id  est,  '  Leniniscos  vo- 
caut  Syracusani  angiistas  laenias.' 
Male  quidam  bunc  Festi  locum  soli- 
citat,  qui  non  lemnisci,  sed  lanisci  le- 
gendiim  esse  contendit.  Idem. 

"  Lcmonia  tribus']  Meminit  Cicero 
Philipp.  IX.  et  in  Orat.  pro  Planco. 
Idem. 

^  Lenones']  Melius  Priscianns  et 
Isidorus  a  leniendo,  quod  deliniendo 
adolescentes  seducant.  Idem. 

y  Leparenses]  Cives  Lipar»  insulac 
sive  Lipararum  :  sic  enim  pluraliter 
dicitur.  Liparee  insula  una  ex  j^o- 
liis,  qiiae  Sicano  littori  objectae.  Do- 
cuitautem  doctissimus  Bochartus  Li- 
paras  mollito  sono  esse  a  Puuico  ni- 
bras  vel  nibaras,  lucerna,  lampas,  tae- 
da,  fax,  et  inde  nomen  Liparis,  quia 
facis  instar  noctu  lucebant,  propter 
noclurnas  ignis  eruptiones.  Aristo- 
teles  in  miriindis  :  Koi  Th  iv  rri  Anrdpa 
Se  TTvp  (pavephv  Ka\  <p\oya>Ses,  ov  ixev 
TjHepas,  aWa  vvKrhs  ix6vov  Kaitodai  \e- 
76TCU,  '  Et  in  Lipara  (piidem  conspi- 
cuum  ignem  aiunt  atque  lucentem, 


non  interdiu  sed  noctu  tantum  ar- 
dere.'  Et  Panlus  Silentiarius  car- 
mine  de  aquis  Pytliiis:  Kal  Amdpa  re 
vil(Tcfi'A(peyyes  ea-rip  ao-0^a*O  vvKTiirep 
izajxipalvov  nefiirei  \i9ovs  OeiuSeis  Uo- 
Kvip6(l>ovs,  $povr<iSeis.  'Et  in  Lipara 
insula  Est  halitus  caliginosus,  Qni 
noctu  resplendens  Emittit  saxa  siiU 
pliurea,  Quae  tonitrus  instar  valde 
fremunt.'  Sed,  quod  doctissimum 
Bochartiim  latuit,  idem  Lipararum 
etymon  allusit  Scholiastes  Callimachi 
bymn.  in  Dianam  :  vria^os  5e'  ia-Tiv  t] 
Anrdpa  'S.iKeXlas,  evOa  ^v  ra  xa-^K*'» 
'}i(pai(rTov.  e(TTi  5«  fxia  rcov  AloXlSiov. 
Aeyerat  le  ^rt  (riSripa  Sid(popa  Oevrts  iv 
avrfi  vavrai,  eaiBev  evpT]Ka<nv  avra  Ik 
rTJs  avaS6(re(i)s  Tov  Trvphs  ireirauOeVTa,  Kal 
Sia  rovTO  eKXi\Qr)  tj  vricros  Aiirdpa,  Sta  rh 
avra  Sid<popa  ovra  ev  yeveadai.  '  Li- 
para  insula  Sicilia»,  in  qua  Vulcani 
officinae.  Etest  unaiEoliarum.  Aiuni 
auteni  cum  plurimas  massas  ferreas 
in  eani  nautae  congessissent,easmane 
reperisse  excoctas  ex  ignis  eruptione. 
Quare  insula  dicta  Lipara,  quia  mas- 
sae  illaa,  cum  multae  i  ssent,  in  unam 
coaluerunt.'  Qiieiii  locum  nisi  ita  in- 
telligas,  certum  est  non  posse  iutel- 
ligi.  Nisi  potius  dicas  locum  corrup- 
tum  esse,  et  pro  KeiravOevra  rescri- 
bendum  XnravQevra,  qua  voce  Grae- 
cum  etymon  aHuserit,  nempe  arrh  toD 


DE   VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    X. 


355 


Lepista/  geniis  vasis  aquarii. 

Leria  ^ "  ornamenta  tunicarum  aurea. 

Lesbium,''  genus  vasis  caelati,  aLesbis  inventum. 


6  Quidam  libii  Lana. 


NOTiE 


MvaiveaOat,  quod  est  in  strictuias 
cogi.  Gloss.  *  Strictura  AeAtira/i^ueVoi'.' 
Porro  Lipara  alio  iiomine  dicebatur 
Hleligunis,  sive  Meloganis.  Strabo, 
Stephaiuis,  Hesycb.  Enstatb.  et  alii: 
egregie  Calliraach.  bymn,  in  Dia- 
nam :  rohs  fifu  iTerfxe  N^cry  ivl  Ai- 
irdfny  AiirdpTj  viov,  dAAck  t(Jt'  sffKev 
Ovvofj.d  ol  Me\iyowis.  '  Illos  repe- 
rit  In  insula  Lipara  :  Lipara  nnnc, 
sed  tum  erat  Nomen  illi  Meligounis.' 
Meligmiin  vei  Melogonin  iiaud  dubie 
per  n  in  secunda  syllaba  Poeni  scrip- 
sere  Menaggenin,  Insula  Menaggenin, 
est  insula  eorum,  qui  pulsant  instru- 
menta  musica,  citharam,  barbiton, 
nablium,  cymbalum,  tympanum,  &c. 
Jam  baec  insula  cur  sic  vocetur,  te 
doceant  haec  Aristoteiis  in  lib.  mira- 
bil.  iv  nia.  Twv  lirra  vrjffuv  tuv  Al6\nv 
Ka\ov/j.4v<t3V,  ^  KoAeTrai  Atirdpa,  Td<pov 
fhat  fji.vdo\oyov(n  irepl  ov  Kol  aWh.  fxiv 
TToWa  Kal  TepaT(iSri  \4yov(Ti,  &c.  e|a- 
KOvfdQat  yap  rvfiTrdvccv  koI  Kvfj.^d\a)v 
ifXov,  7eAwT(£  Te  fneTa  Qopv^ov  koI 
KpordKoiv  ivapyus.  '  In  una  sep- 
tem  iEoli  insularum,  quam  Lipa- 
ram  vocant,  sepulcrum  tradunt  esse 
circa  quod  multa  fiiint  prodigiosa, 
&c.  Sonitum  quippe  tympanorum, 
cymbalorumque,  et  risum  cum  stre- 
pitu  crepitaculisque  manifesto  au- 
diri.'  Fabulae  dedit  occasionem  in- 
clusus  ignis,  ex  imis  terrie  cavernis 
erumpens  atqiie  exaestuans,  non  sine 
mugitu  et  mnrmure;  quare  Paulus 
Silenliarius  supra  ait,  lapides  exci- 
tari  iro^vnpScpovs,  PpovrdSeis,  '  iustar 
toaitrus  frementes.'  Plura  vide  apud 


euudem  Bochartum.  Idem. 

^  Lcpista^  Naiviiis  apud  Fortuna- 
tianuni  de  Saturnio  versu  :  '  Ferunt 
pulchros  pateras,  aereas  lepistas:' 
sed  crateras  pro  puleras  scribendnm. 
Ful.  Ursin. 

Lepista']  In  Glossario,  '  Lepistra, 
flSos  x>^p«.'  De  hoc  satis  olim  in 
Conjectaneis.  Varro  de  vita  poputi 
Ko.  lib.  I.  '  Ubi  erat  vinum  in  mensa 
positum,  aut  lepestam,  aut  galeoiain, 
aut  sinum  dicebant.  Tria  enim,  pro 
quibus  nunc  Acratopiioron  dicitur.' 
Qui  locus  coagmentatus  partim  ex 
Nonio,  partim  ex  scliediis  Servianis, 
quae  sunt  penes  doctiss.  Dauielem 
nostriim.  Jos.  Scal.  Inde  patet  vas 
vinarium  fuisse  Graecis  MiraaTr].  Do- 
lopum  vocem  esse  docet  Eustatli. 
Puto  esse  a  Grasco  A*Vas,  coneba, 
quod  conchis  pro  vasis  uterentur. 
Varro  lib.  i.  de  vita  pop.  Rom.  '  Le- 
pistae  etiamnum  Sabinorum  fanis  pau- 
perioribus  plerisque  aut  fictiles  sunt, 
aut  aeneae.'  Dac. 

a  Leruil  In  ornamentis  muliebri- 
bus,  qui  sint  A^poi  in  Conjectaneia 
diximus.  Jos.  Scal. 

Leria]  Aripoi  Gra?cis.  Hesych.  Arjpo*. 
Ta  irepl  toTs  yvvaiKeiois  x^Tciiffi  Kexpvaoc- 
fieva.  '  Leria,  quiE  in  muliebribus  tu- 
nicis  aurea  sunt.'  Etsi  vox  latius  pa- 
tet,  nam  x^^^'^"^^  omnes  miiliebres, 
ornamenta  omnia,  quaj  vulgo  jucaliu 
vocamus,  Veteribiis  dicebantur  \ijpoi, 
i.  nugas,  et  nugivendi,  qui  ea  vende- 
bant.  Plaut.  Aul.  '  Ubi  nugivendis 
res  soluta  est  omnibus.'  Dac. 

^  Lesbiuin]    Memiaere   AtUenaeus, 


306 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Letum''  aboblivione,  quam  Graeci  A^Ajjv  vocant,  dictum. 

Levir  ^  est  uxoris  meae  frater.^ 

LiBELLA  deminutivum  est  a  libra. 

Liber*  repertor  vini,  ideo  sic  appellatur,  quod  vino  nimio 

usi  omnia  libere  loquantur. 
Liberales  dicuntur  non  solum  benigni,  sed  etiam  ingenuaj 

formae  homines. 
Liberalia  ^  Liberi  festa,  quae  apud  Grascos  dicuntur  lm6- 

aia.     Naevius  :  Libera  lingua  loquemur'*  ludis  liberali- 

bus. 
Liberata  ^  ponebant  pro  effata,  id  est,  locuta.^ 


7  Vett.  libl).  uxori  mecE  frater  meus:  quod  probat  Dac. — 8  Quidani  libii 
loquuntur. — 9  Vide  Notas. 

NOT^ 

Scrvins  Liberum  qiiasi 


Poliux,  et  alii.  Ideni. 

«  Letum']  Varr.  lib.  vi.  '  Qhoiti  di- 
cimus,  oUns  leto  datns  est,  qnod  Grae- 
cus  dicit  A^9j7,  id  est,  oblivioni.'  Et 
eo  Varronis  Festique  mens  spectat, 
quod  Veteres  abstinebant  mortis  men- 
tione,  ne  cogerentur  ^v(T(pi)ixiiv,  ut  in 
voce  ahitio  dictum  est.  Et  sic  lethum 
quasi  \iidr)v  dicebant,  quia  mortui 
•  Securos  latices  et  longa  oblivia  po- 
tant.'  Etsi  Priscianns  a  leo,  levi,  le- 
tum  deducit.  Idem. 


natus  facit. 
Libasium  dictum,  quia  Graece  Aoi^tj 
dicitur  res  divina.  Alii  aliter ;  sed 
unice  placct  dortissiuii  Bocbarti  sen- 
tentia  :  nempe  libenim  liaccbum  dici 
Hebrzea  phrasi,  qiia  horim  vocantur 
principes,  id  est,  liberi.  Sic  Eccle- 
siast.  X.  17.  '  O  te  beatani  regioncm, 
cujus  rex  est  filius  iiorim  liberorum,' 
id  est,  praciaris  ortus  parentil)us,  et 
ab  illis  liberaliter  institutns.  Atqne 
ita  nouiinantur   Babylonii  principes 


<•  Lfijr]  Glossar.  acSpoSeAc^oj,  Ful.^    Es.  xxxiv.  12.  ubi   Cbalda-ns  liabet 
Ursin. 


Levir"]  Graecis  a.vSpdSe\(pos.  Est 
autem  ex  Graeco  5a^p.  Qnare  prop-" 
terea  prima  producitur,  nt  apud  Se- 
necam  in  Octavia.  Male  enim  qni- 
dam  docli  corripinnt.  Jos.  Scal. 

Levir]  Veterum  librornm  scriptu- 
ram  probo,  frater  nieus.  Levir  enim 
est  viri  frater  a  Grieco  Sa^p,  qualis 
Hector  erat  Helena;.  Dac. 

«  Liber]  Alii,  qnod  animum  curis 
liberet  et  tristitiam  pellat.  Sencca: 
'  Liber  non  ob  licentiam  liuguje  dic- 
tus  est  inventor  vini,  sed  quia  liberum 
servitio  curarnm  animum  asserit,  ve- 
getumque  et  alaciiorem  in  omnes  co- 


bene  horim  filios  liberornm  seu  hero- 
un).  Inde  enini  lieronm  nomen  :  )it 
non  immerito  Nimrodnm  Metbodins 
appellet  aSi\<(>hv  twv  Tjpduv.  *  Fratrera 
Hcronm.'  Idem. 

f  Liberalia]  Vide '  honorarios  Uidos.' 
Idem. 

e  Libcrata]  Illa  verba,  id  est,  lo- 
CUTA,  ne  Pauli  quidem  sunt.  Quare 
expnngenda.  Effata,  liberata,  defa- 
nata,  idem.  Arnobins, '  Spatiola  tem- 
plornm  defanata.'  Jos.  Scal. 

Liberata]  Liberata  templa,  id  est, 
effata.  Vide  in  voce  '  effari,'  Dele 
itaque  haec  verba,  id  est  locuta,  quae 
ne  Pauli  quidem  snut,  sed  nugatorii 


DE    VERBORUM    SIGN IFICATION  R;    LIB.    X.  357 

Libertatis  ^  templutn  in  Aventino  fuerat  constructum.'° 

Librile,  scapus  librse. 

Librilla  "  '  appellantur  instrumenta  bellica,  saxa  scilicet 

ad  brachii  crassitudinem  in  modum  ilagellorum  loris  re- 

vincta. 
Libycus  campus  ^   in  agro  Argeo  appellatus,  quod  in  eo 

primum  fruges  ex  Libya  allatae  sunt :  quam  ob  causam 

etiam  Ceres  ab  Argeis  Libyssa  vocata  est. 
Licitati,'  in  mercando,  sive  pugnando  contendentes. 
Lictores  "^  dicuntur,  quod  fasces  virgarum  ligatos  ferunt : 

hi  parentes  "^  magistratibus,  delinquentibus  plagas  inge- 

runt. 
Limaces"  cochleae  a  limo  appellatae. 
Limitatus  ager°  est  in  centurias  dimensus. 
Limites  p  in  agris,  nunc  termini,  nunc  viae  transversae. 


10  Vett.  libb.  cnnstUulum.—U  Scal.  et  Dac.  mahmt  LibriUa.— 12  Sciiben- 
duin  iiionet  Vnm.  apparentes. 

NOTiE 

alicnjus  qui  cjfttn  ab  e/ari,  Zo9ui,esse  gredi.     Enn.  '  Pars  ludicre  saxa  jac- 

credidit.   Dac.  tant,  inter  se  licitantur.'  Mem. 

''  Libertatis  templutn^   A  patre  Tib.  »'  Lictores]  Scribendum  apparentes. 

Gracchi  et  conditnni  et  dedicatura.  pro  parentes.  Vide  in  '  viatores.'  Ful. 

Liv.  lib.  XXIV.  sect.  16.  Idem.  Ursin. 

'  Librilla]    Lege,  Librilia.     Porro  Lictoresl  Alii  a  ligandis  reis  diclos 

ultiniis  temporibus  senescentis  inipe-  volunt,  ex  illo  Cicer.  pro  C.  Rabino  : 

rii  haec   in   desuetudinem   abierunt.  '  I,  lictor,  colliga  inanus.'  Vide  Gel- 

Sed  raagister  rerum  usus  in  eorum  liuin.  Dac 

locum  Fustiballutn  commentus  est :  de  "  Limaces']  Limax  a  Umo,  quod  ibi 

quo  apud  Vegetium.  Jos.  Scal.  vivit.    Varro  lib.   vi.   unde  Limaces 

Librilla]    Melius  lihriUa.      Instru-  dictas    meretrices.      Plaut.     Clitell. 

nienta  quibus  saxa  in   hostem  libran-  '  Non  quasi  ut  hag  sunt  hic  limaces 

tur,  et  ipsa  etiam  saxa  loris  revincta,  lividae.'  Idem. 

quae  omnia  ultimis  temporibus  senes-  °  Limitatus  ager]  In  Centuiias,  in 

centis  imperii  in  desuetudinem  abie-  certa  quaedam  jugera  dimensus.  Id. 

runt,  sed  magister  rerum  usus  in  eo-  p  Limites]     Quaecumque    in    agro 

rum   iocum    fustibulum    commentus  facta  sunt  ad  observationem  finiuin. 

est.     De  quo  apud  Veget.  Scai.  Dac.  Virg.     '  Limes  agro  positus  litem  ut 

k  Libycus  campus]    In   Argeo,  ubi  discerneret    arvis.'     Aliquando    viae 

postea  vicus  Tuscus.  Idem.  transversae,  ut  decumanus  limes,  qui 

1  Licilati]    Licitatione  coutenden-  agrum  secat  ab  Ortu  solis  ad  Occa- 

tes.    Uude  licitari  pro  pugnare,  con-  sum.    Cardo,  liraes,   qui   per  agros 


358 


SEXTl    POMPEII    FESTI 


Limus,'' ''  obliquus,  id  est,  transversus,  unde  et  limina. 
Lingua  non  solum  pars  corporis  dicitur,  sed  etiam  diflfe- 

rentia  sermonum,  promontorii  quoque  genus  non  excel- 

lentis,  sed  molliter  in  planura  devexi. 
Lingula  ^"^ "  per  deminutionem  linguae  dicta :  alias  a  simi- 

litudine  linguae  exertae,  ut  in  caiceis :  alias  insertff;,  id 

est,  infra  denles  coercitce,'^  ut  in  tibiis. 
Lingulaca,^  genus  piscis,  vel  mulier  auguratrix."^ 
Liquitur,'  labitur,  fluit. 
Litatum"  alii   solutum,'^  deditum    Deo,   quasi  luitatum  ; 

alii  ex  Graeco  a  precibus,  quas  illi  Xixaj  dicunt. 


IS  A\.  Limis.—li  Quid an»  libb.  Lig-«/a  :  quod  et  nialunl  Scal.  Dac— 15 
Pro  infra  dentes  coercitcB  legenduni  nionet  Dac.  cuin  Vossio,  intra  dentes  coer- 
citce.—\G  Pro  augnratrix  quidam  libb.  garrulatrix.  Legendum  monet  Dac.  cum 
Cantero  argiUatrix. — 17  Alii  libri  solilum. 


NOTiE 


currit  a  Meridie  ad  Septemtrioncm. 
Sumitur  etiam  limes  pro  quavis  alia 
via.  *Lato  te  liraite  ducam.'  Virg. 
Idem. 

<i  Limus'\  Bene,  non  limis.  Obli- 
quus,  transversus.  Terent.  '  Ego  li- 
mis  specto.'  Subauditur  oculis.  '  Li- 
mis  oculis,'  id  est, '  obliquis.'  '  trans- 
versa  tuentibus.'  Idem. 

'  Lingula^  Martialislib.ult.  'Quam- 
vis  me  ligulam  dicant  equitesque  pa- 
tresque,  Dicor  ab  indoctis  lingula 
grammaticis.'  Ant.  Aug. 

Lingula']  Graeci,  '  L\ngn\a,fj.v(TTpos, 
Kttl  y\(u(Tals.'  Malo  tamen  Ligula,  ut 
Martialis:  et  aliae  Glossae,  '  Liiigula, 
fj.v(rrplov.'  Jos.  Scal, 

Lingula]  Melius  /ig^u/a,  si  fides  Mar- 
tiali  lib.  ult.  '  Quamvis  nie  ligulam 
dicant  eqnitesque  patresque,  Dicor 
ab  iudoctis  lingula  grammaticis.' 
Idem  tamen  alibi  lingulam  scripsit 
lib.  II.  '  Non  liesteina  sedet  lunata 
lingula  planta.'  Sane  nullo  discrimine 
Jitrumque  a  Veteribus  usurpari  fa- 
cile  crediderim.  Nam  a  lingua,  Un- 
gula,  syncope  ligula.  Neqiie  cnim  a 
ligando  dici  possit  linguta,  ut  placuit 


Cliarisio  et  Juvenalis  Sclioliastae  : 
sunt  autem  variae  hujus  vocis  notio- 
nes,  nam  ligula  sive  lingula  dicitur  in 
calceis  linguae  instar  fastigiatum. 
Martialis  snpra.  Item  ligula  in  tibiis, 
quam  pariter  y\u}(r(Ti5a  Gra'ci  vocant. 
Lucian.  E<s  t7ji'  y\ic(T(rl5a  tov  av\ov 
MvTov  Ti  ffjLTTVilv.  '  Tenue  quiddam 
in  fistnlae  lignlam  spirare.'  Ligula 
etiam  instriimentum,  quo  aromatarii 
iinguenta  educiiiit  e  vasis,  itein  gla- 
diolus  in  speciem  linguaefactus.  Itein 
mensura,  quarta  paiscyatlii.  Dac. 

8  LinguUica]  Piscis,  linguae  speci- 
em  referens,  Graccis  $ovy\oj(Ta-os ,  ?l  Pov 
particnla  epitatica  et  y\(iia(TT\,  lingua. 
Non  quod  bovis  lingiiam  referat,  ut 
niale  qiiidam  piitavit.  Latinis  solea 
dicitiir.  Iiule  faccte  lingiilacam  lo- 
cuteleiam  niulierem  Plautus  vocavit 
Casin.  ii.  2.  '  Vin'  liiigulacas?  quid 
opus  cst,  qiiando  iixor  domi  cst  ?  Ea 
lingulaca  est  nobis,  naiii  nunquain 
tacet.'   Mem. 

«  Liquitur]  '  Tmn  corpore  sudor 
Liquitur.'  Virg.  Ideni. 

»  Litatum]  Litare,  solvere,  a  verbo 
luo:  nani   et  prius   hdare  dicebatur. 


1)E    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    X. 


359 


Liti  cecidisse  '* "  dicitur,  qui  ejus  rei,  de  qua  agebat,  cau- 
sara  amisit. 

Lituus  y  appellatus  est,  quod  litis  sit  testis  :  est  enim  genus 
buccinse  incurvae,  quo  qui  cecinerit,  dicitur  liticeu.  En- 
nius  :  Inde  loci  lituus  sonitus  efFundit  '^  acutos. 

Lixabundus,^  iter  libere  ac  prolixe  faciens. 

Lixse,'*  qui  exercitum  sequuntur  quaestus  gratia :  dicti, 
quod  extra  ordinem  sint  militise,  eisque  liceat,  quod 
libuerit :  alii  eos  a  Licha  appellatos  dicunt,  quod  et 
ille  Herculem  sit  secutus :  quidam  a  liguriendo  quaes- 
tum. 

LocATUM,^  positum. 

Locupletes,"^  locorum  raultorum  domini. 

Loebesum''  et  loebertatera  antiqui  dicebant  liberura  etliber- 
tatera  :  ita  Graeci  Aoj/3)^  et  XsI^m. 


18  Al.LUis.—l9  AUeffudit. 


NOTiE 


Varro  apud  Noninm  in  voce  '  lutavi.' 
'  Habes  qui,  et  cujus  rei  causa  fece- 
rim  hecatomben,  in  qno  ego,  ut  puto,- 
quoniam  est  luere,  solvere,  lutavi.' 
Optinie  igitur  Festus  litatum,  solutum, 
'Deodeditum'  interpretatur :  namet 
inde  lilare  in  sacrificiis  KaWitpflv. 
Idem. 

"  Liti  cecidisse]  Lili  pro  lite.  '  Lite 
cadere '  dictum,  ut  '  causa  cadere.' 
Idem. 

y  Lituusl  Tuba  incurva  Equitum 
propria,  ita  dicta,  non  a  lite,  ut  vult 
Festus,  sed  a  Gra&co  Knhs,  tenuis, 
acutus.  Litui  enim  acutus  est  sonus. 
Idem. 

^  Lixabundus]  Glossae  Isidori : 
*  Llxabundus  ambulat,  qui  volupta- 
tis  causa  ambulat.'  Jos.  Scal. 

»  Lixce]  Potius  a  lix,  aqua,  quia 
corum  munus  erat  aquam  ferre  niili- 
tibus.    Vel  a  lixando,  coquendo,  quia 


cibos  coquebant  niilitibus.  Dac. 

''  Locatum]  Locare,  ponere.  Virg. 
*  Fundamenta  locant  alii.'  Idem. 

c  Locupletes]  Proprie,  qui  locis,  id 
est,  agris,  pleni  sunt.  Piin.  1.  xviii. 
cap.  3.  '  Locupletes  dicebant  loci, 
hoc  est,  agri  plenos.'  A  /oc«s  .-ita  an- 
tiqui  agrum  dicebant,  et  ples  plenus  a 
pleo.  Unde  impleo.  Idem. 

d  Lcebesum]  Ut  ex  Graeco  exem- 
plo  apparet,  oe  pro  ei  usurpatum 
fuisse,  dicebat  fortasse  Pompeius: 
itaqiie  Lcebesum,  pro  Leibesum,  sive 
Leiberum,  et  Lceberlatem  pro  leiberta- 
tem  scribebant:  postea  Leiberum,  et 
Leibertatem,  ad  extremum  Liberum, 
et  Libertatem.  Extat  apud  me  dena- 
rius  C.  Cassii,  in  quo  scriptum  est : 
LEiBERTAs:  sic  in  aliis  T.  Deidi. 
L.  Opeimi.  C.  Serveili.  Quis  au- 
tem  usus  fucrit  hujus  diphthongi  do- 
cuit  Lucilius  apnd   Qniutiiiaiium,  ct 


360 


SEXri    POMPEH    FESTI 


Longitrorsus'"  sic  dicitur,  sicut  dextrorsus,  sinistrorsus. 
Lotos/  arboris  genus,  ex  cujus  raateria  frequenter  tibiae 

fiebant,  cujus  baccis  pasti  quondam  Lotophagi  dicti. 
LucANi  ^  appellati  dicuntur,  quod  eorum  regio  sita  est  ad 

partem  stellae   luciferas :  vel  quod  loca  cretosa  *°   sunt, 

id  est,  multae  lucis,  vel  a  Lucilio '  duce,''  vel  quod  pri- 

mitus  in  luco  consederunt. 
Lucar'  appellatur  aes,  quod  ex  lucis  captatur.^ 


20  Legendiim  nionent  Scal.  Dac.  arosa.     Qiiidam  libb.  liabent  celherosa. 
-1  Rescribeudum  monet  Dac.  a  Lucxo. — 2  Quidam  capiatur. 


NOTiE 


Scauium,  Nigidius  apud  Gellium,  et 
Longum,  atque  Terentianus.  Sed  et 
Cotta  apud  Ciceronem  lib.  iii.  de 
Oratore  reprehensus  est,  quod  lota 
tolleret,  et  E  plenum  diceret.  Vide 
'  Ab  oloes.'  Ant.  Aug. 

Lahesum]  Serviana  schedia:  '  Sa- 
bini  Cererem  panem  appellant :  Li- 
berum,  Lnebasiiim,  qiiia  Grajce  A,oij8^ 
dicitiir  res  diviua.'  Jos.  Scat. 

Labesum]  Proeivel  i  terminatione 
Gr-cEca  Veteres  scribebant  ce.  Sic 
oloes  pro  illis.  Lcebesum  pro  leibesum 
vel  libesum,  id  est,  Uberum.  Loebertas, 
libertas.  Dac. 

«  Longitrorsm']  Ad  longum,  in  lon- 
gum,  longum  versus.  Idem. 

'  Lotos]  Arbor  est  Lydiae,  unde  ti- 
biae  fiebant,  quae  et  ideoXwTolGreecis 
dictx.  Euripid.  et  alii.  Latini  etiam 
loti  pro  tibiis.  A  loto  dicti  Lotophngi 
populi  et  Lotophagitis  insula.    Ide^n, 

e  Lucani]  Italiae  populi,  qui  Brut- 
tios  complectebantur,  a  Saranitibus 
orti.  AivKwol  Graece  a  XfvKhs,  albns, 
non,  quod  eorum  regio  sita  sit  sub 
parte  stellae  luciferae  :  sive,  quod  eo- 
rum  loca  arosa  sint :  ita  enim  legen- 
dum,  non  cretosa:  sed  quod  eoriim 
terra  albescat,  propter  argillam  for- 
tasse.  De  Lucanis  fuse  Strabo  lib. 
VI.  Idem. 


>>  Vel  a  Lucilio  duce]  Rescribendum 
a  Lucio.  Ex  Eustatli.  iu  Dionys.  Pe- 
rieg.  'H  5e  rwv  AfUKOvuv  irdXts  AfVKain) 
^apxndvdis  iKiyiTO  ott^  Aeu/ciou  tiv6s,  I. 
*  Lucanorum  urbs  Lucana  gravitone 
dicebatur  a  Lucio  quodam.'  Neque 
a  Lucilio  uiiqiiam  Lucunia  dici  potu- 
isset.  Qiiaravis  neque  a  Lucio  formari 
potest  Lucania.  Vera  nominis  ratio, 
quam  snpra  posuimus.  Idem. 

'  Lucar]  Vide  infra  •  Pecunia.' 
Plutarcli.  probl.  Aio  rl  rh  Te\ov/xfvov 
tls  Oeas,  \ovKap  KaKovaiv ;  ^  '6ti  iroWa 
icTTtv  &\\a  irepi  rijv  ir6\tv  avetfjifva  Beols, 
&  Ka\ov(Tt  \ovKovs,  Ka\  T^v  a-irh  tovtoiv 
nrp6aoZov  els  Tcts  Otas  a.vi)\t(TK0V .  GIos- 
sar.  *  Lucar,  GtarptKhv  apyvpiov.'  Ful. 
Ursin. 

Lucar]  @eaTptKhv  a  Cliarisio,  et 
Glossis,  itemque  fxtaehs  airh  (plaKov. 
Apud  Livium  lib.  iii.  'Pyihio  Apol- 
lini,  republica  vostra  bene  gesta  ser- 
vataque,  lucris  meritis  donum  niitti- 
tote:'  nulla  controversia  legimus, 
lucaris  meriti  donum :  ex  eo  lucare  da- 
batur  pecunia  in  sumlus  et  impen- 
sas  scenicas,  unde  BeaTpiKhv  vertunt 
Grammatici :  quibus  impensis  mo- 
diim  factum  fiiisse,  et  /ucar  histrio- 
niinicoiircitum  temporibus  Tiberianis, 
refert  Tacitus  Annali  primo.  Invenio 
in  veteri  in8criptione,iuCARliiulN/r 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.    X. 


361 


Lucaria  ^  festa  in  luco  colebant  Romani,  qui  permagnus 
inter  viam  Salariam  et  Tiberim  fuit :  pro  eo,  quod  victi 
a  Gallis  fugieutes  e  pra^lio  ibi  se  occultaverunt. 

Lucaris  pecunia,'  quae  in  luco  erat  data. 

Lucem  facere'"  dicuntur  Saturno  sacrificantes,  id  est, 
capita  detegere. 

Lucerenses,"  et  Luceres,  quae  pars  tertia  populi  Romani  est 
distributa  a  Tatio,  et  Romulo  ;  appellati  sunt  a  Lucero 
Ardeae  rege,  qui  auxilio  fuit  Romulo  adversus  Tatium 
bellanti. 


NOT^ 


REDEMPTUM  A  REP.  TertiilUanus 
adversns  Gnosticos :  loquitiir  au- 
tem  de  praRcursore  Domini :  *  Ipse, 
clausula  iegis,  et  Prophetarum,  nec 
Prophetes,  sed  angelus  dictus,  cou- 
tumeliosa  caede  truncatur  in  puellae 
salticjE  lucar.'  Eleganter.  Nam  i«car 
erat  merces  saltatorum,  et  liistrio- 
num.  Plntarchus  vertit,  rh  reXovfiivop 
fls  ras  $4as.   Jos.  Scal. 

Lucarl  Vide,  '  Pecunia  quae  eroga- 
tur  in  ludos,'  &c.  Dac. 

^  Lucaria}  A  luce  dicta  vult  Varro 
lib.  V.  '  Lucaria  item  a  luce,  quod 
propter  lucera  amissam  is  cultus  in- 
stitutus.'  Sed  frustra;  Lucaria  enim 
a  luco,  lucus  a  luce,  quod  accensis  fu- 
nalibus  lucum  implebant  luce,  etsi 
contra  Servius :  celebrabantur  au- 
tem  lucaria  14.  Kal.  Sextiles  intra 
Tiberim  et  viam  Salariam,  quae  a 
porta  Collina  in  Sabinos  mittit.  Idem. 

'  Lucaris  pecunia']  Vide  *  Lucar.' 
Ideni. 

™  Lucem  facere']  Qui  mos  ante  bel- 
lum  Trojanum  fuerat  aperto  capite 
sacrificandi,  is  post  ^neae  in  Italiam 
adventum  obsolevit,  quod  cum  ille 
Veneri  rem  divinam  faceret,  caput 
operuit,  ne  ab  Uiysse  cognitus  sacri- 
ficium  interrumpere  cogeretur.  Id 
Italici  postea  tenuere,  soli  tantum 
Saturno  antiquo  more  capite  aperto 
sacra  facientes,  quia  apud  ejus  aram 


snpplicabant,  quae  illi  ante  bellum 
Trojanum  in  imo  clivo  Capitolino  di- 
cata  fuerat.  Vide  'Saturnia'  et 
'Saturnio  sacrificium  fit.'  Scaliger 
'lucem  facere  Saturno'  ideo  dictum 
putat,  quod  cereis  accensis  illi  pre- 
ces  conciperentur,  quapropter  etiam 
Saturnalibus  Cereos  proceribus  mit- 
tebant  pauperes  clientes.  Neque  Sa- 
turno  tantum  ita  capite  aperto  sa- 
crificium  fiebat,  sed  Honori  etiani, 
teste  Plutarcho.  Dac. 

n  Lucerenses']  A  Lucumone,  vel  a 
verbo  Etrusco,  Varro  lib.  iv.  de  Lin- 
gua  Lat.  a  Lucumone,  vel  Lucrelino, 
vel  a  Luco  Asconius  lib.  iii.  Verrin. 
Lucerum  nominis  et  originis  causa 
incerta  Livio  lib.  i.  Lucerenses  a  Lii- 
co  asyli  Plutarc.  in  Romul.  Festus 
hic  a  Lucero,  sed  verbo  '  Lucomedi '  a 
Lucomo.  Vide  etiam  verbo  '  Lucumo- 
nes  ;'  de  eisdem  enim,  ut  arbitror,  lo- 
quitnr.  Ant.  Aug. 

Lucerenses]  Romani  primum  trifa- 
riam  a  Roroulo  et  Tatio  dispertiti 
fuere.  Alii  Ramnenses  a  Romulo, 
alii  Tatienses  a  Tatio,  Luceres  alii  et 
Lucerenses  vel  a  Lucumone  vel  a  Lm- 
cero,  vel  a  Luco  quem  lucum  Romu- 
lus  asylum  fecit.  Vel  a  verbo  Etrus- 
co.  Quas  sententiarum  varietas  ef- 
fecit,  ut  vera  nominis  causa  incerta 
sit,  ut  et  Livii  aetate  etiam  incerta 
fuit,  qui  lib.   I.    '  Lucerum,   ioquitt 


362 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Lucetium  °  Jovem  appellabant,  quod  eum  lucis  esse  cau- 

sam  credebant. 
Lucius/  prasnomen  est  ejus,  qui  primum  fuit,  quia  oriente 

luce  natus  est. 
Lucomedi  i  a  duce  suo  Lucomo  ^  dicti,  qui  postea  Luce- 

renses  appellati  sunt. 
Lucoraones  '  quidam  homines  ob  insaniam  dicti,  quod  loca, 

ad  quae  venissent,  infesta'^  facerent. 
Lucretilis''  mons  in  Sabinis. 


3  Scaliger,  probante  Dac.  legit,  a  duce  suo  Lucumone. — 4  Quidam  Mhri  festa. 


NOTiE 


DOminis  et  originis  causa  mcerta 
est,'  Dac. 

"  Luceiius^  Glossar.  *  Aoweptoj  Ztvs.' 
Ful.  Ursin. 

Lucetius]  Glossae  :  *  Lucerins  Zeus.' 
Utrubi  error,  nescio.  Gellius  babet 
Lucetius.  Jos.  Scal. 

Lucetius]  Gellius  lib.  v.  cap.  12. 
*  Item  Jovis  Diespiter  appellatus,  id 
est,  dieiet  lucis  pater.  Idcirco  simili 
nomine  Dijovis  dictus  est,  et  Luce- 
tiiis,  quod  nos  die  et  luce  quasi  vita 
jpsa  afficeret  et  juvaret.'  Servius  ad 
ilhid  "Virg.  ix.  JEneid.  'Lucetium 
portae  subeuntcm  :'  'Solum  boc  no- 
loen  est,'  inquit, '  quod  dictum  a  Vir- 
gilio,  a  nullo  alio  reperitur  auctore. 
Sane  lingua  Osca  Lucetius  est  Jupi- 
ter,  dictus  a  luce  quam  praestare  di- 
citur  hominibus:  ipse  est  nostra  lin- 
gua  Diespiter,  id  est,  diei  pater. 
Horatius:  '  Namque  Diespiter.' ' 
Glossae  ; '  Lucerius,  Ztvs.'  '  Jupiter.' 
Leg.  Lucelius.  Dac. 

p  Lucius]  A  luce,  qui  oriente  luce 
natus.  Idem. 

'1  Lucomedi]  Legendum  o  Lucu- 
tnone.  Propertius  vocat  I^ucmonem. 
'  Prima  galcritus  posuit  tentoriaLuc- 
rao.'  Jos.  Scal. 

Lucomedi]  A  Duce  suo  Lucomo.  Op- 
time  Scaliger,  a  duce  suo  Lucumone. 


Vide  '  Lucerenses.'  De  iis  enim  hic 
loquitur.  Porro  Lucumones  reges 
suos  dicebant  Tusci  a  Lycaone  Ar- 
cadiae  rege.  Tusci  enim  ex  Arcadia. 
Serviusii.  ;Eneid.  *  Lucumones,  qui 
reges  sunt  lingua  Tuscorum.'  Et  lib. 
VIII.  '  Tuscia  duodecim  Lucumones 
habuit,  id  est,  reges.'  Dac. 

'  Lucumones]  Ausonius  ad  Tiieo- 
nem  :  '  Sciliito  decies  si  cor  purgeris 
aceto,  Anticipesque  tuum  Saniii  Lu- 
cumonis  acumen.'  Ita  legendus  est 
locus  Ausonii,  ut  in  Ausonianis  lec- 
tiouibus  diximus.  Jos.  Scal. 

Lucumones]  Qui  apud  Arcadas  Av- 
Kaovis,  ii  apud  Tuscos,  qui  ex  Arcadia 
in  Italiani  venere,  Lucumones  dicti 
sunt,  ut  optime  Scaliger  in  notis  ad 
Orpbei  initia.  Snnt  aiitem  AvKoiovfs, 
qiii  alio  nouiiue  \vKavdpwiroi,  qui  sci- 
licet  melancholia;  genere  laborant, 
quEe  KvKavdpaiTria  dicitur,  a  Lycaone 
Arcadiae  rege  nomen  sortiti,  qui  a 
Jove  in  lupum  fertur  conversus. 
Unde  Litcumo,  insanus.  Auson.  ad 
Theonem : '  Sciliito  decies  si  cor  piir- 
geris  aceto,  Anticipesque  tuo  Samii 
Lucunionis  acumen.'  Dac. 

«  Lucreiilis]  Horat.  Od.  17.  lib..i. 
*  Velox  aniftfnum  siepe  Lucreiilem 
Mutat  Lyczeo  Fauniis.'  Idem. 


DE   VERBORUM   SIGNIFICATIONE   LIB.   X.  36d 

Luctus,  et  lugere/  a  Graeco  trahuntur  Xvirs^y,  vel  XuTreiv.s 

Luculentus  "  a  luce  appellatus. 

Lucuntere  ^  "  genus  operis  pistorii. 

Lues^  est  diluens  usque  ad  nihil,  tractum  a  Graeco  \6etv. 
Hinc  dictum  lutum  terra  humore  soluta  ;  et  lustratio,  qua 
quid  solvitur,  ac  liberatur  :  hic  et  Xurga  «tto  t^j  Auo-gwj,  id 
est,  solutione  auri :  XvTpa.  enim  libra  est. 

Luma7  ^  genus  herbas,  vel  potius  spinae. 

Lumbago^  vitium  et  debilitas  lumborum. 


5  Al.  \v^ftv.—6  Al.  Lucunter,  Lucenlem,  Lacunrem.    Vide  inf.— 7 
iu  Ms.  Lima  vel  Lina.'  Dac. 


Male 


NOTjE 


»  Luclus,  et  lugere]  Lege  Xviruv  vel 
\v^eiv.  Aufoi  est,  singtiltio.  Sed  niagis 
placet  a  AwreTf :  tt  faciie  mutatur  in 
y.  Idem. 

"  Luculentus]  A  luce,  luculentus,  nt 
a  '  luto,'  '  lutulentus.'  Luculentus 
caminus,  qui  iuce  plenus  est,  qui 
splendet.  Horat.  •  Jamdudum  splen- 
det  focus.'  Sed  per  metapiioram  ad 
alia  transfertur  :  sic 'Inculenta  ora- 
tio,'  '  luculenta  auspicia,'  id  est,  per- 
spicua,  pulcra,  bona.  Sic  '  luculen- 
tum  praedium,'  dixit  Plaut.  Idem. 

"  Lucuntere']  Lege,L«cMnter,  quod 
Graecum  est,  KevKavr^p,  ab  asper- 
sione  farinae,  quze  alba  est.  Dicitur, 
et  lucuns,  lucuntis.  Varro  irepnrAijr, 
■Kepl  <pi\offo<pias  :  '  Ac  nulla  ambrosia, 
ac  nectar,  non  alia,  sardee,  Panis, 
pemnia,  lucuns,  cibu'  qui  purissimu' 
mnlto  est.'  Idem  (TKio/iaxia,  ffp' 
rvpov  :  '  Vinuni,  pemnia,  lucuns  illi 
nihil  ista  ministrant.'  Ab  eo  viroKopiar- 
TiKhv,  lucunculus.  Glossae,  '  Lucun- 
culus,  rriyaviTT)s.'  AfraniusFratriis  : 
*  Pistori  non  :  at  cur  non  scriblita- 
rio?  Ut  mittat  fratris  filio  lucuncu- 
los.'  Ita  enim  legendum  in  Afranio. 
TertuUianus  libro  de  Spectaculis: 
'Stiilicidia  mellis  de  livacunlo  vene- 


nato.'  Lege,  de  lucunculo,  Apuleius 
libro  X.  de  pistore  dulciario  :  *  hic 
panes,  crustula,  iucuncuios,  bamos, 
laterculos,  plura  scitamenta  mellita.' 
Jos.  Scal.  Verum  de  Etymo,  ob- 
stat,  quod  prima  in  lucunter  et  lucuns 
brevis  est,  quae  produceretur,  si  esset 
a  \evKavrrip.  Qnare  omnino  verum 
est  lucunter  esse  a  y\vKavriip  ut  a 
X^aiva,  laena.  A  y\ai,  y\aKrhs,  lac  : 
sic  y\vKavr7ip,  lucanter,  lucunter :  sic 
y\vK6iis  y\vKovs,  glucuns,  ut  irAaK(5eis 
■iT\aKovs,  rvp6iis  rvpovs,  subintelligitur 
&pros,  panis.  Salmasius  apud  ;£lium 
Lampridium.    Dac. 

y  Lues]  Morbus,  a  luendo,  Id  est, 
solvendo,  quia  eo  soivuntur  corpora. 
Idem. 

^  Luma]  Glossarium :  '  Luma,  ^o. 
ravTj  o/xola  7i5v6ffiJ.((>,  ?iv  nves  voraiioyel- 
rova  Ka\ovariv,  &\\ot  Ka\aiMivdr]v.  Quae 
omnia  falsa  sunt.  Neque  enim  Luma 
est  herba,  sed  spina  :  unde  '  Falces 
lumariae'  Varroni :  neque  similis  Po- 
tamogitoni,  neque  Potamogiton  Ca- 
laminthae.  Jos.  Scal. 

3  Lumbago]  Gloss.  '  Lumbago, 
jVx^'»»'  voffi]p.ara,'  '  Lumborum  niorbi.' 
Ita  enim  legendus  hic  locus  :  noD,  ut 
Vulcanius,  Jfcrxwoi  &ixixara.  Dac. 


364 


SEXTI    FOMPEII    FESTI 


Lura  ^  os  ciilei,  vel  etiam  utris,  unde  lurcones  capacis  gulae 
homines,  etbonorum  suorum  consumptores. 

Luridi,'=  supra  modum  pallidi. 

Luscitio,'^  vitium  oculorum,  quod  clarius  vesperi,  quam 
meridie  cernit. 

Lustra*  significant  lacunas^  lutosas,  qufe  sunt  in  sylvis, 
aprorura  cubilia :  a  qua  similitudine  ii,  qui  in  locis  ab- 
ditis  et  sordidis  ventri  et  desidiae  operam  dant,  dicun- 
tur  in  lustris  vitara  agere:  et  cum  ejusdem  vocabuli 
prima  syllaba  producitur,  significat  nunc  tempus  quin- 
quennale,  nunc  populi  lustrationem. 

Lustrici^  dies  infantium  appellantur,   piiellarum  octavus, 


8  Malunt  Scal.  et  Dac  ex  vett.  edd.  lamas. 


aOTJE 


*>  Lura]  Aiisonius  Lora,  etiam  pro 
ipso  utre  in  Periocha  decima  Odys- 
seae,  qnod  Honiero,  a(TK6s.  Jos. 
Scal. 

Lura]  Utris  vel  os  culei,  quia  fit 
ex  corio,  quod  luruin  sive  lorum  dici- 
tur.  Eo  usus  Ausonius  pro  ipso  utre 
in  Periocha  decima  Odyssea»,  quod 
Honiero  aaKSs.  Usus  et  Lucilius  : 
'  In  os  prius  accipiam  ipse  Quain 
gladium  in  stomacho,  lura,  ac  pulmo- 
nibu'  sisto.'  A  lura  dicti  lurcones 
et  lurcari,  quasi  luricones  et  luricari, 
hoc  est,  cibos  in  utrem,  in  ventrem 
ingerere.  Liicii.  '  Ut  lurcarentur 
lardum,  et  carnaria  furtim  Patrum 
conficerenf.'  Dac. 

"=  Liiridi]  GraBci,  *  Luridiis,  tKrepi- 
Khs,  u>xp6s.'  Jos.  Scal. 

Luridi]  A  loro.  Qui  lori  colorem 
referunt.  Dac. 

<i  Luscilio]  Oculornm  vitiuni.  Sed 
quale  sit,  magistri  veteres  anibigunt. 
Alii  eniin  cuin  Varrone  luscitiosos 
esse  dicunt,  qui  nihil  vident  vesperi, 
alii  cum  Festo,  qui  clarius  vesperi, 
quam  Dieridie.     Milii  prior  senteutia 


niagis  placet,  praesertim  cum  Plinius 
scribat  lusciliosos  Graccis  dici  vvKrd.- 
Xoo-iras,  hoc  est,  ut  exponit  Galcnus, 
Tovs  rris  vvKThs  a\aovs,  nocte  caecos. 
Vide  '  Niiscitiosum.'  Idem. 

•^  Lustra]  Pro  ZacuHas  ex  vett.  editt. 
melius  lamas.  De  qua  voce  supra 
dictum  est.  Luslra  autem  per  u  te- 
nue  proprie  ferarum  cubilia  a  luto 
dicta,  et  per  metapiioram  pro  popi- 
nis  et  iupanaribus  sumuntur.  Cum 
vero  lustrum  per  u  densum,  qiiasi  lous- 
<rum,  teinpus  quinquennale  significat, 
a  luendo,  solvendo,  quod  quinto  quo- 
que  aiino  vectigalia  et  ultra  tributa 
per  Censores  persolvebantur.  Varro 
lib.  V.  significat  et  lustrationem,  id 
est,  expiationem,  quae  censu  perac- 
to  Suovetaiirihbus  fiebat.  Vide  Li- 
vium.  Idem. 

f  Lustrici]  Tertullianus  hunc  diem 
vocat  Nominalia  libro  de  Idololatria  : 
'  Circa  officia  vero  privataruni  et 
couimunium  soIennitatMm,  ut  togae 
purje,  ut  Sponsalium,ut  Nuptialinm, 
ut  Nominalium,nulluin  putem  peri- 
culum  observari  de  flatu  idololatriae.' 


DK    VERBORUM    SIGNIFICATION  K    LIB.    X. 


3G5 


puerorum  nonus,  quia  his  lustrantur,  atque  eis  nfimina 

imponuntur. 
Luxas  membra  e  suis  locis  mota,  et  soluta  ;  a  quo  luxurio- 

sus  in  re  familiari  solutus. 
Luxantur,''  a  luxu  dictum,  id  est,  luxuriantur. 
Lycii  Apollinis  oraculum4n  Lycia  maximae  claritatis  fuit 

ob  luporum  interfectionem  :  Kmos  enim  lupus  est. 


NOT/E 


Glossarium  :  '  Noininalia,  ovofj.a.To- 
6f<ria.'  Grasci  b.ix(pi5p6fj.ia.  Glossae 
Graeconim  :  afi<piop6fj.i.a,  rj/xfpa  ayo/jLi- 
VT)  to'ls  TraiSiois,  iv  ^  rb  Ppecpos  irepl  rrjv 
kariav  ecpepov  Tpexoj^res  kvkXcjj,  Kal  iirf- 
TiOeaav  avr^  ovofxa,  '6t€  virh  tuiv  olKeicov 
Kal  (piKuv  Sa>pa  iirefj.ireT0.  Qna?  omnia 
explicant  morem  Atlieniensiiim  qui 
extat  apud  Terentium,  in  protatica 
persona  priinee  scenae  Phormionis 
Comoediffi.  Non  tamen  in  Amphi- 
dromiis  imponebant  nomina,  ut  hic 
dicitur  :  sed  decima  post  natum  pue- 
rum  die,  Itaque  apud  Suidam  inte- 
griora  hzpc  verba  habentur,  Ka\  rp 
SeKciTp  iTlOecrav  avT^  6vofj.a.  Sed  de 
lustrico  die  amplius  vide  Plutarchum 
in  Quajstionib.  et  Macrobium  lib.  i. 
Saturnaiiorum  de  Nundina  Dea.  Jos. 
Scal. 

Lustrici'^  Lustricus  dies,  quo  infans 
lustratur,  id  est,  expiatur,  purifica- 
tur.  Sueton.  Neron.  cap.  6.  *  Ejus- 
dem  futurae  infelicitatis  signuin  evi- 
dens  die  lustriro  extitit.'  Ideo  ' lus- 
tralis  solemnitas'  dicitur  Symmacho. 
Et  liunc  puellarum  octavum  fuisse 
nonumque  puerorum  consentiunt 
Plutarch.  et  Macrob.  TertuUiaiius 
eam  diem  hebdomadag  ultimam  vocat, 
quod  non  repugnat.  Nihil  enim  ve- 
tat,  ut   optime    doctiss.  Casaubonus 


ret,  ut  hodie  apud  nos.  Polyaen, 
Strat.  iib.  vi.  Kvpiov  dvai  ttjs  6e- 
aeus  Tov  6v6fj.aTOS  tov  irai^iov.  '  Ma- 
gistrum  esse  impositionis  nominis  fi- 
lii:'  en  etre  le  yarrain.  Aliquando 
etiam  omina  captabant,  ut  nomen 
imponereut.  Accensis  enim  niultis 
luminibus  unicuique  uomen  assigua- 
bant,  atque  ejusdemum,  quod  ceteris 
extinctis  snpervixerat,  nomen  arri- 
piebant,ac  puero  imponebant.  Idque 
sua  a?tate  adhuc  observatum  fuisse 
queritur  D.  Chrysostomus  in  4.  ca- 
put  prioris  ad  Corinthios.  Dac. 

s  Lnxul  Glossae  :  '  Luxum,  ffTpe/j.' 
fia,  ^  Kvyiffnbs,  f)  aauTia.'  Jos.  Scnl. 

Luxa  membral  A  luo,  lutum  et  lux- 
um.  Uude  luxus,  a,  um,  quod  solu- 
tum,  suo  loco  motum  est ;  a  quo 
luxus,  its,  animi  dissoluti  et  suo  lo- 
co  moti  vitium  :  inde  luxuries  et  luxu- 
riosus,  Sfc.  Dac, 

h  Luxantur]  Glossae  :  '  Luxatur, 
avacdaaei..'  Jos.  Scal. 

Luxayitur]  GIoss.  'luxatur,  dyafrao-- 
aei:'  infarcit,  implet.  Quem  locum 
frustra  soliritavit  doctissimus  Vulca- 
nius.  *  Nunc  vero,'  ut  ait  Nonius, 
'  vulsum  et  suo  loco  motum  luxari 
ignari  Latine  dicimus.'  Dac. 

'  Lycii  ApoUinis  oraculum']  '  Lycias 
sortes  '  vocat  Virgil.  'Italiam  Lyciae 


in   Persium,   diem  eandem   ultimam     jussere  capessere  sortes.'  Ipse  Apol- 


esse  hebdoniadae  et  nalivitatis  octa- 
vam  vel  nonam.  Ita  autem  nomen 
imponebant  :  eligebant  scilicet  ali- 
quem,  qui  praeesset  hnic  nominis  im- 
positioni,  ejusque  quasi  magister  fo- 


lo  '  Lycius  hvKios '  Graecis,  quod  in 
Lycia  cultus,non  vero  ob  lupos  inter- 
fectos,  etsi  ob  eandem  causam  eum 
\vkokt6vov  dictum  fuisse  reperias. 
Vide  Hesycb.  Dac, 


3G0  FESTI    DE    VERB.    SIGNIF.    LIB.  X. 

Lycophos  ^  Graeci  dicunt,  quod  nos  primum  tempus  lucis  : 
dictum  autem  lycophos,  quasi  Asuxov  ^«jj,  id  est,  lumen 
candidum. 

Lymphse '  dictfe  sunt  a  nymphis  :  vulgo  autem  memoriae 
proditum  est,  quicumque  speciem  quandam  e  fonte,  id 
est,  effigiem  nympha;  viderint,  furendi  non  fecisse  finem, 
quos  Greeci  vu/x^poXijTrToyj  vocant,  Latini  lymphatos  appel- 
lant. 

Lyrnessiades,-"  ab  oppido  Phrygiae  Lyrnesso  dicti.'° 

9  Quidani  libri  in  pro  est.— 10  Legendum  nionet  Dac.  dictce. 

NOTtE 

^  Lycophos']    Immo   dictum,  quod  lymphatos  dixerunt  nostri.'    Pacu- 

Ai/KT?,  lux,  apud  Veteres  :   uude  man-  vins  iu  Teucro:  '  Flexaniniatanquani 

sit  in  afx(pL\vKri.    Inde  etiam  lux,  et  lynipliata  et  Bacclii  sacris  Commota.' 

lucere.  Jos.  Scal.  Ideo  Tlieocritus,  poeta  suavissimus, 

Lycophos]  Graece  XvK6(p<iis  summum  Nymphas   vocavit  numina  agricolis 

diluculum,ultima  pars  noctis  sub  ex-  nietuenda  :     Nujuc^a»   aKoinTrroi,  Setval 

ortum  auror<e,  non  a  \evKhv  <pws  ut  eeal  aypoiwTais.   '  Nymphae  inquietie, 

putat  Festus,  sed  a  Au/ctj,  prima  Inx,  gravea  Deae  agricolis.'  Iilem. 

quas  vox  mansit  in  aix(pi\vKri.  Dac.  m  Lyrnessiades]  Ex  Lyrnesso  oriun- 

'  LymphcE']  Qiiasi  nymphae,  n  ran-  dae,  quae  urbs  erat  in  oraTrojae,  unde 

tato  in  /.     Ha?,  si  conspicerentur,  fu-  Achilles  abstulit  Briseida.    Alii  Lyr- 

rorem  immittere  putabantur.    Varro  nessum  in  Sicilia  ponunt.     Infra  le- 

lib.  VI.    '  In  Graecia  commota  mente  gendnm  dicta.    Lyrnessiades  cn\imi> 

quos   vvix^o\i)VTovs   appellat,  ab    eo  en\vK6v.  Idem, 


SEX.  POMPEII  FESTI 

DE 

VERBORUM   SIGNIFICATIONE 
LIBER    XI. 


Macellum  ^  dictum  a  Macello  quodam,  qui  exercebat  in 
urbe  latrocinia,  quo  damnato  Censores  ^mi-  [Paulus. 
lius,  et  Fulvius  statuerunt,  ut  in  domo  ejus  obsonia  ven- 
derentur. 

Macilentij^^macie  tenuati. 

Mactus,'^  maffis  auctus. 


^  Hlacelluin]  Unde  sit,  mire  Veteres 
dissentiunt.  Festi  scntentiam  probat 
Varro  dnobus  loris,  qui  a  Macello 
quodam  dictuni  vult.  Donatus  vero, 
Isidorus,  et  Scaliger  a  mactandis  pe- 
coribus  deducunt,  ut  sit  a  '  mactum/ 
'  mactulum/  '  mactellum,'  '  macel- 
lum.'  Salmasius  ab  tEoHco  fidye^pos, 
qui  carnes  vendit :  sed  Seholiastes 
Aristophanis  a  structura  nomen  sor- 
titum  dicit :  6  Se  kvkXos  (inquit  in 
Equit. )  'Ad^iVTjcriu  icrriv,  Kaedirtp  MdKe\- 
\os,  (K  TTJs  KaTa<TKevrjs  tt^v  irpoffr^yopiav 
Xafidiv.  I.  e. 'Cuclos  locus  Athenis, 
qui,  ut  et  Macellum,ex  structura  no- 
men  accepit.'  Quod  si  verum,dicen- 
dum  est  cuclon  a  rotunditate  dictum 
fuisse,  quia  rotundus,  Macellum  ve- 
ro  airh  T^s  (xaK(WT]s,  a  ligone,  quod  ita 
structum  fuerit,  ut  ligonis  tignram 


NOTiE 

referret  ;  sed  ejus  typnm  vidisse 
oportuit,  ut  id  unice  probetur.  Sub- 
jungit  idem  Scholiastes  in  macello, 
praeter  carnes,  omnia  alia  obsonia  ve- 
niisse,  preesertim  pisces ;  et  ibi  illum 
frustra  esse  certum  est,  nam  de  car- 
nibus  etiam  constat,  immo  et  in  ma- 
cello  lanios  et  fartores  ponit  Terent. 
Eunuch.  II.  2.  '  Inteiea  loci  ad  macel- 
lum  ubi  venimus,  Concurrunt  laeti  mi 
obviam  cupedinarii  omnes,  Cetarii, 
lanii,  coqui,  fartores,  piscatores.' 
Dac. 

^  Macilenti]  A  macie,  quod  a  mu- 
ceo,  Macilentus,  qui  ita  macet,  ut  to- 
tus  ossa  atque  pellis  sit.  Idem. 

«  Mactus]  Mactare,  mactus,  macte, 
sacrorum  verba  sunt.     Apud  Cato- 


nem :  '  Macte  hocce  vino  inferio  esto : ' 
'Macte  hacce  dape  poUucenda  esto,' 


3G8 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Madusa '  "*    ebrius,  a  Grasco  [xx^v   deductum :    vel  quia 

madidus  sit^  a  vino. 
Maeandrum/  genus  picturae,  dictum  est  a  similitudine  flexus 

amnis,  qui  appellatur  Maeandrus. 
Maecia  ^  tribus  a  quodam  castro  sic  appellatur. 
Maeniana^  asditicia  a  Maenio  sunt  appellata:  is  enim  pri- 


1  Scribendum  monet  Scal.  Madidsa:  quod  probat  Dac. — 2  Qnidam  libri 
satis. 


NOTvE 


Macte  esto,  antiqiie,  pro  mactus  eslo. 
Mactiis,  i.  e.  magis  aiictus.  Et  ad 
alia  qnaevis  transfernntur,  ut  '  niac- 
tare  lionoribus,' '  infortunio.'  Plant. 
Eieganter  Arnob.  lib.  i.  '  fanornm 
consecratione  niactare.'  Idem. 

<•  Madusa']  Scribe,  nt  in  Pseudolo, 
Madulsa:  '  Probe  madnlsa  abeo.'  Jos. 
Scal. 

Madusa]  Bene  aiii  madulsa.  Plaut. 
Pseud.  V.  1.  '  Profeclo  yEdepol  ego 
nunc  probe  abeo  madulsa.'  Madulsa 
et  madidus  a  verbo  madeo,  qnod  ali- 
quando  etiam  ponitur  pro  ebrius  sum, 
nt  contra  siccus,  pro  sobrio.  Madeo 
antemayuoSoi/deglabrarijgiabresccre, 
depiles  esse,  cum  scilicet  propter  ni- 
miara  humoris  copiam  decidnnt  pili, 
iiisi  malis  esse  a  fjiv^ap,  '  prai  nimio 
humore  putrescere.'  Nani  et  eo 
sensu  etiam  madere  aliqnando  le- 
gere  est,  nnde  a  Graecis  exponi- 
tur  Ti\K(iv,  qnod  est,  humidum  esse, 
tabefieri  vel  corrumpi.  Gioss.  '  ma- 
dida,  TaKfpa.'  Etsi  par  in  utroqne  est 
ratio,  nam  et  ixaoav  pro  ixviav,  et 
contra  sajpe  positum  est,  ita  nt  meo 
quidem  judirio  minime  tentari  de- 
beant  loci,  iibi  hzec  vel  illa  vox  usur. 
patnr.  Dac. 

*  Mceandrum]  Etiam  pictnrae  in 
lacunaribus  propterea  fiaiavSpoi  di- 
cnntur.  Inde  Maandratum.  Varro 
Ttt^p  Mej^iTTTrou,  fj  irfpUxov  rdy  rapi- 
Xetor:  *  Mibi  facles   ma;andrata,   et 


vermicnlata,  atqiie  adeo  cingens  or- 
bem  terrae,'  Jos.  Scal. 

Mceandrum]  Mxandrnm  fluvium 
Lydiae  maxime  flexuosum  fnisse,  e 
Veteribus  certum  est.  Ab  eo  in 
vestibus  et  in  pictura  maeandros  dici- 
mus,  quicquid  flexuose  ad  instar  Mas- 
andri  fluminis  vel  ponitnr  vel  pingi- 
tur,  nt  purpuram  flexuosam  et  in  se 
remeantem  in  Chlamyde  de  qna 
Virg,  '  Victori  chlamydem  auratam, 
qnam  plurinia  circum  Purpura  Mee- 
andro  diiplici  Melibcea  cncnrrit,'  Ubi 
Servius :  '  Erat  in  chlamyde  flexnosa 
et  in  se  remeabilis  purpura,  in  mo- 
duin  Maeandri  fliiminis  Cariap  provin- 
cije,  qui  siniiosiis  est.'  Ab  eo  etiain 
Maeandri  diciintur  vafra  et  ol)liqua 
consilia,  des  dctuurs.  Cicero  in  Pison. 
'  Quos  tu  Mieandros,  et  qiiEe  diverti- 
cula  flexionesqne  qnaesisti  !'  Vide 
doctissimum  paroiiniographiim  in  vo- 
ce  '  Mapandros.'  Dac, 

f  Mcrcia]  Hiijns  memiiiit  Liviiis 
lib.  VIII, '  Eodem  anno  census  actus, 
Tribnsque  propter  eos  addita;  Ma-cia 
et  Scaptia.'  Meminit  et  Cicero  ad 
Atticum  et  pro  Plancio.  Uicta  au- 
tem  McEcia  a  Ma;cio  castro,qiiod  non 
prociil  a  Lannvio  fuit.  Idem. 

e  Meeniana]  In  aliqiio  libro  (st 
a  Manio  Censore.  Fnit  autem  C. 
Maenins  P.  F,  P.  N.  Censor  cum  L. 
Papirio  Crasso  anno  ccccxxxv.  Hic 
triumpbavit  de   Antiatibus   aliisque 


DE    VERBOIIUM    SIGN IFICATION  E    LIB.    XI 


369 


mus  ultra  columnas    extendit  tigna    quo  ampliarentur 
superiora. 
Maisius  ''   lingua  Osca,    mensis    Maius.      Osci   enim    a 
regioue  Campaniae,  quas  est  Oscos,'  vocati  sunt. 


3  Vide  Notas  infra. 


NOT;E 


priscis  Latinis  ;  quamobrem  ei  co- 
liimnam  datam  esse  Fiin.  scribit  Hb. 
XXXIV.  cap.  5.  Cum  Festo  consenti- 
nnt  Nonins  et  Isidorns.  Ant.  Avg. 

Maniana]  *  Menianum,'  e|co(rT7)s, 
' Menianus  €*c0eT7js.'  Glossae.  Jos.  Scal. 
Maniana]  Haec  sunt  Pauli.  Quae 
Festus  scripserat,  inveni  in  schedis, 
quas  editio  Romana  Fulvii  Ursini  re- 
praesentat.  En  tibi :  '  Maeniana  ap- 
pellata  sunt  a  Ma-nio  Censore,  qui 
primus  in  foro  ultra  columnas  tigna 
projecit,  quo  ampliarentur  superiora 
spectacula.'  Maenianorum  meminit 
Cicero  Acadeni.  Quajst.  lib.  iv.  '  In- 
terim  ille  cum  aestuaret,  veterum  ut 
Maenianorum,sic  Academicorum  viam 
secutus  est.'  Nominis  causam  docet 
Ascon.  in  divinat.  '  Maenius,  inquit, 
cum  domum  suam  venderet  Caloni 
et  Flacco  Censoribus,  ut  ibi  basilica 
aedificaretur,  exceperat  jus  sibi  unius 
coluninas  super  quam  tectum  projice- 
ret  ex  provolantibus  tabulatis,  unde 
ipse  et  posteri  ejus  spectare  munus 
gladiatorum  possent,  quod  etiam  tum 
in  foro  dabatur.  Ex  illo  igitur  Co- 
lumna  Maeniana  vocitata  est.'  Idem 
vetus  interpres  Horatii  lib.  i.  Sat.  3. 
adduceus  illud  Lucilii :  '  Maenius  co- 
lumnam  cum  peteret.'  Quod  ad  nor- 
mam  versus  sic  facile  reducas,  ut 
Jano  Duzae  olim  suboluit,  Coliim- 
nam  Manius  aim  peteret,  vel  cum 
exciperet.  Porro,  ut  Maenianorum 
rationem  et  modum  discas,  pone  tibi 
ob  oculos  liodiernas  nostras  casulas, 
quas  vulgo  vocamns  loges ;  unde 
spectantur  ludi,  puta  tragcediae,  cho- 


Delph.  HVar.Clas. 


reae,  opera  musica,  &c.  Nam  eadem 
plane  res  est.  Neque  tanien  a  Mce- 
nio  dicta  Maeniana,  sed  a  moenia,  quae 
sunt  irepl^oAoi,  ut  optime  olim  magnus 
Salmasius.  Nam  manianum  proprie 
■irepi^o\ov  sive  podium  in  circuitu  So- 
iariorum  positum,  ne  facilis  in  prae- 
ceps  lapsus  esset :  qua  voce  etiam 
Latini  usi  sunt,  qui  peribulum  pro 
Mffiniano  dixere.  Optimae  glossae, 
'  peribulum,  irpScpopov.'  Prophorum 
autem  niliil  aliud  est,  quam  projec- 
tum  provolans,  sive  solarium,  sive 
planum  tectum  ex  transversis  et  pro- 
volantibus  tabulatis  per  circuitum 
corona  munitum  :  idem  chalcidicum 
dictum,  hyperoon,  et  pergula.  Adji- 
ciebatur  aliquando  foribus  et  porti- 
cibus,  ut  hodie  balcones  nostri,  et 
inde  in  foro  spectacula  illa  unde 
spectabantur  ludi,  ut  casulae  illae 
nostrae,  mceniana  etiam  dicta.  Plura 
vide  apud  Salmasium  in  ^lio  Spar- 
tiano.  Dac. 

^  Masius']  A  quo  postea  Maius, 
Ergo  hic  mensis  ante  Romam  condU 
tam  fuit ;  quare  falsum  est  eum  a  roa- 
joribus  Romuli  nomen  traxisse,  ut 
voluit  Varro.  Osci  enim,  qui  oram 
Campaniae  maritimam  tenebant,  sic 
eum  ante  Romam  conditam  vocavere. 
Vide  infra  in  voce  '  Maius.'  Pro 
Oscos  alii  legunt  Oscor,  alii  Oscorum: 
quam  postreniam  ego  lectionem  uni- 
ce  amplector,  cnm  sciam  Oscos  par- 
tem  Campaniae  tenuisse,  ut  ex  Stra- 
bone  et  aliis  notuni  est.  Immo  etiani 
et  ab  ea  parte  Campaniae,  quae  ser- 
pentibus  abundaret,  Opici  prius,  post- 


Potnp.  Fesf. 


2  A 


370 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Magis '  a  Grseco  ]u.aXAov  venit :  antiqui,  sed  alias  [Festus. 
magis  magisti-are  pro  regere,  ^Memperare  dkehant :  ^  ma- 
gisterare,''  qnid^im ponurit  pro.  . . . 

Magisterare  ^ '  regere,  et  temperare  est.  Magisterare 
moderari,  unde  magistri  non  solum  doctores  artium,  sed 
etiam  pagorura,  societatum,  vicorum,  collegio-  [Paul. 
rum,  equitum  dicuntur :  quia  oranes  hi  magis  ceteris 
possunt :  unde  et  magistratus,  qui  per  imperia  potenti- 
ores  sunt,  quam  privati.  Qua3  vox  duabus  significatio- 
nibus  notatur :  nam  aut  personam  ipsam  demonstrat,  ut 
cum  diciraus,'^  Magistratus  jussit ;  aut  honorem,  ut  cuni 
dicimus,  Titio  raagistratus  datus  est. 

Magisteriaf  dicuntur  in  omnibus  rebus,  quae^  raagisceteris 


4  Ed.  Scal.  *  tenipeiare  diceftrtni  eriare,  qiiidam.' — 5  \et.  \\h.  3I(igistraie: 
et  inox  qiiidam  libb.  magislrare  vel  magistrari. — 6  Vetus  liber  dicitur, — 7 
Al.  qui. 


NOTiE 


ea  Osci  dicti  sunt.  Qiiare  emeuda- 
bis  obiter  illud  Servii  vii.  lEn.  *  Os- 
corumque  manus.  Capueuses  dicit, 
qui  ante  Osci  appellati  sunt,quod  iilic 
plurimi  abundavere  serpentes.'  Re- 
scribe,  qui  antea  Opici.  Opici  enini 
prius  dicti  ab  ucpts,  serpens.  Nunc 
Festi  verba  satis  aperta.  hlem. 

•  Magis]  Duriuscuium  etymon.  Ve- 
risimilior  videtur  Jul.  Scaligeri  sen- 
tentia,  qui  ab  obsoleto  magnior,  eliso 
n,  magior,  magis  deducit.  Idem. 

'^  Magisterare]  Deerat  spatium  ad 
ea  rapienda,  quae  desiderabantur  ex 
sched.in  line  puto  desiderari  tantuin 
vocem  docere,  vel  similem  :  et  recte 
quidem  Festus  magisterare  antiquis 
nsurpatum  dicit  pro  regere,  impe- 
rium  habere.  lude  in  Gloss. '  magis- 
tro,  Trpvravivw.'  *  Magisterium,  hpx^).' 
Sed  postea  pro  docere,  unde  aitium 
doctores  dicti  magistri.  Sic  Spartia- 
nu8  in  Adriano  sect.  10.  '  Ipse  inter 
manipulares  vitam  militarera  niagis- 
trans.'    Id  est,  docens.  Idem. 

Magislerare]  Verba  Festi,  quae  haec 


praecedunt,  ad  hoc  verbum  referenda 
sunf.  Ant.  Aug. 

'  Magisterare]  Post  verbiim  pago- 
rum  videtur  addendum  curiarum,  ex 
Plaiito,  qui  dicit  iii  Aulularia:  '  Nos- 
traequiest  niagister  curiae.'  Ful.  Urs. 

Magisterure]  IMale  Pauliis  magister 
ducit  a  magisterare  vel  magistrare ; 
cuin  contra  magisterare  a  magister 
dictum  sit.  Erat  autem  proprie  »j«- 
gister,  piapfectus,  Graecis  ^wia-TOTrjy, 
ut  'magister  pagorum  '  in  inscriptio- 
nibus,  'Societatum'  apud  Cicero- 
neni  pro  Plaucio,  '  Vicorum  '  apud 
Suetoninm  iu  Augiisto, '  Collegiorum' 
apud  Asconium,  'Equitiim'  apud  Li- 
vium,  Varronem,  et  alios.  Iiide  et  ma- 
gistri  nomen  honoris  causa  artium  doc- 
toribus  datuni  videri  potest ;  ut  apud 
Liviiim  1.  V.  sect.  27.  Inde  *  publicae 
magistrationes  '  in  codice  Theodos. 
I.  scholae  publica;.  A  magisterare  est 
magistratus,  non  vero  a  magister  im- 
mediate,  ut  putavit  Varro.  Dac. 

t  Magisteria]  Verba  Festi  ex  his 
PauU  vcrbis  intelliges :  addebantur 


DE    VERUORUM    SIGNIFICATION  K    L!B.    XI. 


.371 


possunt,  ut  magisterium  f  equitum. 

—  rebus,'"  qui  ma  . . .  quitum.  et. . . .  llinis  dixc  . . .  [Fest. 

. . .  untur  velit  . . .  contra  ora  . . .  [Paul. 

Magmentum,^ "  magis  augmcntatum. 
Magnificissima°  dicebant  antiqui  pro  magnificentissima :  re 

enim  vera  magnificens  dici  non  potest ;  unde  raagnificen- 

tissima  videtur  deduci. 
Magnificius  idem  Cato^  pro  magnificentius  dixit,  et  non 

frustra  :  nam  positivus  ejus  magnifice  est. 
Magni  Jiciiis  p  pro  magnijicentius  «SMrpavit  Cato  in  ea,  [Fest. 

quam  scripsit.  . . . 


8  Scal.  et  Dac.  legendum  monent  Magmentum,  majus  augmentum.—Q  Qui- 
dani  iib.  Cato  ipse. 

^OTJE 

tamen  alia  de  magisterio,  ut  opinor,     desuntpaucula,  sed  quaenemopra?sta- 
ludorum  Apollinis  ex  oratione  nescio     bit.  Id  unum  nie  torquet ;  neque  satis 
Verrium  sive   Festum  inlelligo,  cum 
ait    ex   Catone    magistros    ludorum 


qua,  qnae  coiitra  orationem  inscribe 
batur  alterins  oratoris.  Ant.  Aug, 

t  Magisterium']  Difficile  explere 
lacunas  istas.  Tamen  de  Apolline, 
et  de  quodam  scriptore,  qui  contra 
orationem  nescio  cujus  qnipdam  de 
ApoUine  dixerat,  tractabatur.  Sus- 
picor  agi  de  oratioue,  quam  habuit 
Varro  ad  populum  ludis  Apollinari- 
busde  Nonis  Caprotinis.  Verba  ejus 
sunt  baec  ex  quinto  de  Latino  ser- 
mone  :  'ob  lioc  togam  praptextam  da- 
tam  eis  Apollinaribns  ludis  docui  po- 
pulum.'  Jos.  Scat. 

. . .  "'  Rebus]  Ex  superioribus  Pau- 
li  verbis  facile  prapstari  poterat  bu- 
jnsce  capitis  prima  pars  :  adeoque  in 
promtu  erat,  non  de  magisteriis, 
sed  de  magistris  Festum  egisse.  Sed 
en  tibi  locum  fere  integrum  ex  scbed. 
'Magistri  dicuntur  in  omnibus  rebus 
qui  tnagis  ceteris  possunt,  ut  magistri 
equitum,  et  magistri  populi.  Item 
magistri  ludornm  Apoi/inis  dixenmt 
antiqui  qui  nunc  aliter  dicuntur,  velut 
ostendit  Cato  in  ea  oratione  quani 
dixit  f072/ra  orationem.  ...'    In  fine 


Apollinis  tunc  fuisse  aliter  dictos, 
cum  sciam  ideni  eos  semper  nomen 
obtinuisse,  etsi  quandoque  praefecti 
etiam  dicti  sunt..  Dac. 

"  Magmentum']  Lege  cum  Scalige- 
ro,  Magmentum,  majtis  augmentum, 
Erat  daps,  quae  profanabatur  a  rus- 
ticis  Jano,  Silvano,  Marti,  Jovi  Da- 
pali ;  sed  et  qualibet  alia  qua  Deos 
mactabant.  Unde  magmentarium  vas 
nbi  exta  sacra  arae  imponebantnr. 
Gloss.  '  magmentarium,  4(p'  ov  ri 
airXdyxya  TiQeixtva  roh  Paino7s  Tpoffrpe- 
povTai.'  I. '  Vas  ubi  exta  altaribns  im- 
ponuntur.'   Dac. 

"  Magnificissima']  Magnificior  et  7nag- 
nificissimus  dicebant  antiqui  avoKdym 
a  positivo  magnificus.  Nos  autem 
tnagnificentior,  magnificentissimus,  cum 
tamen  magnificens  dici  non  possit, 
unde  ea  deducuntur.  Sic  munificifyr  a 
munifico  dixit  Cato,  nos  munificentior, 
etiamsi  munificens  non  sit  in  usu.  Vide 
infra  'munificior.'  Dac. 

P  Magni . . .  ]  Catonis,  Atei,  et  ne- 


372 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


. . .  gna  quis  homo.  .  .  . 

. .  .  aut  pulchrius  purgat  aut  magmjicius :  nunc  magniji- 

centms,  dicimus,  cura  ma.gnijice  ejus  positivm.  . .. 

. . .  Sit . .  .  at  nepos  ejus  in  ea  quam  scripsit  .  . .  ^amen 

ait,  cum  ^Edilis  Curulis  esset . . .  magnce  watris  ludos  mag- 

nificentius,  quam  alii,J'ecit. 

Magnificior''  quoque  idem  deduxisse  videtur  a  munijice. 

Magnum  annum'  dicunt  mathematici,  quo  septem  [Paul. 


NOT/E 


potis  M.  Catonis,  ut  opinor,  sententia 
obscura  est,  his  paucis  exceptis,  quae 
Paulo  debemus.  Ant.  Aug. 

Magni . . .  ]  Cum  in  hisce  ruderibus 
excitandis  satis  diu  me  torsissem,  et 
eorum  tantum  partem  aliquam  edi- 
dissem,  tandem  nie  ab  hac  cura  sche- 
dae  liberum  fecere,quae  si  non  locum 
integrum,  tamen  aliquatenus  restau- 
rari  facilem,  ponunt.  Verba  quidem 
Catonis  ut  valde  contidentis  esset  se 
praestiturum  recipere,  ita  nimis  meti- 
cuiosi  super  iis  conjecturam  suam 
tacere.  Locuni  igitur  integrnm  sic 
tentabo  :  Cato  in  ea  quam  scripsit. . . . 
Crimina  magna  quis  homo,quam  tu,aut 
pulcrius  ptirgat,  aut  magnificius  ?  Nunc 
magnificentius  dicimus,  cum  magnificens 
ejus  positivus  non  amplius  sit  in  usu.  At 
nepos  qjus  in  ea  quam  scripsit. . . .  tamen 
ait:  cum  adilis  curulis  esset  is  tum 
magnce,  Ifc.  de  nepote  Catonis  vide 
Geliium  lib.  xiii.  cap.  18.  Dac. 

1  Magnificior'^  Jam  alibi  monuimus, 
Festum  libros  suos  ita  conscripsisse, 
ut  voces  omnes,  quae  ab  eadem  litera 
incipiebant  in  enndem  librum  retule- 
rit,  nullo  syllabarum  ordine  servato  : 
iude  factum  est,  ut  qui  singulaalpha- 
betico,  ut  vocamus,  ordine  disponerc 
aggressus  est,  is  multa  reliquerit  et 
corrupta  et  suis  sedibus  mota.  Velut 
hic  magnificior  quoque. . .  .  (\y\oA  ad 
munificior  pertinet.  Scriptum  enim 
fuerat,  munificior  quoque  deduxisse  vi- 
detur:  sed  adi  'munificior.'  /c/e/n. 


■■  Magnum  annutn']  Cicer.  iib.  ii.  de 
Nat.  Deor.  ubi  de  planetis,  *  quarum 
ex  disparibus  motibus  magnum  an- 
num  Mathematici  nominaverunt,  qui 
tum  efficitur,  cum  Solis,  et  Lunae,  et 
quinque  errantium  ad  eandem  inter 
se  comparationem  confectis  omnium 
spatiis  est  facta  conversio  :  quae 
quam  longa  sit,  magna  quEestio  est : 
esse  vero  certam  et  definitam  neces- 
86  est.'  Et  in  Hortensio  :  •  Horum 
annorum,  quos  in  fastis  habemus, 
magnus  12.  millianongentos  quinqua- 
ginta  quatuor  annos  complectitur.' 
Sed  merae  nuga?.  Magnus  annus,  sive 
annus  Platonicus,  cum  slellae  fixap, 
ab  aequinoctii  et  solstitii  cardinibus 
digressae,  tis  ra  ftr^neua  tolum  circu- 
lum  suum  confecere.  Eas  autem  ex 
Timacharidis,Hipparchi,  suisque  ad- 
eo  observationibus  centum  annorum 
spatio  gradum  unum  absolvere  Pto- 
lema?us  statuit,  ex  quo  efficitur  36000. 
annorum  decursu  hunc  niagnum  an- 
num  evoivi.  Tardiorem  hnnc  motum 
faciunt  tabulae  Alphonsianae  :  ita  ut 
totis  49000.  annis  periodum  hanc  ab- 
solvi  rex  Alphonsus  crediderit.  At 
brevioribus  eam  spatiis  determinavit 
Albategnius,  nec  plusquam  23700. 
annos  ei  tribuit,  quippe  quam  66. 
quoquc  anno  gradum  unum  explere 
deprehenderit,  quam  sententiam  ob- 
servationibus  suis  longe  accuratissi- 
mis  ad  verum  proxime  accedere  con- 
firniavit  Tycho,  nam  iutra  67.  anno- 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    XI. 


373 


sidera  errantia  expletis  propriis  cursibus  sibimet  con- 

cordant. 
Magnum  socerum "  appellat  vir  uxoris  suae  avum. 
Magnam  socrum*  vir  uxoris  suas  aviam  appellat. 
Magnos  ludos,"  Roraanos  ludos  appellabant,  quos  in  hono- 

rem  Jovis,   quem  principem   Deorum  putabant,  facie- 

bant 
Majestast  a  magnitudine  dicta. 
Maiis  Idibus"  mercatorum  dies  festus  erat;  quod  eo  die 

Mercurii  aedes  esset  dedicata. 
Maius  mensis  y  in   compluribus   civitatibus   Latinis  ante. 

urbem  conditam  fuisse  videtur  ;  qua  ex  causa    [Fest. 

utrum  a  majoribus,  ut  Junius  a  junioribus  dictus  sit, 

an  a  Maia,  quod  Mercurio  filio  ejus  res  divinae  .  . .  fiant 


NOT.E 

rum  spatiiini  gradu  uno  fixas  els  to 
eir6fi.iva  progredi,  totuni<iae  illnd  cur- 
riculnin  24120.  annis  peragrare  com- 
perit.  Ita  illustr.  Huetius  in  doc- 
tiss.  siiis  in  Origenem  observationi- 
bus.  Idem. 

*  Magnum  socerum]  Socer  est  viri 
pater ;  magnus  socer,  aviis  ;  major 
socer,pioavus.  Socer  a  Gracoe/ci/poj. 
Idem. 


"  Maik  Idibus]  Ovid.  Fast.  lib.  v. 
'  TempJa  tibi  posuere  patres  spectan- 
tia  Circuin  Idibus :  ex  ilio  est  haec  tibi 
festa  dies.  Te,  quicumque  suas  profi- 
tentur  vendere  merces,  Thure  dato, 
tribuas  ut  sibi  hicra  rogant.'  Idem. 

y  Maius]  Ausimaffirmare  meveram 
lectionem  assecutum  in  corruptissi- 
mo  fine  hiijiis  loci :  an  a  Maia:  quod 
Mercurio  filio    ejus  res  divina  Idibus 


Magnam  socrutn]    Socrus,  l/cupo,     fiat  eomense:  nam  sine  ullo  prorsus 


viri  sive  nxoris  mater;  magna  socrus, 
avia  ;  major  socrus,  proavia.  Idem. 

"  Magnos  ludos]  Ita  dictos  putat 
Asconius,  quod  magnis  iinpensis  ede- 
rentur  ;  sed  ita  potius  vocati,  quod 
in  honorem  trium  magnorum  Deo- 
rum,  Jovis  scilicet,  Junonis,  et  Mi- 
nervae,  peragerentur.  Cicero  hb.  v. 
ia  Verr.  '  Mihi  ludos  antiqiiissimos, 
qui  primi  Romani  appeliati  sunt, 
maxima  ciim  dignitaie  ac  religione 
Jovi,  Junoni,  Minervaeque  esse  faci- 
endos.'  Fiebant  auteni  mense  Sep- 
temb.  per  phires  dies ;  iis  enim  ali- 
quando  novem  insumtos  fuisse  in 
faslis  reperias.  Idem. 

t  Majestas]  Ab  antiquo  »irtj«s,  pro 
magnus,  majeslas,  maguitudo.  Idem. 


dubio  inversae  snnt  Uterae  in  solem- 
NES  pro  ipso  MENSE.  Quia  princi- 
pium  rov  ipso  cohaesit  cum  fine  pr^e- 
cedentis  toC  fiant,  Haec  est,  ni  fal- 
lor,  vera  lectio.  Jos.  Scal. 

Maius]  Ante  Romam  conditam  fuit 
ut  supra  in  Mcesius,  quare  facile  ad- 
ducor  Ht  credam  a  ^nasius,  detracta 
Utera  s,  factuni  mcejus,  postea  majus. 
A  Maia  tanien  Mercurii  niatre  nomen 
traxisse  scribit  Ovid.  '  At  tu  materno 
donasti  nomine  mensein,  Inventor 
curvae,fiiribus  apte,  fidis.'Quanquani 
idem  aUbi  vel  a  majoribus,  utjunium  a 
JMnJori&us,  dictum  putat;  vel  a  Majes- 
tate  Honoris  et  Reverentiae  fiUa. 
Quae  hic  desunt,  sic  expleri  possunt: 
An  a  Maia,  quod  Mercurio  filio  ejus  rex 


374 


SEXTI    POMPEIl    FESTI 


solemnes,'°  an  quod  ipsi  Deae  in  multis  Latinis  civitati- 

bus  sacrificia  fiebant  (ipso  mense.  .  . .) 
Major  patruus/  avi  et  avias  patruus. 

Major  amita,  avi  et  aviae  araita.  [Paul. 

Major  avunculus,  avi  et  aviae  avunculus. 
Major  Graecia  ^  dicta  est  Italia,  quod  eam  Siculi    quon- 


10  Vide  Notas. 


NOT.E 


divinfe  idibus  fiant  solennes,  an  quod  ipsi 
DecE  in  miiltis  Latinis  cii-itatibus  sacri- 
ficiafiebani  ipso  mense.  Niliil  amplius 
deest.  Dac. 

^  Major  patrutis']  Proprie  avi,  non 
aviae  patrnus,  hoc  est,  proavi  frater, 
ut  aniita  aviae,  non  avi  amita.  Hoc 
est,  proaviae  soror.  At  major  avun- 
culus,  avia?,  non  avi  avunculus,  proa- 
viae  frater.  Sed  non  seniper  discri- 
men  illud  Veteres  cbservarunt.  Ut 
liic  ex  Festo  et  alibi  ex  aliis  certum 
est.  Idem. 

*  3Iajor  Gracia']  Quare  Graeciadic- 
ta  sit,  non  dubitatur,  scd  quare  tnajor 
GrcEcia.  Certissimum  est  itavocatam 
a  Romanis,  quia  propior  ea  csset  illis, 
quani  trausmariiia  Grapcia:  (|uemad- 
niodum  contra,  Grajcos  Ilalos  ipsi 
Graeci  transmarini  vocabant  e^uniKohs, 
id  est,  bariiaros.  Nam  IMessenio, 
servns  apud  Plautnm,  vocat  '  exoli- 
cam  Grzeciam,'  qiiam  Komani  inajo- 
reni  Grapciam,  non  quidein  ex  per- 
sona  sua;  nam  erat  Siculus,  neque 
vocassetconsultoseipsum  barbarum; 
sed  /Lti/UTjTiKcSj,  ex  persona  Grapcoriini 
ipsoruin,  qui  Sicnlos  et  Calabros  vo- 
cabant^EAXTjvos  i^wTLKovs:  utPIautiis, 
cum  se  vocat  barbaruni,  et  Bai  bariain 
Ilaliam,  non  ex  consiictudine  Roma- 


nornni  di 


qnis  eniin  saniis 


bar- 


barum  vocet  f  sed  cx  pcrsona  Grae- 
corum,  qni  ^ap^dpovs,  koI  f^wTiKovs 
Italos  vocabant ;  qiiod  etiam  ex  Plu- 
tarcho  in   vita  Pyrrhi  cognoscimus. 


Ego  hoc  mnnui  de  exotica  Grafcia, 
ne  forteTiirnebum  sequamur,  et  auc- 
toritate  tanti  viri  permoti  impruden- 
tes  eiindem  lapidem  offendamus,  qui 
exoticani  Gra-ciam  non  de  ea,  qnas 
dicta  est  IMagna  Gra-cia,  sed  illam, 
quje  in  Epiro  erat,  intellexit.  In 
quo  profecto  non  leviter  erravit.  Jos, 
Scal. 

Major  GrcEcia]  Quid  magnae  sive 
majoris  Gr*ciae  nomiue  Veteres  in- 
tellexerint,  non  satis  convenit  inter 
auctores.  Festns  ait  Italiam  dictam. 
AtheuaMis,  onincm  fere  Italiam.  Stra- 
bo,  Siciliam,  et  eani  partem  Italiaj 
qiue  Siciliae  obversaest.  Plinius,  Ita- 
liactantum  partem  aliquam.  Servius, 
a  Tarcnto  iisqiie  ad  Ciimas.  Seneca, 
totuin  Italiie  latns,  quod  infero  mari 
alliiilur.  Quare  autem  Gracia  dicta 
sit  non  diibitatur,  sed  quare  major 
Grapcia.  Scaliger  recte  quideni  Grae- 
ciam  exoticam,  Italicam  Grapciam, 
sive  majorem  Grfficiam,  interpretatus 
est.  Sed  falsum  ita  cam  dixisse  Mes- 
senionein  ex  persona  Grajcoriini ;  ne- 
qiie  eniiii  antiquitns  ita  fffida  res  erat, 
se  ipsuin  vocarc  barbariim  sive  exoti- 
ciiin,  ut  nemo  sanus  se  eiim  esse  pro- 
fiteretur,  ( um  barbarus  et  rxoticun 
nihil  aliiid  soiiarent  qitam,  extraneiis, 
alienigena.  Illiid  oliin  pluribiis  cx- 
cmplis  ostetidam  npiid  Plautuin  ip- 
sum,  favente  Deo.  Niinc  de  niajori 
Grajcia.  Nunqiiam  saiie  majorem 
errorcm  crravit  Scaliger,  quani  cuin 


DE    \ERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.    XI. 


375 


dam"  obtinaerunt;  vel  quod  in  ea  raultae  magneeque 

civitates  fuerunt  ex  Graecia  profectae. 
Major  magistratus  ^  consul  dicitur. 
Major  socer  "  uxoris  mese  proavus. 
Major  socrus  uxoris  meae  proavia. 
Minora  itemque  wiojora  auspicia/  quee  ^icanlur,  docet  [Fest. 


11  Vet.  lih.  olim. 

NOT^E 

ait,  eam  a  Romanis  ita  dictam,  qiiod     alioruni.'  Ant.  Aug. 


propior  esset  eis,  qiiain  transmarina 
Gra;cia  ;  ridiciiltiin  enim  sit  duariim 
urbiiim  cognomiiuim  alteram  vocare 
majorem,  qnod  a  nobis  propior  absit. 
Peccavit  igitnr  Scaliger,  et  iternm 
etiam,  cuin  ait  a  Romanis  ila  dictam 
fuisse.  Nam  certuni  est  a  Grspcis 
ipsis  nomen  inditum,  adeoque  ab  ip- 
sis  majorem  Graeciam  vocatam,  nt 
ipsius  soli  praestantiam  significarent. 
Utrnmque  probal  Plin.  ciim  Italiam 
dilandans  ita  scribit :  '  Ipsi  de  ea  ju- 
dicavere  Graeci,  geniis  in  gloriain 
suam  effusissimum,  quotam  partem 
ex  ea  appellando  magnam  Grzeciam.' 
Dac. 

*»  3I(ijor  magistratus]  Graeci  vocant 
vnaTov,  quasi  dicas  summiim.  Nul- 
Jiim  enim  altius  Imperium  Romae  fuit. 
Ovid.  lib.  IV.  de  Ponlo,  El.  2.  '  nul- 
lum  Martia  summo  Altius  imperium 
consule  Roma  videt.'  Idem. 

•^  l\Jajor  socer]  Vide  '  majorem  so- 
criim.'  Dac. 

<i  31ajora  auspicia']  Ex  libro  M.  Mes- 
salee  Auguris  de  auspiciis  primo  apud 
Gellium  lib.  xni.  cap.  14.  baic  Festi 
verba  intelliges.  Patricioruni  aiispi- 
cia  in  diias  sunt  potestates  divisa  : 
maxima  sunt  Consuluin,  Praetorum, 
Censorum ;  reliqnorum  maeistratuum 
minora  sunt  auspicia  ;  ideo  illi  niino- 
res,  bi  niajorcs  magistratus  appellan- 
tur.  '  Majora  autem  dicuntnr  auspi- 
cia  baberc,'  inquit  Gellius, '  quia  eo- 
rum  auspicia  inagis  rala  sunt,  quam 


Mnjora  auspicia]  His  ita  restituen- 
dis  mibi  viam  fecerunt  quae  ex  libro 
Messalae  Auguris  de  auspiciis  primo 
apud  Gellium  leguntur  lib.  xiii.  cap. 
14.  '  Patricioruni  auspicia  in  duas 
snnt  potestates  divisa  :  raaxima  sunt 
Consulum,  Praptorum,  Censorum; 
reliquorum  magistratuum  minora 
sunt  auspicia.  Ideo  illi  majores,  bi 
minores  Magistratus  appellantur.' 
Et  postea,  nie  non  vanura  conjecto- 
rem  fiiisse  reperi  ex  schedis,  ubi  om- 
nia  ad  verbum.  Majora  autem  anspi- 
cia  liabere  dicnntnr,  inquit  Gellius, 
quia  eoriim  auspicia  niagis  rata  sunt 
quam  aliorum.  Et  inde  luceni  capit 
illiid  Virgil.  iii.  jEneid.  '  Nate  Dea, 
nam  te  majoribus  ire  per  altuni  Au- 
spiciis  nianifesta  fides.'  Etsi  Servius 
Majoribus  interpretatur  cwlestibus ; 
eo  quod  auspicium,  quod  de  coelo  es- 
set,  verbo  Augurum  proprio  maximum 
dicebatur.  Sed  mea  interpretatio 
inibi  videtur  purior.  Et  huc  respex- 
isse  videtur  Horatius,  cum  cecinit, 
Od.  6.  lib.  IV.  '  Ni  tuis  victus  Vene- 
risque  gratae  Vocibus  Divum  pater 
annuisset  Rebus  JEuex  potiore  duc- 
tos  Alite  muros.'  Quod  Virgilius 
dixerat  '  majoribus  auspiciis,'  ipse 
dixit  '  potiore  alite.'  Neque  Virgi- 
lium  nieliiis  qnani  per  Horatinm,  ut 
contra  Horalium  inelins  nunquani 
quam  per  Virgilium,  possis  interpre- 
tari.   Dac. 


376  SEXTl    FOMPEII    FESTI 

Messahi ;  nam  majora  Consulum,  Fiatorum,  Censorumque 

dici  ait,  et  reliquorum  minora  ;  cum  illi  majores,  hi  autem 

minoxes  magistratus  dici  consueverint. 
Majorem  Consulem  ^  L.  Caesar  putat  dici,  vel  eum,  penes 

quem  fasces  sint ;  vel  eum,  qui  prior  factus  sit :  Praeto- 

rem  autem  majorem  Urbanum,  minores  ceteros. 
Major  Consul  dicitur  vel  is,  penes  quem  fasces     [Paul. 

sunt ;  vel  is,  qui  prior  factus  est :  Praetor  autem  major 

Urbanus,  minores  ceteri. 
Majores  Flamines*^  appellabantur  patricii  generis,  minores 

plebei. 
Maledictores  ^  dicebantur    ab    antiquis,  qui    nunc   male- 

dici.  [Fest. 

Maledicfores  dicebant  antiqui,  quos  nos    appcllamus    tnale- 

dicos.     Cato  curn  projicisceretur  in  Hispania  re  movendi  '* 

maledictores. 
Malevoli '  Mercurii  signum  erat  proxime  Janum,  qui  item 


12  Ed.  Scal.  '  re  monendi. 


NOT^ 


«  Majorem  Consuleni]  Alternis  men-  mentionem,  cetera  ex  Pauli  cpitome 

sibus  apiid  altcnim  Consulem  fasces  intelliguntur.  Ant.  Aug. 

erant,  non  penes   unum   tantiim  ;  et  Maledictores]    Infra  :    '  Cato   cum 

majorem  Consulem  dictum  fuisse  pu-  proficisceretur   in   Hispaniam  : '    id 

to,  qui  eos  haberet  prior,  nam  su-  est,  Cato  in  eaoratione,  quain  habuit, 

mere  cos  solebat,  qui  major  natu  es-  cum  ad  bellum  Hispanicum  proficis- 

set.     Praetor  auteiii  Urbauus  Major  ceretur  ;  anno  mundi  3755.  Dac. 

dicebatur,  qiiiadignior  erat  et  hones-  '  M'i/eiWJ]  Janus  in  Turdellis  quis 

tior,  ita  ut  veluti  proprio  cognomento  sit  plane  ignoro.  Anl.  Aug. 

honoratus  appeliarettir.    Ovid.  lib.  i.  MaleioVi]  Ita  scripsit  Festus  ;  Ma- 

Fast.    '  Verbaqiie    lionoratus    libera  levoli   Mercurii  signum  erat    proxime 

Praetor  habet.'  Idem.  Janum.     Qui    item  cral    in    Turdellis 

^  Majores  Flamines]    Tres    tantum  Mercurius,maleiolus  appellabalur:  mo' 

fuere,  qui  majores  dicti,  Dialis,  Mar-  levoli  autem,  quod  in  nullius  tabernam 

tialis,  et  Quirinalis;  quos  Numa  Rex  spectahant.  Notabis  aiitem  locum  Ro- 

instituit  ;  reliqiii  processu  temporum  niap  Turdellos,  ciijus  nemo  alius  Ve- 

hisaddili:  nani  ad  quindecim  crevit  teriim  mentioiiem  facit.  .Jos.  Scal. 

eorum  numerus,  Minores  dicti  suiit.  Malevoli  Mercurii]  Has  lacunas  ita 

Inter  hos  maxim%  dignationis  erat  olim    expleverat    Scaliger.     Et    ita 

Dialis,    minimae    Pomonalis.      Vide  postea  in  sclicdis.    Mercurius  autem, 

'  Maximae  dignationis.'  Idem.  qui   in   niillius   tabernam    spectaret, 

''  Maledic....]    Praetcr  Hispaniae  malevolus  dictus  est,  qiiia  Dii  aspi- 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.    XI. 


377 


erat  in  TurdelHs   Mercurius  makvoli  "  etiam  cognomine 

appella6o?»r  :  malevoli  autem,  quod  in  nuUius  tabernara 

spectabat. 
Malevoli  Mercurii  signum,  id  est,  statuam,  appellabant, 

ideo  quod  in  nullius  tabernam  spectabat.  [Paul. 

Malleoli  ^  vocantur  non  solum  parvi  mallei,  sed  etiam  ii, 

qui  ad   incendium  faciendum  aptantur;    videlicet'*   ad 

similitudinem  priorum  dicti. 
Malluvium '  dicitur  quo  raanus  lavantur.     Mallu-  [Fest. 

viae,  quibus  manus  sunt  lotae :  pelluviae,  quibus  pedes. 
Malluvium  latum '"  in  coraraentariura ''  sacrorum  signifi- 

cat,  manus  qui  lavet,  a  quo  malluviae  dicuntur,  quibus 

manus  sunt  lauta?,  perinde  ut  quibus  pedes  pelluviae. 
Maltha"  dicitur  a  Gra^cis  pix  cum  cera  mixta.        [Paul. 


13  Eadem  Ed.  Malos  malevoli. 
Notas. 


Vide  inf.— 14  Vett.  libb.  scilicet.— 15  Vide 


NOTiE 


cientes  favere  putabantur,  ut  con- 
tra.  Porio  notabis  locum  Romae 
Turdellos  dictum,  ubi  Mercatores, 
ut  ad  Janum.  Nemo  enim  alius 
Veterum  ejus,  quod  sciam,  meminit. 
Dac. 

^  MalleoU]  Malleolorum  incendia- 
riorum  nientionem  facit  Nonius  ex 
Sisenna,  et  alii.  Dicebantur  Graece 
aarioxoi.  GIossaB  Hesychii  :  dffTto- 
Xos,  &YYOS  Trepupfpes,  ds  h  fyxeovrfs 
irlaffav,  koI  Biiov,  koX  ffTvirelov,  rjtpUffav 
Ka\  fvda  i<pepfTO,  fKaie  to  irpoffTvyxavov- 
Ttt.  e(TT4  Se  Kal  yevos  \iOov  koI  ^ripov  ^vXov 
Koi  nfTrtffffwtJifvov.  Ultima  exprimunt 
notionem  Malleoli.  Glossarium  : 
'  Malleolus,  ff(pvpa,  irvpeK^oXa.'  Jos. 
Scal. 

MaUeoli]  Parvi  mallei,  sive  ferrei, 
sive  lignei,  quibus  ferrum  et  alia 
tunduutur.  Sunt  etiam  Manipuli 
Spartei  forma  quadani  maliei  ligati 
et  pice  aut  sulphure  contacti,  qui  in- 
censi  aut  in  muros  aut  in  testudines 
jaciuntur.    Sisenna   Histor.  lib.  iv. 


'  De  quibus  partim  malleolos,  partim 
fasces  sarmentorum  iucensos  supra 
vallum  frequentes.'  Dac. 

»  Malluvium]  Malluviae  et  Pellu- 
vioe,  Graece  x^'P<^*'"'"''P'*)  '^"■^  iroSSviir- 
Tpa.  Jos,  Scal. 

Malluvium']  Mallavium  et  Malluviae 
vas  ubi  manus  lavantur,  quasi  manue' 
lucB,  seu  manuluvice,  Graecis  x«W'"'''- 
Tpa,  ut  Pelluvia,  ubi  pedes,  quasipc- 
deluoB,  seu  pedeluvia,  Grsecis  TroSJftir- 
Tpa.  Hoc  autem  ad  Veterum  morem 
respicit,  qui  non  manus  tantum,  sed 
etiam  pedes,  ante  et  post  coenam  la- 
vabant.  Dac. 

"'  Malluvium  latum]  Legerem :  Mal' 
luvium  latum  in  commentario  sacrorum 
signijicat  manus  ut  lavent.  Hoc  sen- 
su :  cum  malluvium  latum  erat,  hoc 
in  sacrorum  commentario  significa- 
bat,  ut  manus  lavarent.  Possis  etiam 
legere  qui  lavent.  Eodem  sensu.  Qui, 
id  est,  quo  pro  ubi.  Idem. 

n  Maltha]  Glossarium  :  '  Maltana, 
iriffffdKripov.'  Jos.  Scal. 


378 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Mamercus  °  praenomen  est  Oscum,  eo  quod  hi  Martem  Ma- 

mertem  appellant.'^ 
Mamers  p  Mamertis  facit,  id  est,  lingua  Osca  Mars  Martis  : 

unde  et  Mamertiui  in  Sicilia  dicti,  qui  Messanae  habi- 

tant. 
Mamertini 'i  appella^i  sunt  hac  de  causa :  cura  de     [Fest. 


16  Vett.  libb.  dicunt. 


NOTiE 


3Ialtha]  Ex  cera  et  pice  liquida  : 
unde  et  Glossario  exponitur  inca^- 
Krjpov,  Hesycllius,  fHfiaXayfXfVOV  Krjphv 
vocat,  Mollitaui  ceram.  A  fxaXdaaw, 
IxaKddaffoi,  unde  et  Latinuni  nonien 
Maltha.  Aiii  Maltiiam  desrribunt  ex 
pice  et  unguiue  sive  sevo  calce  nii- 
nutatim  superadjecta.  Vide  Palla- 
dium  lib.  i.  cap.  17.  et  Plin.  lib. 
XXXVI.  cap.  21.  Dac. 

°  3Iamcrcus]  A  Mamerte,  Mamer- 
cus,  ut  a  Marte,  Marcus.  Inde  Ma- 
inercus  jEmilius  Dictator  :  M.  vEmi- 
lius  Mamercus:  L.  vEmilins  Maraer- 
cus  Cos.  Idem. 

P  Mamers]  Sive  Oscorum  vocabu- 
lum  sit  3Iamers,  sive  Sabinorum,  ut 
vult  Varro,  certnin  est  cos  a  Grae- 
cis  sumsisse,  quibus  /xafjLeprls  dici- 
tiir,  Lycophron.  Pro  Mamers  dixere 
Mavers,  unde  JMnvors,  Slavortius.  Dac. 

1  31ameriini]  Ex  spatio  literarum, 
quaj  desunt,  scribi  potest  ita  :  3Ia- 
mertini  appellati  sunt  Messanenses  hac 
de  causa,  Siiut  aliii,  quee  divinare 
non  potiiinius:  sed  historiae  cognitio- 
nem  non  impediunt.  Vide  Strab.  lib. 
VI.   Ant.  Aug. 

Mamerlini]  Ita  Festus  :  3Iamertini 
appellali  sunt  a  Rlamerte  hac  de  causa. 
Deinde  infra  :  Cum  in  parte  ea  Sici- 
li(B  consedissenl ,  quce  Taurominia  dici- 
tur,  forte  parantibus  bello  cernere  Mes- 
nanensibus  au.Tilio  venerunt  ultro  :  eos- 
que  ah  hoste  liberarunt.  Itaque  provin- 
ciaks  ob  merilum  eorum,  ut  grutiam  re- 


ferrent,  et  in  suum  corpus,  communio- 
nemque  agrorum  invitarunt  eos,  et  no- 
men  acceperunt  unum,  ul  dicerentur 
3Iamertini.  Strabo  :  toitovtov  5'  eire- 
Kpdr-qffav  ol  MajxepTlvoi  irapa  toIs  Vlfff- 
ffr]vlois,  liffT  eV  fKfivovs  VTrijp^fv  t}  ir6\ts. 
Ka\ovffi  Se  Mafifprivovs  /uSAAoj'  EiravTiS 
avTovs,  Kal  Vleffffvviovs.  Scripsimus 
Tuurominia,  quia  piopius  ad  scriptu- 
ram  accedebat :  et  StraboTaupo^eviai' 
vocat.  Alioqni  scimus  adjectivum 
Taurominitannm.  Sailustiusin  vete- 
ribus  schedis:  '  Scylla  saxum  est  si- 
mile  formae  terebratap,  qua-  forte  in- 
lata  naiifragia  sorbens  gurgitibns  oc- 
cultis,  millia  sexaginta  Taurominita- 
na  ad  littora  traliit.'  Qua;  ad  ver- 
bum  Strabo  expressit :  AeiKfirrai  8e 
Kol  1]  XdpvfiSts  fiiKphv  irph  ttis  iroAeais  eV 
T&J  iropOfjLw,  ^ddos  i^aiffiov,  els  h  ai  ira- 
\l^(>otai  Tov  TropBfiov  KaTayovfftv  il<pvais 
TO  ffKd<f>r]  TpaxV^t^^fJteva  jueTa  ffvffTpo(pns, 
Ka\  Sivris  fieyd\r)S.  KaTarroOevTwv  St,  Koi 
Sta\v9(VTUv,  To  vavdyia  rrapaffvpeTat 
■Kphs  vi^va  rrjs  Tavpofievias,  V  Ka\ov- 
fftv  aTrh  ffvfxirrtifJiaTos  rovrov  Korrpiav, 
Jos.  Scal. 

Mamertini  appellali]  Itaad  verbum 
Schedae.  Infra  pro  Tauricana  qnidain 
habent  Tauromenia  ;  qiiod  ideni  est  : 
aTanro  enim  nionte  Tauricana  recle 
dici  potest,  ut  a  Tauromenio  urbe 
sive  flnvio  Tauromenia.  Porro  a  Fes- 
to  diversus  abit  Strabo,  qui  ait  lib. 
VI  :  Mamcrtinos  Campaniae  gentein 
Mcssanam     inhabil;ivissc,     adeoque 


DE    VKRBORUM    SIGNIFICATION  R    LIU.    XI.  379 

toto  Samnio  gravis  incidisset  pestilentia,  Sthenius  Met- 
tius  ejus  gentis  princeps,  convocata  civium  suorum  con- 
cione,  exposuit  se  vidisse  in  quiete  praecipientem  Apol- 
linem,  ut  si  vellent  eo  raalo  liberari,  ver  sacrum  vove- 
rent,  id  est,  quaecumque  vere  proximo  nata  essent,  im- 
molaturos  sibi.  Quo  facto  levatis  post  annum  vicesi- 
mum,  deinde  ejusdem  generis  incessit  pestilentia : 
rursum  itaque  consultus  Apollo,  respondit  non  esse  per- 
solutum  ab  iis  votum,  quod  homines  immolati  non 
essent ;  quos  si  expulissent,  certe  fore,  ut  ea  clade  libe- 
rarentur.  Itaque  ii  jussi  patria  decedere,  cum  in  parte 
ea  Sicilia  consedissent,  quae  ninic  Tauricana  dicitur, 
forte  parantibus  bello  cernere  Messanensibus  auxilio 
venerunt  ultro,  eosque  ab  hoste  Yiherarunt  '7  provinci- 
i\\es,  quod  ob  jneritum  '^  eorum,  ut  gratiam  referrent,  et 
in  suum  corpus,  communionemque  agrorum  invitarunt 
eos,  et  nomen  acceperunt  unum,  ut  dicerentur  Mamer- 
tini,  quod  conjectis  in  sortem  duodecim  Deorum  nomini- 
bus  Mamers  forte  exierat,  qui  lingua  Oscorum  Mars 
significatur :  cujus  historiae  auctor  est  Alfius  iibro  primo 
belli  Carthaginiensis. 

Maniilia'  turris  intra  Saburae  '9  regionem  a  MamiUo  nomen 
accepit. 

Mamiliorura '  familia  (progenita  fuit)  f  a  Mamilia  Tele- 


17  Ed.  Scal. '  forte  parantibus  laborantibus  heUo  nono.  Messanensibus  a.  v. 
u.  eosque  ab  eo  liberuiunL'  Vide  Notas.— 18  Ex  conjectura  alicujus  viri  docti 
notat  Scaliger  rh  meritinn  posse  emendari  exercitum. — 19  '  L.  ni.  Subura:  ha- 
bet  pro  Sabura.  Haec  Paiili  sunt.'  Ful.  Ursin.—\  Progenita  fuit.  Haec  re- 
jicienda  esse  nionet  Scal.  licet  in  omnibus  libris  reperta. 

NOTtE 

apud  Messanenses  invaluisse,  ut  sub  iis  datum  fuisset  quoties,  Thesaurus, 

suam  potestatem  urbem  redegerint,  vicesimus.    Nota  superadjecta  ut  il- 

civesque  ab  omnibus  Maniertini  po-  lius  syllahae  quantitas  appareret.  De 

tius  appeliarentur,  quam   Messanii.  vere  sacro  vide  '  ver  sacruni.'  Dac. 

Vide  et  Polyb.  qui   etiam   diversus  '  Mamilia   Turrisl    Vide   '  october 

abit.     Siipra  post  annum  vicensimum,  equus.'   Idem. 

legendum   vicesimum.     Is    enim    fuit  ^  ]>/a,„j;iorMm]  De  Octavo  Mamiiio 

scribarum  error  solenuis,  ut  quoticns,  Tusculano  Superbi  genero,  qui  Latini 

r/icnsawrus,  iJccns»nMSscribcreut,cum  nominis    princeps,   et    a  Telegonoj 


380 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


goni  filia,  quam  Tusculi  procreaverat,  quando  id  oppi- 
dum  ipse  condidisset.  " 

Mamphula'  appellatur  panis  Syriaci  genus,  quod,  ut  ait 
Verrius,  in  clibano  ante,  quam  percoquatur,  decidit  in 
carbones  cineremque,  cujus  meminit  Lucilius  :  Pistri- 
cem  validam  '  si  nummi  suppeditabunt,  Addas  ^  empleu- 
ron,  mamphulas  quae  sciat  omnes. 

Mamphur  ' "  appellatur  loro  circumvolutum  raediocris  lon- 


20  Vett.  libb.  est  appellatn. — 1  Ed.  Scal.  valida — 2  Qnidam  vir  doctus  in 
aiarg.  ed.  Scal.  conjicit  Addam  vel  ad  classem. — 3  Id.  in  ead.  conj.  Mimphnr. 


NOT^ 


Ulyssis  et  Circes  filio,  geniis  ducere 
dicebatar,  Liviiis  lib.  i.  Dionys.  lib. 
IV.  Primuscivis  Romanus  ex  hac  fa- 
railia  L.  Mamilius,  C.  Nautio,  L.  Mi- 
nucio  Coss.  Liv.  lib.  iii.  Vide  *  Oc- 
tober  equus.'  Ant.  Aug. 

Mamiliorum  familia^  Mamilia  gens 
Plebeia  fuit,  et  a  Mamilia  Telegoni 
filia  nomen  et  originem  traxisse  scrip- 
lores  fere  omnes  consentiunt.  Tele- 
gonus  autem  Uiyssis  et  Ciices  fiiius 
Tiisculum  in  Latio  condidit,  quod 
ideo  Circaeum  vocavit  Horat.  '  Ncc 
ut  superiii  villa  candens  Tiisculi  Cir- 
caea  tangat  moenia.'  Dac. 

'  Mampliula]  Ego  scio  in  Hebraeo- 
rum  commentariis  Manphul  esse  man- 
cipem  pistrinorum,  depravatum  a 
Graeco  novoiriiiKr}^.  Neque  dubito  quin 
Mamphula  in  traduces  Syriacie  lin- 
guae  ex  matrice  Graecia  propagata 
sit.  Sic  in  Uaniele  vetiistissimo 
scriptore  GraBCum  est  Psanterin  pro 
psalterio  :  sic  in  Paralipomenis,  seu 
Chronicis,  Rapsod.  irapa  rh  pa\pCj)Suv. 
Versus  Lucilii  ita  legito:  Pistricem 
validam  si  Tiummi  suppeditabunt,  Addus 
empleuron,  mamphulas  qua  sciat  omnes. 
Non  solum,  validam  dico,  sed,  quod 
magis  est,  (p.ir\evpov.  Jos.  Scal. 

Mamphula]  Genus  operis  pistorii. 


Versus  Lucilii :  Pistricem  validam  si 
7tummi  suppeditabunt,  AddasefiirKfvpov, 
mamphulas  qucB  sciat  omnes.  Hoc  est : 
'  Si  nummi  suppeditabunt  pistricem 
validam,  imnio  et,  quod  magis  est, 
fHirMvpov,  quae  sciat  omnigeneris 
mamphulas  condire,  efficere.'  Hunc 
locum  Lucilii  intellexit  Varro  lib.  iv. 
de'  L.  L.  '  Inde  pistor  vel  Lucjlii  pis- 
trina  et  pistrix.'  Nunc  illud  nego- 
tiiim  facessit,  nempe  quod  e  Verrio 
dicit  Festus  mamphulam  dictam  quod 
decidat  in  carbones;  et  sane  verisimilis 
Francisci  Junii  conjectura,  qui  cen- 
set  esse  a  verbo  Naphal,  id  est,  ca- 
dere.  Neque  ab  eo  dimovere  debet 
Scaliger,  qui  censet  Mamphulam  in 
Hebraeorum  commentariis  esse  nian- 
cipem  pistrinoriim,  ac,  ut  multa  alia 
Syriaca,  ita  hoc  a  Graeco  fonte  ve- 
nire,  puta  a  /jiovoirw^Tts,  nam  certum 
est  Mamphulam  hic  Lucilio  non  pis- 
tricem,  sed  opus  pistorium  signifi- 
care.  Praeterea,  ut  optime  Voss.  non 
pistriuorum  duntaxat,  sed  etiam  alio- 
riim  erant  monopolia,  adeoquc  in 
Hebraeorum  commentariis  mancipi- 
bus  pistrinorum  a  pistorio  hoc  opere 
INIaniphulis  nomen  fuisse  niagis  veri- 
simile  est.  Dac. 

"  Mumphur^    Quod  est   sucula   in 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    XI.  381 

gitudinis  lignum  rotunduni,  quod  circuraagunt  fabri  in 
operibus  tornandis. 

Mamurii  Veturii "  nomen  frequenter  in  cantibus  '^  Romani 
frequentabant  hac  de  causa.  Numa  Pompilio  regnante, 
e  coelo  cecidisse  fertur  ancile,  id  est,  scutum  breve,  quod 
ideo  sic  est  appellatum,  quia  ex  utroque  latere  erat  re- 
cisum,  ut  summum  infimumque  ejus  latus  ^  medio 
pateret ;  unaque  edita  vox,  omnium  potentissimam  fore 
civitatem,  quamdiu  id  in  ea  mansisset.  Itaque  facta 
sunt  ejusdem  generis  plura,  quibus  id  misceretur,  ne 
internosci  coeleste  posset  :  probatum  opus  est  raaxime 
Mamurii  Veturii  :  qui  praemii  loco  peliit,  ut  suum 
nomen  inter  carmina  Salii  canerent. 

Manalem  fontem  dici,  pro  eo,  quod  aqua  ex  co  [Pad  l. 
semper  manet. 


4  Quidara  vet.  lib.  apud  Scal.  carjninibus.—5  Ed.  Scal.  lalius. 


NOTiE 

machina    tractoria,    id   Mamphur  in  Ancile  dictiim,  quia  ex  utroque  la- 

torno.    Graecum  est  navvo(p6pov,  qnia  tere   erat  recisum,  ut  summum  infi- 

circumvolutum  habeat  lorum,  ut  col-  niumque  ejus  latus  medio  pateret,  id 

lura  monile,    quod  ixdvvov  et   vavvov  probatur    ex    Plntarcho,  qui  scribit 

vocant    Graeci.     Jos.   Scal.       Schol.  iuNuma;  o.yKvMa.  KaXovai  ^ia -rh  axn- 

Theocrit.  Idyl.  II.  jxivvov  rh  irfpirpa-  /J-a'  kvk\os  yap  ovk  tariVy  ou5«  aTroSfSw- 

xfl^LOV  KOff/xov,  rh  \iy6fXivov  ixavvaKi.ov.  (Tiv,  ws  ireATTj,  tV  TrepKpepeiav,  a\\'  e/c- 

'  Mannum  coUare  ornamentum,  dic-  rofi^vex^iypaixixrisf\iKoeidovs,fisalKi- 

tura  manuacion.'  Dac.  poToi  Kaix-nb.s  ex"'"'''»'  '<^«^  (rvveiTt(Trpe(pov 

"    Mamurii    Veturii]    Viri    nomen  (xai  T17  irvKvorriri  wphs  a\\ii\as  ayKv\ov 

proprium  niulti  faciunt,  quos  sequi-  t^  (rxVM-a  Troiovaiv.     Id  esf,  '  Ancilia 

tur  Festus.     Quidam  Mamurium  Ve-  vocantur  proptfr  figuram  ;  circulus 

turium   aiunt   esse   veterem    memo-  enini  non  est,  neque  exprimunt,  ut 

riara.     Varr.   lib.  v.    '  Itaque   Salii,  pelta,  orbicularem  figuram,  sed  ex- 

quicantantMamurium  Veturium,  sig-  cisa  in  modum  revolutae  lineae,  cujus 

nificani   veterem    memoriam.'      Sed  extremae  partes  iuflexae,  et  pariter 

Festo  potius  assentiar.     Noniinabant  densitate  altera  ad  alteram  conver- 

autem  Romani  Mamurium  Veturium  sae,  curvam  figurum  eflSciunt.'   Quod 

in  carmine  Saliari  boni  orainis  causa,  ut  facilius  intelligatur,  en  fibi  Ancilis 

ut  et  Luciam  Volumniam.    Ancilis  formam,  qualem  fuisse  conjicio. /'^■v 

historiam  plerique  scriptores  tradimt.  Idetn,                                              /  °  \ 

Quod  de  ejus  etymo  addit  Festus,  ^vw/' 


382 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Manalis  fons^^  appellatur  ab  auguribus  puteus  perennis  : 
neque  tamen  spiciendus^  videtur,  quia  flumen  id  spicia- 
tur,  quod  sua  sponte  in  amnem  influat.  [Fest. 

Manalem  lapidem  ^  putabant  esse  ostium  Orci,    [Paul. 


6  Vide  Notas.— 7  Ed,  Scal.  spiciendius. 


NOTiE 

y  fllanalis  fons]  Lorus  corruptissi 


niHs:  qui,  nisi  fallor,  ita  lestituen- 
dus :  Manalis  fons  appellalur  ab  augu- 
ribus  puteus  perennis :  neque  tamen  spe- 
cu,  inciliisve  cietur :  quia  flumen  id  au- 
spicafur,  qund  sua  sponte  in  amnem  in- 
fluit.  Ad  auspicandiim,  inquit,  flu- 
raina  non  prosunt,  qusp  ope  linmana, 
puta  specu,  inciliis  ducta  sunt :  sed 
quas  sponte  sua  in  amnem  inflnunt. 
Non  est  autem  dubiuin,  quin  loqua- 
tur  de  Peremni  aiispicio :  quod  di- 
cebatur,  quoties  quis  amnem,  aut 
aquam,  qiiae  ex  sacro  oritur,  auspi- 
cato  transit.  Ex  sacro,  boc  est,  ex 
capite  foutis.  Nam  capita  omnium 
fontium  sacra.  Contra  qua?  ex  cas- 
teliis  aut  dividiculis  derivatur,  non 
est  sacra.  Vide  in  '  Petronia.'  Non 
mediocriter  studiosos  juveriinus,  qui 
tam  utilein  lociim,  cuin  contineat  in 
se  egiegiam  antiquitatis  cognitionem, 
cmendavimus,  atqiie  illustravimus. 
Jos.  Scal. 

Manalisfons]  Locus  corruptissimus, 
qui  ex  restitutione  Scaligeri  ita  le- 
gendus:  Manalis  fons  appellatur  ab 
Auguribus  puteus  perennis,  neque  tamen 
specu  inciliisve  cietur,  quia  flumen  id 
auspicatur,  quod  sua  sponte  in  amnem 
influit.  Ad  auspicandum,  inquit,  flu- 
inina  nou  prosunt,  quae  ope  liumana, 
puta  specu,  inciliis  ducla  sunt,  sed 
quae  sponte  sua  in  amnem,  iioc  est, 
Tyberim  influunt ;  non  est  autem 
dubium,  (|uin  loquatur  de  Perenini 
auspicio,  quod  diccbatur  quoties  quis 
amneui,  aut   aquani,  quae  cx   sacro 


oritur,  anspicato  transibat.  Ex  sa- 
cro,  id  est,  ex  capite  fontis.  Nam 
capita  omnium  fontium  sacra.  '  Nunc 
ad  aquae  lene  caput  sacrae.'  Horat. 
Contra,  quae  ex  castellis  aut  dividi- 
cnlis  derivatur,  non  est  sacra.  Vide 
'  Petronia.'  Dac. 

^  Manalem  lapidem]  Fulgent.  Pla- 
ciades  de  locis  obsruris  :  '  Labeo,' 
inquit,  *  qui  disciplinas  Etruscas  Ta- 
getis  et  Baccbetidis  15.  voluminib. 
explauavit,  ita  ait :  '  Fibrae  jecoris 
sandaracei  coloris  dum  fiant,  maua- 
les  tunc  vereri  opus  est  petras,'  id 
est,  qnas  antiqni  solebant  in  mo- 
dum  cylindrorum  per  liinites  trahere 
pro  pluviae  commutanda  inopia.'j4H<. 
Aug. 

Manalem  lapidem]  Immo:  Manale 
putabant  esse  ostium  orci.  Ita  enim 
nulla  controversia  legendum.  Manal, 
seu  Manale  eleganter  ostium  maniuin. 
Inde  manale  sacrum  erat  sacrum 
Deoriim  nianiiim.  Varro  de  vita  po- 
puli  Romani  libro  li.  '  Urceolum, 
aquas  nianale  vocamus,  quod  eo  aqiia 
in  trullenm  eftnndatur:  unde  Mana- 
lis  lapis  appellatur  in  pontificalibus 
sacris,  qni  tunc  movetur,  cnm  pluviae 
exoptantnr.  Ita  apud  antiquissimos 
manale,  sacrum  vocari  qnis  non  no- 
verit,  unde  nomen  illius?'  Haec 
Vano:  ex  cnjus  verbis  noviinus'ma- 
nale  '  sacrum  etiam  significare,  cnm 
hic  etiam  ostiiim  inferorum  expona- 
tur  a  Festo.  Sed  de  eodem  ntrum- 
que  intelligere  non  diibito,  qnamvis 
diverse  ab  utroque  exponatur.    Lo- 


DE    VERBORUM    SIONIFICATION  E    LIB.    X 


383 


per  quod  animae  inferorum  ad  superos  manarent,  qui 
dicuntur  manes.  Manalem  etiam''  lapidem  vocabant 
petram  quandara,  quoe  erat  extra  portam  Capenam 
juxta  ^dem  Martis,  quam,  cum  propter  nimiam  siccita- 
tem  in  urbem  protraherent,^  insequebatur  pluvia  statira : 
eumque,  quod  aquas  manaret,  manalem  lapidem  dixere. 
Manare ""  dicitur,  cum  humor  ex  integro,  sed  non  solido 


8  '  L.  m.  pertraherent :  qnod  rectius  est  qiiam  protraherent.'  Fiil.  Ursin. 


cus  liic  Varronis  egregius,  quem  pro- 
duxinuis,  corruptissimus  extat  apud 
Nonium :  et  confusus  cum  altero 
ejusdem  auctoris,  qiii  priore  loco  ci- 
tatur.  Nam  ita  legitur  apud  No- 
ninm,  ubi  explicat  quid  sit  Trulleum  : 
*  non  quae  luxuriae  causa  esse  parata  : 
ejus  urceolum  aquae  manalem  voca- 
Hius.'  Legendum  enim :  non  quee 
luxurice  caussa  essent  parata:  et  ii. 
Vrceolum,  aquce  manale  vocamus,  &)X. 
Sed  fallitur  Varro  in  etyuiologiis,  et 
saepe,  etiam  aliqnando  priidens  sci- 
ens.  Nam  non  a  manando,  sed  a  7na- 
nibus  dictum :  estque  id  vas,  quod 
postea  aquimanile  vocatum :  ut  li- 
brale  et  librile  utrunique  dicebatur. 
Glossarium  :  '  Aquimanile,  xepft^ov.' 
Distortius,  in  Pandectis  Florenti- 
nis  lib.  III.  de  supell.  leg.  Aquiminale. 
Jos.  Scal. 

Manalem  lapidem']  Non  a  manando, 
ut  putat  Pauliis,  sed  a  Diis  Manibus. 
Et  non  male  forsan  Scaligcr,  qui  le- 
git :  Manale  putabant  esse  ostium  Orci. 
Manal,  seu,  manale  eleganter  ostium 
manium  :  ut '  manale  sacruni,'  sacrum 
Deorum  Manium  :  tainen  niliil  mu- 
tandum.   Dac. 

a  Manalem  etiain}  Fulgentius  :  '  La- 
beo,  qui  disciplinas  Etruscas  Tage- 
tis  et  Bacidis  quindecim  voluraini- 
busexplicavit,ita  scribit :' '  Fibrae  jo- 
cinoris  sandaracei  colorls  dum  fuant, 
manales  tnnc  verrere   opus  est  pe- 


NOT:E 

tras.' '  Dtinde  Fulgentius  explicat : 
'  hoc  est,'  inquit,  '  quas  antiqui  sole- 
bant  in  niodum  cylindrorum  per  li- 
mites  trahere  pro  pluviae  commutan- 
da  inopia.'  Jos.  Scal. 

^  Matiare]  Festus  videtur  amanaw- 
f/o  dedncere  marie:  postea  a  mature, 
unde  Matuta  dicta  est.  Alio  loco  a 
Diis  manibus :  sive  quod  mana  bona 
dicerentur  :  unde  Matuta,  et  matura 
dicnntur.  Varro  lib.  v.  '  Diei  prin- 
cipiiim  mane,  quod  tum  manet  dies 
ab  oriente :  nisi  potius  quod  bonum 
antiqui  dicebant  manum.'  Vide  '  Ma- 
ter  Matuta.'  Ant.  Aug. 

3Ianare'\  De  eo  dicitur,  quod  ex 
integro  liquido  fluit  a  Graeco  fi.avhv, 
quod  liquidum  et  rarum  significat. 
Alii  deducunt  a  vZna  qnod  xei^Maj  h"' 
ixa,  fluxum,  interpretatur  Hesych. 
Dac. 

Manare]  Supple  ita :  Manare  solem 
solilos  esse  antiquos  dicere  ait,  cum  solis 
orientis  radii  splendorem  jacere  ccepis- 
sent :  atque  ideo  primum  diei  tempus 
mane  dictum  :  quamvis  magis  id  dicitur, 
quod  manum  bonum  dicebant :  unde  est 
malure:  quod  id  bonum,  quod  mattirum: 
unde  et  Matuta  dicitur.  Quod  Festus 
dicit  ait,  intelligit  de  Verrio,  ut 
saepe.  Jos.  Scal. 

Manare  solem]  Idem  Varr.  lib.  v. 
'  Diei  principiiim  mane,  quod  tum 
nianat  dies  ab  Oriente,  nisi  potius, 
quod  bonum  antiqui  dicebant  manum. 


384  SEXTl    POMVVAl    FESTI 

nimis  per  minimas  suas  partes  erumpit :  quod  ex  Graeco 
trahitur  :  quia  illi  non  satis  solidura  ju,avov  dicunt. 

Manare  solem  antiqui  dicebant,  cum  solis  orientis  radii 
splendorem  jacere  coepissent,  a  quo  dictum  putabant 
mane.  Alii  dictum  mane  putabant  ab  eo,  quod  manum 
bonum  dicebant. 

Manare  solem  tunc  solitos  esse  antiquos  dicere,  ait  [Fest. 
Verrius,  cum  solis  orientis  radii  splendorem  jacere  capis- 
sent :  atque  ideo  primum  diei  tempus,  mane  dictum,  quam- 
vis  magis  id  dicitur,^  quod  manum  bonum  dicehant  a  mane, 
id  est,  a  mature  :  quod  id  honum  est,  quod  maturum  est : 
unde  et  mutata  dic^a  quoque  videtur  maler. 

Mane  a  Diis  manibus''  dixerunt,  nam  mana'°  bona  [Paul. 
dicitur  :  unde  et  mater  matura,  et  poma  matura. 

Manceps"^  dicitur,  quod  manu  capiatur.  "  Manceps  dici- 
tur,  qui  quid  a  populo  emit,  conducitve,  quia  manu  sub- 
lata  significat  se  auctorem  emptionis  esse  :  qui  idem 
praes  dicitur,  quia  tam  debet  pra^stare  quod  promisit, 
quam  is,  qui  pro  eo  praes  factus.'* 


9  Ed,  Scal.  ad  dicitur.—\0  Vet.  Vih.  mama.—U  Legendum  monent  Scal. 
Dac.  capiat.—\2  Ed.  Scal.  yraslare  populo  q.  p.  q.  i.  q.  p.  e.  p.  /actus  cst:  quae 
legenda  nionet  Dac.  ut  viri  docti,   quam  is  pro  qito  pras  fuctus  est. 

not.t: 

Ad  cujusmodi  religioneni  Gia?ci,cum  NonncLencotheanominata  aGraecis, 

lumen   affertur,    solent    dicere    (pws  Matuta  liabetur  a  nostris  ?'   A  vmnus 

ayaddv.'     Alii    a   diis  manibus.    Sed  etiam  maturus,  quasi  manurus.     Etsi 

verosimilius  est  a  manus  dici,  lioc  est,  quidam    a    mando,    quasi    mandurus. 

bonus,  clarus,  lucidus.     Ita  Macrob.  Idem. 

lib.   I.   Saturn.    cap.   3.    et    Servius  ^  Manceps']    Lege,   manceps  dicitur 

iEneid.  lib.  III.   '  Manare  '  autem  so-  quod  manu  capiat ;   est   autem  quasi 

lem,quia  Veteres  luci  et  igni  fluorem  manuceps,  quia  manu  sublata  se  plu- 

adtribuebant,  ut    alibi    dictum    est.  ris  esse  licitatum  significabat.     Sub- 

£tac.  lata  enini  nianu  vel  digito  licitationes 

b  Mane  a  Diis  manibus']  Vide  supra  fiebant.    Cicer.  iii.  in  Verr.  '  Accur- 

'  manare  solcm.'     A  manus  dicta  ma-  runt  tamen  tutores  ad  tempus,  digi- 

ter  matuta;  quasi  manuta,  converso  n  tum  tollit  Junius  patruus.'     Qua;  in 

in   t,  matuta.     Qn»  fuil  Ino  Cadmi  fiue  posita,  sic  legenda  sunt,  quam  is 

filia,  Leucothea  a  Graecis  dicta.     Ci-  pro  quo  pras  factus  est :  ut  viri  docli. 

cer.  I.  TuscuI.  'Quid  Ino  CadmifiUa?  Dac. 


DE    VERUORUM    SIGN  JFIGATlON  K    LI15.    XI. 


385 


Muncini  fana''''  appellabantur,  quod  Mancinus  habuit 
insigneni  clomum,  quse  publicata  est  eo  interfecto.'* 

Manducus,  ^  effigies  in  pompa  antiquorum  inter  ceteras 
ridiculas  formidolosasque  ire  solebat,'^  magnis  malis,  ac 
late  dehiscens,  et  ingentem  dentibus  sonitum  faciens,  de 
qua  Plautus  ait  in  Radente :  Quid  si  aliquo  ad  ludos 
me  pro  manduco  locem  1  Quapropter  ?  clare  "^  crepito 
dentibus. 

Manes  Dii  ^  ab  Auguribus  invocantur  :  quod  hi  per  [Fest. 


13  Legendum  monent  Scal.  Dac.  BJancini  Tifata:  ut  vet.  ed.— 14  Qnidam 
vet.  lib.  aptui  Scal.  interempto.  Vide  Notas. — 15  '  L.  iii.  Manduci  effigies 
in  pninpa  anliquorum  inter  ceteras  ridiculns,fnrmidolosasque  resiresoUbat,'  Fulv. 
Ursin. — 16  In  loco  Plauti  quiciam  lib.  Quia  pol  ctare. 


NOTiE 


'^  Mancinifana]  Vetus  editio,  3Ian- 
cini  Tifata.  Quare  ergo  mutatum 
est?  Tifata  snnX.  iliceta.  Ita  ergo  in 
suas  sedes,  unde  vi  dejecta  erat  haec 
vox,  restitui  jubeo.  Jos.  Scal. 

Mancinifana]  Lege:  ManciniTifa' 
ta.  Sic  supra  pro  Curii  fana  restitui 
Curii  Tifala.  Tifata  sunt  Iliceta. 
Hsec  autem  potentes  domos  niaxime 
commendabant.  Hovat.  Od.  10.  lib. 
UI.  '  Audis  quo  strepitu  janua,  quo 
nemus  Inter  pulcra  situni  tecla  re- 
inugiat  Ventis?'  Quem  locum  uti- 
nam  ne  at»igisset  vir  elegantissimns 
Tan.  Fab.  qui  rescribendum  esse  con- 
tendit  queis  nemus.  Nempe  queis  ven- 
tis.  Nam  sic  loci  venustas  perit,  et 
sonat  aliquid  qnod  eruiJitas  aures 
vulnerat.  Hujus  loci  e^rjs  eiat :  '  Au- 
dis  qno  strepitu  janua,  quo  strepitu 
nemus  reniugiat  ventis.'  Ita  ut  stre- 
pitu  et  remugiat  ventis  repetiintur 
UTrb  K0I.VOV.  Atque  id  ego  quidem  eo 
libenter  et  studiose  moueo,  ut  a  quo 
vulnus,  ab  eodera  remedium  etiam 
videatur  allatum.  Niliil  enini  in  hisce 
literis  delicatioribus  possum,  si  pos- 
sum  aliquid,quod  non  viro  illi  acutis- 
simo  meique  amantissimo  acceptum 
debeat  referri.  Dac. 


e  Manducus]  Liber  antiquus  Fulvii 
Ursini,  manduci  effigies.  Locus  Plau- 
ti  Rudent.  ii.  0.  '  Ch.  Qnid  si  aliquo 
ad  ludos  nie  pro  nianduco  locem  f 
LaI  Quapropter?  Ch.  Quia  polclare 
crepito  dentibus.'  Hunc  ixopfi.o\v- 
Kilov  Graeci  vocant.  De  eo  intelli- 
gendus  hic  locus  Juvenalis  Sat.  iii. 
'  tandemque  redit  ad  pulpita  notum 
Exodium,  cuni  personae  pallentis 
liiatum  In  greniio  matris  formidat 
rusticus  infans.'  Vide  '  Citeria'  et 
'  Petreia.'  Idem. 

f  Manes  Dii]  Festi  verba  mutila  ex 
Pauli  epitome  sarciri  possunt  paucis 
excepti?.  Ant.  Aug. 

Manes  Dii]  Manes  a  inano,  i. e. bono ; 
quod  boni  sint.  Aiii  per  antiphrasim 
quia  immanes.  Prior  sententiae  favet, 
quod  ii  Graicis  xpflcToi :  i.  honi  dicti 
sunt.  Et  manes  lingua  Sacrorum  pro 
mani,  ut  '  sacres '  pro  '  sacri,'  '  pa- 
trimes,'  '  matrimes,'  pro  '  patrimi,' 
'matrimi,'  et  alia  mnlta.  Porro  qui 
proprie  Blanes  dicti  fuerint  niagna 
inter  cruditos  quaestio  fuit ;  aliis  alia 
existimantibus.  Ue  iis  inulta  Plato, 
Plotinus,  Porphyrius,  Proclus,  Apu- 
leius,  &c.  Notandum  autem  illud 
Melae  lib.  i.  '  Augilaj,'  inquir,  *  Ma- 


Dclph.  el  Var.  Clas. 


Pomp.  Fest. 


2  B 


386 


SEXTI    POMPEII    FESTl 


omnia  astheria  teirenaque  ma««re  credebnntur.  Item  D'u 
5?/peri  atque  inferi  dicebantur  :  quos  ideo  invocabant  Au- 
gures  quod  hi  existimabantur  favere  vitcc  hominis. 

Manes  Dii  ab  Auguribus  vocabantur,  quod  eos  [Paul. 
per  omnia  manare  credebant,  eosque  Deos  superos  atque 
inferos  dicebant. 

Manuos'^s  jn  carminibus  saliaribus  ^^j^lius  Stilo '^  signifi- 


17  Conjicit  Dac.  Majies  vel  Manos:  sed  nihil 
Vius  vel  Ateius. 


rmat.— IS  Vef.  Wh.  Aure- 


NOTyE 


nes  tantum  Deos  putant,  per  eos 
ilejerant,  eos  ut  oracnla  consulunt, 
precati  quje  vohint ;  ubi  tumulis  incu- 
buere,  pro  responsis  ferunt  somnia.' 
Quae  verba,  ex  Herodoto  fere  tran- 
scripta,  ab  eodem  Herortoto  lucem 
capient,  qui  in  Meipomene,  ubi  de 
Nazamonibus,  ita  scribit:  'Ofj.vvov<n 
fj.fv  rohs  napa.  a^piffi  &vSpas  StKaiordrovs 
Kal  apicrrovs  \eyofx.fvovs  yevfadai  rov- 
rovs,  ruv  rv/xpuv aTrrSfievoi'  fiavrtvovrai 
5e  iirl  ruv  irpoySvujv  (poirtovrfs  ra  (riifi.a- 
To,  Koi  Karev^dfj.evoL  iwiKaraKotfiewvrai, 
rh  S'  hv  iSoifv  tv  rrj  o\l/fi,  rovrcf  xpuvrai. 
Leg.  rovrujv  ruv  rvfifiwv,  &c.  'Pcr 
defunctos,  qui  justissimi  atque  optimi 
apnd  illos  fuisse  dicuntur,  jurant,  il- 
lorum  sepulcra  tangenles  :  divinant  ad 
siiorum  accedentes  monumenta,  et 
illic,  ubi  preces  peregerunt,  indor- 
miunt,  ubi  quodcumque  per  quieteni 
insomnium  viderunt,  eo  utuntur.'  Ut 
vides,  Mela  manes  vocavit,  quos  He- 
rodotus  justissimos  atque  optimos  vi- 
ta  defunctos.  Qui  viriquoniam  in  in- 
ferisdegere  putabantur,  inde  Plinius, 
cum  haec  a  Mela  accepisset,  sic  mu- 
tavit,  Augila  inferos  tantum  colunt. 
Et  post  Plinium  Solinus,  AugilcE  vero 
solos  colunt  inferos.  Ita  enim  et  Pli- 
nius  et  Solinus  interpretandi :  sed 
qui  vere  Mancs  fucrint  omnium  opti- 
me  intellexit  ilUistr.  Huetins,  qui  in 
(ioctiss,  suis  in  Origenem  observatio- 


nibus  ostendit  vetustissimos  Chal- 
daeos  et  ^gyptios  astrologos  fortunai 
sortem  Lunae  tribuisse,  ut  deemonis 
sortem  Soli,  huic  res  ad  animum  per- 
tinentes,  illi  res  corporeas  curas  esse 
existimantes.  Inde  Vettius  Valens 
lib.  IV.  Anthol.  cap.  5.  docet  Lunam 
esse  fortunam  in  potestate  habenteni 
corpus  et  spiritum,  Solem  vero  esse 
mentem  et  daemonem  animas  ad  res 
gerendas  excitantem  et  moventem. 
Inde  Sol,  qui  mens  est,  et  genins,  sivc 
da;mon,  ut  vertunt  lxx.  Interpretes, 
Hebritis  meni  dictus,  nt  in  illo  Isaiae : 
'  et  impletis  meni  libamen  ;'  et  ut  est 
apud  Origenem  Xarpfvovrfs  fi.r)v\,  ex 
origine  mann,  id  est  numerarc:  quia 
Sol  temporibus  numerandis  et  divi- 
dendis  privest.  Atqui  sors  daemonis 
seu  gcnii,  '  cujus  in  tutela  ut  quisque 
natus  est,  vivit,'  ut  ait  Censorinus. 
Et  'natale  comes  qui  temperat  as- 
trum,'  nt  loquitur  Horatius,  tribue- 
batur  Soli  ab  aniiquis  astronomicae 
disciplinae  magistris,  et  Sol  ipsc  Dae- 
mon  appellabatur.  Macrob.  lib.  i.  Sa- 
turn.  c.  19.  Quemadmodnni  autem 
in  illo  Isaia:  cap.LXV.vs.  ll.'Quipo- 
nitis  mensam  Gad,'  (lxx.  Interpre- 
tes  rfi  rvxr),)  '  et  impletis  meni  liba- 
men,'  pro  Luna  sortem  ipsi  tributam, 
fortunam  nimirum,  propheta  expres- 
sit ;  ita  ad  signiticandum  Solem,  sor- 
tem  Soli  deputatam,  Daeniouem  sci- 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    XI. 


387 


care  ait  bonos,  et  inferi  Dii  '9  manes  pro  bonis  dicuntur  a 
suppliciter  eos  venerantibus,  propter  metum  mortis ;  ut 
iramanes  quoque  pro  valde  non  bonis  dicuntur. 

Maniae''  turpes,  deformesque  personee.  Manias  [Fest. 
^lius  Stilo  dici  ait"  ficta  quaedara  ex  farina  in  hominum 
figuras,  quia  turpes  tiant,  quas  alii  maniolas  appellant.» 
Manias  autem,  quas  nutrices  minitantur  pueris  parvulis, 
esse  larvas,  id  est,  manes,  quos  Deos  Deasque  putabant, 
quosque  ab  inferis  ad  superos  emanare  credebant,  ut 
Mania  est  eorum  avia,  materve.  Sunt  enim  utriusque 
opinionis  auctores. 

Manius'  agrum^  Nemorensem  Dianae  consecravit,  a  quo 


19  Qnidam  vet.  lib.  in/eri  unile  dii,— 20  Al.  dicnnt. 
agrum  Vett.  edd.  JEgerius.     Vide  Notas. 


■1  Al.  vocant. — 2  Pro 


NOT^ 


licet,  seu  meni,  notavit.  Adeoqiie  ex 
meni  Hebiaico  prodiit  Grsccuiii  meni 
Dijemon,  seii  geiiius,  qui  et  Sol,  unde 
IJ-Wfs,  /Eolice  (Jia.vfs,  iiinc  Latini  manes, 
qui  et  Genii.  Serv.  vi.  yllneid.  '  Ergo 
luanes  genios  dicitquoscum  vita  sor- 
timur.'  Dac. 

s  ManMos]  Forsan  legendum  vel 
manes,  vel  manos:  nam  manis  dicebant 
pro  manus;  a  quo  immanis.  In  car- 
niine  saliari  est  '  Cerus  nianus,'  i.  e. 
'  Creator  bonus,'  '  bonus  genius.' 
Quod  Iiic  forsan  alludit  Festus.  Nihil 
lameu  affirmo,  nam  inanuus  dici  qui- 
dem  potuit.  Idem. 

h  ManieE]  Non  solum  terriculamen- 
ta  infantium,  sed  et  lactentium  Deos 
praesides  ita  vocabant.  Itaqiie  et 
Varro  '  Cuninam'  et  '  Ruminam'  in- 
ter  Manias  censet.  Ciijiis  litpc  ver- 
ba :  'Cato  de  liberis  educandis :  Hisce 
INIaniabus  lacte  fit.non  vino:  Cuninae, 
proptercunas:  Ruminae,  propter  ru- 
mam,'  &c.  Male  apud  Nonium  ma- 
nibus.  J<os.  Scal. 

Mani<e~\  Figur^e  quadam  ex  farina 


a  nutricibus  fictae,  ut  terriculamenta 
infantibus  objicerent,  maniw  dictae  a 
Mania,  Deorum  manium  matre  vel 
avia.  Glossae  Isidori, '  Maniee  formi- 
dinum  imagines.'  Erant  et  Manizp, 
Deae  lactentium  prtEsides  :  itaque 
Varro  Cuninam  et  Rnminam  inter 
Manias  recenset  ex  Catone  Iiis  ver- 
bis :  '  Cato  de  liberis  educandis :  hisce 
Maniabus  lacte  fit,  non  vino  ;  Cuninaa 
propter  cunas,  Ruminae  propter  Ru- 
mam,  id  est,  prisco  vocabulo  mam- 
mam.'  Quod  infra  legitur.  Id  est, 
7nanes  quos,  paulo  aliter  in  sched.  '  Id 
est,  manes  Deos  Deasque,  qui  aut  ab 
inferis  ad  superos  manant,  aut  Ma- 
nia  est  eorum  avia  materna,  sunt 
enim,'  &c.  Dac, 

'  MaJiius]  Et  hacc  quoqne  male  ae- 
cepta  sunt,  non  a  Paiilo,  sed  ab  infe- 
rioris  aetatis  hominibus  barbaris.  In 
veteribus  enim  editionibus  legitur, 
Manius  /Egerius  Nemorensem  Diance 
cimsecravit.  Ego  lego,  Manius  AgC' 
rius  Nemorensem  Dianam  consecravit. 
Hic  consecravit  est,  a^bidpmuTOj  signum 


388 


SEXTI    POMPEII    FESTl 


nmiti  et  clari  viri  orti  sunt,  et  per  multos  annos  fuernnt. 


3  Asinius  ed.  Scal. 


in  CDJiis  marg.  vir  qiudani  doct.  conj.  Sinnius. 


NOTyE 

Notiun  est  Nemoren-      mum  potnisset  anferre,  niODomacliia 


Dianee  posiiit 

sem  Dianam  Aricinam  dioi :  et  regem 

Nemorensem  ejiis  sarerdotem.   Jos. 

Scal. 

3fan>)(s}  Sohedae,  Maniits  Egeri . . . 
Memorem.  Vett.  Edd.  Manius  JEge- 
rius  Nem.  Sfc.  Logen.iiim  Manitts  A- 
geriiis  Nemorensem  Diannm  consecravit. 
Et  ita  optime  Scaiicier.  Consecravit 
est,  o^iSpvcaTo,  signiim  Dianae  posuit. 
Notiim  est  Nemorensem  Dianam  A- 
ricinam  dici,  Pt  regem  Nemorensem 
ejiis  Sarerdotem.  Sneton.  Caliijiil. 
cap.  35.  '  Neniorensi  regi,  qiioii  mul- 
tos  jam  annos  potiretiir  sacerdotio, 
validioreni  adversarium  snbornavit.' 
Nemorensis  Dianfe  uemus  et  ritinn 
descriljit  Strab.  lib.  v.  Cujiis  lociim, 
qiiia  male  ab  interpretibns  acceptus 
est,  ego  sic  verto  :  *  Diaiiiiim  autem 
qiiod  vocant  neniiis,  in  sinistra  pnrte 
viae  est,  qnaex  Aricia  ad  fanmn  Dia- 
nse  Aricinae  conscenditur.  Ibiqne 
Dianae  Taiiricae  signiim  consecratuin 
feriint.  Nam  et  Rarbaricns  et  Scy- 
thicus  mos  apud  illiid  fanum  obtinet. 
Pcrfnga  enini  il)i  constitiiitnr  sacer- 
dos,  qui  sacerdotem  priorem  sua  trii- 
cidaverit  manu,  strictoque  semper 
gladio  est,  insultns  timens,  ad  eos 
propulsandos  paratus.'  Pleniiis,  sed 
paulo  aliter,  de  eadem  re  Servins  vi. 
/Eneid.  '  Orestes,'  inquit,  '  poi-t  oc- 
cisum  regein  Thoantem  in  regione 
Taurica,  cum  sorore  Iphigenia,  ut  sn- 
pra  diximus  f'"git,  et  Dianae  siniula- 
crum  iiide  sublatum  liand  longe  ab 
Aricia  coUocavit.  In  hiijiis  templo, 
post  miitatnm  ritnra  sacrificionim, 
fiiit  arborquaedamde  qiia  infringi  ra- 
mnm  non  licebat:  dabatiir  aiitcm  fii- 
gitivis  potestas,  ut  si  quis  exiiide  ra- 


cnm  fiigitivo  templi  sacerdote  dimi- 
caret ;  nain  fugitivns  iiiic  crat  sacer- 
dos  ad  pristina»  imagiuem  fuga».  Di- 
micandi  autem  dabaturfariiltas,quasi 
ad  pristini  sacrificii  reparationem.' 
Haec  Servius.  Hunc  morem  tangit. 
Ovid.  lib.  I.  de  arte:  '  Ecce  siiburba- 
na?  templum  Nemorale  Bian.i\  Par- 
taque  per  gladios  regna  nocente  ma- 
nu.'  Inde  satis  liquet  Latinos  Ari- 
cinae  DianaeTempIum  vncasse  Nemiis, 
et  ipsam  Dinnam  Nemorenscm.  Atqiii 
apud  Strabonem  ita  loctim  accepe- 
rnnt  interpretes,  quasi  de  Dianae  Syl- 
va;  itaeniin  interpretati  siint:  Diance 
quod  vocant  nemus:  cnm  potiiis  vertere 
debuissent  Dianium,  sive  Diancc  tem- 
■plum,  quod  vocant  Nemus.  Qnod  etSal- 
masio  video  in  mentem  venisse.  Qiii 
et  in  verbisStrabonisjprodi/ajSa^x/oiririv 
els Ti]s'ApiKiu-ns ifphu,  lecte  emenilavit, 
avafiatvovffvs.  Trjs  5e  'ApiKiV7]s  rh  itpSv. 
Qiiare  sic  vertendum:  '  Dianium  au- 
tem,  quod  vocant  npmiis,  in  sinistra 
parte  vi«  est  qna  ex  Aricia  conscen- 
ditur.  Estque  Dianae  Aricinae  tem- 
plum.'  Strabo  enim  Iiis  verbis  expli- 
cat  vocem  'ApTefjiLaiov,  Dianium,  id 
est,  Dianae  templiim,  Jkc.  Ego  olim 
exisiimaveram  alteram  lectionein 
stare  posse,  sed  de  alio  qnodam  fano 
Dianae  verba  illa  intelligenda,  quasi 
dixisset  Strabo,  Nemus  illud,  sive 
tpmpliim  Diana'  Nemorensis,  esse  in 
sinistra  parte  vi.e,  qua  ad  fanum  alind 
pjiisdemDianapconscendebafur,qiind 
faniim  ad  dextram  ejiisdem  viae  si- 
tum  fiierit.  Niinc  vero  Salmasii  con- 
jecturam  unice  amplector.  Dac. 

^  Multi  Manii  Aricice]  Hoc  est,  iit 
interpretatur  Festiis,  multi  clari  viri 


I)E   VEIIBORUM    S!GNlF!C.\TIONE    LUi. 


XI. 


389. 


pito  longe  aliter  sentit  :  ait  enim  tnrpes  et  ddbrmes  sig- 
nificari :  quia  manifie  dicuntur  deformes  personoe,  et  Ari- 
ciee  geniis  panis  tieri,  quod  manici  appellatur.+ 

Manius'  prasuomeii  dictum  est  ab  eo,  quod  mane  [P.^UL. 
quis  initio  natus  sit :  ut  Lucius,  qui  luce. 

Manliaj  gentis"  patriciae  decreto  nerao  ex  ea  Marcus  ap- 
peilatur,  quod  M.  Manlius,  qui  Capitolium  a  Gallis  de- 
fenderat,  cum  regnum  affectasset,  damnatus,  necatusque 
est. 

Mansucium,^ "  edacem,  a  mandendo  scilicet. 

Mansues"  pro  mansuetus. 

JMansnes  pro  inansuetus  dixit  M.  Cato  in  epistola  [Fest. 
ad  . .  .mansues  ad 

MansuetumP  ad  manum  venire  suetum :  alli  aiunt  mansue- 


4  Legemlum   monet  Uac.  qui  manici  panes  uppellantur.    In  ed.  Scal.  extat 
quod  amici  appdlantur. — 5   Al.  Mansucuin. 


NO' 
ac  fortes  Aiiciae,  vel,  ut  Asinus  Ca- 
pito,  muiti  viri  turpes  et  deformes, 
quasi  niaiiisp,  figurvc  lieformes.  Festi 
esplicatio  nou  polest  ei  (iisplicere, 
qui  nieminerit  sacerdotiuni  Arcina: 
DiancB  sola  virfute  potuisse  parari  et 
consi-rvari.  Sed  Ateii  Capitonis  sen- 
tenliam  juval  liic  locus  1'ersii  Sat.  vi. 
'  accedoBovillas,  Clivumque  ad  Vir- 
bi  :  priEsto  est  mihi  Manius  li^Eres. 
Progeuies  terree  !'  Nam  cum  de  clivo 
AricLiio  loquatur,  Maninm  potius, 
qnain  alium  noniinavit.  Ibi  eliam 
vetus  iiiterpres  :  '  Maninni  dicit  de- 
formem  et  ignotum  ho!i)inem,  eo  quod 
Miiniae  dicuntur  indecoii  vultus  per- 
sonae,  quibus  piieri  terrentur.'  Idem. 

'  Blanius]  Verbiiin  iuitio  videtur 
adjectum.  Varro  lib.  vm.  '  Forsitan 
ab  eo,  qui  niane  natus  diceretur,  ut 
is  Manius  csset,  ut  qui  luei,  Lucius.' 
Ful.  Ursin. 

™  Manliis  gentis']  Vide  Liviiim  lib. 
VI.  et  Dionem  lib.  Li.  Inde  Piluso- 
nius  apud  Geliium  lib.  ix.   cap.  2. 


'  Simili  antem,'  inqiiit,  'exemploex 
contraria  specie  aiitiquos  Roiuano- 
nim  audio  privnoiiiina  patricionim 
qiiorumdam  inaie  de  republica  meri- 
toiiim,  et  ol)  eam  caiisaiii  capite  dam- 
liatorum,  censuissf ,  iie  cui  cjusden» 
geutis  patricio  inderenlur,  iit  voca- 
bula  quoqiie  corum  defamata  atqiie 
demoriua  cum  ipsis  videreatur.' 
Duc. 

n  Mansucimn']  Al.  Mansucum,  pro 
manducuvi,  d  mutato  in  s,  qnod  laris- 
simum  est.  Manducus  et  manduco  edax, 
a  mandendo  vcl  manducundo,  In  Atel- 
laua  Pompouii :  '  Maguus  nianducus 
camelus  cantherius.'  Idem. 

o  Mansues]  Plaut.  Asin.  i.  2.  '  Red- 
damego  te,  ex  fera,fame  mansueteni, 
me  specta  modo.'  Llcm. 

Mansues  pro  munsuettis]  In  verbis 
Catouis  eruendis  nihil  jiivant  scueda. 
Idem. 

p  Mansuetum]  Proprie  de  feris  di- 
citur,  qua^  mannm  patiuntiir,  quasi 
manu,  i.  luanui,  suetuiu.  Idem. 


390 


SEXTI    POMPEIl    FESTI 


tum  dictum,  neque  ex  misericordia  moestum,  neque  ex 

crudelitate  ssevum,  sed  modestia  temperatum.       [Paul. 
Mantare,''  saspe  manere.   Caecilius  in  epistola :  Jam  [Fkst. 

ore  adeo  manta.     Jam  hoc  vide  caecus  . . .  animura   ad- 

ventus  angit.^ 
Manticularia"^  dicuntur  ea,  quae  frequenter  in  usu    [Paul. 

habentur,  et  quasi  manu  tractantur  :  frequens  enim  anti- 

quis  ad  manus  tergendas  usus  fuit  mantiliorum,  unde  haec 

trahitur  similitudo. 
Manticularum'  usus  pauperibus  in  nummis  recon-  [Fest. 


6  Verba  Caecilii  ita  legenda  monet  Scai.  Jam  oheadeo:  manta  jam :  hoc 
vide  Ut  cacus  atiimum  adventus  angit. 


NOT.E 


1  Mantare]  Plaut.  Pcenul.  i.  2, 
'  Quia  herns  nos  apud  aedem  Veneris 
mantat.'  Et  alibi  szppe.  Scheda : 
'  jam  ne  adeo,  manta,'  &c.  Idem. 

■^  Manliculariu]  Quae  ad  manum 
sunt  Kol  Trp6x(tpa,  a  manticulis  ducta 
simiiitudine,  quia  cum  iis  manus  ex- 
tergeantur,  ut  frequenter  manibus 
adhaereant  necesse  est.  Idetn. 

'  Manticularum]  Quot  verba  Pacu- 
vii,  tolidem  fere  monslra  errorum  : 
et  tamen  pnlclierrimam  prisci  sermo- 
nis  notionem  in  se  continent.  Age 
igitur  ita  legamus  :  Pacuvius :  Ad 
manticulandum  astu  uggreditor.  scite 
guid  prome,  erue.  Item  :  Educ,  i,  man- 
ticulator :  ita  me  facti  oppressit  jugo. 
item  deinde  :  Aggreditur  astu  rcgem. 
matiticidandum  est  hic  viihi.  Et :  Ma- 
chinam  ordiris  novam,  Manticulatam 
astu,  sanctiora  adicis  .lurandajura  . . . 
Planius  hoc  significare  videtur. . . ,  qui- 
hus  quotidie  Parva  noxcc  extergeantur. 
'  Planius,'  inquit  Festus,  'iiocsignifi- 
care  videtur,'  et  quasi  notionem  ver- 
bi  in  eo  quod  seqnitur:  '  quibiis  uoxa» 
extergeantur :'  hoc  est,  illis  verbis 
etymon  verbi  manticulari  expressit 
Pacuvius,  cum  extcrgcndi  siguifica- 


tum  adjecit.  Nam  mantilibus  exter- 
gentur  manus,  quse  antiquitus  dice- 
bantur  Manticulce.  Unde  Manticula- 
ria  qnaecumque  erant  ad  manum,  Koi 
7rpJx*'P")  vocal)ant :  quia  nihil  magis 
ad  manum,  quam  Mantile.  Sed  ver- 
ba  Pacuvii  conjungamus:  Machinam 
ordiris  novam,  manticulatam  astu.* 
Sanctiora  adigis  juranda  jnra,  quibus 
cotidie  Parva  noxcc  cxtergeantur.  .  .  . 
pro  dicis,  emendavinins  adicis,  quod 
dicebant  \nQ  adigis.  Notum  est,  quid 
sit  '  adigere  aliquem  jusjnrandnm,' 
et  quid  Graccis  eiroKT&s  opKos.  Ele- 
ganter  et  quasi  yvw^iij  TrapoifiiuiSei 
defiuivit  jusjurandum.  Quid  est  jus- 
jurandum  '(  mantile,  quo  quotidia- 
nae  noxae  extergentiir.  Quod  fere, 
quanivis  aiia  allegoria  extulit  Labe- 
rius:  '  Quid  est  jiisjurandum  ?  em- 
plastnim  acris  alieni.'  In  illo  versu, 
Machinam,  &ic.  deest  finis  :  iii  eodcm, 
trajecta  erant  ex  divulsione  membra, 
manticula  tactu,  an  :  pro  manticulatam 
astu.  In  illo  versn,  Educ,  i,  verba 
illa,  ita  me  facti  oppressit  jugo,  idem 
valent  ac  Plautinum  illud,  Ita  me  in 
ipso  articulo  oppressit.  In  illo  versu, 
Aggrcditur,  tertia  a  principio  produ- 


DE    VERBORUM    SIGNJ  FIGATIONE    LIB.    XI. 


391 


dendis  etiain  nostro  sgeculo  fuit,  unde  raanticulari  dice- 
bantur,  qui  lurandi  gratia  manticulas  attrectabant.  Unde 
poetaj  pro  dolose  quid  agendo  usi  sunt  eo  verbo.  Pacu- 
vius:  Ad  manticulandum  astu  aggreditur:  scitenira  quid 

promeruerit.7 .  . .  modici  raanticulatur ita  me  facti  op- 

pressi  jugo.  Itera  deinde  :  Aggreditur  astu  regem ;  man- 
ticulandum  est  hic  raihi.  Et :  Machinara  ordiris  novara 
manticula «  tactu,  an  sanctiora  dicis  jurejuranda.  Plau- 
lus  hoc  significare  videtur,  quibus  cotidie  parva^  [Paul. 
noxae  extergeantur.9 
Mautisa  '  additamentum  dicitur  lingua  Tusca,'°  quod  pon- 


7  Vide  Notas  inf.— 8  Vir  doctus  in  marg.  ed.  Scal.  conjicit  wianhcute.— 9 
Ek  schedis  addenduni  monet  Dac.  Freqiiens  enitn  anttquis  ad  manus  tergendas 
ususfuit  tnanticularum.—\0  Vet.  lib.  Osca. 


NOT;E 


citur  :  unde  indefinito  modo,  Aggre- 
diri.  Spero  equidem  hujus  tam  e^re- 
gii  loci  a  nobis  restituti  candidos  lec- 
tores  gratiam  relaturos.  Sed  illud 
prapterenndum  non  est,  quare  jure- 
jurandodixit  extergeri  noxas  quoti- 
dianas.  AUusit  ergo  ad  satisfactio- 
nes,  quae  fiebant,  cum  in  gratiam  re- 
dibatur  :  ejus  exemplum  habes  apud 
Plautnra  Amphitruone  :  '  Mane,  ar- 
bitratu  tuo  jusjurandnm  dabo,  Me 
meam  pndicam  esse  uxorem  arbitra- 
lier.  Id  ego  si  falio,  tum  te,  summe 
Juppiler,  Quajso,  Amphitruoni  ut 
semper  iratus  sies:'  et  nios  exigendi 
id  a  laesis,  seu  injuria  afFectis,  extat 
in  eadem  fabula  :  '  Aut  satisfaciat  mi- 
lii  :  atque  adjuret  insupcr,  Nolle  esse 
dicta,  qu3E  in  me  insontem  protulit :' 
ex  his  luculenter  illustratur  insignis 
locus  Pacuvii.  Habes  et  iu  Adelphis 
Terentii.  Jos.  Scal. 

Munticulnrum']  Mantica,  et  diminu- 
tive,  Manlicula.',  zonac,  quibus  instar 
perae  Vetcres  utebantur,  et  inde 
manlicari  et  manliculari,  furari  et  do- 
lose  agere.  Gloss.  '  Manticnlarius, 
K\4iTTr)s.'  '  iNIanticulor  T(X''o.^oi^ai.'  I- 


tem  dolose  tentare.  Gloss.  Grasco- 
Lat.  'Treipafco,  tento,  mauculor  :'  dice- 
batur  etiam  et  manticulare.  Gloss.  Isi- 
dor.  'Manticulare,  fraudare  vel  de- 
cipere.'  Nisi  ibi  etiam  manticulari 
sit  rescribendum.  Sed  nihii  necesse. 
GIoss.  Arabico-Lat.  '  Manliculatio, 
fallacia  vel  lenociuium.'  Immo  etiam 
videri  potest  manticulari  dictum  fuis- 
se  pro  mantilia  sive  manticulas  colli- 
"ere  :  i.  res  furtivas  convasare,  quo 
sensu  fere  GMi  d\cimt,plierlatoilette. 
Quod  et  manuare  dixit  Laberius,  a 
manuis,  id  est,  manipulis.  GIoss. 
'  Manua,  mauipulus.'  Item  Gloss. 
Grceco-Lat.  '  Spayjua,  manipulus,  ma- 
nua,  dragma.'  Dac. 

t  Mantisa]  Non  est  Tuscum,  sed 
purum  putum  Latinum:  Mantisa,  pro 
manutensa:  nt  '  mauterium  '  Varroni 
pro  '  manuterium:'  'Tesnm'  anliqul 
pro  '  tensum '  dicebaut,  et  '  pesum,' 
seu  '  pessum,'  pro  '  pensum  :'  ct 
'  passum  '  pro  '  pansum.'  Igitur  Man- 
tisa,  seu  Muntissa,  quod  melius  est,  et 
extat  in  quibusdam  veteribus  editio- 
nibus,  dictum  pro  Munutensa,  pro  eo 
quod   nianu    porrigitur,    praetcr    id. 


392 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


deri  adjicitur,  sed  deterius,  et  quod  sine  ullo  usu  est. 
Lucilius :  Mantisa  obsonia  vincit. 
Manubiae"  Jovis  tres  dicuntur"  esse :  quarura  unae  sunt 
minimas,  quaj  moneant  placidaeque  sint :  alteree,  quae 
majores  sunt,  ac  veniant  cum  fragore,  discutiantque 
aut  divellant,  quae  a  Jove  sint,  et  consilio  Deorum  mitti 
existimentur  :  tertife  his  ampliores,  quae  cum  igne  ve- 
niant ;  et  quanquam  nullum  sine  igne  fulgur  est,  hse  pro- 


11  Quidam  lib.  creduntur ;   et  mox  placatceque  pro  iilacidceque. 


NOT^ 


quod  ad  pondiis  exigitur:  utsitman- 
tisa  caro,  vel  mantisa  nierx,  x^'P<^o- 
vov  Kpeas.  Ponigitiir  eniin  manii, 
non  datur  pondere.  Porro  Manti- 
aam  pro  Mantesam  dictum  non  mira- 
bitur,  qiii  scit  Veteres  '  Pertisiim,' 
pro  '  pertesum,'  et  similia,  dixisse. 
Jos.  Scal. 

"  Manubia']  Sic  Jovis  fulmina  E- 
trusco  vocabulo  dicta  siint,  vel  Grae- 
co,  ut  qiiidam  volnnt,  a  verbo  scilicet 
^avvoD,  ostendo,  et j8fo, virtns,  poteiitia, 
quia  iis  Jupitcr  potcntiam  siiam  os- 
teudit.  Fulminum  autein  multa  fiiis- 
se  genera  finxerunt  Veteres,  et  eo- 
rum  tria  tantiim  Jovem  ejaculari, 
quae  vocarunt  manubias.  Candidas 
scilicet,  rubras,  et  atras  :  candirias 
quidem,  con»ilii,quae  mouiioricP,  p!a- 
cidsque,  seu  laeta?,  quare  id  soinm 
fulmen  placahile  dixit  Seneca  alicii- 
bi :  ruhras  vero,  auctoritatis,  qiiae 
Diis  inferioribus  consciis  cum  fiagore 
veniel)ant,vulneraque  infligebant,(a- 
men  sine  cnjusquam  ceede :  tertias 
denique,  id  est,  atras,  status  dice- 
bant,  quaj  Deoruni  etiam  siiperioium 
consiiio  pra;ter  expectationcm  om- 
nium  superveniebant,  ignitaque  vio- 
lenter  discutiebant  adnrebantfiue, 
non  sine  significatione  statns  publici 
piivatique  mutandi,  swpiusque  cum 
hominum  clade.    Neque  pior.nis  abs- 


que  ratione  dixisse  Veteres  videntur 
primas  manubias  solius  Jovis  consilio 
fieri,  ciim  ea2  innoxiap,  de  natura  sci- 
licet  planetEC  Jovis,  qui  benignus  est : 
ad  secundas  vero  adhiberi  Deos  mi- 
nores,  quos  cgo  interpretor  planetas 
Jove  inferiores,  qiiare  eae  etiam  vio- 
lentiores:  ad  tenias  deniqne  vocari 
Deos  superioies,  i.  snperiores  stellas, 
qnapropter  eae  eliam  violentissiinae, 
et  non  sine  hominum  clade.  Et  ad 
hanc  manubiarnm  rationem  rcspex- 
isse  videtnr  Tamerlanus,  qui  in  obsi- 
dione  urbium  priino  die  candido  ten- 
torio  utebatur,  nt  impunitatem  sese 
dedentibns  ostentaret;  die  scqnenti, 
rnbro,  quo  principum  tantum  ca>dein 
fiUiiram  significabat ;  tertio  die  lan- 
deiii  atro  tentorio  omniiim  interne- 
cionem  poliictbatnr,  si  urbs  capere- 
tiir.  Etsi  illud  alio  possit  referri,  nt 
et  illa  de  maiinbiis,  qnae  a  ine  siipr.i 
poi^ita  snnt.  Verum  siiper  vai  io  fiil- 
minum  genere  ita  a  Veteribus  lasci- 
vitiim  est,  nt  qua^cumque  ab  iis  tra- 
dita  .siint,  pleraqne  somnia  potius,  ac 
deliramenta,  <]nain  physica  axiomata 
sive  metapliysica  videantnr,  quse  ego 
ne  chartis  illinam.  Vide,  si  luhet,  Se- 
nec.  lib.  ii.  Natural.  Quapst.  Plin. 
lib.  II.  hist.  nat.  cap.  52.  Et  .Servium 
ad  illud  I.  iEneid.  '  Di>jecitque  rates.' 
Dac. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONK    LIB.    XI. 


393 


priam  diflerentiam  liabeant,  quod  aut  adurant,  aut  fuli- 
gine  detbrment,  aut  accendant,  qudd  statum  mutent  Deo- 
vum  consilio  superiorum.'^ 

Manum,  et  mentum,''  proverbium  est  ex  Graeco  dictum : 
quod  est,  TroXAa  jaera^u  7Z-eX=i  kuXikoc,  xui  ^ilXsoi  cixpou,  Ciial- 
cantem  vites  ferentem  quidam  augur  vicinus  praeteriens, 
dixit  errare :  non  enim  ei  fas  esse  novum  vinum 

Manumittiy  servus  dicebatur,  cum  dominus  ejus,  aut  caput 


12  Al.  superorum. 

'^  M(mum,  et  mentum]  Vide  Gell. 
lib.  xin.  cap.  17.  et  intiMpr.  Lycoplir. 
in  Iaini)icis,  et  Eiistatli.  in  i.  Homeri 
Iliad.  qiii  niliil  Ue  Clialcante,  sed  de 
aliis  dictum  refenint.  Vide  prover- 
bioriini  iiiterpreles.  Ant.  Aiig. 

Manum,  et  ?nentum]  Verba  Grapca 
sic  Latine  Erasinns  :  'MilUa  cadunt 
inter  calicem  siipreniaque  labra.' 
Qiii  et  TreVet  pro  jreAei  le-^Msse  videtur  : 
quamvis  et  aliter  iieri  potiiit :  nam 
ireAei  veteres  omncs  agnoscunt.  Ce- 
terum  iu  verbis  Fcsti  non  pauca  de- 
siderari  fideni  faciet  hic  iocus  Eusta- 
thii,  qni  de  Ancseo  narrat,  qiiod  ille 
de  Calchante  :  ejus  verba,  i.  Iliad. 
p.  77.  Edit.  Rom.  Multos  sus  Calydo- 
niu'»  interfecit :  Sji/  efs  Koi  6  ■Kapa  Avko- 
(ppovt  'AyKolos,  ts  djuTreA&Jva  KaTo,  ttoA- 
\r]V  (TTrovZriv  (pvTeucras,  Kal  aKovaas  noOfv 
ws  ovK  av  To-ojj  Tov  iKiiSev  dlvov  Trioi,  Kal 
^f/evorj  rhv  \6yov  evxof^^vjs  i\eyx9r}vai, 
^\dev  eh  TOVTO  Katpuu,  uis  TeXetr^opTj- 
Qrjvat  Karvpuv  (iego  Kapnhv)  eKetSev  Ka\ 
clvov  eicdiOrivat,  ob  ws  eiJ.e^\Xev  6  'AyKalos 
■Ktveiv,  ^Ae7xe  Thv  cpot^-qaavra'  6  5e  et- 
iTwv  rh  rTapotu.ta^6fj.evoi',ws  rr6\\a  ixeTa^i) 
Xei\ovs  Koi  rroTTjpiov,  re^cos  fiev  e3o|e  ye- 
\o'ios,  iv  afcapet  Se  Karecpdvri  (rrrovSatos' 
aKovaas  yitp  oi  (leg.  6) 'Ay Kaios  evQvs 
rrjv  rrepl  rov  avhs  fioriv  pirrrei  fj.ev  tjji/ 
Tov  olvov  Kv\tKa,  eKZpafJiwv  8e  (Trra  r^v 
rov  Oavdrov,  rreawv  vrrh  rcp  avi.  Id  est ; 
*  Ex  qiionim  numero  secundum  Ly- 


cophronem  fuit  Anca?ns,  qui  cum 
studiose  vitem  sevisset,  et  aliciinde 
audiret  forc,  ut  ex  ea  iiiinquam  viimin 
gustaret,  comprecatiis  iliud  effatuin 
esse  irrituni,  ad  illud  jam  prope  ve- 
nerat,  ut  matiii  is  racemis  et  expresjo 
vino,  jam  jani  ex  eo  esset  gustaturus, 
vatem  argueiis,  qiii  illud  proverbiuni 
jactans,  mnlta  pociila  inter  el  labra, 
tunc  quidem  deridicnlus  apparuit, 
sed  piincto  teinporis  diligens  et  ve- 
rax  repertusesl.  Nam  Ancaeus  sta- 
tim  clamorem  rirca  siiem  sublatum 
aiidiens,  vini  pociiliim  e  nianibns  ab- 
jecit,  et  excurreiis  sibi  mortein  acci- 
vit,interfectus  a  sne.'  Ex  his  igitur 
si  non  ipsaniet  Festi  veiba,  at  saltem 
eonun  sententiam  facile  elicies.  An- 
C£ci  historiam  aliquantulnm  immuta- 
tam  ex  Aristolele  narrat  Didymus, 
aitque  etiam  Dionysiuin  Thrareiu 
tradidisse  illud  proverbinm  ab  Aici- 
noi  morte  vnlgatnm,  quem,  ut  ait 
Hoiner.  Odyss.  XXII.  pocula  tenentem 
labrisque  jam  admoventem  Ulysses 
interfecit.  Neque  prisetereiindum  ad 
hnjus  proverbii  similitiidinem  eff-itum 
istud, '  inter  os  et  offam,'  de  quo  Gel- 
lius  lib.  xm.  cap.  16.  Huic  siniile 
etiam  istud,  etsi  alinnde  natnm,  '  in- 
ter  caesa  et  porrecta:'  qiio  iisiis  Ci- 
cero  ad  Atticum  lib.  v.  Epist.  18. 
Dac. 
y  Manumitii]  Pauli  verba  interpre- 


394 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


ejusdem  seni,  aut  alium  membrum  tenens  dicebat: 
Hunc  hominum  liberum  esse  volo,  et  emittebat  [Paul. 
eum  e  raanu. 
Manumitti"-  dicebatur  servus  sacrorum  caussa,  cum  [Fest. 
Dominus  teiiens  modo  caput,  modo  membrum  aliud  ejusdem 
servi,  ita  edicit,  hunc  hominem  liberum  esse  Volo  :  ac  pro  eo 
X.  X.  auri,probi,  profani  mei  sofvo,  ut  pnwsquam  digrediar, 
efficiatur  ^uris  sui.  Tum  his  servum  verbis  e  manu  homi- 
nem  liberum  miitebatJ^ 


13  Ed.  Scal.  'emittcbat  eum  e  manu  ejus  tenens  jnodo  caput,  vwdo  membrum 
aliud  ejusdem  servi,  itn  edicite  huuc  hominem  lihcrmn  csse  volo:  ac  pro  eo  auii 
X.  X.  puri,  probi,  profani  tnei  solvo  ut  prinst]iiam  di^^vediar,  efficiatur  juris  sui 
dum  his  serviim.  Verbis  e  manu  hominem  liberum  mit/c6a<.'  Vide  infra. — 
14  Vet.  lib.  Punicce. 


NOTyE 


tis  vice  fungentur  verbis  Fcsti,  quae 
leliqua  sunt,  quibus  addi  potest, 
quod  ex  Caio  hb.  i.  lustitut.  refert 
Boetius  lib.  iii.  Topic.  Vide  '  Am- 
bactus,'  et '  Am.'  Ant.  Aug. 

'  Blanumitti]  Ita,  ni  falior,  implen- 
dae  sunt  labes  illsp  :  Manumittcns,  mo- 
do  caput,  modo  memhrum  aliud  servi  te- 
net,   et  dicit :  Hunc  hominem  liberum 

esse  volo:  ac  pro  co  nuri  x solvit, 

nl,  priusquam  digreditur,afficiaturjuris 
sui,  dum  his  verbis  hominem  liherum 
mittit.  Non  dubium,  quin  inlelligat 
dominum  solvere  victsimam  pro  libe- 
rato  servo  :  de  qua  lata  cst  Ipx  Man- 
lia,  ut  ait  Livius  libro  septimo.  Epic- 
tetus  apud  Arrianum  libro  ii.  oray 
odf  (TTptypri  Tis  iirl  aTpaTriyov  Thv  ainov 
^ovXov,  ovhtv  firo'n](TfP ;  eirohia-e,  tI; 
iffrpii^f  Thv  avTov  SovKov  itrl  ffTparriyov. 
aWo  ovSev  ;  vai.  Kal  flKoffTTjv  avrov  Zov- 
vai  o(pel\fi.  rl  olv ;  d  ravra  iraBicv  ov 
yeyovev  iKfvdepos;  Item  libro  m.  6 
SovKos  evdvs  ivxfTai  a<pfdrjvat  i\ivdepjs. 
Sia  Ti;  SoKclTe  'Sti  to7s  ftKOffTdovais  iirt- 
dv/j.u  Sovvat  apyipiov,    Queenam  sum- 


ma  hic  definienda  sit,  non  video ; 
neque  quare  auri  potius,  quam  for- 
tunarum  vicesima.  Sed  et  iu  manu- 
missionibus,  qua>  fiebant  sacrorum 
causa,  pcndebatur  auri  nescio  quid. 
Vide  in'  Puri:'  adeo,  ut  nulla  manu- 
missio  non  esset  vectigalis,  quomodo 
loquitur  TertuUiauus.  Jos.  Scul. 

Manumitti  dicebatur]  Ha^ciuxafa  fii- 
erant;  et  prior  pars  linjus  capitis  ad- 
haeserat  post  mulum  his  vestigiis .... 

Ser sacrornm id  antem 

iude  factum  est,  quod  post  mutum 
continuo  hunc  manumittcndi  morem 
Festus  explicarat.  Notum  cst  autem 
dominum  solvisse  vicesimam  pro  libe- 
rato  servo,  de  qna  lata  est  lex  Man- 
lia:  lib.  vii.  cap.  IG.  Epictet.  apnd 
Arrian.  lib.  ii.  ct  iib.  iii.  in  manu- 
missionibus  etiaui,  quae  fiebant  sacro- 
rum  causa  eadem  peciinia  solveba- 
tur,  adeo  ut  niiUa  maniimissio  non 
esset  vectigalis,  qiiomodo  loquitur 
Tertullianus,  ut  ojnime  notavit  Scali- 
ger.  Vide  infra  in  •  Puri.'  Dac. 


DE    VERBORUM    SirTNIFICATIONI-:    LIB.    XI. 


895 


Mapalia  "^  casee  Poenice '+  appellantur,  in  quibus  [Paul. 
quia  nihil  est  secreti,  solet  id  vocabulum  solute  viven- 
tibus  objici,  Cato  libro  quarto  Originum  :  Mapalia  vo- 
cantur  ubi  habitant,   ea  quasi  cohortes "  rotundaj  sunt. 

Marculus  deminutivum  a  Marco. 

Marspedis/  sive  sine  R  litera  Maspedis  impreca-    [Fest. 

NOTyE 


^  Mapalia]  Ait  liominib.  solute  vi- 
ventibiis  exprobrari  vncem  mapalia: 
et  verura  est.  Seneca, avoKoKoKwrda^ei, 
'  Ego,'  inquit, '  P.  C.  interrogare  vo- 
bis  permiseram  :  vos  mera  mapalia 
fecistis.  Volo  servetis  disciplinam  cu- 
riae.'  '  Mera  mapalia  fecistis:'  hoc 
est,  susque  deqne  habuistis,  et  disso- 
lute  potius  egistis  :  vel  potius  ;  Vos, 
o  inepti  et  dissolnti,  id  fecistis.  Vide, 
quam  bene  locus  ille  ex  Menippea  Se- 
neca?  hiijiis  loci  collatione  illustretur, 
et  tamen  miium,  quantum  negotii  fa- 
cessit  viris  doctissiniis,  qui  in  loco 
Senecae  exponendo  plurimum  aestua- 
runt.  Jos.  Scal. 

Slapalia']  Eadeni  et  magalia.  Nisi 
quod  in  tnapalia,  ma  est  breve,  quod 
iu  magalia  prodiicitur.  Virg.  iv.  JE- 
neid.  '  Ut  primum  alatis  tetigit  ma- 
galia  plantis.'  Et  lib.  i.  '  flliratur 
molem  jEneas,  magalia  quondam.' 
Ubi  Serviiis  :  '  Magalia  Antistoichon 
est :  nani  debuit  magaria  dicere,  quia 
magar,  non  magal,  Poenorum  lingua 
villam  significat.  Catooriginum  pri- 
mo  :  Magalia  a-dificia  quasi  cohortes 
rotundas  dicunt ;  alii  magaha  casas 
Poenorum  pastorales  dicunt.'  Ut  vi- 
des,  iocum  Catonis,  quem  Noster  e 
quarto,  e  primo  Servius  attulit,  et  non 
leviter  immutatum.  Magar  autem  ab 
Hebraeo  magur,  habitatio.  A  magur, 
variante  dialecto,  Pceni  fecere  magar, 
et  Pceni  quidem  magar,  sive  magara, 
sive  megara,  vocabant  partem  eam 
Carthaginis,  quas  Byrsam  cingebat, 
et  hnbitationi  civium  relinquebatur. 


Dac. 

«  Cdhortes]    Vide  '  Cortina.'  Idem. 

^  Marspedis]  Filium  ISIartis  signi- 
ficare  putarem :  nisi  me  auctoritas 
Messallae  moveret.  Ant.  Aiig. 

^larspedis]  Corrige  ex  judicio  A- 
driani  Turnebi,  quo  doctiorem  noslra 
non  tulit  aetas,  in  precatione  Solitauri- 
lium.  Quicquid  dubitet  Messalla.con- 
stat  in  formiila  soiitaurilium,  ad  lus- 
trandum  agrum  anibarvali  sacrificio, 
solum  Martem  nominari :  marspiter 
TE  PRECOR,  &c.  ut  constat  ex  Cntone 
TituiocxLi.  Pro  quo  suspicor  37rtr- 
spedis  dictum  a  Vetcribus.  At,  quod 
piitant  doctissimi  viri  Marspedis  esse, 
Martis  filium,  iioc  est,  Martis  TroiSa, 
plane  est  Horalianiini,  '  Hiimano  ca- 
piti  cervicem  oquinam.'  Qiiareineri- 
to  explodendum.  Sed  illud  notandum, 
Martem  in  Solitauiilibus,  aut  aliis 
precationibus  rusticorum,  non  esse 
alium,  quam  Silvannm  :  propterea 
conjiinctim  aliqiiando  vocatnr  Mars 
Silvanus.  Idein  Cato  :  '  Votum  pro 
biibus,  ut  valeant,  sic  facito  :  Marti 
Silvano  in  silva  interdius,'  &c.  De 
quo  sic  in  libris  de  limitibus  agro- 
rum  :  '  Omnis  possessio  tres  Silvanos 
habet:  unus  dicitur  domesticus,  pos- 
sessioni  consecratus ;  alter  dicitur 
agrestis,  pastoribus  consecratus;  ter- 
tius  dicitur  orientahs :  cui  est  in  con- 
finio  lucus  positus :  a  quo  inter  diio 
phiresve  fines  oriuntur.  Ideo  inter 
duo  phiresve  est  liicus.'  De  terlioin- 
telligi  apnd  Catonem  necesse  est. 
Primus  vocatur  eliam   Silvanus  la- 


390 


SliXTi    POMPKII    FKSTI 


tie,  sesiia  '5  vallium,*  quid  signiiicct,  ne  Messalla  quidem 

augur  iii  explanatione  auguiiorura  reperire  se    [Paul. 

potuisse  ait. 
Martialis^  campus  in  Coelio  monte  dicitur,   quod  in  eo 

Equiria  solebant  fieri,  siquando  aquas  Tiberis  carapum 

Martium  occupassent. 
Martias  Kalendas^  matronae  celebrant,'^  quod  eo  die  Ju- 

nonis  Lucinae  asdes  coli  coepta  sit.'7 
Martius  mensis ''   initium  anni  fuit  et  in  Latio,   et  post 


15  Ed.  Scal.  impudicititv,  sesHa.  Vir  doct.  in  niarg.  ejiisdem  ed,  coiijicit 
solita  pio  sesila.  Vide  Notas.— IG  Ed.  Scal.  celebrabant.—\l  Pro  sit  qni- 
dam  vet.  lib.  erat  vel  est. 


NOTiE 


riim  :  ut  in  illa  inscriptione,  qiiae  ex- 
tat  Romx  : 

SILVANO 

SANCTO 

LARVM 

PHILEMON 

P.  SCANTI 

ELEVTERI 

D,  D. 

aUerius,  lioc  cst,  Silvani  agrestis, 
iiieiitio  est  in  altera  iusciiptione, 
(jiiam  ex  fide  doctissinii  amici  nostri 
Aldi  IManiitii  iiiic  exscripsimus  : 

SILVANO 

AG. SACRVM 

IN  MEMORIAM 

C.  RVFI.  ANTHI 

IlIIlI  VIRI 

TALLVS     LIB. 

D.  D. 

et  de  eodeni  inlellexit  Ovidius :  '  nec, 
dtiin  degrandinat,  obsit  Agresti  Fau- 
no  siipposiiisse  pecus.'  Tertii  mentio 
est  apud  Horatiuin  iii  Epodis:  *  et  te, 
pater  Silvane,  tutor  iiniism.'  Mars 
pedis  igitiir,et  Mars  />a/t'r,  apud  Cato- 
iieni  intelligendus  est,  Mars  Silvanus 
orientalis  agrestium,  in  interfinio  du- 
um  aut  plurium  agrorum  :  est  aulem 


ex  jure  veterum  Atlieniensinm.  Nam 
in  sacramento,  cui  dicebaiit  fcprj^oi, 
adjiciebatur  "ffropis  dfol  &ypav\oi.  De- 
inde  ponit  eos,  'EwdKios,  "ApTjs,  Zfvs. 
ubi  Ziiis  etiam  est,  qiiem  dapalcm 
Cato  vocat.  Jos.  Scal. 

«  In  precatione  solitaurilium]  Vide 
'Solitaurilia.'  Dac. 

f  fllartialis}  Ad  verbum  Ovidius  in 
Fastis  III.  '  Altera  gramineo  specta- 
bis  Equiria  campo,  Qiiem  Tiberis 
curvis  in  latus  urget  aquis.  Qiii  ta- 
men  ejecta  si  tbrte  tenebitur  iiuda, 
Caelius  accipiet  pulverulentus  equos.' 
Jos.  Scal. 

Marlialis  campus']  Vide  '  Equiria.' 
Dac. 

s  Martins  Kalendas']  lis  niatronae 
Jnnoni  et  Marti  supplicabant,  ideo- 
que  rnatronalia  dict*  siint;  et  '  ma- 
tronalesferias'  vocat  Tertullian.  Vi- 
de  Ovid.  Fast.  lib.  iii.  Et  veteres 
Horatii  interpretes  ad  Od.  7.  iib.  ui. 
'  Martiis  caelebs  quid  agam  Kaien- 
dis.'  Idem. 

h  Martiusmensis]  Annumiudecem 
menses  divisit  Romulus,  et  primuin 
genitori  dicavit,  qui  ab  eo  Maitius. 
Tameu  ante    Romam  conditain  non 


DE    VKRBORUM    SIGNIFICATION  K    LIB.    XI. 


.397 


Romam  conditam,  eo  quod  ^ens  crat  bellicosissima,  cu- 
jus  rei  testimoniura  est,  quod  posteriores  menses,  qui  an- 
nun>  finiunt,  a  numero  appellati,  ultimum  habent  De- 
cembrem. 

Mas  deminutive  facit  masculiis.  [Fest. 

Masculina,'  et  foeminina  vocabula  dici  melius  est  secun- 
dum  Gra3Corum  quoque  consuetudinem,  qui  non  «vSgjxa 
et  yvvaiKsiu,  sed  a.p(7sviK(x,  dicunt,  et  flrjXuxa.'^ 

Masculiuo   genere''   parentem  appellabant  antiqui  etiam 


18  '  3Iascidina']  Videtnr  deesse :  apaeviKa  koI  0r)\uKa  dicunt.'   Ant.  Aug. 


NOT;E 


omniiHis  Italiae  popr.lis  primus  fait. 
Nam  All)anis  erat  tertius,  Phaliscis 
quintns,  sextusHernicis.  Vide  Ovid. 
Fast.  III.  Idem. 

>  MdscttUna}  Constat  enim  et  Ve- 
teres  dixisse  noniina  virilia,  et  mulie- 
bria,  ut  Varro.  Item  nomina  virilis, 
et  muliebris  sexus.  Deesse  in  fine 
hapc  non  diibium  :  qui  non  avSpiKa,  Kal 
yvvaiKiia  ea,  sed  a^peviKct,,  Kal  6r)\vKci, 
vncant.  Jos.  Scal. 

Masculinn  et  fceminina]  Ex  Varrone 
constat  Veteres  dixisse  nomina  '  vi- 
rilia'  et '  muliebria,'  item  nomina  '  vi- 
rilis  '  et  '  muliebris  sexns.'  Sed  ex 
Festi  jndicio  melius  masculina  eXfce- 
minina  dicuntur,  secundnm  Graeco- 
rum  consuetudineui,(jui  ea  non  avSpL- 
Kci,  id  est,  virilia,  et  ywaiKiTa,  id  est, 
muliebria,  scd  up^eviKa  Kal  67]\vKa  vo- 
cant,  hoc  est,  raasculina  et  foeminina. 
Dac. 

^  MascuUno  generel  Masculino  ge- 
nere  ait  dixisse  malo  cruce  C.  Grac- 
chnm  in  ea, '  in  Popilium  posteriore,' 
et  non  addncit  exemplum.  Item  in 
ea,  '  in  Popilium  et  niatronas.'  Ci- 
tatqne  exemplum,ubi  ynaiocruce  mas- 
culino  genere  usurpavit  Gracchns. 
Quid  est,  citare  bis  eandem  oratio- 
nem  non  tanquam  eaudem,  sed  tan- 


quam  alteram  ?  Deinde,  quid  istnd 
rei  est,  in  Popilium,  et  mntrotias?  nota 
est  causa  inimicitiarum  inter  Popi- 
linm,  et  Gracchum,  de  niatronis  ne 
verbum  quidem.  Quare  lioc  aTtJirrj- 
fiu  docti  viri  cnm  viderent,  conati  sunt 
emendare  ita  :  Ilem  cum  idem  in  Po- 
pilium  et  Matltonem  ait.  Ut  illud  in 
Mathonem  successerit  in  locum  tov  in 
matronas.  Laiido  conatum,  mallem 
tamen  non  conjecturas  suas,  sed  rem 
ipsam  margini  chartae  conimendas- 
sent.  Nam  sane  ita  scribendnm  erat : 
Ilem  cum  ideni  in  populum,  et  inatronas 
ait:  eo  exemplo  instituto  dignus  fuit, 
qui  malo  cruce  periret.  Vide  quam 
dissimilia  haec  sint  pristinae  lectioni : 
partim  enim  verba  Festi  putabantur 
esse,  quae  nuuc  omnia  sunt  Gracchi : 
exprobrat  adversario  duo  Gracciius, 
et  quod  in  populum  debacchatus  sit, 
quem  qui  offendunt,  majestatis  pos- 
tulantur,  et  in  matronas,  qui  sexus, 
omniuui  consensu,  multis  privilegio- 
rum  praesidiis  muuitur :  i^ropterea  vo- 
cat  malnm  exeuiplum,  est  enim  et 
coutra  leges,  et  contra  bonos  niores. 
Hujus  oratioiiis  Gracciii  in  Popilium 
mentio  extat  etiani  apud  Gellium. 
Jos.  Scal. 

Masculinogenere]  Parentem  pro  ma- 


398 


SEXTl    POMPEII    FESTf 


matrem;  malo  cruce  masculino  genere  cum  dixit  Grac- 
chus  in  oratione,  quae  est  iii  P.  Popilium  posteriore/9 
tam  reprassentavit  antiquam  consuetudinera,  quam  hunc 
frontem,  atque  hunc  stirpem  iidem  antiqui  dixerunt:  et 
rursus  hanc  lupum,  et  hanc  metum.  Item  cum  idem  in 
Popilium  et  matronas  ait,  eo  exemplo  instituto.  Dignus 
fuit  qui  malo  cruce  periret. 

Matellio,'  deminutivum  a  matula.  [Paul. 

Materfamiliaj  ""  non  antc  dicebatur,  quam  vir  ejus  pater- 


19  Ed.  Scal.  posteriorem,     Vide  Notas. 


NOT^ 


tre,  '  crncem,'  '  stirpem,'  '  frontem  ' 
iinasculino  genere  dixisse  Veteres  con- 
stat,  ut '  hipum,'  '  metum  '  foeminino. 
Exempla  pete  a  Nonio.  Sed  male 
liic  duasC.  Gracclii  orafiones  a  Festo 
laudari  putarunt  viri  docti,  cum  de 
una  tantum  mentio  facta  sit,  ut  op- 
time  monuit  Scaliger.  Nam  quae  in 
fine  leguntur,  lUm,  Ifo.  non  Festi 
sed  Gracclii  verba  sunt  ex  ejus  ora- 
tione,  '  in  P.  Popilium  posteriore.' 
/<m,inr|uitGracclius,  c«m  iJem  (nem- 
pe  Popilius)  in  populum,  cl  malronas 
ait  (sic  optime  correxitScaliger,  cum 
niale  alii  in  Popilium  et  Mathonem)  eo 
exemplo  instituto,  dignus  fuit,  qui  mulo 
cruce  periret.  Adversario  suo  Popi- 
lio  Gracciius  duo  exprobrat.  Etqiiod 
in  popultim  debaccliatus  sit,  quem 
qui  offendunt  majestatis  postulanlur, 
et  in  matronas,  qui  sexus,  omniiiin 
consensu,  multis  pra^sidiis  munitiir, 
atque  adeo  quod  tale  exemplum  ile- 
derit,  (est  enim  contra  leges  et  con- 
tra  bonos  mores,)  dignum  fuisse  eum 
*  qui  malo  cruce  periret.'  Hnjus  ora- 
tionis  Gracchi  in  Popilium  mentio 
cxtat  etiara  apud  Gelliiim.  Dac. 

'  Matellio']  '  Matellio  a  matula  dic- 
tus,  et  dictus  posteaqiiam  longiiis  a 
figura  matulae  discessit.'  Vano.  Ma- 


tiila,  niatena,mateIlio,  vas  aquarinm, 
apvraiva,  item  vas  ad  urinam  recipi- 
endam.  GIoss.  '  Matella,  ovprjrpls, 
aixls.'  Idem. 

•>'  MaterfamilicB]  Quae  liic  habet 
Fesfus,  ea,  partim  vera,  parlim  falsa 
sunt.  Verum  est  matremfamilias  non 
antea  dictam,  quam  vir  ejus  paterfa- 
milias.  Nain  matcrfamilias  proprie, 
ut  ait  Servius  ix.  iEneid.  illa  dicitur, 
quae  in  niatrimoniuni  convenit  per 
conventionem.  Nam  per  quandam 
juris  solenuitatem  infamiliam  migrat 
mariti.  Verum  est  etiam  non  plures 
una,  Iioc  nomine,  in  una  familia.  Ne- 
qiie  enim  in  una  familia  plures  uxo- 
res.  Hunc  locuin  pessime  accepit 
doctissimus  Hotoinanus,  qui  ait,  nou 
consentaneum  esse,  ut  si  socrus  vi- 
vat,  quaE  materfamilias  appelletur, 
nurus  eandem  diguitatem  obtineat. 
Immo  maxinie  consentaneum  et  ve- 
rnin  est,  tam  nurum,  quam  socruin 
matremfamilias  dictam.  Quod  ad- 
dit  Festus,  '  sed  nec  vidua  Iioc  no- 
inine,'  verum  est,  antiqux  illius  con- 
suetudinis  liabita  ratione ;  neque  enim 
matcrfamilias  dici  poterat,  quae  de- 
sierat  esse  in  viri  familia.  Postea 
lainen,  tam  vidua,  quam  nupta,  ut 
matrona,  sic  et  materfamilius  diceba- 


DE    VERBORUM    SIGNIFIC ATIONE    LIB.    XI.  399 

lamilia?  dictus  esset:  nec  possunt  hoc  nomine  plures  in 
una  familia  piaeter  unam  appellari  :  sed  nec  vidua  hoc 
nomine,  ncc  qua)  sine  filiis  est,  appellari '°  potest. 

Mater  matuta,"  manes,  mane,  matrimonium,  materfamiliae, 
matertera,  matrices,  materiae  '  dictaj  videntur,  ut  ait  Ver- 
rius,  quia  sint  bona :  qualia  sciHcet  sint,  quoe  sunt  ma- 
tura :  vel  potius  a  matre,  quse  est  originis  Graecae. 

Mater  matura  manis,  mane,  matrimonium,  materfa-  [Fest. 
milia,  matertera,  matrices,  materia  didce  Videntur,  ut  ait 
Yerrius,  quia  sint  hona :  qualia  scilicet  sint,  quse  sunt  ma- 
tura.     Pel  potius  a  matre,  quee  est  onginis  Grace  iJ-riTTig. 

Matrem  matutam"  antiqui  ob  bonitatem  appella-  [Paul. 
bant,  et  maturum  idoneum  usui,^  et  mane  principium 
diei,  et  inferi  dii  manes,  ut  suppliciter  appellati  bono 
essent,  et  in  carmine  Saliari,  Cerusmanus,  intelligitur 
creator  bonus. 

Matertera,P  matris  soror,  quasi  mater  altera,  Materterapa- 
tris  et  matris,  mihi  magna  mater  est.' 


20  Qnidam  lib.  vocnri. — 1  Vet.  lib.  muteries. — 2  Legendum  monet  Dac. 
esui. — 3  Idein  legit  matertera  est. 

NOT^ 

tiir  ;  pio  eadem  enim  matrona  et  ma-  sed  a  matre,  quae  Graece  fi^rrip,  Do- 

terfamilias.     Qnod  in  fine  legitur,  nec  rice /uarTjp.  Dac. 

qiuB  sine  Jiliis  est,  id  oninino  falsnm,  "  Matrein  matutam'^  Vide  '  raane  a 

ut  ex  snperioribus  patet.     Nisi  dicas  Diis  manibns.'    Infra  pro  «sui  legen- 

ciim  Hotoniano,  nomen  illiid  in  con-  duni  esui.  *  Et  in  carmine  Saliari  ce- 

ventione  nuptis  datnm  propteromen,  rus  manus.'     Cerus  manus  optime  in- 

a  matrisnoinine  non  adeptojsed  cum  terpretatnr  Festus  '  creator  bonus.' 

spe,  et  oniine  mox  adipiscendi.     Ut  Neque  tamen  cerus  a  cereo  antiqno 

de  matronis  tradit  Gellius  lib.  xviii.  verbo,  ut  ipse  putavit,  sed  cerus  est, 

cap.  6.  Idem.  genius ;  ut  a  '  carnimen,'  '  carmen  ;' 

"  3Iater  matuta]  Ex  his  Pauli  ver-  '  genimen,'  '  germen  ;'  ita  '  genius/ 

bis  sarcienda   snnt,  qnae   seqnuntnr,  '  gerus,' et  C  pro  G,  '  cerus.'    Et  ce- 

Festi  verba :  una  tamen  litera  diver-  rus  manus  vetustissima  lingua,  '  ge- 

sa  est;   manis  enim    pro   manes   est  uins  bonns.'     Et  iia  in  Janualio  car- 

scriptum,  librarii,  ut  opinor,  errore.  mine  dictus  Janus,  qui  in  Pontificum 

Ant,  Aug.  indigitamentis,   '  Janns    pater.'    Et 

Mater  matuta']  Maliita,  manes,  mane  apnd  Catonem  in  originibus,  '  Janus 

a  mano:  id  est,  bono  :    non  a  matre.  genius.'     Vide   Meurs.  Exerc.  Crit. 

At  mxitrimonium,  materfamilice,  Mater-  part.  3,  lib.  iii.  cap.  1.  Idein. 

iera,  matrices,  materies,  non   a  mano,  p  Matertera.}  Matrissoror,nonqua- 


400 


SEXTl    POMPEII    FI-STI 


Mairalia,'!  Matris  Matntae  festa. 

Matrici'^'  coi^norainantur  homines  malarura  magnarum  at- 

que  oribus  late  patentibus. 
Matriaies,    ac  patrimes'   dicuntur,  quibus  matres  et  pa- 

tres  adbuc  vivunt. 
Matronse*  a  magistratibus  non  submovebantur,  ne  pulsari. 


4  Vett.  edd.  Mattici  vel  Martici.    Vide  inf. 


NOTiE 


si  '  mater  altera,'  ut  putat  Panliis ; 
est  enim  a  matre  tantum,  ita  ut  tera 
sit  vocis  prodiictio.  Idem. 

q  Malralia']  Tertio  Id.  Jnnii  :  '  Ite, 
bonae  niaties,  (vestrnni  niatralia  Fes- 
tum,)  Flavaque  Tlieiianap  red(iitelil)a 
Deae.'  Ovid.  vr.  Fast.  Matuta?  li- 
bnm  proprie  Testuatium  dicebatnr. 
Varr.  lib.  iv.  '  Testuatiuni,  qnod  in 
testa  calda  coquebatur,  ut  etiam  iinnc 
matralibus  id  facinnt  matrouae.' /rf^ra. 
r  3Jatrici]  Explicatnm  a  nobis  in 
Conjectaneis.  ,Jos.  Scal. 

Blatrici]  Lcge  mattici.  Mattici  an- 
tem  homines  magnaruni  malaruni  non 
quasi  malattici,  sed  qnia  /nari/as  Vete- 
res  maxillas  vocabanl;  unde  etiani 
yudea:v€s  in  comcedia,  gnlosi.  Dac. 

8  Matrimes  ac  paJri/nes]  Matrimes 
ac  patrimes  sacrorum  lingna,  pro  pa- 
trimi  ac  matrimi.  Sic  apnd  Plantum 
'  porci  sacres,'  pro  '  sacri :'  sic  '  ma- 
nes '  pro  '  mani,'  &c.  Matrimi  patri- 
mi  autem,  vel  matrimi  et  patrimi  di- 
cebantnr,  qnibus  uterqne  parens  su- 
perstes  erat,  GraBcis  a.ij.<ptda\e7s.  Con- 
tra  qnibus  alter  tantum  parons  erat, 
jnatrimi,  si  inater,  patrimi,  si  pater. 
Ut  apud  Catnll.  '  patriina  virgo,'  Mi- 
nerva,  quae  Jovein  tantum,  patreni 
et  matrem  ciet.  Graecis  eTfpo0a\iis. 
Sic  pater  patrimiis  dicebatiir,  qui 
pater  erat  et  patreni  iiabebat.  Infra 
Festus.  Idem. 

'  Matronce']  Ex  bis  verbis,  qua»,  se- 
quuntur  Festi  verba  poterunt  recte 


conscribi.  Et  videndum  est,  an  ad 
haec  pertineant,  quaj  de  Vestali  Clau- 
dia  produntur,  quae  patrem  coni- 
plexa  de  currn  se  detrahi  passa  non 
est.  Cicero  pro  Ccelio.  Valer,  Max. 
lib.  V.  cap.  4.  Suet.  in  Tiberio  cap. 
11.  Ant.  Aug. 

MatrotKc']  Matrona  a  magistratibus 
71071  summovebantur,  ne  pulsari,  contrec- 
tarive  viderentur,  ncve  gravida  coucu- 
terentur :  (]nAw  enim  primani  liocjure 
usam  ait  Verrius,  eam  ccteris  exem- 
plnm  dedisse:  adeo,  ut  nec  cum  ux- 
oribus  adessent,  quo  descenderent, 
cogi  viros  a  mayistratibus  :  qnod  coni- 
muni  vehiculo  vehitur  vir  et  uxor. 
Media  si  non  pcniti^s  ipsis  verbis 
Festi  concepta  sniit,  '  at  saltem  a 
sententia  ac  mente  Festi  propius  ab- 
snnt.  De  Vestali,  quod  nioncnt  docti 
viri,  id  vero  exemplum  locum  hic 
non  habet.  Nam  et  Vestalcs  matro- 
na>  non  erant :  et  quoii  essent  areVo- 
(pot,  id  non  privilegio  fceminarum  ac 
sexus,  sed  jure  sacerdotii  ac  digni- 
tatis,  consequebantur.  Jos.  Scal. 

Rlatrona]  Hoc  pendet  e  veteri 
Komanoruni  more,  quo  magis- 
tratihus  puta  ConsuUbus,  PraMo- 
ribus,  Inlerregibns,  6cc.  Dictatori- 
bns,  per  vias  ambnlantil)us,  licto- 
les  apparebant,  qui  popnlnm  suni- 
moverent,  et  e  via  juberent  dece- 
dere.  Ab  iis  autem  solae  matrona» 
non  summovebantur;  nt  nec  Vesta- 
ies.     Sed   hoc  illae    niatronarum  ac 


DE   VERBORU.M    SIGNIFICATIONE   LIB.    XI. 


401 


contrectarive  viderentur,  neve  gravidse  concuterentur. 
Sed  nec  viri  earum  sedentes  cum  uxoribus  in  vehiculo 
descendere  cogebantur. 

Matrona  magist iSiiibus"  non  summoY ebantur,  ne  [Fest. 
pnhari,  contrects^riveviderentur,  neve  gravidcR  concuter entwx, 
ob  quam  etiam  causam  ait  Verrius  :  neque  earunt  viros  se- 
dentes  cum  uxoribus  de  essequo  descendere  coactos  a  ma- 
gistratibus :  quod  commu;»"  tehiculo  vehitur  vir,  et  uxor. 

Matronas"  appellabant  eas  fere,^  quibus  stolas  [Paul. 
habendi  jus  erat. 

Matronis^  aurum  redditum  cum  legitur,  hoc  significare  vi- 
detur,  quia  matronae  contulerunt  ornatus  sui  aurum  ad 
Capitolium  a  Gallis  Senonibus  liberandum,  quibus 
postea  est  redditum  a  populo  Romano. 

Matronis  . . .  to  ait,^  quod  videtur  hoc  significare :  [Fest. 


5  Vet.  lib.  fore. 


NOTiE 


sexns  piaerogativa,  hae  sacerdotii  et 
dignitatis  jnre,  consequebantnr.  Dac. 

"  MatrontB  ^nagistratihus^  Infra  rfe 
esseijuo  antique  pro  de  essedo.  Idem. 

"  Rlutronasl  Stolffi  usus  matronis 
tantum,  id  est,  pndicis  et  lionestis 
mulieribus  concessus.  Quia  ea  bo- 
nestioris  erat  cultus.  Famosae  vero 
niulieres,  non  stolatae,  sed  togatae 
procedere  cogebanlnr.  Unde  Mar- 
tial.  '  Vis  dare,  qure  meruit  munera, 
mitte  togam.'  Idein. 

y  Matronis']  Verba  Festi  ex  Pauli 


vis  caella  coUatum  mansisse  scripsit 
ad  Pompeium  Magnum.  Vide  'Pi- 
lentis.'  Ant.  Aug. 

3Iatronis~\  Magis  odoramur,  quid 
voluii  Festus,  quam,  nt  verba  in  nu- 
merato  edere  possimus.  Jos.  Scal. 

Matronis  aurum  redditum']  Bis  au- 
rnm  matronas  contulisse  docet  Li- 
vius,  seniel  captis  Veiis,  ut  inde  vo- 
tum  ApoUini  solverent  :  Livius  lib, 
V.  cap.  25.  et  28.  et  iterum  nt  summa 
pactae  mercedis  Gallis  confieret,  qna 
adduci  se  possedicebant,  ntCapitolii 


epitome  cognovimus.     Item  ex  Livio     obsidionem  relinquerent:  idem  cap. 
lib.  V.  apparet  bis  matronas  aurnm     50.  Dac. 


contulisse,  Veiis  aCamillo  captis,  et 
urbe  a  Senonib.  capta  praeter  Capito- 
lium.  Apollini  autem  doniim  Del- 
phos  cratera  aurea  portata  est  ob 
decnmam  voti,  quo  se  damnaverant 
Veiis  captis.  Matronis  aurtini  resti- 
tutum  dicit  lib.  vi.  Plutarch.  in  Ca- 
niillo  doni  Apollini  dicati  meminit. 
PUn.  l.  XXXIII.  c.  1.  id  aurum  in  Jo- 

Delph,  et  Var.  Clas.  Pomp.  Fest 


^  Matronis  . .  .  .to  ail}  Quod  initio 
deest  ita  snpplendum:  Matronis  au- 
rum  redditum  Ateius  Capito  ait.  Vide 
'Pilentis'  et  Liv.  lib.  v.  cap.  25.  28. 
et  50.  Apolloni  autem  pro  Apollini 
antiqna  scribendi  consuetudine.  Sic 
in  jsreo  nnmismate:  '  ApoUoni  Sanc- 
to.'  Idem. 

2C 


402  SEXTI   POMPEII   FESTI 

matronis  fuisse  xestitutuin  aurum  ex  quo  P.  R.  crateram 
fecerat  et  eam  Apolloni  Delphos  miserat,  ut  est  ^es^mionio 
index  tabella :  quod  quidem  aurum  dederant  /watronae  orna- 
tui  demptum  suo,  ut  votum  solveretur  ApoUoni :  quidr/m 
dicunt  de  eo  potius  esse  intelUgendum  quod  contulerM;/i^  olim 
matrona  ad  Capitolium  a  Gallis  Sonon/6.  liberandum.  id 
postea  ^  reddiium  est  a  popw/o  Romano. 

Matula,*  vas  urinae.  [Paul. 

Mavortem  ^  poetae  dicunt  Martem. 

Maximas'^  dignationis  Flamen  Dialis  est  inter  [Fest. 
quindecim  Flamines,  et  cum  ceteri  discriraina  majesta- 
tis  suae  habeant,  minimi  habetur  7  Pomonahs,  quod  Po- 
mona  levissimo  fructui  agrorum  prajsidet  pomis. 

Maximam  hostiam'^  ovili  pecoris  appellabant,  non  [Paul. 
ab  amplitudine  corporis ;  sed  ab  animo  placidiore. 

Maximi   annales'   appeliabantur,   non   magnitudine ;    sed 


6  Ed.  Scal.  liberandum,  id  est  postea,   Ifc. — 7  '  Lege  minimcB  habctur,  Ifc. 

nempe,  minimae  dignationis.     In  vett.  libb.  minime.'  Dac.    £d.  Scai.  minimi 
habeatur. 

NOT^ 

»  Matula]    Vide  '  Matellio.'  Idem.  opimae  koJ  T€'\eioi.  Inter  victimas  taii- 

^  Mavorteml   Vide    'Mameis.'  /d.  rus  praestabat.  Virgilius,  *  et  maxima 

«  Maxima'^   Vide  '  Ordo  sacerdo-  tanrus  Victima,'    inter  liostins   ovis, 

tum:' etdecem  Flaminnmnomina  po-  ut  Lic   vides,  et  ratio  poslnJat :    in 

nitVarrolib.  IV.  etvi.de  Lingua  Lat.  gregibus  enim,  quis  sues  et  capras 

Dialis,  Martialis,  Quirinalis,  Volca-  praeferat  ovibus  ?   ergo  niaxima  vic- 

nalis,  Volturnalis,    Palatualis,  Furi-  tima,  taurus :    maxima  iiostia,  ovis. 

nalis,  Floralis,  Falacer,   Pomonalis.  Haec  est  ratio,  non  quam  affert  Ver- 

Adde   Carmentalem   ex  Cicerone  in  rius,  aut  Fcstus.  Jos.  Scal. 

Bruto,  Portumnalem  ex  Festo,  Per-  «  Ma.vimi  aniiaks']     Cicer.   ii.    de 

sillum   Virbialem    ex  marnioreis  mo-  Oratore:    '  Erat  enim   liistoria  nihil 

numentis  :    item   Divi  Julii,  et  Divi  aliud,  nisi  annalium  confectio  :  cujus 

Augusti  ex  eisdem,  et  eorum  tempo-  rei,  nieniorixque  publice  retiiiendae 

rum  historia.  Ant.  Aug.  causa.abinitio  rernni  Romanarumus- 

Maximce  dignationis]  Vide  '  majores  que  ad  P.  Mucium,  Pontificem  maxi- 

Flamines.'  Dac.  nnim,  res  omnes  singuloriim  annorum 

"*  Maximam  hosliam']    Victimae  de  niandabat  iiteris  Poiitifex  maximus, 

inajoribus  animalibus  dicebantur,  hoc  referebalque  in  album,  et  proponebat 

cst,  armentis,  etiam  si  lactenles  cs-  tabulam  domi,  potestas  ut  esset  popu- 

sent :  bostiae  de  minoribus,   etiam  si  lo  cognoscendi:  ii  quieliam  nunc  an- 


DE    VERBORUM    SIGNIFIGATIONE    LIB.    XI. 


403 


qiiod  eos  Pontifex  maximus  consecrasset.* 
Maximum  Praetorem  ^  dici  putant  alii  eura,  qui  [Fes  r. 
maximi  imperii  sit  :  alii,  qui  9  aetatis  maximae  :  pro  col- 
legio  quidem  augurum  §  decretum  est ;  quod  in  salutis 
augurio  *"  Praetores  majores,  et  minores  appellentur,  non 
ad  aetatem,  sed  ad  vim  imperii  pertinere. 
Maximus  Curio,'  cujus  auctoritate  curiae,  omnes-  [Paul. 

que  curiones  reguntur. 
Maximus  Pontifex  ^  dicitur,  quod  maximus  rerum,  quac  ad 


8  Quidam  liber  vetus  confecisset  pro  consecrasset. — 9  Ed.  Scal.  quia. 


NOT^ 


nales  niaximi  nominantnr.'  Et  Ser- 
vius  lib.  I.  JEneid.  '  Ita  autem,'  in- 
qnif,  '  Annales  conficiebantnr  :  tabu- 
lam  dealbatam  quotannis  Pontifex 
maximus  habuit,  in  qua,  praescriptis 
consulum  nominibus  et  aliorum  magis- 
tratuum,  digna  memoratu  notare  con- 
sueverat  domi  militiaeque,  terra  ma- 
rique  gesta  per  singulos  dies,  cujus 
diligentiaB  annuos  commenfarios  in 
octoginta  libros  veteres  retulerunt : 
eosque  a  Pontiticibns  maximis  a  qui- 
bus  fiebant  annalesmaximos  appella- 
runt.'  In  verbis  P'esti  pro  conse- 
crasset  liber  quidammelius  confecisset, 
Ideni. 

^  Maximum  preetorem^  Sic  in  car- 
mine  Marcii  vatis  :  '  His  ludis  faciun- 
dis  praesit  is  praetor,  qui  jus  populo, 
plebiqiie  dabit  summnm.'  Livius  lib. 
XXV.  Macrob.  lib.  i.  Saturn.  De  Sa- 
lutis  augnrio  Cicero  lib.  i.  de  Divin. 
Tacitus  lib.  xii.  Dion.  lib.  xxxvii. 
Ant.  Aug. 

Maximum  PrcBtorem^  Hoc  est,  nr- 
banum,  qui  major  etiam  et  honoratus 
dicebatur.  Quia  jus  populo  plebique 
dabat  summum,  ut  est  in  carmine 
Marcii  vatis  apud  Livium  lib.  xxv. 
cap.  12.  non  autem  quod  ceteris  erat 


aetate  provectior.  Vide  '  major  Con- 
sul.'  Dac. 

s  Pro  collegio  augurum]  Collegium, 
societas  eorum,  qui  eandem  artem 
tractant.  Sic  colleginm  fabrorum, 
collegium  Pontificum,  &c.  Idem. 

h  Jn  salutis  augurio]  Salutis  augu- 
rium  per  44.  annos  intermissum  Aii- 
gustus  restituit.  Erat  modus  augurii, 
ut,  si  Deus  permitteret,  salutem  po- 
pulo  poscerent,  quasine  salutem  qui- 
dem  a  Diis  petere  fas  esset,  ni  prius 
boc  ipsum  Dii  concessissent.  Obser- 
vabant  autem  diein  unum  quotannis, 
quo  nulius  ad  bellum  proticisceretur 
exercitus,  nemo  se  ad  bellum  ac- 
cingeret,  nemo  pugnaret,  qnare  in 
periculis  maxinieque  civilibus  neuti- 
quam  fiebat.  Vide  Dionem  lib. 
xxxvii.  Idem. 

'  Maximus  Curio']  Qui  reliquis  cii- 
rionibus,sexagintaenim  et  duo  erant 
in  qualibet  curia,  prajerat.  Le  grand 
Cur6,  Le  general  des  Cures.  Idem. 

i'  Maximus  Ponlifex]  CuperemFes- 
ti  verba  videre  :  neque  enim  facile 
Paulo  credo  asserenti  Poutificem  fu- 
isse  vindicem  contumaciae  magistra- 
tuum,  et  privatorum.  Vide  Diouys. 
lib.  IV.  Anl.  Aug. 


404 


SEXTl    POMPEII    FE8TI 


sacra,  et  religiones  '°  pertinent,  judex  sit,vindexque  con- 

turaaciee  privatorum,  magistratuumque. 
Me  pro  mihi'  dicebant  antiqui. 
Me  pro  mihi  dicebanf"  antiqui,  ut  Ennius,  cum  ait  [Fest. 

libro  secundo  :  Si  quid  me  fuerit  humanitus,  ut  teneatis : 

et  Lucilius :  Nunc  ad  te  redeo,  ut  qua;  res  me  impendet 

agatur. 
Meatus  a  meando  dictus. 
Mecastor,"  et  mehercules  jusjurandum  erat:  quasi  [Paul. 


10  Vet.  lib.  religionem. 


NOT/E 


Maximus  Pontifex]  Posliema  verba 
negotiuni  facessiint  doctis  viris,  qutE 
sunt  liaec,  vinilexque  contumacice  priva- 
torum,  magistratuumque,  Quid  ?  non 
licebat  illi  animadvertere  in  contu- 
niaciam  privatorum  ?  Audite  Macro- 
bium  :  *  Regem  sacrorum  Flamines- 
que  non  licebat  videre  feriis  opus  fie- 
ri :  et  iileo  per  praEconem  denuncia- 
bant,  nequid  tale  ageretur  :  et  prse- 
cepti  negligens  multabatur.'  Quod 
licuit  Fiaminibus,  boc  non  licuisset 
Pontifici  Maximo  ?  At  magistratus 
contumaciam  non  coercebat,  inquitis. 
Audite  Val.  Maximum  :  '  Metellus 
PontifexMax.  Postbumiutn  Cos.  enn- 
demqueFlaminem  Martialemad  bel- 
lum  gerendum  Africani  petentem,  ne 
a  sacris  discederet,  raulta  indicta, 
Urbem  egredi  passus  non  est.'  Sed 
his  exemplis  pleni  sunt  Romanorum 
Annales  :  qute  studiosus  iector  passim 
adnotare  potest.  Jos.  Scal. 

'  Me  pro  mihi]  E  et  I  promiscue  ab 
antiquis  usurpata  fuisse  prater  Fes- 
tum  monuit  Quintiiian.  lib.  i.  instit. 
itaque  in  dandi  casu  »ne  et  te  dice- 
bant  pro  mi  et  ti,  lioc  est,  mihiet  tibi. 
Hujns  rei  luculentum  exemplum  est 
apud  Plaut.  Asin.  iii.  2.  '  Ut  nieque 
toque  maxime  atque  ingenio  nostro 


decuit.'  Idem. 

"'  Me  pro  mihi  dicebani]  Vide  no- 
tam  sup.  sed  male  hic  Festus :  nam 
prius  exemplum  nil  probat,  cum  La- 
tini  omnes,  non  minus  recentiores 
quam  vetustiores.dicant, '  si  quidillo 
homine  fuerit :'  '  quid  me  fiat  ?'  &c. 
quod  interpres  Terentii  explicabit. 
Posterius  autem  nihilo  etiam  amplius, 
cum  apud  Lucretium  legatur,  '  saxa 
impendent  mare,'  hb,  i.  '  Nec  mare 
quae  impendent  vesco  sale  saxa  per- 
esa.'  Praeterea,  quod  plaue  ejus- 
modi  est,  dicebant  'exitium  instat 
illos.'  Eu  tibi  auctorem  locupletem 
in  Plaut.  Pcenulo  :  '  Di  immortales 
meum  herum  servatum  volunt,  Et 
hunc  lenonem  dispcrditum,  tantum 
eum  instat  exitii.'  An  ibi  dixerit 
Festus  eum  esse  in  dandi  casu  ?  Sic  et 
apud  Lucilium  invenias  '  incumbere 
gladiuni.'  Sat.  lib.  xxvi.  'Suspendat 
ne  sc,  an  gladium  iucumbatneccclum 
videat.'  Idem. 

"  Mecastor'^  Quod  Gracci  jurantes 
ixa,  VT)  pra;ponunt,  id  Romanis  erat 
me  et  e,  boc  est,  per :  ut '  mecastor,' 
per  Castorem,  '  mediusfidius,'  per 
Jovis  filium,  i.  Herculem,  '  meher- 
cule,'  per  Herculem  :  '  Ejuno,'  pei- 
Junonem,  '  Equirine,'  per  Quirinum, 


DE    VERBORUM    SIGMIFICATIONE    LIB.    XI. 


405 


diceretur,"  ita  me  Castor,  ita  rae  Hercules,  ut  subaudi- 

atur  juvet. 
Meddix"  apud  Oscos  nomen   magistratus  est.     Ennius: 

Summus  ibi  capitur  meddix,  occiditur  alter.  '^ 
Medialem  p  appellabant  hostiam  atram,  quara  raeridie  im- 

molabant. 
Medibile,'^  medicabile. 
Mediocriculo '  usus  est  in  ea,  quam  dixit,  Cato  in  [Fest. 

Consulatu  :  Ridibundum  magistratum  gerere  ''  pauculos 

homines,  mediocricuhnn  exercitum  obviam  diici. 
Mediocriculus  idem  Cato  ponit,   cum   ait:    Ri-    [Paul. 

dibundum  magistratum  paucos  homines,  mediocriculum 

exercitum  obviam  duci. 
Medioxumum,'  mediocre. 


11  Al.  dicerent,— 12  Vide  Notas.— 13  AVii  genere.    Viile  infra. 


NOTiE 

Epol,'  per 


'  Ecere,'  per   Cerereni 
PoUucem.  Idem. 

"  Sleddix}  Liviiis  lib.  xxvi.  Me- 
diastutiiis,  qui  snnimus  magistratus 
apud  Campanos  est.  Ful.  Ursin. 

Bleddix]  Meiius  medix,  ut  in  al. 
quod  propiiis  accedit  ad  Grascum  ne- 
Scov,  regnator.  In  versu  Ennii  lego 
unus  pro  suinmiis  :  Unus  ibi  capitur 
medix,  occidilur  alter.  Postrema  li- 
tera  vocis  Ennius  adhaesit  voci  unus, 
sunus,  unde  postea  factnm  summus. 
Et  ita  rescribendum  probat  \oxalter. 
Dac. 

p  Medialem']  Pro  meridialem,  nisi 
nialis  a  medius  factum  medialis.  Idein. 

1  Medibile']  A  medeor,  medibile,  nt  a 
medicor,  medicahile.  Itlem. 

^  Mediocricnlo']  Obscurus  locns,  et, 
ni  fallor,  niendosus.  Ant.  Aug. 

Mediocriculo']  Th  genere  abundat  in 
verbis  Catonis.  Itaque  dele.  Quin 
nequePauUis  habet,  quod  nonleviter 


fulcitconjecturam  nostram.  Jos.  Scal. 

^lediocriculol  A  mediocris  est  medio- 
criculus.  In  verbis  Calonis  nh  genere, 
vel,  ut  alii,  g^erere  abundat,  ut  optime 
monuit  Scaliger.  Ne.que  illud  infra 
Paulus  agnoscit.  Dac. 

'  Medioxumum]  Antiquitus  prius 
dicebant  mediotumum,  ut  Plautus. 
Dictum  a  medio,  Mediotummn,  ut  a 
'  quoto,'  '  quotumum  :'  apud  Plau- 
tum  :  '  quotumae  sunt  aedes  ?'  ir6crTai. 
Jos.  Scal. 

Medioxiimum']  Medium  antiquitus 
dicebant  mediotumum,  ut  a  '  quoto,' 
♦  quotumum.'  '  QuotumJe  sunt  aedesr' 
Plaut.  postea  medioxumum.  Plaut. 
Cistell.  II.  1.  '  Ita  me  Di  Deaeque, 
superi  atque  inferi  et  medioxumi.' 
De  Diis  niedioximisServiiis  xii.  yEn. 
'  Sunt  enini,'  inquit,  '  numina  aliqua 
tantum  ccelestia,  aliqua  tantum  ter- 
restria,  alia  media,  quos  Apuleius 
medioxumos  vocat.'  Dac. 


400 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Mediterreum '  melius,  quam  mediterraneura  Sisenna  dici 
putat. 

Meditrinalia "  dicta  hac  de  causa.  Mos  erat  Latinis 
populis,  quo  die  quis  primum  gustaret  mustum,  dicere  ^^ 
ominis  gratia :  Vetus  novum  vinum  bibo,  veteri  novo 
morbo  medeor.  A  quibus  verbis,  etiam  Meditrinae  Deae 
nomen  ceptum, ''  ejusque  sacra  Meditrinalia  dicta  sunt. 

MedituUium "  dicitur,  non  medium  terrae,  sed  procul  a 
mari,  quasi  meditellium ;  ab  eo  quod  est  tellus. 

Mediusfidius  ^  compositum  videtur,  et  significare  Jovis 
filium,  id  est,  Herculem; '^  quod  Jovem  Graeci  Ala, 
et  '7  nos  Jovem  :  ac  fidium  pro  filio,  quod  saepe  antea  '* 


14  Ed.  Scal.  diceret.—\5  Vetiis  lib.  conceplum.—\G  '  L.  in.  filius 
cules.'  Fiil.  Ursin. — 17  Al.  ut. — 18  Aliquis  vet.  iib.  antiqui. 


Her. 


NOTTE 


»  Mediterreum]  \J t  Gra^cis  fxecroydov. 
Mediterraneum  tamen  usus  obtinuit. 
Jdem. 

"  Meditrinalia'}  Meditrina  est  nnmen 
fTTtTTjSeu/uoToy,  ut  '  cociatrina/  '  lava- 
trina,' et  similia-.  .Jos.  Scal. 

Meditrinulia]  Varr.  lib.  v.  *  Medi- 
trinalia  dies  dictns  a  medendo,  quod, 
nt  Fiaccus,  flamen  Martialis  dicebat 
hoc  die  solitum  viniim  novum  et  ve- 
tiis  libari  et  degustari  mediramenti 
causa  :  qiiod  faccresolent  etiainnunc 
multi,  cum  dicant  noviini  vetus  vi- 
num  bibo,  novo  veteri  morbo  nie- 
deor.'  Idem  etiam  factilatiim  fuisse 
ad  pomorum  primilias  docet  Plin. 
alicubi,  '  Cur  ad  priinitias,'  inquit, 
'  pomorum  ha?c  vetera  esse  dicimus, 
alia  nova  optamiis?'  quo  Festi  et 
Varronis  verba  alludit, '  Novum  vetus 
vinum  bibo.'  Erant  autem  meditri- 
nalia  5.  Id.  Octobr.  Similiter  Graeci 
Neoinian  celebrabant,  de  qua  Lon- 
gus  lib.  II.    Meditrina  autem  est  no- 


men  iirirri^evtiaTos,  ut  '  cociatrina,' 
'  lavatrina,'  et  siniilia.  Dac. 

"  Meditullium]  Qiiasi  media  tellns, 
inquit  Fest.  sed  alitcr  Cicero,  qui 
testatur  in  topicis  nonplus  esse  Tul- 
lium  in  meditullium,  qiiam  '  timiis,'  in 
'finilimus'  '  legitimus,' &c.  TuUium 
ergo  est  vocis  prodiictio,ut '  tolium  ' 
iii 'Capitolium.'  Idem. 

y  Mediusfidius}  Qnod  Graecijuran- 
tes,  fia,  vri  praeponunt,  id  Romanis 
erat  Me,  et  E.  Mecastor,  Mediusfi- 
dius,  Mehercule.  Ejuno,  Equiriue, 
Ecere,  Epol,  Ecastor.  Jos.  Scal. 

Mediusfidius]  Vide  '  Mecaslor.' 
Mediusfidius,  per  Jovis  filium.  A 
Graeco  Aios  factiim  dius.  Festi  sen 
tentiam  probat  Varro  lib.  iv.  '  yEliiis 
Galliis  Dius  fidius  dicebat  Dijovis  fi- 
lius,  ut  Graeci  AiSirKovpov  Castorem  : 
et  piilabant  hunc  Sancum  ab  Sa- 
bina  lingua,  et  Herculem  ab  Graeca.' 
Dae, 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.    XI. 


407 


pro  L  litera  D  utebantur :  quidam  existimant  jusjuran- 

dum  esse  per  Divi  fidem  ;  quidam,  per  diurni  temporis, 

id  est,  diei,  fidem. 
Medullitus,^  ex  intimis  meduUis. 
Mefancilum  '9  ^^   teli  missilis  genus. 
Megalesia  ^*  ludos  Matris  Magnae  appellabant. 
Melancoryphi,'^  genus  avium,  quae  Latine  vocantur  atrica- 

pillae,  eo  quod  summa  eorum  capita  nigra  sint. 
Melibcea'*  purpura  a  nomine  insulae,  in  qua  tingitur,  est 

dicta.*° 
Melicaj  gallinae,^  quod  in  Media  id  genus  avium  corporis 

amplissimi  fiat :  L  litera  pro  D  substituta. 


19  Legendum  nionent  Scal.  Dac.  Mesancylum.—20  Al.  vocata. 


NOT;E 


^  MeduUitus]  A  meduUis,  ut  ab  '  ocu- 
lis,'  'oculitus.'  Plaut.  '  Ut  videas  il- 
lam  medullitus  m'  amare.'  Idem. 

*  Mefancilum']  Lege,  Mesancylum. 
MeffdyKvKov  est  amentatum  jacuium. 
Ennius  ^Hsa^as  vocat :  '  Mittunt  an- 
salas  de  turribns.'  Menander :  Trois 
rh  Tpavfia  tovt'  «x^*^  >  tt-^ffayKvK^f.  Jos. 
Scal. 

Mefanciium']  Scribenduni  Mesancy- 
lum.  Hoc  est,  amentatum  jaculum, 
a  fieari  ar/KvKri  niedio  amento.  Dac. 

^ Megalesiu]  Ludi  ixfydKr^s  dias,  ma^- 
nae  Dea?,  Cybeles  scilicet,  qiiae  Deo- 
rum  omnium  mater.  Vide  Ovid.  iv. 
Fast.  pridie  Nou.  April.  celebraban- 
tur.  Megalesia  autem  et  Megalenses 
ludi  dicti  sunt,  contra  quod  quibus- 
dam  visuiu  est,  qui  diversos  fecere, 
Vide  '  Romani.'  Idem. 

<^  fllelancoryphi]  MfKayKdpvfjyoi.  '  A- 
tricapillse'  veriit  Gaza  :  suut  ficedu- 
la; :  sed  diverso  tempore  nomen  al- 
tefum  sortiuntur.  Plin.  lib.  x,  cap. 
29, '  Alia  ratio  ficedulis,  nani  formam 


simul  coloremque  mutant.  Hoc  no- 
men '  (ficedularum)  '  non  nisi  autum- 
no  habent,  Postea  melancoryphi  no- 
minantur,'  Vide  Aristot,  lib.  viii. 
hisi.  animal,  cap.  3,  Idem. 

J  Melibcea]  Virg,  v.  /Eneid.  '  Pur- 
pura  Maeandro  duplici  Meliboea  cu- 
currit,'  A  Melibcea  Thessaliae  urbe. 
Lucret.  lib,  ii,  '  Jam  tibi  barbaricae 
vestes  Meliboeaque  fulgens  Purpura 
Thessalico  concbarum  tincta  colore.' 
Idem. 

e  Melico!  GaUince]  De  mutatione  D 
in  L  vide  '  delicare.'  Medic»  Gal- 
linvE  ccteris  proceriores,  ut  Medici 
Galli,  Varr,  de  Re  Rust.  lib.  iii.  cap. 
9. '  Ad  hanc  rem  electis  maximis  Gal- 
linis,  nec  continuo  his,  quas  Melicas 
appellant  falso,  quod  antiqui,utThe- 
tiu,  Thelin,  sic  Medicam  Melicam  vo- 
cabant,  Has  primo  dicebantur,  quia 
ex  Media  propter  magnitudinem 
erant  allata;,  quaeque  ex  iis  generata^ 
postea  propter  similitudinem,'  Idem. 


408 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Melis '  ^  hasta  a  ligno  mali  dicta. 
Melo  ^  nomine  alio  Nilus  vocatur. 
Melos  ^  insula  dicta  est  a  Melo,  qui  es  Phoenice  ad  ean- 

dem  fueratprofectus. 
Meltom  ^ '  meliorem  dicebant. 


1  Quidam  vet.  lib.  31eloas  vel  Melias.     Vir  doct.  in  marg.  ed.  Scal.  conji- 
cit  Mdia:  et  ita  legendum  monentScal.  Dac. — 2  lidem  scribunt  :lWio»i. 


NOTyE 


*'  Melis]  Si  a  ligno  mali  dicta  est, 
non  video,  quam  utilis  beilofuerit: 
cum  malus  arbor  inepta  prorsus  ad 
hastas  sit.  Sed  restitnendum  Melia: 
ut  sit  nfKlrj.  Et  Paulum  cum  suis  ety- 
mologiis  missum  faciamus.  Jos.  Scal. 

Melis'\  Lege  :  Mclia.  fj.€\i-n,  basta 
fraxinea :  /xi\ia  enim  fraxinus.  Et 
ridicule  Paulus  a  ligno  mali  dictam 
viilt,  cum  malus  arbor  inepta  pror- 
sns  ad  bastas  sit.  Dac, 

s  Dlelol  AGrapco/xeAas.  Ita  enim 
Graeci  Nilnm  vocavere,  ut  tradit  En- 
stath.  et  ita  intelligendus  Hesycb. 
fii\as,  /ueXacbs,  fiaOvs,  ^  irorafiSs.  Me- 
las,  niger,  profundus,  vel  Huvius. 
Idem. 

^  Melos']  Insula  in  mari  Cretico  in- 
ter  Cretam  et  Siininm,  Acliaia;  pro- 
montorium,  a  Pboenicio  qiiodam  Meio 
dicta,  nt  sentit  Festus,  consentientc 
Eustatiiio  in  Dionys.  Pericg.  t]  Mri\os 
TTtpl  rh  KpriTiKhif  irf\ayos  a.ir6  tlvos  M'^- 
\ov  K\ri$€7<Ta  Kara  r^v  'A^^iavov.  I.  e. 
'  iMelos  insula  circa  mare  Creticum  a 
INIelo  quodam  dicta  seciindum  Arri- 
ani  Historiam.'  Sed  boc  falsum  esse 
docuit  doctiss.  Bocbartus  in  suo  Cba- 
naan,  lib.  i.  rap.  14.  nbi  planissime 
demonstravit  insnlain  Mclo  Hebraeis 
dictam  Melo,  i.  insulam  repletionis, 
insulam  plenitudinis,  propter  fertili- 
tatem  scilicet,  nam   Hebrasis  tnelo. 


plenitudo,  maturitatem  sonat,  cum  de 
frugibus  agitur,  et  buic  insulae  ha;c 
appellatio  niire  congruit,qua;  etfruc- 
tiis  tulit  uberrimos,  et  tam  mira  ra- 
tione  maturescentes,  nt  fruges  intra 
tricesimnm  diem  perfecte  raaturesce- 
rent,  et  sementis  a  multis  fieret  pro- 
pemodnm  ipsa  messe,  nec  agricoIiE 
tam  tardo  quicquam  inde  decidciet. 
Tbeopiirast.  plantar.  lib.  iv.  cap.  12. 
et  liij.  VIII.  c.  3.  ab  cadein  ratione 
eadem  dicta  mimallis,memhlis,  et  biblis. 
Ab  Hebraeo  scilicet  mcmalle  vel  mamli, 
quasi  dicas  '  terram  complentem,"  id 
est,  ad  plenam  maturitatem  brevi 
spatioperducentem  ;  et  exMamli  de- 
flexa  Memblis  et  Byblis,  M  et  B  per- 
mutatis,  ut  sa^pe  fit.  Solin.  'Melos 
quam  Callimachus  Miraallida  dixit.' 
Plinius  :  '  Melos  cum  oppido,  quam 
Arisiides  Bybiida  appellat,  Aristote- 
les  Zepbyriam,  Callimacbus  Mimal- 
lida,  Heraclides,  Sypbnon,et  Acy  ton.' 
Idem. 

'  3Ieltom]  Scribo  yneliom.  Tarenti- 
num  est  Melior,  afxivojv  pro  a/j.iivwv. 
Cum  duae  in  Gra;ca  voce  liquidae  in- 
terveniunt,  altera  semper  mutatur  in 
Iwra  in  Latina  Lingua :  <pv\\os,  fo- 
lium  :  &\\oixai,  salio  :  &\\os,  alins  : 
anivuv,  menior:  quod  postea  melior. 
Jos.  Scal. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    XI.  409 

Membrum''   abscindi  mortuo  dicebatur,  cum  digitus  ejus 

decidebatur,  ad  quod  servatum  justa  fierent  reliquo  cor- 

pore  combusto. 
Memorare   significat,  nunc   dicere,  nunc   memoriaj  man- 

dare. 
Memoriosus,'    memoriosior,  et  memoriosius,  (et)  memo- 

riosissime  facit. 
Mendicum  dici  putant  velum,  quod  in  prora  ponitur. 
Mendicum  dici  Verrius  putat  a  mente  ejus,  quem  fefellerit 

fortuna  :  vel  quod  precetur  queraque,  ut  vitee  suse  mede- 

atur  cibo. 
MendiCMm™  dici  Verrius  putat  a  metiie  ejus,  qnem  ^  [Fest. 

{efellit  fortuna,  vel  quod  precetur  quemque,  ut  vitae  su« 

medeatur  ciho. 
Mensa,  fru^ibusque  jurato,  significat  per  mensam  [Paul. 

et  fruges.^ 


3  Ed.  Scal.  quam.    Vide  inf.— 4  Alii,  Messe  frvgihus  j.  s.  per  messem  e.  f. 
In  scliedis  mensa. 

NOTyE 

^  Membrum]    At  in  tab.   12.  est :  Stat.  ix.  Thel.aid.     Vide  infra  '  prae- 

'  Honiini  mortuo  ne  ossa  iegito,  quo  cidanea  agna.'  Dac 

post  funus  faciat.'  Fu/.  CVsJw.  ^  Memoriosiis]    Glossarium:    '  Me- 

Slemhrum]  Huc  pertinent  quae  de  moriosus,  ixvrinwv.'  .Jos.  Scal. 

praecidanea  porca.  Jos.  Scal.  ">  Mend....]    Ex  iis,  qnae  Paulus 

Membrum  abscindi]  Etiam  os  quod-  scribit,    Mendicum  dici   Verrius,    Ifc 

dam  ad  eandem  rem  adimi  testatur  hsec   supplenda  sunt.     Scriptum  au- 

Varro  lib.  iv.  '  Aut  si  os  exceptum  tem  fuisse  videtur  :  mente  ejus,  quam 

est  niortui   ad    familiam    expurgan-  fefellerit   fortuna :    non    quem.    Ant. 

dani.'     Id  enim  ad  pnrgandam  fami-  Aug. 

liam  certo  genere  februi,  quod  voca-  3Iendicum'\  Imnio  polius  Mendicus 

ban t  exrerrias.     Sed  illud  postea  De-  a  »?iejjda  immediate,  ut  optime  Scali- 

cemviri  prohibuere,nisi  quis  aut  per-  ger  in  conjectaneis  :  est  autem  menda 

egre  aut  in  hostico  esset    mortuus.  cum  aliquid  deest :  a  minus.     IsidoT. 

Hinc  intelligenda  lex  12.  tabularum  :  lib.  x.  '  Mendicus,  quia  minus  habet 

HoMiNi   MORTuo   NE  ossA   LEGiTo,  uudc  vitani  dcgat.'    Ejusdem  originis 

Quo  POST  FUNUs  FiAT :  EXTRA  QUAM  est  mendicum,  vel,  ut  alii,  mendicium, 

si  MiLiTiA   AUT  PEREGRE  MORTuus  velum  in  prora,  puta  quia  id  minus 

siT.   Crinis  etiamsecabatur,  ad  quem  velum  esset.  I>(ic. 
pro  loto  corpore  jiista  fierent.     Vid. 


410 


SRXTI    POMPEII    PESTI 


Mensae "  in  aedibus  sacris  ararum  vicem  obtinebant. 

Mewsae  °  in  aedibus  sacris  ararwm  vicem  obtiuejit,  [Fest. 
guia  legibus  earum  omnium  sacra  quoque  menscB  sunt  ut 
velut  in  ararum  vel  in  pulvinaris  loco  sint.  Privati  quo- 
que  in  privis  ipsis  locis  habere  solent,  ubi  sacra  habituri 
sint,  cujus  modi  est  parentatio  non  sacrific/M//i.^ 


5  Ed.  Scal.  M.  t.  CBd.  s.  cra  rarum  i:  o,  q.  L  e.  o,  s.  q.  m.  s.  ut  v.  inaram 
V.  i.  p.  l.  s.  P.  q.  inprimis  i.  l.  h.  s.  tibi  sacras  h,  s.  c.  modo  est  p.  n.  s.  Vide 
Notas. 


NOT^ 


°  Mensce']  Vt  Festi  verba  intelligas, 
praeter  Pauli  epitomen  lege  Macrob. 
lib.  III.  Satiirn.  diiiu  Virgil.  viii.iEn. 
versiim  interpretatur:  '  In  mensam 
l.iti  lib;iut,  Divosque  precantur.'^n^ 
Aitg. 

"  MenscB']  Hlensce  in  adibus  sacris 
ararum  vicem  obtinent,  quia  legihus  ea- 
rum  omnium  sacrce  menstr  sunt,  ut  velut 
in  ararum,  vel  puhinaris  loco  sint,  Pri- 
vali  quoque  in  privis  ipsis  locis  habent, 
ubi  sacra  hahiluri  sint,  qualis  est  paren- 
tatio,  non  sacrificium.  Parum  abest, 
riuiu  ita  Festus  scripserit.  Quod  ait 
legibus  sedium  sacrarum  mensas  quo- 
que  sacras  esse,  id  Papyriaiio  jure 
continebatur:  Mensas  scilicet  arulas- 
qiie  eodem  die,  qiio  aedes  dedicari 
solent,  sacras  esse.  Ut  non  diibium 
sit,  quae  iex  dedicanda:  aedis  fuerit, 
eandem  ad  vasa  et  mensas  ipsasex- 
tendi.  Cum  enim  aedis  dedicaretur, 
et  omnia  qua;  ea  continerentur,  dedi- 
cari.  Addit,  in  ararum  vel  pulvinaris 
loco  haberi.  Id  quoque  in  eodem  jure 
Papyriano  relatum  fuit :  uti  niensa 
hoc  ritu  dedicata  in  templo,  arae 
usum,  et  religionem  pulvinaris  obti- 
neret.  Postremo  privatis  licuisse  iu 
mensis  suis  sacra  facere,  qualis  est 
parentatio,  non  sacrificium.    Primum 


mensae  sacrae  erant  impositione  sali- 
norum,  et  sigiliorum,  quae  iTriTpaire^ia 
vocabant.  Arnobius  lib.  ii.  '  Sacras 
facitis  mensas  saiinorum  appositu,  et 
simulacris  Deorum  :'  hoc  est,  efuv 
firirpaire^icov,  cujusmodi  est  Hercules 
frriTpawe^os,  Silva  Statii,  et  epigram- 
mate  Martialis  celebratus.  Inde  sa- 
cra  mensae  frequenter  apud  Veteres. 
Inde  et  in  bfioTpa-Ki^ois  religio.  Inde 
et  Didoui  apud  Virgiliiim  libatio  in 
mensa  :  *  Dixit,  et  in  mensa  laticiini 
libavit  honorem.'  Deinde  non  omnia 
sacra coutiuuo  et sacrificia sunt.  Nam 
res  divina  cuin  Deo  fit,  sacrum  qui- 
dem  est,  nou  autem  sacrificium.  Res 
divina,  aut  sacrum,  non  nisi  in  loco 
sacro  fiebat :  sacrificium  eliam  in  loco 
non  sacro.  vElius  Jurisconsultus  : 
'  Si  qua  sacra  privata  suscepta  siint, 
quae  ex  instituto  Pontificum  stato 
die,  aiit  certo  loco  facienda  sint,  ea 
sacra  appellari,  tanquam  sacrificium: 
ille  locus,  ubi  ea  sacra  facienda  sunt, 
vix  videtur  sacer  esse.'  Haec  ille. 
Igitur  163  divina,  ut  parentatio,  et 
similia,  rite  in  loco  sacro,  puta  in 
mensa,  fit :  sacrificinm  si  fiat  in  loco 
quodam,  non  propterea  sequitur  lo- 
cum  sacrum  essc,  sed  religiosum. 
Sic  ad  sepulcra  res  divina  fiebat  sa- 


IJK    VERBORUM    SlGN IFICATION  K    LIB.    XF.  411 

Mensarii/  nummularii. 

Mentecaptus^  dicitur,  cum  mens  ex  horainis   po-  [Paul. 

testate  abiit;  et  idem  demens,  qui^   de  sua  mente  de- 

cesserit;  et  amens,  qui  a  mente  abierit. 
Mentecaptus  dicitur,  cum  mens  ex  borainis  potestate  [Fkst. 

abiit :  et  idem  appellatur  c?emenSj  (quod)  de  sua  menie  de- 

cessit,  et  a  (raente)  abierit.^ 
Mentura*"  dicebant,  quod  nos  coraraentum.  [Paul. 

Mercedicius^  ^  mercenarius,  quod  mercede  se  tueatur. 
Mercedonias '  dixerunt  a  mercede  solvenda.  [Fest. 

Mercurius"  a  mercibus  est  dictus.     Hunc  etenim  [Paul. 

negotiomra  oranium  existimabant^  esse  Deum. 
Merendam"   antiqui  dicebant  pro   prandio:  quod   scilicet 

medio  die  caperetur. 


G  Vet.  lih.  quod.—l  Ed.  Scal.  '  demens,  qmm  {qmd)  de  sua  menle  decessii,  et 
a  mente  (meiite)  abierit.'  Vide  infra.— 8  AL  Mercedinus,  Mercedivus,  et 
Mercedituus.—  9  Vet.  lib.  apud  IJ rsin.  festinabant. 

NOT/E 

cro  parentali :  quo  nomiue  mensae  in  tercalaris  mensis  vocabantur.     Nam 

sepulcris  ponebantur,  et  Graecanico  mensis  intercaiaris  Mercidinus  voca- 

et  Romano  ritu.     Cicero  de  legibus,  batur,  ut  ait  Plutarchus  in   Numa ; 

et  scriptores   Greeci  auctores.    Jos.  vel  Mercedonius,  ut  ait  idem  in  Cae- 

Scal.  sare.     Isidorus  in  Giossis  :  '  Merce- 

P  Mensarn]  Trapezitje.  Duc.  donius,   qui    dat    mercedem:'   nihil 

1  Mentecaptusl  Huc  pertinent  ver-  prseterea  reperio.  Jos.  &-a/. 

ba  Festi,  quse  sequuntnr.  Ant.  Aug.  «  Mercurius]  A  Mercibus,  quia  iis 

Mentecaplus  dicitur]  Gloss.  '  mente  emundisetvendundispraeerat.  Plaut. 

captus.  &VOVS.  Amens.'     Cui  scilicet  Prol.  Amph.  '  Ut  vos  in  vostris  vol- 

mens  quasi  vincta  est,  &c.     Infra  in  tis  mercimouiis  Emundis  vendundis- 

verbis  Festi  deest  vox  amens.     Ita,  que  me  laetnm  hicris  Afficere,  atque 

et  amens  qtwd  a  viente  abierit.  Dac.  adjuvare  in  rebus  omuibus.'     Quare 

f  Mentum]  A  7neniscor,  unde  postea  et  idein  putatur  esse    qui  Chanaan, 

factum  comtneniscur,  commentum.  Id.  filius  Hanii  sive  Chaini.     Nam  Cha- 

>  Mercedicius]    Quidain  mercedinus.  naan  Hebraeis  mercatoiem  significat. 

Ms.  Uber,  nt  testatur  Vossins,  Mer-  Dac. 

cedituu:<,  quas  videtnr  vera  leclio,  et  •"  Merendani]    In   Glossis,    &pi(rTov 

probant  sequentia,'qnod  mercede  se  SeiXivov,  Merenda,  exponilur:    et   ita 

tueatnr.'  Idem.  Calpurnius  :  '  serae  cnm  venerit  liora 

'  Merm/o?«as]  Mercedonias,  subin-  nierendae.'     Sed   vide  quid  ad  Var- 

tellige  dies.     Ita  euim  omnes  dies  in-  roneni  de  Re  Rustica  super  hoe  no- 


41-2 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Mergae^  furculas,  quibus  acervi  frugum  fiunt ;  dict^  a  vo- 

lucribus  mergis:  quia  ut  illi  se  in  aquam  mergunt,  dum 

pisces  persequuntur,  sic  messores  eas  in  fruges  demer- 

gunt,  ut  elevare  possint  manipulos. 
Meritavere  (idem)'°  Cato  ait,  pro  meruere. 
Meritaveve,^  saepe  meruere  dicit  Cato  in  Poenorum  [Fest. 

IV.    Sviifetes  evocaverimt  ^^-  statim  omma  Qo\iOYies,,{FA\]L. 

omnis  etiam,  qui  stipendia  wenYaverunt. 
Mertat  ^  pro  mersat  dicebant. 
Merum''  autiqui  dicebant  solum:  unde  et  avis  merula  no- 

men  accepit :  quod  solivaga  est,  et  solitaria  pascitur : 

at  nunc  merum,  purum  appellamus. 
Meson'*'^  persona  comica  appellatur,  aut  coci,  aut  [Fest. 


10  Rejiciendiim  est  idem,  monet.  Scal.  licet  in  omnibns  libiis  lepertum. 
— 11  Ed.  Scal.  eiotarennf.  Vide  Notas. — 12  Scribendiun  monent  Scal.  Dac. 
per  diphtbongnni  Mason. 

NOTiE 

Ita  mihi  videor  scriptiirae  Festi  ves- 
tigia  odorari.  Jos.  Scal. 

Meritaiere,  sapel  Rescribendnm  est 
merilaterunt,  sape  mertiet^nt.  Ut  ex 
verbis  Catonis  manifestum  est.  In 
iis  omnis  pro  omnes  vel  omneis,  anti- 
que.     Vide  '  siiftVs.'   Dac. 

*  3Iertat]  Pro  mersat,  s  mutato  in  t, 
Graecorum  more.  Legitur  et  apud 
Noniiim  meriaret,  sed  pro  meritaret : 
de  boc  oiim  apud  illum,  Deo  favente. 
Idem. 

>•  Mcrum}  Id  est,  solum.  Terent. 
<Spem  meram.'  Et  Varro  in  Sesqui 
Uiysse  '  meram  tunicam.'  Imnio  et 
quod  nunc  dicimus  jitirim,  id  nihil 
aliud  est,  quain  soliitn,  ut  '  vinum  pu- 
rum,'  quod  soium  cst,  nec  aquam  ha- 
bet  admixtam.  A  mero  est  merula, 
mcrle,  qiiod  sola  vagatur.  Varro  lib. 
IV. '  INIerula,  quod  mera,  id  est,  sola, 
volitat.'    Idetn. 

<•  Meson]  Scribcndiim  per  diph- 
ihonguni    Masnn,     Qiia^   iiuc   perti- 


tavimus.  Jos.  iScal. 

Merendam]  Merenda,  ut  notavit  Sca- 
liger  in  conjectaneis,  cibus  iis,  qui 
merebant  aere,  id  est,  Mercenariis 
datus  a  Domino  seu  conductore,  an- 
tequam  labore  mitterenliir.  Calpiirn. 
•  serje  cum  venerit  hora  merendae.' 
Merendam  tamen  ideni,  quod  pran- 
dium  fuisse,  monct  iiic  Festiis.  Qiiare 
dicendnm  est  priscis  temporib\is,  non- 
dum  inducfo  prandii  nomine,  mereii' 
dam  pro  pramiio  fiiisse,  postea  vero 
pro  cibo,  qiii  post  meridiem  dabatur, 
«t  apud  nos  liodiequefit.  Dac. 

y  aierga]  Piaut.  Poenul.  v.  2.  *  Pa- 
las  vendundas  sibi  ait  et  mergas  da- 
tas,  Ut  hortum  fodiat  atque  ut  fru- 
mentum  metat.'  Idem, 

'  Meritacere]  Catonis  verba  relata 
a  Festo  non  assequimur.  Ant.  Aug. 

Meritavere] '  Meritavere,  saepe  me- 
ruerunt'  Cato  dixit,  Pajnorum  iv. 
'  SufFetes  evocaut  omuis  coliortes, 
omnis,   qui  stipendia  nieritavcrunt.' 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.    XI. 


413 


nautfe,  aut  ejus  generis:  dici  ab  inventore  ejus  Mesone 
comoedo  ait  Aristophanes  Gramraaticus. 

Messapia''  Appulia  a  Messapo  rege  appellata.        [Paul. 

Metaphoram '  quam  Gra^ci  vocant,  nos  tralationem,  [Fest. 
id  est,  domo  mutuatum  verbum,  quo  utimur,  inquit  Ver- 
rius  in  or.  ne  seepius  quidem  lionesti  ac  sigmjicautis  ver- 
bis  defedu,  ut  speciosiore  atque  eodem  etiam  signiJicantioTe, 
quam  proprio  vocabulo  rem  indicemus.  . . .  redit  sua  tra- 
latum  manebit.  . . .  quo  perveni.''  ...  as  alieno  perinde 
ac  suo  ab.  ... 


13  Ed  Scal.  pervenit. 


nent,  tam  qnae  de  notione  linjus  vo- 
cis,  quam  de  Aristophane  Graramati- 
co,  huc  ex  Athenaso  conjicere  libnit : 
iKaXovv  Se  ol  iraXaiol  rhv  fikv  TToXiriKhv 
Ijidyitpov  Mal<Twva,  rhv  5e  4Kr6inov  TcV- 
ri-ya.  Xpvffnriros  S'  6  <^i\6ao<pos  rhv 
MaiffCiiva  a-n-h  rov  fxaffuffdai  olirai  KfK- 
\rja6ai,  olov  rhv  afiadri,  kuI  irpo^  yaffre- 
pa  vevevKora-  ayvowv  on  Malffcuv  yeyove 
/c&)(U(j)5ios  vTToKpirris,  Meyapevs  rh  yevos, 
os  Kal  rh  Trpoffw7re7ov  evpe  rh  dir'  avrov 
KaKovfnevov  Maiffoiva,  ais  'Apiffro(pdvT}s 
tjyi)fflv  d  Bv^dvrios,  ev  rc^  irepl  Trpoffdirojv, 
evpelv  avrhv  (pdffKwv  koI  rh  rov  Bepdirov- 
ros  irp6ff()iiT0v,  (col  rh  rov  fxayeipov,  &c, 
Jos.  Scal. 

Meson']  Scribendum  per  diphthon- 
gum  Mason.  De  hac  voce  ex  Aris- 
tophane  Grammatico  sic  Atiienaeus 
lib.  XIV.  &c.  '  Coquum  indigenam  et 
civem  M£ESona  prisci  vocaverunt, 
externum  ac  peregrinum,  Tettigen. 
Chiysippus  PhilosophusM*sonadic- 
tura  putat  aTrh  rov  fj.aaa.ff6at,  a  man- 
dendo,  vehit  inscium  ac  rndem,  ven- 
trique  deditum,  ignarns  Maesona  fa- 
isseComoediarum  histrionera,  natione 
Megarensem,  inventorem  personae, 
quam  ab  eo  vocant  Maesona,  ut  scri- 
bit  Aristophaues  Byzantius,  libro  de 
personis,  qui  et  eum  tradit  cnm  fa- 


NOT;E 

rauli  personam  excogitasse,  tura  co- 
qui,'  &c.  Vide  Hesych.  in  ^oiW  et 
rerrti,.  Dac. 

<»  Mmapja]  ApuliaaMessapo  Nep- 
tuni  filio.  Virg.  ^En.  vii.  '  At  Mes- 
sapus  equum  domitor,  Neptunia  pro- 
les.'  Idein. 

e  Metaphoram']  Si  quis  Qnintiliani 
cap.  6.  de  tropis  libri  octavi  legerit 
attentins,  verba  Festi  facile  intelli- 
get,  et  manca  restituet.  Ant.  Aug. 

Metaphoraml  Lege  infra  :  Qua  uti- 
mur,  inquit  Verrius  in  oratione,  SfC. 
Reliqna  sunt  obscuriora,  eornm  ta- 
men  si  non  verba,  at  sensum  odorari 
mihi  videor.  Ita  enim  fere  scripsisse 
Festum  puto :  rem  indicemus.  Quod 
si  proprium  quam  tralalum  magis  vale- 
ret,  redit  ad  sua  verbum  tralatum,  ma- 
nebitque  tunc  tantum  cum  quo  pervenit 
eo  proprium  pervenire  non  possit.  Prce- 
sertim  apud  poetas  qui  alieno  perinde 
ac  suo  abiUuntur.  Et  ita  fere  Quinti- 
lian.  lib.  viii.  cap.  6.  'Transfertur 
ergo,'  inquit,  '  nomen  aut  verbum  ex 
eo  loco,  in  quo  proprinm  est,  in  eum 
in  quo  aut  proprium  deest,  aut  trans- 
latum  proprio  melius  est.  Id  facimus 
aut  quia  uecesse  est,  aut  quia  signifi- 
cantius  est;  aut,  ut  dixi,  quia  decen- 
tius.  Ubi  nihii  horum  praestabit,  quod 


414 


SEXTI    POMPEll    FESTI 


Mctap/astscos  '+*^  dicitur  apud  poetas  usurpari  id  quo6  prop- 
ter  necessitatem  nietri  mutare  consueverunt :  quod  idem 
barbarisw//s  dicitur  in  soluta.  oratione  conscvibenda .  .  .  . 


Meta. 


a.s 


quod. 


canore.  .  . .  perventura. 
dicare  ait  Ennius, 

idest. 
abus  ut. 
accip.         .         .         gratia. 
Metari  castra''  dicuntur,  quod  raetis  diriguntur. 
Metelli'  dicuntur  in  re  militari'^  quasi  mercenarii 

annalium  vigesimo  septimo,"^  calones,  famulique,  metel 
lique,  caculaeque,  a  quo  genere  hominum  Caeciliab  fami 
liae  cognomen  putatur  ductum :  '^  quod  est. . . . 


[Paul. 
Attius 


14  Vide  Notas. — 15  Qtiidam  vet.  lib.  in  lege  militari. — 16  Quidam  libri 
Attius  in  annal. — 17  Al.  dictum.     Vide  inf. 


NOT^ 


traiisferetnr  impropriiim  erit.'  Item  : 
*  Metaphora  enim  aut  vacantem  oc- 
cwpare  locnm  debet,  aut  si  in  alie- 
num  venit,  plus  valere  eo  quod  ex- 
pellit,'  Dac. 

^  Meia sticcs]    Metaphrastices 

Fcriptum  fuisse  videtur,  sed  men- 
dose,  pro  Metaphrnstice,  vel  Meta- 
phrasi,  vel  pro  Metaslasi,  vel  Metaba- 
si:  interpretari  autem  existimamu!), 
cum  poetae  propter  necessitatem  me- 
tri  aliud  pro  alio  ponunt.  Ant.  Aug. 

Mela ....  slices']  Scribe :  Melaplas- 
ticos  dicilur  apud  poetas  usurpari  id 
quod  propter  necessitatem  metrimutant : 
quod  idem  barbarismus  dicitur  in  soluta 
oralione  conscribenda.  Jos.  Scal. 

Metaplasticos]  Metaplasmus  a  fie- 
T07rA.oTTai,  transformo,  transmuto. 
Quintil.  lib.  i.  cap.  8. '  Deprehcudat- 
que  quae  barbara.  quae  impropria, 
quje  contra  legem  loquendi  sunt  po- 
sita,  non  ut  ex  his  utique  improben- 
tur  poetaj,  quibus,  quia  plerumque 
raetro  servire  coguntur,  adeo  ignos- 
citur,  ut  vitia  ipsa  aliis  in  carmine 


appellationibus  nominentur.  Meta- 
plasmos  enim  et  schematismos,  et 
schemata,  nt  dixi,  vocamns,  et  lan- 
dem  virtutis  necessitati  damus,'  «SiC. 
Dac. 

8  Meta  ..  .ca..  .  .a]  Melari  castra 
vocari  a  metis.  Niliil  aliud  video.  Ne- 
qiie  enim  Doctiss.  Merulae  assentiri 
possuni,  qui  in  hisce  riideribus  latere 
putavit  fragmentum  Ennii,  Dico  queis 
h  unc  dicare  cupit.   I  d  e  m . 

^  Metari  castra]  Metari  nihil  aliud 
est,  quam  dividere,  secare  suis  fini- 
biis  et  metis.  Inde  '  metator  agro- 
rum  '  Ciceroni  est  Jinitor,  cui  rei  gru- 
ma  et  decempeda  serviebat.  Hinc 
'degrumare  viam,'  et  '  decempeda- 
tor '  pro  metatore.  Idem. 

'  Metelli]  Glossarium  :  '  Metellus, 
IxlcrOtos.'  Jos.  Scal. 

Metelli]  Glossarium  :  '  Mefellus 
IxiaBios,'  mercenarius.  In  fine :  Ca- 
cilice  familia  cognomen  putatur  ductum. 
Aliter  schedx,  ubi  :  Cacilia:  familiar 
cognomen  putat  ductum  qmd  est.. . . 
Desideratur    tantum    vox    Metellus. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    XI. 


415 


Metonymia'^  est  tropos,  cura  ab  eo,  qiiod  continet,  [Ff.st. 
signiticatur  id,  quod  continetur ;  aut  superior  infcriore, 
et  inferior  superiore.  Quae  continet,  quod  continetur:  ut 
Ennius,  cum  ait:  Africa  terribili  tremit'^  horrida  terra 
turaultu.  Ab  co,  quod  continetur,  id,  quod  continet :  ut 
cum  dicitur  epota  amphora  vini.  A  supcriore  inferior : 
ut  Ennius  :  cum  magno  strepitu  Volcanum  ventus  vege- 
rat.  Ab  inferiore  superior :  ut,  persuasit  animo  vinum 
Deus,  qui  multo  est  maximus. 

Metus'  foeminino  genere  dicebant.  Ennius  :  Vi-  [Paul. 
vam,  an  raoriar,  nulla  in  rae  est  metus. 

MiGRARE  mensa"  quod  legibus  ejws  sacra  esset  Deisque  [Fest. 


18  Vett.  libb.  tremis. 


N0T7E 


Caeciliam  faniiliam  pro  Capcilia  gente 
dixit  Festiis,  quae  Meteliorum  cog- 
nomento  potissimum  claia.  Dac. 

^  Metonymiti]  Lege  ita  versum  En- 
nii,  Cum  magno  strepilu  Vnlcnnum 
ventu'  vegebat.  Et  illum  :  Fersuasit  nox, 
vinum,  Deus,  qui  multo  est  maximus. 
Cui  simileTerentianum  ex  Adelpliis  : 
'  Persuasit  nox,  amor,  vinum,  adoles- 
centia :  Humannm  est.'  Et  Propertii : 
'  Hac  Amor,  hac  Liber,  durus  uter- 
que  Deus.'  Vegere,  pro  vegetare. 
Vide  Nonium.  Jos.  Scal. 

Melonymia'\  HliTuvvnla  a  jusTci  et 
ovop.a.  Ad  verbum  sonat  'trausno- 
men,'  '  transnominatio.'  Figura,  qua 
continens  ponitur  pro  contento,  et 
contentum  pro  continente.  Conti- 
nens  pro  contento  Ennius  :  '  Africa 
terribili  tremit  horrida  terra  tumnl- 
tu.'  Africa  pro  Afris.  Cicero  in  Ora- 
tore :  '  Horridam  Africam  terribiii 
tremere  tumultu  cum  dicit' (Ennius) 
'  pro  Afris  immutat  Afiicam.'  In 
reliquis  nisi  locus  depravatns  sit,  me- 
rito  Festi  judicium  desiderabis.  Ne- 
que  enim  cnm  dicitur  epota  vini  am- 


phora,  ab  eo  quod  continetur,  intelli- 
gitur  id,  quod  continet,  ut  tradit 
Festus :  sed  contra  ab  eo  quod  con- 
tinet,  id  quod  continetnr.  Nam  per 
amphoram,  vinnm,  quod  in  amphora, 
nt  per  Africam  intelliguntnr  homines, 
qui  in  Africa.  Audi  Quintilian.  iib. 
viii.  cap.  6.  '  Sicnt  ex  eo  qnod  con- 
tinet,  id  quod  continetnr  nsus  reci- 
pit :  ut  bene  moratas  urbes,  et  pocu- 
lum  epotum,  et  saeculum  foelix.'  Con- 
tentum  autem  pro  continente,  ut 
apud  Virg.  '  Vina  coronant.'  Vina 
pro  pateris.  '  A  superiore  inferior,' 
cum  causa  ponitur  pro  effectu,  ut 
Vulcanus  pro  igne.  Enn.  '  Cuni  mag- 
no  strepitu  Volcanum  ventus  vege- 
rat.'  Lego  vehebat,  vel,  ut  Scaliger, 
vegebat,  i.  erigebat :  et  '  abinferiore 
snperior,'  cum  effectns  pro  causa,  ut 
amor  et  vinum  pro  Cnpidine  et  Bac- 
cho.  Dac. 

'  Mettis']  Ennius  :  '  Ni  metus  ulla 
tenet  rite  virtute  quiescunt.'  Idem. 

™  Migrare  mensa']  Locus  oI)scurus 
interpretem  desiderat.  Ant.  Aug. 

Migrare]  Migrare  mensa,  quod  sa- 


4i6 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


templi  posita  inauspicatum  apud  antiquos  habetm,  cum 
sequitur  sua  migrantem  pocna.     WTensas  aiunt  qm^diXiiixJi- 
isse  in  trir^Vs  poni  so/itas,  qu&  sint  triviales  appellatae. 
Mihipte,"    pro    mihi    ipsi,    Cato    posuit    cum   dixit  decuit 
talenta.        .....  .         .  ..       . 

versia,  atque         .... 
entia  item  a.  .  .  .  . 

Mihipte  Cato  pro  mihi  ipsi  posuit. 

Militem''  ^lius  a  mollitia  kxt  uvTl^ppua-iv  '9  dictum  [Paul. 
putat :  eo  quod  nihil  molle,  sed  potius  asperura  quid 
gerat :  sic  ludura  diciraus,  in  quo  minime  luditur. 


19  Al.  per  antiphrasim. 


aOTJE 


cra  sit,  Diisque  templi  posita,  inaiis- 
picatnm  habebatnr,  cum  sequior  sua- 
deret  causa:  unde  qiiitlam  fnisse. . . . 
Reliqua  assequi  uon  possum.  Recte 
ait  inauspicatum  fuisse,  mensa  mi- 
grare,  quia  sacra  csset,  ut  jam  supra 
diximus,  et  quia  vel  eo  nomine  nien- 
sae  omnes  sacrie  esse  ilebent,quod  in 
quo  templo  mensa  ist,  ejus  Dei,  cu- 
jus  templimi  est,  ea  sacra  sit.  Hu- 
jus  superstitionis  Piinius  meminit 
libro  xxviii.  cap.  2. '  Servii,'  inquit, 
'principis  viri  commentatioest,quam- 
obrem  mensa  linquenda  non  sit :'  vide 
locum  :  ego  sane,  quai?  liic  Festus  re- 
fert,  ex  ea  Conimentatione  Serviana 
desumpta  puto.  Fortasse  quae  se- 
quuntur,  ita  sarcienda  suut :  unde 
quidam  fuisse  in  Iristibus  dicunt  ex  li- 
bris,  qui  sunt  Rituales  uppellati.  Nam 
in  eo  loco,  in  qiio  Rituales  libri  men- 
sarum  consecrandarum  in  teinplis  ri- 
tiim  edocebant,  vcrisiniile  est  et  de 
illis  auguriis  mensalibiis,  quce  Verni- 
sera  appellabant,  et  de  diris,  ac  tris- 
tibus,  quae  contra  accidebant,  trac- 
tasse.  Sed  haec  inccrta  sunt,  ac  for- 
tasse  mellus  crat  taccre.  Jos.  Scal. 


Migrare  mensa']  Recte  quidem  ait 
inauspicatuui  fuisse  mensa  migrare, 
quia  sacra  esset,  ut  jam  supradictum 
est,  et  quia  vel  eo  nomine  mensae  om- 
nes  sacrae  esse  debent,  quod  in  quo 
templo  mensa  est,  ejus  Dei,  cujus 
templum  est,  ea  sacra  sit.  Hujus 
superstitionis  Plinius  meminit  lib. 
XXVI.  cap.  2.  '  Servii,'  inquit,  '  prin- 
cipis  viri  commentatio  est  quam- 
obrem  mensa  linquenda  non  sit.'  Et 
ex  liac  commentatione  Serviana,  quae 
hic  leguntur,  desumpta  putat  Scali- 
ger:  quod  addit  Festus  mensas  in 
triviis  poni  solitas,  de  mensis  Dianae 
sive  Hecate  intelligendiim  est.  Dac. 

■'  lUihipte]  Verba  Festi,  exceptis 
his,  qiias  Paiilus  notat,  non  intelligi- 
mus.  Sed  exempli  sumpti  ex  libris 
Catonis  ea  esse  arbitramur.  Ant. 
Aug. 

Mihipte']  Quaj  sequuntur  Catonis 
verba  sunt,  sed  qnae  frustra  quaeras. 
Et  hic  etiam  mutilae  suut  schedae. 
Dac. 

"  Militem]  A  mollitie  dictum  vult 
;£lius  Stilo,  sed  pcrperam  :  alii  miles 
a  mille,  quasi  millesimus.    Eutrcp.  lib. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    XI. 


417 


Miliurn  ''  quidam  putant  cepisse  nomen  a  maxima  nummo- 
rum  summa,  quae  est  mille.  quod  alii  Graecae  stirpis  judi- 
cant  esse,  cum  id  illi  y.k'^x?^^  vocent,  tam  Hercu-  [Fest. 
les,  quam  panicum  ju,eX»v>jv. 

Millus  1  collare  canum  venaticorum,  factum  ex  corio,  con- 
fixumque  clavis  ferreis  eminentibus  adversus  [Paul. 
impetum  luporum.  Scipio  ^milianus  ad  populum  : 
Vobis,  inquit,  reique  publicae  praesidio  eritis  ^°  quasi 
milius  cani. 

Miluina '  genus  tibiae  acutissimi  soni. 


20  Fulv.  Ursiu.  Uac.  ex  vet.lib.  leguut,  Nohis,  inquit,  reique  prasidio  erit  is. 


NOT/E 

de  Roiiiulo:  'mille  pugnatores  de-     legendtini  cx  L 


Ipgit,  (juos  a  nuniero  milites  appeila- 
vit.'  Sed  milites  priiis  merites  dicti, 
postea  meliles,  milites,  unde  et  con- 
tracto  uomine  iideni  (i\cti  melelli,  qua- 
si  meritelli.  Eruditiss.  iEgid.  Me- 
nagius  miles  ait  esse  a  Graeco  fxiKa^, 
id  est,  popularis.  Qiiae  vox  et  mili- 
tem  significat  et  eiun  qui  est  cjiisdein 
populi,  ut  Grapcis  irpv\e7s.  Unde  in 
veteribus  Glossis :  *  populares,  «rTpa- 
nanai.'  Ex  juiAa|  factum  milex,ut  so- 
rex  ex  vpa^,  ul  pellex  ex  irdWa^,  et 
deinde  ex  milex  factum  miles,  |  muta- 
to  in  S,  ut  trabes  ex  Tpd<pa^,  dies  ex 
5ia|,  &c.  Idem. 

1'  Milium]  Varro.  lib.  iv,  'inilium 
a  Graeco:  uam  id  prius  fj.i\iv  pro  fj.4- 
biv.'  Ubi  Turnebus  rescribit,  ^fnKlvt] 
post  fieSipri.  Verum  nfXivy)  proprie 
panicum,  quod  a  milio  diversum : 
quare  neutiquam  ab  eo  potest  origi- 
nem  capere  milium,  nisi  id  factum 
dicas  propter  quandam  similitudinem 
utriusque  leguminis.  Nam  n^Klvnv,  i. 
panicum,  similem  neyxpVy  '•  niilio, 
tradunt  Hesych.  Dioscorid.  Galen.  et 
alii.  Alterum  etymon  a  niillenario 
numero,  prorsus  ridiculum.  Hem, 

1  Millus^  In  oratione  /Emiliani  ita 
Delph,  et  Var.  Clas.  Pomp.  Fest. 


Nohis  inquit  rei' 
que  prccsidio.  Enniiis  apud  Nonium: 
'  Ea  mi,  reip.  fidei  regno,'  &c.  Vide  in 
dictione  '  Fortunatim.'  Ful.  Ursin. 

Millus']  Varro  vocat  melium  lib.  ii. 
de  Re  Rust.  '  Ne  vulnerentur  a  bes- 
tiis  imponuntur  Iiis  collaria,  quae  vo- 
cantur  luelium,  id  est,  cingulum,  cir- 
cum  collura,  ex  corio  firmo  cum  cla- 
vulis  capitalis,  quae  intra  capita  ' 
(lege  queis  intra  capita)  '  insuitur  pel- 
lis  mollis  duritia  ferri.'  Et  ita  nie- 
lius  dici  putat  Scaliger  :  nam  /uiyXwT^, 
pellis  oviila,  unde  et  omne  scorteiim 
vocabant  melinum,  ut  apud  Plautura 
melina  est,  scortea  mantica,  Epidic.  I. 

I.  '  Aut  si  iu  melina  attuiisti.'  Sed 
idem  est  millus  et  melium,  dictum 
enim  melium,  mellum,  millum  et  millus, 
ut  collum  et  collus.  Supra  in  verbis 
Scipionis  quse  laudat  Festos  legen- 
dum  ex  lib.  FuIviiUrsini ;  Nobis,  in- 
quit,  reique  prcrsidio  erit  is.  Dac. 

^  Miluina']  Meminit  Solinus,  cap. 
10.  Jos.  Scal. 

Miluina]  '  Tibiae,  quae  lugerent,  a 
miluis  dictae  miliiinx,  quae  in  accen- 
tus  exeunt  acutissimos.'    Solin.  cap. 

II.  Vide  'lugere.'  Dac 


2  D 


418 


SiBXTI   POMPEII   FESTI 


Mina'  singulariter  dici  pro  eo  qmd  minee  pluraliter  dicimus 
Curiatius  autor  est :  ilem  M.  Cato  in  suasione . . .  [Fest. 
mina  cogi '  nulla  potuit . . . 

Minam  iElius  vocitatam  ait  mammam  *  alteram  [Paul. 
lacte  deficientera,  quasi  minorem  factam. 

Minerrimus "  pro  minimo  dixerunt. 

Minerva "  dicta,  quod  bene  moneat :  hanc  enim  pagani  pro 
sapientia  ponebant.  Cornificius  vero,  quod  fingatur  pin- 
gaturque  minitans  armis,  eandem  dictam  putat. 

Minime  gentium  dicebant,  pro  eo  quod  est  omnium  [Fest. 
gentium  judicio  minime  esse  faciendum. 

Miniscitury  pro  reminiscitur  antiquitus  dicebatur.   [Paul. 


1  In  ed.  Scal.  extat  Mina  singulariter  d pluraliter  dicimits  cu . 

item  M.  Cato  in  s mina  cog 


NOT/E 


8  Mina]  Distingiii  videlur  inter 
niinam  singnlariter,  qnain  Graeci  mnam 
dicnnt,  et  minas.  Vel  usos  Veteres 
nonnnnquam  asserit  mina  pro  minis, 
et  Catonis  exemplum  alTert.  Ant. 
Aug. 

JJ/ina]  Mina  singulariter  dici  pro  eo, 
quod  MincB  pluraliter  dicimus,  Curiatius 
auctor  est.  item  M.  Cato  in  suasione  . . . 
mina  cogi  nulla  potuit.  Jos.  Scal. 

Mina']  Minam  pro  minis  dixisse  Ve- 
teres  exemplo  Catonis  probat  Festus, 
qnod  notandum  ;  distingui  enim  intcr 
minam  singnlariter,  quam  Graeci  fjivav 
dicunt,  et  minas  notum  est.  Cicero 
II.  de  tinibus  :  '  A  quo  iterum  fune- 
rum  sumtus  praefinitur  ex  censibus 
a  minis  quinqne  usque  ad  minam.' 
Verba  Catonis  forte  e  suasione  legis 
Voconiae.  Dac. 

•  Minam  mammam]  A  minus,  quia 
minus  habet  lactis:  sic  apud  Varro- 
nem  de  Re  Rust.  '  minam  ovem,  hoc 
est,  ventre  glabro  :'  id  est,  quae  mi- 
nns  babetlanae.  Idem. 

■•'  Mineirimus]  l\Iinus,  parvus,  pro 


quodicebant  etiam  miner,  nt '  vetus,' 
'  veter  ;' '  vidnus,'  *  viduer,'  nnde'  vi- 
duertas.'  Idem. 

»  3Ii7ierva]  Prius  dicebant  Mener- 
va,  a  qua  menervare  erat  inonere,  nt 
in  saliari  carmine  promenervat,  mo- 
net;  menere  est  monerc,  a  qno  menis' 
cor,  ut  apo  apiscor ;  composita  commi- 
nisci,  retninisci.  Ne<\ne  tamen  Me- 
nerva  a  menere:  namMinervae  nomen 
/Egyptinm,  ut  optime  docuit  Stepha- 
nus  Guichartns  in  Harmonia  etymo- 
logica  iinguarum.  Nempe  a  voce 
manor,  quod  est  instrumentum  texto- 
rium,  factnm  minoru.  Unde  Latinis 
Minerva,  texendi  inventrix ;  apnd  JE- 
gyptios  enim  ars  texendi  primum  in- 
venta.  Ea  roanu  liciatorium  tenens 
pingebatnr.  Quod  liciatorium  quia 
liastae  sive  lanceae  simile  erat,  nt  in 
lib.  Reg.  I.  cap.  17.  vs.  7.  et  iib.  ii. 
cap.  21.  vs.  19.  inde  Graecis  et  Latinis 
Minerva  hastam  tenere  credita  est. 
Idem. 

y  Miniscitur]  Pro  comminiscitnr, 
reminiscitur.    Vide 'mentum.'  Idem. 


DE    VERnORURf   RIGNIFICATIONE    LIB.    XI. 


419 


Minora  templa'  fiunt  ab  auguribus,  cum  loca  aliqua  [Fest. 
tabulis  aut  linteis  sepiuntur,  ne  uno  amplius  ostio  pateant, 
certis  verbis  defmita.  Itaque  templum  est  locus  ita  efFa- 
tus,  aut  ita  septus,  ut  ex  una  parte  pateat,  angulusque 
adfixus*  habeat  ad  terram. 

Minorem  Delum  ^  Puteolos  esse  dixerunt,  quod  Delos  ^  ali- 
quando  maximum  emporium  fuerit  totius  orbis  terrarumj 
cui  successit  postea  Puteolanum,  quod  municipium 
Graecum  antea  Dicaearchia  vocatum  est :  unde  Lucilius  : 
Inde  Dicaearchum  populos,  Delumque  minorem. 

Minoros''  et  majores  inter  cognomina  foeminarum  poni 
solebant. 


2  Qiiidani  vir  doctus  in  niarg.  ed.  Scal.  conjicit  angulosque  adfixos. — 3  Id. 
ibid.  conj.  Delus. 


aOTJE 


^  Minora  templa]  Videndus  Varro 
lib.  VI.  de  Lingiia  Lat.  Ant.  Aug. 

Minora  templa^  Qni  nos  rejiciunt 
ad  Varroneni  in  libris  de  Lingua  La- 
tina,  ut  qua;  sint  minora  templa  ex  eo 
petamus,  non  magis  nos  jiivant,  quam 
si  nulium  de  iiac  re  verbun»  fecissent. 
Ne  verbimi  quideni  apud  Varronem  : 
iibi  ilie  loquitur  quidem  de  templis  : 
ita  tamen,  nt  quae  sunt  minora  templa 
niliilo  magis  scias.  Sed  diserte  Ser- 
vianae  schedae  id  nos  docent  bis  ver- 
bls:  '  Alii  templum  dicunt,  non  so- 
lum  quod  potest  claudi,  verum  etiani 
quod  paiis  aut  hastis  sustentatum, 
aut  aiiqua  tali  re,  et  lineis,  aut  loris, 
et  simili  re  septum  est :  quod  ecfa- 
tum  est :  amplius  uno  exitu  in  eo 
esse  non  oportet,  cum  ibi  sit  cubi- 
turus  auspicans.'  In  quibus  verbis 
fere  omnia,  quae  Festus  scribit  de 
minoribus  templis,  proponuntur .  Tan- 
tum  apnd  Servium  legebatur,  quod  et 
factum  est,  pio, ecfutum  est.  Jos.  Scal. 

Minora  tempki]  Optime  Servius : 
*  Alii  templum  dicunt,  non  solum, 
quod    potest    claudi,  vernm    etiam, 


quod  palis,  aut  hastis  sustentatum, 
aut  aliqua  tali  re,  et  lineis,  aut  loris, 
et  simili  re  septum  est :  quod  ecfa- 
tum  est.  Amplius  iino  exitu  in  eo 
esse  non  oportet,  cum  ibi  sit  cubitn- 
rus  auspicans.'  Ubi  fere  omnia  quje 
Festus  scribit  de  minoribus  templis. 
Effari  autem  et  effata  auguralia  verba 
sunt.     Vide  *  sistere  fana.'  Dac. 

Minora  templa^  Videndus  Varro 
lib.  VI.  de  Lingua  Lat.  Ant.  Aug. 

*  Minorem  Deliim]  Vide  '  Dicaear- 
chia.'  Dac. 

^  Minores]  Si  tres  sorores  eodem 
nomine  erant,  cognominibns  a  nnme- 
ro  dislinguebantur  :  Servilia  Prima, 
Servilia  Secunda,  Serviiia  Tertia  :  si 
duae,  ab  aetate  :  Servilia  major,  Servi- 
lia  minor.  Livius:  '  Aruns  Tarqui- 
nius,  et  Tullia  minor.'  Horatins : 
*  Cnm  Sagana  majore  ululantem.'  Jos, 
Scal. 

Minores']  Festus  minor  et  major  cog- 
nomina  esse  dicit :  ex  Varrone  tamen 
conjicere  est,  olim  praenomina  fnisse, 
ut  de  prima,  secunda,  tertia,  quarta 
idem  scribit ;  quare  cum  Sigonio  di- 


420  SEXTI    POMPEII    FESTI 

Minorum  Pontiticum  maximus  dicitur,  qui  primus  in  id 
collegium  venit.     Item  minimus,  qui  novissimus. 

Minotauri,  effigies  "^  inter  signa  militaria  est :  quod  non  mi- 
nus  occulta  esse  debent  consilia  ducum,  quam  fuit  do- 
micilium  ejus  Labyrinthus.  Minotaurus  putatur  esse 
genitus,  cum  Pasiphaae  Minois  regis  uxor  dicitur  concu- 
buisse  cum  tauro :  sed  affirmant  alii  Taurum  fuisse  no- 
men  adulteri. 

Minucia*^  porta  appellata  est,  eo  quod  proxima  [Paul. 
esset+  sacello  Minuci.  Minucia  porta  Romac  est  dicta, 
ab  ara  Minuci,  quem  Deum  putabant. 

Minuebatur  populo  luctus''  aedis  dedicatione,  cum  a 
Censoribus  lustrum  condebatur;  cum  votum  publice 
susceptum  solvebatur  :  privatis  autem,  cum  liberi  nas- 
cerentur  ;  cum  honos'  in  familiam  ^  veniret;  cum  pater 


4  Ed.  Scal.  est.—5  Vet.  hb.  familia. 

^OTJE 

cendum    est  cognomeii   dici  vocein  equos,  apros,  porcos,  &c.  Idem. 

quamlibet  q«a  gentilitia  nomina  dis-  "^  Minucia]  Sunt  Festi.    AlterumTb 

tinguamus,qiia  voce  tam  prinia  quam  Minucia  est  Pauli.   Jos.  Scal. 

tertia      nomina      comprelienduntur.  Minucia]  Ubi  fuerit   ignotum  est, 

Hlnc  tit,  ut  ratio  nascendi  pranomi-  ut  et  qiiis  fuerit  iste  Minucius.     Pu- 

nibus  pariter  et  cognominibns,  rau-  tabam  oliniMinuciam  portam  eandem 

sam  dederit.     Atque,  ut  pra?nomina  esse,   et  trigeminam  ab  eo  Minucio 

aliquando  pro  cognominibus,  sic  cog-  sic   dictani,   qui    extra   eam    aurato 

nomina  pro  praenominibus  usurpata  bove  donatus  est :  ut  narrat  Livius 

sunt,  ut  prima,  secunda,  tertia,  quar-  iv.  IG.     Sed    niiiil    ibi   de   sacello  : 

ta,    major,  minor,  quje    olim   erant  quare  amplius  qua;reudnm.  Dac, 

praenomina,    et    nomen    gentilitium  ^  Minuebatur  populo  luclus]  Cum  a 

prajcedebant,    ut    '  Prima  Valeria,'  Censoribus  lustrum  condebatur,  hoc 

&c.  postea  cognomina  facta  et  post  est,  cum  censores  censu  peracto  Suo- 

nomen   gentilitium   posita,  ut   apud  vetaurilibus  urbem  vel  exercitum  ex- 

Livium  :  '  Aruus  Tarquinius  et  Tullia  piabant :  id  enim  est '  Itistrum  conde- 

niinor.'  Et  Horat.  '  Cum  Sagana  ma-  re.'     Livius  lib.   i.   '  Ibi  instructum 

jore  ululantem.'  Dac.  exercitum     omnem     suovetaurilibus 

*-■  Minotauri,  effi^ies]    Vide  '  lupi.'  lustravit,idque  condilum  lustrum  ap- 

£t  non  aquilam  tautum  vel  rainotau-  pellatum,  quia  in  censendo  finis  fac- 

rnm  prisci  illi   Romani,    sed    plura  tus  est.'  Idem. 

ejusmodi  animalia  in  pugnas  aut  rap-  '  Cumhonos]  Putaconsularis,  Prae« 

tus  uata,  bello]praeferebant,  ut  lupos,  toria,  Censoria  dignitas,  &c.  Idem. 


DE   VERBORUM   SIGNIFICATIONE    LIB.    XI.  421 

aut  liberi,  aut  vir,  aut  frater  ab  hoste  captus  domum  re- 
diret ;  cum  puella  desponsaretur,  cum  propiore  quis  cog- 
natione,  quam  is,  qui  lugeretur,  natus  esset ;  cum  in  cas- 
to  ^  Cereris  ^  constitissent.7 

Minuitur*'  populo  luctus  aedis  dedicatione ;  cum  [Fest. 
Censores  lustrum  condiderunt ;  cum  votum  publice  sus- 
ceptum  solvitur:  privatis  autem,  cum  liberi  nati  sunt; 
cum  honos  in  familia  venit ;  cum  parens,  aut  liberi,  aut 
vir,  aut  frater  ab  hoste  captus  domum  redit ;  cum  de- 
sponsa  est ;  ^  cum  propiore  quis  cognatione,  quam  is, 
qui  lugetur,  natus  est ;  cum  in  casto  Cereris  est,  omnique 
gratulatione.9  ' 

Minurritiones  ^ '°  appellantur  avium  minorum  cantus. 

Minusculai  Quinquatrus  '  appellabantur  Idus  Juniae,  quod 


6  Quidam  libii  cas<?o.— 7  M.constituissent— 8  '  Fortasse  me\\as,cumdespon- 
satio  est:  idque  Fulv.  Uisino  etiani  placuit.'  Dac.—9  Ed.  Sc&l,  gratulationi. 
— 10  Quidani  Mimurraliones. 

NOTiE 

e  CumincastoCereris]  Vide  '  Grae-  adzequas.'     Sed  vide  quae  olim  dili- 

cafesta.'     In  casto  Cereris  esse  di-  genter  de  hoc  in  Conjectaneis  notavi- 

cebantur  niystae,  qui,  iit  Cereri  ope-  mus.     Castimoniis  Cereris   qui  ope- 

rarentur  et  puriter  facerent,  rebus  rabantur,  luctu  carere  solitos  fuisse, 

VenereisabstinebantjTJvz/fwi/jidenim  tam    ex    Graecis    qnam    ex    Latinis 

est,  ayi/iviiv,  et  castns  ayvela.    Unde  scriptoribus  notum  est.  Jos.  Scal. 
pro  ritu  et  instituto,  qnia  sic  rite  fa-         '  Omnique   gratulatione]    Hoc   est, 

cerent.    Varro  reruni  Ronian.  lib.  i.  cum  ob  qnemcumque  felicem  even- 

'  Nostro  ritu  sunt  facienda  civilius  tum  in  templis  Deis  gratias  agerent, 

quam   Graeco   castu :'    rite  et  caste  puta  ob  liberatam  urbem  ;    ob  serva- 

ayvois.  Idem.  tum  exercitum,  ob  victoriam  ab  hos- 

^  Minuitur]  De  Casto  Cereris,  mihi  tibus  reportatani.  Dac. 
non  liquet :    tamen  non  licere  a  lu-         ^  Minurritiones]    Glossae :    *  Minu- 

gentibus    Cerealia    celebrari    docet  rit,  fxiwpi^ei.'  Jos.  Scal. 
Liv.  lib.  xxii.  Ant.  Aug.  Minurritiones]  Male  quidam  jnimur- 

Mitiuitur]  Facessit  negotium  doctis  rationes.      Minuritiones    a    minurire  : 

viris,   quod  in  fine  positum  est :    iN  quod  a  Grajco  fxipvpi^eiv,  querula  ac 

CASTO  CERERis.    Quod  Graeci  dicuut  gracili  voce  cantillare  :  de  hirundini- 

ayviixiv  Tii/4  Qe^,  hoc  Latini,  in  Casto  bus  usurpavit  Sidonius.    Et  t^^vvpii^fiv 

alicujus  Dei  esse.    TertuUianus  libro  est  a  fjnwplv,  quod  tnKphv,  hxiyov,  \. 

de  jejunio  :    '  Sed  bene,  quod  in  nos-  parvum,  interpretatur  Hesycli.  Dac. 
tris  Xerophagiis   blasphemias  inge-  '  MinusculcB  Quinquatrus]  Varr.  lib. 

rens,  casto   Isidis,   et    Cybeles   eas  v.    '  Qninquatrus  minusculae  dictae. 


422 


SEXTi    POMPEIl    FESTI 


is  dies  festus   erat  tibicinum,  qui  Minervam  colebant. 

Quinquatrus  proprie  dies  festus  erat  Minervae,  Martio 

mense. 
Minutum,""  et  minuere,  ex  Graeco  ju,£jouv"  dictum  [Paul. 

videri  potest. 
Minyae  '* "  dicti  Argonauta;,  quod  plerique  eorum  ex  filiis 

Minyae  fuerant  orti. 
Mirachidion  "  °  primae  adolescentiae. 
Miracula,P  quae  sunf^-  digna  admiratione  dicimus,  [Fkst. 

antiqui  in  rebus  turpibus  utebantur. 
Mirior^i  decebant  comparativum  amiro.   Titinius;  [Paul. 

Mirior  inquam  tibi  '^  videor. 


11  Scribit  Scal.  fj.tvietp,  quod  probat  Dac— 12  Vet.  lib.  Minydce.~\Z 
Legendiini  monet  Dac.  niiracidion,  ut  vir  doct.  iu  marg.  ed.  Scai.  conjicir. — 
14  Ed.  Sca!.  mnic. — 15  Qiiidam  lib.  tibi  inquit. 


NOT^ 


Jiiniae  idiis  ab  similitiidine  majorum, 
quod  tibicines  tum  feriati  per  urbeni 
vagantiir  et  convenitint  ad  isdein  Mi- 
nervae.'  Minores  vocat  Ovid.  vi.  Fast. 
*  Et  jani  quinquatrus  jubeor  narrare 
rainores.  Nunc  ades  o  creptis,  flava 
Minerva,  meis.  Cur  vagus  incedit  to- 
ta  tibicen  in  urbe  ?  Qiiid  sibi  per- 
sonac,  quid  toga  longa  volunt ':'  Vide 
et  Livium  iib.  ix.  Idem. 

"»  Minutuni]  Minutum  est  a  minuo, 
quod  a  ixividoo  vei  ixiviu,  qiiod  a  /ui- 
vvbs,  Attice  pro  fiiKphs,  parviis.  Eii- 
stath.  Bene  itaque  Scaliger,  qui  pro 
/uejow  legendiim  monet  iJ.ivveiv.   Idem. 

"  Mimja]  Argonauta?.  Pindar.  Od. 
IV.  Pytli.  /uera  yap  Kuvo  TTKivaivTwv 
M.ivvav  dfoirofjiTroi  (Tfpifftv  rt/xal  (pvnv&tv. 
idest:  'Ad  illud  enim  '  (vellus  aii- 
reum)  '  cum  navigassent  Minya»,  di- 
vini  illis  honorts  plantati  sunt.'  Dic- 
ti  autem  Minija  a  Minya,  Nepluni  ti- 
lio,  ad  qnem  et  Tritogeneiam  /Eoli 
filiam  maxima  eorum  pars  geniis  re- 
ferebat.  Apol.  i.  Argonaut.  ivA  Mj- 
vvio  dvyaTpttiv  Ot  irXucrToi  koI  &pi(rToi 
o<|)'  oiVoTos  evxeT^wvTo.  Id  est :  *  Qiio- 


niam  Minyae  filiarum  Plerique  eorum 
et  optimi  a  sanguine  esse  gloriaban- 
tiir.'  Veruni  Strabo  et  Eustatliius 
Minyas  a  Minyo  Orchomeno  genus 
habere  tradunt,  quorum  alii  in  lolciim 
niigrariut,  a  quibus  Argonautas  Mi- 
iiyas  dici.  Vide  Theocritum  Idyl. 
XVI.  vs.  104.   Idem. 

°  Mirachidioyi]  Lege  :  Miracidion, 
HupaKtov,  ijt(tpaK't$tov,  fiitpaKvWtov.  A- 
ristoph.  Idem. 

V  Miracula]  Pro  lebus  turpibus. 
Arnob.  '  Vertit  Baulo  artes,  et  quam 
serio  non  quibat  aliicere,  liidibrio- 
rum  statuit  exhilarare  miraculis.' 
Inde  miraciiliE  meretrices  dictae. 
Planf.  '  Diobolarcs,  schcenicnlae,  mi- 
raculsr.'  Quem  locum  addiicens  Var- 
10  lib.  VI.  '  Miracnlze,'  inquit, '  a  mi- 
ris,  id  est,  monstris,  a  quo  Attius  ait 
personas  distortas,  oribus  deformes, 
niiriones.'  Monstra  etiam  dixit  Ca- 
tiill.  quae  Arnob.  et  Festiis  niiracnla. 
'Sed  tu  cum  Cappone  omniamonstra 
facis.'  Idem. 

t  Mirior]  Varro,  yvwBi  viavTov  : 
'  Quid  hoc  mirins  i*'  Idem. 


DE   VERBORUM   SIGNIFICATIONE    LIB.   XI.  423 

Miscelliones  appellantur,  qui  non  certas  sunt  sententiae,  sed 
variorum,  mixtorumque  judiciorum  (sunt.) 

Misenum,  promontorium/  a  Miseno,  tubicine  M-  [Fest, 
neae  ibi  sepulto,  est  appellatum. 

Miseratur'  is,  qui  conqueritur  aliena  incommoda  :  misere- 
tur  is,  qui  miserum  sublevat. 

Miseret  me  eadem  forma  dicitur,  qua  piget,  pcenitet,  taedet. 

Modo,  cum  per  correptum  O '  dicitur,  significat  tempus,  ut 
modo  veni :  et  ponitur  pro  tantum,  ut  tace  modo :  quod 
si  producta  posteriore  syllaba  enuntietur,  dativus  vel 
ablativus  est  casus,  ab  eo,  quod  est  modus. 

Modo  quodani,"  id  est,  ratione,  dicuntur  omiiia  [Paul, 
ista  a  modo :  commoditas,'^  commodus,  commodat,  ac- 
commodat,  modice,  modestia,  raoderatio,  modificatio. 

Modo  quodam,  id  est,  ratioue,  dicuntiir  ista  omnia  [Fest. 
a  modo  fit  commodi?«s,  commodus,  commodat,  flccomwodat, 
modice,  modestia,  moderatio,  modi^caiio. 

Moene  ^'  singulariter  dixit  Ennius :  Apud  emporium  [Paul. 
in  campo  hoslium  per  '"  moene. 

Mcenia>  et  muri,  et  alia  '^  muniendee  urbis  gratia  [Fest. 


16  Legit  Dac.  Modo  quodam,  id  est,  ratione,  a  modo  dicuntur  ista  omnia:  zom- 

moditas,  ^c— 17  Vet.  lib.  jjio,— 18  Al,  cetera. 

NOTiE 

'  Misenum,promontorium}  Montem  vatum.  Idem. 

vocat  Virgil.  vi,   '  Monte  snb  aerio,  '  Modo,  cum  per  correptum  0]    Ad- 

qiii  nnnc  Misenus  ab  illo  Dicitur,  ae-  verbia  in  o  semper  debent  corripi, 

ternumque  tenet  per  ssecula  nomen.'  '  imo,'  *  merito,'  '  crebro,' '  cito,'  '  se- 

Idem.  ro,'   ut   distinguantur  ab   adjectivis 

*  Miseratur]    Miser ari  est,  lamen-  nominibus    sexti   casus,  ab   'imus,' 

tari  et  deplorare  :    misereri,  alterius  ♦  meritus,'  *creber,'  'citus,'  'serus.| 

infelicitate  moveri.     Ita  miseramur  Vide  in  *  ergo,'  '  modo,'  '  quando.' 

casum  nostrum,  aliorum  infortunium,  Idem. 

Virg,  V.   '  Me  liceat  casum  miserari  "  Modo  quodam]  Paulus  Festi  ver- 

insontis   amici.'     Sueton.  in    Claud.  ba  refert ;    quae  nos  dimidiata  mve- 

'  Miseratus   est   conditionem    suani,'  nimus.  Ant.  Aug. 

Plaut.  '  Se  ipsam  miseratur.'    At  nii-  "  Mane]   Singulariter   pro  mainia. 

seremur  semper  alioriim,  iit  eis  opem  Dac. 

feramus.  Virg.  '  Miserere  animi  non  v  Mania]  Pro  munia  a  muniendo.  ut 

digna  ferentis.'     Neqiie  tamen  illiid  pro  murus,  marus.    Verba  Attii  sic 

discrimen  ubique  a  Veteribus  obser-  iegit  Merula  :  Signa  extempuh  Cane^ 


424 


SEXTI    POMPEIl    FESTI 


facta,  ut  (Attius  in  Helenibus  :  Signo  extemplo  canere, 

ac  tela  ob  moenia  ofterre  imperat.)    Significat  etiam  ofii- 

cia.    Plautus  (in  Nervolaria :)  prohibentque  moenia  alia : 

unde  ego  fungar  '9  mea. 
Mola  "■  vocatur  etiam  far  tostum,  et  sale  sparsum,  quod  eo 

molito  hostiae  aspergantur :  molas  avias  *°  inepte  quidam 

dictas  putant. 
Moles  "  pro  magnitudine  fere  poni  solet:  moliri,  et  [Paul. 

raolitiones  a  movendo  certura  est  dici.' 
Mollestras  ^  dicebant  pelles  oviles,^  quibus  galeas  exter- 

gebant. 
Molucrum '^  non  .solum  quo  molas  vertuntur'  dicitur,  [Fest. 


19  Vet.  lib.  fungor. — 20  Rescribendnm  inonet  Dac.  molas  alias.—l  Idem 
legit  moliriet  molitiones  a  mokndum  certum  est  tlici.  Pro  molitio7ies  quidam  lib. 
molitores:  et  pro  tnovendo  vir  doct.  in  marg.  ed  Scal.  conjicit  molendo. — 
2  Vet.  libb.  omllas  vel  ovinas. — 3  Quidam  libb.  rotce  verruntur.     Vide  Notas. 


NOT^ 


re  ac  tela  ob  mcenia  ad/erre  imperat.  Ob 
m^nia,  id  est,  ad  mania.  Vide  '  Ob.' 
Mcenia  pro  officia  Plaut.  '  Prohibent 
qnin  moenia  aliunde  fiingarmea.'  Ita 
enim  legendiis  liic  versiis  ut  et  in  Al. 
Idem. 

*  Mola']  Vide  '  immolarc  '  et '  mu- 
ries.'  In  fine  Molas  avias  inepte  qui- 
datn  dictas  putant :  certe  non  capio. 
Puto  rescribendum  molas  alias.  Ut 
dicat  Festus,  inepte  facere  eos,  qui 
molam  aliam  dictam  piitant,  quam 
far  cum  sale.  Niliil  aliud  video. 
Idem. 

a  Moles]  Lege,  moliri  et  molitiones 
a  molendum  certum  est  dici.  Immo 
potius  a  molibus  est  moliri,  a  quo  et 
7nolitiones.  Idem. 

^  MoUestras]  Sic  Latini  vocabulum 
GraEcum  depravarunt,  et  e  nriXutr)], 
quod  pellem  ovilem  significat,  mnl- 
lestram  interpolaruiit.  Tnrneb.  lib. 
111.  cap.  11.  et  lib.  xix.  cap.  24.  Me- 
lota;  postea  wdo<r«,s  inserto,  >wdos<;a, 
molestra,  gcminatis  literis  mollestra, 
Ideni. 


«  iV/o/ucn<m]  Afranii  verbasuntqui 
itascribant:  Virgini  tam  crescit  ute- 
rus,  quatn  gravidte  tnulieri,  vocatur  mo- 
lucrum,  transit  etiam  sine  dolore.  Ga- 
briel  Eaernus  ita :  Virgini  Tam  crescit 
uterus,  quam  gravidce  mulieri:  .Molu- 
crum  vocatur,  transil  sine  doloribus. 
Sunt  autem  senarii  duo  post  verbuin 
'  virgini.'  Ant.  Aug. 

Molucrum]  Scribe iiv\aKpov,  Versus 
Afranii  ita  legito  :  ferme  virgini  Ex- 
crescit  uterus,  tanquam  gruvidcE  mulieri. 
MolucTum  vocatur :  transit  sine  dolori- 
bus :  et  ubi  molalur,  non,  ubi  immola- 
tur.  Jos.  Scal. 

Molucrum]  Lege,  Non  solum  quo 
molce  verruhttir,  tfc.  scopam  enim 
molarem  significat.  Pro  ixvMKpov  lege 
fnvKaKpov,  (xvXiiKopov  a  ixv\r\,  mola,  et 
Kopuv,  verrere.  At  moliicrum,  tumor 
ventris  est  a  fiv\6Kp(os,  mola  carnis, 
qiiae  proprie  ex  semine  virili,  qnarc 
improprie  de  virginis  lumore  motu- 
crum  dixit  Afranius,  ciijiis  versus  sic 
legit  Sraliger  :  ferme  virgini  Excrescit 
uterus  tanquatn  gravtdcB  mulieri.  Molw 


DK   VF,RB(3RUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    XI.  425 

id  qiiod  Graeci  y.uKixpov  appellant,  sed  etiam  tumor  ven- 
tris,  qui  etiam  virginihus  solet  cvenire,  cujus  meminit 
Afranius  in  virgine  :  Ferme  virgini,  tanquam  gravidae 
mulieri,  crescit  uterus,  molucrum  vocatur,  transit  sine  do- 
loribus.  Cloatius  etiam  in  libris  sacrorum.  Molucrum 
aiunt  esse  lignum  quoddam  quadratum,  ubi  im-  [Paul. 
molatur.  Idem  ^lius  in  explanatione  carminum  Salia- 
rium  eodem  nomine  appellari  ait,  quod  sub  mola  [Fest. 
supponatur.     Aurelius  Opilius  appellat,  ubi  molatur. 

Momar, ''  Siculi  stultum  vocant.^ 

Momen,*  momentum.  Lucretius  :  Momine  si  par-  [Paul, 
vo  possent  ^  impulsa  moveri. 

Monile  ^  dictum  est  ornatus  muliebris,  qualem  habuisse 
Eriphylem  fabulae  ferunt:  ex  eo  etiam  equis  praepen- 
dens  a  collo  ornamentum  monile  appellatur. 

Monimentum  ^  s  est,   quod  mortui   causa   sedificatum :  et 


4  Al.  appellant.—5  Quidam  libb.  si  a  parvo  possunt.—6  Al.  Monumentum. 

NOTiE 

crumvocatur,transitsinedoloribus.T)ac.  momarcmnmo  posterioii  vocis  homo 

•^  Momar}  Sicnla  vox,  iit  etiam  ipse  coaluit,  et  unam  tantum  effecit.     In 

noXat. 'Mwfj.ap  s\gn\f\cat,ixe/ji.^iv,ahxos.  versu  Plauti  nou  tantum  momar,  sed 

Isidorus  in  Glossis :  '  Momar,  Siculus,  et  siculus  pro  stulto.  Dac. 

stultus,  qui    cito   movetur  ad    rem.'  '  Momen]  A  supino  motum,  momen, 

Plautus:    'Quid  tu,  o  momar,  Sicule  momentum.    Moveo,  movimen,  mo- 

homo,  praesumis?'   Ubi   non  tantum  men.  Uta'luceo,'MHcimen,'' luraen;' 

momar,   sed   et  Siculus,  pro  Stulto.  a  '  pono,'  '  ponimen,'  '  pomen,'  unde 

.Tos.  Scal.  '  pomentum,'  &c.  Idem. 

Momarl    Hesych.    /xcD;ua/>,    ixe/x^ts,  '  Monile]  Ornamentum  ex  auro  et 

aJffxos,  oueiSos, '  Momar,  opprobrium,  gemmis,   quod    ex    mulierum    coUo 

dedecus,  crimen.'     Isidor.   in   Gloss.  pendet,   quale    Polynices    Eriphylae 

'  momar,   Siculus,  stultus,    qui    cito  Ampliiarai  uxori  dedit,  ut  Amphia- 

movetur  ad  iram.  Plaut.     Quid    lu,  raum  ad  bellum  capessendum  coge- 

o  Momar,    Sicule  homo,  praesumis?'  ret.  ApoUod.  lib.  iii.  Jdem. 

Idem  ibid.  '  Marsiculus,  qui  cito  mo-  s  Monimentum']    Vel    monumentum, 

vetur  ad  iram.  Plaut.  Quid  ais,  homo  ut     Veteres     scribebant,     quicquid 

marsicule  ?'     Quae   procul   dubio  ita  scriptum  vel  factum  memoriae  causa, 

emendanda  :  momar,  Siculus,  qui  cito  et   proprie  in    defunctorum    memo- 

movetur  ad  iram.   Plaul.    Quid   lu,  o  riam,  sive  cadaver  contineat,  sive  sit 

momar,  homo  Sicule  ?     Haec  inde  cor-  inane,  quod  Graeci  vocant  KevoTafiov. 

ruptelamtraxere,  quod  in 'homo  mo-  Varr.  lib.  v.  'Sic   monimenta,  quae 

mar  «icule  '   7no  prior  syllaba  vocis  in  sepulcris,  et  ideo  secundum  viam. 


426  SEXTI    POMPEII    FESTf 

quicquid  ob  memoriam  alicujus  lactum  est,  ut  faua,  por- 
ticus,  scripta  et  carmina.  Sed  monimentum  quamvis 
mortui  causa  sit  factum,  non  tamen  significat  ibi  sepul- 
tum. 

Monitores  ^  dicuntur  et  qui  in  scena  monent  histriones,  et 
libri  commentarii. 

Monodos'  appellatus  cst  Prusiae  filius,  qui  unum  os  habuit 
dentium  loco  :  similiter  habuit  et  Pyrrhus  rex  Epiro- 
tarum. 

Monstrum,''  ut  iElius  Stilointerpretatur,  a  monendo  dictum 
est,  velut  monestrum.  Item  Sinnius  Capito,  quod  mon- 
stret  futurum,  et  moneat  voluntatem  Deorum  :  quod 
etiam  prodigium,  velut^  prajdictum,  et  quasi  praedic- 
tum,  quod  praedicat  eadem,  et  portentum,  quod  porten- 
dat,  et  significet:  inde  dici  apparet  id  quartum,  quod 
mihi  visum  est  adjiciendum,  prgesertira  cum  ex  eadem 
significationc  pendeat,  et  in  promptu  sit  omnibus,  id  est, 
ostentum,  quod  item  ab  ostendendo  dictum  est.'     Mon- 


7  Legit  Dac.  Prodigium  velut  prodicium  et  ijuasi  pradicium.     QuJdain   lil>. 
apud  Stai.  prodictum  vel  prcedicium. 

NOT/E 

qiio  praetereuntes  admoneant,  et  se         Monodos]    MovSSovi,  <jui    dentium 

fuisse  et  illos  esse  mortales  :  ab  eo  ce-  loco  unum  os  aequaliter  extensum  lia- 

tera,  quee  scripta  ac  facta  memoria;  bet,  ut  Prussiae  filius  et  Epirotarum 

causa,  monimenta  dicta.'  Idem.  rex  Pyrrhus.  Valer.  Max.  Plin.  Dac. 

^  Monitores]  Qui  in  scena  nionent         ^  Monstrum]    Verba     Festi    dimi- 

liistriones,    dicuntur    virofioKus.     Et  diata  intelliges  ex  illis  Pauli,  '  Mon- 

recte   Glossariuni :    '  Monitor,  vto&q-  stra  dicuntur,'  &c.  Ant.  Aug. 
Xfvs.'    In  Phormione  '  Geta  monitor'  Monstrum]  A  vionendo,  monestrum, 

dicitur,  lioc  est,  qui  consilium  dede-  «»on.stru;n,  passimapudbonosauctores. 

rat:  quem  et  Graeci  dicunt  inrofioKfa.  Cicero  tamena/nons<»<iw(/olib.  i.dedi- 

Jo8.  Scal.  vinat.  '  Quia  enim  ostendunt,  porten- 

Monitores]  Graecis  inrofioXtls,  quasi  duut,  monstrant,  praedicunt,  ostenta, 

dicas  subjectores.    Gloss.    '  monitor,  portenta,  monstra,  prodigiadicuntur.' 

viro$o\evs.'   In  Phormione  *  Geta  nio-  Idem  ct    lib.   ii.  dc  nat.  Deor.     Sed 

nitor'  dicitur,  qui  cunsiliuni  dederat,  ininiis  bcne.     De  ostenlis,  portentis, 

Act.  II.  Sc.  1.  '  O  facinus  audax!  O  ct  prodigiis.     Vide  suo  loco.    Dac. 
Geta  monitor.'  Dac.  '  Quod  ilem  ah  oslendendo  diclum  cst] 

*  Monodos]  Plin.  lib.  vii.  cap.  itt.  Schedac  :  '  Quod  item  ab  oslendendo 

videndus.  Ant.  Aug.  dictum  cot,  ut  apud  auctorcs,qui  mo- 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    XI.  427 

stra  dicuntur  naturae  raodo  egredientia,  ut  scrpens  cum 
pedibus,  avis  cura  quatuor  alis,  homo  cum  duobus  capi- 
tibus,  jecur  cura  distabuit  in  coquendo. 

Momtra  dicuntur  waturae  modum  egredientia :  «t  [Fest. 
serpens  cum  pedibus,  avis  cum  quatMor  alis,  homo  cum 
duobus  capitibus,  jecur  cum  Aistabuit  in  coquendo. 

Moracias  "'  nuces.  Titinius  duras  esse  ait :  unde  fit  [Paul. 
diminutivum  moracillura. 

Morbosura  horainem,  morbo  aliquo  afifectum. 

Mortem  obiisse,"  ea  consuetudine  dicitur,  qua  dixerunt  an- 
tiqui,  ob  Romara  legiones  ductas,  et,  ob  Trojara  duxit 
exercitum,  pro  ad  :  sirailiterque  vadiminiura  obiisse,  id 
est,  vadimoniura  iisse,  et  obviara,  ad  viara. 

Mortis  causa°  stipulatio  existimatur  fieri,  ut  ait  [Fest. 
Antistius  Labeo,  quae  ita  fit,  ut  morte  promissoris  con- 
firmetur,  aut,  ut  quidam  dixerunt,  cujus  stipulationis 
non  fuit  causa.* 

Mortuae''  pecudis  corio  calceos  aut  soleas  fieri  Flaminicis^ 


8  Scal.  et  Dac.  scribendiim  monent,  cujua  stipulationis  mors  fuit  causa,— 
9  Scribit  Scal.  Flaminibus:  quod  improbat  Dac. 

NOTiE 

nent  histriones  in  scena,  sed  etiam  Jos.  Scal. 

iibi  adjiciuntur  commentarii.'    Quae  Mortis    causa  stipulalio]     Lege   in 

diversa  sunt.     Nam  post  dictum  est,  fine,  Cujus  stipulationis  mors  fuit  cau- 

sequuntur  verba  Festi  de  monitori-  sa.    Et  haec  vera  est  hujus  stipula* 

bus,  quje   retractis  fugitivis  vocibus  tionis  ratio,  non  vero  quam  putavit 

itasunt  rescribenda  :   Monitores  dicti  Labeo.  i>ac. 

sunt,  qui  monent,  ut  apud  auctores,  qui  p  Mortuce]    Scribe    Flaminibus,    ut 

monent  histriones  in  scena,  sedetiamubi  etiam  extat  in  veteribus  editionibus. 

adjiciuntur  commentarii.  Nihil  certius,  Jos.  Scal. 

quae  sequuntur:  monstradicMMfur,  ^-c.  Mortuce  pecudis  corio]    Servin»  iv. 

novum  caput  inchoant  et,  Paulo  sunt  yEneid.  '  Sane  Flaminicae  non  licebat 

adscribenda.  Idem.  neque  calceos  neque  soleas  mortici- 

■n  Moracias]  A  mora,  scilicet  voce  nas  habere.   Morticinse  autem  dicun- 

cfficta.  Idem.  tur,    quae  de  pecndibus  sua  sponte 

"  Mortem  obiisse]  Mortem  adiisse.  mortuis  fiebant.    Neque  supra  genu 

Vide  'ob.'  Jdem.  sHccinctam   esse.'    Unde  patet  male 

"  Mortis    causa]  Scribe,   Cujus  sti-  apud  Festum  quosdam  pro  Flaminicis 

pulationis  morsfuit  causa.  Levis  error,  rescribere  Flaminibus.  Dac. 


428 


SEXTI    POMPfill    FESTI 


nefas  habetur :  sed   aut  occisas  alioqui,  aut  immolatai : 

quoniara  sua  morte  cxtincta  omnia  funesta  sunt. 
Mortuae   pecudis   corio   calccos  fieri    Flaminicis    [Paul. 

nefas  habebatur,    quoniam   sua    morte  extincta   omnia 

funesta  aestimabantur. 
Mortuus''  ab  emerita  vita  dictus. 
Mosest"^  institutum  patrium  pertinens  maxime  ad  religio- 

nes,  caerimoniasque  Deorum  antiquorum. 
Mos  est  ^  institutum  j^atriura,  id  est,  memoria  de-  [Fest. 

functorum   veterum    pertinens    maxime    ad    religiones 

cermoniasque  antiquorum.'° 
Mosculis  "  '  Cato  pro  parvis  moribus  dixit  i/i  ea  [Paul. 

cjuam  scripsit . . .  vis  qui  moribus  "  dixit .  .  . 


10  Ed.  Scal.  '  memoria  veternm  p.  ni.  a.  r,  cerem 
Notas.— 11  Alii  legiint  Moscillis,  vel  Mosiltis. 


oniasque  a.'    Vide 


NOTiE 

1  Mortuus']  Qiiomodo  ab  emerita 
vita  ?  an  emiritus,  emertus,  emertuus,  e 
in  0  emortuus,mortuus?  Niigee  :  a  wio- 
rior,  moritus,  addito  ii  morituus,  mor- 
tuus.  Idein. 

''  Mosest]  Macrob.  lib.  III.  Saturn, 
refert  Julium  Festum  lib.  xiii.  de 
verborum  significationibus  scripsisse: 
Mos  est  institutum  patrium,  pertinens 
ad  retigiones,  ccerimoninsque  mnjorum. 
Non  dubito  Pompeium  pro  Jutio  scri- 
bendiim  apud  Macrobium.  Hic  enim 
est  locus,  queni  adfert,  ex  quo  verba 
Festi  sarciri  possunt,  paucis  syllabis 
exceptis.  Ant.  Aug. 

Mos  est]  Mos  est  institutum  quod- 
libet  consuetudine  firmatum:  ritus 
vero  est  ordo  et  raodus  in  adinini- 
strandis  maxime  sacrificiis,  unde 
Virg.  <  Morem  ritumque  sacrorum 
Adjiciam.'  Interdum  tamen  et  ritus 
pro  more  usurpatiis,  et  tnos  pro  ritu : 
ut  hic.  Dac. 

"  Mos]  Mos  est  institutum  putriiim 
Idefunctorum]  veterum,  pertinens  maxi- 
me  ad  religiones  cerimoniasque  antiquo- 


rum:  vocein  defunctorum  inclusimus 
circulis :  quia  glosscma  est.  Jos. 
Scal. 

Mos  est]  Haec  ex  superioribus  fa- 
ciie  intelliguntur  :  Mos  est  institutum 
patrium,  id  est,  memoria  veterum  perti- 
nens  rnaxime  ud  religiones  cterononias- 
que  Deorum  untiquorum.  Vox  defuncto- 
rum,  quae  in  codice  apparet,  explica- 
tio  est  vocis  veterum.  Neque  apparet 
in  scbedis.  Dac. 

'  Mosculis]  A  mos,  mnsculus.  Alii 
legunt  moscillis,  vel  tnositlis,  ut  in 
GIoss.  Isidori, '  mosillus,  parvus  mos.' 
Cin  posteriori  non  adversatur  analo- 
gia ;  nam  nt  a  '  pnsus,'  '  pusillus,' 
sic  a  '  mos,' '  mosillus.'  Nihil  tamen 
hic  mutandum  est.  Optime  enim  a 
'  mos,'  '  inosculus,'  ut  a  *  flos,'  '  flos- 
culus,'&c.  Idem. 

"  /n  ea  quam   scripsit tns  qui 

moribus]  Schedae:  Moscutis  Cato  pro 
parvis  morihus  dixit  in   ea  quam  snip- 

sit Supra  Festi  et  Pauli  verba  male 

cohaesere.  Legebat  Salmasius  inuscit- 
lis  Cato  pro  parvis  ttiuribus,  &c.  mus- 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE      LB.    XI. 


420 


Mox,  paulo  post. 

MuciA  prata''  trans  Tiberim  dicta  a  Mucio,  cui  [Fest, 
a  populo  data  fuerant,  pro  eo  quod  Porsenam  Etrusco- 
rum  regem  sua  constantia  ab  urbe  dimovit.  [Paul. 

Muger/  muccosus. 

Muger  dici  solet  a  castrensium '^  hominibus  quasi  [Fest. 
muccosus  is,  qui  talis  male  ludit. 

Muginari  ^  est  nugari,  et  quasi  tarde  conari. 

Mugionia^  porta  Romae  dicta  est  a  Mugio  quo-  [Paul. 
dam,  qui  eidem  tuendae  praefuit. 

Mulciber''  Vulcanus  a  molliendo'^  scilicet  ferro  dictus 
(est) ;  mulcere  enim  mollire,  sive  lenire  est.  Pacuvius : 
Quid  rae  obtutu  '+  terres,  mulces  laudibus  ? 


12  Quidam  vir  doctus  in  marg.  ed.  Scal.  conjicit  castrensUn 
conj.  mulcendo. — 14  Obtuitu  nielius  esse  censei  Scal. 


-13  Id.  ibid. 


NOT.E 


cilli  Ta  /UwSia.  Idem. 

"  Mucia  prata\  Livius  ii.  13.  '  Pa- 
tres  C.  Mucio  virtutis  causa  trans 
Tiberim  agrum  dono  dedere,  quae 
postea  sunt  Mucia  prata  appeliata.' 
Idem. 

y  Muger]  A  veteri  mugo  pro  mungo, 
ut'  frago  '  pro  '  frango,'  muger,  muc- 
cosus,  morveux.   Idem. 

^  Muginari]  Plinius  in  Praefatione  : 
'  Dum  ista,  ut  ait  Varro,  muginaniur, 
pluribus  horis  vivimus.'  Isidorus : 
'  muginatur,  causatur.'  Jos.  Scal. 

Muginari]  Causari,  tergiversari, 
morasnectere.  Gloss.  Isidori :  '  Mu- 
ginatur,  causatur.'  Usus  est  Cicero 
ad  Atticum  lib.  xvi.  ep.  12.  '  De 
ocella,  dum  tu  muginaris,  nec  mibi 
quicquam  rescribis,  cepi  consilium 
domesticum.'  Nonius  interpretatur 
murtnurare.  Ut  et  in  Glossario, '  mu- 
ginor,  yoyyv^u,'  id  est,  murmuro. 
Eritigitur  muginor,  vel  a  mugio,  vel, 


ut  Doctissimo  Vossio  placebat,  a  ntt- 
gor,  nuginor,  n  in  >n,  muginor.  Dac. 

a  Mugionia]  Varro  lib.  v.  '  Mu- 
gionis  a  mugitu.'  Solin.  cap.  2.  '  Mu- 
gioniam  supra  summam  Novam  viani.' 
Vide  Nonium.  Ful.  Ursin. 

Mugionia  porta]  Melius  Varro  qui 
lib.  IV.  Mugionis  portam  dictam  do- 
cet  a  mugiente  pecore,  id  est,  bubu- 
lo.  Quod  per  eam  ad  pascua  sua  exi- 
geretur  ab  antiquo  oppido,  Palatino 
scilicet,  ubi  primum  Roma  condita. 
Ejus  verba  :  '  Praeterea  intra  muros 
video  portas  dici :  in  palatio  Mugionis 
a  mugitu,  quo  ea  pecus  in  Bucitatum 
antiquum  oppidum  exigebat.'  Eadem 
et  '  Trigonia'  et '  porta  palatii'  dic- 
ta.  Dac. 

b  Mulciber]  A  mulcendo  ferro,  immo 
potius  a  mulcendo  lautum,  nt  a  '  cra- 
ceo,'  '  craber.'  A  '  tumeo,'  '  tuber.' 
Sic  a  *  mulceo,'  '  mulciber.'  Gloss. 
'  Mulciber,"H4>ai(rTos,  'A.fj.(piyvr)iii.'  Id. 


430 


SEXTI    POMPEII    FESTl 


Muli  Mariani*^  dici  solebant  a  C.  Mario  instituti,'''  cujus 
railites  in  furca  interposita  tabella  varicosius  onera  sua 
portare  adsueverant. 

Mulis  celebrantur  ludi'*  in  Circo  maximo  Consualibus: 
quia  id  genus  quadrupedum  primum  putatur  coeptum 
currui  vehiculoque  adjungi. 

Mulus  vehiculo  Lunae  adhibetur,  quod  tam  sterilis  ea  sit, 
quam  mulus,  vel  quod  ut  mulus  non  suo  genere,  sed 
equi  creetur,'^  sic  ea  solis,  non  suo  lulgore  luceat. 

Mulleos^  genus  calceorum  aiunt  esse,  quibus  reges  [Fest. 


15  Aliqnis  lib.  Marii  instituto. — 16  Vet.  lib.  eguis  oriatur. 


NOT/E 


«  Muli  Muriani']  Sic  per  jocum  Ro- 
tnani  inilites  vocabantur,  nani  C.  Ma- 
lius  lecidendornui  impedimeutorum 
giatia,  qiiibus  maxime  agmen  oneia- 
tur,  vasa  et  cibaria  miliinm  in  fasci- 
culos  aptata  fiircis,  quas  appellarunt 
sernmnulas,  imposuit,  qnibiis  onusti 
milites  iter  confioiebant.  Idem. 

**  Mulis  cdebrantur  ludi]  De  Con- 
sualibus  suo  loco  dictnm  est.  Mulis 
autem  tiinc  ludos  celebratos  fuisse 
praeter  Festnm  nemo  quod  sciain  do- 
oiiit.  Idem. 

^  Mtdleos]  Verbum  allucinatos  men- 
dosura  est :  lunatos  placet,  sive  aluta- 
tosahaluta;  de  utroque  est  carmen 
Juven.  Sat.  vii.  *  Appositam  nigra? 
lunam  subtexit  alntse : '  quod  aliter 
dixit  Horat.  lib.  i.  Sat.  6.  '  Nam  ut 
quisque  insanus  nigris  medinm  impe- 
«liit  crus  Pellibus,  et  latum  demisit 
pectore  clavum,  Audit  continuo,  Quis 
homo  hic?'  Videad.  Plutarch.  in 
Probl.  Titinii  carmen  mendosum  est. 
Ant.  Aug. 

MuUeos']  Catonis  verba  ita  legen- 
da:  Qui  magistratum  Curulem  cepis- 
set,  calceos  7nulleos,  alii  uncinatos,  ce- 
teri  perones.    Hapc  erat    antiquorum 


fin-fXfia.  Magistratii  functi  miilleos, 
milites  fulmentatos,  ceteri  Roniani 
perones,  koI  wixo^vpcivuvi,  siimebant. 
De  uncinis,  et  clavis  militaribns  satis 
in  Conjectaneis.  Versus  Titinii  ila 
lego,  jam  cum  mulleis  Te  ostendisti, 
quos  tihiatim  calceas.  Tibiatim,  hoc 
est,  ad  mediam  usque  tibiam.  Ita 
erant  omnia  ea  genera  calceamento- 
nim,  qualia  Turcarum  hodie,  medio 
crure  tenus.  Quod  et  Tertullianus 
manifesto  ostendit,  libro  de  Pallio : 
*  Impuro  cruri  puriim,  aiit  mulleolum 
inducit  calceum.'  Jos.  Scal.  Adde 
illud  Horat.  <  nigris  medium  impediit 
crus  Pellibus.'  Idem. 

Mulleos]  MuUei  vel  mnllei  calcei 
dicuntur,  nou  ab  antiquo  verbo  mul- 
lare,  suere,  ut  putavit  Scaliger,  sed  a 
colore  mulli  piscis,  nam  puniceos  fu- 
isse  vel  ex  Dione  certum  est,  qui  ait 
Caesarem  usum  wroSfcrei  (vloTe  ininjKi} 
Kal  fpvOpoxpiv  KaTo,  tovs  fiaffiXfas  Toiis 
ii>  T-p  'AA/Sp  TOTf  yfvo/xfvovs,  id  est, 
'  calceo  alto,  colore  purpureo  quo 
olim  Albanorum  reges  utebantnr.' 
Aperte  Mnlleos  describit,  quos  ab 
Albanis  regibus  ad  patricios  transi- 
isse  idem  docet.    Nam  stante  libera 


DE   VERBORUM   SIGNIPICATIONE    LIB.   XI. 


431 


Albanorum  primi,  dcinde  patricii  usi  sunt.  M.  Cato 
Originum  libro  septimo  :  Qui  magistratum  curulem  ce- 
pisset,  calceos  mulleos  allucinatos :  '7  ceteri  perones. 
Item  Titinius  in  Setiua :  Jam  cum  mulleis  te  ostendisti, 
quos  tibiatis  in  calceos:  quos  putant  a  mullando,  id  est, 
suendo  dictos. 
Multara^  Osce  dici  putant  poenam  quandam.'^  M.  Varro 
ait  poenam  esse,  sed  pecuniariam,  de  qua  subtiliter  in 


17  Vir  doct.  in  marg.  ed.  Scal.  conjiclt  alutacmatos  vel  lutos.     Vide   No- 
tas.— 18  Legendiini  momX.  ScdA.  pwvani  quidum. 


NOTiE 


rcpublica  Patricii  et  Senatores  cal- 
ceos  nigros  gestabant ;  ex  patriciis  au- 
tem,  qui  Magistratum  cunilem  cepis- 
sent,  mulleos,  hoc  est,  rubros ;  at 
postquam  Imperatores  sibi  solis  pu- 
niceos  iilos  sive  muiieos  calceos  vo- 
Iiiere,  quasi  proprios,  relinqui,  consu- 
libus  non  purpurei  aut  punicei,  ut 
antea,  sed  aurati  sunt  attributi,  ut 
constat  ex  Cassiodoro.  Ita  igitur,  nt 
optime  ad  Vopiscum  Salmasius,  con- 
ciliandi  sunt  auctores,  qui  patricio- 
rum  nigros  faciunt  calceos,  et  qui 
mulleos;  nam  patriciorum  eorum,qui 
magistratum  curuleni  cepissent,  pro- 
prium  gestamen  erant  mullei  calcei, 
reliquorum,  qui  nondum  in  sella  cu- 
ruli  sedissent,  vulgariter  nigri.  Id 
omnino  evincit  locus  Catonis,  cujus 
verba  sic  legit  Scaliger :  Qui  magis- 
tratvm  curulem  cepissent  cakeos  mul- 
leos,  alii  uncinatos,  celeri  perones.  Por- 
ro,  docet  idem  Salmasius  Puniceos 
illos  sive  mulleos  calceos  Tyrrheni- 
cos  etiam  dictos,  quod  eorum  factura 
Tuscanica  esset,  ut  Virgilius  Tyrrhe- 
nos  calceos  Evandro  regi  tribuit  lib. 
VIII.  '  Et  Tyrrliena  pcdum  circumdat 
vincula  plantis.'  UbiServius:  *  Tyr- 


rhena  vincula  Tusca  calceamenta,  et 
dicit  crepidas,  quas  primo  habuere 
Senatores,  post  Equites  Romani, 
nunc  milites.  Alii  Senatorios  calceos 
volunt,  qiiialioc  genus  calceamenti  a 
Tuscis  sumtum  est.'  Sed  adi  ipsum 
Salmasiiim  ad  Vopiscum.  In  verbis 
Catonis  pro  allucinatos  Turneb.  aluta- 
cinatos:  nempe  ab  aluta.  Alii  alutatos, 
vel  lunulatos.  Perones,  calcei  toti  ex 
pellibus,  ex  corio  crudo.  Isidor.  in 
GIoss.  *  Pero  calciamenta  pilosa.' 
Dac. 

s  Multam]  Oscnm  vocabulum,  a 
quo  multus,  quod  numerando  tnulta 
a^stimaretur,  ei  multare,  numerare. 
Plaut.  Stich.  III.  1.  'Quam  multas 
tecmn  miserias  raultaverim.'  Multa 
autem  primis  temporibus  in  ovibus 
et  bubus  aestimatis  constitit,  quibus 
abundabat  Italia.  Gell.  lib.  xi.  Siipre- 
ma  multa  'erat  dnarum  ovium,  boum 
triginta,pro  copiascilicetboum,  pro- 
queovium  penuria.  Sed  cumejusmodi 
multa  pecoris  armentique  a  magis- 
tratibus  dicta  erat,  adigebantur  boves 
ovesque,  alias  pretii  parvi,  alias  ma- 
joris,  eaque  res  faciebat  ineequalem 
mnltae  punitionem :  idcirco  postea  le- 


432  SEXTI    POMPEII    FESTI 

libro  primo  quaestionum  epistolicarum  reiert.  Maximam 
multam  dixerunt  trium  millium  et  viginti  assium :  quia 
non  licebat  quondam  pluribus  triginta  bobus,  et  duabus 
ovibus  quenquam  multari :  aestimabaturque  bos  centus- 
sibus,  ovis  decussibus. 

Multifacere "^  dicitur,  sicut  magnifacere,  et  Par-  [Paul. 
vifacere.  Cato  :  Neque  fidem,  neque  jusjurandum,  ne- 
que  pudicitiam  multifacit.  Quod  merito  ab  usu  recessit, 
quia  quantitas  '^  numero  non  asstimatur,  nec  desiderat 
multitudinem. 

M.ultifdicere'  aiitirjui  dicebant  sicut  magnifacere,  et  [Fest. 
par.  .....        tiam  de  pudicitia. 

M 

ntitas. 

neturnu.  

Multifariam  •"  dixerunt  antiqui,  quod  videlicet  in  [Paul. 
multis  locis  fari  poterat:  id  est,  dici. 

Mummiana  ajdificia '  a  Mummio  dicta. 


19  Pro  quantitas  conjicit  Dac.  qualitas. 
NOTyE 

ge  Ateria '  (qiiam  Taipciam  alicubi  Priiis  capiit  ita  ex  scliedis  :  MiiUi/a- 

vocat  Festus)  '  constituti  siint  inoves  cere  antviui  dicebanl  sicut  mugni/acere, 

singiilas  aeris  deni,  in  boves  aeris  cen-  item  et  parvifacere,  lestis  est  31.  Cato 

teni.  Minimamiiliaestovisuniiis.'/d.  in  ea  quam  scripsit  contra  Q.  Minucium 

^  M«/<j/ace»e]  Ut  parvi  facere,floc-  Theimum  de  x.  hominibus:    Neque /i- 

ci  facere,  &c.     Sed  «on  video  cur  dem,  neque  jusjurandum,  neque  pudici- 

illud  merito  ab  usii  recessisse  dicat  tiam  multi/acitis :  quod  quidem  merito  ab 

Festus,  quod  qiiantitas  non  aestime-  usu  recessit,  quia  non  astimalur  nume- 

tur  numero,  quasi  vero  quantitas  non  ro  quantilas,  nec  desiderat  multitudi- 

alia  sit  continua  ab  discreta.     Sed  nem,nec  continetur  numero.     Sequeba- 

forte  pro  quantitas  rescribendum  qua-  tur,  opinor,  muUifariam,  ut  io  PauH 

litas.  Idem.  epitome.   Dac. 

'  MuUifa . . . .]  Ex   epitome  Pauli,  •*    MuUi/ariam]    Grsecorum  imita- 

verbo  muUi/acere,  liaec  omnia   facile  tione    iroA.iK^dTCDS,    Sii^dToij,  rpKpirtos, 

intelliguntur.  Ant.  Aug.  multifdrianijdifariam,  trifariam.  Var- 

MuUiface . . . .'\  Ex  scripturae  vesti-  ro  '  totfariara  :'  '  In  totfariam  locis.' 

giis  videri  possit  haec  in  duo  capita  Jos.  Scal. 

fuissedivisa.     Et  foisan  confusa  sunt,         ^  Mutntniana  adi/icia]    A  Munimio, 

qus  de  '  inultifariam'  scripta  fueraut.  qui  Corintbum  diruit,  /rfem» 


DE  TERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    XI. 


433 


Mundus  '"  appellatur  coelum,  terra,  mare,  et  aer  :  mundus 
etiam  dicitur  ornatus  muliebris  :  quia  non  alius  est,  quam 
quod  moveri  potest:  mundus  quoque  appellatnr  lautus, 
et  purus.  Ateius  :^°  Cum  virginali  mundo  clam  pater.' 
.  .  .  Ennius  :  idem  loco  ^  navibus  celsis,  munda  facie, 
atque  etiam  aere. 

Mundus,  ut  ait "  Capito  Ateius  in  libro  sexto  ponti-  [Fest. 
ficali,  ter  in  anno  patere  solet,  diebus  his  :  postridie  Vol- 
canalia,'  et  ante  diem  sextum  Id.  Novemb.  Qui  quid 
ita  dicatur,  sic  refert  Cato  in  Commentariis  juris  civilis : 


20  Legit  Scal.  Attiux.  Vide  infra. — 1  Vir  doot,  in   inarg.  ed.  Scal,  conjicit 
patre. — 2  Id,  Ibid.  in  Deilocho. — 3  Vet.  cod.  Volcanali. 


^  Mundus]  Haec  corriipta,  trans- 
posita,  et  male  etiam  distincta  snnt. 
Lege  igitiir  ex  jndicio  Mernlae  apud 
Ennium.  Mundus  appellatur  ccelum, 
terra,  mare,  et  <ier,  quia  nnn  alius  est, 
quam  quod  moveri  potest.  Mundus  etiam 
dicitur  ornntus  muliebris  ;  Attius,  cum 
tirginali  mundo  clam  patre.  Mundus 
quoque  appellatur  laufus  et  purus.  En- 
nitis,  idem  loca  vavihus  celsis  mundafa- 
cit  naulisque  mari  quasentibus  vitam. 
Nam  integrnni  versnm  Ennii  descrip- 
serat  Festns,  ut  odoratns  sum  ex 
schedis,  nbi  munda  facie  atqne  etiam 
aere  Cereris  quin.  Mundus  igitnr  ex 
Festo,  Isidoro,  et  aliis,  quasi  moren- 
dus  :  a  motu  perpetao.  Sed  omnino 
mundus  a  munditie,  nt  Graecis  etiam 
K6<rpos  diro  T7J5  KocriMOTriTos.  Inde  etiani 
et  ornatus  mnlieris  mundus,  nempe 
speculum,  unguenta,  catenae,  annuli, 
&c.  Idem. 

"  Mundus,  ut  aif^  Verbaillamendo- 
sa  snnt :  ex  iis  qui  intravere  cognoscere 
potuit :  forsitan  scribendum  :  ut  ex  iis, 
qui  intravere  cognosci  poluit.  Item  ex 
Pauli  verbis  addenda  sunt  nonnulla  ; 
ut  puta,  tertius  dies  quo  mundus  patet. 
Vide  Varronem  apud  Macrobiiim  lib. 
I.  Saturn,  Ant.  Aug. 


NOTiE 

Mundus]  Verba  Catonis  corrnpta 
ita  legimus  :  Mundo  nomen  impositum 
est  ab  eo  mundo,  qui  supra  nos  est. 
Forma  enim  ejus  est,  ut  ex  iis,  qui 
intravere,  cognoscere  potui,  adsimilis 
illi.  Ejus  inferiorem,  Sfc.  Nam  in- 
de  incipiunt  verba  Festi.  Supple 
etiam,  mujores  censuerunt.  Nihilo 
nielius  se  habent  sequentia  ;  quae 
ita  emendamns  :  ea  de  caiisa,  quod 
quo  tempore  ea,  quee  occtdtce,  et  ah- 
dit(P  religionis,  Sfc.  V' arro  apud  Ma- 
crobiiim  :  'Mundus  ciim  patet,  De- 
orum  tristium  atque  inferum  qnasi 
janna  patet.  propterea  non  modo 
praelium  committi,  verum  etiam  di- 
lectnm  rei  militaris  causa  habere, 
ac  militem  proficisci :  navim  solvere: 
uxorem  liberum  qiiaprendorum  causa 
dncere,  religiosnm  est.'  Jos.  Scal. 

Mundus,utait]  Mundushic  estPIa- 
tonis  sedes,  qua  patente  dies  illosre- 
ligiosos  habebant  Veteres.  Macrob. 
Satur.  I.  cap.  19.  '  Nec  Latinarnm 
tempore,  quo  pnblice  quondam  indu- 
ciae  inter  popiilnm  Rom.  Latinosque 
firmatae  sunt,  inrboari  beilum  dece- 
bat,  nec  Saturni  festo,  qui  sine  ullo 
tnmnltu  bellico  creditur  imperasse. 
Ncc   patente   mundo,   quod    sarriim 


Delph.  et  Var.  Clas. 


Pnmp.  Fest. 


2  E 


434  SEXTI    POMPKII    FESTI 

Mundo  noraen  impositum  est  ab  eo  raundo,  qui  supra 
nos  est.  Forma  enim  ejus  est  ex  iis,  qui  intravere, 
cognoscere  potuit,  adsirailis  ille''-  ejus  inleriorem  par- 
tera,  veluti  consecratara  Diis  raanibus  clausara  orani 
tempore,  nisi  iis  diebus,  qui  supra  scripti  sunt,  majores 
censuenmt,  quos  dies  etiam  religiosos  judicaverunt,  ea 
de  causa,  quod  quo  tempore  ea,  quae  occulte,  et  abdita, 
ea  religionis  Deorum  maniura  essent,  veluti  in  luccm 
quandam  addiicerentur,  et  patefierent :  nihil  eo  tempore 
in  republica  geri  voluerunt.  Itaque  per  eos  dies  non 
cum  hoste  manus  conserebant :  non  exercitus  scribe- 
batur :  non  comitia  habeba;^^  iion  aliud  quicquara  in  re 
publica  nisi  quod  ultima  necessitas  adraonebat,  adminis- 
trabatur. 
Mundum  gentiles  ter  in  anno  patere  putabant  die-  [Paul. 
bus  his  postridie  Volcanalia,  etante  diem  tertium  Nonas 
Octobris,  et  ante  diem  sextum  Idus  Novembris :  inferio- 
rera  enira  ejus  partem  consecratam  Diis  manibus  arbi- 
trantes  clausam  orani  terapore,  prfeter  hos  dies,  qui  su- 
pra  scripti  sunt:  quos  dies  etiam  religiosos  judicavcrunt 
ea  de  causa,  quod  his  diebus  ea,  qune  occulta,  et  abdita 
religionis  Deornm  manium  essent,  in  lucera  adducerentur. 


4  Quidani  lib.  ilU. 

NOT^ 

Diti  patri  et  Proscrpinap  dicatiim  est,  Non.  Octob.  et  antc  diem  se.rlum  Td. 

MierMisqiie    occlusa    Pliitonis    faiice  Novemb.    Et  ita  est :    patebat  enim 

eundiim  ad  przeliiini  piitaverunt :  uu-  niundus   3.   Kal.    Septemb.    nam   4. 

deetVarro  ita  scrii)it.  Muudiis  cum  erant  Volcanalia.  Itein  4.  Non.   Oc- 

patet,  Deoruin  tristium  atqiie  infenim  tob.  id  est  die  4.  Octob.  ct  ante  dicm 

qiiasi  janua   patet.     Propterea  non  sextuiii   Id.  Novemb.  nempe  7.  Id. 

modo  prseliiim  committi,  verum  etiani  qiii  dies  septinuis  est  ejusdem  mensis. 

delectum  rei  niilitaris  causa  habere,  Verba  Catonis  sic  legenda  ex  Scali- 

ac  militem  proficisci,  navem  solvere,  gero  :    Forma  eniin  ejus  est,  vt  ex  iis, 

iixorem  liberiim  quserendornm  caiisa  ijiti  intravere  cognoscere  potui,  adsimilis 

diicere  religiosnm  est.'     Unde  verba  illi.     Ueinde   ejits    tnferiorem.     Nam 

Festi  satis  intelliguntur.     Sed  in  iis  inde   incipiunt   verba  Fesii.     (lorri- 

quaedam  mutila,  quaedam  etiam  cor-  genda    eiiam    quae    sequuntur,    ita. 

rupta  sunt.    Atque  statim  initio  sup-  Quod  quo  tcmpore  ea  qua  occultce  et  ab' 

plendum  est,  Postridie  Volcanalia,  iv.  ditce  rcligionis,  ((C,  Dac. 


DK    VERBORUM    8IGN  !FIC  ATION  F,    LIB.    XI. 


135 


niliil  co  temporc  in  icp.  gcri  volucrunt.  Itaque  pcr  lios 
(!ies  non  cum  hoste  manus  conserebatur,  non  exercitus 
scribebatur,  non  comitia  habebantur,  non  aUud  quicquam 
in  rep.  nisi  quod  ultima  necessitas  exegisset,  administra- 
batur. 

Munem "  significare  certum  est  ofticiosum,  unde  e  contrario 
iramunis  dicitur,  qui  nullus^  fungitur  officio. 

Muneralis  p  lex  vocata  est,  qua  Cincius  cavit,  ne  cui  [Fest. 
liceret  rnunus  accipere.  Plautus  :  Neque^  muneralem 
legem,  neque  lcnoniam  roga  :  7  fuerit,  necne,  flocci 
ajstimo. 

Municas  pro  communicas  dicebant.  [Paul. 


Municns,  S^c.  communicas  i  dicit  F 


a  Muniis,  [Fest. 


id  est,  operibiis,  aut  ut  potius  co.  .  . 
Municeps'  est,  ut  ait  Jj^lius  Gallus,  qui  in  municipio  liber 


5  Ed.  Scal.  nullo. — 6  Quidam  lib.  Neit. 
conj.  7ieve  lenoniam  roguto.    Vide  Notas. 


-7  Vir  doct.  iii  niaig.  ed.   Scal. 


N0T7E 


°  Mtmeml  A  munus,  munix,  immunis. 
Plaut.  Mercat.  I.  1.  '  Dico  ejus  pro 
nierilis  gratum  nie  et  munem  fore.' 
Ita  enini  iegendum,  non,  ut  quidam, 
memorem.  Ideni. 

P  Muneralis^l  Lex  Cincia  de  donis 
et  muneribus,  non  omnibus  proiiihuit 
inimus  accipere  :  sed  ob  causam  o- 
randani,  patrociniiinive  priBstandiim. 
Vidend.  Cicero  iib.  i.  epist.  nlt.  ad 
Atticum.  Tacitus  lib.  ii.  13.  etlS. 
Ant.  Aug. 

Muneralis]  Leviter  iuimutati  Plaii- 
tini  versus  ita  legendi :  Neque  mune- 
ralem  legem,  neque  lenoniam,  Ruga: 
nec  fuerit,necne,flocci  existuma.  Ve- 
tabat  ob  defVnsam  caiisam  donum  ac- 
cipere.  Vide  Epistolam  Plinii  Ju- 
nioris  ad  Valerianum  libro  v.  Etiam 
ei  legis  mentio  non  fit.  Jos.  Scal. 

Muneralis  lex]  Lex  Cincia  munera- 
lissivede  donis  et  muneribus,  qua 
cavebatur,  ne  quis  ob  causam  oran- 


dam  donum  rnuniisveacciperet.  Eaui 
tulit  M.  Cincius,  Tribuiius  plebis,  M. 
Cornelio  Cetliego,  P.  Sempronio  Tii- 
ditano  Coss.  Vide  epistolam  Plinii 
Jiiiiioris  ad  Valeriarium  Ub.  v.  Etiani 
si  legis  mentio  non  fit.  Versus  Plaii- 
tini  sic  legendi  ex  Scalig.  Neque  mu- 
neralem  legem  neque  lenoniain,  Roguice 
fuerint,  necne,floccid  cestimo.  Dac. 

1  Municas,  q'c.  communicas']  Qure 
desiint  divinare  non  possiim.  Placidus 
in  Glossis  :  '  Municare,communicarc 
dictum  a  raceniis,  id  esf,  operibiis.' 
Non  dubium  est  Veteres  dixisse  »««•- 
nicaie  et  commcenicare.  Ut  '  inocrns,' 
'  niiirus,'  et  lioc  forsan  illud  est  quod 
Festus  addebat.  Tdem. 

'  flluniceps']  Vereor,  ne  legendiiin 
sit  :  iiem,  quem  municipium  a  servitute 
libcravit.  Varro  de  Latino  sernione 
libro  VII.  '  In  boc  ipso  analogia  non 
est :  qiiod  alii  nomina  habent  ab  op- 
pidis,  alii  aut  non  liabent,  aut  non. 


436 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


natus  est.  Item,  qui  ex  alio  genere  hominum  ^  raunus 
functus  est.  Item,  qui  in  municipio  *  a  servitute  se  li- 
bcravit^  a  municipe.  Item  municipes  erant,  qui  ex 
aliis  civitatibus  "  Romam  venissent,  quibus  non  licebat 
magistratum  capere,  sed  tantum  muneris  partera.  At 
Ser.  filius  '^  aiebat  initio  fuisse,  qui  ea  conditione  cives 
Rora.  fuissent,  ut  semper  remp.  separatira  a  populo  Rom. 
haberent,  Cumanos  videlicet,  Acerranos,  Atellanos,  qui 
8eque9  civesRom.  erant,  et  in  legione  merebaut,  sed  dig- 
nitates  non  capiebant. 
Municipalia-'  sacra  vocabantur,  quae  ante  urbem  [Paul. 
conditam  '°  colebantur. 


8  Legebat   Scal.    Item,  quem   mttnicipium    a  servitute  liberavif. — 9  Al.  qui 
et  c. — 10  Ex  Festo  sciibendum  monet  Ursin.  acceptum. 


iiti  debent,  habent :  habent  plei  iqiie 
libeilini  a  municipio  manumissi.' 
Jos.  Scal. 

IUuniceps]  A  munere  capiendo  mu- 
niceps.  Municipii  iiber  civis,  unde  in 
Gloss.  '  Mnniceps,  iro\irris.'  Dac. 

'  Ilem,  qiii  e.r  alio  genere  hnminum] 
Id  est,  quivis  liomo  sive  in  mnnici- 
piis,  sive  alibi  natiis,  modo  qui  mu- 
iiiis  fiinctus  sit.  Idem. 

'  Ifem,  qui  in  7nunicipio]  Legebat 
Scaliger,  Item  quem  municipium  a  str- 
vitute  Hberavit.  Ex  Varrone  lib.  vii. 
'  In  lioc  ipso  analogia  non  est :  quod 
alii  nomen  habent  ab  oppidis,  alii 
aut  non  habent,  aut  non,  uti  debent, 
habent.  Plerique  libertini  a  nuini- 
cipio  manumissi.'  Vides  liberti- 
nos  a  miiniripio  maniimissos,  qni 
postea  municipes  dirti.  Sed  et  al- 
teraFesti  lectio  defendi  potest.   Id. 

"  Item  municipes  qui  ex  al.  civit.] 
Municipiornm  duo  fiicre  genera : 
primum,  eorum,  qui  ex  municipiis  ad 
civitatem  Rom.admissi,  muneris  tan- 
tum  honorarii  Romanis  participes 
fiebant.  sine  suffragii  jure  ;  hoc  est, 
qui  tantum  honoris  causa  in  civila- 


NOT^ 

tem  Rom.  venientes  gradnm  aliquem 
dignitatis  conseqiiebantur,  ut  cives 
Rom.  non  in  aiixiliis,  iit  socii,  mili- 
taient.  lique  siiis  legibus  vivebant. 
Gell.  lib.  XVI.  cap.  13.  '  Municipes 
sunt  cives  Rom.  ex  municipiis  siio 
jiire  et  legibus  siiis  iitentes,  mnneris 
tantnm  cnm  pop.  Kom.  iionorarii 
participes,  a  qno  ninnere  capessendo 
appellati  videntur,  niillis  ahis  neces- 
.sitatibiis,  neqiie  ulla  popiili  Roin. 
lege  astricti,  cum  niinquam  popnlus 
eoriim  fiindus  factus  esset.'  Alteruin 
autein  municipiornm  genus  eoriim 
erat,  quibus  cuin  snffragii  latione  ci- 
vitas  est  data,  ita  ut  suis  legibus  spo- 
liati  Roinanis  astringerentur.  Hi 
omnia  jura  habebant,  quae  cives  Rom. 
excepto  jure  doinicilii.  Hos  intelli- 
git  iiifra  Paiilus  cum  scribit :  'Alio 
iiiodo,  cnm  id  genus  hominum  defi- 
nitiir,  qiiorum  civitas  universa  in  ci- 
vitatem  Roin.  venit,  iit  Aricini,  Cse- 
rites,  Anagnini,'  6iC.  Idem. 

"  At  Ser.  Jilius]  Servium  Sulpi- 
cium  filium  intellignnt  viri  docli.  Sed 
in  schedis  scriptum  est  Servilius. 
Forie  is  P.  Servilius  augur,  quem  in 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIU.    XI. 


437 


Municipalia  sacra^  vocantur,  quae  ab  initio  habue-  [Fest. 
runt  ante  civitatem  Romam  "  acceptara  ;  qusc  observare 
eos  voluerunt  Pontifices,  et  eo  more  facere,  quo  adsues- 
sent  antiquitus. 

Municipium  id  genus  hominum  dicitur,  qui,  cum  [Paul. 
Romam  venissent,  neque  cives  Rom.  essent,  participes 
tamen  fuerunt  omnium  rerum  ad  munus  fungendura  una 
cum  Romanis  civibus,  praeterquam  de  sufFiagio  ferendo, 
aut  magistratu  capiendo ;  sicut  fuerunt  Fundani,''  Formi- 
anj,  Curaani,  Acerrani,'"^  Lanuvini,  Tusculani,  qui  post 
aliquot  annos  cives  Rom.  effecti  sunt.  Alio  modo,  cum 
id  genus  hominum  definitur,  quorum  civitas  universa  in 
civitatemRomanam  venit ;  ut  Aricini,  Coerites,''  Anagnini. 


11  Ed.  Scal.  Romanam:  et  niox  adfuissent  pro  adsuessent.—^2  Quidam  lib. 
Cotani. 


NOT^ 


'  stellam'landat  Festiis.  Idem. 

y  HJuriicipalia}  Pauhis  iion  intel- 
lexit,  qiiid  esset  '  ante  civitatem  Ro. 
acceptam  ;'  et  ante  uibem  conditam 
interpretatus  est :  neqiie  etiam  nui- 
uicipalia  sacra  snnt  urbis  Romae  sa- 
cra,  sed  niunicipiorura.  Ant.  Aug. 

^  Municipalia  sacra']  Qua;  munici- 
pes  ante  civitatem  Koni.  acceptam 
liabuere.  Non  aiitem  ante  Romam 
conditam,  ut  male  Paulus  interpreta- 
tur.  Dac. 

a  Sicut  fuerunt  Fundani~\  De  Fun- 
danis,  Formianis,  Cumanis,  Lanuvi- 
nis, Tusculanis,  Liv.  lib.  viii.  sect. 
14.  '  Lanuvinis  civitas  data,  &c. 
Aricini,  Nomentani,  et  Pedani,  eo- 
dem  jure,  quo  Lanuviiii  in  civitatem 
accepti.  Tuscnlanis  servata  civitas 
quam  babebant.'  Deinde  :  '  Cam- 
panis  equitibus  bonoris  causa,  quia 
cum  Latinis  rebellare  noliiissent, 
Fundanisque  et  Formianis,  &c.  Ci- 
vitas  sine  suffragio  data.  Cumanos, 
Suessiilanosque  ejusdem  juris  condi- 
tionisque,   ciijus   Capuani   esse   pla- 


cuit.'  Et  de  Acerranis  sect.  17.  '  Ro- 
mani  facti  Acerrani  lege  ab  L.  Pa- 
pirio  Praetore  lata,  qua  civitas  sine 
suffragio  data.'  Addit  Festus,  eos, 
post  aliquot  annos,  cives  Romanos 
efFectos,  qnod  veriim  esse  de  Funda- 
nis,  Formiauis,  et  Tusculanis  discimus 
ex  eodem  Livio  lib.  xxxviii.  sect. 
36. '  De  Formianis,  Fundanisque  nni- 
nicipibus,et  Arpinatibus,  C.  Valerins 
Tappus,Tribunusplebis,promnlgavit, 
ut  iis  suftVagii  latio,  (nam  antea  sine 
sutfragio  babuerant,)  civitatem  esset, 
&c.  Rogatio  perlata  est,  ut  in  vEmilia 
tribu  Formiani  et  Fiindani,  in  Cor- 
nelia  Arpinates  ferrent :  atque  iii  bis 
tribnbus  tuin  primum  ex  Valerio  ple- 
biscito  snnt  censi.'  Idque  iis  conti- 
gisse  constat  anno  U.  C.  565.  totis 
centnm  qnadraginta  sex  annis  post- 
qnam  iis  civitas  sine  suffragio  data 
fuerat.  Idem. 

^  Ccerites']  Piitavit  vir  dortiss. 
qnem  honoris  gratia  non  appelU»,  liic 
Coeiitiiuis  lociim  esse  non  posse, 
quippe   qui  priori    niodo   municipes 


438 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Tertio,  cum*^  id  genus  hominum  definitur,  qui  ad  civita- 
tem  Romanam  ita  venerunt,  uti  municipia  essent  sua 
cnjusque  civitatis,  et  coloniae,  ut  Tiburtes,  Praenestini, 
Pisani,  Arpinates,''  Nolani,  Bononienses,  Placentini, 
Nepesini,  Sutrini,  Luceuses. 

Munificior  ^*  a  munifico  identidem  Cato  dixit :  cum  nunc 
munificentior  dicamus ;  quamvis  munificens  non  sit  in 
usu. 

Munijicior^  quoque  idem  deduxisse  videlur  n  munifico,  [Fest. 
cum  dicamus  uunc  munijicentior,  quannis  munificens  non 
sit  apud  nos  in  usu:  Cato,  in  ea  qucnn  scripsit  in  nemo, 
ranmficior. 

Munitio^+^^mortificatio  '^  ciborum. 


13  Vett.  libb.  Lrbinates.  N.  Bobulinienses. — 14  QuiHain  vi,-  doct.  in  niarsr. 
ef).  Scal.  conjicit  3Iolitio — 15  \ et.  cod.  vioti/icatio.  Vir  doct.  conj.  molliji' 
daiio.    LegitScal.  morsificatio:  friistra,  censente  Dac. 


NOT^ 

facti  fuerint.     Sed    enni   ineminisse      tis 
oportnit  bis  Coerites  nuinicipes  fac 
tos,  semel  cum  suftVagii  jnre  ob  ser 


vata  sacra  Rom.  cum  Gaili  Romam 
occupasscnt,  etsi  contra  Gellius,  et 
iterum  cum  postquam  rebellarunt : 
victis  quidem  civitas  data,  sed  ig- 
nominiaj  causa  suffragii  jus  adem- 
tnm.  De  priori  modohic  Festus.  Td. 

«^  Tertio,  cum]  Legendum  infra, 
uti  7iiunicipia  esseut  sute  cujusque  civi- 
tutis.  Quanquam  certe  expedire 
liinc  nie  satis  non  possum.  Videtur 
tantnm  Iiic  Festus  tfrtiiim  quoddam 
muniripioiiim  genns  facere,  ciim  sci- 
licet  in  jus  coloniw  transibant.  Quod 
aliquando  faclum  fuisse  notuni  est. 
Adde  :  vel  potius  de  tertio  quodani 
niunicipii  geiiere  loquitur,  cum  scili- 
cet,  qui  civitate  Homana  donati  fue- 
rant,  iidem  legibiis  suis  non  spolia- 
hantur,  sed  civitatis  siia»  jus  retine- 
bant,  quasi  ejus  muniripes  facli  es- 
sciii.  Qiii  seiimntur  eos  onines  co- 
loiios  fuis.M',  iii  anli(iiiorumnioiiiinen- 


tis  reperi,  praeter  Tiburtes  et  Arpitm- 
tes.  De  quibus  amplius  qiiaerenduin. 
Idem. 

«^  3Iuy)iJicior'\  Ex  his  Paiili  verbis 
intelliges  Festi  verba.  Ant.  Aug. 

e  Munijicior]  Prior  pars  hujus  ca- 
pitis  adhaeserat  post  mngHificior,  nt 
ibi  monuimus.  In  tine  Ief;endum  ;  In 

ea  quam  scripsit  in nemo  munifi- 

cior.  Desideratur  tantiim  nomen  o- 
rationi<  unde  verba  Catoiiis  petita 
siint.  Dac. 

f  Munitio]  Forte  pro  molitio,  o  in 
u  et  l  iii  j»  miitatis.  Mohrc  enim  est 
conteivre:  iinde  molae  dicti  etiam 
dentes,  qiii  et  molares.  ^Meiirsiiis  la- 
men  vnlt  munire  Veieres  nsurpasse 
p ro  mn»(/cre  cibum;  unde  et  in  illo 
Plauti  in  Curcul.  '  Vineam  pro  au- 
rea  statua  statuam,qua>  tiio  Guttiiri 
sit  moniinientum.'  Antiqnam  lectio- 
ncin  munimenlum  reslituendam  rcn- 
set,  quasi  dicat  Phaedromiis  statiiam 
tibi  vineam,quam  gutture  absorheas, 
(liiam  ingnrgites.   Sed  niaiiifeste  con- 


DE    VERBORUM    SIGN IFICATIONE    LIB.    XI. 


439 


Munuss  significat  ofScium,  cum  dicitur  quis  mu-   [Paul. 

nere  fun^i :  Iteni  donum,  quod  officii  causa  datur. 
Murciae'*^  *"    Dex  sacelluni  ertit  sub  monte  Aventino,  qui 

antea  Murcus  vocabatur. 


16  Vett.  libb.  Murtice,  et  infra  Murlns. 


NOT.E 


tra  nientem  Pianti ;  cnjus  verba  sic 
niire  sapinnt :  Au  lieu  d'une  statue 
d'or,  je  vous  ikverai  une  vigne  pour 
servir  de  monument  ii  votre  gosier,  c'est 
(i  dire,  a  votre  ivrognerie.  Munimen- 
tum  pio  monumentum.  Antiqtie.  In- 
fra  Scaliger  lef,'ebat,  morsificatio : 
frnstra,  ut  optinie  Meursiiis;  morti- 
ficatio  enim  a  mortare,  conterere. 
Idem. 

5  Munus']  Vide  infra  in  fine  post 
*  niyrtea.'  Utrainque  mnneris  signi- 
firationem  amplexns  Varro  lib.  iv. 
<le  L.  L.  '  Et  miinns,  qnod,  nnituo  ani- 
nio  qui  snnt,  dant  officii  causa.  Alte- 
ruin  iniinus^quod  mimieudi  causa  ini- 
peratum,  a  quo  eliam  muiiicipes,  qui 
una  miinus  fungi  debent,  dicti.'  Idem. 
••  Murciail  Vide  Varron.  lib.  iv. 
de  Ling.  Lat.  et  Pliitarch.  in  pro- 
blem.  Ant.  Aug. 

Murcice]  Perc  scribitur,  cum  antca 
per  t  scriberetiir,  nt  ait  Plutarclms. 
Unde  a  murleto,  quod  ibi  evat  proxi- 
mnm,  dictam  voliint  Vario,  Piiuius, 
et  Piutarchus  ipse.  Tertullianus  de 
spectaciilis:  •  Consns,  nt  diximus, 
apud  metas  sub  lerra  delitescit.  Mur- 
tiie  quoque  idolum  fecit.  Murtiam 
enim  Deam  amoiis  volunt:  cui  in  illa 
parte  ffidem  vovere.'  Lego  :  ainid 
metas  sub  terra  delitescit  Murtias,  Has 
guoijueidolumfecit.  Nam  metae  Circi, 
Murtiae  metap  vocabantur.  Apnleius : 
*  si  qnis  a  fuga  retrabere,  vel  occul- 
tam  demonstrare  poterit  fwgitivam 
regis  filiam,Venfris  auciUam,nomine 
Psychen,  conveniat  retro  nietas  Mur- 


tias  Mercurium  prsrdicatorem.'  Var- 
ro:  '  Intimus  Circus  ad  Mnrtim  vo- 
catus.'  Has  metas,  in  eodem  libro, 
paulo  ante, '  primas  metas  '  vocave- 
rat  Tertullianus.  '  Et  nunc,'  inqiiit, 
'  ara  Conso  illi  in  Circo  defossa  est 
ad  primas  metas  snb  terra.'  Quod 
hic  scribitur  de  nionte  Aventino,  de 
Iiac  re  ita  in  veteribus  monunientis 
Danielisnostriscriptum  reperi,  '  Val- 
lis  ipsa,  ubi  Circenses  editi  siint,  ideo 
Murcia  dicta  est :  quia  quidam  vici- 
nuni  montein  Murcum  appellatiim 
voiunt :  alii,  quod  fanum  Veneris 
Verticordia:  ibi  fuerit,  circa  quod  ne- 
mns  mnrtetis  consitum  fuisset,  im- 
mutata  litera  Murciam  appellatam,' 
&c.  Jos.  Scal. 

31urci(e  Dece]  Hoc  est,  Murciae  Ve- 
neris:  et  per  c  sciibitur  cum  antea 
per  t  scriberetur,  nnde  a  murteto, 
quod  ibi  erat  proximum,  dictam  vo- 
lunt.  Varr.  lib.  iv.  '  Ad  Murtium, 
&c.  alii  esse  dicunt  a  murteto  decli- 
natuin  :  qiiod  ibi  id  fuerit  citjns  ves- 
tigium  inanet,qnodibisacellumeliam 
nunc  Murtia;  Veneris.'  Plin.  lib.  xv. 
cap.  29.  '  Ara  fnit  Ronia;  vetus  Ve- 
neris  Murtea-,  quam  nunc  Mnrciam 
Tocant.'  Et  ita  Plinins  et  Piutar- 
chus  ipse.  Tertullianus  de  specta- 
culis:  'Consus,  ut  diximns,  apnd  me- 
tas  sub  terra  delitescit.  Mnrcias 
quoqne  idoluni  fccit.  Murtiam  enim 
Deam  amoris  voluiit,  cui  in  illa  parte 
auiem  vovere.'  Lege :  Apud  metas 
suh  terra  delitescit  Murlias.  Has  quo- 
quc  idolum  fecit.     Nani  metae  Circi, 


440 


SKXTl    POMPKII    FESTI 


Murgisonem  '  dixerunt  a  mora,  et  decisione. 

Muries  ^  dicebatur  sal  in  pila  tunsum,  et  in  ollam  fictilcm 
conjectum,  et  in  furno  pcrcoctum,  quo  dehinc  '^  in 
aquam  misso  Vestales  virgines  utebantur  in  sacrificio. 


17  Aldein. 


NOTiE 


Muitise  metas  vocabantur.  Apuleius: 
*  Si  quis  a  fuga  letrahere,  vel  occul- 
tara  demonstrare  poterit  fugitivam 
regis  filiam,  Veneris  ancillam,  nomine 
Psychen,  conveniat  retromefas  Mur- 
tias  Mercuiium  praEdicatorem.'  Var- 
ro  :  '  Intimns  Circus  ad  Murtim  vo- 
catus.'  Has  metas,  in  eodem  libro, 
paulo  ante,  '  primas  nietas  '  vocave- 
rat  Tertullianus.  '  Et  nunc,'  inquit, 
'  ara  Conso  illi  in  circo  defossa  est, 
ad  prinias  metas  sub  terra.'  Porro, 
quod  liic  de  monte  Avenlino  tradit 
Festus,  idem  in  veteribus  monimentis 
Danieiis  :  '  Vallis  ipsa,  ubi  Circenses 
editi  sunt,  ideo  Murcia  dicta  est, 
quia  quiilam  vicinum  montem  Mur- 
cum  appellatum  volunt.  Alii,  qnod 
fanuni  Veneris  Verticordiap  ibi  fue- 
rit,  circa  quod  nemus  miirtetis  con- 
situm  fuisset,  immulata  litera  Mur- 
ciam  appellatam,'  &c.  A  myrto,  quae 
Veneri  sacra,  INIyrtea,  postea  INIurcia 
Venus  dicta.  Ejus  aedem  in  xi.  ur- 
bis  regione  ponit  Victor.  Fuit  prae- 
terea  alia  Dea  3Iurcia,s\c  dicta,  quod 
Dea  esset  Murcidoritm,  id  est,  igna- 
vorum,  inertiiim.  Quamvis  istam  cum 
altera  Servius  videtur  confundere. 
Vide  '  Murricidiim.'  Dac. 

'  Murgisoncml  Murgiso  tanquam 
dictus  esset,  Moriciso.  Isidorus  in 
Glossis:  '  Murgiso^callidus,  murmu- 
rator  :'  lego,  callidus,  morator.  Idein, 

^  Muries\  Vide,  quae  super  hoc  in 
Conjectaneis  notavinuis.  Addendum 
ex  abstrusis,  necdum  publicatis  Scr- 
vii  Schedis:  '  Virgines  Vestales  tres 
maximc   ex  Nonis  Maiis   ad  pridie 


Idus  Maias  alternis  diebus  spicas  ado- 
reas  in  corbibus  messuariis  ponunt : 
easque  spicas  ipsae  virgines  torrent, 
pinsunt,  molunt :  atque  ita  molitum 
condunt :  ex  eo  farre  virgines  ter  in 
anno  molam  faciunt,  Lupercalibus, 
Vestalibus,  idilnis  Septembribus,  ad- 
jecto  sale  cocto,  et  sale  duro.'  Jos. 
Scal. 

Muries]  Non  intellexit  Paulus  quid 
esset  apiid  Festura  olla  /ritilis,  ideo- 
que  ^ctilis  reposuit  pessime.  Olla 
fritilis  genus  erat  vasis,  quo  in  sacris 
Vestales  iitebantur,  a  frit,  quod  spi- 
cas  summum  est.  Nisi  malis  ita  dic- 
tam  a  veteri  voce  fritinnus,  id  est, 
motitatio  et  subsaltatio  cuin  motu, 
nndefritiunire  a\n\d  Nonium  subsilire 
cun»  sono.  A  fritinnus,  per  diminu- 
tionem  fritillus.  Ut  a  '  rinnus,'  '  cil- 
liis,' '  pusinnus,'  '  pusillus.'  A  frilil- 
lus,  fritiUire,  et  fvilillart,  quod  nos 
vulgo  dicimus  frctiller,  Jam  autem 
fritiiis,  iit  '  siiblimis,' '  sublimus,'  &c. 
et  sic  dicta  oUafritilis,  qnod  in  ea  sal 
in  furno  coqueretur  et  fritilliret.  Ne- 
que  enim  fritilis  corruptnm  ex  fricti' 
lis,  quod  viro  doctiss.  placuit.  Dac. 

Muries']  Sal  coctum,  ex  quoet  far- 
re  adoreo  ter  in  aniio  Vestales  mo- 
lam  faciehant.  Serv.  in  eciog.  viii. 
•  Virgines  Vestales  tres  maxima;  ex 
Nonis  Maiis  ad  pridie  idus  Maias  al- 
ternis  diebus  spicas  adoreas  in  corbi- 
bus  messuariis  ponuiit ;  easque  spi- 
cas  ipsae  Virgines  torient,  pinsnnt, 
molnnt,  alciiie  ita  niolitum  condunt. 
Ex  eo  farre  Virgincs  ter  in  anno  mo- 
lam  faciunt,   Lupcrcalibus,  Vestaii- 


DK    VliRBORUM    SIGNIFICATIONE    LIH.    XI.  441 

Muries  est,  qnemadmoduni  Veranius  docet,  ea  quae  [Fest. 
fit  ex  sale  sordido  in  pila  pinsato,  et  in  ollam  fritilem 
conjecto,  ibique  operto,  gypsatoque,  et  in  iurno  percocto, 
cui  Virgines  Vestales  serra  ferrea  secto,  et  in  seriam 
conjecto,  qua;  est  intus  in  a?de  Vestas,  in  penu  exteriore, 
aquam  jugera,  vel  quamlibet,  praeterquam  quas  per  fistn- 
las  venit,  addunt,'^  atque  ea  demum  in  sacrificiis  utun- 
tur. 

Murrata  potione'  usos  antiquos  indicio  est,  quod  etiam 
nunc  ^diles  per  supplicationes  Diis  addunt  ad  pulvi- 
naria,  et  quod  duodecim  tabulis  cavetur,  ne  mortuo 
indatur,"  ut  ait  Varro  in  antiquitatum  libro  primo. 

Murrata  potione  usi  sunt  antiqui  :  sed  postea  [Paul. 
adsuerunt  murram  Diis  suis  libare  :  ideoque  duodecim 
tabulis  est  cautum,  ne  mortuo  inderetur. 

Murricidum,'9"  ignavum,  stultum,  Plautus :  Murricide 
homo,  ianave,  iners. 


18   E(l.  Scal.  addent.— 19  Unica    r  scribeniluin   monet  Scal.    Muricidnm. 
Murcidum  mavult  Dac.    Vide  Notas. 

NOT/E 

bus,    idibus    septembribus,    adjecto  Nam  duo  illa,  «gnare,  jwm,  suut  glos- 

saie  cocto,  et  sale  duio.'     Hoc   sal  seuiata  Festi.     Melius  autem  scribe- 

sordidum  et  coctnm  alio  nomine  exfit  retur  unico  r,  muricidus.     Quod  vide- 

dictum  fuisse  cognoscimus  ex  Fabio  tur  tanquam  joculariter  iguavo  ex- 

Pictore.     Vide  '  exlit.'  Idem.  probratum,  ut  qui  hostem  non  potu- 

1  Murrata    potiu7ie~\    Murruta    potio  isset,  nuires  c^ederet  :  quasi  ^vokt<5- 

idem  quod  3Iurrina,  et  uutrratum  vi-  vos.     Muricidum   tamen   etiani  dixe- 

uum  unguentis  temperatajjnupy  Ke/cpa-  runt  Veteres,  ut  Pomponius  Atelia- 

/usVtj,  non  imjrrha,  ut  malc  quidam  pu-  narius.     Augustinus  de  Civitat.  lib. 

tant.     Neque  etiani  ex  una  nuurina,  iii.  cap.  16.  '  Deam  Murciam,  quae 

ut  infra  Paulus.     A   ^ivpov,  6  ^vpivy\s  prneter  modum  non  moveret,  ac  fa- 

dlvos,  ut  a  ^vXKov,  (pvwivris.     Graecis  ceret   liominera,  ut    ait   Pomponius, 

dicitur «edar.     Ideoque  et  in  suppli-  nuirciduni,  id  est,  nimis  desidiosuui, 

cationibus  ad  pulvinaria  Deorum  ap-  et  inactuosum.'  Jos.  Scal. 

ponebatur.  Idem.  fllurricidum']     Melius     scriberetur 

™  Ne  mortuo  indatur']  Legis  verba,  unico  r,  muricidus,  quod  videtur,  in- 

'  niurratam  potionem  mortuo  ne  in-  quit  Scaliger,  joculariter  ignavo  ex- 

dito.'  Idem.  probratuui,  ut  qui  hoates  nou  potuis- 

»  Murricidum]  Plauti  locus  est  in  set,  raures  caederet ;  quasi  /j.vokt6uos. 

Epidico :  •  v»  tibi  inuricide  honio.'  Sed  murcidum  inelius  :  a  ixv\Khs,  mul- 


442 


SfiXTl    POMPEII    FESTI 


Murrina  °  genus  potionis,  quae  Graece  dicitur  nectar :  hanc 
raulieres  vocabant  raurriolam,  quidam  murratum  vinum  : 
quidara  id  dici  putant  ex  uvae  genere  murrinae  nomine. 

MuscerdasP  prima  syllaba  producta  stercus  murum  appel- 
lant. 

Mussare,'^  murmurare.  Ennius  :  In  occulto  mussabant/° 
Vulgo  vero  pro  tacere"^  dicitur,  ut  idem  Eunius:  Non 
decet  mussare  bonos. 


20  Quidam  libb.  mussabat. 


NOT.E 


cns,  murcus,  7nwcidus,  ignavus,  ineis, 
niiitiliis,  quippe  qui  causa  detrectan- 
di  Sacramenti  sibi  pollices  aTnputa- 
vit.  MvXKhs  auteni  ^olice  pro  naXKhs, 
imbellis,  ignavns.  Et  Dea  Murcia 
ignavoruin  Dea,  quae  ignavos  face- 
ret,  iit  Strenua,  quEe  strenuos,  Agcro- 
nia,  quae  ad  agendiim  excitaret :  Sti- 
mula,  qiiiE  etiniularet,  de  qiiibiis  vide 
Augustin.  de  Civitate  Dei  lib.  iv. 
cap.  16.  '  Deam  Murciam,  qujp.  prje- 
ter  modum  non  moveret,  ac  faceret 
hominem,  ut  ait  Pompilius,  miirci- 
dum,  id  est,nimis  desidiosiim  etinac- 
tuosnm,'  (|nare  Murcia  Venus  dicta, 
ut  et  Verticordia.  Vide  '  Miirciip.' 
Locus  Piauti  Epidic.  iir.  1.  '  Va;  tibi, 
murcide  liomo.'  Nam  diio  illa,  ig- 
naie,iners,  sunt  interpretationes  Fes- 
ti.  Murcidos  Isidorus  vocare  vide- 
tur  murcinarios.  Sic  enim  in  glos- 
sis,  '  murciuarius,  mutilus:'  fortc  le- 
gendum  murcidarius.  Dac. 

°  3Iurrina'}  Vide  '  murrata  poti- 
one.'  Haiic  anti(|iiae  niiilieres  Roina- 
nae  muliebri  vnoKoplafjLW  muriolum  in- 
digitarunt.  Idem. 

P  3hiscerdas]  Haec  suntPauli.  Fes- 
ti  verba  sic  scliedac  :  '  Miiscerdas  pri- 
nia  syllaba  producta  dicebant  antiqiii 
stercus  murum.'  Scribendum  viu- 
cerda  ;  sic  *  bucerda,'  boum  sterciis, 
'  opicerda,'  ovium,    Glossa-,  '  mucer- 


da,  fi.v6xoSou.'  Sic  enim  iegendum, 
non  fjLviSxaSov.  Quod  ait  primam  syl- 
labam  produci,Hdeiisum  inunit.  Vide 
Dotata  in  '  liistnim.'  Sic  in  essemus 
primam  syllabam  produci  notat  Do- 
nat.  Sic  in  insanus  Cicero.  Sic  in- 
clytus  prima  brevi.  Tdem. 

•1  iMussnrel  A  Grsco /^t/ja>,  clausis 
labris,  e  naril)us  sonmn  mitto,  qiiod 
murmurantiiim  proprium.  Mufco  au- 
tem  a  fxv.  Quod  muli  non  amplius 
quam  tiv  diciint.  Varro  lib.  vi.  indc 
mussare,  tacite  murmiuare.  Ennius 
lib.  VI.  Annal.  'Intus  in  occulto  mus- 
sabant :'  al.  mussabat.  Lege,  Quintus 
in  occulto  mtissabat.  Citatiir  hoc  frag- 
mentum  in  voce  '  summissi,'  et  de 
Qiiinto  Fab.  Max.  loquitiir  Ennius, 
qui  ideo  mussab<»t,  qiiod  de  se  ab  ex- 
ercitu  removendo  senatus  cogitabat. 
Idem. 

■^  Vulgo  rero  pro  taccre]  Pliiiargy- 
rius  IV.  Georg.  Miis>ant,  hic,  iiiquit, 
muimiirant,  qua>  vox  ponitur  et  in 
tacendi  significatione,  ut  apud  En- 
ninm  :  in  xvii.  '  Non  possiint  mus- 
sare  boni,  qni  facta  labore  Nixi  mili- 
liae  jieperere.'  Vide  Scrv.  ad  illud 
XII.  yEneid.  '  Mussat  rex  ipse  Lati- 
nus.'  In  ilio  Ennii,  qiiem  laudat 
Festus,  nemo  est,  qui  dubitet  legen- 
diim  :  Non  decct  hic  mussare  bonus. 
Idcin. 


DE    VERBORUM    SIGN IFICATIONK    LIB.    XI. 


443 


Mustricola'*  est  machinula  ex  regulis,  in  qua  calceus  no- 
vus  suitur.  Arranius,  Mustricolam  in  dcntes  impin- 
guam  tibi. 

Muia.' [Fest. 

isi  vocem 

multo  

intelle.  ....... 

cem.     .      as  dici  .  

ut  cui  potius  con  

Muta  exta "  appeilabant,  ex  quibus  nihil  divina-  [PAUii. 
tionis  animadvertebant. 

Miita  exta  dicuntur,  quibus  mhil  divinatiorm  aut  [Fest. 
responsi  elicitur,  ut  conira  dicuntnr  odjutoria,  quce  certnm 
aliquid  eventuriim  indicdnt,  aut  ab  incendio  nt  caveamns, 
aut  a  yep.eno,  taleqwe^  certum  aliquid  manifestumque  in- 
stare  periculum  portendunt,  aut  indicant  finium  deminu- 
iionem. 


1  AI.  Muslricula. — 2  Ed.  Scal.  taliquc. 


NOT.E 


*  Mustricola]  Invenio  in  Glossis 
Latinis,  *  Miistricula,  niaciiina  ad 
stringendos  mures  :'  et  puto  venini 
esse.  Nam  lignum  iliiui,aci  caiceos 
suendos,  a  simiiitiidine  iliius  niacliinae 
dictum  videtnr,  Jos.  Scal. 

^lustricola]  Gloss.  Isidori :  '  mus- 
tricola,  macliina  ad  stringendos  mu- 
res.'  A  ciijus  machinaB  similitudine, 
mustricola  etiara  dicta  est  forma  lig- 
nea,  cui  induto  corio  noviis  fit  cal- 
ceus.  Dac. 

'  3]uta...'}  Interpretationem  desi- 
derat.  Ant.  Aug. 

3Iuta']  Miita,  exta  dicnntur,  quibus 
niliil  divinatioiiis,  aiit  rpsponsi  elici- 
tur.  Ut  contra  Adjutoria,  quaa  cer- 
tum  allquid  indicant,ant  abincendio, 
aut  a  veneno,  taliqiie  re,  certum  in- 
stare  periculum,  portendr.nt,  aut  fi- 
niinn  dtniinutionem.  Jos.  Scul. 

Hluta]    Ex  rudeiibus  istis  aliqiiid 


excitare  difficile.  Niliil  enini  schedee 
praeter  lacnnas.  Sic  tamen  recte  ves- 
tigia  seqiii  videor  :  ]\luta  dicuntw^ 
omiiia,  qucE  nihil  habent,  nisl  vocem  sive 
mugitum  ubsque  intclkclu ;  inde  eiiam 
inutas  dicimiis  literas,  qua  ita  protiun- 
tiantur,  ut  cui  potius  conveniant  sono 
cognosci  non  possit.  Dac. 

"  Muta  exta]  Ex  vorbis  Festi  rog- 
noscere  poteris,  qnaiia  exta  non  mu- 
ta  dixisset ;  ut  si  ab  incendio,  vene- 
no,  aut  alio  tali  pericuio,  a  ruspex  ca- 
venduni  esse  responiiisset  ;  aut  si  fi- 
niiinideminiitionem  portendidixisset. 
Haec  Paulns  omisit  iiti  inania,  et 
jiire  religionis  vcrae  conteninenda. 
Ant.  Ang. 

Mutaexla]  Ut  contra,  quae  aliquid 
portendebant,  dicebanliir  «rg j/<a.  Ci- 
cer.  M.  de  divinat.  '  Siint  enim,  qui 
vel  argutissinialiuecextacrtse  dicant.' 
Dac. 


444 


;EXTI    POMPlill    FESTI 


Mutse''  dicuntur  literas  ;  quod  positae  in  ultimis  [Paul. 
partibus  orationis  obmutescere  cogant  loquentes :  vel 
quod  parvas  exiguaeque  sint  vocis ;  ut  cura  mutum  ora- 
torem,  aut  tragcedum  dicimus. 

.     .     .  mutum  ^  dicimus  :  aut  quod  nullius  fiant  [Fest. 
vocis,  cum  in  eas  literas  incidant. 

Miilas  literas  et  sew/vocales,^  sohbant  antiqui  duplicare  scri- 
bendo,  aut  legeudo,  et  ita  ait  Enuium  sc/ipsisse,  in  eo 
quem  de  ,  .  .  r  muta  c?uplicata  sit  primum  .  .  .  manu  mitti 
dicebatur  ser.  sacrorum  causa  cum  dominus  ejus}    .     .     . 

Mutini''  Titini  sacellum  fuit  in  Veliis +  ''  adversum  Murum 


3  Eadem  ed.  cum  dominus  ejus,  ut  supra 
^  Donuti.  calviiii:'  et  '  f.r  Pontif.  extiuu  e 


-4  Ead.  ed.  Velis :  et  mox 
et  vicensiinum  dextra  via.  Sfc.  .  . . 


NOTiE 

quas      re 


^  fllulcE^l  Festi  verba  ex 
Paulus  consciipsit,  intelligimus:  oi- 
dinem  tamen  videtur  inutasse,  nam- 
(liie  illa  duo  verlia  Fesli,  mutum  dici- 
vius,  refennda  snnt  ad  oratorem,  aut 
tiaga;duui.  Si  (jiiis  taiiien  velit  niliil 
inntare,  adderc  poterit  ea,  (inae  Fes- 
tiisscribit,  iis,(]ird!  Faiilus  retulerat. 
Milii  |>rior  opinio  placet.  Ant.  Aug. 

Muta^  Infra  :  verba  Festi  sunt  nl- 
tiuia  in  epitoine:  praecedeniia  sup- 
plebis  ex  ipsa  epitonie.  Nam  falso 
pulaiit  docli  lioiiiincs,  (iiia  Paiilus  fi- 
nit,  ea  incipere  Festuin.  Antece- 
dentia  eniiii,  nl  dixi,  desiderantnr. 
Qux  sequuntiir,  ulio  spcclant.  Jos. 
Scal. 

y  Mulum]  Miilta  hic  desnnt,  qnae 
ex  Paiili  epitonie  sic  collocanda  sunt : 
Muta  dicuntur  litera,  quod  posita  inul- 
timis  partibus  orationii  obmutescere  co- 
gant  loquentes,  vel  quod  parva:  exiguw- 
que  sint  vocis,  ut  cum  oratorem  et  tra- 
gcedum  mulum  dicimus,  uut  quod  nullius 
fiant  vocis  cum  in  eas  literus  incidunt. 
Dac. 

*  Mutas  literas  et  setnivocales. . .  .'\ 
Dcest  lantuin,  In  eo  quem  de  tempo- 


re  quo  muta,^c.  Vide  in  'solitauri- 
lia.'  Qua;  seqiiuntiir  pcrtiiient  ad 
manumitti.  Sic  '  mannniitti  dice- 
batnr  servus  sacrorum  cansa.'  Locuin 
adi.  Idem. 

*  Mutini]  Vide  an  ita  scrihi  de- 
lieat,  in  angiportu  ;  de  quo  aris  sub- 
latis  balnearia  sunt  postea  facla  domus 
CN.  Calvini:  cum  mansisset  ab  urbe 
condila  ad  principatmn  Augusli.  Cete- 
ra  iion  assequiiiiur  :  sedaddi  possnnt, 
quiE  Paiilus  refert  de  mulieriiin  sa- 
crificio.  Videndiis  etiam  Tertullia- 
iius  in  Apolog.  cap.  24.  Arnob.  lib. 
IV.  contra  gentes.  Firmiau.  lib.  i. 
cap.  20.  Ang.  lib.  iv.  cap.  11.  de  Ci- 
vit.  Dei.  Ant.  Aug. 

Mulini]  Ita  explemns,  Mutini  Titi- 
ui  sacellumfuit  in  Vetiis,  adversum  mu- 
rum  31ustellinum  in  angiportu :  de  quo 
aris  sublatis  balnearia  sunt  facta  Do- 
jnilii  Calvitii:  cutn  mansisset  ab  urbe 
condita  ad  principatum  Augusli.  Reli- 
giose  et  sancte  cultutn  fuisse,  manifes- 
tum  est.  Nam  tmnc  ad  sextum,  ct  ri- 
censimum  extra  urbem,  adiculam  habet, 
ubi  et  colitur,  et  mulieres  togis  pratex- 
tis  velala:  ei  sacrificatit.     Ultiina  sup- 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    Xt. 


44.' 


Mustellinum  "=  in  angi  portu  de  quo  aris  sublatis  balnea- 
ria  sunt  /acta  domi/s  CN.  Domitii  Calvini,  cum  mansis- 
set  ab  urbe  condita  ad  prmcipatum  Augusti  Casaris  in- 
violatum  et  sancte  cultum  fiiisset,  ut  manifestum  est  ex 
Pontijicum  libris.  Nunc  sediculam  habet  ad  se.rtum  et 
vicensimum  dextra  \ia  juxta  diverticvXum  vice  ubi  et  coli- 
tur  et  mulieres  sacrificant  in  ea  togis  prcetextis  vela^<i'. 

Mutini  Titini  sacellum  fuit  Romae,  cui  mulieres  [Paul. 
velataj  togis  praetextis  ^  solebant  sacrificare. 

Mutire,'^  loqui.  Enuius  in  Telepho :  Palam  mutire  plebeio 
piaculum  est. 

Myoparo  ^  ^  genus  navigii  ex  duobus  dissimilibus  forma- 
tum.     Nam  et  midion,  et  paron  per  se  sunt.^ 


5  Eadem  ed.  prcetextatis. 
Myon,  et  Paron  per  se  sunt. 


-6  AI.  Mioparo. — 7  Legunt  Scal.  Dac.  nam  et 


NOT.E 


plevimns  ex  Panlo,  ita  nt  negari  non 
possit,  qnin  vera  verba  reddiderimns. 
Nam  ex . . . .iculum,  feclmns  cediculam. 
ex  . . . .  ine,  mulieres.  Nam ....  ine, 
sunt  apices  literarum  syllabae,  quae 
est  pennltima  in  voce,  Mulieres.  Illud 
autem  ...vla,  quis  dnbitat  esse  reli- 
quias  vocis  Velatce?  Jos.  Scal. 

Mutini  Titini']  Mutinum  Titinnm 
Priapum  vocabant,  qiiem  nunc  sim- 
pliciter  vel  Mutinum,  vel  Tutinnm. 
Nam  Mutiniim  vel  mutunum  membrum 
viriie  significat,  ut  et  Tutinum  sive 
Tutunum,  nempe  ex  tuta,  pro  puta,  5fc. 
Nempe  a  /xuttoj,  pndendum,  fivrrwu 
f^vrriivos,  muttonus.  Et  a  irocrOi),  ir6cr- 
dwv  ir6a6<Aivos,  pottunus  et  p  mutato  in 
t  tuttunus.  Dac. 

^  In  Veliis]  Male  al.  in  velis.  Pa- 
latini  montis  pars  versns  Coeliura  Fe- 
licB  dicebatur.  Idem. 

^  Murum  Mustellinum]  Ubi  murus 
iste  fuerit  nescio:  forsan  jnxta  collera 
Latiarem  in  Quirinali,  ubi  vicus  fnit, 
qui  mustellarius  Varroni  dicitnr.  Idem. 

■*  Mutire]  Vide  in  Coujectaneo  ter- 


tio.  Mulire,  est  ne  mu  qnidem  andere 
facere,  quod  Graeci  ypi^eiv.  Glossa- 
rium  :  '  Muttnm,  ypv.'  Etiam  in  idio- 
tismo  dicimiis,  '  ne  mnttum  quidem 
audet  dicere.'  Jos.  Scal. 

Mutire]  Idem  quod  '  mussare.' 
Lucil.  '  Nec  laudare  liominem  ne- 
que  mu  facere  umquam.'  Mu  autem 
propiie  caniim  est,  unde  mutire  di- 
cuntur,  ut  gru  porcorum,  qui  grunni- 
re.  Dac. 

<=  Mijoparo]  Lege,  nam  et  Mijon,  et 
Paron  per  se  sunt.  Ab  insulis  Paro, 
Corcyra,  dicta  navigia,Parones,Cer- 
cnri.  Quin  et  Syriaca  lingua  reti- 
nnit  Carcura.  Hoc  enim  est  Cercu- 
rus':  nisi  mavis  KcpKov  koX  ovpav  no- 
men  dedisse  a  forma,  propter  longi- 
tudinem  videlicet :  a  forma  aiitem 
fjLvwves,  hoc  est,  angusta,  et  oblonga  : 
ut  myobarhum,  angusfus  et  oblongus 
Liberi  patris  canlharus.  Ut  annota- 
mus  apnd  Ansonium.  Mures  enim 
et  Mustellae  oblongo  corpore.  Jos. 
Scal. 

Myoparo]  Navicula  piratanun.  Dac. 


44G 


SEXTl    POMPrai    FKSTl 


Myrmillonica  ^ '  scuta  dicebant,  cum  quibus  de  muro  piig- 
nabant :  erant  siquidem  ad  hoc  ipsum  9  apta. 

Myrtea  ^  corona  Papirius  usus  est,  quod  Sardos  in  campis 
myrteis  superasset. 

Maiicipatus  i(a  adoptaatis^  ut  patris  sui '°  heres  [Fest. 
erat,  adoptivus  eiiim  ejus,  qui^^  aduptat,  tara  heres  est. 


8  Al.   Miirmilnnicn. — 9  Qiiidam   lib.  usiim. — 10  Ed.  Scal.    pairi  sui. 
doct.  in  niarg.  ciiisileni  ed.  conjicit  suo. — 11   Eadenied.  qiw. 


NOT.E 


*  Myrmillonica]  Potiiis  scnta,  qni- 
bus  gladiatore.s,  Myrmillones  fcilicet, 
ntei)antnr.  Iilein. 

s  Myrten]  Infra:  Est  fragmentnm, 
qnod  pertinet  ad  literam  S,  de  snis 
et  necessariis  heredibns.  Cujns  liaj 
pxtant  reliqnia^.  . .  .vt  patri  suo  heres 
existerct.  Et  tam  lures  est,  nuam^  si 
idem  in  potestate  aiienu  no7ifuisset,  suus 
heres :  ut  patet  ex  eo,  quod  ait  Sulpitius, 
in  ea  oratione,  quum  dixit  pro  Aufulia. 
Perspicnnm  est,  qiiod  ait,  de  co,  qiii 
in  adoptionein  datns,  a  patre  adop- 
tivo  einancipalus  est.  Tani  cnim  is 
lieres  est  beneticio  Prajioris,  qnam  si 
in  aliena  potestate  non  fnisset,  siins 
heres  fiitnrns  erRt,  jnre  civili :  qnan- 
qiiam  non  ignoro  in  bonornm  posses- 
sionibns  nonien  heredisKaTaxpjjffTtKois 
poni.  Prastor  eniin  iieredeni  facere 
non  potest.  Jos.  Scal. 

Myrtea]  Mihi  qiiidem  ignoti  sunt 
campi  illi  myrtei,  nbi  Sardos  snpera- 
vit  Papirins.  Dac. 

''  3Iancipatus  ita  adopiantii]  Ad  lite- 
ram  s  hoc  fragmentum  pertinere 
jndicavit  Scaliger,  quia  ibi  de  suis 
et  necessariis  iieredibiis  agitur.  Sed 
sic  etiam  ilind  non  niinus  ad  m  li- 
teram  pertineret,  cum  agat  de  eo, 
qiii  a  palre  mancipatns,  et  postea  in 
adoptionem  datus,  ita  adoptantis  pa- 
tris  beres  fit,  ut  patris  sui  natnralis 
8UUS  heres  erat.  Animadverteram 
antequam  io  schedasincidissem.  Hic 


aiiteni  aliud  intendit  Snlpicius,  qnam 
qiiod  priino  aspectu  videri  potest. 
Neque  enim  dicit  niancipatiini  et 
adoptantis  patris  ct  patris  naturalis 
suum  lieredem  esse  eodem  temporo. 
Si  ita  diceret,  peccaret  certe.  Nani 
mancipatus  patris  adoptivi  tantuni 
suus  hcres  erat  cnm  esset  in  ejiis  po- 
testate.  Equidem  jure  pra-torio  vo- 
eabatnr  in  tertios  heredes,  rescisa 
scilicet  emancipatioue,  hoc  colore, 
quol  licet  desieiit  esse  siins  heres 
patris  natnralis,  non  tumcn  desiit 
esse  filins.  Al  postqiiam  placuitJns- 
tiniano  eiiiendare  jus  iliiid  autiqunm, 
filins,  qnem  pater  extraiieo  adoptan- 
dum  dederat,  in  patiis  natiiralis  po- 
testate  remanet,  ita  ut  patri  adopti- 
vo  succedat  tantuin  ab  intestato. 
Necesse  est  igitur  alind  voluisseSul- 
picinni.  En  tibi :  Sui  heiedes  di- 
cuntur,  qni  siint  in  potestate  patris 
morientis,  ut  filius,  filia,  nepcs,  nep- 
tis,  sive  naturales,  sive  legiiinii :  leg. 
I.  ff.  de  suis  et  legitim.  hered.  §  2. 
MancipaUis  auteiii  in  patris  adoptivi 
familiam  transibat,  adeoque  ciim  es- 
set  in  ejus  potestate  recte  ejus  snus 
heres  erat.  Desinebatque  patris  sui 
naturalis  suus  heres  esse,  qiiia  in  ejus 
potestate  esse  desierat  ;  sed  si  idem 
pater  naturalis  filium  datum  in  adop- 
tionem  deniio  readoplaverit,  tiim  ille 
revertitiir  in  poteatatem  patris,  atqiie 
adeo  suus  heres  est,  leg.  12,  41.  et 


DE    VKRHORUM    SIGN JFIC ATIONF.    F.IB.    XI. 


44: 


quam  si  ex  eo  natas  esset :  sui  pairis  quasi  in  potestate 
alie//«  non  esset,  ita  est  legitimus  et  suus  heres,  ut  i^atet 
manifeste  ex  eo  (juod  ait  Ser.  Sulpicius  in  ea  oratiowt', 
qun?n  scripsit  et  hubuit  pro  Aufidia. 

Munus'  ait  Ferrius  dicitur  administratio  reipublic<rc  :  "■  itent 
magistratus  aut  prafectuvde,  imperii,  proviucia,  cum  multi- 
tudinis  univeJSSQ  consensu,  atque  kgitimis  in  unum  conve- 
nientis  populi  corait//s  alicui  mandatur  per  suffragia  ut  ca- 
pere  eara  possit,  Jussu  popuU  demandatam,  certove  ex 
tempore  ex  fde  sua  et  certum  usque  ad  tempus  admiw/s- 
trare. 

M.         .         .        lebatarum.''         .         .         .         • 


12  Ead.  ed.  leip.  publict;. 


NOTtE 


iilt.  ff.  de  adopt.  Itaqiie  in  verijis 
Festi,  Et  sui  patris  quasi  in  putcstafe, 
^•c.  subinteliigiinr  sui  patris  adoptan- 
tis,  et  rh  esset,  id  est,  fuisset.  Qnod 
et  aniico  meo  Vincentio  Coiiessoni 
J.  C.  doctissimo  in  nienteni  video  ve- 
nisse.  Porro  iiic  muncipatus  est  dntus 
ia  adoptioiiem,  nani  cniancipationis 
verbo,  qnod  latissiine  )nanat,contine- 
tur  etiain  datio  in  adoptioneni,  Qui 
enim  a  {latre  natuialidal)atnr  in  adop- 
tioneni  alteri,  adoptatnro  eo  mancipa- 
batur  pera^s  et  librani :  leg.  nlt.  cod. 
de  adopt.  Idem, 

'  M ]  Certum  est,  hic  de  Mn- 

ticre  Festum  scripsisse  :  nempe  Mn- 
nus  esse  administrationcni  rei  publi- 
cx  :  et  curani  imp("rii,  quod  plebis 
universae  totiusque  popiili  Comitiis 
delatura,  ac  mandatuni  est :  ut  fere 
in  lianc  senteiuiam  scripsisse  videa- 
tnr  :  Miinus,  dicitur  administratio 
reipubiicie,  magistratus,  praftcturae, 
imperii,  provincias.  Cuin  nmltitudi- 
nis  uuiversae  consensu  atque  legiti- 
niis  populi  Comitiis  inandatur,  ut 
capere  eam  jussu  populi,  certove  ex 
tempore,  et  certum  ad  tempus  admi- 


nistrare  possit.  Jos.  Scal. 

Munus]  Vide  supra  post  '  Munitio/ 
Mune.ra  sunt  officia.  '  Honores '  vo- 
cat  Horatins.  Et  inde  niiinera  dirti 
funt  ludi,  qui  populo  dabantur  ab  iis 
qui  inuncre  instructi,  &c.  Dac. 

^  M.  .  .  .lebatnrum]    '  Mille   beata- 

rnm  iirbiiiin. .  .s  stetit  pro  regno 

dixisse  ait  Veraniiis  in  libro  prisca- 
rum  vocum  :  quod  ci  summae  origi- 
nem  ac  caussam  Graecus  sermodede- 
rit  :  eo  autein  iion  onines  uti.'  His 
proximum  neicioqnid  dixisse  videtiir 
Festus,  et  recte  ei  summae  caiisam 
dedisse  Graecoruin  sermonem.  Gel- 
lius  libro  i.  cap.  16.  'Mille,'  inquit, 
'iion  pro  eo  ponitur,  quod  Graece 
XtA.101  dicitur,  sed  (piod  xi^^^^-  et  sic- 
uti  una  x'A.jas,  et  duiE  x'^'"Ses,  ununi 
mille,  et  duo  niillia,  certa  atque  di- 
recta  ratione  dicitur.'  Puto  autem 
testimonium  illud,  (piod  producit  Ve- 
ranius,  esse  ex  scriptis  Catonis.  Jos, 
Scal. 

M. lebatarum  .  . . .  ]    Hasc   vi- 

ris  doctis  negotium  facessunt.  Ego 
a  sequentibus  puto  disjungenda  et 
componenda  cum  istis  mensce  in  adi. 


448 


FESTI    DE    VERB.   SIGNJF.    LIB.    XI 


Mille  urbium    populus  stetit '  pro  regno  dixisse  ait 

Veranius  in  libro :  quem  inscripsit  Priscarum  vocum, 
quod  ei  summae  videatur  originem  dedisse  ac  causam  Grae- 
cus  Sermo  x''*^'»?  ^t  xiAjaSsj,  eo  autem  non  omnes  nti. 


NOTiE 


bus:  natn  in  schedis  ita  scriptnin, 
'  cujusmodi  est  paientatio  non  sacri- 

ficium magno  cr. . .  .  tenebat 

aram '   postea   seqneba- 

tur  '  niille  urbium  populus  stetit,'  ut 
supra.  Non  dubium  est  igitur  qnin 
illud  kbalarum  sit  pro  illo,  tenebat 
aram.  Et  in  iis  Festus  nobis  ritum 
aliqnem  explicabat,  quem  divinare 
nequeo.  Putabat  doctiss.  Fnlv.  Ur- 
sinus  iiuc  pertinere,  quod  ait  Varro 
lib.  V.  rerum  divinarum  apud  Macrob. 
lib.  III.  cap.  2.  aras  prinuim  ansas 
dictas,  quod  esset  necessariiim  a  sa- 
crificantibus  eas  teneri.  Virgil.  '  Ta- 
libus  orabat  dictis  arasque  tenebat.' 


Dac, 

'  Mille  urbium  pnpulas  stetit]  Lejre, 
Mille  urbium  populis  sletit  pro  regno. 
Aiebat,  quisquis  ille  sit,  uude  hoc 
Verrius  desnmpsit,  pro  regno  obti- 
nendo  popnlos  mille  nrbiuni  perdi- 
disse,  &c.  Hoc  autem  mille  urbium, 
Verrius  adduxit,  ut  probaret  rh  mille 
a  Veteribus  usnrpatum  eo  consensn, 
quo  Gra;ci  dicunt  x*^'"^  niille  urbiuni, 
non  mille  urbes  :  sic  Gellius  lib.  i.  c. 
16.  '  Milie  non  pro  eo  ponitur,  quod 
Graece  xi^ioi  dicitnr,  sed  qiiod  X'^'"^> 
et  sicuti  una  x^-^f^^»  ^t  dnae  x''^"*^**, 
unum  inille,  et  duo  millia,  certa  at- 
que  directa  raiione  dicitur.'  Idem. 


SEX.  POMPEII  FESTI 

DE 

VERBORUM   SIGNIFICATIONE 
LIBEll    XII. 


NACCyE*  appellantur  vulgo  fullones,  ut  ait  Curia-  [Fest. 

tius,  quod  nauci  non  sint,  id  est,'  nullius  pretii.     Idem 

sentit  etCincius  :  quidam  aiunt,  quod  omnia  fere  opera 

ex  lana  nacse  dicantur  a  Graecis.^ 
Naccse  appellantur  fullones,  quod  nauci  non  sint,  [Paul. 

id  est,  nullius  pretii :  omnia  fere  opera  ex  lana  nacas  di- 

cuntur  a  Graecis. 
Naenia'''  est  carmen,  quod  in  fimerc  laudandi  gratia  canta- 


1  Vet.  €od.  id  quod  est. — 2  Sciibenduni  monet  Scal.  Nace,  dicantur  a  Grcs= 
cis  vi.Ki\. — 3  AI.  Nenia. 

NOT.E 

*  NacccE^l  Scribe,  Nace,  dicantur  a  cesserit.     NenicB   Hebraiciim  et  Sy- 

Gracis  vaKrj.   Apulciiis  lib,  ix.  '  Nam  riacnm   vocabiiliim,  non    Phrygium, 

et  opportiine  niaritus  foris  apud  Nac-  quod  piitant  Grammatici.     Et  planc- 

cam  proximum  canitabat.'  Jos.  Scal.  tum  sonat ;  nini  enim  est  plange  apud 

•*  Nania]    Scribe,  GrtBci  enim  vfj-  Propiietam :  unde    et    Phryges,    et 

ariv  extremum  intestinum  dicunt.     At  post  ilios  Graeci  veteres  vriviarov  vo- 

quis   ignorat,   a  jejunitate  dictum?  carunt.     Ab    illis   aiitem    nationibus 

Deinde  scribe,  chordarum  ultima  vfir-n  Syriae  moiem  illiim  praeficarum  de- 

dicitur.   Glossarius :  '  Naenia,  oTorta.'  diictura  esse  nemo  ignorat,  nisi  qui 

ignavia  scilicet.     Nara  et  N^enia  pro  in  Veterum  historiis  infrequens  est. 

ineptiis.  Idem.  Immo  Hebraei  niiri  epT)vc,>Sol  fuerunt. 

NcBnia  carmen]  Multiim  abest  qiiin  Quod  crebro  in  Prophetarum  libris 

Festus  ad  venini  neniee  etyiuon  ac-  occuriit.  Vide  quae  utiliter  olini  su- 
Delph.  et  Vur.  Clas,                  Pomp.  Fest,  l  F 


450 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


tur  ad  tibiam.  Sunt,  qui  eo  verbo  finem  significari  pu- 
tant.  Quidam  volunt  naeniam  ideo  dici,  quod  voci  simi- 
lior  querimonia  flentium  sit.  Quidam  aiunt  naenioB  *  duc- 
tum^  nomen  ab  extremi  intestini  vocabulo  ;  Graeci  enim 
ygTov*^  extremum  dicunt.^  Sive  quod  chordarum  ultima 
yeT)j  dicitur,  extremam  cantionis  vocem  naeniam  appella- 
runt. 
Naenia  est  ^  carmen,  quod  in  funere  laudandi  gratia   [Fest. 


4  Quidam  lib.  Quidam  aulem  nccnics. — 5  Aiii  libri  dictum.—6  Scribendum 
monent  Scal.  Dac.  Grwci  enim  vr\cmv  extremum  intestinum  dicunt:  et  niox 
chordarum  uliima  v-qTr]  dicitur.  Wir  doct.  in  marg,  ed.  Scal.  conjicit  vfuTov 
et  vfiTTj. 


NOT/E 


per  his  iiotavimns  in  conjectancis 
Dostris.  Scal.  Alii  ab  Hebraeo  nin 
puer  neniam  deducunt,  ut  sit  proprie 
nenia,  quidvis  piierile,  aut  ad  pueros 
spectans,  ut  cantilena,  quae  pueris  a 
nutricibus  canitur,  ut  somno  occu- 
pentnr.  Arnob.  lib.  vii.  '  Somni 
enim  quiete  solvuntur,  occuparique 
ut  hoc  possint,  lenes  audiendx  sunt 
nenis. '  Inde,  quod  in  funere  in- 
faDtium  canebatur,  nenia  dictum,&c. 
Sed  verisimiiius  est  neniam  prius  de 
cantu  funebri  dictam  fuisse,  et  dein- 
de  ad  alia  tralatam,  et  ita  dici  coep- 
tas  res  frivolas  et  nugas,  prapsertim 
cum'nugae'  et  '  mortuaria' sic  pro- 
prie  dicebantur,  quae  canebantur  in 
mortuorum  laudem.  Plaut.  Asinaria  : 

*  Haec  sunt  non  nug!»,non  enim  mor- 
tualia.'  Quod  eliam  origo  declarat, 
nam  nugce,  Hebiaicum  et  Syriacnm 
vocabulum,  (id  sonat  mcerorem,  siciit 
nenia  planctum,)  de  aliis  quibusvis 
tetris  rebus  et  frivolis  dictae  sint. 
Dac. 

NtEnia']  Magna  pars  verborum  Fes- 
ti  intelligitur  ex  Pauli  epitoine.  Ce- 
tera  sunt  exempla,  quibus  ostende- 
batur  venim  esse,  quod  dicebat. 
Plauti    est  fortasse    in   Truculento : 

*  hera  apud  nos  dixit  Naeniam  de  bo- 


nis.'  Ant.  Aug. 

"^  Grccci  enim  vtTov]  Lege  cum  Sca- 
ligero,  Grceci  enim  vrjaTiv  extremum 
intestinum  dicunt,  At  quis  ignorat  a 
jejuuitate  sic  dictum?  a  vTjorTfvw,  sci- 
licet,  jejiino,  unde  et  Latinis  jejunum 
dicitur.  Scribe  infra,  quod  chordarum 
ultima  vTyn]  dicitur.  Vel  etiam  vtaTr], 
ut  est  apud  Platunem.  Dac. 

•i  Ncenia  est . . .]  Nania  est  carmen, 
quod  infunere  laudandi  gratia  cantalur 
adtibiam:  quod  vocahulum  Afrunius  in 
Materteris  posuit:  nctniam  inler  exe- 
quias  cantitahant.  Sunt  qui  eo  verbo 
Jinem  signijicari  crediderunt,     Plaulus 

....  ttbi  ergo Idem:  huic  homi- 

ni  amanti  mea  hera  dixit  domi  et  apud 
nos  ncnniam  de  bonis  mesto.  Quibus- 
dam  dictam  placet,  quod  ei  voci  similior 
querimonia  Jlentium  sit.  Quidam  aiunt 
ncenuE  ductum  nomen  ab  extremi  intes- 
iini  vocabuh:  quo  vocabulo  utitur  Plau- 
tus  in  Jiacchidibus :  .Si  tibi  est  machce- 
ra,  at  nobis  vervina  est  domi.  Qua  qui- 
dem  ego  te  reddam,  ubi  me  irrUaveris, 
Confossiorem  soricina  ncenia.  Sive  quod 
eam  vocem  Jlendo  efferimus :  sive,  quod 
chordarum  ultimas  Grceci  v^Tas  dicunt, 
extremam  cantionis  vocem  ah  eo  nceniam 
appellarunt.  In  his  videmus  Verrio 
seu   Festo   placuisse   ex  quorundaiu 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    XII. 


451 


cantatur  ad  tibiam,  Quod  vocabulum  JJranius  in  ma.ter- 
teris  posuit :  Naniam  antem  iuter  exsequia.  caniitabant. 
Suht,  qui  eo  verbo  Jinem  s^gnificari '   crediderunt.     Plautus 


.   abi  ergo 

idem  huic  homini  amanti  ^  mea  hera  dixit  domi 

NOTiE 


sententia  naniam  significare  finem  : 
ideo  in  Truculento  Plautina  ncEniam 
dixit,  idem  esse,  quasi  supremam 
dixit,  vale  dixit :  iu  superiore  enim 
testimonio  mutilo,  illa  verba  abi  er- 
Go  faciie  declarant,  naniam  dicere, 
idem  esse,  ac  abire  jubere.  Mani- 
festum  autem  verba  Plautina  ex  Tru- 
culento  prodncta  esse :  quse  tamen 
hodie  sequius  habent  ita  :  huic  liomini 
amanti  mea  hera  apud  nos  naniam  dixit 
de  bonis.  Nam  glossemata  sunt  illa 
DOMi  et  MESTO  ad  explicandam  sen- 
tentiam.  Nemo  tanien  negaverit 
plane  ita  olim  Festum  scriptum  reli- 
quisse  :  sicuti  et  illa  ex  Bacchidibus, 
quas  proxime  sequuntur  :  quae  et  ipsa 
aliter  in  nostris  exemplaribus  concep- 
ta  snnt  illo  versu  :  '  Qua  quidem  ego 
te  faciam,  si  me  irritaveris  :'  ubi  no- 
tandum  in  Epitome  ex  otlicina  muti- 
latoris  illa  verba  deprompta  esse  : 
'  Grjfci  enim  vhov  extremum  dicunt.' 
Non  enim  assecuius  est  Fcsti  inter- 
pretationem,  qui  censet  naniam  esse 
minutissimum  intestinnni,  qiiod  aliter 
hillam  dicunt:  ab  eo  Plantum  dixis- 
se  '  confossiorem  soricina  naenia :' 
hoc  est,  tam  confectum  vulneribus, 
nt  ex  eo  nihil  relinqneretur,  quod 
hilla  soricinanon  minuiiusesset.  Sed 
profecto  in  eo  longe  errare  Festnm 
alibi  docebimus.  Quod  infra  legitiir, 
Sive  quod  eam  vocem  flendo  efferimus, 
idem  prope  est  ciiin  illo,  qnod  snpe- 
rius  dixerat :  quod  ei  voci  similior  flen- 
tium  querimonia  sit :  vult  enim  ntrniam 


wvoiiaToirenoirjffBat.  quod  scilicet  flen- 
tes  videntur  eam  vocem  efferre:  et 
sane  olim  adolescentes  docuimus  eara 
vocem  ab  Hebra^a  lingna  manasse  sine 
nllo  prorsns  dubio,  in  qua  Nini  est 
Plange  plange.  -m  -rri  apud  Prophe- 
tam  :  unde  et  Pliryges,  et  post  illos 
Greeci  veteres  vijviarov  vocarunt.  Ab 
illis  autem  nationibus  Syriae  morem 
illum  pracficarum  deductiim  esse  ne- 
mo  ignorat,  nisi  qui  in  Veterum  his- 
toriis  infrequens  est.  Inimo  Hebra'i 
miri  dpi]vcfZo\  fiierunt :  qiiod  crebro  in 
Prophetarum  libris  occurrit.  Vide 
qiiae  utiliterolim  super  liis  notavimus 
in  Conjectaneis  nostris.  Porro  per- 
peram  veiTas  pro  v^ras,  tam  in  Epi- 
tome,  quam  in  ipsius  Festi  reliquiis 
excusuni  fuit.  Jos.  Scal. 

*  Finem  significari']  Nescio  an  liic 
Plauti  verba  laudarit  Festus  ex  Pseu- 
dol.  V.  1.  '  id  fuit  naenia  ludo.'  Ibi 
enim  naenia,  finis.  Inde  autem  trac- 
ta  est  haec  loquendi  ratio,  quod  iis, 
qiii  vitam  finierant,  naenia  cantaba- 
tur,  &c.  Haee  verba  abi  ergo,  quo 
pertineant  nescio.  Immo  ejusdcni 
Plauti  sunt,  sed  leviter  corrupta. 
Lego,  iibi  ego  circumvertor,  cado,  id 
fuit  nania  ludo.  Et  ita  Festum  legisse 
nemo  diibitabit,  quem  niinc  ita  facile 
supplebis.  Plaulus  in  Pseudolo,  ubi 
ego  circumvertor,  cado,  id  fuit  ntenia 
ludo.  Idem,  Sfc.  Hodie  in  impressis 
Plauti  libb.  abest  vox  ego.  Dac. 

'  Hitic  homini  amanti^  Ex  Plauti 
Truculento  :    '  Huic  homini   amanti 


452 


SEXTl    POMPEII    FESTI 


et  apMc?  nos  de  bonis.  N^Eniam  esto  quosda  diciint  velle 
ideo  dici. 

Naniam  quod  ei  voci  similioj'  querimonia  Jlentiuni  sit :  qui- 
dam  aiunt  neniae  ductum  nomen  ah  extremi  intestini  voca- 
bulo,  ad  quod  probandum  testimonio  utitur  Plautus,  BaC' 
chidibus  ;§  Si  tibi  est  Mcrchaeodem  ad  nobis  vervincB  est  do- 
mi  qua  quidem  ego  te  reddam  ubi  me  irritaveris  Confossio- 
rem  sorricina  Nania :  sive  quod  extremam  flendo  efferimMS 
eam  vocem,  quarendoque,  nam  Graeci  vbxtu;  exiremum  di- 
cunt.  Sive  quod  chordarum  ultima  vs»t«  dicitur,  appella- 
runt  extremam  cantio?iis  vocem  Naniam. 

Nasniae  Deae ''  sacellum  extra  portam  Viminalem  [Paul. 
fuerat  dcdicatum. 


NOT/E 


mea  hera  apud  nos  dixit  naeniam  de 
bonis.'  Ista  enim  domi  et  mesto,  a 
Festo  posita  siipra  liaec  verlia  apud 
nos  et  huic  homini,  ad  sententiam  ex- 
plicandam,  nt  optime  animadvertit 
Scaliger.  Ibi  autem  neniam  dixit 
idem  est,  quod,supremam  dixit,  vale 
dixit,  abire  jussit,  eadem  ratione, 
qua  supra  dixiniiis.  Non  vero,  ut 
Lambinus  interpretatiir,  '  cantavit 
carmen  levc,  atque  inane,'  &c.  quod 
ridiculum  est.  Idem. 

?  Plaul.  Bacchidibus]  iv.  8.  Sed 
aliter  in  nostris  exemplaribus  :  Si 
tibi  est  machara  at  nobis  vervina  est 
domi,  Qun  quidem  ego  tefuciam,  si  me 
irritaveris,  Confossiorem  soricina  menia. 
Hic  antem  censet  Festus  Neiiinm 
esse  minutissimum  intestiniim,  quod 
aliter  hillam  dicunt.  Et  iiide  IMau- 
tiini  dixisse  confossiorein  'soricina 
nenia,'  lioc  est  tam  confectum  viilne- 
ribiis,  iit  ex  eo  niiiil  relinqiieretur, 
quod  iiilla  soricina  noii  esset  niiiiu- 
tius.  Sed  longe  liic  errare  Festiim 
dicit  Scaligcr,  iieqne  tainen  ipse  siiam 
nobis  sententiam  aperit.  Milii  vero 
non  Festus  tantuni,  sed  ii  omiies, 
quos  liic  aliqiiid  tentasse  video,  longc 
a  scopo  videntur  aberrassc,  qiioruin 


alii  ex  Arnobio  ncniam,  intestinum 
etiam  interpretantur.  Alii  soricinam 
neniam  vocem  esse  diciint,  qiiani 
emittit  sorex,  (|u%  sxpe  ad  illam  vo- 
cem  deprelienditiir  et  confoditnr. 
Quod  cni  nnquam  probari  possit? 
Sed  ne  aliis  arguendis  immoremnr 
dintius,  tandem  videamus,  an  nobis 
ali()uid,  si  non  veriuSjVerisiiniiius  sal- 
tem  repertuni  sit.  Reni  tribns  ver- 
bis  confectam  dabo.  Per  soricinam 
neniam  marliiniilam  intclligo,  capien- 
dis  soricibus  denticiilatim  acnlcis 
coniixam,  qua°  inde  nenia  dicta  est, 
quod  ibi  neniam,  fiinebrem  cantum, 
sorices  capta;  canunt.  Qiiare  ele- 
ganler  et  veiiuste  dixit  Plaiitus  con- 
fossiorem  soricina  Jienia.  Idem. 

''  Nccnia  Dea]  Nenia,  Dea  fune- 
nini,  ubi  neiiin  canebatur.  Aiigustin. 
de  Civit.  Dei  lib.  v.  cap.  9.  ♦  Et 
Deos  ad  ipsum  hominem  pcrtinentes 
clausit  ad  Neniam  Deam,  qnae  in  fii- 
neribus  seiiiim  cantatiir.'  Arnob.  lib. 
I.  '  In  tutela  sunt  Orbonae  Orbatt 
liberis  parentcs  :  In  Nenia;  quibus 
extrema  siint  tempora.'  Sic  Tibicen, 
qiii  Neniam  canebat,  dictus  etiam  iVe- 
nia.  Ideni. 


DR    VKRBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    XII.  453 

NcBnia  Dea  sacellum  ultra  portam  Viminatem.  [Fest. 
Nunc  tantum  habet  adiculamJ 

Nseviasilva'  dicta  juxta  urbem,  quod  Nasvii  cnjus-  [Paul. 
dam  luerit.'^ 

Naviam  silvam  vocitatara  extra  ^  urbem  ad  milliare  [Fest. 
quarinm,  quod  Nsevii  cnyi&dam  ibi  domus  fuerit,  a  quo 
nemora  Na3via  ai^peUata  etiam  fuisse,  Verrius  ait,  quam 
obprobrii  loco  obyici  ab  antiquis  solere,  quod  in  ea  morari 
didLSuessent  perditi  ac  nequam  //omines,  testis  est  M.  Cato  in 
ea,  qiiam  scripsit  in  M.  Coelium  si  se  appellauisse^,  orsus 
iterum  a  porta  Nsevia  atque  exinde  in  nemora  Navia  a  do- 
tno  procul  Ncevia  :  inde  dicunt  proverbiMm  natum  esse  a  do- 
mo  Navia  quod  refertur  a  Ver?70.9 


7  In  ed.  Sca!.  haec  ita  extant: 

Paulus.  Na?nia?  Deae  sacelluiii  extra  portain  Viminalem  fiierat  declioatnm. 
Nunc  tantum  liabet  ediculum. 
Festus.  .  .  .  saceiium  ultra  poitam  .  .  . 
.  .  .  aeiiiculam. 

8  Quidai»  lib. /«emt.— 9  In  ed.  Scal.  ita: 

Nceiiam  silvam  vocitatam  extra  urbem  ad  milliare  ^uantum,  qnod  naEVU  cn- 
jusdam  ibi  domus  fuerit  a  quo  nemora  Naevius  ii\ipellata  etiam  fuisse,  Verrius 
ait  quaui  ob  probri  loca  abjici  ub  antiquis  solere,  quod  in  ea  morari  adsues- 
sent  perditi  ac  nequam  /jomiues,  testis  est  M.  Cato  in  ea  quam  scripsit  m 
M.  Coeliuui  si  se  appellatisset  orsus,  iter  eram  a  porta  Naevia  atqne  ex  inde  m 
nemora. 

Ntevia  a  domo  procul  Nmvia  unde  dicunt  proverbiw»!  natnm  esse  a  domo  Navia 
quod  refertnr  a  Verrio. 

Vide  infra. 

NOT^ 

'  Navia    silva]   Varro   lib.  iv.  de  quod  in   ea  morari  adsuessent    perditi 

Lingua  Lat.  '  Sequitur  porta  Naevia,  homines,  testis  est  M.  Cato  in  ea  in  Ca- 

quod  in  nemoribus  Naeviis.     Njevius  lium  si  se  appellasset :  a  qua  silva  porta 

enim   loca,  ubi  ea  sic  dicta,  coluit.'       Navia:   atque  ea Qn*    seque- 

Ex  bis  Festi  verba  intelliges  :  refere-  bantur  tantum     indicabant     Silvara 

batur  M.  Catonis  locus,  ex  Oratione  Naeviam,  quffi  opprobrii  loco  objicie- 

in  Coeiium  si  se  appellaverit.  Prover-  batur,  venisse  in  proverbium,  idque 

bium  autem,  quod  Verrius  refereljat,  proverbium  etiam  ab  ipso  Vemo  re- 

iguoro.  Ant.  Avg.  ferri.  Jos.  Scul. 

Navia]    Infra    omnino    succentu-  "^  Naviam  silvam  vocitatam  extra] 

riandum  ita :    Nceviam  silvam  vocita-  Naeviae  portae  et  Naeviaj  sylvae  me- 

tam  extra  urbem  ad milliarium  :  minit  Varro  lib.  iv.  de  L.  L.  '  Sequi- 

quod  Navii  cujusdam  ibi  domusfuerit :  tur  porta  Na;via,  quod  in  nemoribus 

a   quo  nemora   Navia  appellata  fuisse  Naeviis.     Naevius  enim  loca,  ubi  ea 

ait :  quam  obprohrii    loco   objici  solere,  sic  dicta,  coluit.'     Livius  etiam  lib. 


454 


SEXTl    POMPEII    FESTl 


Nancitor '  in  duodecim,  nactus  erit,  praedatus  erit.'°  Item 
in   foedere   Latino    pecuniam  quis"  na.ncitor,  ha- 

BETO  :    ET    SIQUID   PIGNORIS    NANCISCITOR,'^  SIBI  HA- 
BETO. 

Nanum"  GrsBci'^  vas  aquarium  dicunt  humile,  [Paul. 
etconcavum,  quod  vulgo  vocant  situlum  barbatum  ;  unde 
nani  pumiliones  ''^  appellantur. 


10  \ et.  Vih.  pranovatus  erit — 11  Vir  doct.  in  marg.  ed.  Scal.  conj.  qMJ.— 
12  Ed.  Scal.  nanciscitur.  Vir  doct.  in  niarg.  conj.  «flncitor. — 13  Ante  verba 
Nanum  Graci,  Ifc.  in  ed.  Scai.  inseruntur  verba  Pauii :  Nancitor,  nactus 
erit:  ita : 

Paulus.  Nancitor  nactus  erit. 
Nanum  Graeci,  &c. 

14  £d.  Scal.  potniliones. 


aOTJE 


II.  Haec  porta  Plinio  '  Lavicana.' 
Hodie  '  porta  major,'  ab  aedificii 
magnificentia,  propter  ductum  aqnae 
Claudiae,  cujus  ibi  vestigia  cernun- 
tur.  Eandcm  etiam  a  vetustioribus 
'  rodusculanam'  dictam  volunt,  quod 
falsum  est.  Vide  '  Rodusculana.'  Illa 
orsus  iterum,  usque  ad  nnde,  verba 
sunt  Catonis,  ex  oratione,  quam  ha- 
buit  in  Coelium  si  se  appellasset. 
Eam  iterum  laudat  Festus  in  voce 
'  spatiatorem.'  Dac. 

'  Nancitor]  pequniam.  quis.  nan- 

CITOR.  HABETO.  ET.  SI.  QUID.  PIG- 
NERIS.     NANCITOR.       SIBEI.     HABETO. 

Nancitor  pro  nancitur,  et  nancitur 
pro  nanciscitur:  \\t,  apiscitur.  quis 
pro  Qui,  apxaiKais.  Erat  caput  in 
foedere  Latino,  ut,  intra  decem  dies 
post  contestatam  litem  creditori 
satisfieret.  Hir  vero  vult  ipsum 
pignus  sibi  liabere,  si  post  illud 
tempns  ipsi  satisfactum  non  sit.  Vel 
potins  intelliKit,  quod  ante  bellum 
contraxerit  Latinus  cum  Romano, 
sive  nmtuum  sit,  sive  pignus,  uti  id 
valeat.  Jos.  Scal. 

"•  Nanuin]     De    lioc    quid  judicii 
nostri  sit,  vide  iii  Conjectaneis,     In 


Glossario  :  '  Bardatus,  vavvos,  rh 
ffKfvos.'  Scuhebarbatus.  PumilioGraR- 
cum  quoque  est,  jriry/naXiW.  Idem 
enim  ac  ■rrvyfj.aios,  ut  a  siino,  ffifxaXiwv, 
et  similia.  Porro  superest  tantum 
de  verbis  Festi:  ad  imitationem  e- 
jusmodi  liominum,  aqualem  huniilem 
et  concavum,  quem  vulgo  situlnm 
barbatum  vocant,  dictum  fuisse.  Re- 
liqua  supplebis  ex  Gellio,  libro  xix. 
cap.  13.  Quasi  quod  hic  in  Festo 
de!«ideratnr,  ita  explendum  sit :  Nani, 
humili  et  brevi  statura  homines :  unde 
ad  imitationem,  (fc.  Jos.  Soal. 

Nanum]  A  Graeco  vdvos.  Meminit 
Varro  lib.  vi.  de  L.  L.  '  Vas  aqua- 
rium  vocant  futum,  (iiio  in  triclinio 
allatam  aquaminfundebant,  quo  post- 
ea  accessit  nanus  cum  Grseco  no- 
mine,  et  cnm  Latino  nomine  Graeca 
figura  barbatiis.'  Ab  eo  pumilione» 
nani  dicli,  nt  ait  Paulus.  Sed  con- 
tra  est;  nani  a  nanis,  id  est,  pumilio- 
nibus,  vas  aquarium  nani  nonien  ac- 
cepit.  Id  indicat  infra  Festns.  Pu- 
milio  GraECum  quoque  est  vvyfixiXlwv, 
idem  enim  ac  ■inryfj.alos.  Ut  a  simo 
(riyuaA/coi',  et  siinilia.  Dac. 


DE   VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    XII. 


455 


tionein"ejus 

Nanum  Graci  vas  aquarium  dicuut,  hurailem  et  con-  [Fest. 

cavum,  quod   vulgo  vocant  situlum  barbatum,  unde  nani 

pumiliones  appellantur. 
Napuras"  nectito  cum  dixit  Pontifex,  funiculi  ex  stramen- 

tis  fiunt. 
Napurae  funiculi.'^ 
Nare  a  nave  dictum  :  quod  aqua  feratur  natans,  ut  [Paul. 

navis.     Natare  est  saepius  nare,  ut  dictitare,  factitare. 
Nare  p  a  nave  ductura  '^  Cornificius  ait,  quod  aqua  [Fest. 

feratur  natans,  ut  navis.'^     Ennius  libro  septirao:  Alter 

nare  cupit,  alter  pugnare  paratust.    Plautus  in  Aulularia: 

Quasi  pueri,  qui  nare   discunt,  scirpea   induitur  ratis. 

Natare  igitur  est  saepius  nare,  ut  dictitare,  factitare. 
Nares'!  appellari  putant,  quod  per  ea  nasi  foramina  odorii 

cujusque  nari  fiamus.'** 
Narita'9^  est  genus  piscis  miimti.  Plautus  :  Muriaticam  au- 


15  Ead.  ed.  feniculi.— 16   Al.  dictum.— 17  Vet.  cod.  avis.—lS  Vett.  edd, 
flamus.— 19  Ed.  Scal.  Nanca. 


NOT^ 


"  .  .  . .  tionem]  Deest  spatiura  ad 
integra  Festi  verba  capienda,  qtiae 
etiam  in  schedis  confusa.  Lege  :  Nani 
pumiliones  appellantur.  Ad  imitationem 
ejusmodi  hominum,  Nanum  Graci  tas 
aquarium  dicunt,  humile  et  concavum, 
quod  vulgo  vocant  situlum  barbatum. 
Vide  Gell.  lib.  xix.cap.  13.  GIoss. 
'  barbatiis,  vdvvos,  rh  iTKedos.'  Idem. 

«  Napuras]  Vide  *  Neclere.'  Ant. 
Aug. 

Napuras  nectito]  Verba  sunt  ex 
coniinentario  sacrorum  :  '  Pontifex 
minor  ex  stramentis  napuras  nectito/ 
hoc  est,  funiculos  facito  quihus  sues 
adnectantur.  Dac. 

p  Nare]  Non  a  nave,  ut  putat  Fes- 
tus,  sed  a  v4w,  i^tS,  vel  a  vdai,  fluo.  A 
supino  natum,  natare,  ut  a  '  dico,' 
'dictum,'    'dictarc'     Infra    versus 


Plauti  sic  legendus:  Quasi  pueris, 
qui  nare  discunt,  scirpea  induitur  ratis. 
Etsi  aliter  hunc  versum  alibi  legit 
Festus  in  voce  '  Scirpus.'  Idem. 

1  Nares]  Idem  Donat.  in  Adelph. 
'Naresa  naritate  dictae  sunt,  quod 
nos  odoratu  doceant  praesto  et  prope 
esse,  quod  adhuc  oculi  non  vident.' 
Sed  frustra;  nares  enim  a  Graco 
p'ivas  per  transpositionem.  Idem. 

^  Narita  [Narica]  Scribe,  narita. 
rrjptTTjs.  Versus  autem  Plauti  ita  le- 
gendi :  Muriatica  autem  video  in  vasis 
stagneis :  Bonam  naritam,  et  camarum, 
et  lagenia:  Equinos  fartos,  conclms  pis- 
cinarias.  Eqitinos  scriptum  apxaiKois, 
pro  Echinos.  Stagneum  vas  intelligit, 
ni  fallor,  incrustatum.  Nam  stagnare 
erat  irepiTreTaAoCi/  tA  liyyri.  Vulgo  in 
idiotisino  dicimus  jwitnare.    Eo  no- 


456 


SEXTI    POMPRll    FKSTI 


tem  video  in  vasis  stagneis*  naritam  bonam,  ct  canutam, 

taguma  quinas  fartas  conchas  piscinarias. 
Narita  genus  piscis  minuti.  [Paul. 

Nassa  *  est  piscatorii  ^°  vasis  genus,  quo  cum  in-  [Fest. 

travit  piscis,  exire  non  potest.     Plautus  :  nunquam  her- 

cule  ex  ista  nassa  hodie  ego  escam  petam. 
Nassiterna'"  est  genus  vasis  aquarii  ansati,  et  patentis, 


20  Quidam  lib.  piscaloria. — 1  Scal.  et  Dac.  scribunt  Nasiteriia. 
NOTiE 


mine  crustariaE  tabernae  Romae  insli- 
tutae.  Hesych.NejSeo-Ta,  irtxaA/iaTo tcD»' 
hpui',  Koirwv  (TiKeKwv.  lego:  ■jrtToKd/xa- 
To  Twv  iepwv  Kaivuv  <TKevwv,  Stagnare 
crgo,  irepnreTaKovv,  yavwaat,  yvaBovv, 
oTonovv.  Sic  enim  malumus,  quam 
stagnea  vasa  interpretari  Katjanepiva, 
quanquam  non  displicet.  Quam  alie- 
no  a  Plauti  mente  sensu  Turnebus 
lios  versus  restituere  conatus  sit,  fa- 
cile,  qui  horainis  emendationem  cum 
hac  nostra  contulerit,  deprehendere 
poterit.  Jos.  Scal. 

Narita]  Ostrei  genus,  vTjprTat  G  rap,- 
cis.  Plauti  versus  sic  legendi :  Mu- 
riatica  autem  video  in  rasis  stagneis, 
Donam  Narilam,  et  Camarum  et  tage- 
nia,  Equinos  fartos,  conchas  piscinarias. 
Per  niuriatica,  salsamenta  intellige, 
quae  in  muriaservabantur.  Camanim 
scriptum  nnico  »«,  veteri  consuetu- 
dine  pro  Cammarum,  et  apud  Hesych. 
Kdfiapov.  Tagcnia  sunt  pisces,  T077J- 
vta-ral,  qui  et  ipsi  in  muria.  Vide 
Athenapum.  Equinos  antique  pro 
echinos.  Echinos  fartos  vocat,  qui 
farciebantur,  id  est,  saginabantur  in 
vivariis,  sicut  '  conchas  piscinarias,' 
quae  in  piscinis:  (sic  fartores  apud 
ferent.  qui  aves  altiles  farciunt,  sa- 
ginant :)  atqne  adeo  Muriaticorum 
nomine  Plautus  pisces  omncs,  qui  ab 
eo  enumerati  sunt  comprehendit. 
Et  ne   dubitcs    de  hac   corrcctione 


audi  Plin.  lib.  i.  cap.  S.  *  Sic  halex 
pervenit  ad  Ostreas,  Echinos,  Urti- 
cas,  Cammaros,  MuUorum  jecinora, 
innumerisque  generibns  ad  saporem 
gulae  coepit  sal  tabescere.'  Satin 
aperte  eosdem  pisces  inter  muriati- 
ca,  id  enim  est  halex,  rh  raptxos,  re- 
censuit,  quos  Plautus.-'  Quare  tam 
boni  versus  in  situ  et  squalore  relin- 
quendi  non  erant.  Scalig.  in  conjec- 
tan.  ad  Varron.  Dac. 

'  In  vasis  slagneis]  Vasa  intelligit, 
ni  fallor,  incrustata,  nam  stagnare 
erat  TrfpiTrsToXoDi'  to  &yyti.  Vulgo  in 
idiotisnio  dicimus  incitriare.  Eo  no» 
niine  crustariae  tabernie  Romae  insti- 
tutae.  Sic  enim  malumus,  quam  stag- 
nea  vasa  interpretari  KaaaiTepiva, 
quanquam  non  displicct.  Scal.  Idem. 

«  Nassa]  Plaut.  in  Milite :  ''Nun- 
quam  Hercle  ex  ista  nassa  ego  hodie 
escam  potam.'  Ant.  Aug. 

Nassa]  Gloss. '  Nassa,  Kvpros  aXttv- 
tikSs.'  Versus  Plauti :  '  Nuuquam 
hercle  ex  ista  nassa  ego  hodic  escaai 
petam.'  Dac. 

"  Nassiterna']  Vid.  Fulgent.  Pla- 
ciad.  de  antiquis  vocibus.  Ant.  Aug. 

Nassilerna]  Scribo, Nasilerna:  quod 
trcs  nasos,  hoc  est,  ansas  haberet : 
ita  Vatinianis  calicibus  assignat  nasos 
Martialis:  et  Juvenalis :  '  Tu  Bene- 
ventani  sutoris  nomen  habentem  Sic- 
cabis  calicem  nasorum  quatuor.'    E- 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  K    LIB.    XH. 


457 


qiiale  est  quo  equi  perfundi  solent.  Plautus  in  Bac- 
chidibus :  Ecquis  evocat  cum  nassiterna,  et  cum  aqua 
istum  impurissimum  ?  et  in  Ncrvolaria :  ^'  Ecquis  eflfert  ^ 
nassiternam  cum  aqua  sine  suflfragio  ?  et  Cato  in  ea  orati- 
one  quam  composuit  in  Q.  Sulpicium.  Quotiens  vidi  trul- 
los,  nassiternas,  pertusos  '  aqualis,  matellas  sine  ansis. 

Nassiterna  genus  vasis  aquarii  ansati,  et  patentis. 

Natinatio  dicebatur  negotiatio  ;  et  natinatores  ex  [Paul. 
eo  seditiosi. 

Natinatio^  dicebatur  7?fgotiatio,  et  Natinatores  ex  eo,  [FiiST. 
seditiosi,  negotia  gerentes  M.  Cato  in  .  .  .  . 
tuinuMu.  Macedoniai,  Etruriam  Samnites,  Lucanos  inter 
se  natinari,  atque  factiones  esse. 

Natio""  genus  hominum,  qui  non  aliunde  venerunt,  [Paul. 
.sed  ibi  nati  sunt.  In  pecoribus  quoque  bonus  proventus 
feturae,  bona  natio  dicitur. 


2  Ed.  Scal.  Ecqtiis  huc  effert. — 3  Ead.  ed.  perfnsos. 


NOTtE 


qnos  post  confecta  spatia  solere  per- 
fusione  aqtiaa  lecreari  in  Circensibiis 
intellige,  cum  ait,  '  quale  est,  qno 
equi  perfundi  solent.'  Ulpianus  iib. 
IV.  de  liis  qui  notantur  infamia : 
•  Neque  tlmnielici,  neque  xustici,  ne- 
que  agitatores,  neque  qui  aquani 
equis  spargunt.'  Versum  autem  Plau- 
ti  iisdem  fere  verbis  ex  eadem  fabula 
producit  Fuigentiiis  Placiades.  Ca- 
tonis  verba  emendamus  :  Quotiens  vi- 
di  trulleos,  nasilernas,  perlusos  aquales, 
matellas  sine  ansis.  Jos.  Scal. 

*  In  Nervolaria']  Versus  Plauti, 
quem  ex  Nervolaria  laudat  Festus,  is 
Iiodie  legitur  in  Sticho  ii.  2.  '  Di. 
Ecquis  liuc  affert  nasiternam  cum 
aquai'  Ge.  Sine  suffragio  Populi 
tameu  zedilitatem  hic  quidem  gerit.' 
Verba  Catonis  sic  legit  Scalig.  Quo- 
iiens  vidi  trulleos,  nasiternas,  pertusos 
uquales,  mateUas  sine  unsis.  Dac. 


y  Natinatio']  Festua  refert  verba 
Catoiiis  ex  Originibus,  ut  arhitror, 
qui  scripserat,  '  audito  tumultu  Ma- 
cedonifB,  Etruriam,  et  ceteros  nati- 
nari,'  id  est,  tumultuari.  Ant.  Aug. 

Natinatio']  Natinatio,  negotiatio :  et 
natinatores,  negotia  gerentes.  M.  Calo 
in.  ...  audito  tumultu  Macedonite, 
Etruriam,  Samnites,  Lucanos  inler  se 
nutinaii,  atque  factiones  esse.  Isido- 
rus  :  '  Natinare,  negotiari.'  Est  au- 
tem  non  tam  priscum  verbum,  quam 
prisca  verbi  forma :  '  natare,'  '  nati- 
nare,'  ut,  '  iter,'  'itiner:'  '  jecur,' 
'jecinur:'  '  prodeunt,'  '  prodinunt,' 
et  similia.  Est  ergo  natinare,  more 
natantium,  seinper  in  negotiis  fluctu- 
are.  Jos.  Scal,  Isidor.  '  nagare,  va- 
cillare,  liuc  et  iliuc  fluctuare.'  Lcge, 
natare.  Dac. 

'  Natio]  Praeter  ea,  quae  Panlus 
sciibit,  ex  verbis  Festi  tantum  elici- 


458 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Nationeniy^  item  apud  antiquos  natum.  Cmcius,  ge-  [Fest. 
nus  hominuniy  qui  non  aliunde  venerunt,  sed  ibi  nati  sunt, 
signijicare  ait,  qui  et  watioiiem  ait  non  tantum  universim  de 
ownibus,  sed  etiam  de  singularibus  quoque  hominibus  se- 
junctim  dici  solere,  Sinnius  autem  Capito  omniafere  genera 
hominum  per  nationes  dividi,  ut  Cures  Sabinos,  Hernicos, 
Mquos,  item  Volscos.  In  pecorihvni  quoque  bonus  proven- 
tus  feturce,  bona  natio  dicitur. 

Navali  corona  solet  douari,  qui  primus  in  hostium  [Paul. 
navem  armatus  transilierit. 

Navali  corona  ^  donatur,  qui  primns  in  hostium  ?ia-  [Fest. 
vem  armatus  tramilierit  cujusve  operamawMre  navis  hostium 
capta  fuerit :  adeptus  est  eam  M.  Terentius  Varro  bello  pi- 
ratico,  donante  CN.  Pompeio  magno,  item  alii,  inter  quosA. 
^.tilius  bel/o,  quod  gestum  *  coutra  Nabin,  ut  scriptum  est 


4  T.iid.  eii.  gestum  est. 


NOTiK 


tur  Cincium  esse  hujus  sententiae  auc- 
torem.  Ant.  Aug. 

»  Nationem]  Nationem,  et  natum 
Cincius  genus  homiman,  qui  non  aliun- 
de  venerunl,  sed  ibi  nati  sunt,  dici  auc- 
tor  eat.  Sed  et  nationem  uit  non  tan- 
tum  universim  de  omnibus,  set  et  de  sin- 
gularibus  hominihus  sejunctim  dici, 
Hapc  Festus.  Sequebatur  deinde  tes- 
timonium  veteris  scriptoris,  quod  as- 
sequi  non  potuimus.  Post  Sabinos  se- 
quitur:  bona  natio  in  pecoribus  quoque 
bonus  proventus  dicitur.  Hoc  igitur 
vult  Festus,  Nationem  et  natum  delio- 
niinibus  dici :  nationem  quidem  de 
universis,  ut,  '  natio  Gra?corum  :' 
natum  de  singulis,  ut,  homo  maximo 
natu.  Sed  et  nationem  de  singnlis  : 
ad  cujus  rei  fidem  adducebat  exem- 
pluni  auctoris  veteris.  Preeterea  ne- 
que  nalinnem  tantum  de  hominibus. 
sed  et  de  pecoribus  dici,  quod  non 
ijineGrajcorumimilationedictuniest: 
ut  Homerus  'OSva.  S.  Pv  5'  tij.iv  th  (tv- 


<l>eovs,  89i  fdvfa  ipxa-ro  xoip'j>v.  Nos 
set  scripsimus  dpx<"f'>'^>  T''*  '*''  *** 
in  illis  reliquiis,  sete,  pro  set  et.  Jos. 
Scal. 

Nationem]  Ait  Cincius  nalionem  et 
natum  dici  de  liominibus  universis, 
ut  '  uatio  Graecorum  :'  et  de  singula- 
ribus  etiam,  ut  apud  Ciceron.  '  natio 
candidatorum,'  '  natio  optimatum.' 
Praeterea  non  tantum  de  hominibus, 
sed  etiam  depecoribus  :  '  nalioequo- 
rum,' '  natio  suum.'  Non  sine  Gree- 
corum  iinitatione,  qui  iOvta  etiam  de 
pecoribus  dicunt  Homer.  tBvea  xoipo^y. 
Glossae  :  '  navitio,  yfVfd..'  Leg.  natio. 
Dac. 

b  Navali  corona]  Plin.  lib.  xvi.cap. 
4.  *  Cediint  et  rostratse  civicis,  quara- 
vis  in  duobus  maxime  ad  hoc  aevi  ce- 
lebres;  M.  Varrone  e  piraticis  bellis, 
dante  Magno  Pompeio  ;  itemqne  M. 
Agrippa,tribuenteCa;8are,  e  Siculis, 
quae  et  ipsa  piralica:'  et  postea,  'de- 
dilhanc  Augustus  coronam  Agripp», 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    XII. 


45D 


in  CdL\'mine  Saturnio,  qiiod  quidem  duces  ipsi  consueti  sunt  in 

tabellis  publice  ponere,  in  quo  «ominabantur  qui  navali  co- 

rona  doiiati  erant. 
Nunquam  ^  ponitur  pro  nulla  tenus,  pro  non  ita  :  et  non  etiam 

signijicat  ut  nec.         .          .         .         • 
Navalis*^  porta  a  vicinia  navalium  dicta.  [Paul. 

Navalis  porta,  item  navalis  regio,  vide^wr  utraque  ah  [Fest- 

navalium  vicinia  ita  appellafa  fuisse. 
N  avalis  scriba/  qui  in  nave  apparebat,  inter  aliud  genus 

scribarum  minimae  dignitatis  habebatur:  quod  periculis 


5  Ead.  ed.  Neumquam. 


NOT^ 


sed  civicani  agenere  humano  accepit 
ipse.'  Idem  iib.  vii.  cap.  30.  '  M. 
Varroni  Magnus  Pompeius  piratico 
ex  beilo  navalem  dedit.'  Ex  his  in- 
tclliges  Festi  verba,  paucis  exceptis, 
quae  plane  ignoro.  Adde  Gell.  lib.  v. 
cap.  5.  Ant.  Aug. 

Navali^  Prima  Festi  verba  incipi^ 
unt,  qui  primus  in  hostium.  Deside- 
rantur  ergo  prxcedentia,  quae  ex  epi- 
tome  ita  supplebimus  :  Navali  corona 
solet  donari,  qui  primus  in  hostium  na- 
rem  armatus  transilierit,  cvjusve  opera, 
manuve  navis  hostium  captafuerit.  Ita- 
que  adeptus  est  eam  M.  Varro,  donante 
Cn.  Pomp.  Magno,  hello  piratico.  Itetn 
A.  Attilius,  bello  contra  Nabim.  Quae 
sequtintur  alio  perlinent.  M.  Var- 
Toni  coronani  navalem  datam,  auctor 
Plinius.  Et  Varro  ipse  in  ii.  de  Re 
Ruslic.  scribit  bello  piratico  inter 
Delum  et  Ciliciam  Graecise  classi- 
bus  se  praefuisse.  A.  Attilius  praetor 
cuni  classe  missus  est  in  Graeciam 
ad  tuendossocios.  Livius  libro  xxxv. 
Quae  sequuntur,  ut  dixi,  manifesto 
ad  alia  pertinent.  Et  Carmen,  puto 
Saliare,  in  testimonium  produceba- 
tur.  Jos.  Scal. 

Navali  corona]  Corona  navalis  tota 


exauro,  rostrisnavium  insignita.  Ea 
donatum  M.  Varronem  testatnr  Plin, 
et  ipse  Varro  lib.  ii.  de  R.  R.  scribit 
bello  piralico  inter  Delum  et  Cilici- 
am  Graeciae  classibus  se  praefuisse. 
A.  Attilius  praetor  cum  classe  missus 
est  in  Graeciam  ad  tuendos  socios, 
Liv.  lib.  XXXV.  de  Saturnio  carinine, 
quod  in  tabulis  duces  publice  ponere 
solebant,  Attilius  Fortunatianus  de 
Saturnio  metro :  '  Apud  nostros  au- 
tem,'  inquit,  '  in  tabulis  antiquis, 
quas  triumphaturi  duces  in  Capitolio 
figebant,  victoriaeque  suae  tituIumSa- 
turniis  versibus  prosequebantur,  talia 
reperi  exempla,  ex  Regilli  tabula: 
Duello  magno  dirimendo,  regibus  sub- 
igendis.'  Dac. 

<=  Navalis']  Navalis  porta  regionis 
decimae  quartae,  a  Navalium  vicinia 
appellata.  Jos.  Scal. 

Navalis  porta]  lu  regione  14.  tran» 
Tiberim,  eadem  '  portuensis.'  Nunc 
'  porta  ripae,'  vel '  vinaria,'  quod  ex- 
tra  eam  vina  externa,  maxime  tamen 
Campana  et  Tusca,  vendantur.  Dac. 

<*  Navalis  scribd]  Navalis  scriba 
dictum,  tam  propter  scribam,  quara 
propter  Navalis :  quia  et  nautae,  et 
id  gcnus  hominum  inale  audit ;  etiam 


460  SEXTI    POMPEII    FESTI 

quoque  ejus  ministerium  esset*^  objectum.  Plautus,  non 
ego  te  novi  navalis  scriba  columbari  impudens:  sive 
quod  columbaria  in  nave  appellantur  in  quibus  remi- 
gent,7  sive  quod  columbariorum  quaestus  temerarius  in- 
certusque. 
Naucum  ^ "  ait  Ateius  Piiilologus  poni  pro  nugis.  Cincius, 
.  quod  in  oleae  nucis,  quid  intus  sit.9  ^iius  Stilo  omnium 
rerum  putamen.  Glossematorum  autem  scriptores  fabae 
grani,  quod  haereat  in  fabulo.'°  Quidam  ex  Grseco,  va) 
xa»  oo^»,  levem  hominem  signiticari.  Quidam  nucis  ju- 
glandis,  quam  Verrius  juglandam"  vocat,  medium  velut 
dissipimentum.  Plautus  in  Parasito  pigro :  Ambo  magna 
laude  lauti,  postremo  ambo  sumus  non  nauci.  Item  in 
Mostellaria;  id  esse  "^  dicamnauci:  nescio;  et  in  Tru- 
culento :  Amas  hominem  non  nauci :  et  Naevius  in  Tuni- 


G  Vet.  cod.  esse. — 7  Ed.  Scal.  appellantur  ea  quibits  remigtnt.  Vet.  cod.  rem 
geminent.  Legenduin  nionet  Dac.  uppellantur  ea  e  <iuibus  remigant :  sive  ut 
Turnebus  et  Scal.  (luihus  remi  evdnent. — 8  Alii  Nauci,  indeclinaliile. — 
9  Vide  Notas. — 10  Quidamlibb.  sabcechilo. — 11  Vct.  cod,  jugulandum. — 12 
Ed.  Scal,  quod  id  esse  dicam. 

NOTiE 

apud    Homerum    Navalis  scriba  est  Xwr;  quod  in  olece  nucis,quod  intus  sit. 

conviciuin,  'OSva-.  &.  <p6pTovre  fivviia.-v,  Paulus  :  olea,  aut  nucis  nucleo,  forte 

Kol  4niarpo(pos  r)a-ii'   dSaiaii',  lioc   est,  qiiod  in  olea,  nucique  intus  sit.    De 

ypafj.fj.anvs  <p6prov,  Kal  (<poUwv  rafji.las.  nuce  juglande  vide  Macrob.  lib.   iii. 

Et    legcndiim,     columbar     impudens :  Satur.  Ant.  Aug. 

dictuni    eadem  forma,  qua   Catuiliis  Nausum]  Alii  Nauci,  indeclinabile. 

nuilieiemprostitiiti  pudoris  vocaflu-  Proprie  niembrana  tenuis,  quae  nie- 

panar  :  '    'Liiciliiis    *  carcer  '     vocat  dias  niices  disjiingit,  iinde  pro  niliilo, 

euin,  qiii  nieriiit  in  vinciila   conjici.  &c.    Lege  infra,  Cincius  quod  in  olea 

Columbaria  in  nave  sunt  ea,  quibus  remi  nuce  intus  sit,  vel,  (Hncius,  in  olea  et 

eminent:  ita  cniin  legendum  :  dicta  a  nucequod  intus  sit.    \tem,infaba:  hilo 

similitudinc    foraminiim,    in    qiiibiis  pro  in  fabtilo.    FabcB  hilum,Ga.\\ice  U 

par  columboriim  nidificat.  Abeadeni  noir  de  la  fere:  naucus  n  nucus,  uiide 

simititudine  et  in   re  arcliitectonira  nuculus,  nuculeus,  nucleus.    Idque  doc- 

quid  significet,  habes  apud  Vitruvi-  tiss.    Giiietus  adscripserat  orae  Festi 

um.  .los.  Scul.     Lege  in  fine  appellan-  sui,  <jucin  inilii  communicavit  V.  Cl. 

tur  ea  e  quibus  remigant.   Sive  ut  Tur-  ct  magni  noniinis,  ^ligidius  Mcnagius. 

neb.  et  Scal.  quibus  remi  eminent.  Dac.  Dac, 
*  Naucuni\  Mendosum   esse   vide- 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  li    LIB.    XII.         461 

cularia :  •'  ejus  noctem  nauco  ducere  :  sed  '*  Ennius :  II- 
lic'5  est  nugator  nihili,  non  nauci  homo. 

Naucus'^  pro  nugis  ponitur:  alias  pro  oleae,  aut  [Paul. 
nucis  nucleo :  alii  omnium  rerum  putamen  ita  appellari 
volunt.  Quidara  ex  Graeco,  quod  sit  vk)  xai  oux),  levem 
hominem  significari  volentes.  Quidam  volunt  sic  ap- 
pellari  membranulam,  quse  in  nucis  juglandis  est  medio. 

Navia  lignum  cavatum,  ut  navis,  quo  in  vindemiis  uti  so- 
lent. 

Navia*^  est  uno  ligno    exsculpto,   ut  navis,  quo  [Fest. 


13  AI.  Cunicularia.—\4.  Qiudam  vir  doct.  in  marg.  ed.  Scal.  coiijicit  el  pio 
scd.—  \5  Vet.  cod.  illuc. — 16  Vett.  libb.  Naucis.  Legendiim  monet  Uac 
Naucum  vel  Nuuci,  ut  supra. 


NOT/E 


f  Navia]  Haec  Historia  de  cote  no- 
vacula  praecisa  ab  Attio  Navio  a 
multis  refertur.  Sed  de  ficu  Navia 
nihil  aliud  accepi.  Cicero  lib.  i.  de 
Divinat. '  cotem,'  ait,  'et  novaculam 
defossam  in  comitio,  supraqne  impo- 
situm  puteal.'  Idem  ait  Dionys.  lib. 
III.  addens  statuam  ieneain  eidem 
illic  statutam,  qiiod  etiam  Livius  scri- 
bit,  et  Plin.  lib.  xxxiv.  cap.  5.  Val. 
Max.  lib.  i.  cap.  4.  D.  Attium  Navi- 
um  aiigurem  appellat.  De  ficii  rumi- 
nali  Piin.  lib.  xv.  cap.  18.  Qnjeren- 
dum  igitur  est,  qua  ratione  ea,  quae 
desunt,  sarciri  possint.  Ant.  Aug. 

Navia]  Aliter  linter :  et  eo  quoque 
utuntiirin vindemiis.  Serviiisinilliid: 
'  cavat  arbore  lintres:'  '  Alii,'  in- 
quit,  '  lintres,  in  quibus  uva  porta- 
tur,  accipiunt.'  Haec  Servius  Danie- 
lis.  Tibulliislib.  i.  '  Haec  milii  serva- 
bit  plenis  iii  lintribus  uvas.'  Nam  et 
navia,  et  linter,  utrumque  est  lignum 
cavatum.  In  verbis  Festi  lege,  Na- 
via  est  ununi  lignum  exsculplum.  Unum 
dixit:  unde  fiov6^v\a  OKdc^ri  Graeci. 
Denique  Linter  et  Navia  est  aKd(pos, 
ffKdiTTiii',  exsculpere.    Melius  tamen 


legeris,  Navia  ex  uno  ligno  exsculpto, 
quod  retinendiim  censeo.  Cicero  ii. 
de  legib.  '  Ligneum  autem  quodque 
voliierit,  uno  e  ligno  dedicato.'  Jos, 
Scal. 

Navia]  Siiidas  nahiam  iropdiielou  in- 
terpretatiir  male.  Nam  vel  hinc  satis 
liqueteo  noniine  potius  navem  ipsam 
inteliigi:  ut  et  ex  lusu  illo  Veternm, 
quo  pueri  denarios  in  siibiime  jactan- 
tes  capita  uut  7iacia  clamabant,  de 
quo  Macrob.  Saturn.  lib.  i.  cap.  7. 
Dac. 

Navia']  Tauti  momenti  hic  lociis 
est,  ut  de  eo  totius  hujus  libri  utili- 
tas  iEstimari  possit :  iuauditae  pra- 
terea,  ac  recouditae  eriiditionis  illis 
praesertim,  qiii  nesciunt  ficum  Navi- 
am  eandem  cum  ficu  Rumina  seu  Ru- 
minali  fuisse.  Ponemus  prius  locum, 
si  non  ipsis  verbis  Festi,  at  certesen- 
tentia  ipsa  incolumi,  atque  integra. 
Sic  igitur  hos  hiatus  explemus  :  jussit 
rex  cotem  ac  novaculam  proferri:  qua 
prolata  interrogalus  Augur,  an  cos  illu 
posset  pracidi  novacula,  subito  eam  prce- 
cidit.  Ex  eo,  Tarquinio,  nihil  auso  con- 
tra  facere,  novaculam  ac  cotemsublo- 


462 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


utuntur  alveo  in  vinderaia.  ficus  quoque  in  comitio»  ap- 
pellatur  Navia  ab  Attio  Navio,  augure.    Nam,  cum  Tar- 


NOTiE 


tum  consecratum  defodi  jussisse :  etfi- 
£um  ab  eo  satam  esse  intra  id,  quod  con- 
tentumfine  sacro  sit :  eamque,  si  quando 
aruisset,  subseri  jussisse.  Deinde,  cum 
post  tot  annos  alia  in  eo  loco  complures 
ficus  essent,  et  evulsce,  de  loco  sacro  re- 
moverentur,  emnes,  quce  inibi  erantficus, 
frceler  eam,  ejectas  fuisse  admonitu  ac 
jussu  aruspicum,  et  divinis  responsis, 
quandiu  ea  vii-eret,  libertatem  populi 
mansuram:  ideo  quod.  .  .  ,  Postrenia 
non  possnmiis  explere,  quia  non  satis 
spatii  relictum  sit  ad  explendum 
quantum  postulat  sententia.  Tantuni 
enjm  loci  desideratur,  quantum  satis 
esset  his,  aut  similibus  verbis:  ideo 
quod  in  ea  falum  populi  Ro.  esset :  aut 
taie  nescio  quid.  Multi  hujus  fabulae 
meminere,  qui  omnes  adjuvant  con- 
jecturas  nostras.  Sed  ante  omnes 
Plinius.  Cujus  verba  apponam  ex  li- 
bro  XV.  cap.  18.  '  Colitur  ficus  arbor 
in  foro  ipso  ac  comitio  Roma!  nata, 
sacra  fulguribus  ibi  conditis.  Magis- 
que  ob  memoriam  ejus,  quae  nutrix 
fuit  Romuli,  ac  Remi  conditoris  ap- 
pellata:  quoniam  sub  ea  invenla  est 
lupa  infantibus  prabens  rumen  (ita 
vocabant  mammani)  miraculo  ex  ^ere 
juxta  dicato,  tanquam  in  Comitiuni 
sponte  transisset.  Adacto  navigio  ili- 
co  arescit,  rursusque  cura  sacerdo- 
tum  seritur.'  Haec  ille.  In  quibus 
miror  cur  dixerit  Romce  nata;  quasi 
de  alio  Comitio,  quam  de  Romano 
intelligi  possit.  Deinde,  quid  est, 
adacto  navigio  ilico  arescere?  Scio  Ti- 
berim  ad  illiim  usque  tractum  Urbis 
tunc  ripis  suis  ejectum  fuisse  ;  idque 
solitutn  alias  vulgo  accidere.  At  si 
navigiis  tunc  ea  aqua  transmitteba- 
tur,  quis  tam  religionis  coutemptor, 
qui  ad  ficum  navigium  adigeret,  ut 
iJla  exarescerct,  cum  sciret,  hoc  non 


posse  evitari,  si  illuc  navem  impin- 
geret  ?  Suspicatus  igitur  sum  id,  quod 
verum  esse  postea  apparuit,  locum 
depravatum  esse.  Idque  fortasse  doc- 
tis  viris  probabimus,  si  nostram  sen- 
tentiam  de  ejus  loci  emendatione 
proponamus.  Ita  igitur  legendum  pu- 
tamiis  :  Coliturficus  arbor  inforo  ipso 
Romina,jam  sacra  fulguribus  ibi  condi- 
tis:  magisque  ob  memoriam  ejus,  quee 
nutrix  fuit  Romuli  ac  Remi  condiloris 
appellata,  quoniam  sub  ea  inventa  est 
lupa  infantibus  prcrbens  mmen  {ita  voca- 
bant  mammam)  miraculo  ex  cere  juxta 
dicato:  quam  tanquam  in  Comitium 
sponte  transivisset,  ab  Actio  Navio.  Ilico 
arescit,  rursus  cura  sacerdotum  serilur. 
Primnm  quod  ait  Sacram  fuisse,  idem 
et  Dionysius  testatur  his  verbis : 
tveiTa  8'  avrhv  rhv  J^d^iov  6fpaTT(vaai 
Stayvovs  (Tarquiiiius)  ois  airdvTwv  av- 
Bpdtrwv  6eo<piK((rTaTov  &\\ais  rt  (piXav- 
dpanrlais  vnriydyero,  Ka\,  'Iva  fxviiixris 
alaivlov  Tvyxdvoi  jrapcL  twv  iirtyivoijifvuv, 
elKdva  KaTaffKfvdaas  aiiTov  x»'^'")''  5j- 
f<TTr](rfv  eVJ  TTjy  ayopcii,  ^  /cal  els  ifjif  ?iv 
irph  Tov  fiov\fvTr)piov  Kti/ueVr;  ir^-qaiov  rfjs 
ifpas  (TVKTJs.  Deinde  subjicil  de  fiilgu- 
ribus  ibi  conditis  :  quia  scilicet  ibi 
puteus  fuisset,  qui  cum  de  coelo  tac- 
tus  esset,  procuratum  euin  locum 
postea,  operculo  imposito,  Puteal  vo- 
catum  fiiisse  :  nam  Puteal  est,  oper- 
culuni  putei,  etiam  teste  Juriscon- 
sulto.  Quare  a  loco  sacro  ficum  Sa- 
cram  nominat :  quio  et  Dionysius  ait 
aram  superinipositam,  qiiod  nihil  ali- 
ud  est,  quam  operculum  ipsum  ostii 
Deorum  Manium:  sed  fallitur,  ut 
homo  Gra;cus,  qui  idem  putet  esse 
Puteal,  ac  (pptap,  cum,  ut  dixi,  Pu- 
teal  non  tpptap,  sed  iroop.a  tov  (pptaTos 
sit.  At  locis  fulguritis  aram  superim- 
poni  solere,  auctor,  praeter  Uiouy' 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.    XII. 


463 


quinius  Priscus  institutas  tribus  a  "Romulo  mutare  vellet, 
deterrereturque  ab  Attio  per  auguriura,  ut  eluderet  ejus 


NOTyE 


sium,  et  Artemidorus,  &  Kepawhs  to 
&(rr]ixa  tSiv  x<^pi<^v  inlariij.a  iroteT  Sia  tovs 
fviSpvfj.evovs  jSojyuouy,  kuI  Tas  iv  avTo7s 
ytvonfvas  Bucrias.  In  sequentibiis  de 
utraque  appellatione  ficus  iliius  in- 
nuit  Plinius.  Nam,  cum  eam  alii  Ru- 
niinalem,  aiii  Naviam  vocarent, '  fre- 
quentius,'  inquit,  '  a  nutrice  Gemel- 
lorum  Urbis  conditorum,  preesertim 
cuni  ibi  simiilacrum  aeneum  sit  lup», 
Ruminalis  appellata  est,  quara  Navia 
ab  Actio  Navio,  qui  sponte  sua  iliam 
transseverit  in  Comitiuni : '  utrum- 
que  enim  verum  esse,  et  Naviam,  et 
Runiinalem  vocari :  sed  magis  utique 
Ruminalem,  quam  Naviam  :  propius 
enini  vero  esse,  et  magis  consenta- 
neum,  eam  ante  Naviam  fuisse,  et 
sub  ea  lupam  Gemellis  ubera  prie- 
buisse,  quam  postea  ab  Actio  Navio 
ibi  transseminatam.  Vide  qnam  pul- 
chrum  vetustatis  monumentum  sub 
illositu  mendorum  latebat.  Atenim- 
vero  jam  Festi  verba  luce  ipsa  cla- 
riora  sunt,  neqne  egent  interpreta- 
tione :  tametsi  ab  illo  dicatur  augur 
cotem  praecidisse,  non  rex,  nt  ab  aliis 
proditur.  Sed  a  fabulis  non  est  exi- 
genda  fides ;  praesertim^cumLactan- 
tius  idem  dicat,  quod  Festus.  In 
postremis  verbis  Piinianis  elegantia 
latuerat  eos,  qui  locum  corruperunt. 
Nam,  ilico  (trescit,  rursus  seritur,  est, 
*  simul  ac  arescit,  statim  seritur.' 
Notabis  et  elegans  verbum  in  Festo, 
Suhserere :  quod  est,  priore  sata  ar- 
bore  iutermortua,  aliam  iu  ejuslocuni 
serere.  Praeterea,  cum  dicit  locum 
conseuratum,eHm  esse,  quem  et  /Sco- 
(xhv  Dionysius,  et  alii  Puteal  voca- 
baut.  Neque  praetermittendum  quod 
ait,   multas  ibi   ficus    natas   fuisse : 


Dionysiura  non  ficetum,  sed  simplici- 
ter  vK-nv  fiaOuav  vocasse  :  cujus  verba 
heec  sunt  ex  lib.  i.  f)  5e  \vKaiva  oi/  fid\<i 
ayptalvov<ra  tu>v  avdpdirwv  ttj  ■npoffdScfi, 
a\\'  iixnrep  h.v  x«'po^^T)S,  atroaTaaa  tuv 
^pe<puv  vpffia,  Kal  kot^  ttoW^v  a\oyiav 
Tov  Trotfj.€ViKOV  &fj.i\ov,  oTTjjet.  Kal  ^v  ydp 
Tis  ov  TToA.u  avexi^v  lephs  x^^P"^  ^^V  ^'^' 
eeia  ffvvripeipTis,  &c.  Lege  reliqua.  En- 
nius  quoque,  cum  deeadem  re  loque- 
retur,  ex  quo  illa  sua  transcripsit 
Dionysius  paene  ad  verbum,  non  aii- 
ter,  quam  silvam  vocat  Annali  prinio : 
'  Induetur  ibi  lupu'  fremina  conspicio 
amens.  Hinc  campom  celeri  passu 
permensa  parumper  Conjicit  in  sil- 
vam  sese'  quae  paene,  nt  dixi,  inter- 
pretatus  est  lingua  sua  Dionysius. 
Ultimum  est,  quod  ponit  Festus,  fe- 
tum  libertatis  Po.  Ro.  in  ea  ficu  si- 
tum  fuisse.  Idque  aruspices,  et  sa- 
cras  sortes  admonuisse :  propterea 
diligenter  subserebatur,  adeo,  ut  cuni 
Neronianis  temporibus,  exarescente 
triinco,  et  mortuis  ramalibus  demi- 
niita  esset,  loco  portenti  habitum  sit 
a  Pop.  Ro.  auctor  Cornelius  Tacitus. 
Idem  fatum,  aut  ei  proximum  casa 
Romuli  contineri  putabant,  quam  di- 
ligentissima  observatioue,  et  anxia 
superstitione  reficiebant,  neque  sine- 
bant  vetiistate  collabi.  Cujus  etiam 
simile  nugantur  Grsci  de  nave  The- 
sei.  Jos.  Scal. 

s  Ficus quoque  in  comitio']  Tanti  mo- 

menti   hic    locus    est,  &c Ita 

Scaliger :  sed  male  ficum  Naviam, 
quae  in  comitio  non  distinguit  a  ficu 
Kuminali,  sub  qua  infantibus  lupa 
prsebuit  Runiam.  Certum  est  enim 
ficum  Naviam  in  comitio  non  fuisse, 
antequam   Attio  Navio,  augure,  ibi 


464 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


prudentiani,  interrogavit  eum,  an  fieri  posset  id  quod 
animo  proposuisset  suo ;  cui  ille,  permittente  augurio, 
cum  respondisset  efRci  posse ;  jussit  rex  cotem,  ac  no- 
vaculam  prq/errz,  (jua  prolata  interrogatus  augur  an  cos 
illa  posset  pracidi,  respondissetque  posse :  ;iorflCulam  subito 
prcBcidit :  quo  facto,  statim  Navium,  ex  eo  T&rquinio  nihil 
auso  contra  amplius  facere,  nowsiculam  illam  ac  coteni  sub 
locum  cowsecratum '^  defodi  jussisse :  etfcum  ab  eo  saiam  ibi 
esse  intra  id  spatium  loci,  qui  contentus  fine  sacro  sit :  eam- 

NOTiE 


transseminataesset.  Necesse  est  igi- 
tiir  diversani  fiiisse  ab  aitera  Rumi- 
nali,  unde  in  comitinni  translata.  Et 
ita  est :  fuerat  enim  ficus  Kuminalis 
in  Germalo.  Varr.  iib.  iv.  de  L.  L. 
'  Germalum  a  Germanis  Romnlo  ac 
Remo,  quod  ad  ficnm  Runiinalem,  et 
hi  inventi,  quo  aqua  hiberna  Tiberis 
eos  detulerat  expositos.'  Gerniahim 
autem  prope  palatium  fiiisse  notum 
est,  in  ripa  Tiberis,  iibi  etiani  sua 
aetate  ficum  Ruminalem  extitisse  nar- 
rat  lib.  i.  '  In  proxima,'  inquit, '  al- 
luvie,  ubi  niinc  ficns  Ruminalis  est.' 
Fuit  igitiir  longe  a  Comitio  ficiis  Ku- 
minalis.  Sed  ficus  illa  Navia,  quae 
in  Comitio,  Ruminalis  etiain  dicta  ab 
illa  altera  Ruminali,  qiiaj  in  Germa- 
lo.  Scaligerum  feffllithic  locus  Festi 
et  alter  Plinii,  utcrque  male  iutellec- 
tus.  Vide  '  Riiminalis.'  De  ficii  Na- 
via  et  dc  loco  Flinii  adcundus  Salma- 
sius  in  Solin.  Ejus  verba  olim  huc 
referre  cogitaveram,  quia  multa  liic 
vidi,  qiiae  et  ipse  viderat  prior,  sed 
ejus  dissertatio  paulo  longior;  quare 
satius  est  te  ad  integrum  fontem  re- 
niittere.  Adi  illum  p.  1137.  &c.  Dac. 
•>  Sub  locum  consecratuni]  Ideo  fi- 
cum  sacram  supra  vocavit,  a  loco  sa- 
cro,  fulguribus  ibi  conditis,  quia  sci- 
licet  ibi  puteus  ci  at,  qui  ciim  de  coe- 
lo  tactus  fucrit,  procuratus  is  locus 


postea,operculoimposito,  puteal  dic- 
tus,  nam  puteal  est  operculum  putei, 
teste  Jurisconsulto.  Quin  et  Diony- 
sius  ait  aram  superimposifam,  quod 
nibil  aliud  est  quam  operculum  ostii 
Deorum  Manium.  At  locis  fulguri- 
tis  aram  siipcrimponi  solere,  auctor, 
prapter  Dionysium,  et  Artemidorus. 
'O  Kepawhs  to  &(T-ii)fi.a  twv  x&-'pitt)i'  iirlffTj' 
jua  voiel  5»a  rovs  iviSpvfi4vovs  ^uifiovs 
Kol  ras  iv  avro^^s  yevofjifvas  dvffias.  I.  e. 
'  Fiilgura,'  inquit, '  ignota  loca  insig- 
nia  faciunt  propter  aras  impositas  et 
sacrificia  peracta.'  Scal.  Hic  etiam 
falsus  est  Scaliger,  qui  scribit  puteal 
addiium,  quia  ibi  puteus  erat,  qui  de 
ccelo  tactus.  Puteal  hic  nihil  aliud 
est,  quam  ara  ipsa.  Dionysiiis  inrh 
fiwfx(fi  Tivi  sub  ara  quadam  defossam 
novaculam  testatiir.  Unde  Festus 
optinie,SKfc  locum  consecratuin.  Solus, 
quod  sciam,  Plinius  sacrain  ficiim  fa- 
cit,  fulguribus  ibi  conditis,  sed  vel 
niirc  fallor,  vel  alia  mens  Pliiiio  fuit, 
cujus  verba  sic  insoliibilia,  ita  forte 
coriigenda  :  Colitur  ficus  arbor  inforo 
ipso  Rotnina,  lam  sncraquamfulguribus 
ibi  conditis.  Non  dicit  Plinius  ficum 
sacram  fiiisse,  fulguribus  ibi  conditis, 
sed  tanquam  ibi  fulgura  fuissent  con- 
dita.  Quibus  verbis  innuit  putcal 
sive  aram  impositani,  ut  locis  fulgu- 
ritis  solcbat.  Idem. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.    XII. 


4()5 


gve  si  quando  arescere  contigisset  subseri  surnique  ex  ea  sur- 
culos  jussisse,  quo  Jacto  tantos  intra  iemporis  tractus  cum 
alia,  in  eo  loco  com\i\\xres Jicus  enata.  essent,'  atque  ea,  evul- 
sa  Acinde  de  sac>-'j  iJlo  loco  radicitus  remoxexcutur :  omnes 
quce  inibi  tunc  lemporis  erant,  ficum  prater  unam  illam, 
ejectas  fuisse,  ii(\monitu  fatali  ac  ^ussu  in  primis  aruspi- 
cum  et  divinfs  etiam  responsis  promittentihus  quandiu  ea  vi- 
veret  \i\)ertatem  populi  Romani  incolumem  w/«wsuram  ideo- 
que  coli  et  subseri  ex  tllo  tempore  captam. 
Navitas  secundum'*  incorruptam  consnetudinem  dictos,  quos 
nunc  nos  nautas  dicimus,  testis  est  Cato  in  ea  quam  scrip- 


NOT^ 


'  AlitB  in  eo  loco  complures  ficus  ena- 
tce  essent]  Ideo  altam  sylvani  vocat 
Dionys.  lib.  i.  koI  ^v  ydp  rts  ov  -iroXb 
air4xi»v  kphs  x^P°^  ^^V  /SaOe^ot  ffvv7)pe- 
(pTii,  '  Erat  enim  quidam,  non  longe 
distans,  sacer  lociis,  sylva  alta  tectns.' 
Ennius  quoqne  cum  de  ea  re  loqnere- 
tur,  nnde  illa  sua  transciipsit  Diony- 
sius  paene  ad  verbum,  non  aliter 
quam  sylvam  vocat,  Annal.  i.  '  En- 
dotuetur  ibi  lupu'  feniina,  conspicio 
amnem.  Hinc  campum  celeri  passu 
permensa  parumper  Conjicit  in  sil- 
vam  sese.'  Scal.  Hic  iterum  errat 
Scaliger,  qni  complures  illas  ficus,ex 
ficu  Navia  propagatas,  confunditcum 
sylva  illa,  quae  prope  ficum  Rumina- 
lem  in  Germalo  juxta  Tiberim.  De 
ista  enini  inteliigendns  locus  Diony- 
sii,  qui  eam  Pani  sacram  dicit.  Ut 
et  ille  alter  Ennii.  Dac. 

^  Post  Navia ,  ..tas  secundum]  Na- 
vilas  pro  nautas  dixisse  Catonem  re- 
fert,  et,  ut  arbitror,  ille  locus  est, 
quem  Plinius  laudat  lib.  xiv.  cap.  13. 
'  Cato  cum  in  Hispaniam  navigaret, 
unde  cum  triumpho  rediit ;  non  alind, 
inquit,  vinum  bibi,  quani  remiges.' 
Vide  '  Penatores.'  Ant.  Aug. 

Navitas]  Infra  :  Navitas  secundutn 
incorruptum  morem  dicfos,  quos  nunc 
Delph.  et  Var.  Clas.  Pomp. 


nautas  dicimus,  testis  est  31.  Cato  in 
ea,  quam  scripsit,  cum  in  Uispaniam 
proficisceretur,  cum  ait :  navitce  quod 
secum  portaverant  vinum  atque  oleum, 
usus  fantum  eo  sum.  Quod  hsec  sint 
ex  illa  oratione  Catonis,  confirmari 
certo  potest  ex  Apuleio,  qui  in  Apo- 
logia  sua  fragnientum  citat  ex  ea- 
dem  oratione,  quod  non  longe  ab  hoc 
abfuisse  videtur :  verba  ejus  haec 
sunt :  '  M.  autem  Cato  nihil  operfus, 
ut  alii  de  se  praedicarent,  ipse  in 
oratione  scriptum  reliquit  cum  in 
Hispaniam  consul  proficisceretur : 
tres  servos  solos  ex  urbo  dnsisse, 
quoniam  ad  villam  publicam  venerat: 
parum  visum  qui  uteretur :  jussisse 
duos  pueros  in  foro  de  mensa  emi : 
eos  quinque  in  Hispaniam  duxisse.' 
Jos.  Scal. 

Navitas]  Quod  putat  Festus  navita 
esse  a  nave,  et  per  syncopen  dici 
7iauta,  ibi  quidem  frustra  est,  nauta 
enim  est  a  touttjs,  unde  per  Epentlie- 
sin  navita.  Porro  eadein  Catonis  ver- 
ba  paene  ad  verbuni  habet  Plin.  xiv. 
13.  '  Cato  cum  in  Hispaniam  naviga- 
ret,  unde  cum  triumpiio  rediit,  non 
aliud,  inquit,  vinum  bibi  quam  renii- 
ges.'  Dac. 


Fesl. 


2  G 


4GG  SEXTI    POMPEII    FESTI 

s/7,  cum  in  Hispaniam  prqficisceretm,  cum  ait,  navitas  quod 

seciim  portaverant   vinura   atque   oleura,    usus   tantum  eo 

sum. 
Nauscit  cum  ^mnum  '  faba  se  aperit  nascendi  gratia,  quod 

sit  '7  non  dissiw2/e  navisformce. 
Nauscit  cura  granura  fabae  se  nascendi  gratia  ape-  [Paul. 

rit,  quod  sit  non  dissimile  navis  formae. 
Naustibulum,"  alveum  ad  navis  similitudinem  factum. 
Naustibulumt  vocabant  antiqui  vas  alvei  simile,  [Fest. 

videtur  '^  a  navis  similitudine. 
Nautea  "  herba  granis  nigris,  qua  coriarii  utuntur,  [Paul. 

a  nave  '9  ductum  nomen,  quia  nauseara  facit  permuta- 

tioneTin  S.^° 
Nauteam  °  ait   Opilius  Aurelius  herbfij  genus   esse    [Fest. 

granis  nigris,  qua  coriarii  utuntur,  cujus  videri  a  nausea 

d^MCtura  nomen,  quia  nauseam  fac^V  permutatione  T  et  S 

literarum,  inter  medicamina  antiquis  consueta  refert.   Pau- 


17  Ed.  Scal./f.— t  Haec  verba  qnidem  snnt  Fesli,  sed  non  ex  anliquo  lib. 
—18  Vet.  lib.  pro  videiur  habet  vid.  pro  videlicet:  bene,  censente  Dac— 
19  Vet.  lib.  nausea.— 20  Vet.  lib.  t.  et  s. 


NOT.E 

'  Nauscit  cum  gramrti]  Nauscit,  qua-  guentnm  prae  tuo  nautea  est:'  et  cx 

si  naiescit,  sive  nai/iscit,  in  navis  for-  Casina:  '  Ei   pro  scorto  supponetur 

niani  sese  aperit.     Nisi  potius  legen-  hircus  unctus  nautea.'  Ant.  Aug. 

dum  naucit,   a  nauci,  qnod  est  fabae  Nautca^   Proprie  aqua   e  sentina. 

hilum,    sive   fabae   grauum,   cum   sc  Est  et  iierba,  qua  coriarii  utuntur  ad 

aperit.  Idem.  depsendaet  depilandacoria.  A  Grje- 

™  Naustibulum']  Videtur  potius  na-  co  pavrfa.    Gloss. '  Nautea,  ocr/x^  /3i'p- 

vium    statlonem    significasse,    quasi  <xris,' '  odor  corii.'  Dac. 

navium  stabuhim  :  ut  Grapce  vavarad-  °  Nauteaml  Cum  ait  Plaulum  nau- 

ixos,  quasi  vauiv  (na6^6s.  Idem.  team  inter  niedicauiina  retulisse,  vc- 

Naustibulum]  Puto  potius   eo  vav-  reor   ne  frustra  sit,  nam,  ex  allatis 

araenov  significari.  Jos.  Scal.  Plauti  locis,  nihil  aliud  coliiges,  nisi 

"  Nautea]  Citatur  Piautus  in  Arfe-  nauteam    esse     odorem    teterrimuni 

mone,  quae  comoedia  non  extat.   Cre-  sive  ex  a(jua  sentinae,  sive  ex  corio, 

do  etiam  ex  Curculione  ilhim  aiferri  &c.  Idem, 
versum:    '  Nam    oinnium   odor    uu- 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    MR.    XII, 


467 


his  ^    in   Artemone    ungneiUum,  quod   naribm  muWomxm 
nautcam  fecisset 

lem  atque  HYomatum  idem  curculioue. 
Nam  odor  wnguentum  omnium  prcc  tuo  nautea  est  in  casina. 
Ei  pro  scorto  su^pponetur  hircus  unctus  nautea.     Labeo  in 
commentario  juris  pontijicii  ait  nauteam  rubidnm  quiddam 
esse,  quo  pontijicum  vestimenta  quadam  colorant. 

Nautiorum  farailia  t'  a  Trojanis  dicitur  oriunda.     [Paul. 

Nautiorumi  fa/«i/ia  a  Trojanis  oriunda  est :  Namfuit  [Fest. 


1  Eii.  Sca\.  ^  intermedia  antlquis  consueta.    Paulus.' 

NOT/E 

P  Nautiorum  familiu']  A  Naute  Tro-      Minervae  non  ad  gentem  JiiHani  per- 


jano,  qui  ;Eneam  seciitus  est.  Virgil. 
*  At  senior  Nautes.'  Idem. 

Nautionmi]  Multo  plura  Festus 
srripserat,  quam  Paulus  referat.  Ini- 
tio  de  Palladio  a  Naute  jEnea;  socio 
conservato,  a  quo  Nautii  dicti  sunt. 
Idem  Dionys.  scribit  lib.  vi.  et  Ser- 
viuslib.  iii.  et  v.jEo.  Historia  postea 
narratur  mihi  iiicognita  de  beilo  ad- 
versus  Bruttios  gesto  post  caedem  L. 
Cfficilii  :  de  quibus  tbrtasse  Florus 
lib.  XII.  Fuit  eisdem  temporibus 
Cons.  Sp.  Nautius.  De  quo  nihil 
accepimus,  quod  ad  hujus  loci  inter- 
pretationem  pertineat.  Ant.  Aug. 

•1  Nautiorum']  Primores  quinqne 
versiculi  cum  duobiis  extremis  cer- 
tissiniym  cst  ad  Nautioruin  gentem 
pertinere.  3Iedia  interjecta  ut  con- 
stat  aliena  hoc  loco  esse,  ita  quo 
pertineant,  affirmare  non  possum. 
Scripsisse  videtur  Festus:  Nautiorum 
familia  a  Trojanis  oriunda  est:  quia 
Nautes  eorum  princeps,  qui  secum  simu- 
lacrum  ccneum  Mineria  abstulit :  unde 
ei  sacra  procware  soliti  erant  Naulii: 
quare  Dea  hac  vocabatur  de  causa  Nau- 
tia.  Aut  igitur  a  Dea,  aut  inde  a  prin- 
eipt  suo  familia  appellata  est.    Sacra 


tiniiisse,  quae  ab  JEnea  deducitur,  sed 
ad  Nautiam,  quse  a  Naute,  qui  fuit 
sccius  lEnes',  testis  Servius.  Inde 
suspicor  a  Festo  relatum,  Deam  dic- 
tam  esse  Nantiam.  Quanquam  non 
video  qiiare  Festus  familiam  potius 
dixerif,  quam  gentem  :  est  enim  nia- 
nifesta  KaTdxpriffis.  Jos.  Scal. 

Nautiorum]  De  Naute,  qui  Palla- 
dium  Romam  detulit,  Servius  ad 
illud  v.  ^neid.  '  Tuni  senior  Nau- 
tes,  unum  Tritonia  Pailas  Quem  do- 
cuit.'  '  Quod  aiitem  dicit,  *  Pallas 
quem  docuit,'  propter  illud  qnod  sii- 
pra  diximus  fingitur,  quia  ipse  Ro- 
niam  Palladium  detulit,  unde  Nau- 
tiorum  familia  Minervae  sacra  retine- 
bat,  quod  etiam  Vano  docet  in  libris 
quos  de  familiis  Trojanis  scripsit.' 
Historia  de  Naute,  Bruttiis,  Messana 
et  Q.  Cfficilio  Metello,  mihi  quidem 
inaudita  est.  Scio  tanlnm  iinum  Q. 
CaRcilium  Metellum  occisum,  cum 
contra  Bruttios,  Liicanos,  et  alios, 
qui  Aretiiim  obsidebant,  niissus  es* 
set.  Dac. 

Nautiorum']  Haec  quae  sequun- 
tur,  quo  pertineant,  ut  jam  dixi, 
nescio.     Sunt  autem  ferme  ad  hunc 


4G8 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


eorum  princeps  Nautes,  qui  liomam  detulit  simulacrum 
aeneum  M.\nerveBy  cui  postea  Nautii  sacrijic^,re  soliti  sunt, 
unde  ipsa  quoque  Dea  Nautia  rocabatur  hac  de  causfl  ; 
alii,  quod  duce  Naute  acciti  conductique  ab  Brutiis  milites 
fuerint  ad  Messanara  oppugna//(/a;«,  contra  quos  a  Senalu 
sit  missus  L.  Caecilius  Metellus :  qui  cum  ab  illis  inter- 
fectus  esset,  missi  ad  eos  fuerunt  expostulatum  de  fcedere 

violafo  legati. 

us  P.  Veturius,  qui  cum  aliquantisper  oh 
refectionem  corpo7'2s  in  oppido  quodam  msedissent,  Brut»", 
quibus  fadus  tunc  cum  Romanis  erat,  bello  statim  eo  desti- 
terunt.  Inde  a  principe  Naute,  familia  Nautia  appel- 
lata  est. 
Navus,"^  celer,  ac  strenuus  :  a  naviura  velocitate  videtur 


NOTiE 


luoduin  :  Cum  arcessiti,  conductique  nh 
illis  essent  ad  flJessanam  oppugnandam, 
et  a  Senatu  tnissus  L.  Ccecilius  ab  illis 
interfectus  esset :  tnissi  porro  sunt  ex- 
postulatum  de  fcedere  violato. . .  .us,  P. 
Vcturius,  qui  cuin  ob  refectionem  corpo- 


Et  cuni  per  ripas  nnsquam  cessante 
remulco  Intendunt  collo  maloium 
vincula  nautae.'  Valgius  in  Elegis  : 
'  Hinc  mea  me  longo  succedens  prora 
remulco  Laetantem  gratis  sisnt  in 
hospitiis,      Et   placidam    fossae    qua 


ris  oppidum  insedissent,  Brutii  eo  qiiod     jungunt  ora   Padusam    Navigat  AI- 


illis  pax  cum  Romanis  erat,  bello  desti- 
terunt :  aut  tale  quid.  .Jos.Scal. 

"  Navus}  Ennius  Annali  sexto : 
*  Navu'  repertus  iiomo  Graio  patre, 
Graius  liomo,  Rex  yEmoni',  Pyrrliu«, 
nti  iiiemorant,  a  stirpe  supremo.'  Al- 
ter  versus  citatur  a  Nonio,  sed  per- 
peram  ex  Annali  v.  pro  vi.  In  se- 
quenti  versu  legenduni,  induperantum: 
Navorum  imperium  servarc,  est  itidupe- 
rantum.  Sententia  a  Veleribus  cele- 
brata:  Bene  parere,  est  imperare. 
In  versu  Plauti  lege  dnctarie,  non 
ductarier:  Nave  agere  oportet  quod  agus, 
non  ductarie  Nave  agi,  est  cnm  na- 
vis  remigio  aut  ventis  agitur:  ducta- 
rie,  cum  funibus  adverso  aiiine  trahi- 
tur.  Ausonius  in  politissimo  Pane- 
gyrico  Mosella; :  *  Tu  duplices  sortite 
vias,  et  cum  amne  secundo  Defluis, 
ut  celeres  feriant  vada  concita  rcnii : 


pini  flumina  niagna  Padi.'  Ductarie 
ergo  agere  est  pvixovXKew.  Non  omit- 
tendum,  quod  est  in  Glossis:  '  Na- 
vilies,  apeTti'  Idem. 

Navus]  Ergo,  si  Scaligerum  se- 
quaris  in  illo  Plauti  »iai-e  agere  opov' 
tct,  S^c.  Nave  non  crit  a  navus,  sed  a 
navis,  manifeste  contra  Festi  senten- 
tiam,  quain  hic  prafgravare  dccere 
arbitror,  ita  ut  Plauti  versns  le- 
gatur,  ut  ab  eo  positus  est,  et  sic 
simpliciter  exponatur  :  Te  id  na- 
viter  agere  oportet  quod  agas,  non 
vero  reraisse  quasi  invitus,  quasique 
in  co  non  sponte  tua  ferri,  sed  pcr 
vim  duci  videaris,  sive  potius  trahi. 
Nai-e,  i.  naviter,(r7roi'5a/'£wy, *  strenue,' 
ut  exponunt  Glossa;.  Item  '  navus, 
eHirpaKTOS,  (vcrTpa(pi]s,  evKiVTjToy,'  '  ac- 
luosus,  agilis,  slienuus.'  Dac. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LII5.    XII.  469 

dictus.  Ennius  libro  sexto:  Navus  repertus  homo 
Graio  patre  Graius  homo  rex,  et  libro  sextodecirao  : 
Navorum  imperium  servare  est  insuperantum."^  Plautus 
in  Fiivolaria:  Nave  agere  oportet,  quod  agas,  non  duc- 
tarier. 

Xavus,  celer,  ac  strenuus  :  a  navium  velocitate  [Paul. 
dictus. 

Nebulo'  dictus  est,  ut  ait  ^Elius  Stilo,  qui  non  [Fest. 
pluris  est  quara  nebula,  aut  qui  non  facile  perspici 
possit,  qualis  sit  nequam,  nugator. 

Nec  conjunctionem*  grammatici  fere  dicunt  esse  disjunc- 
tivam,  ut  Nec  legit,  nec  scribit;  cum  si  diligentius  inspi- 
ciatur,  ut  fecit  Sinnius  Capito,  intelligi  possit  eam  posi- 
tara  esse  ab  antiquispi  o  non  :  ut  et  in  duodecim  est,  ast 
ei  custos  nec  ESIT.5  Itcm  :  si  adorat  furto,"  quod 
NEc  MAMFESTUM  ESiT :  et  apud  Plautum  in  Phas- 
mate  :"  Nec  recte  si  illi  dixeris  :  et  Turpilium  in  Derae- 
trio  :  Nec  recte  dici  mihi  quod  jamdudura  audio. 


2  Vide  Notas. — 3  Vet.  cod.  7iescit.  Vide  infia. 


NOT.i: 

5  Nebulu]    '  Nebulo,    ixdxQuv,  6  to,  in  omnibns  personis  constabat,  qnod 

fSia    \ddpa  Ka.ra<payiov,  fiKalos,  Aa0pa  dicebatur  esum,  es,  est :  eram,  eras, 

&ffaiTos.'  Giossarium.  Jos.  Scal.  erat :  ero,  eris,  erit.'     Vel  esit  signi- 

Nebulu^    '  Nebulo,   vel   inanis,  vel  ficat   erit,   vel  sit:    et    utroque  casu 

vanus  aut  mollis,  ut  est  nebula.'  Do-  videtur   deesse   si.     Ast  si  ei   custos 

nat.    Et  Hoiatii   interpres  :    'Nebu-  nec  esit.    Sed  £sci<  quoque  significat 

lones,  vaiii  et  levesnt  nebula.'  Gloss.  erit :  ut  in  litera  E,  et^^HjJtmdf.  Ant. 

'  Nebulo,  6  To.  i5ia  \d6pa  KaTacpayiav,  Aug. 

€iKaios,  xddpa  6.awTos,'  id  est, '  mollis,  iVec]    In  verbis  le<;is  12.     Turne- 

bona  suaclam  dilapidans,  vanus,  ne-  bus  legendum   censet :    carcer  custos 

quam.'  Dac.  nec   esit,  pro,  ^Ast  ei  cuslos  nec  esit. 

<■  Nec  coiijunctioiiem]  lu  verbis  duo-  Quod  quid  sit,  ego   plane  non  asse- 

decim  tabulaiuui  relatis :  Ast  ei  cus-  quor.  Jos.  Scal. 

fos  necescit  :  item,  si  adorat  furto,  &,c.  Nec]    Pro  noti :     in   leg.    12.   tab. 

crederem    scribi  oportere,  nec  esit ;  '  Sei  furiosus  existit,  ast  ei  custos  nec 

et  verbum  adorat  significare  agut ;  ut  esit.'  Esit  pro  erit.   Dac. 
idem  Festus  scribit  verbo  '  Adorare.'  "  Si  adorat  furto}  Vide  '  adorare.' 

Varro  lib.  viii.  de  Ling.  Lat.  'Sum  Idem. 
quod  nunc  dicitur,  dicebatur  esum,  et         ^*  Apud  Plautum  in  Phasmate^  Phas- 


470 


SEXTl    POMPEII    FESTI 


Nec  conjunctio  disjunctiva  est,  ut  Nec  legit,  nec  [Paul. 

scribit :   ponitur  etiam  pro  non.    Turpilius  :  Nec   recte 

dici  milii  jamdudum  audio. 
Nec   mulieriy  nec   greraio  credi  oportere,  prover-  [FiiST. 

bium  est,  quod  et  illa  incerti,  et  levis  animi  est ;  et  ple- 

rumque   in  gremio  posita,  cum  in  oblivioiiem  venerunt 

exsurgentium,  procidunt. 
Necem   suspicatiir^   Verrius  a  Grccco  duci :   nam  illi  vUuv 

morluum  dicuut,  iude  nos  dicimus  neci  da 

Necem  a  Grasco  dici  certum  est:  vekw  cnim  mor-  [Paul. 

tuum  dicunt  Graeci. 
Neci  datus"  propriedicitur,  qui  sine  vulnerc  intcr-  [Fest. 

fectus  est :  ut  veneno,  aut  fame. 
Necerim,^nec  eum  [Paul. 

Necerim,  nec  eum.  [Fest. 

Necessarium '   ait   csse  Opilius  +  Aurelius,  in  quo  noii  sit 


4  Ed.  Scal.  Opitlus. 


NOTyE 


ma  (licebatnr  olim  Planti  fabula,  qnae 
nnnc  Rlosteliaria.  Lociis  cst  act.  i. 
sc.  3.  Sed  et  apnd  IMautnm  et  apnd 
Tnrpilium  legendnni  estnecm^ennica 
voce,  vel  nerecte.  Et  in  verbis  Tur- 
pilii  delendnm  quod.  Ideni. 

y  Nec  vulicri]  Mulier  in  veteri 
proverbio  Graeco  est  inter  ea,  qnae 
facile  beneficii  accepti  obliviscnntur. 
Proverbium  id  est :  Mi^  ttot'  eS  tpSftv 
yfpofTa,  ij.il  iroT  o5  tivos  Kvva,  Mtj  yt- 
povTa,  ij.i]  yvveuKa,  /xi]  \d\ov  KconriKd- 
TTjj/.  Jos.  Scal. 

Nec  mulieri]  Dc  Gremio  antem 
belle  admodum  Catnllus  :  '  Ut  mis- 
sum  sponsi  furlivo  mnncre  malnm 
Procnrrit  casto  virginis  e  gremio, 
Qnod  miserae  oblitac  molli  snb  vestc 
locatum,  Diim  advcnln  inatris  prosi- 
lil,  excutitur,  Atque  illud  prono  pra^- 
ceps  agitiir  decursii,  Hnic  manat 
tristi  conscius  ore  rnbor.'  Duc. 


^  Necein  suspicalur]  Necem  suspica- 
tur  Verrius  a  Grccco  ductum,  nam  illi 
viKW  morluum  dicunt,  unde  nos  neci  da- 
tum,  id  cst,  morti:  Nihil  amplius 
deest.     Idem. 

*  Neci  datus]  Non  tantnm  dc  eo, 
qui  veneno  vel  fame  necatns  est,  scd 
ct  manu :  nt  necare.  Sic  '  ferro  et 
fuste  nccare'  dixit  Sallust.  '  Sccuri 
necare'  Livins  ;  '  Verberibus  et  telo 
necare'  Ulpianns.  Vide  '  occisum.' 
Idem. 

■*  Necerim]  Necerim,  pro  Nec  im  : 
Suerem,  pro  suem :  Nucerem,  pro  vu- 
cem:  et  similia.    Jos.  Scal. 

Nccerim]  Antiqno  dcclinandi  mo- 
do,  pro  nec  im,  nec  eum.  Dac. 

«  Necessarium]  A  ne  et  cesso,  vel  a 
nec  Pt  essc.  Quia  sine  eo  nec  esse 
possumus,  nec  bene  esse.  Inde  ne- 
ccssarii,  cognati  et  aftines,  et  necessi- 
tudo,  vincnlum   affinilatis  ct   cogna- 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    XII.  471 

cessandum  ;  aut  sine  quo  vivi  non  possit ;  aut  sine  quo 

non  bene  vivatur ;  aut  quod  non  possit  prohiberi/  quin 

fiat. 
Necessarium,  in  quo  non  sit  cessandum.  [Paul. 

Necessarii  dicuntur  cognati,aut  affines,  in  quos  ne-  [Fest. 

cessaria  officia  conferuntur. 
Necessarii  sunt,  ut  Gallus  /Elius  ait,  qui  aut  cognati,  aut 

affines  sunt,  in  quos  necessaria  officia  conferuntur  praster 

ceteros. 
Nectar''  Graece   significat  Deorum  potionem  :  unde  Ver- 

gilius  ait  :  Stipant,  et  dulci  distendunt  nectare  cellas. 

Item  Lucretius  libro  secundo :  Etnardi^  florem,  nectar 

qui  floribus  habet. 
Nectar  Graece  significat  Deorum  potionem.  [Paul. 

Nectere,*  ligare. 
Nectere,   ligare  significat,    et  est  apud  pluriraos    [Fest. 

auctores  frequens  :  quin  etiam  in  commentario  sacrorum 

usurpatur   hoc  modo :    Pontifex   minor    ex  stramentis 

napuras^  nectito,  id   est,  funiculos  facito,  quibus   sues 

adnectantur. 
Necumquem,'  nec  unquam  quemquam. 
Nefasti  dies  N  litera  notantur.  [Paul. 

Nefasti^  dies  notantur^    N  litera,  quod  iis  nefas  est   [Fest. 


5  Vet.  cod.  prohiberc.—6  Vet.  cod.  nardc—l  Ed.  Scal.  naturas.—S  Ed. 
Scal.  notabantur, 

aoTm 

tionis.    Gloss.   '  Necessitudo,  avdyKTi  tificnm.  Idem. 

Kara   (pi\iav,  KaO^Kou,'  ^  Amickix  \m-  s  Nefasti]    Quantam  jacturam  fe- 

culum,  adfinitas.'    Item  '  Necessarii,  cerimus,  tum  exPauli  epitome  nimis 

oiKehi,  avayKaloi.'  Idem.  concisa,  et  brevi,  tum  ex  luijus  libri, 

d  Nectar]    Virg.  lib.    i.   /En.  Ant.  qui  extat,  psene   dicam,   clade :    ex 

Aug.  his,   quae  scribam     manifestum    est. 

Neciarl    Murinam   exponit  Festus  Ego   enim   ex    dimidiatis    versiciilis 

alibi:    locum   adi.     Versus   Lucretii  Festi  conjicio,  eum  principio  nominis 

sic  ab  aliis  legitur  :    Et  nardiflorem  interpretationem  atlerre  quam  Varro, 

nectar  qui  tiaribus  halet.  Idem.  Ovidius,  et  Macrobius   diiucide  os- 

e  Nectere]  Vide  '  Napuras.'  Idem.  tendunt  :    nt   nefasti   dies  sint,   per 

f  Necumquem]  Forte  e  libris  Pon-  quos  dies  nefas  sit  fari  praetorem  DO;, 


472 


SRXTI    F»OMPEII    FESTI 


Pratori,  apud  queni  lege  agitiir,fari  tria  verba,  Do,  Dico, 
addico.  nep.  7wta  designnri  soient,  qui  nefasti  /Jiiores  sunt, 
quorum  pars  anterior  fas :  his  servi  liberati  sunt,  de- 
lectus  habentur,  exercitus  scribuntur,  et  in  provincias  ire 
licet,  sacra  quoque  instituta  fiunt,  et  vota  nuncupata  solvi, 
et  aedes  sacrari  soleut. 
Nefrendes  *■  arietes  dixerunt,  quod  dentibus  fren-  [Paul. 
dere  non  possint.     Alii  dicunt  nefrendes  infantes   essc 


NOT/E 


Dico,  Addico.  Addidit  postea,  nt 
Paiiliis  notat,  quibiis  literis  lii  dies 
notentiir  in  Fastis  :  ut  cum  totiis  dies 
nefastus  est  N  notetur ;  cuni  vero 
priore  parte  diei,  tiini  N  et  P;ita 
eniiu  interpretor  illiid  {nep.)  et  iliiid 
{riores  sunt)  quod  ipsnm  in  fastis 
Achillis  Mafei  editisaPanlo  Manutio, 
idein  Paiilns,  et  ante  eum  Octavins 
Pantagathusacutissime  animadverte- 
runt.  Ad  extremiim  dicebatnr,  quid 
nefastis  diebns  fieri  posset.  Ant.  Aug. 
Ne/asti]  Ntfusti  dies  N.  omni  ex 
partenefastisunt,  utdies,apud  quem  nun- 
quam  licet  fari  Do,  Dico,  Addico.  N  E. 
P.  nefasti parte priore  sunt:  quibuspost- 
ea  et  servi  liberati  sunt  siepe,  et ...  unt. 
et  in  procincias  itur,  et  sacra  inslituta 
Jiunt,  et  eedes  sacrari,  et  vola  solci 
possunt.  Hic  vides,  n  e.  p.  significare 
idem  qnod  np.  hoc  est,  nefas  par- 
tim  :  ut  NE.  PR.  in  Kalendario  Ro- 
niano:  hoc  est,  nefas  priore  parte. 
Sic  F.  P.  fas  priore,  ant  partini  :  alii 
dicunt  NK.  PR.  nefas  praetori :  qiiod 
non  ita  placet.  Nain  ne.  pr.  etNE. 
p.  et  NP.  ideiii  est,  neqne  iilla  diffe- 
rentia  est.  np.  et  en.  parlim  nefasti, 
partim  fasti  snnt.  Hac  tamen  dif- 
ferentia,  quod  NP.  seniel  nefastus, 
et  semel  fastiis  est,  en.  mane  et  ves- 
peri  nefastus,  inedio  tempore  fastns  : 
vei,  ut  Varroniane  loquar,  np.  in  quo 
nefastiim  cedit  lociim  fasto,  en.  in 
qno   ncfastnm   insititio    fasto   ditfin- 


ditnr.  Jos.  Sca!. 

Nefasti  dies]  Festi  sententiam,  par- 
tiin  etiain  ejns  verba  divinarat  olim 
sagacissimus  Scaiiger.  Addiderat- 
que :  Vides  ne.  p.  significare  idem 
quod  NP.  Iioc  est,  nefas  partim :  ut 
ne.  pr.  in  Kalendario  Romano,  hoc 
est,  nefas  priori  parte.  Cni  contra- 
rins  erat  F.  p.  fas  priore  ant  partim. 
Alii  dicunt  ne.  pr.  iiefas  prartori. 
Quod  non  ita  placet.  Nam  ne.  pr. 
et  NE.  p.  et  NP.  idem  est,  neqiie  uUa 
diftVrentia  est.  np.  qui  nefasti  pri- 
ori  parte,  postea  fasti  sunt,  en.  vero, 
hoc  est,  endotercisi,  iiitercisi,  qui 
mane  et  vesperi  nefasti,  medio  tem- 
pore  fasti  siint,  vel,  nt  Varroniane  lo- 
quar,  np.  in  quo  nefastiim  cedit  lo- 
cum  fasto.  EN.  in  qiio  nefastum  iusi- 
titio  fasto  difiinditur.  Hoc  est,  in 
quo  nefastum  in  dnas  partes,  inter- 
posito  fasto,  scinditiir.  Dac. 

I'  Nefrendes]  Ex  Festi  verbis  in- 
.  telliges  priniam  opinionem  Mucii 
fuibse,  alteram  Aterii,  qni  Livii  car- 
mine  se  tuebatur.  Cetera  ex  Paulo 
nota  sunt.  Vidcn.  Fnlgen.  Placia- 
des  de  antiquis  vocibus :  et  Feslus, 
'  Rieiies.'  Ant.  Aug. 

Nefrendes]  Qiii  dentibus  frendere 
non  possunt,  lioc  est,  frangere,  ut 
apnd  Serenum  :  '  friiges  frendeo  so- 
las,  ac  sicco  robore.'  Inde  '  uefren- 
dis  piier,'  '  nefrendis  porcus.'  Varro 
lib.ii.de   R.  R.  cap.  4.  de  porcis : 


UK    VliRBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    XII.  473 

nondum  frendentes,  id  est,  frangentes.  Livius:  Quem 
ego  nefrendem  alui,  lacteam  immulgens  opem.  Suntqui 
nefrendes  testiciilos  dici  putent,  quos  Lanuvini  appel- 
lant  nebrundines,'^  Graeci  vefpohi,  Praenestini  nefrones. 

Nefrendes  dicios  asserit  Qitbitus  Muci\is  Scaevola  [Fest. 
arietes,  quod  dentibus  frendere  non  possint.  Ateius  Capito 
ijfunies  esse  no7idumfrendenies,  id  est,frangentes.  Livius 
in  Odyssea  \eteri :  quem  ego  wefrendeni  alni  lacteam  im- 
mulgens  opem  et       .....••         • 

pro  nefrendibus 
GMtem,  iit  antiqui  dicebant,  rienes  nunc  dicit  usus  recens  : 
sunt  qui  nefrendes  dici  putant  testiculos,  quos  Ltcinuvini 
appeUaut  nebrundines,  Graeci  vs^povg,  Pranestini  nefrones. 

Negibundum  '  antiqui  pro  negantem  dixerunt.     Caio  in  ea, 
quam  scrips/Y.  ........ 

negibundus. 

Negibundum  pro  negante  dixerunt.  [Paul 

Neglegens,'°  "^  non  legens,  neque  electum  "  habens,  quid 
debeat  facere. 


9  A\.  nefrundines.—lO  Yet.  lib.  Nec  legens.—U  Vir  doct.  in  marg.  ed.  Scal. 
conjicit  dilectum. 

NOTiE 

'  Amisso,'  inqnit,  '  nomine  lactenti»,  tcri  Odyssea.     Quem  ego   nefrendem 

dicnntiir  nefVendes  ab  eo,  quod  non-  alui  lacteam  immitlgens  opem.     Ex  illo, 

diim  fabam  frendere  possnnt,  id   est,  IlaTSa  yap  avSphs  Itjos  ivl  fj.iydpois  ari- 

frangere.'     Vide  '  frendere.'     At«e-  TdWw.^OSvcraeias   O.    a-nTaXMw   cir- 

brundiues,  sive  nefrundines,  et  nefren-  cumloquitnr  alere   iiefrendeni  lacte- 

des,  ahtiquis  dicti,  qni  postea  rienes,  am   inimnlgentem   openi  :    nt   possis 

a   Graeco  ve<ppo\,   id   est,   rienes.    Et  advertere  irepifpyiav  veternm  Latino- 

inde  postea  nefrendes   et  nefrundines  rnm    in    reddendis    et    exprimendis 

ad  testicnlos  translatnm,  quod  testi-  Grafcornm   verbis.      Cum  tamen  in 

culi  rotnndi  sunt,  ut  rienes.    Fulgen-  sententiis   saepe    eoruin    diligentiam 

tius   nefrendes    porcos    dici    putavit  requiram,  ut  ostendi  olim  in  Conjec- 

porcos  castratos,  quasi  sine  renibus,  taneis.  Jos.  Scal, 

sed  frustra.    Terent.  Scaurus  de  Or-  ^  Negibundum]   Negibundus  pro  Ne- 

thograpliia  :  '  Ne  pro  Non  antiquipo-  gabundus  :  ut  artire,  proarfore;  im- 

suere,  ut  nefrendes  porcos,  qui  snnt  pctrire,  pro  impetrare.  Ideni. 

sine  dentibus,  id  est,  qui  fabam  fren-  ''  Neglegens]  Nec  legens  :  c  in  g,  ut 

dere  non  possunt.'  Dac.  '  nec  otium,'  '  uegotium.'    Negligens, 

Nejrendes]  Verba  Livii  sunt  ex  ve-  qui  non  legit,  id  est,  deiigit.    Varro 


474 


SEXTI    POWPEIJ    FESTI 


Nec  legens,"  dictus  est  non  legens,  neque  dilec-    [Fest. 

tum  habens  quid  facere   debeat  omissa   ratione   ofiicii 

sui. 
Negotiura  quod  non  sil  otium. 

^avos,  a  navis  celerita.te,  quae  velocissima  est,  dicimus. 
Xegotium,  quod  non  sit  otiuni.  [Paul. 

Negritu  '  in  auguriis  significat  segritudo.  [Fest. 

Negumate  '' "  in  carmine  CN.  Marcii  vatis  significat  ne- 

gate,    cum   ait :    Quamvis   moventium    duonura  negu- 

mate. 
Negumate,  negate.  [Paul. 

Nerainis "  genitivo  casu  Cato  usus  est,  cum  dixit :  Sunt 

multi  corde,  quos  non  miseret  neminis, 
Neminis  °  genitivo  casu  usus  est  Cato  cum  dixit  et  quis  [Fest. 


12  Vet.  lib.  Neglegens. — 13  Legendum  monet  Scal.  Neginate  vel  Negmale. 
Vide  infra. 

lib.  V.  de  L.  L.  •  Negiigentia  igitnr  iNIarcii  vatis  sic  lege  :  Quamvis  indui- 

ex  eo,  quod  qnis  non  ntatnr  dilectu:  tium    duonum,    ntgunate.      Quamvis, 

diiigentia  contra,   quia    diligat,  Iioc  inquit,   honuni  fuerit  initinm,  tamen 

est,  deligat.'  Dac.  negate    semper  futurum.  Scal.     Re- 

'  Negritu]  Dubito  quid   hoc  verbi  tincndum  wcg-Hmn/e ;  ita  enini  pro  «e- 

sit :  puto  tamen  ritu  esse  pro  rile  :  gMnn^e,  n  converso  in  7h,  ut  in  '  mugi- 


nec  ritu,  negritu  :  ut  '  nec  otium,' 
'  negotium.'  Ergo  nec  rite,  cum  non 
recte  est :  rite  autem  et  ritu  ad  sa- 
crificia  et  auguria  pertinere  notum 
est.  Idem. 

"  Negumale']  Verba  Cn.  Marcii  in- 
terprcte  egent.  Ant.  Aug. 

Negumute]  Lego,  Neginute,\c]  Ne- 
gunate.  Neginare  pro  negarc :  ut  Na- 
tinare  pro  natare.  Carminis  Martia- 
ni  verba  ita  videntur  legenda  :  Quam- 
visinduifium  duonum,negunate.  Quam- 
vis,  inquit,  bonum  fuerit  initium,  ta- 
nien  negate  semper  futurum,  Jos. 
Scal. 

Negumate']  Lege,  negunate,  a  riego, 
negino,  sive  neguno,  ut  a  '  nato,'  '  na- 
tino :'  '  fuco,'  '  fucino :' '  coqii 


nari '  pro  '  nuginari,'&c.  Dac. 

"  Neminis]  In  verbis  Catonis,  quas 
Pauius  referl,  verbum  corde  nihil  sig- 
nificat,  at  si  addas,  lupideo,  scnstis 
elicitur.  Sed  videntur  esse  ])octa? 
alicnjus;  ut  illa,  et  quis  dicere  cum 
sii :  fortasse  Ennii  in  Erechtlico :  de 
qua  tragncdia  Gell.  lib.  vr.  cap.  16. 
et  .Macrob.Iib.  vi.  Satiir.  Ant.  Aug. 

Neminis]  INIira  hic  est  Pauli  supi- 
nitas,  qui  Catoni  tribuit  quae  sunt  En- 
nii,  ut  infra  ex  Festo.  Dac. 

"  Neminis]  Nemiiiis  gcniliio  casu 
usus  est  Cato,  cum  dixif  :  et  quis  dice- 
ret,  cum  sit  neminis?     Idem  de  magis- 

tratibus  vitio  creafis :  neminisque 

Ennius  iri  Erectheo,  Sfc.  Jos.  Scal. 

Neminis  genitivo]  Netninis  etiim  le- 


qnino  : 


•  trico,'  '  tricino.'     Carmen      gitur  apnd  Plautum  Caj^tiv.  iii.  5. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONK    lAB.    XII.  475 

dicerc  cum  sit  neminis  idem  de  magistratihus  vitio  creatis, 

neminisque      .......•■ 

Ennius  in  Erectheo  :  lapideo  sunt  corde  multi,  quos  non 

miseret  neminis. 
Nemo  P  compositum  videtur  ex  ne,  et  homo,  quod  confir- 

matur  magis  quia  in  persona  semper  ponitur,  nec  plura- 

literformari  solet,  quia  intelligitur  pro  nullo. 
Nemo,  nec  homo.  J^Paul. 

Nemora  "^  significant  sylvas  amoenas. 
Nemora  signijicat  sylvas  amoenas  ;  valet  enim  idem  :    [Fest. 

ejus  autem  vocahwW.  auctor  Homerus,  qui  dixit  in  Iliade  A. 

'Ev  vsfAsi  (TKispcu'  sTTt  T£  Aiv  £/x./3«Xs  8«/|w.6ov,  dubium  non  est, 

quin  eum  designet  locum,  qui  campos  et  pascua  habeat. 

vey.o;  a  Gracis  8i«  to  vo/Aa  slvui  kv  aurco  appellatum. 
Neraut, '  nisi  etiam,  vel  nempe.  [Paul. 

IVemut,  nisi  etiam,  vel  nempe,  usus  est  Cato  de  po-    [Fkst. 

/esfa^e /nbuniciacum  ait:  '+ nemut  .         .         .         . 

eerumnas. 

Nepa  Afrorum  lingua  sidus,  quod  cancer  appella-  [Paul. 

tur :  vel,  ut  quidam  volunt,  scorpius.     Plautus  :  Dabo 

me  ad  parietem,  imitabor  nepam. 


14  Ed.  Scal.  de  poteslate  tribunici,  cum  ait :  nemut. 


NOT/E 


'  nominis  Misereri  certum  est,  quia  lere.     Cujus  vocahuli   auctor  Homerus, 

mei  miseret  neminem.'  Dac.  cum  ait :  'Ec  i^ft^et  ffKnpi^-  M  re  k'iv 

p  Nemo]  A  ne  pro  non,  et  homo  vel  ffjL^a\€  5a.lfj.b3v.    Dubium  non  est  desig- 

ftmo,  nt  antiriui  ciicebant.     Nemo  aiu  nare  locum,  qui  canipos  et  pascua  lui- 

tem  et  nullus  eo  differunt,  quod  »jmo  bet,  Sia  rh  voixas  fivai  iv  avr^.    Locus, 

de  pcrsona  tanlum,  nullus  tam  de  re,  quem  citat,  est  'IKiddos  A.  Jos.  Scal. 
quam  de  persona ;  etsi  'nemodies'  Nemora]  Recte  quidem  Festus  mc- 

alicubi  me  legisse  memini.  Idem.  mus  a  vlfxos,  quod  Hesych.  interpre- 

1   Nemora']    Reliquiae   Festi  osten-  tatur  crvvSevSpov  t^ttov  Ka\  vojxtiv  exoi/. 

dunt  illum  originem  Grapcam  dedux-  ra,   <  Locum   arboribus  consitum  et 

isse  Trapa  rh  voixa  fJvui  4v  avTo7s,  exem-  pascua  habentem.'     Locus    Homer. 

ploque  nsum  Graeci  poetae  'Ev  vefifi  est  Iliad.  A.    '  In  nemore  umbroso, 

iTKiepi^.  Ant.  Aug.  leonem  autem  inimisit  Deus.'  Dac. 

Nemora]  Prima  linea  deest.     Sup-         "■  Nemut]   Exemplum  omisit   Fau- 

plendum   autem  totum  ita  :  A^mora  lus  ;  Catonis  fortasse,  qui  hoc  verbo 

tidetur  idem  quod   sylvas  amcenas  va-  usus  est.  Ant.  Aug. 


476 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Nepa  ^  Afrorum  lingua  sidus,  quod  dicitur  nostr/s  [Fest. 
cancer,  vel,  ut  quidam  volunt,  scorpios.  Plautus  in  Cct- 
sina  :  recessim  dabo  me  ad  parietem,  imita6or  nepam. 

Nepotes*  luxuriosas  vitae  homines  appellati,  quod  [Paul. 
non  magis  his  rei  suae  familiaris  cura  est,  quam  iis, 
quibus  pater  avusque  vivunt.  Nepos  compositum  ab 
eo,  quod  natus  post  sit  patri,  quam  filius. 

Nepos  "  luxuriosus  a  Tuscis  dicitur,  nam  nepotes  [Fest. 
sunt  luxuriosi  homines  appellati,  quod  non  magis  fiis  res 
sua  familians  cura:  est,  quam  iis,  quibus  pater  avusque 
vivunt :  quod  nomen  ductum  ab  eo,  quod  natus  post  patri 
sit,  quam  filius.  Quidam,  inter  quos  Aristarchns  inter- 
pres  Homeri,  Gracum  esse  volunt,  ad  quod  tsoTj  veTroSstrcrjv 
hoiixr)  afferunt  ex  JpoUonio. 


NOTiE 


»  Nepa\  Plautus  in  Casina :  '  Re- 
cessim  cedam  ad  paiietem,  imitabor 
iiepaui.'  Idem. 

ISepa  Afiorum]  Recte  dubitat  Fes- 
tus  nepane  cancer  sit,  an  scorpius ; 
nam  utroque  niodo  Veteres  usurpa- 
runt ;  pro  cancru  supra,  Plaut.  pro 
Scorjno  Cicero  et  al.  sic  gloss.  '  Ne- 
pa,  ffKopwlos.'  Dac. 

'  Nepotes]  Nepotes  sunt  aw6yovoi 
Graecis  etiam  vfirodes  dicii  a  ve  pri- 
vativa  particula  et  ttovs,  pes,  funda- 
nientuin,  (juia  fiindameutum  non  es- 
sent  generis  :  ttovs  eniin,  ut  Latinis 
2)es,  pro  fundamento.  Plaut.  Asiiiar. 
'  Ego  caput  huic  argento  fui  liodie 
reperiundo.  Ego  pes  fiii.'  Inde  ne- 
potes  dicti  perditi  ac  luxuriosac  vitae 
homines,  cujus  rei  ralionem  infra 
Festus  dabit,  cui  et  hanc  potes  adde- 
re,  quod  nepotibus  seniper  indulgent 
avi,  connivent  eorum  delictis,  ac  im- 
pediunt,  quin  ea  in  parentum  consci- 
entiam  veniant,  unde  ii  poslea  ne- 
quam  evadunt  et  dissoluti.  Hinc 
'  nepotatus  '  in  Gloss.  dtrcoTia.  Idem. 

"  Nepos]  Maximam  partein  liorum 
verborum  Festi  ex  verbis  Pauli  in- 


terpretaberis,  prapter  id,  quod  de 
Tuscis  initiodicitur  :  quodque  in  fine 
Tr65fffffiv  scriptum  est.  De  Tuscis  ni- 
liil  aliud  habeo,  quam  me  opinari 
Tuscos  eo  nomine  usos.  Graecum 
autem  esse  cognovi,  cum  mihi  Ful- 
vius  Uisinus,  ejus  lingiiae  peritissi- 
mus,  a  quo  uiiilta  iu  hoc  libro  einen- 
data  sunt,  ostendit  Apollonium  hb. 
IV.  et  Theocr.  Idyl.  xvii.  in  hac  sig- 
nificatione  hoc  verbo  uti.  Eusta- 
thius  quoque  idem  affirmat,  in  A. 
Odyss.  Fieri  etiain  potest,  ut  Apol- 
lonii  carmen  retulerit  Festus,  cujus 
finis  est  :  t€oTs  vfir65fffffiv  eTotju^. 
Quem  vero  siguificet  illis  syllabis 
(ckus  inter)  an  Aristarchum,  vel  Cal- 
limachum,  aliumve,  nobis  incertum 
est.  Ant.  Attg. 

Nepos']  Vide  in  Conjectaneis.  Jos. 
Scal. 

Nepos]  Ita  ego  hunc  locum  olim 
expleveram,  praeterquam  qiiod  in  il- 
lis. . . .  chus.  . . .  Calliuiachi  locuni  la- 
tere  putaverim  :  ou  yap  ipya.riv  rpf<pa> 
T?;^  fiovffav,  ws  6  KeTos  "TWixov  viirovs, 
'  neque  euim  inercenariam  nutrio 
Musam  ut  Ceus  Hyllichi  nepos.'    .Si- 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    XII.  477 

Nepus,'^  '^  noii  purus.  [Paul. 

Nequalia/  detrimenta. 

Nequam  ^  aurum  est,  auris  quod  "^  vehemenlius  ambit : 
hoc  versu  Lucilii  significare  ait  Sinnius  Capito  nequam 
esse  aurum,  quod  auris  laedat ;  vel  pondere  inaurium 
cum  mollissima  pars  auris  inciditur,  vel  ex  auro  intelligi 
pecuniam,  cujus  respectu  et  nimia  cupiditate  homines  ad 
peccandum  adduci. 

Nequam  aurum  est,  auris  quodvis  vehementius  [Fest. 
ambit.  Hoc  versu  Lucilius  significare  videtur,  nequam, 
esse  aurum,  quod  aures  laedat,  vel  pondere  inauriura 
cum  molUssima  pars  auris  inciditur,  vel  etiam  cupidita- 
tem  pecuniae  voluit  significare. 

Nequam,''  qui  ne  tanti  quidem  est,  quam  quod  habetur 
minimi. 

Nequeunt  '7  non  eunt. 

Nequinates,  Narnienses.  [Paul 

Nequinates  ^  Narniensis  dicti  sunt,  qui  e  Nequino  op-  [Fest. 


15  Legit  ScaL  Nepurus.— 16  Ed.  ScaL  quodvis.  Vide  Notas.— 17  Vet.  lib. 
Nequiunt  vel  Nequunt. 

NOTyE 

nionidem     intelligit.      V^oce    yeVoSes  Quid  jam  ?    Mi.  Qiiia  incedunt  cnm 

usus  etiani  Tlieocrit.  IdyL  XVII.  Dac.  anulatisauribus.'  Unde  jocus  Cicero- 

^  Nepus]  Nepurus   pro   non  purus,  nis  in  Afrum  :  '  Atqui  aurem  foratam 

nt  '  nefunera'  apud  Catul.  pro  '  non  habes.'   Aliter  non  video  qua;  argutia 

funera  :'  *  nejure  '  Sallust.  pro  'non  sit,  si  Sinnii  Capltonis  sententiam  se- 

jure :'  '  neceuut '  infra  pro  '  noneunt.'  quamur.  Jos.  Scal. 

Idem.  *  Nequam']  Ex  ne  et  quidquam.  Varr. 

y  Nequalia']  An  a  ne  et  qualia,  vel  lib.  ix.  de  L.  L.  '  ut  ex  non  et  volo, 

a  ne  et  (equalia,  ut  legendum  sit,  ne-  nolo  :  sic  ex  ne  etquidqnam  item  me- 

qualia,  detrita.  Idem.  dia  extrita  syllaba,  coactum  est  ne- 

^  Nequam']     Suspicor    Lucilianum  qnam,'  &c.  Dac. 

versum  hac  emendatione  egere:  Ne-  •>  Nequinates']  Ait  Nequinates  prius 

quam  est,  aurum  auris  quoius  vehemen-  vocatos,  qui  postea  Narnienses  dicti 

iius  ambit.  Cujus  aures  aurum  ambit,  sunt,  expulsis  colonis  veteribus.    Pli- 

nequani  est  homo.     Male  audiebant  nius:    '  Narnienses:    quod  oppidnm 

apud   Romanos    barbari,   praesertim  antea  Nequinuni  vocatuni  est.'  Jos. 

Poeni,  qui  aures  perforatas  habebant,  Scal. 

neque  mediocriter  eos  aversabantur.  Nequinates']   Nequini,  quod   postea 

Plautus  Pcenulo  :  '  Atque,ut  opinor,  Narnia,  meminit  Plin.  '  Narnienses  : 

digitos  in  manibus  non  habent.  Ac.  oppidum  antea  Nequinum  vocatum 


478  SEXTI    POMPEII    FESTI 

pido  ejectis  colonis  veteribus,  ibi  hahitarunt.  Cato  iii  ea 
«c?versus  x.  homin.^^ 

Nequinonf^  pro  nequeunt;'''^  ut  solinunt,  ferinunt,  pro  so- 
lent,  et  feriunt  dicebant  antiqui.  Livius  in  Odyssea : 
Partim  errant,  neque  nunc  Greeciam  redire  (nequinont.) 

Nequinont,  nequeunt.  [Paul. 

Nequiquam,  frustra. 

Nequiquam  significari  idein,  quod  frustra,  plurimis  [Fest. 
auctorum  exemplis  manifestum  est. 

Nequitum,  et  nequitur  pro  non  posse  dixerunt.         [Paul. 

Nequitum,''  et  nequitur,  pro  non  posse  dicebant,  ut  [Fes  r. 
Pacuvius,  cum  ait :  Sed  cum  contendi  nequitum,  ut 
clam  tendenda  est  plaga.  Plautus  in  Satyrione :  Re- 
trahi  nequitur,  quoquo  progressa  est  serael :  ct  Cato 
Originum  libro  primo :  Fana  in  eo  loco  ^  compluria 
fuere :  ea  exauguravit  ;  praeterquam  ^°  quod  termino 
fanum  fuit,  id  nequitum  exaugurari. 


18  Ed.  Scal.  'veteri,  b.  ibi  habitarunt  Cato  in  ca  adversns  x.  hominibus.' — 
19  '  Melius  neceunt :  verba  Livii  ita  legenda  :  Pariim  errant:  ncquinunt 
Graciam  redire.'  Scal.    Ita  et  Dac. — 20  Vet.  cod.  praquam. 

not;e 

est.'    Et  Liv.  lib.  x.  cap.  9.  '  Alter  «  Nequituni]    Pacnvii   Trocliaicum 

CoDSul  Apuleius  iii  Umbria  Nequi-  emendamus  :  Sed  cum  contendi  nequi- 

num    oppidum    circumscdit.     Locus  tum  vi,  clam  tendenda  est  plaga.     Ubi 

erat  arduns,  atquc  in  parte  una  praj-  notabis,simpiiciter  plagam  etiam  pro 

ccps,  ubi  nunc  Narnia  sita  est.'     Et  rete.     Glossarium  :    '  Piagae,  Kviniyt' 

paulo  post :  '  Ita  Nequinum  in  ditio-  tiko.  \iua.'  Jos,  Scal. 

nem  populi  Kom.  venit.     Colonia  eo  '  Fana  in  eo  loco]  Catonis  verba  de 

adversus    Uml»ros   missa   a    Quminc  Tarquinio,  qui,  '  nt  libera  a  ceteris 

Narnia  appellata.'  Dac.  religionibus    area    esset,  tota  Jovis 

«  Nequinont]  In  carmine  Livii  nou  tcmplique  ejus,  quod  iuctdificaretur, 

est  verbum  nequinont :  et  vereor,  ne  cxaugurare  fana  sacellaquc  statuit ; 

pro  neque  nunc,  ncquinont  sit  scriben-  quae  aliquot  ibi  a  Tatio  rege,  primum 

dum.     Ratio   autem  carmiuis   valde  in  ipso  discrimine  adversus   Romn- 

incertaest:  quacumqne  ratione  scri-  lum  pugnas  vota,  consecrata  inaugu- 

balnr.     Homeri   versns  ex  Odyssea,  rataque  postea  fuerant.     Inter  prin- 

quam  Livins  vertit.  Ant.  Aug.  cipia  condendi  hujns  opcris,  movisse 

''  Nequeunt]    Lege  neceunt,  a  nec,  numen  ad  indicandam  tanti   iniperii 

non,  et  eunt.    Vide  'nec'  et  '  nepu-  molcm  traditnr  Deos  :  nam  cum  om- 

rus.'  Dac,  nium  sacelloruni  exaugnrationes  ad- 


DE    VERBORUM    SIGNIPICATIONE    LIB.    XII. 


479 


Nervura  §  appellamiis  etiam  ferreum  vinculura,  quo  pedes 
impediuntur,  quanquam  Plautus  eo  etiam  cervices  vin- 
ciri  ait :  Perfidiose  captus,  eo  sedepol  nervo  cervices 
probat.' 

Nervum  appellamus  etiam  ferreum  vinculura,  quo  [Paul. 
pedes,  vel  etiam  cervices,  impediuntur. 

Nesi,''  pro  sine  positum  est  in  lege  dedkationis  ar<z  [Fest. 
Dianas  Aventinens/s. 


1  Scal.  et  Dac.  emeiulant,  Perfidiose  captun:  edepol  nervo  cervices  probas. 
Vet.  cod.  €0  epol. — 2  Legit  Scal.  Nesi  pro  sine  positum  est  in  lege  adis  Diance 
Aventinensis. 


NOTiE 


niitterent  aves,  in  Termini  fano  non 
adtlixere.'  Liv.  lib.  i.  Vide  et  Fior. 
lib.  I.  cap.  7.  Dac. 

s  Nervuin']  Glossarium  :  '  Nervus, 
^vXoireSr).'  Simpliciter  veteres  Attici 
nervum  vocabant  kuXov,  lioc  est,  '  lig- 
num.'   Induodecim:   akuis.  confes- 

SKr.  REBVSQ.  JVRE.  JOVDICATEIS.  TRI- 
GINTA.  DIES.  JVSTEI.  SVNTO.  POSTf- 
DEA.  INDV.  MANVS.  JACTIO.  ESTO.  IN 
JOVS.  DVCITO.  NEI.  JOVDICATVM.  FA- 
CIT.  AVT.  QVIPSENDO.  JOVRE.  VINDI- 
CIT.  SECVM.  DVCITO.  VINCITO.  AVT 
NERVO.  AVT.  COMPEDIBVS.  QVINDE- 
CIM.  PONDO.  NE.  MINORE.  AVT.  SEI 
VOLET.  MAIORE.  VINCITO.  SEI.  VOLET 
SVO.  VIVITO.  NEI.  SVO.  VIVIT.  QVI 
EVM.  VINCTVM.  HABEBIT.  LIBRAS 
FARRIS.    IN.    DIES.    DATO.    SEI.   VOLET 

PLUS.  DATO.  Nam,  uti  dixi,  KaXou 
vocabant  liunc  nervmn:  nnde,  qui  ex 
lege  nexi  erant,  dicebantur  iyK<x\o- 
«TKeXeTs  in  legibiis  Atheniensium. 
Glossae  Hesyciiii :  iyKaXoaKthi^s,  oi  fj.ii 
airoSiStJvTes  ra  XP««j  e"  KaAois  iSeafjiiv- 
ovro  Tous  irdSos.  Unde  Terentianum: 
'  In  nervum  potius  ibit.'  Tertullia- 
nus  :  '  Nescio  an  crus  de  periscelio  in 
nervum  se  patiatur  artari.'  Versiis 
Plauti  mendosus  ita  legendus  :  Per- 
fidiose  captus:  edepol  nervo  cerviies 
probas.  Jos.  Scal. 


Nervum]  Nervus,  vincnlum  fer- 
reum,qno  pedes  vel  cervices  impe- 
diuntur.  De  Cervicibus  Plaut.  ut 
emendat  Scal.  Perfidiose  captns.  Ede- 
pol  nervo  cervices  probas:  boc  est,  con- 
venientes:  et  in  Aulular.  iv.  10.  Ne- 
qiie  ferreum  tantum  vinculum,  sed  et 
ligneum  ;  unde  veteres  glossae  |yAo- 
TreOTji/interpretantur  ritu  Attico  ;  At- 
tici  eniin  simpliciter  nervum  vocabant 
Ka\ov,  lignum  :  unde,  qui  ex  lege  nexi 
erant,  dicebantur  iyKa\o(TKe\i7s  in  le- 
gibus  Atheniensium.  Hesych.  iyKa- 
XoffK€\i7s,  ol  fir]  aTToBLSSvres  ra  XP^'*»  *** 
Kd\ois  iSifffXivovro  rovs  ir65as,  '  Qui 
debita  non  solvebant,  iu  ligno  pedes 
vinciebantur.'  Dac. 

^  Nesi]  Nesi  pro  sine  positum  est 
in  lege  adis  Diance  Aventi^tensis]  De 
legibus  aedium  sacrarum,  vide  quid 
notamus  ad  vocem  '  Opima.'  Jos. 
Scal. 

Nesi]  Per  legem  intelligit  postico 
aedis  Dianae,  quce  in  Aventino  erat, 
de  more  positam :  quae  continebat 
inter  alia  utrum  zedis  illa  esset  tem- 
plum  necne:  nam  non  omnes  aedes 
erant  tenipla.  Vide  notata  in  voce 
'  Opima.'  Legis  Dianae  Aventinen- 
sis  mentio  extat  in  vett.  inscriptio- 
nibus  :  Cetervm.  leges.  hvic.  ar*: 

E^DEM.    SVNTO,    QV^,   ARJE.   DIANiE 


480 


SEXTI    FOMPEII    FESTI 


NeUtiquam,'  i^ro  nullo  modo  dici  testis  est,  cum  ait,  sed  mihi 
neutiqiiam  cor  consentit,  ciim  oci^lorum  aspectw,  Cicer.  In- 
dissolubiles  quidem  esse  non  potestis,  neutiquam  tamen  dis- 
sulvemini. 

Neutiquam,  pro  millo  raodo.  [Paul. 

Nexmn''  est,  ait  Gallus  /Elius,  quodcumqne  per  [Fest. 
sp.s  et  libram  geritur,  idque  necti  dicitur :  quo  in  genere 
sunt  hajc :  testamenti  factio,'  nexi  datio,""  nexi  libera- 
tio.J  Nexum  aes  apud  antiquos  dicebatur  pecunia,  qua3 
per  nexum  obligatur. 

NiCTARE"  et  oculorum,  et  aliorum  membrorum  nisu  saepe 
aliquid  conari,  dictum  est  ab  antiquis,  ut  Lucretius  in 


3  Ed.  Scal.  nexi  danto,  nexi  liberanto. 


aOTJE 


SVNT.   IN.     AVENTINO.     MONTE.     DIC- 
TM.  Dac. 

'  Neutiquani]  Hic  versns,  *  nenti- 
qnam  cor,'  &c.  citatnr  a  Cicerone  in 
Acad.  sine  poiitaj  tanien  nomine.  Ci- 
ceronis  antem  iocns  extat  in  libro  de 
universitate.  Idem. 

•^  Nexum]  Solennis  ritus  et  for- 
mnla  abalienationis  ejns  rei,  quae 
niancipio  dabatnr  vel  pignori.  Cicer. 
III.  de  Oratore  :  '  Nexnm  est  quod 
per  libram  agitnr.'  Idem. 

'  Testamenti  factio]  Testamentnm 
per  aes  et  bbram  intellige,  qno  pater- 
familias  ei,  quem  snccessoreni  eie- 
gerat,  familiam  suain  ac  nniversnm 
JHS  patrisfani.  mancipio  vendebat, 
ab  illo  iinmmum  uenenm,  qui  libra 
pendebatur,  imaginarii  pretii  nomine, 
accipiens.  Idetn. 

•"  Nexi  datio]  Nexum  dare,  don- 
ner  quelque  chose  en  hypotheque,  engage 
jusques  H  Ventier  'paytment,  par  Ventre- 
mise  de  la  balance  et  de  la  monnoye. 
Et  differunt,  '  nexnm  dare  aliquid  ' 
et  *  nexu  tradere  aliquid.'  '  Nexuni 
dare,'  est  rem  tradere,  ita  ut  non 
plane  ac  solide  tianseat  ad  emtorem, 


sed  nexa  et  obnoxia  maneat  vendi- 
tori.  '  Nexu  tradere,'  ita  rem  aba- 
lienare,  ut  ea  accipientis  fiat  in  soli- 
dum.  Idem. 

"  Nictare]  Proprie,  quod  Gra;ci 
vTtpvyl^eiv.  Versus  Caecilii  et  reliqua 
ita  bene  habebunt :  Garruli  sine 
dentes  jactent :  sine  nictentur  perticis. 
Novius  in  Maccho  copone:  Aclutum 
scibis,  cum  in  nervo  nictabere.  De  ver- 
sibus  Ennii  vide  in  Conjectaneis.  Jos. 
Scal. 

Nictare]  A  nitor,  nempe  a  snpino 
nictum  pro  nixum.  Est  autem  nictare 
et  nictari  proprie  quod  Grapci  Trrfpv- 
yl^ftv,  cnm  aves  volatnrientes  alis  la- 
tera  verberant.  Et  eo  sensn  usus  Ln- 
cret.  cnjiis  integrum  locuni  vide  lib. 
VI.  Yerba  Caecilii  sic  Scaliger:  Gar- 
ruli  sine  dentes  jactent,  sine  nictentur 
perticis.  Sed  non  placet.  Tentabam 
olim  :  Grallis  sedentesjactent,  sine  nic- 
toitur  perticis.  Locns  Novii  in  Mac- 
cho  Copone  :  Actutum  scihis,  cum  in 
neno  nictabere.  Id  est,  mox  scics 
cuni  vinculo  cervicem  impeditus, 
omniiim  niembrorum  nisu  friistra  te 
expedire  conaberis.  Dac. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.    XII.  481 

libro  quarto  :  Hic  iibi  nictari  nequcunt  insisterequc  alis. 
Caecilius  in  Hyranide  :  Garrulis  mcdentes  jactent  sinc 
nictentur  perticis.  Novius  in  Macchoco,  Pone  actutum, 
scribit,  cum  in  nervo  nictabcre :  +  unde  quidam  nictatio- 
nem,  quidam  nictum,  utCoecilius  in  pugile  :  ^ "  Tum  inter 
laudandum  hunc  timidum  tremulis  palpebris  Percutere 
nictu  ;  hic  gaudere  et  mirarier.  Nictit  canis  in  odoran- 
dis  ferarum  vestigiis  leviter  ganniens,  ut  Ennius  in  libro 
X.  veluti  siquando  vinculis  venatica  venenox^  apta  so- 
lct,  si  forte  ex  nare  sagaci  sensit,  voce  sua  nictit,^  ulu- 
latque,  ibi  acuta  est.    Unde  ^  ipsa  gannitio.P 

Nictare  'i  estoculorum  et  aliorum  membrorum  nisu  [Paul. 
saepe  aliquid  conari  :  dicimus  cnim  nictationem  et 
nictum,  Caecilius  :  Hunc  tremulis  palpebris  Percutere 
nictu.  Nictit  canis'  in  odorandis  feraruni  vestigiis  leni- 
ter  ganniens.  Ennius:  Nare  sagaci  sensit,  voce  sua 
nictit,  ululatque.    Unde  et  gannitio. 

Niger^  lapis  in  coraitio  locum  funeslum  significat,  [Fest. 


4  Vide  Notas.  Vet.  lib.  scrib.  Vet.  cod.  scrihes,  et  tnox  nect(ikere.—5  Ed. 
Scal.  pugilem.—G  Vir  doct.  iii  maig.  ejiisdem  ed.  conjicit  ienox.—7  Vet.  cod. 
nictu.—S  Quidam  lib.  et  unde.    Vet.  cod.  et  indc. 


NOTJE 

"  Cacilius  in  pugilel     Ej"s   verba  solet  canijorteferam  si  ex  nare  sagaci 

coiiiipta  suspicor,  et  forsaii  ita  le-  Sensit,  voce  sua  yiictal,  uMatque    ibi 

geiida;  Tum  inter  laudandum  hic  timi-  acute.  'Apta  vincio  aeno,'  est  jiincta, 

dus  tremulas  palpebras  percutere  nictu,  connexa  vinclo.     Cani  pro  canis.     At 

hic  gaudere:  snpple,  cwpit,  vel  hunc  Gifanius  legebat:    Veluli,  si  quando 

iimidum   tremulas,   Ifc.  hunc  gaudere:  vinclis  venatica  venox    Apta  solet,  si 

siipple  videas.  Idem.  forteferam  ex  nare  sagaci.     Qnem  non 

I'  Unde  ipsa  gannilio]  In  schedis  . . .  sequor,  neqne  enim  ilia  venatica  venox 

fJnde ipsa  gannitio.     Lege  :  probari  posse  arbitror.  Dac. 

undenictatioipsa  gannitio.  Idew.  ^  Niger]    Historia    nobis     ignota. 

'1  Nicfarc]     Ennii    carmen   lib.  x.  Ant.  Aug. 

mendosnmest.7lnf.jMg'.  Niger~]  Nigrum  lapidem  morti  Ro- 

"■  Nictit  ca7iis]  Ob  odorem  ferarum  niuli  destinatum  primo  ait  :  deinde 

naribus  objectum  oculorum  et  meni-  Faustiilum  nutricium  Romuli  ibidein 

brorum  nisn  gestit.   Versus  Ennii  sic  sepultuni.     Reliqua  non  assequimur. 

legit  Scalig.  in  conjectancis  ad  Var-  Lapideni  hunc    Kidifoi^  AeWra    vocat 

ron.  Animusqiie  inpectorelatrat,  Vel-  Dionysius      Halicarnasseus ;      cnjtis 

uti,  siquando  vinclo  venatica  aeno  Apla  verba,  quia  nienteui  Festi  nobis  ape- 

Delph.  cl  Var.  Clas.                l'omp.  Fest.  *                2  H 


482 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


ut  alii,  Romuli  morti  destinatum,  sed  non  usu  ohxenit, 
ut  ihi  sepeliretur,  sed  Faustu\\im  nutritium  ejus  ibi  sepultum 

fuisse,  et  QM2«tilium  avum  Ti qui  partes  Romuli 

sequebatur,  cujus  familia  dicta  Quintilia  juxta  appellatio- 
nem  ejiis.^ 

Nihili,  qui  nec  hili  quidem  est. 

Ningulus,*  nullus.  Marcius  vates  :  Ne  ningulus  [Paul. 
mederi  queat. 

Ningulus,  nullus,  ut  Ennius  libro  secundo  :  Qui  [Fest. 
ferro  minitere :  atque  in  te  ningukis  mederi  queat. 

Niquis  scivit"  centuria  est,  quae  dicitur  a  Servio  Tullio 


9  Ed.  Scal.  '  Ti qiii  cnjns  familia  dicta  Quintilia  juxta  appellationem 

ejus  partes  Romuli  sequebatur.' 


NOT/E 


riunt,  ct  laciinas  expleic  possunt, 
addiicam.  Loquitur  autem  de  pugna, 
quae  inter  Komulum  et  Rcmum  fuif, 
in  qua  ctiam  Remus  interiit :  fv  Tav- 
rr)  (paffi  rtves  rf  ti-axV  '''^^  •tavarvKov, 
vs  i^idp4\f/aro  rovs  veavi(TKovs,  Sia\v(rai 
r^fjt^  (piv  rwv  aSe\(puv  0ov\6fj.ivov,  ais 
ovSiV  oT6s  t'  t)!/  avvcrai,  tls  fj.f(rovs  &cra(r- 
6ai  rovs  fxaxoH-^fovs  &vov\ov,  Bavdrov 
rov  raxi(Trov  rvxf'tv  irpodvfj.ovix(vov, 
(jwep  fyevero.  rivis  5e  Kal  rhv  \eovra 
rhv  \i6ivov,  ts  tKnro  rijs  ayopas  rrjs 
ruv  'P(iitiai(t)V  iv  rf  Kpari(jr((i  X^p'^V  '""■' 
pa  ro7s  4pi^6\ois,  eVi  r(p  (rdofiart  rov 
^avarv\ov  nQrivai  (pacrtv,  ev6a  fTr((T(V 
{rrrh  ruv  (vp6vro)v  ra(p4vros.  Acro  iu- 
terpres  vetus  Horatii,  in  Epodos  Ho- 
ratii :  *  Varro  pro  rostris  sepulcrum 
Romuli  dixit :  ubi  etiam  in  hnjus  rei 
memoriam  duos  leones  erectos  fuisse 
constat  :  unde  factum  est,  ut  pro  ros- 
tris  mortui  laudarentur.'  Jos.  Scal. 

Niger  lapis]  De  Quintilio,  qui  Ro- 
muli  partes  sequebatur,  et  a  quo  dicti 
Quintilii,  vide  '  Fabiam'  et  'Quintia.' 
Aiebat  forsan  Festus  Faustulum  a 
Quintilio  sepultum.  Dac. 

i  Ningulus]  Ennii  versus  mendosus 


est ;  et  quia  video  Paulum  referre 
verba  Marcii  vatis,  quod  a  Festo 
praetermittitur,  arbitror  deesse  ali- 
quot  verba,  in  quibus  Ennii  versus  fi- 
nis,  et  Marcii  orationis  initium  sit. 
Ant.  Aug. 

Niyigulus]  Dictum  pro  necullus : 
nam  non  geminabaut  literas,  et  N 
intcrpositum.  Confusa  sunt  testimo- 
nia  Ennii  et  Martii.  Jos.  Scal. 

Ningulus]  Male  Paubis  Marcio  vati 
tribuit,  quae  sunt  Ennii,  cujus  verba 
sic  olim  restituit  Meruia  :  Quifcrro 
minitaris,  ut  in  te  ningulu'  tnodo  Ire 
queat.  Vel  propius  ad  scripturam 
Marsilius  :  Qui  ferro  minitcre,  atque 
in  te  vingulus  met  Ire  queat.  De  Ho- 
ratio,  qui  solus  adversus  tres  Albanos 
dimicans,  singulos  prout  sequi  pote- 
rant  adortus,  superavit.  Ningulus 
autem  pro  nec  ullus ;  neculus,  nigulus, 
ningulus,  Dac. 

"  Niquis  scivit]  Hanc  centuriam  a 
Servio  Tullio  institutam  dicit  Festus, 
in  qua  licerct  ei  suftVagium  ferre,  qui 
non  tulisset  in  sua,  ne  quis  civis 
suffragii  jure  privaretur.  Idem. 


DE   VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.   XI] 


483 


rege  constituta,  in  qua  liceret  ei  suffragium  ferre,  qui 
non  tulisset  in  sua :  nequis  civis  suffragii  jure  privare- 
tur :  nara  sciscito  significat  sententiam  dicito,  ac  suf- 
fragium  ferto :  unde  scita  plebis.  Sed  in  ea  centuria 
neque  censetur  quisquam,'°  neque  centurio  praeficitur, 
neque  centurialis  potest  esse,  quia  nemo  certus  est 
ejus  ccnturiae  :  est  autem  Niquiscivit,  nisi  quis  scivit. 

Nivem  "  Yerrius  interprelatiir  novum  ex  GraDCO,  qui  id 
neow  dicunt  N.  s^gnificat  da. 

Nivem  interpretatur  novum  ex  Grseco,  quod  illi  [Paul. 
dicunt  veov. 

Nixi  Dii  appellabantur,  quos  putabant  prajsidere  parien- 
tium  nixibus. 

Nixi  Dii  ^  appellantur  tria  signa  in  Capitolio  ante  [Fest. 
caellam  Minervai  genibus  nixa,  velut  prajsidentes  pari- 
entium  nixibus  :  quae  signa,"  sunt  qui  ^  memoriae  prodi- 


10  Ead.  ed.  gwic^uam. — 11  Vet.  cod.  s«a. 


NOT^ 


^  Niveni]  Nirem  Verrius  ivterpre- 
tatur  novum  ex  Graco  qui  id  viov  dicunt 

N signijicat  da  ...  .  Ita  sclieda?. 

Sed  ista  N significat  da tam 

huc  non  pertinere  certuni  est,  qiiam 
quo  pertineant  incertum.  Puto  tamen 
divulsa  ab  eo  capitc,  ubi  de  noctilucn. 
Sed  cur  a  viov,  nivis,  nix  ?  An  quia 
tum  tantum  nix  est  dum  nova  est,ne- 
que  in  liquorem  resoluta?  Nugae. 
Nix  est  ab  obsoleto  j/lip,  vicpds.  Vela 
?nnxi,  uta  '  duxi,' 'dux.'  Jul.  Scali- 
ger  volebat  esse  per  syncopen  ex  ni- 
vis.  Nivis  autem  a  ninguis,  quo  utitur 
Lucret.   Idem. 

y  Nixi  Dii  [.Viaii]  Glossarium : 
'  Nixffi,  wSlvfs.'  In  fine,  <]%tcE  ibi  sub- 
jecta  fuerint  mensce :  hoc  est,  oppig- 
nerata  argentariis  Corinthiensibus. 
Deinde  ex  vetusto  libro  :  Etiam  qui 
capta  Corintho:  hoc  est,  Sunt  etiam  qui 
dicant  captaCoriutho,  «&c.  Jos.  Scal. 


Nixi  Dii]  Vel  nixii  a  nitendo,  quod 
nixibus  parientium  prajsideant.  Niti 
cnim  proprie  de  parientibus,  et 
nixus,  partus.  Virg.  iv.  Georg.  '  aut 
foetus  nixibus  edunt.'  UbiServius: 
*  Nixibns,  partubus  a  nitendo  :  unde 
et  enixa  dicimus.'  Nixos  autem  Deos 
legas  apud  Ovid.  ix.  Metam.  '  Fessa 
malis,  tendensque  ad  coelum  brachia, 
magno  Lucinam,  nixosque  pares, 
clamore  vocaram.'  Dac 

^  Qu(E  signa  sunt  qui]  Lego  :  qutB 
signa,  sunt  qui  memorice  prodiderint, 
Antiocho  rege  Syritesuperato,  M.  Atti- 
lium  siibtracta  populo  Rom.  adportasse, 
atque  ubi  sunt  posuisse.  Etiam  qui  di- 
cant  capta  Corintho  advecta  huc,  qius  ihi 
subjectafuerint  viensa.  Hoc  est,  sunt 
etiam  qui-,  Cfc.  Subjccta  mensa,  hoc  est, 
quaj  ibi  oppignerata  argentariis  Co- 
rinlhiensibus.  Idem, 


484  SEXTI    POMPEII    FESTI 

derint,  Antiocho  rege  Syriae  superato,  M."Acilium 
subtracta  a  populo  Rora.  adportasse,  atque  ubi  sunt 
posuisse :  etiam  quae ''  capta  Corintho  avecta  huc,  quae 
ibi  subjecta  fuerint  mensae. 

NoBiLEM'' antiqui  pro  noto  ponebant,  et  quidem  per  G 
literam,'4ut  Plautus  in  Pseudolo:  Peregrina  facies  vi- 
detur  hominis,  atque  gnobilis.'^  et  oculis  raeis  obviam 
gnobilis  objicitur.  Attius  in  Diomede  :  ^"  Ergo  me  Ar- 
gos  referam  :  nam  hic  sura  '^  gnobilis.  Livius  in  Vir- 
go  :  Ornamenta  incedunt  gnobili  '^  ignobiles. 

Nobilem  antiqui  pro  noto  ponebant.  Plautus  :  [Paul. 
Peregrina  facies,  atque  ignobilis. 

Noctilucam  Lucilius  cum  dixit,  obscoenum  significat.'^ 

Noctilucam''  Lucilius  cum  dixit,  lib.  ij.  ohsccenum  [Fest. 
signijicat  nocticula.  ....... 

medica. 


12  Vir  tloct.  iii  niarg.  ed.  Scal.  conjicit  Manium.—\i  Vet.  lib.  qni.  Vir 
doct.  conj.  que.  Vide  Notas. — 14  Vet.  coil.  pro  c  litera. — 15  Vet.  cod. /^?io- 
bilis. — IG  Pro  sum  vir  doct.  in  niarj^.  ed.  Scal.  conjicit  suam. — 17  Legendnni 
nionet  Scal.  qiii  cnni  Dac.  rh  ignobiles  abundare  censet,  Livius  in  Virgine: 
Ornametilo  incedunt  gnobili.  Vet.  cod.  nobili.  In  tcxtii  ed.  Scai.  extat  incen- 
dunt  pro  incedunt. — IS  In  ead.  ed.  ha.'c  linca  Paiili  deest. 

NOTiE 

=»   Nobilem']    A    nosco,  «oii,  nolum,  noctilugum,  vel  potiiis  nocttdugtim,  e- 

nobilis,  ut  a  moium,  mobilis,    Antique  nicndat  Scaliger  in  conjectancis,  ad- 

gnobilis  addito  g-,  ut  'gnarus,'  'gna-  ditqiie  eani  vocem   nsurpasse   Luci- 

tus,'  'gnavus.'  Locus  Plauti  e  Pscii-  liuni  pro  obscceno,hoc  cst,  niali  onii- 

dol.  act.iv.sc.il.     Sed  ibiignobilis  uis,  qualcs  sunt  bubones,  ant  similes 

hodie  recte  Icgitur.     Id  est,  ignora-  aves  noctu  higentes.    Scd  sic  etiani 

biUs,  ignotus.     Ista,  f<  ocu/is  me/s:  id  rccie  noctilucam  scripserit    Lucilius, 

est,  et  ideni  Plantus,  oculis  meis,  Sfc.  pro  noctilugam.     Qiiidam  legunt  7ioc- 

e  Pseudol.  ii.  1. '  Qiii  oculis  nieis  ob-  tipugam,  veretrum  inteliigentes,  quod 

viam  ignorabilis  objicitur  r'  Dac.  nocte  pungat.  Etha;c  est  vera  lectio, 

^  Attius  in  Diotncde']    Attii   verba  ut  optimc  magnus  Salmasius  in  Soli- 

sic  alibi :  Ego  me  Argos  conferam,7iam  num.   Ita  enim,  inquit,  Liicilius  con- 

hicftiamgnobilis,  iVe  cui cognoscar  noto.  traria  composilione finxit  noctipugam, 

Idem.  aliiidens  ad  solipugam,  quam  TjKioKev- 

*^  yiociilucam]   Deerat  prima  linea,  Tpida  exponit  Gioss.  in  vet.  cod.  V. 

qujE  forsan    adhsserat   post    nivcm.  Cl.  Rlerserii  diserte  scriptum   nocti- 

Postrema  sunt  Lucilii  verba.    Sed  ntiga,  ex  quo  factu,  fuit  facile  divi- 

pro  nociHucam,  noctilucum,    hoc  est,  nare  noctipuga,  sed  veteres  Glossae 


DE   VERBORUM    SIGNIFICATIONE   LIB.    XII. 


485 


Noctua  a  tempore  noctis  tlicta,  quo  canit  vel    [Paul. 

volat. 
Noctua"^  videtur   dicta  a   Noctis  tempore,  eo  quo     [Fest. 

canere  solet,  aut  volare  :  ab  ea  yX«t;>cw7r»5   appellatur  Mi- 

nerva  a  Gnccis,  quia  noctua  octilis  est  ccesiis. 
Noegeum'  quidara  amiculi  genus  prastextum  purpura,  qui- 

dam  candidum  ac  perlucidum,  quasi  a  nauco,  quod  pu- 

tamen  quorundam  pomorum  est  tenuissimum,  non  sine 

candore,  ut  Livius  ait  in  Odyssea:  Simul  ac  lacrimas 

de  ore  noegeo  detersit :  id  est,  candido. 
Ncegeum    amiculi   genus.     Ncegeum   candidum.     [Paul. 

Livius :     Lacrimas  de  ore  noegeo  detersit :  id  est,  can- 

dido. 
Nomen  dictum  quasi  novimen,  quod  notitiara  facit. 
Noraen'^   sive    ex    Graeco   ovo/*a  dictum  est  quasi    [Fest. 


NOT^ 


Palatinae,  quas  penes  nie  haheo,  hoc 
confiimant,  in  qnibiisIegitnr,7iodJ/)u- 
gam  obscamm  tjund  qmsi  noctibus  com- 
pungot.  '  Noctipiiga,  vvktIk^vtpov.' 
Sic  eani  parteni  vocaverat  hoc  versu 
Sotades,  €i$  ovk  oa-lrjv  Tpv/xaMrjv  Th  (c eV- 
TpovwGuv.  Apnleins  de  Psyche  gra- 
vida,  '  crescentes  dies  et  menses  ex- 
euntes  anxia  nunierat,  et  sarcinae 
nescia  rudimenta  niiratnr,  de  brevi 
punctulo  tantum  incrementulum  lo- 
cupletis  nteri.'  Idem. 

''  Noctua]  Verba  ultima, «oc/wa  ocu- 


Ke(pa\ris  a7rJ»  ^apos  'fKf<TKf.  'OSvcr.  0. 
Nam  paulo  ante  irop^pvpeov  vocavit. 
Qnare  vero  putet  hic  esse  adjectivum 
Festus,  interpreteturque  candido, 
causani  comminisci  non  queo.  Jos. 
Scal. 

Ncegewn]  Mirum,  quam  graviter 
hic  errarunt  et  Festus  et  alii,  qui 
cum  eo  ncegeum  candldum  interpre- 
tantur.  Nam  in  versu  Livii  vox  7ioe- 
geo  non  refertur  ad  ore  sed  ad  detersit. 
•  Simulac  de  ore  suo  lacrymas  deter- 
sitnoegeo.'  Neque  aliud  estncegeum, 


lis  esl  ccEsiis,  adhaesere  post  nonceolce.     quam  amiculum  praetextum  purpura. 
De  noctua  autera  idem  Varro  iib.  iv. 
de  L.  L.  '  Noctua,  quod  noctu  canit 


ct  vigilat.'  Similiter  Graecis  wKTepiS 
dicitur  a  w|,  nox.  Minerva  vero 
dicta  yKavKUTTis  non  anoctua,  ut  putat 
Festus,  sed,  quia  ipsa  erat  KanTtp6<p- 
OoXjUos,  vel  tpo^epa  T<fi  opaffOai,  visu 
horrenda.     Sed  de  iioc  alibi.  Idem. 

«  Ncpgeum']  Ncegeum  recte  exponit 
amiculi  genus  praetextum  purpura. 
Est  enim  versum  ex  Homerico,  <papos 
■iropcpvpiov.  '  Simulac  lacrimas  de  ore 
ncegeo  detersit.'    A<i.Kpv  dfiop^<}.fifvos , 


Versum  enim  est,  ut  optime  Scaliger, 
ex  Homericn  <pupos  irop^pvpeov.  In 
Odyssea  quam  Livius  convertit :  'Si- 


niulac  lacrymas  de  ore  ncegeo  deter- 
sit.'  AaKpu  oixop'i<iiJ.€Vos,  Ke<pa\ris  arrh 
(papos  f\e<TKe.  Ad  verhum  :  '  Lacry- 
nias  detergens,  e  capite  ncegeum  de- 
mebat.'  Odyss.0.  vs.  84.  vocavit  wop- 
<pvpiov  fxiya  (papos.  Dac. 

f  Nomen]  Deest  prima  linea:  No- 
men  dictum  est,  (luasi  Novimen:  sive  ex 
Graco  ovofxa.  id^/ue  familia  est :  item 
pro  debilo,  ut  exactum  dicimus  nonien, 


486 


SEXTI   POMPEII   FESTI 


novimen,  quod  notiliam  faciat,  sive  familiae  est,  ut  Teren- 
tius :  pointur  etiam  pro  debito  ut  exactum  dicimus  fuisse 
nomen  cum  a  debitoi^e  exacta  j^ecunia  sit. 

Nonarum/  Iduum,  Kalendarum  posteri  dies  nup-  [Paul. 
tiis  '9  alieni  habentur ;  quoniam  hi  dies  decreto  Pon- 
tificum  atri  judicati  sunt :  quod  quotiescumque  Romani 
duces  belli  gerendi  gratia  his  diebus  supplicaverunt, 
male  rempublicam  gessere. 

Nonarum   postridie^  iduum  Kalendaruin  dies  alieni  [Fest, 


19  Lib.  vet.  apud  Ursin.  pro  nuptiis  habet  mptis. 


NOT.E 

cu.m  pecunia  sit  exacta  a  dehitore.  Fes-  nas,  Idus  nova  nupttB  tempus  atrum  in- 
tU8  KaTaxpricrriKws  ponit  familiam  pro  lusciscere  observatum  est:  quoniam  atri 
gente.    Nam  potiiis  nonien  gentis  est,     hi  dits  esse  judicati  sunt  decreto  Fonti- 


ut  Aguomen  familiae.  Jos.  Scal. 

Nomen  sive  ex  Grceco]  Hxc  trajec- 
tione  unius  vocis  non  leviter  corrupta 
sunt.  Lege :  Sive  ex  Grceco  uvojxa, 
sive  dictum  est  quasi  novimen  quod  no- 
tum  faciat.  Familice  est,  (^-c.  Si  ma- 
lis  esse  a  Graeco  oj/o/na,  o  prKciditur, 
ut  uSovTfs,  dentes.  Sed  nieiius  a  no- 
vimcn,  nomen.  Vel,  ut  alii,  a  supino 
notum,  nomen,  nt  a  '  motum,'  •  mo- 
men.'  Cum  Festus  ait  nomen  esse 
familiae,  famiiiam  ponit  pro  gente. 
Nam  potius  nomen  gentis  est,  ut  ag- 
nomeu  familiae.  Dac. 

B  Nonarum']  Hacc  erant  ex  libro 
quarto  Verrii  de  verborum  significa- 
tione,  ut  Gellius  scribit  lib.  v.  cap. 
13.  Videndus  etiam  Livius  lib.  vi. 
Ovid.  I.  Fastor.  Plutarcli.  in  Pro- 
blem.  Macrob.  lib.  i.  Saturn.  Ant. 
Aug. 

Nonarum]  L.  m.  Iiabet  nuptis  pro 
nuptiis.  Vide  Macrob.  lib.  i.  c.  15. 
Ful.  Ursin. 

Nonarum]  Deest  prima  linea:  et 
spatia  angustiora  relicta  simt,  quam 
quantum  satis  sit  ad  ea  capieuda, 
qua:  desiderantur.  Ita  igitur  sup- 
pleto:  Nonarum,  Iduum,  Kalendarum 
postridie,itematit€  iui.  Kakndas,No- 


ficum:  quod  quotiescumque  Ro.  duces 
belli  gerendi  gratia  liis  diebits  supplica- 
verunt,  male  Remp,  gessere.  Vide 
Geliium  iib.  v.  cap.  l'i.  et  Macrob. 
lib.  I.  Saturnal.  Jos.  Scal. 

Nonarum,  Iduum]  Macrob.  lib.  i. 
Saturnal.  «  Ne  hoc  praitermiserim 
quod  nuptiis  copulandis  Kalendas, 
Nonas,  et  Idus,  religiosas,  id  est, 
evitandas  censuerunt.  Hi  enim  dies 
praeter  Nonas  feriati  sunt.  Feriis 
autem  vim  cuiquam  fieri  piaculare 
est :  ideo  tuuc  vitantur  nuptiae,  in 
quibus  vis  fieri  virgiuibus  videtur, 
<!s:c.  Nonis  probibetur  cclebritas 
nuptiarum,  quia  primus  dies  vere- 
cundiae  datur,  postridie  autem  nup- 
tam  in  domo  viri  dominium  incipcrc 
oportet  adipisci,  ct  rem  divinam 
facore.  Onines  autem  postridiani 
dies,  seu  post  Kalendas.seu  post  No- 
nas,  Idusve,  ex  aequo  atri  sunt.  Ideo 
et  nonas  inbabiles  uuptiis  esse  dixc- 
runt,  nc  nupta  aut  postcro  dic  auspi- 
caretur  liberlatem  iixoriam,  aut  atro 
immolarct,  quo  nefas  est  sacra  cele- 
brari.'  Vide  praeterca  Liv.  lib.  vi. 
Ovid.  Fast.  et  Plutarch.  in  Probleni. 
Dac. 

h  Nonarum  poslridie]  Vide  Gellium 


DE   VERBORUM   SIGNIFICATIONE    LIB.   XII.  487 

habentur:^°  item,  wovae  nuptae  a  D.  IIII.  Kalend.  nonas 
idus  diem  atrura.  inlucessere  ohservatum  esl,  quoniam,  de- 
creto  Pontificum  atri  hi  dies  esse  judicafi  sunt,  quod  quo- 
tiescumque  Romani  duces  belli  gerendi  gratia  his  diebus 
supplicavere,  male  rempub.  gessere. 

Nonas  '  quidera  a  nova  luna,  quod  in  eas  concurreret  prin- 
cipiura  lun^  :  alii  quod  semper  ante  diem  Iduum  nonum 
essent,  scribique  ideo  debere  primam  appellationis  ejus 
syllabara  adjecta  V  litera. 

Nonoeolee'  ^  vocantur  papillae,  quae  ex  faucibus  [Paul. 

caprarura  dependent 

.  as  est  caesis.'  ....  [Fest. 
taprarum  su^pendefit 

Non  omnibus "'  dormio :  proverbium  videtur  natum  a 
Cipio  quodam,  qui  Pararenchon  dictus  est,  quod  simu- 
laret  dormientera,  quo  impunitius  uxor  ejus  moechare- 
tur:  ejus  merainit  Lucilius. 


20  Ed.  Scal.  Nomrum  postridie  id  iii.  KaleudarMm  dies.  alieni  h,—l  Vet. 
lib.  Noncola.  Ed.Scal.  Noneola.    Vide  Notas. 

NOT^ 

lib.  V.  cap.   13.  qni   ipsamet  Verrii  nceoUe.  Idem. 

Flacci  verba  unde  haec  Festi  petita  ^  .  .  .  as  est  casis']    Haec  suo  loco 

sant.  Idem.  niota  sunt :  vide  '  noctua.'     Reliqua, 

*  Nonas]  Vel  a  nova  Itina,  vel  a  no-  nonceolce  vocantur  papilla,  qua  exfauci- 

vem.     Quod  a  Nonis  ad  Idus  siut  no-  bus  caprarum  suppendent.  Idem. 

vem  dies,  unde  addit   per  u  scribi  ™  Non  omnibus]    Ne  quis  dubitet 

debere  nouHas,  a  noveni,  nouenus,?io2<-  Cipium  scribere,  ut  in   vetustissimo 

nus,  nonus.    Utruraque  etymon  refert  libro  Festi  est.  et  ita  scribendum  esse 

Varro  lib.  v,    Vide  Macrob.  lib.  i.  Hb.  vii.  Epist.  Cicerouis,  non  Capius, 

Saturnal.  cap.  15.  et  Scaligerum  de  sciat  hanc  familiam  fuisse  Romae,  et 

emendatione  temporum  lib.  ii.  Idem.  extare  deuarios  in  quibus  legimus  m. 

"  Nonaolce]  Mammulas  pensiles  vo-  cipi.  m.  f.     Hi  a  Cipo  fortasse  orti, 

cat  Varro  de  Re  Rust.  lib.  n.  cap.  3.  cui  cornua  esse  nata  finxerunt.   Ovid. 

ubi   in   notis    suis  dubitat  Scaliger,  xv.  Metam.  Val.  Max.  lib.  v.  cap.G. 

num  apud  Festum  legendum  sii  na-  Plin.  lib.  xi.  cap.  37.    Sed  hunc  Va= 

volce.     Quod  sint  ut  naevuli,  quomodo  lerius  ex  Genucia  familia  videtur  no» 

et,  cum  de  mamilUs  sermonem  babe-  minare,  et  prtetorem  fuisse :  quod  ne 

ret,   loquitur  Gellius.     In  Glossario  Plinius  quidem  credidit.  Ant.  Aug. 

Isidori   legitur,    nomicolcc,  iuberculu,  Non  omnibus  dormio]  Meminit  Ci- 

quoi  sub  mcnlo  capra  sunt.     Legc,  no-  cero  lib.  vii.  ep.  24.  •  Capius,  opinor, 


488 


SEXTl    POMPLII    FESTl 


Non  pridem,  aeque,  et  recte,  et  frequenter  dicitur,  ac  jam- 

pridem,  quam  pridcm. 
Nonunciiim,"    (juod    vidgo   magistri   ludi   appellant,  signi- 

Jicat  novem  uncias :  at  ^eruncium,  quod  singula  sex  iincia 

dimidium  unciarum  triumsit. 
Nonuncium,    et  teruncium   dicitur,   quod  novem   [Paul. 

unciarum  sit,  sive  trium. 
Nota    nunc    significat    signum,   ut   in    pecoribus  ;    nunc 

literas  singulas,  aut  binas  ;  nunc  ignominiara. 
Nota  alias  significat  signum ;  ut  in  pecoribus,  ta-  [Fest. 

buiis,  libris,  literae  singulae,  autbinaj;  alias  ignominiara. 
Nothum"  Graeci  natum  ex  uxorenon  legitima  vocant,  qui 

NOT/E 


olim,  Non  omnibus  dornno.  Sic  ego 
non  oninibus,  nii  Galle,  servio.'  TJbi 
Capium  vocat  qneni  Festns  Cipium. 
Nisi  et  apud  euin  rescribendiim  Ci- 
pius.  Sane  Mss.  habent  Citius,  iit 
semper  proclivis  fuit  corruptio  p  in 
t.  Cipius  enini  legendura  est.  Fnit 
Romae  ha^c  familia,  ut  ex  Denariis, 
nbi  M.  ciPi.  M.  F.  Pararenciion 
autem  dictus  est  Graece,  Trapapfyxuv. 
Dieeres  Galiice,  le  ronjiard.  Locus 
Lucii.  *  non  omnibus  dormio,'  est  ex 
incerto  Sat.  libro.  Dac. 

"  Nonuncium]  Videtur  Festns  dicere 
teruncium  ct  nonuncium  idem  esse, 
et  signi6care  noveni  uncias,  ita  ut 
teruncium  componalur  e  sex  sexiinciis 
sive  sexcunciis.  Qiiod  certe  ridiculum. 
Teruncium  enim  a  tribiis  uiiciis,  nt  »10- 
nuncium,  a  novem.  Sed  mutilum  ego 
esse  bunc  locuin  contendo,  adeoque 
supplendum,  ut  lcruncium  duas  se.vun- 
cias,  quod  singula,  ifc.  Uncia  aiitem 
non  ab  uno,  nt  piitavit  Varro,  sed  a 
Siculo  ovyKia,  et  ovyKia  ab  ifhs,  muta- 
to  e  in  u,  unde  unus.  Ut  optime  ex 
Polluce  Scaliger  apud  Varronem. 
Idem. 

°  Nothum]  Illud,  Spurio  patre  na- 
tus,  falsum  est :  malim,  Spurius  incerto 
2^atre  natus,  ut  Julius  Paris  notat  in 


epitome.  Sed  videtur  Spurium  pro 
incerto  accipere :  et  Servium  facit 
Spurii  filiiim.  Vide  Quiiilil.  lib.  iii. 
Plutarch.  in  Problem.  Jnstinian.  lib. 
I.  Instit.  tit.  de  nuptiis.  De  matre 
Ser.  Tullii  in  Lugdunensi  Ti.  Claudii 
imp.  oiatione  dicitur  :  '  Servius  Tul- 
lius,  si  nostros  sequiniur,  captiva  na- 
tus  Ocresia ;  si  Tiiscos,  Cceli  quon- 
dam  Vivennae  sodalis.'  Livius  scrva 
natiim  non  credidit,  sed  Servio  Tul- 
lio,qui  princcpsCorniculanorum  fuit. 
Dionys.  lib.  iv.  Tullio  Corniculano 
ct  Ocresia  natiim  :  Servii  pra?non>en 
iiato  filio  inatrem  iniposuisse,  quod  iii 
servitute  natiis  esset.  Pliniiis,  sive 
qiiis  aliiis,  in  libro  de  viris  iliustr. 
'  Serviiis  Tiillius  P.  Corniciilani  et 
Ocresiae  captiva;  filius:'  cnjus  verba 
facile  mutari  possunt  in  Sp.  et  Ocle- 
siam.  Ant.  Aug. 

Notlium]  Si)iirius  est,  cujiis  paler 
ignoratiir,  atqiie,  nt  Lncretins  loqni- 
tur,  '  volgivaga  Venere  conceptus.' 
Cujus  vocabulum  Gracci  non  habent. 
Nam  r66ovs  qiios  vocant,  ii  naturales 
apud  Komanos  et  palrein  certum 
habent :  «tkJtioi  autem  furto  concepti 
sunt.  Spurio  patre  natos  jociilari 
dicto  vocant  Romani,  quia,  cum  pa- 
ter  eorum  ignoretur,  matris  esse  di« 


DE   VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    XII. 


489 


apud  nos  spurio  patre  natus  dicitur,  quod  Ser.  Tullius, 
qui  Romae  regnavit,  natus  cst  ex  concubina  Spurius 
Tulli  tributis:^  nisi  forte  malumus '  credere  Oclisia 
Corniculana^  captiva,  cum  susceptum  matre  serviente. 

Nothum  Graeci  natum  ex  uxore  non  legitima  di-  [Paul. 
cunt,  qui  apud  nos  spurio  patre  natus  dicitnr. 

Novae  curiae''    proxime '    compitum    Fabricium     [Fest, 


2  Vet,  llb.  Sp.  TuUi  Tr.  vel  Tiburtis — 3  Ed.  Scal.  muhdmus 4  Vet.  cod. 

OcUsiam  Corniculam, — 5  Ed.  Scal.  proximce. 


NOT/E 


cuntnr.  Sed  qiiia  nunqnani  matiis  di- 
cebantur  liberi  jure  Ro.  necjue  enim 
dicebatur,  L.  Titius  Gaiae  filius,  sed  L. 
Titius  Marci  fiiius,  piopterea  eos  vo- 
cabant  Spurii  filios,  ut,  Titius  Spurii 
filius,  a  parte  scilicet  niatris,  unde 
procreati  in  lucem  prodierunt,  quie 
honeste  nominari  non  potest.  Nam 
Spurium  eam  partem  vocabant  Vete- 
res.  Auctores  Plutarchus,  Apuleius, 
Isidorus.  Onines  enim  Spurium  aTrh 
T^so-Tropasvocatamdicunteamparteni. 
Hoc  ita  esse,  praeter  ea,  quae  superius 
a  nobis  dicta  sunt,  fidem  fecerit,  quod 
cos  etiam  Favonios  vocabant.  Nam 
Favonia  ova,  qua  Graece  inzrivefjLia  di- 
cuntur,  ea  sunt,  quae  sine  initu  niaris 
conceptasunt.  Faroniugitur  quasisine 
patre.  Quin  et  Plutarcluis  cum  SP. 
quo  Spurius  nofabatiir,  interpretetur 
sine  patre,  significat  eos  filios  sine 
patre  vocatos.  Recte  igitur  hic  apud 
Festum  nostrum  Notlium  dici  iiluni, 
quem  vulgo  spurio  patre  natum  vo- 
cabanf.  Quod  qiiam  imprudenter 
doctissinii  viri  mutare  conati  sint, 
nemo  non  videt:  tum  quia  iisdeni 
verbis  legitur  apud  abbreviatorem, 
tum  etiam  propter  eam  causam,  quae 
a  nobis  in  medium  producfaest.  Sed 
et  Plularchus  aperte  :  Siart  roi/s  oTrei- 
Topas  'ZiTovpiov  vioiis  Ka\ov(Ti  ;  Nam 
falsaest  lectio  vulgata,  airupiovs  vlovs. 


Nunquam  enim  hominem  vulgo  con- 
ceptum  Spurium  filium,  sed  Spurium 
simpliciter,  et  Spuriifilitm,  vocabant. 
Delenda  ergo  nienda  de  codice  Plu- 
tarclii.  Jos.  Scal. 

Nothwn]  Et  illud  de  spuriis  qui- 
dem  verum  est.  De  nothis  probari 
nou  potest,  neque  enim  ignoratur 
eorum  pater.  Nunc  aliud  quaeren- 
dum  est,  et  hoc  ipsum  continue  Fes- 
tus  subjunxerat,sed  quia  librariorum 
incuria  corruptum  fuit,  interpretes 
adhuc  latuit.  Lege  modo  :  Quod  Ser. 
Tullius,  qui  Romct  regnavit,  natiis  ex 
concubina  Spurii  TuUi  Tiburtis.  Hanc 
enim  ille  rationem  reddit  cur  nothi 
spurio  patre  nati  dicerentur.  Sen- 
sus  est,  '  quem  Greeci  nothum  dicunt, 
hoc  est,  ex  matre  non  legitima  natum, 
is  apud  Romanos  spurio  patre  natus 
dicitur,  quia  Servius  Tullius  ex  con- 
cubina  et  spurio  Tullo  Tiburte  natns 
est.'  Nilverius.  Quae  sequuntur  sic 
legito  :  Nisi  forte  malumus  credere  O- 
crisia  Corniculana  captiva  eim  susceptum 
matre  serviente.  De  Servio  Tullio  alii 
alia  afferunt.  Vide  Liv.  lib.  i.  et 
Dionys.  lib.  iv.  Dac. 

p  NovcE  curiie']  Triginta  curiarum 
nomina  non  extant :  sed  et  hoc  loco 
septem  nominantur,  et  quatuor  tan- 
tum  nomiua  redduntur.  Sunt  etiam 
duarum  curiarum  nomina  sub  Htera 


490 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


aedificatae  simt  :  quod  parum  amplae  erant  veteres  a 
Romulo  factae,  ubi  is  populum  et  sacra  in  partis  triginta 
distribuerat,  ut  in  iis  ea  sacra  curarent,  quae,  cum  ex 
veteribus  in  novas  evocarentur,  septem  ^  curiarum  per 
religiones  evocari  non  potuerunt:  itaque  Forensis," 
Raptae,  Vellensis,^  Velitiae  res  divinae  fiunt  in  veteribus 
curiis. 
Novalis'»  ager  novae  relictus  sementi.  [Paul. 


6  Vir  doct.  in  marg.  ejiisdeni  ed.  conyicit  quatuor.— 7  Ed.  Scal.  Foriensis. 
-8  Vir  doct.  in  marg.  ejiisdem  ed.  conj.  Veliensis. 


NOTiE 


T.  Curia  enini  Titia  atqiie  Tifata  ex- 
plicantiir,et  apud  Livium  FauciaCu- 
ria  lib.  ix.  Ceteraruni  noniiua  non 
accepi.  Ant.  Aug. 

NovcB  ca>i<s]  Mirum,  cum  septem 
curiarum  mentionem  fecerit,  quatuor 
tantum  nomina  apposuisse :  et  cum 
dubium  uon  sit  perperam  septem  pro 
quatuor  legi,  proxime  verum  est,  ut 
ex  notis  numerorum  error  iile  mana- 
verit.  ut  VII.  pro  ////.  legerit  libra- 
rius  :  quod  facile  fuit,  nt  duee  pri- 
mae  notae  inferiori  parte  inter  se  co- 
liaeserint.  Pono  yorensis,  non  Fo- 
riensis,  scribendum  esse,  vei  unus  O- 
vidius  convicerit  Fastorum  libro  iii. 
'  Quintum  Laurentes,  bis  quintum 
iEquicoIus  acer.  A  tribus  hunc  pri- 
mum  turba  Forensis  babet.'  Forcn- 
aes  sunt,  quos  Strabo  Forulos,  Plinius 
Foretios  vocat.  Nam  a  populis  fini- 
timis  Curias  vocavit  Romulus.  Sic 
Tifatam,  Veliensem,  <Stc.  Velitia,  cu- 
jus  hic  mentio,  dicta  a  Velitiensibus : 
»luorum  meminit  idem  Plinius  :  licet 
perperam  in  vulgatis  libris  VeUicen- 
ses  pro  Velitienses  hodic  legatur. 
Cum  ex  his  Festi  vcrbis  pateat  vete- 
les  curias,  praeter  quatuor,exaugura- 
tas  fuisse,  et  in  locum  earum  novas 
consecratas,  jure  quis  duiiitavcrit, 
quare  M.  Varro  suo  tempore  vcteres 
vocet,  non  novas,  cum  ait :  •  Curiae 


duorum  generuni :  nam  et  ubi  cura- 
rent  Sacerdotes  res  divinas,  et  curiae 
veteres,  et  ubi  Senatus  humanas,  ut 
curia  Hostilia.'  Frustra  enim  vocas- 
set  veteres,  nisi  et  novaj  quoque  jam 
tum  esscnt.  Sed  non  dubium  potius 
veteres  dixisse,  quia  illae  vocalae 
primum  curiae  ;  nain  novae  adhuc  iion 
erant.  Jos.  Scal. 

Nov(E  curice]  Sacra  autem  evocare 
solebant  e  locis,  quos  religione  sol- 
verent.  Ulpian.  Dig.  leg.  i.  Tit.  8. 
'Sacrarium  etiam  in  aedificio  privato 
esse  potest,  et  solent,  qui  eum  locum 
liberare  rchgione  volunt,  sacra  inde 
evocare.'  Dac. 

•i  Novalis]  Uuo  versiculi  dimidiati 
pertinent  ad  ea  qux  Pauliis  refert. 
Cetera  aliena  esse  videntur  ;  neque 
adiiiic  reperi,  quid  significcnt  :  apud 
Dionys.  lib.  viii.  T.  Siciiiius  Cos.  de 
Volscis  triumphavit.  Keferuntur  au- 
tem  in  fine  nomina  quorundam  illus- 
trium  virorum,qui  intrasuperiorcs  15. 
annos  Consulesfuerunt :  OpiterVer- 
ginius  Tricostus,  Postumus  Cominius 
Arunrus,  P.  Vcturiiis  Geminus,  A. 
Sempronius  Atratinus,  Sex.  Fusius 
Fusus:  inter  hos  Lsvinus  nominatur, 
quod  cognomenest  Valeriorum  :  iteni, 

Uius   Tolerinus,    qucm   arbitror 

fuisse  Maniiim  Tullium,  qui  tunc 
ctiaui  Cos.  fuit.    At  Scavolam,  et  Ver. 


DK    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    XII. 


491 


ISlovalem  agrum'  Mlius  Gallus,  et  Opilius,  item  [Fest. 
Aurelius,  eum  aiunt  esse  quem  Graci  vsiov  dicunt,  ad  quod 
Homero  quoque  teste  utuntur^  qui  dixit  veioio  ^u^sirii  Te\<Tov 
IxgVfia».  Sed  Cincius,  eum  esse  ubi  gleba  procissa  ad 
novam  seraentem  sit  relicfa. 

^auti  consulatu,'  et  T.  Sicini  Volsci  popidi,  cum  atrox  pra- 
lium  inissent  adversus  Romanos,  Tribuni  Mil.  in  Circo 
combusti  feruutur,  et  sepulti  in  crepidine  quse  est  proxime 
Circum,  qui  locus  postea  fuit  /apide  albo  constratus,  qui 
pro  rep.  in  eo  pralio  occubuere  Opiter  Verginius  Tricostus : 


NOTiE 


.  . .  noii  agnosco.  Credidi  aliquando 
fuisse  haEC  nomina  eoruin  virorum, 
qui  intra  urbera  sepulti,  vel  combusti 
sunt,  quod  in  12.  tab.  id  reperitur 
proliibitum  :  et  hi  ante  12.  fuere.  Ci- 
cero  lib.  ii.  de  Legibus,  cum  reci- 
tasset  legis  verba :  '  Hominem  mor- 
tuum  in  urbe  ne  sepelito,  neve  urito :' 
'  Quid,'  inquit,  '  qui  post  duodecim 
in  urbe  sepulti  sunt?  Claros  viros 
credo  T.  fuisse  ;  aut  eos,  quibus  hoc 
ante  hanc  legem  virtutis  causa  tribu- 
tum  est,  ut  Publicolae,  ut  Tuberto ; 
quod  eorum  posteri  jiire  tenuerunt ; 
aut  eos,  si  qui  hoc,  ut  C.  Fabricius, 
virtutis  causa  consecuti  sunt.'  Plu- 
tar.  iuProblem.  Publicolae,et  Fabri- 
cii  meminit ;  sed  affirmat  triumpha- 
libus  concessum,  ut  ossa  eorum  intra 
urbem  deferri  possent.  Sed  quid 
certi  sit,  judicent  doctiores  :  illum- 
que  locum  quaerant,  proxime  circum, 
qui  sit  lapide  albo  constratus.  Ant. 
Aug. 

Novalis]  Deest  prima  linea.  Nova- 
letn  agrum  Quintus  Mucius  eum  esse 
volt,  qui  ad  novam  sementem  sit  relictus. 
Quae  sequuntur,  fragmenta  sunt,  qua- 
le  quod  supra  positum  estpost '  Naii- 
tiorum.'  Est  autem  ferme  ita :  Con- 
sidalu  T.  Sicini,  Volsci  cum  praiium 
inissent  adversum,  viclique  essent,  com- 
busti  feruntur    in   creindine,    quw  est 


proxime  circmn,  qui  locus  lapide  albo 
constratus est,  8fc.  Quod  fiagmentum 
forsitan  distractum  est  a  Novendiali- 
bus  feriis.  Jos.  Scal. 

^  Novalem  agrum]  Prior  pars  hujus 
lacunae  adhaeserat  post  noverccB  m 
edit.  Scaligeri  et  aliis.  Novalis 
ager,  qui  et  novale,  Gra;cis  reoi/uo,  vi- 
arhs,  pehs,  veihs,  et  dicitur  ager,  qui 
aratione  novatus,  nec  dura  satus  est, 
sed  per  annum  cessat :  locus  Homeri 
quem  laudat  Festus,  est  ex  Iliad.  2. 
'  Novalis  profundi  ad  terminum  per- 
venire.'  Dac. 

»  Nauti  consulatu']  Quod  ait  Festus 
Nauti  consulatu  et  T.  Sicini ;  cave 
credas  Nautium  et  Sicinum  eodem 
anno  Coss.  fuisse  :  nam  falsum  est. 
Annos  duos  hic  Festus  amplectitur. 
Priori,hoc  est,  anno  ab  Urbe  condita 
266.  Spurius  Nautius  Rutilus  consul 
fuit,  cum  Sexto  Furio  MeduUino.  Et 
eo  anno  adversus  Volscos  pugnatum 
est.  Verum  anno  sequenti  T.  Sici- 
nius  Sabinus  cum  C.  Aquilio  Tusco 
consulatum  obtinuit,  et  Sicinius  Vols- 
cos  devicit,  deque  iis  triumphavit, 
Vide  Liv.  lib.  ii.  et  Dionys.  lib.  viiio 
In  sequentibus  notaudum  est  eos,  qui 
pro  repub.  occubuerant,  intra  urbem 
sepultos,  quod  et  alibi  notavimus.  Et 
sepultos  etiam  alibi,  quam  ubi  com- 
busti.  Idem. 


4.92 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Vakrius  Laevinus:  Posthumus  Comimiis  Aruncus,^  Ma\- 
lius  Tolerinus,  P.  Veturius  Gemiiius,  A  Sonpronius 
Atratinus,  Verginius  T?'icostus,  ilfwtius  Scasvola.  Sex. 
Fusi;/s  Medulinus. 

Novendiales^  Feriae,  dicuntur  institutce  a  Tullo  Hostilio" 
rege  ex  monitu,  procurandis  prodigiis  nono  die  in  feriis 
Latinis :  sive  quod  in  monte  Albano  Iapi6?j6w5  pluissel,^° 
sive  quod  vox  me/ exaudita  :  iit  Alban/ s/^o  ritu  facerenty 
qua  o/w/serant  sacra :  nam  ab  his  illa  sunt  tunc  revocata, 
quas  missa  cratea  ipaene  funditus  de/eta,  ?/egIigere  tempo- 
ribus  sequentibus  ccpisset. 

N.  dicuntur "  inventfc  a  Marceho  Cos.  operae  quibus  admotis 
Syracusafacilius  expugnari  posscw^ 

Novendiales  feriae  a  numero  dierum  sunt  dictse.       [Paul. 


9  Ead.  ed.  •  Cominius,  Orancus.' — 10  Ead.  ed. 
sice  quod  in  more  Albano  \ap\dibus  pluissct ,' 


nono  die  inferis.     Latinis  . 


NOT/E 


*■  Novendiaks]  Livius  scribit,  de- 
victis  Sabinis  a  Tuilo  Hostilio  Rege, 
'  nuntiatiim  esse,  in  moiite  Albano  la- 
pidibus  pluisse  ;  niissis,  qiii  id  vidc- 
rent,  rcnuntiariint,  audisse  vocem  ex 
laco,  ut  patrio  ritu  sacra  Albani  face- 
rent.  Uomanis  noveiuliale  sacrum 
publice  susceptum,  seu  voce  ccelesti 
ex  Albano  monte  missa,  seu  aruspi- 
cum  Miouitu  :  mansisse  solenne,  nt, 
quandocumque  idem  prodigium  niin- 
tiaretur,  feriae  per  novem  dies  age- 
rentur.'  Ex  his  verbis  maxima  pars 
verborum  Festi  intelligi  potest :  pos- 
trenii  versiculi  iuterpretein  deside- 
rant.  Adde  Liv.  lib.  xxxviii.  Ant. 
Aug. 

Novendialfs]  Olossarium  :  •  Noven- 
dialia,  (vvara  iirl  vtKpov  aySntva.'  Jos. 
Scal. 

Novendiales  Ferjtr]  Novendiales  fe- 
ripe  et  novendialia  sacra  diipliciter  a 
Romanis  acta  fuerc.    Uno  modo,  cum 


defiinctis  nono  die  quam  niortui  fue- 
rant  parcntabant:  altero,  cnm  pro-- 
digiiim  aliquod  accidissct,  quod  per 
novem  continiios  dics  sacro,  quod  in- 
de  novendiale  dicebatur,  solebant 
cxpiare.  De  qiio  bic  Festi  locus  ao- 
cipiendiis  :  ciijiis  verba  liicem  ac- 
cipient  cx  verbis  Livii,  qui  fiise  liis- 
toriam  narrat.  Illud  vide  lib.  i.  sect. 
31.  in  illis,  missa  cratea  pane  /unditus. 
Rescribc,  amissa  civitate  ac  panc /un- 
dilus  deleta.  Dac. 

Novendiales]  Quid  veiit,  non  obscu- 
rum  est,  usquead  illa  verba,  (/(«rmi*- 
sa  crate.  Videtur  illis  novendiale  sa- 
crum  factum,  quos  Tarquinius  snb 
crate  necavisset.  De  quo  vide  Li- 
vium.  Jos.  Scal. 

"  iV. . . .  dicuntur]  Supplendum  ex- 
istiino:  NovcEdicuntur,ifc.  Dicitquas- 
dam  macbinas  inventas  a  Marcello, 
iit  Syracnsa  facilius  expiignarentur. 
Dac. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    XII. 


493 


Noverca "  dicitur,  quara  quis  sublatis  liberis  novam  uxo- 
rem  duxit  augendse  "  familias  gratia. 

Noverca^  dicitur  qnam  quis  liberis  sublatis  novam  ux-  [Fest. 
orem  ducit  arcenda:  familia  gratia,  id  est,  cocrcenda; : 
prima  aiitem  memoratur  apud  Fecterrania,'*  quce  nup- 
sit.  .......... 

Navibus  regnante  ^  Ser.  Tullio  quod  in  Aventinum  montem 
paludib.  disclusum  ascenderetur,  ab  advectu  sic  dictum 
aiunt,  vel  quod  Avenimws,  in  Aventi/io  rex  Jlbanus  sit 
sepultus.^^ 

Noxa  ponitur  pro  peccato  aut  pro  peccati  poena,  [Paul. 
cum  lex  jubet  noxae  dedere  pro  peccato. 

Noxia^  apud  antiquos  damnum  significat,  sed  a  poetis 
ponitur  pro  culpa. 


11  Ead.  ed.  ducit.  Vet.  lib.  arcendcE  \q\  accersendcE. — 12  Ed.  Scal.  Fec- 
teriannia.  Dac.  leponit  npud  Verrium  Annia,  vel  «pwrf  veleres  Annia. — 13  In 
ead.  ed.  bic  inseruntnr  Tct '  Navalem  agruni,  <S;c tKfaOat.' 


NOT^ 


"  Noverca']  Repone  ex  veteribus 
editionibus,  arcenda  familicB.  Arcen- 
di  verbo  priniigenio  utitur  Festus 
pro  derivato,  arcesso,  alibi,  cum  ait : 
'  Sagmina  vocantiir  verbena^,  id  est, 
herbse  purae :  quia  ex  loco  sancto  ar- 
cebantur  a  Consule.'  Quod  consensn 
receptum  videtur,  cum  lex  et  pro* 
portio  sermonis  Latini  posceret,  nt 
diceretnr  arcire,  non  arcere,  quod 
postea  dictum  accire  ;  ut  '  Arcedo,' 
'accedo;'  '  Arvenio,'  'advenio.'  Ar- 
cio  ergo,  arcesso:  ut  '  capio,'  '  capes- 
so.'  Hic  vero  arcere  ipse  Festus 
usnrpat  pro  coercere,  ut  ipse  inter- 
pretatur:  quod  olim  non  animadver- 
tit  Turnebns,  Jos.  Scal. 

y  Noverca'\  Infra  :  deest  prima  li- 
nea.  Noverca  dicitur,  qiiam  quis  liberis 
sublatis  novani  nxorem  ducit  arcendce 
familice  gratia,\d  est,  cotircendffi.  Re- 
liquasunt  fragmentum  Novendialium 
feriarum.     Et  in  illo,  ecterrannia,  ag- 


nosco  vestigia  nominis  lectisternia) 
quod  verbum  accommodum  est  no- 
vendialibus  ftriis.  In  fine  haec  desi- 
derantnr  :  Novalem  agrum  /Elius  a 
nova  semente:  alii  aiiint  esse  Graecuni, 
veihv,  ad  quod  teste  Honiero  qiioque 
ntuntur  :  Ufxivoi  vnolo  $adeiris  rtKaov 
iKeaOai.  Locus  est  'l\idd.  2.  Supe- 
rius  quoque  de  novali  agro  disseruit ; 
nisi  mavis  conjungere  cum  liis.  Ta- 
men  non  est  novum  Festo  iterum,  aut 
ter,  de  eadem  re  loqui :  ut  de  Suppa- 
ro  ter,  de  Siicula  bis.  Idem. 

Noverca']  Pro  illo  Vectei-annia,  quod 
corruptum  est,  repono  apud  Verrium 
Annia,  vel  apud  veteres  Annia:  nani 
Annia  est  nomen  illius  quac  prima 
noverca  memoratur.  Immane  quan- 
tum  bic  erravit  Scaliger.  Dac. 

^  Navibns  regnaiite]  Vide  '  Aven- 
tinus.'  Idem. 

*  Noxia']  Glossarium  :  '  Noxatio, 
ivdwa,'  '  Noxam  dedit,  eh  K6Ka.<rtv  U- 


494 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Noxia,  ut  Ser.  Sulpicius  Rufus  ait,  damnum  sig-  [Fest. 
ni^cat :  apud  poetas  autem,  et  oratores,  pouitur  pro 
culpa :  at  noxa  peccatum,  aut  pro  peccato  poenara,'+  ut 
Attius  in  Melappino  :'^''  Te  esse  huic  noxee  obnoxium. 
Item  cum  lex  jubet  noxae  dedere,  pro  peccato  dedi 
jubet.  Caecilius  in  Hypobolimaeo  Cherestrato.''^  Nam 
ista  quidem  noxa  mulieris  est'^  magis,  quam  viri. 

Nuces  '^  Jlagitantnr  nuptis,  et  jatiuntur  pueris,  ut  novae 
nupt^e  intranti  domum  novi  mariti  auspicium  Jiat  secundum 
et  ^olistiraum. 


14  Vir  doct.  in  marg.  ed.  Scal.  conj.  poma. — 15  Ead.  ed.  Melanippo. 
Vir  doct.ihid.  conj,  Menalippo. — 16  Ead,  ed.cherestato.  alii  lejinnt  Charestrato. 
— 17  Vet.  cod.  muliebrem  et.  Vir  doct.  in  marg.  ed.  Scal.  coujicit  muliebris  esl . 


SoiKev,  6ty  eu0vvas 
tatur  Jn  HypobolimcBo  Chcerestrato :  nt 
distingnatnr  ab  altera  fabnla  qnam 
idem  poeta  docnit,  Hypobolimceo  JEs- 
chino.  Gellius  libro  xv.cap.  4.  Cave 
confnndas  cum  alia  fabula  ejusdem, 
cui  titidns  erat,  Hypobolimcea  Rastru' 
ria.  Nonius  ejus  saepe  meminit.  Sed 
in  omnibus  illius  Grammatici  etiam  in 
recentioribuscodicibns  corrnpte cita- 
tur,  Igitur  ita  emendabis  qnotiescum- 
que  citatam  reperies  hanc  fabnlam 
in  his  vocihns  aut  verbis  quae  sub- 
jungam : '  Lactare,"Obsordere,' 'Sin- 
gulatim,'  '  Mantare,'  '  Coepiam.'  In 
omnibus  enim  his  verbis,  ubi  Nonius 
prodncit  testimoniaex  Caecilio,  sem- 
per  corrigenduni :  CcEcilim  Hypoboli- 
mcca  Rastraria.  Jos.  Scal. 

Noxia  ut  Ser.  Sulpicius]  Bene  inter 
noxam  et  noxiam  discrimen  statuit  hic 
Servius  ad  illud  Virgil.  •  unins  ob 
noxam.'  '  Noxam,'  inquit,  '  pro  noxi- 
am,  quod  noxia  culpa  est,  id  est,  pec- 
catnm.  Noxa  autem  poena.'  Sed 
quod  non  vidit  Servius,  vera  et  pro- 
pria  hornm  vocabulorum  differentia 
est,  quod  noxa  generale  est,  qno  omne 
id  quod  nocet  intelligitur,  tam  culpa 


NOTiE 

PorroCaeciliusci-      quam  laDsio,  vel  pana,  et  homo  qui 


nocet.  Noxia  vero  adjectivum,  sub- 
intelligitur  culpa,  et  sinipliciter  male< 
ficium,  cnlpam,  vel  peccatnm  signifi- 
cat.  Terent,  Plaut,  Inde  illae  formu- 
lae  loqnendi,  '  noxam  sarcire,'  pro 
'  damnum  sarcire  :'  'noxae'  vel  '  in 
noxani  dedere,'  id  est,  animal,  man- 
cipiumve  vivnm  tradere  prena;  pro 
damno  dato,  In  12.  tab.  'Sei  servns 
sciente  domino  furtum  faxit,  aliamve 
noxam  nocuverit,  dominus  noxae  de- 
dito,'  Item:  '  Si  quadrupes  panpe- 
riem  faxit,  dominus  sarcito,  noxaeve 
dedito.'  Sic  noxis  solvi  et  solutum 
esse,  pro  carere  delicto  ob  quod  pos- 
sit  noxali  jndicio  agi.  Dac. 

*"  Attius  in  Melappino]  Attii  Mena- 
lippum  vocat  Cicer,  Nonius  ctiani 
aliqnando,  sed  sEepius  MenaUppam,  et 
ita  malim,   Idcin. 

<:  Nuccs']  Ex  his  verbis  Festi  elici- 
tnr,  auspiclnm  solistimnm  cx  nncibus 
cadentihus  in  nuptiis  iicri.  Id  displi- 
cet  Plinio  lib.  xv.  cap.  22,  et  Varro- 
ni  apud  Servium  viii.  Eclog.  Ambo 
haec  dc  nncibus  juglandibus  intelli- 
gnnt,  Huc  pertinent  illa  Catulliana  : 
'  Concubine,  nuccs  da:'  et  Virgilii : 


DE    VERBORUM    SIGN IFICATIONE    LIB.    XII. 


49.' 


Nnces  flagitantur ''  miptis,'^  jaciuntur  pueris,  ut  [Paul. 

novse  nuptse  intranti  domum  novi  mariti  secundum  fiat 

auspicium. 
Nuculas  '   Praenestinos  '9    appellabant ;    quod    inclusi   a 

Poenis  Casilini  famem  micibus  sustentarunt ;  vel  quod 

in  eorum  regione  plurima  nux  minuta  nascitur. 
Nucu/as  Pranestinos  antiqui  appellabant,  quod  in-     [Fest. 


18  Vet.  lib.  nuptiis  vel  a  nuptis.—l^  Vet.  lib.  Praneslini  vel  Pranestinas. 


NOTTE 


*  Sparge,  marite,  nuces.'  Ant.  Aiig. 

Nuces']  Niices  cadentes  '  aiispicinm 
sonivinm'  facere  ait  Plinins  lib.  xv.  - 
cap.  22.  quod  hic  vocatur  '  solistimum 
auspicium,'  Jos.  Scal. 

J  Nuces  flagitanturl  Anspicium  So- 
listimum  est,  quod  nuces  in  terram 
cadentes  faciunt.  '  Sonivium  '  vocat 
Plin.  lib.  XV.  cap.  22.  Cur  nuces  au- 
tem  spargerentur  in  nuptiis  varia 
causaE  atferuntur.  Vide  Servium  ad 
iliud  Eclog.  viii. '  Sparge,  marite,nu- 
ces.'  Vide  Catull.  carm,  57.  de  nup- 
tiis  Juliae  et  Manlii.  Hoc  institutum 
e  Graecis  fontibus  manasse  certum 
est,  nam  in  ea  gente  novus  sponsus 
juglandas,  amygdalas,  et  id  genus  alia 
spargebat,  quas  ipsi  vocabant  Kara- 
XuCiuaTa.locuples  testis  Aristophanes. 
Dac. 

e  Numlas']  Liv.  lib,  xxiii.  scribit, 
*  Praenestinos  quosdamfuisseCasilini 
in  praesidio;  famemque  tolerasse.  in 
qua  Romanosmilitesnuces  in  flumen, 
qui  medius  eral  inter  Romana  castra 
etoppidum,  profudisse,  easque  fuisse 
cratibus  exceptas.'  Macrobius  lib. 
m.  Saturn.  refert  Varronem  existi- 
masse,  Praenestinas  nuces  esse  dictas, 
quod  juxta  agrum  Prasnestinum  es- 
sent,  Carsitanas  oTrb  twi/  Kapvuv  dic- 
tas.  Ant.  Aug. 

Nuculas]  Naevius  in  Ariolo  :  '  Heri 


Quis  apud  te  ?  Przenestini,  et  Lanu- 
vii  hospites.  Suopte  utrosque  decuit 
acceptos  cibo.  Alteris  inanem  bul- 
bam  madidantem  dare,  Alteris  nuces 
in  proclivi  profundere.'  Nucnlas  ma- 
nifesto  dictos  confirmant  hi  versus. 
Itaque  jubet  illis  in  proclivi  nuces 
profundere,  ut  solebat  pueris.  Qnin 
in  veteribus  saxis  mentio  est  sparsio- 
nis  nucum,  quani  qnotannis  facere  ad 
tumulum  testatoris  damnas  est  heres 
ex  eo  testamento.  Jos,  Scal. 

Nuculas]  DePraenestinis  cumpaucis 
Romanis  Casilini  in  Campania  ab  An- 
nibale  obsessis,  famemque  nucibns, 
quje  ad  semedio  amne  Vulturno  de- 
fiuebant,  sustinentibus,  vide  Livium 
lib,  XXIII.  sect.  19.  Nncnlas  antem 
nianifesto  dictos  confirmant  versus 
Naevii  in  Ariolo  :  '  Heri  Quis  apud 
te  ?  Preenestiniet  Lanuvini  hospites. 
Suoque  utrosque  decuit  acceptos  ci- 
bo,  Alteris  inanem  bulbain  madi- 
dantem  dare,  Alteris  nuces  in  proclivi 
profundere.'  Lego,  Alteris  inanem 
bulgam  madidam  tc  dare.  Ideo  ait  m 
proclivi,  quia  proclivi  fluvio  ad  Prje- 
nestinos  nnces  defluebant.  In  vete- 
ribus  saxis,  ut  monuit  Scal.  mentio 
est  sparsionis  nucum,  quam  quotan- 
nis  facere  ad  tumnlum  testatoris 
damnas  est  heres  ex  eo  testamento. 

Dac. 


496 


SEXTl    POMPEII    FESTI 


clusi  a  Panis  Casilini  famem  nucibus  ^"'  susteHta\cvm\X,  vel 
quod  iu  eorum  regione  plurima  nux  minuta^  nascitur.' 

Nudius  tertius^  conipositum  ex  nunc  et  die  tertio.  [Paul. 

Nudius  tertius  compoaitum  ex  nunc  et  die  tertio.  [Fest. 

N.         .         .  dicuntur ''  in  agro  quos 

alio  nomine  appellant  a  par/e  totum  signijicantes,  quasi 
inde  appelluti  sint.  ....... 

dicantur  pa.  

dicitm  coelum  cavMw.       ....... 

f7/catur  dam.  

Nuraam'  Pompilium  JaniculMm  montem  habitavisse  iernnt 
in  quo  arcam  ejus  inventam  cuni  lihris  Numa  norainis  a 
Terentio  quodam  scriba  repastinatite  agrum. 


20  Ed.  Scal.  nuncio. — 1  Ead.  ed.  pascitur. 


NOTiE 


f  Pluriina  nux  tninuta]  Qiiani  Prap- 
nestinam  ideo  vocavit  Varro.  Macrob. 
iii.  Satnrnal.  lilern. 

s  Nudius  tcrtius]  Ex  verbis  Festi 
quaedain  videntur  esse  referenda  ad 
aliud  verbutn  niiiii  ignotum.  Ant.Aug. 

Nudius  tertius]  Nudius  tertius,  qua- 
si  nunc  dies  tertius.  Dac. 

^  N dicuntur]  Duo  capita 

hic  videntur  cohaisisse,  sed  qiiid  con- 
tineant  et  quo  pertineant,  divinare 
non  possum.  Idem. 

'  Numam]  Vide  Plin.  lib.  xin.  cap. 
13.  ex  cujus  verbis  ha;c  sarcicntur 
melius,  quam  ex  iis,  qu<E  cadem  de 
ve  Livius  scribit  lib.  xl.  et  Plutar. 
in  Numa.  Ant.  Au^. 

Numam]  Numani  Pompilium  Ja- 
niculum  habitasse  ferunt,  in  quo  ar- 
cam  ejus  inventam  in  ruiuis  a  Teren- 
tio  quodam  rcpastinante  agrum.  Jos. 
Scal. 

Numam]  Hanc  historiam  sic  Liv. 
lib.  XL.  sect.  2'J.    '  Eodem  nnno'  (an. 


no  572.)  *  iii  agro  L.  Petilii  scribae 
sub  Janiculo,  dum  cultorcs  agri  al- 
tius  moliuntiir  terram,  dua;  lapidese 
arcap,  octonos  ferinc  pcdes  longae, 
quaternos  latap,  inventaj  sunf,  oper- 
culis  plnnibo  devinctis.  Literis  La- 
tinis  Gra?cisqne  ntraqiie  aica  in- 
scripta  erat.  In  altera  Numam  Pom- 
pilium,  Pomponis  filiiim,  Kegem  Ro- 
manorum,  sepultum  esse,  in  altera 
libros  Pompilii  inessc.  Eas  arcas 
cum  ex  amicorum  sententia  dominus 
aperuisset,  qua  titulum  sepulti  regis 
habuerat,  inanis  inventa,  sine  ullo 
vestigio  corporis  hiiinani  ant  ullius 
rei,  per  tabcm  tot  annorum  omnibns 
absumtis.  In  altera  duo  fasces,  can- 
delis  involuli,  septenos  habuere  libros, 
non  integros  modo,  sed  recentissima 
specie.  Septem  Latini  de  jure  Pon- 
tificio  erant,  septem  Graeci  de  disci- 
plina  sapientiap,  qiiie  illius  a;tatis 
esse  potuit.'  Vide  Pliu.  lib.  xiii. 
cap.  13.  Dac. 


UE   VERBORUM   SIGNIFICATIONE    LIB.   XII.        497 

Numae  Pompilii  in  Janiculo  est  sepulclirum.  [Paul. 

Nuraella,''  genus  vinculi,  quo  quadrupedes  deligantur. 

Numella  genus  vinculi,  quo  quadrupedfs  alligantur,  [Fest. 
solent  autem  ea  Jievi  nervo,  aut  corio  crudo  bovis  ut  plu- 
rinium. 

Nuraen,'  quasi  nutus  dei,  ac  potestas,  dicitur.  [Paul. 

Nu7nen  quasi  nutus  Dei,  ac  potes^as  dicitur.  [Fest. 

Numera  senatum  ""  ait  quivis  senator  consuli,  cura  impedi- 
mento  vult  esse,  quo  minus  faciat  senatusconsultura : 
postulatque,  ut  aut  res,  quae  referuntur,''  dividantur ;° 
aut  singuli  consulantur  ;  aut  si  tot  non  sint  senatores, 
quo  nuraero  liceat  prasscribi  senatusconsultura. 

Nuraerius"  praenomen  nunquam  ante  fuisse  in  patricia  fa- 
milia  dicitur,  quamvis  ^  Fabius,  qui  unus,  post  sex  et  tre- 


2  Eid.  ed.  adferiintur.—3  Vir  doct.  in  marg.  ejusdem  ed.  conjicit  gKam  js. 


NOTyE 


^  NumeUa]  Nonins  Nnmellani  ma- 
chinam  iigneam  dicit,  in  quam  et  pe- 
des  et  colium  imniittebant.  Idem. 

'  JSumen]  \  nuo,  nutum,  numen. 
Unde  proprie  nutum  significat,  et 
qnoniam  Dei  initum  statim  sequitnr 
eventus,  inde  factum  est,  ut  numen 
pro  volimtate  divina  et  imperio  su- 
matur,  atque  etiani  pro  ipso  Deo. 
Varr.  vi.  de  L.  L.  '  numen  dicunt 
esse  imperium  ab  nutu.'  Idem. 

"'  Numera  seiiatum]  Si  quis  ex  se- 
natoribus  impedire  volebat  quonii- 
nus  senatus  consultum  fieret,  postu- 
lare  poterat,  ut  '  singuli  consuleren- 
tur,'  vel,  '  ut  res,  quaR  referrentur, 
dividerentur.'  Aut,  si  tot  non  essent 
senatores,  quot  numero  licebat  prae- 
scribi  Senatus  consultnm,  dicere  li- 
cebat  Consuli,  '  numera  senatum.' 
CcBlius  in  epistol.  ad  Cicer.  lib.  viii. 
'  Renuriciatum  nobis  erat  Hirtium 
diutius  dicturum.  PrEecedimus  eum. 
Non  modo  non  fecit,  sed  cum  de  lios- 
tibus  as;eretur  et  posset   reni  iinpe- 


dire  si  nt  numeraretnr  postnlaret, 
tacuit.'  In  fine  pro  prcescribi  nemo 
non  videt  legenduni  perscribi:  quod 
et  olim  Brissonins  in  libro  de  formu- 
lis.  Sed  non  vidit  vir  doctiss.  adden- 
du'-  '"^^ne,  ut  legerctur.  Lege  modo. 
Ide,..      '' 

"  Ut  aut  res,  qucB  referuntur,  dii'.] 
quoties  sententia  sua  duas  pluresve 
res  quis  complectebatur,  eae  si  non 
omnes  probarentur,  postulabatnr,  ut 
divideretur,  hoc  est,  ut  de  singulis  re- 
ferretur.  Seneca  epist.  21.  lib.  iii. 
'  Quod  in  senatu  fieri  solet,  facien- 
dum.esse  in  Philosophia  quoque  ex- 
istimo,  cum  censuit  aliquis  quod  ex 
parte  mihi  placeat,  jubeo  illum  divi- 
dere  sententiam  et  sequor.'  Idem. 

»  Numerius]  Idem  ait  Juiius  Paris 
in  epitome  Valerii  Maximi  de  prae- 
nominibus.  Cur  autem  dicatur  Nu- 
merius,  M.  Varro  in  Catone,  sive  de 
liberis  educandis,  ita  scribit :  'Ut 
qui  contra  celeriter  erant  nali,  fere 
Numerios  pra?noniinabat:    qnod  qui 


Delpk.  et  Var.  €las. 


Pomp.  Fest, 


498 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


centos  ab  Etruscis  interfectos  superfiiit,  inductus  '^  magni- 
tudine  divitiarura  uxorem  duxit  Otacilii  Malevantani,  ut 
tum  dicebantur,^  filiam  ea  condicione,  ut  qui  primus  na- 
tus  esset,  praenomine  avi  materni  Numerius  appellaretur. 

Numerius  praenomen  est  tractum  ab  avo.  [Paul. 

Numero  dicebant  pro  nimium. 

Numere  et  mimero  p  dicitur.    Sed  numere  siint  videtur  [Fest. 


4  Vet.  cod.  inductis,- 
nionet  Dac.  dicebalur. 


-5  Ed.  Scal.  Makventaiii,     Pic  dicebantur  legendum 


NOTiE 


cito  factnnira  quid  ostenderevolebat, 
dicebat  numero  id  fore,  quod  etiam 
in  partu  precabantur  Numeriae, 
quam  Deam  solent  indigetare  etiam 
Pontifices.'  Haec  mendose  Nonius, 
sed  nos  emendate,  ut  opinamur,  con- 
scripsinuis.  Ant.  Aug. 

V  Nuinero']  Multa  bic  obscura,  et 
raendosa  in  verbis  Festi.  Vidend. 
Nonius  de  varia  signif.  sermonum. 
Idem. 

Numero']  Varro  Cato  de  liberis 
educandis  :  '  nt  qui  contra  celeriter 
erant  nati,  fere  Numerios  pra;nonii- 
nabant :  quodqui  cito  facturum  quid 
se  ostenderc  volebat,  dicebat  nuniero 
id  fore :  quod  etiam  in  partu  preca- 
bantur  Numeriae,  quam  Deam  solent 
indigetare  etiani  Pontifires."  Neiei 
Carmen  et  reliqua  ita  legendum, 
Nunquam  numero  matri  faciemus  volup. 
Id  est,  nunquam  nimium  faciemus. 
Apud  Nzevium :  Neminetn  vidi,  qui 
numero  sciret,  quod  scito  est  opus. 
id  est,  nimium  sciret,  Et  tamen 
hic  versus  attribniturTurpilio  :  pau- 
lo  levius  imniutatus  apud  Nonium. 
Turpilius  Denietrio  :  Nunquam  qttcn- 
quam  numero  vidi  facere,  quod  facto 
est  opus.  Porro  totus  locus  ita  sup- 
plendus :  Numere  sunt  videtur  esse 
alienum  Numerofuerunt :  sitse  co  ordine 
usurparunt  veteres,  consuetudine  lo- 
qttendi  quadam  ejusmodi:    sice  ob  mo- 


rem  alium,  quemadmodutn  videtur  usus 
Pompeius  Sexttis,  extrema  syllaba  vo- 
cativi  casus,  eadem  correpta,  in  e,  tem- 
poris  prasenlis.  Numero  aniiquos  ni- 
miuin  tlix-isse  apparet.  Sinnius  Capito 
esse  nimium.  Vos  estis  minimce,  nisi 
numero  perhiterint,  nisi  cito,  nisi  ni- 
miutn.  Si  isso  qui  excam,  numero  estis 
mortui,  hoc  exemplo,  ut  pingeretis  .... 
id  est,  cito  mortui  estis.  Hjcc  Feslus. 
In  quibus  notandum  Nttmere  per  e, 
praesenti  tempore  usurpari  solitum  : 
numero  pcr  o,  praeterito  :  sic  '  die- 
quarte'  in  futuro  ct  pra^senti,  '  die- 
quarto'  in  pneterito  usurpabant :  sic 
•  prsefiscino,' '  praefiscine,'  et  similia. 
In  secundo  e.xemplo  dictum  isso,  pro 
ivero :  ut  'jusso'  pro  'jussero;' 
'  capso,'  '  cepero.'  Sed  melius  lege- 
tur,  istoqui  exeam.  Istoqui,  ut  alioqui: 
et  verum  est.  Jos.  Scttl. 

Numere]  Vide  Gell.  lib.  x.  cap.  2-1. 
Ista,  Esse  enim  ita  locutttm  nintium 
vos  estis,  ^c.  sine  dubio  corrup- 
la  sunt.  Forte  :  Esse  enim  ita  lo- 
culum  Ennium :  vos  eslis,  Sfc.  Nam 
quoquo  modo  illud  nimium  in  poeta: 
nonien  convertendum.  Ista,  si  isso 
qui  exeam,  ifc.  legebat  Scaliger,  si  is- 
toqui  exeam.  Isloqui,  ut  alioqui.  Sed 
sic  etiam  ea  non  niilii  niinus  sus- 
pecta  siint.  Nam  quae  sequuntur 
Plauti  sunt  e  Poenulo  v.  4.  '  o  .ApoIIo, 
o    Zeuxis  pictor,  Cnr  numero   estis 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.   XII.  499 

esse  prasentis  temporis,  et  prorsus  alienum  nuraero  (aerunt, 
qnod  de  prceterito  usnrpatur,  sive  eo  ordiae  usurparunt 
atitiqui  quadam  cows^/etudine  loquendi,  qua  sohbant  pro- 
ferre  verba  ejusmodi  ;  sive  certajine  extremarum  vocaVmm, 
quemadmodum  Tidetur  in  suis  scriptis  usus  Porapeius 
Sextus,  apud  quem  reperitur  extrem?i  syllaba  Nocditivi 
casusproducta,  et  ejusdem  casus  eadem  correpta,  terminata- 
qne  in  e  temporis  prassentis.  Nnmero  autem  dixisse  anti- 
quos  niraium  quod  signijicare,  ait  Sinnius  Capito  :  esse 

enim  ita  locutum.  

um  vos  estis  minime. 

iSHsi  numexo  perbiterint,  nisi  cito 

id  est  nimium  si  isso,  qui  exeam,  nu- 
mero  estis  mortui,  hoc  exemplo,  ut  pingeretis,  id  esr, 
cur  cito  mortui  estis  ?  Item  in  Nelei :  Nunquam  nuraero 
matri  faciemus  volui.  Idem*^  est,  Nunquara  niraium  fa- 
ciemus.  Apud  Nasvium :  Neminem  vidi,  qui  rramero  sci- 
ret,  quique  scit,  id  est,  opus,  id  est,  niraium  sciret.  An 
panurgus  Antonius  haec  ait  numero  ninuura  cito  ?  ce]e- 
riter  niraiura :  ut  Plautus  in  Casina  :  '^  Ere  rai :  quid  vis 
mea  ancilla?  niraium  saspius  numero  dicis  niraium  cito. 
Attius  in  CEnomao :  Ego  ut  essem  adfinis  tibi,  non  ut  te 
cxtinguerem,  Tuam  peti  gnatam,  numero  te  expurgat 
tiraor.  Afranius  in  Suspecta :  Per  falsura,  et  abs  te 
creditura  nuraero  nimis.  Celeriter.  Caecilius  in  /Ethri- 
one  r"^  Ei  perii :   quid  ita?  nuraero  venit,  fucc  doraum. 


0  Vir  doct.  in  marg.  ed.  Scal.  conj.  id  est.   Vide  Notas. 

NOT^ 

niortui,  hoc  exemplo  nt  pingeretis.'  cilio  ei  pro  hei.    Postrema  verba  At- 

In  impressis,  Hinc   exemplum  ut  pin-  tii  in  OZnomao  apud  Nonium  legun- 

geretis.  Qna;rendum  igitur  quo  modo  tur.      Lege,    tuam  pelii  gnatam,  ifc. 

'il\a  si  istoqui  exeam  sint  couvertenda.  Idem. 

I^<i<:'  ■■  Cacilius  in  JEthrione']  j^thrionem 

1  Plautus  in  Casina']  Locus  est  act.  Caecilii  laudat  etiam  infra  in  voce 
III.  sc.  5.  '  Ere  mi :  quid  vis,  mea  an-  '  sentinat.'  Sed  in  voce  '  ora,'  yEs- 
cilla?  Nimium  saevis.  Numero  di-  chrionem.  Eadein  tamen  videtur  fa- 
cis.'    Ere  pro  here.   Sic  infra  ex  Cae-  bnla,  quare  nbique  vel  JEschrione  \q» 


600  SEXTI    POMPEII    FESTI 

AfianiuR  in  Simulante  :  Ei  7  misera  nuraero,  ac  nequic- 

quam  egi  gratias. 
Numidas'  dicimus,  quos  Graeci  Nomadas;  sive    [Paul. 

qiiod  id  genus  hominum  pecoribus  negotiatur  ;  sive  quod 

herbis  ut  pecora  aluntur. 
Numida.H  dicimus,  quos  Graci  NofLxlas,  sive  quod  id  [Fest. 

genus  hominum  pecoribus  negoliatur,  sive  quod  herbis  ut 

pecora  aluntur. 
Nummus  *  ex  Graeco  nomismate  nascitur.  [Paul. 

Numrai  a  Graeco  numismate  eaistimantur  dici,  et    [Fest. 

tantundem  apud  eos,  et  apud  illos  valere,  quia  pleraque  no- 

mina  a  Gracis  accepimus,  quorum  hoc  proprium  est. 
Nuncupata  pecunia  "  est,  ut  ait  Cincius  in  libro   secundo 

de  officio  jurisconsulti,  nomina  certa  nominibus  propriis 

pronunciata.  cum  nexum  faciet,  mancipiumque  uti 

LINGUA    NUNCUPASSIT,     ITA     UTI     NOMINARIT,     LOCU- 

TisvE  ERIT,  ita  jus   esto.^     Vota  nuncupata '^  dicun- 


7  Vet.  cod.  e  pro  ei.    Vide  infra.— 8  Ed.  Scal.  nuncuimssct,  ita  jus  csto;  ita 
uti  mminarit,  locutusre  erit,  ita  jus  esto. 


NOTyE 

gendnm,  vel  JEthrUme :  \\X  est  etiam  Sneton.  qiii  a  Nnma  nwnmos  scribit 

apud  Noninm.     Veiha  Afranii  sic  le-  appcllaii.  Idem. 

genda,  Enim  sera  numcro   ac  nequic-  "  Nuncu\)ata  pecunia']  Palam  nomi- 

quam  cgi  gratias.     l\\  veibis  Caecilii  nata.     Ista,  cum  nexum  fuciet  e  dno- 

fuce  \i\ofuge.  Ideni.  decim  tab.  id  est,  cum    |)alerfamilias 

«  Numidas]  Potins  qiiia  sappe  loca  per  aes  et  librani   familiam    vendet, 

alia   atque   alia  petentes  permutant  &c.     Vide   '  nexum.'     Qna'  sequnn- 

pabulnni,   qtiod   Gr*cis    vonn.    unde^  tur  ita  uti  nominarit  verba  snnt  Festi 

Nomades,  Sall.  Jugurtb.  Idem.  illa  uti  lingua  nu}icupassit  interpretan- 

'  Nummus]  Pura  puta  Gra;corum  tis.  Idem. 
vox  est.     Illain  Romani  a  Doriensi-  ^*   Vota  nuneupata]  Noniinata,  pro- 

bns  Siciliae  et  magnas  Graciae  incolis  missa.     Nuncupandi    autem    verbum 

accepere.     Varr.  lib.  v.  '  In  argento  in  votis  solenne  cst,  ut  in   deditionis 

inimmi.     Id   a  Siculis.'     Ipicbarmus  devotionibus  et  aliis  id  genus,  qnai 

poiita  Siculiis  apnd  Poiliicem  lib.  ix.  certaformnla  etconceplis  verbispub- 

'AW' ufxus  KaKal  KolTTioi&pveSiivfyfi^roffi  lice  privatimque  peragtmtur.     Lege 

Se  Moi  Kal  uovfi/xovs,  *  Sed  tanien  pul-  in  fine  ex  vett.  libb.   Quod    etiam  in 

cr»  et  pingiies  agnap  :  invenient  au-  lotis    nuncupandis    esse    convenientius. 


tem  Mibi  et   nnninios.'     A  i^Sijlos  igi-      Idem. 
tur,  v6m<Tp.a,  vovjxixos,    Quare  inepte 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    XII.  501 

tur,  quae  Consules,  Praetores,  cum  in  provinciam  pro- 
ficiscuntur,  faciunt;  ea  in  tabulas  praesentibus  mnltis  re- 
feruntur.  At  Santra  libro  secundo  de  verborum  antiqui- 
tate  satis  multis  nuncupata  conligit  non  derecto  nominata 
significare,  sed  promissa,  et  quasi  testificata,  circun- 
scripta,  receptaque  etiam  9  in  votis  nuncupandis  esse 
convenientius. 

Nundinalem  ^  cocum  Flmtus  dixit  in  kuliilaria,  Cocus  7iun~ 
dinalis  ille  est,  in  nonum  diem  ^°  solet  ire  codum,  Cocum 
qui  novendialis  alias  appellatur,  manifesto  s/gnificat  qnem 
dixit  nundinalem,  qiiod  in  nonum  diem  coqueret. 

Nundinas  ^"  feriarum  diem  esse  voluerunt  antiqui,  ut  rustici 
convenirent  mercandi  vendendique  causa,  euraque  ne- 
fastum,  ne  si  liceret  cum  populo  agi,  interpellarentur 
nundinatores. 

Nundinas  feriarum  diem  csse  voluerunt  antiqui:  [Paul. 
quo  mercandi  gratia  urbem  rustici  convenirent. 

Nuncius  *  et  res  ipsa,  et  persona  dicitur. 

Nuncius  ^  et  persona  dicitur ;  et  res  ipsa.     In  persona  [Fest. 


9  Aiii  legunt  quod  etiam 10  Ed.  Scal.  '  Cociis  /iMndinale   est   in  novum 

diem. ' 

NOTyE 

y  Nmdinalem]  Plaut.  in  Auliil.  '  Co-  gulje  genium  escas  parare.    Male  qui 

fjuns   ille   nundinalis   est,   in  nonum  aliter,  Dac. 

diem  Soletire  coctum.'  Ant.Au^.  ^  Nundinas]  Lego,   Nundinas  feria- 

Nundinalem]     Nundinalem    coquum  tum  diem.     A   nono  die  dictas,  quia 

Plautus  dixit,    pro   novendiali.  '  Co-  nono  quoque  die  fiebant,  ut  cuni  rus- 

quos   ille    nundinalis  est,   in  nonuni  tici  octo  diebus  in  agris  oppre  faci- 

diemSolet  ire  coctum  :'  novendialem  endo  versati  essent,  nono  die  inter- 

mauifesto  significat,  quia  in   nonuni  niisso  rure  ad  mercalum  et  leges  ac- 

diem  coqueret.     Fuit  cum  pntarem  cipieniias  Roniam  venirent ;   et  inde 

nundinalem    coquum    dictum    Plauto,  translata  vox  ad    celebres  mercato- 

quod   tantuni    Nundinis    conducere-  rum  conventus  imninnes  liberosque, 

tur.    Tamen  nielior  Festi  sententia.  quos  vulgo  vocanius /oires.  Idem. 

Jos.  Scal.  a     Nuncius]    Syracusana    vox    est 

Nundinalem    cocum]    Locus   Plauti  quam  a  i/eos  Siculi  declinarunt:  vios,' 

est  Aulular.  ii.  4.     Cocum  autem  in-  vovyKios-   itaque  scribi  nialiui  per  c. 

telligit   bustuarii  ordinis,  qni  magis  Ideui. 

nosset  coquere  ccenam  feralem,  quje  ^  Nuncius]  Non   satis  video  quain 

nono  die  fiebat,  quam  ad  ingeuiosae  diflferentiam  fecisse  dicatur  Caesar  si 


502  SEXTI    POMPEII    FESTI 

dicitur,  ut  Nuncius  advenit :  in  re,  ut,  Est  nuncius  allatus  ; 

qu«m  differentiam  C.  CcEsar  in  commentariis  iecisse  videtur. 
Nuper,  quasi  noviter,"  tanquam  dicamus  novis-    [Paul. 

sime. 
Nuper'^  quasi  noviper  tanquam  ^icamus  novissime,  [Fest. 

estque  prateriti  temporis  id  autem  :  si.       . 

sa  erant,  qui  ni.'^ 

Nupta  verba*^  dicebantur  ab  antiquis,  quae  virginem  dicere 

non  licebat,  ut  Plautus  in  Dyscolo  : ''  Virgo  sum,  non- 

dum  didici  nupta  verba  dicere. 
Nuptam''  a  Grajco  dictum,  illi  enim  nuptam  ap-     [Paul. 

pellant  vJjx^pi^v. 
Nuplam,  novam  '  sponsam,  nt  etiam  muMexes  qnibus    [Fest. 

in  nuptiis  utuntur,  pro7iubce,^*  ah  eadem  causa,  hoc  est,  a 

nuheudo  dicuntur,  a//qui  appellatam  esse  volunt :  nec  defu- 

erunt  tamen  qui  dicere»^  sic  appellatam^^  ab  eo  quod  veav 

vu/xiprjv  GrcEci  novam  nuptam  vocant :  alii,  quod  appellat  uxo- 

rem  vvlv  Homerus  loquendi  quadam  consuetudi«e,  qua;  est 


11  Vet.  Wh,  noviper.—  \2  Ed.  Scal.  nu.— 13  Ead.ed.  Discoh.—  \A  Ead.  ed. 
fvo  nube:  ab — 15  Ead.  ed.  appellatam  esse. 

NOTyE 

nuncius  dixerit  e'c  de  re  et  de  persona.  appellatam  ab  eo,  qnod  vin<p-r\v  Graeci 

Idem.  vocant:  alii,  qnod   appellat  uxorem 

<:  A'«/)er]  Qiiae  desunt,  plane  depo-  vvhv  Honierus  consnetudine  Graeoo- 

sita.     Nuper  autem   est  novo  opere,  rum  anliqua,  cum  ait, 'E|  airiris  yalris 

nt  toper  toto   opere.     Vide  '  toper.'  vvhv  avSpiiv  alxtJ-V^a^"".    Deerat  prinia 

Idem.  linea,  ut  apparet,  in  reliquiis  Festi  : 

••    Nupta  verba]  Td   est,   obscoena.  versus,  quem  in  testinionium  produ- 

Nubere  enim  de  ninliere  dicitur,  quae  cit,  est  'lAti^os  r.  .los.  Scal. 

cum  viris  solet.     Plaut.  Cistel.   i.  1.  ^  jVaptam,  woium]  Non  dubiumqnin 

'  Hffic  quidem  ecastor  quotidie  viro  7iupta  sit  a  nubo,  velo,  quod  sponsa, 

niibit,  nupsitquc  Iiodie.'    Nnptias  fa-  cum   ad  maritum  dncerctnr,  flameo 

ceie   dixit    Petron.     Plaiilns    etiam  faciem  nnberet.     A  nubo,  mipla,  et  a 

Casina  ii.   8.    '  Tantisper   dum  ego  nupta,  nuptia.     Id  iufia  probant  JE- 

cum  Casina  faciam  nnptias.'  Idem.  lins  et  Cincius.     Probavit  ct  Varro 

*=  Nuptam']  Infin  :    Nuptam,  novam  lib.  iv.     Vide  'obnubit.'    Locns  Ho- 

sponsam,  item  uti   pronubas   mulieres,  nieri  est  ex  Iliad.  r.  'Exlonginqna 

i]uibusi)inuptiis  vtuntur.ab  eademcau-  terra    nnptam    virorum   bellatorum.' 

sa,hoc  est,  anubendo,  nliqui  appcllatam  Dac. 
cssc  volunt,  Sunt  tanieu,  qui  dicereut 


DE   VERBORUM   S1GNIF1CA.TI0NE    LIB.   XII.  503 

aiitiqua  Gmcorum,  cum  ait,  'E^  anlrig  yaiYjs  voov  av^pwv  alx' 
uriTa.cov. 

Nuptias  s  dictas  esse  ait  Santra  ab  eo,  quod  nymphea  dix- 
erunt  Greeci  antiqui  yajj^ov.  inde  novam  nuptam  vsav  vu/a- 
<p^v.  Corniticius,  quod  nova  petantur  conjugia.  Curia- 
tius,  quod  nova  pacio  '^  tiat.  tEHus,  et  Cincius,  quia 
flameo  caput  nubentis  obvolvatur,  quod  antiqui  obnu- 
bere  vocarunt  '^  ob  quam  causam  legem  quoque  paren- 
stam  '^  jubere  caput  ejus  obnubere,  qui  parentem  neca- 
visset,  quod  est  obvolvere. 

Nusciciosum ''  Ateius  Philologus  ait  appellari  solitum,  qui 
propter  oculorum  vitium  parum  videret :  at  P.  Opilius 
Aurelius,'9  nusciciones  esse  caecitudines  nocturnas.  M- 
lius  Stilo,  qui  plus  videret  vesperi,  quam  meridie,  nec 
cognosceret,  nisi  quod  usque  ad  oculos  admovisset. 


16  Ead,  ed.  ratio.—\7  Vet.  cod.  vocarint.—lS  Scal.  legendnm  putat 
legem,quoque  Parens  ta.  III.  Vir  doct.  in  niarg.  conj.  Paricam.  Fulv.  Ur- 
sin.  legit /«nesfam.— 19  Ed.  Scal.  ac  Popilius  Aurelius. 

NOTiE 

5  Nuptias]   Quod   Greeci  dixernnt  sent  aut  verberassent,  Romulum,  Ta- 

vymphea:   inteWige  vvij.(pe7a.      Et  ta-  tium,  Servium,  Reges  legibus  capita- 

men  vv/xcpri  non  iTttpa  rh  vviJL<piiov,  sed  leni  poenani  sanxisse,  constat  vel  ex 

contra.    Obscuruui  vero,  quid  sit  lex  eo,   quod  extat  in    voce  '  Plorare,' 

Parensta.     Puto    legendum,    legem,  legis  regize  fragmento.   Nam  necesse 

qiwque  Parens  ta.  iii.  boc  est,  legeni,  est  eam  regiam  legem  fuisse,  cum  So- 

cujus  priucipium  Parens,  in  Tabula  lon  nibil  de  ea  re  statuisset.     Sed  ro- 

tertia:  sic  in   voce  'Reus:'  '  Numa  gatus,  quare  praterniisisset,  '  Quia,' 

in    secuuda   Tabula,    secunda  lege.'  inquit,    '  nunquam  putavi   fore,  qui 

Non  soluin  tabula  citatur,  sed  et  lex.  tantum  nefas   auderet.'      Nescio  an 

Novum  vero  non  est,  edicta,  et  actio-  veram  lectionem  assecutus  sim.    Sal- 

nes   legitimas,   et  capita  legum,  iis  tem  spero  me  propius  a  vero  abesse, 

verbis  nominare,  a  quibus  incipiunt:  quam   qui   Paricam    legunt,   decepti 

cum  talia  passim  apud  Veteres  occur-  corrupto  loco  Fesli  ex  sequenti  libro, 

rant,  prassertim  apud  Ciceronem.  Ex  ut  suo  loco  dicemus  ;  sed  et  melio- 

his  non  dubium  est,  leges  regias    in  rem  lectionem  nostram,  quam  Tur- 

duodecim  tabulas  a  Decemviris   con-  nebi,  qni  inusitate  ponit  legi  parens. 

jectas  fuisse  :  et  prima,  secunda,  ter-  Jos.  Scal. 

tiaTabulalegesRegiascontineri:qnin  '■  Nusciciosum]    Vide     '   Luscitio.' 

leges  Regias  de  patria  potestate  in4.  Varro  et  Nonins  Opiliuni  secuti  sunt. 

Tabulam   relatas    auctor  Dionysius.  Festus  jElium  Stilonem.  Dac. 
De  iis  autem,  qui  parentes  interfecis- 


504 


FESTI    DE    VERB.    SIGNIF.    LIB.    XII, 


Nusciciosus,'  qiii  parum  videt  propter  vitium  ocu-  [Paul. 
lorum,  quique  plus  videt  vesperi,  quam  meridie. 

JSlumida  Jicuntur  Nomades,  qiii  dintius  vivere  dicun-    [Fest. 

tur  :  unde  Cato  in. 

Numida:  vivaces  gnod  multam  vivunt  atatem  dixit. 

Nuces  mitti  cerialibus  Capito  '&\unius  solitum  esse  dici  3.\t: 
cum  velimus  signijicare  missilia  Cer/alibus  in  Circo  mitti, 
quod  cum  mitti  nnces  mos  esset,  plane  voluraus  a  parte  to- 
tum  designore,  quia  adeo  diligantur  supra  omnia  alia  mis- 
silia,  pras  fiamma  cum  sunt  \ist(B  qucR  sparguntur  nuces. 


NOT/E 


'  Post  Nusciciosxis]  Nnmid»  dicnn- 
tiir  Nomades,  qui  diiitiiis  viveie  di- 
cnntur.  Unde  Cato  vivaces  esse  Nu- 
niidas,  quod  actatem  niultam  vivunt, 
dixit.  Qu<e  sequuntvir  alio  pertinere 
scio,  et  ni  falior,  ita  concii)ienda 
sunt:  Nuces  mitli  Cerialibus  Capito 
Sinnius  sulere  dici  ait,  cum  velimus  signi- 
jicare  missilia  Cerialibus  in  Circo  mitti: 
reliqua  non  tam  verbis  reddere  pos- 
siim,  quam  sententiam  aperiie :  eas 
nnces  flamma  nstas,  aut  tostas  fuisse ; 
eoque  nomine  a  populo  diligi.  Nam 
certnm  est  inter  missilia,  et  nuces, 
1 1  cicer  sparsiim  fuisse  :  ut  in  Satira  : 
'  cicer  iiigere  late  Rixanti  popiilo.' 
Ubi  Cicer  pro  omni  missili  accipien- 
diim,  ut  liic  iiuceni :  et  torreri  solere 
Piinius,  et  frigi  Plantus,  aiunt :  unde 
inter  delicata  edulia  '  frictas  nuces' 
ponit.  Non  solum  antem  in  Circensi- 
bus  '  frictiim  cicer '  ciim  niicibus  spar- 
gebatur:  sed  et  per  spectacnlacircum- 
ferebatiir,  et  vendei)atiir.  Horatius : 
'  Nec  si  quid  fricti  cireris  probat  aut 
niicis  emtor.'  Et :  '  In  cicere  atque 
fal)a  bona  tii.perdasve  Itipinis  Latns  nt 


in  Circo  spatiere,  aut  aeneus  ut  stes.' 
Acro : '  Antiquis  temporibns,  ubi  pau- 
periores  erant  Romani,  hzec  dabantur, 
et  spargebantur  in  vulgns  ab  liis,  qni 
liidos  Florales  exhibebant,  ad  plan- 
sum,  et  popnli  favorein  captandiim.' 
Hoc  vnlt  igilur  SinniusCapito,nuces 
pro  omnibus  missilibns  dici,  qnia  in- 
ter  oinnia  niissilia  haj  a  popiilo  dili- 
gantur,  praesertiin  flamma  cum  snnt 
nstee.  Harc  omnino  est  sententia. 
Videamns  num  ita  verba  expleri  pos- 
sint :  Nuces  rnitti  Cerinlibus  Capito 
Siunius  solere  dici  uil,cum  relitnus  sig- 
nijicare  ynissUia  Cerinlibus  in  Circo  mit- 
fi:  quod,  cum  milti  Jiuces  nios  esset, 
plane  voluvius  a  parte  tolum  designare  ; 
quia  adeo  diligantur  supra  alia  missilia, 
prasertim  fiamma  cum  sunt  ustce.  Vel 
pr<r  flamma,  hoc  est,  prae  tostnr»,  aut 
fricinra:  qnod  valde  placet.  Fuit, 
ciim  piitavi  iiaec  pertinere  ad  literam 
V,  et  de  vulpibus  agi,  qnae  stipulis 
involnta?  snbjecto  igne  ardenles  Cir- 
censi  ludicro  Cerealibns  mittebantur. 
Ovid.  lib.  IV.  Fast.  Jos.  Scal. 


SEX.  POMPEII  FESTI 

DE 

VERBORUxM  SIGNIFICATIONE 
LIBER    XIII. 


Ob^  praepositio  alias  ponitur  pro  circura,  ut  cum  [Paul. 
diciraus  urbem  obsideri,  obsignari,  obvallari:  alias  poni- 
tur  in  vicem  praepositionis,  quaj  est  propter,  ut  Ob  me- 
rita,  ob  superatos  hostes  :  unde  obsides,  pro  obfides,  qui 
ob  fidem  patriae  praistandam  dantur :  alias  pro  ad  po- 
nitur,  ut  Ennius  :  Ob  Roraam  noctu  legiones  ducere  coe- 
pit:  et  alibi'  ob  Trojam  duxit  exercitum. 

Ob  pra^positio  alias  ponitur  pro  circum,  ut  cum  [Fest. 
dicimus  urbem  obsideri,  obsignari,  obvallari.  Alias  po- 
nitur  in  vicem  preepositionis  qucc  est  propter,  ut  ob  me- 


1  In  eH.  Scal.  seqiientia  ita  habentnr 
'  et  alibi 
ob  Trojani  dnxit  .  .  -  -  ^_ 

.       obsidenob  ....  [Festus. 

in  vicem  praepo     . 
.«uperatos 
riae  praestandatn 
ob  iioniatii  noc 
ob  Trojani  duxit 

NOT^ 

a  Ob']  A  GrjECO  iir\,  ciijus  ea  vis  quia  obsidionis  solvendae  gratia  dati 
est,  circnm,  propter,  ad,  &c.  Obsides  sunt.  Versns  Ennii  est  ex  viii.  An- 
autemnonqiiasio/)^(/es:  sed  quia  ip-  nal.  de  Annibale,  qni  a  Tarentino 
si  obsidentur  et    custodiuntur,    vel      agro  noctu  urbem  petiit.  Dac. 


506  SEXTI    POMPEII    FESTI 

rita,  ob  superatos  hostes  :  unde  obsides  obfides  qui  ob 
fidem  patriae  praestandam  dantur :  alias  pro  ad  ponitur, 
ut  Ennius  :  Ob  Romam  noctu  legiones  duccre  coepit.  et 
alibi        .         .        ob  Trojam  ducit  exercitum. 

Ob  prajpositione  antiquos  usos  esse  pro  ad,  testis  est  En- 
nius,  cum  ait  libro  quarto  decimo :  Omnes  occisi,"  ob- 
censique  in  nocte  serena,  id  est,  accensi :  ^  et  in  Iphige- 
nia :  Acheruntem  obibo,  ubi  mortis  thesauri "  objacent : 
ejusdem  autem  generisesse  aiV^  obferre,  obtulit,*  obcur- 
rit,  oblatus,  objectus  ;  mihi  non  satis  persuadet.'^ 

Ob  os  significat  ad  os.  [Paul. 

Ob  os*^  ad  os  significat [Fest. 

item  ut  superioribus  quoque  exemplis  testatus  est.^ 

Obacerare,'^''  obloqui,  atque  alterius  sermouem  mo-  [Paul. 
leste  impedire,  quod  sumptura  videtur  a  paleis,  quas 
Graeci  «xyga  vocant.  Itaque  et  frumentum,  et  panis  noix 
sine  paleis,  acerosus  dicitur :  item  lutum  aceratum  paleis 
mixtum. 

Obacerbat,  exacerbat. 

Obambulare,  adversum  alios  ambulare,  et  quasi  ambulanti 
sese  opponere. 


2  Vet.  lib.  Zucen/t.— 3  Qiiidam  lib.  lult.—l  Ed.  Sca\.  obculit.—5  Vir  doct. 
in  marg.  ejnsdem  ed.  conjicit  testatum  est — 6  Vett.  libb.  obacorare.  Vide 
Notas. 

NOTiE 

^  Omnes  occisi]  De  militibiis  et  prae-  riam  alicui.'  Terent.  Idem. 

fectis  regis  Antiochi  loquiturEnnins,  ^  Ob  osl  Supple  :   Ob  os  od  os  signi- 

qui  a  L.  yEniilio  Kegillo  pra-tore  in-  ficare  ait  Verrius,  item  ut.ifc.  Idem. 

ter  Ephesuni,  Sanium  et  Chium  su-  b  Obaccrare'}  Vide  '  Acus  '  et' Ace- 

perati  fuere.  IJem.  ratum.'  Ant.  Aug. 

<=  t^^ti  wjor<is  </j£sauri]  Vide  in  voce  Obacerare]  Mira  vocis  hujus  signi- 

'  favissae.'  Mw.  ficatio.     Vide 'aceratum'  et  *  acus.' 

**  Ait]    Nempe    Verrins.     Et    sic  Mirum  tamen  nisi  hic  pro  obacerare, 

sa^pe.  Idem.  obacerbare  scriptum  fnerit,  quod  post- 

'^  Milii  7ion  satis  persuadet]  iiAm  re-  ea  Paulus  in  obacerare  commutavit, 

vera  obferre  potius  autefcrre,  obcurrit,  et  super  eo  inepte  ariolatus  est.  Vett. 

ante,  vel  advorsum  cnrrit :  Objectus,  libb.  habcnt  vbacorare,  recte  forsan, 

antejactus.     Tanien  obferre  pro  ad-  ab  acore  scilicet  factum  obacorare,  ut 

ferre  a  V^eteribus  nsnrpatum,  ut  '  ob-  nos  vnigo  A\c\m\\i  aigrir,f&cher.  Erit 

ferre  vitium  virgini:'  '  obfcrre  iiiju-  igitnr  ofracorajc,  quod  similiter  Graeci 


DE   VERBORUM    SIGNIFIC ATIONE    LIB.   XIII.  507 

Obdcre,''  opponere  vcl  opperireJ 

Obedire,'  obaudire. 

Obescet,'^  oberit,  vel  aderit.^ 

Obesus,'  pinguis :  quasi  ob  edendum  factus. 

Obberbescere,9 ""  herbam  increscerc.'° 

Objacuisse,  antea  jacuisse." 

Obices,"  pessuli,  serae. 

Obigitat,  anteagitat,  ut  obambulat.  [Fest. 

Obigitat"  antiqui  dicebant,  pro  ante  agitat,  ut  ob-    [Paul. 

ambulare. 
Obinunt,»"  obeunt. 
Obitu  '^  dicebant  pro  aditu. 
Objurare,^' jurejurando  obstringere:'^  ut  et  in  Pentesilea: 

formidabant  objurare. 


7  Ed.  Scal.  opponere,  vel  operire.—S  Vet.  lib.  aberit — 9  Vet.  lib.  Obhebes- 
cere  vel  Obescere.—lO  Legit  Dac.  in  herbam  vel  ad  herbam  increscere.-- 
11  Idem  legit  ante  jacuisse — t  Scal.  in  niarg.  notavit  liaec  verba  esse  Festi, 
sed  non  ex  vet.  lib.— 12  Vet.  lib.  astringere. 

NOTiE 

diciint   o^vvfiv,   incitare,    acuere    et  irriimpit.'  Jos.  Scal. 

in  acrirr.oniam  sive  acorem  vertere.  Obherbescere]  Lego  in  herbam,  vel 

j),ic.  ad  herbam  increscere.     Sic  in  Glossis 

h  Obdere]  Leg.    Opponere,  vel  ope-  Isidori :  '  Ingraniinat  ager,in  gramen 

rire.     Terent.    '  Anus   obdit  foribns  irrumpit.'  Dac. 

pessulum.'     Horat.  'malo   latus   ob-  "  Obices]'Avrr]pi5fs,  avTieecreis.   Jos. 

dit  apertnm.'     Glossze  :  '  Obde, /3u-  Scal. 

ffov.'    Aliae  Gloss.  '  Obdo,  iiriTieriiJn.'  Obices]  Nam  serae  snnt  ixox\o\,  vec- 

Idem.  tes  quibus  in  transversum   obductis 

*    Obedire']    Ut    Greecis    iiraKoidv.  fores    claudebantur   et   firmabantur. 

GIoss.  <  i-iraKovu,   obaudio,  exaudio.'  Dac. 

j^g^^  °  Obigitat]  Ut  'subigitat.'    Gloss. 

k  Obescet]  Escit,  erit :  quod  et  esit,  '  Adegitat,  ffwiyei,  ffvveXaivei.'    Leg. 

dicebant.  Jos.  Scal.  adigitat.  Idem. 

Obescet]  Escet  pro  escit,  id  est,  erit.  p  Obinunt]  Ut  nequinunt,  nequeunt. 

Quod  etiam  esit  dicebant.    Vide  '  es-  Idem. 

cit'  et  '  superescit.'  Dac.  i  Obitu]\ide  '  abiisse.'  Idem. 

1  Obesus}  Quasi  ob  esum  factus.  Ni-  >•    Objurare]    In    Pentesilea.    Jos. 

si  nialis  cum  Guicharto  esse  ab  He-  Scal. 

brajo    ubtts,     saginare,    pinguescere.  Objurare]  Hajc   sunt  Pauli.   Festi 

Unde  obesare,  Columel.  1.  viii.  c.  7.  vero  sclied.  Objurare  antiqui  pro  adi- 

l^gfn.  tu... .  ponebant  ut  est  in  ....  Pentesi- 

>»  Ohherbescere]   Simile  in  Glossis  lea.   Formidabant  objurare.    Lege,  Ob- 

Isidori :  '  Ingraminat  ager,  in  gramen  jurarc antiqui  pro  adjurare,  ^c.     Deest 


508  SEXTI    POMPEIl    FESTl 

Objurgatio,  post  turpe  factura  castigatio.    Monitio  vero  est 

ante  commissum. 
Obliteratum/5'  alii  ab  oblivione,  alii  a  littore,  quod  [Fkst. 

ibi  uotata  fluctibus  sequari,  et  tolli  solent. 
Oblucinasse ''^ '  dicebant  antiqui  mente   errasse,     [Fest. 

quasi  in  luco  Deorum  alicui  occurrisse. 
Obmanenst"  pro  diu  manens,  ut  permanens. 
Obmoveto  pro  admoveto  dicebalur  apud  antiquos,  [Paul. 

ut  alia  quae  supra  relata  sunt. 
Obnectere,+  obligare,  maxime  in  nuptiis  frequens    [Fest. 

est.'^ 
Obnectere,  obligare.  [Paul. 

Obnoxius,"  poenae  obligatus  ob  delictum. 
Obnubit,^  caput  operit :  unde  et  nuptias  dictse  a  capitis 

operitione.'^ 
Oboritur,  adnascitur. 
Oboritur,^  adnascitur:  nam  praepositionem  ob,  pro  [Fest. 


13  Vet.  lib.  ObUternlur.—\4  Vet.  lib.  Obluciiviasse.—  i  Scal.  in  marg.  nota- 
vit  lieec  veiba,  iit  ex  niox  Obnectere,  Sfc.  esse  Festi,  seil  non  ex  vtt.  lib. — 
15  Legendiim  nioiiet  Scal.  Obnectere,  obli^are,  vexis,  nutncHpiis  freqvens  est : 
vel  nexi,  mancupii.  Dac.  existimat,  waaiwic  in  nexis  frcquens  eat  veian»  esse 
lectionem. — 16  Vett.  edii.  opcriione. 

NOTiE 

tantiim  noinen    poetje  ciijus  citatur  vide  *  alncinatio.'     Alii  a  Lttcinis  dic- 

Pentesiiea,  sive  Ennius,  sive  Accius,  tum  volunt,  nain  Lucini  intoreos  nti- 

sive  Pacuvins.  Dac.  merati,(|ui  aliquo  oculornm  vitio  la- 

'    Obliteratutn^    A   supino  oblitutn,  borant.  Plin.  '  Ocella;  et  Liicini  cog- 

qiiod  oblinendo  deletuni  est.     Gloss.  nomen  injiiriac  Iiabuere.'  Dac. 

'  Obliterata,    i^tiXififjiifa,'    *  Deleta.'  "  Obitianens]  Sic  obtineo,<\\H  et  fov- 

A«cins  in  Agamenmonidis:  '  Inimici-  titer  teneo.     Vide  '  ommentans.'  Id. 

tias  Pelopidarum  exiinctas  jam  at-  "  Obiuixitis^  In  jure  proprie  qui  ob 

que   obliteratas    memoria  reuovare.'  noxiam  alicui  subditus  est.     Inde  ad 

liUm.  alia  transfertur,  et  obtvxitis  dicitiir, 

'  Oblucinasse]    Manifesto  ostendit  qui   Obligatus,  siibjectns,  expositns 

et  j4/<«cniasse  composiluin   esse.     Et  est.     Vide  Gell.  lib.  vii.  cap.  17.  /d. 

ita  est.    ISam  Lncini  inter  eos  nume-  J  Ohiubit]  Gloss.  '  Obiiubit,  <nccird- 

rati,  qiii  aliquo  ociiloriim  vitio  labo-  ^ei.'  Liv.  lib.  i.  Id    est :  '  Lictor,  (;ol- 

rant.     Plinius  ;    '  Ocellaj   et   Luciui  liga   manus,  caput  ohnubito,   arbori 

cognomen    injuriae    babuere.'     Fiie-  infelici  suspendito.'  Virg.  xi.  j?i!neid. 

runt   tainen,   qui  cuin  S  scriberent,  *  arsnrasque  comas   obnubil  aniictu.' 

Luscini.  Jos.  Scal.  Ubi  vide  Servium.  Idem. 

Oblucinasse]  A   luce,  non    a  luco :  ^  Oboritur']     Adoritur.    Plaut.    in 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.    XIII.  509 

ad,  solitam  poni,  testis  hic  versus  :   Tantum  gaudium 

oboriri  ex  tumnltu  maximo  ;  et  Ennius  :    Ob  Romam. 

noctu  legiones  ducere  coepit. 
Obprobrare,  probrum  objicere,  [Paul. 

Obpuviat,^  verberat,  a  paviendo,  id  est,  feriendo  :  unde 

pueri,  quod  puniendo  coercentur,  id  est,  plagis ;  unde  et 

pavimenta.'' 
Obrogare "  est  legis  prioris  infirmandae  causa  legem  aliam 

ferre. 
Obrutuit,'7  d  obstupuit,  a  bruto,  quod  antiqui  pro  gravi,  in- 

terdum  pro  stupido  dixerunt.     Afranius  :  Non  possum 

verbum  facere  ;  obrutui. 
Obsalutare,^  salutandi  gratia  offerre.  [Fest. 

Obsalutare,  offerre  salutandi  gratia  dicebant  anti-    [Pau  l. 

qui,  ut  consalutare,  persalutare. 
Obsecrare''  est  opem  a  sacris  petere. 


17  Vet.  lib.  Obbrutuit. 

NOT.E 

Ciircnl. '  Tenebra  oboriuntiir.'  Idem.  ^  Obrogare]    OI)rogatur   legi,  cum 

>  Obpitviat]  Lege,    Obpuvit,  verbe-  ca})Ut  aliquod  piioris  legisirritum  fito 

rat,lfc.    El,  unde  pueri  quod  puviendo  Uipian.  institut.  cap.  1.    '  Lex  obro- 

coercentur.     Puviendo  auteni   passive,  gatur,'  inquit, '  id  est,  niutatur  aliquid 

ut  videndo  apud  Virgil.     Sed  melius  ex  prima  lege.'  Ideni. 

Duza  apud  Lucilium.  qui  emendat,  <»  Obrutuit]   L.  m.  Obbrutui :  et  ita 

unde  pueri  quod  obpuriis  coerceniur,  id  Nonius.  Ful.  Ursin. 

est,plagis.     Nam  locum  illum  Afra-  Obrutuit]    Sic    Lucret.  iii.    '  An 

«ii  :  '  Opnviis  pueri  coercentur,'  aut  contraria  suis   e    partibns  obbrntes- 

in  mentem  habuit,  aiit  etiam  in  tes-  cat.'     Obbrutesco,  brnti  instar  sum. 

timoninm  adduxit,  qui  postea  a  Lon-  Brutns  autem  proprie  gravis,  ut  ' bru- 

gobardo   mutilatore   pessime  depra-  ta  tellus.'    Horat.   Unde  stnpidis  et 

vatns.     Neque  tamen  puer  est  a  pu-  sensu  carentibns  accommodatur.   Sic 

viis,  sed  a  Dorico  vhp,  ut  dicebant  pro  obstipui  vel  obstupui,  stipitis  vel  trunci 

iraTj.  De  pMt-ere  et  o6/)uiere  vide  '  De-  instar   factus  sum,  a  stipite.    Stipes 

puvere.'  Idein.  enim  de  stupidis  etiam  dici  consne- 

'   Unde  et  pavimenta]  Isidor.  lib.  x.  vit.  Dac. 

Origin. 'Vocataautempavimentaeo  *=  Obsalutare]    Potins,   ut   videtnr, 

quod  paviantnr,  id    est,   csedantur.'  coram  salutare.     Sed  legendnm  Obsa- 

Inde  Cato  de  Re  Rust.  cap.  18.     '  Ibi  lulare,  salutandi  gratia  se  offerre.  Idem. 

de  testa  arida  pavimentnm   struito,  ^  Obsecrare]  Obsecro  plus  est  qnam 

nbi  structum  erit  pavito  fricatoque  oro,  nempe  qnasi  ob  sacra  postnlo. 

uti  pavimentum  bonum  fiat.'  Idem.  Terent.  Adeipb.  ni.  4.  '  Venit  jpsus 


510  SEXTI    POMPEII    FESTI 

Obsequela,^  obsequium. 

Observasse*^  dicitur,  qui  observat,  quid,  cujusque  [Fest. 
causa  facere  debeat:  itaque  is  observat,  qui  coluisse  ali- 
quem  dicitur.'^ 

Obsidionalis '  corona  est,  quae  datur  imperatori  ei,  qui  ob- 
sidione  liberavit  ab  hostibus  obsessos :  ea  fit  ex  graraine 
viridi  fere  ex  eo  loco  decerpto,  in  quo  erant  inclusi:  her- 
bam  autem  victoriee  signum  fuisse  apud  antiquos  aliis- 
que  '9  exemplis  docnimus,  quas  corona  magnas  auctori- 
tatis  fuit.  Nam  et  P.  Decio  datae  duae  sunt:  una  ab 
exercitu  universo,  altera  ab  iis,  qui  fuerunt  in  praesidio 
obsessi:  et  L.  Sicinio  Dentato,''  qui  Achilles  Romae" 
existimatus  est,  ac  fertur  centies  et  vicies  •  pro  Rep. 
depugnasse  Coronis  donatus  viginti  sex.  In  iis  aureis 
octo,  civicis  quatuordecim,  muralibus  tribus,  obsidionali 
una.  Inter  obsidionalem  et  civicam  hoc  interest,  quod 
altera  singularis  *  signum  salutis  est,  altera  diversorum 
civium  servatorum. 


18  Vet.  lib.  is  qui  observasse,  id  est  coluisse  a.  d.— 19  Vet.  lib.  aliquot.-~ 
20  Vir  doct.  iii  niarg.  ed.  Scal.  conj.  Romanus.—l  Vet.  lib.  vicesies.— 
2  Quidam  libri  singulis. 

NOT^E 

nltro,  lacrymans,  orans,  obsecrans.'  '  Obsidionalis]    Vidend.  Plin.   lib. 

Idem.  XXII.  cap.  3.  4.  5.  et  6.  item  lib.  vii. 

s  Obsequela]  Plaiit.  Asin.  *  Omnes  cap.  28.  Dionys.  lib.  x.  et   xi.  Val. 

parentes,    Libane,    liberis  snis   Qui  Max.lib.  iii.  cap.  2.Gell.  iib.  ii.  cap. 

niilii  anscultabiint,  facient  obscque-  11.  et  lib.  v.  cap.  6.  Fulgen.  Placiad. 

laui  jam.'      Obsequela  vel    obsequium  deantiquis  verbis.  Hic  est  L.  Siciiiius 

alicujus   alicui   vel  in  aliquem  apud  Dentatus,  quem  aliqui  ex  suprascrip- 

idoneos    auctores    invenias    pro     eo  lis   L.  Siccium   appellant,    de  cujus 

quod  nos  dicimus,  .compUiisance ,  con-  tantum  ca;de  Livius  scribit   lib.  iu. 

descendance    de   quelquun    encers    un  Ant.  Aug. 

autre.  Contra  quod  quibusdam  visum  Obsidionalis']    Fuse  Plin.  lib.  xxii. 

est.  Idem.  cap.  3.et4.  De  herba  victorize  signo 

h  Obserrasse']  AlSelffeai, '  Observabi-  vide  '  lierbam  do.'  Duc. 

lis,    oiSeVtjuos-     Observantia,    alddis.'  ^  Et  L.  Sicinio  Dentato]l.eg.in(\a: 

Gloss.     Inde  Homero  Iliad.  A.    At-  corome  donata  vigi^ili  sex ;  vg\:  Et  L. 

Selaeai  leprja, '  Sacerdotem  observare.'  Sicinius  DerUalus,  8fC.  coronis  donatus, 

Eum  verecunde  liabere,  ejus   preci-  ^c.     Hunc  Dentatum  cuin  Festo  Si- 

bus  cedere.  Idem.  ciniitm  appellant    Val.    Max.    Gell, 


DE   VERBORUM    SIGNIFICATIONB    LIB.   XIII.         511 

Obsidionalis  corona  dicebatur,  quse  ei,  qui  obsessos  [Paul. 
liberasset  ab  hostibus,  dabatur :  ea  fiebat  ex  gramine 
viridi  ex  eo  loco  decerpto,  in  quo  erant  inclusi :  quas 
corona  magnae  auctoritatis  erat.  Civica  corona  singularis 
saUitis  signum  erat ;  obsidionalis  universorum  civium 
servatorum. 

Obsidionem  potius'  dicendum  esse,  quam  obsi-  [Fest. 
dium,  adjuvat  nos  testimonio  suo  Ennius  in  Telamone, 
cum  ait :  Scibas  natum  ingenuum  Ajacem,  cui  tu  obsi- 
dionem  paras.  Item  alio  loco :  Hector  quidem  ^  haud 
cessat  obsidionem  obducere  ? 

Obsidium  tanquam  praisidium,  subsidium,  recte  dicitur. 
Cujus  etiam  auctor  C.  Laelius  pro  se  apud''-  populum  : 
ut  in  5  Nobis  terra,  marique  simul  obsidium  facerent :  et 
Sallustius  historiarum  primo  :  magnis  opibus  profectis^ 
obsidiuni  cepit  per  L.  Catilinam  legatum. 

Obsonitavere "'  soepe  obsonavere.   Cato  in  suasione,  ne  legi 


3  E(3,  Scal.  Hector  quid  haud,    Vir  doct.  in  marg.  conj.  quidarn.—i  Veh  lib. 
ad.—5  Pro  ut  i»  vet.  Vib.uti.—6  Scal.  et  Dac.  legunt  magnis  opcribus perfectis. 


NOTyE 

Ammianns  Marcellinus.   Sed  Siccium  postea  centeni  obsonitavere  :  nnie  obso- 

vocant   Dionysius,  Plin.    Fulgentius  wi7are  Festus  recte  exponit  convivari. 

ex  Varrone  Sitium  pro  Sicium.  Sane  Vide  Macrob.   de  legib.  sumtuariis. 

gens  Ronise  fuit  el  Sicia  et  Sicinia  :  Ita  enim  omnino  legendum,  q%da  lex 

sed  ex  Sicinia  fuisse  Dentatum,  ex  cavebat  de  numero  convivarum.     Ora- 

veteruni      monimentis     demonstrari  torie  igitur  Cato  oppouit  per  se  t^ 

posse  arbitror.  Idem.  centeni :   item  ccenare  T(p  obsonitare. 

'  Obsidionem  potius']   Tamen    obsi-  Jo?.  Scal. 

dium  usurpavit  idem  Ennius:  *Quum  Obsonitavere']  Vix  puto  Latine  op- 

salvo  obsidio  magnum  Titana    pre-  poni  posse  per  se  rt?  centeni.     Quare 

niebat.'    Vide   infra,    ubi   in  verbis  conjiciebam  legi  posse, -gui  anfea  sin- 

Sallustii   legendum   magnis    operibus  guii  ccenitavere  poslea,  S^c.  vel  etiam, 

perfectis.  Idem.  qui  anfea  pro  se  ccenitavere,  posiea  cen- 

"'  Obsonitavere']   In  verbis  Catonis  tenis   obsonitavere :    vel,    quod  unice 

mendum  esse  opinor  :    et  post  ver-  placet,  puto  deesse  numerum  impen- 

bum  antea,  scriberem   denis,  vel  ali-  s3b,  qua;  centenis  respondeat,  quasi, 

quid  bujusmodi.  Ant.  Aug.  qui  antea  denis  coenilavere,  postea  cen- 

Obsonitavere']  Puto  Catonem  scrip-  tenis  obsonitavere.  Dac. 
sisse  :    Qui  antea  per  se   canitavere^ 


512  SEXTI    POMPEil    FESTI 

Orchias  ^  derogaretur  :  qiii  antea  obsonitavere/  postea 
centenis  obsonitavere  :  significat  autem  convivari. 

Obsonitavere,  saepe  obsonavere  :  significat  autem  [Paul. 
convivari. 

Obstinat,  obtirraat. 

Obstinato,"  obfirmato,  perseveranti,^  ut  tenere  pos-  [Fest. 
sit.  Pacuvius  :  obstinari  exorsus,  ut  Attius  in  Araphi- 
tryone  :  aut  tam  obstinato  anirao  confisus  tuo.  Cato  in 
Q.  Thermum  de  decem  hominibus  :  rumorem,  famara 
flocci  fecit  captus'°  stupris,  obstinatus  insignibus  flagi- 
tiis.     Nasvius  in  Lycurgo  :  vos,  qui  astatis  obstinati. 

Obstinet°  dicebaut  antiqui,  quod  nunc  ostendit,  ut  in  vete- 
ribus  carminibus:  Sed  jam  se  coelo"  candcns  aurora 
obstinet  suum  patrem. 

Obstinet,  pro  ostendit.  [Paul. 

Obstitum'^1'  violatum. 

Obstitumtn  Qoatius,  et  iElius  Stilo  esse  aiunt  [Fest. 
violatum,  attactumque  de  coelo.  Cincius  eum,  qui  *+ 
Deo,  Deaique  obstiterit,  id  est,  qui  viderit  quod  videri  '^' 
nefas  esset. 


7  E6.Sca\.delege  Orchia.—S  Vide  Notas.— 9  Vet.  lib.  perjicyurandiim.— 
10  Vet.  li').  cupitus. — 11  Legenduni  inonet  Scal.  de  coelo.  Vide  infra. — 12 
Vet.  lib.  Ohscitum.—^S  Hic  qiioqne  OtsdtMm  vet.  lib — t  Scal.  in  niaiK.  no- 
taviv  hsec  veiba  esse  Festi,  sed  non  ex  vet.  lib.— 14  Quidani  lib.  cumquid.— 
15  Al.  videre. 

NOTyE 

"  Obslinato]  Verba  Catonis  nonme-  terciUiltis,'  Dac. 
diocriter   depravata  snnt  :    qnap   ita  °  Obstitiet]   Puto  legendnm   obste- 

emendato  :    Runiorem,  fnmntn,  flocci  nit :  nam  ita  recte  pro  ostcndi*  deper- 

facit,  intercutibus  stupris  obstinatus,  in-  dita  litera  D.     Ita  dispenere  dicebant 

signibus  probrisflagitafus.   De  qno  ali-  yro  dispcitdere.     In  vet.  carmine  le- 

bi.  Jos.  Scal.  geadiun,  Sedjam  seccelocedensaurora, 

Obstinato]  ,  A   praepositione   ob    et  Sfc.    Se  ccelo  cedens,  pro  secedens  coelo, 

stino:  qnod  a  sto,  ut  a'  nepo,'  '  negi-  ut  saepe  Veteres.  Idem. 
110.'     Obstinat  igitur,    fortiter    stat.  p  Obstilum]    Ab   obsistendo,  obstita 

Quamvis  infra  Fcstus  deducit  ab  obs  dicuntur  lora  fulgurita,  de  c(e1o  tsc- 

etteneo.     Verlia  Catonis  infra,   non  ta,  quasi  Diisobstiterint,  nt  illo  Virg. 

mediocriter  depravata  sic  emendavit  '  Dique  Dea^que  omnes  quibnsobsti- 

Scaliger:  Rumorem,  famain,  floccifa-  tit  Ilium.'     Inde  otsttYHS  homo  quasi 

cit,  intercutibus  stupris  obstinutus,  in-  de  Coelo  tactus,  lymphatus,  Cerritus. 

signibus  probris  ftdgitntus.     Vide'in-  Idem. 


DE   VERBORUM   SJGNIFICATIONE    LIB.   XIII.       513 

Obstitum,  obliqiiiim.  [Paul. 

Obstitum,  obliqimm.^i  Ennius  lib.  xvni."^  Monti-  [Fest. 
bus  obstitis,  obstantibus,  unde  oritur  nox:  et  libro  octavo: 
amplius  ex  augere  '7  obstipolumve  '^  solis  C.  Licinius 
Tmbrex  :  ■9'^  resupina  obstito  capitulo  sibi  ventum  facere 
cunicula.  Lucretius  :  Omnia  mendose  fieri,  atque  obstita 
necesse  est. 

Obstrudant,'  obsatulient,*"'  ab  avide  trudendo  gulam,  non 
suraendo  cibum,  unde  et  obstrudulentum  '  dixit  Titinius  : 


16  Vet.  lib.  habet  XVI.— 17  Ed.  Scal.  ex  augure.— 18  Vir.  doct.  in  marg. 
ejnsdeni  ed.  conjicit  obstitumve  obstipolumine. — 19  Vet.  lib.  Ccecilius  in  Im- 
ires.— 20  Ed.  Scal.  obsatulent. 


NOT^ 


1  Obstitum,  obliquuni]  Panlus  Me- 
rnla  in  notis  suis  ad  Ennium  legen- 
dnm  contendit  obstipum.  Frustra  : 
nam  alind  obstitum,  aliud  obstipum. 
Obstitum,  obiiqnnm  ab  obsistendo, 
«nde  obstitus  lunae  cursus  dicitnr.  Ob- 
stipum  vero  aKk-qphv,  dnrnni,  immo- 
tnm,  et  rigidum.  A  Graeco  ffrv^os. 
Hesych.  (TTv(phi/,  aTepinviov,  Pap6.  '  fir- 
mnm,  sive  duruni,  grave.'  lude  arv- 
(pe\hs,  et  Latinnm  stipus,  obstipa  cer- 
vix,  rigida,  et  obstipo  capite  ctkKt]- 
pavxn"-  lufra  citatur  Eunii  liber  oc- 
tavns  qnitamen  estseptimus.  Nempe 
pro  VII.  positum  VIII.  Ipsa  verba  En- 
nii  siclegenda:  Amplius  exangere  ob- 
stito  lumine  solis.  De  Attilio  Regulo 
qnem  Pceni  resectis  palpebris  ita  so- 
li  expositnm  locavere,  ut  lumen  solis 
haberet  obstitum,  id  est,  obliqnum, 
quo  valde  fuerunt  ejns  oculi  exancti 
et  discruciati.  Idem. 

"■  C.  Licinius  Imbrexl  Ejns  verba  sic 
emendabat  idem  Merula :  Resupina  ob- 
stitum  caput,  culo  si  vis  ventum  facere, 
genicula.  Alii,  Resupina  obsiito  ca- 
pitulo  sibi  ventum  fecere  canicula.  Sed 
omnino  melius :  Resupines  obstito  ca- 
pitulo  sibi  ventumfacere  tuincula.  *  Ven- 
tuni  facere,'  pnri^uv.  Plant.  '  Facite 
Delpli.  et  Var.  Clan.  Pomp, 


ventum,  ut  gandeam.'  Quod  saepins 
dicebant,  '  ventulum  facere.'  Terent. 
Eunuch.  '  Cape  hocflabellnm,  et  ven- 
tulum  hnic  sic  faeito.'  Idem. 

*  Obstrudant]  Lege  in  Titinio  :  Ob- 
strude  lentis  aliquid,  quoad  pectam  se- 
dens,Aut  liic  lcetaster,  aut  formaster fri- 
gidus.  •  La^taster,'  xapievTi^6p.evos. 
'  formaster,'  wpai^Sfifvos.  Lenti,  mas- 
cnlino,  apxo.Ma>s.  Titinius:  '  Lenti 
calido,  cluella,  rapnJa,  rnmices.'  Jos. 
Scal. 

Obstrudanf]  Obsatulient,  obsatullenf, 
obtrudant.  Insevto s  obstrudant.  Plaut. 
Curcul.  II.  3.  '  Atqne  aliquid  prius 
obtrudamns,  pernam,  sumen,  glan- 
dium.'  Dac. 

'  Unde  obstrudulentum']  Tifinii  verba 
sic  legebat  Scaliger  :  Obslrude  lentis 
aliquid,  quoad  pectam  sedens,  Aiit  hic 
lcetaster,  aut  formaster  frigidus.  Ob- 
strudulenli  tamen  in  omnibus  codd.  et 
ita  omnino  legendum,  Obstrudulenti 
aliquid  quod  adpectam  sedens.  Adpec- 
tere  dixit  Titinius  quod  Piautns  op- 
pectere:  *  Nam  nimio  melius  oppec- 
tuntur  frigida.'  '  Laetaster  '  est  xa- 
pievTi^Sfiivos  :  '  formaster,'  wpalfj^c- 
vos.  Idem. 


Fesl. 


2  K 


514  SEXTl    POMPEII    FESTI 

obstrudulenti  aliquid,  quod  pectam  sedens,  Aut  hic  las- 

taster,  aut  forraaster  frigidus. 
Obstrundant,'  avide  trudant.  [Paul. 

Obtestatio  est,  cum  Deus  testis  in  meliorem  partem  voca- 

tur  :  detestatio,  cura  in  deteriorem. 
Obtrectat,"  contra  sententiam  tractat. 
Obtrectator  est,  qui  facit  quid  contra  recte  tractantera. 
Obturare  ^  ex  Graeco  trahitur :  ab  eo,  quod  illi  ostia  dicunt 

Obtutu,  quasi  obtuitu,  a  verbo  tueor,*  quod  significat  vi- 

deo. 
Obvaricator^  dicebatur,  qui  cuipiam  occurrebat,  quo  minus 

is  ^  rectum  iter  conficeret. 
Ob  vos  sacro,  pro  vobis  obsecro :  ut  sub  vos  placo,  pro 

supplico. 
Ob  vos  sacro,  in  quibusdam  precationibus  est,  pro    [Fest. 

vos  obsecro  ;  ut  sub  vos  placo,^  pro  supplico. 
OccARK,*  et  occatorem  Venius  putat  dictum  ab  occae- 


1   '  Repone  obstrudant,  nt  siipra,  etsi  aliler  visum  Lambiao.'  Dw. — 2  Alii 
libri  tuor. — 3  Ed.  Scal.  id. 

NOT^ 

"  06^rec/«<]  Gloss.  *  obtrectat,  om-  hic   ordo.'     Obvaricare  de  itinerario 

vpaTTti.'  Idem.  auspicio  dicitur.     Horat.    '  Kiimpat 

"  Obturare']  Alii  a  ture :  ut  sit  vox  ant  serpens  iter  institutum.'  Dac. 

profecta  a  more  sacerdotum,  qui  au-  *  Sub  vos  plnco]  Fro  supplicovos.  Ex 

res  ture  opplcbant,  ne  audientes  alia  antifjuis  precationum  formulis;  in  iis 

turbarentur,  ac  rursum  profeeto  sacro  enim  de  industria  verba  Veteres  tra- 

negotio,  tus  eximebaut,  ut  aures  pa-  jiciebant.  Idem. 

terent  iliis,  quae  dicerentiir.  Idem.  ^  Occare]  Locus  Ciceronis  relatus 

y  Obvaricator]  Obvaricant  et   obva-  a  Festo,est  in  iibro  de  senectute  jux- 

rdnt  quoque  dicebant.    Enuius  Achii-  ta  editionem  Petri  Victorii,  et  ut  ci- 

le  :    '  Nam  consiliis  obvarant,  quibus  tatur  a  Nonio  Marcello,  non  ut  vulgo 

tamen  concedit  hic  ordo.'     Obvarare  circumfertur.  Ant.  Aug. 

dicitur  irepl  eiVoSiou  olwviapMxi.    Hora-  Occare]  Isidorusin  Glossis  :  •  Occa, 

tius:  '  Rnmpat  autserpens  iter  insti-  rastrum.'     M.  Tullii  etymon  transtu- 

lutum.'  Jos.  Scal.  lit  in  dimetrum  iambicum  Serenus  in 

Obvaricator]  A  rarus,  varare,  et  va-  opnsculis  :  '  Occatio,  occaecatio  est.' 

ricare ;  obvaricare,  et  obvarare,  impe-  Est  diineter  lambiciis.     Sed  iios  de- 

dire.     Ennius  Achille,  '  Nuni  consi-  rivamus  ab  occa.  Jos.  Scal. 

liis  obvarant,  quibus  tamen  concedit  Occare']    Crate   vel   rastro    gleba» 


DE    VERBORUM   SIGNIFICATIONE    LIB.   XIII.  515 

dendo,  quod  casdat  grandis  globos  terrae,  cum  Cicero 
venustissime  dicat  ab  occascando  fruges  satas. 

Occare,  et  occator  ab  occidendo  dictum,  quod  [Paul. 
grandes  terra?  caedat  globos. 

Occasio  opportimitas  temporis  casu  quodam  pro-  [Fest. 
venieutis  est. 

Occasio,  opportunitas  teraporis  casu  proveniens.     [Paul. 

Occasus,^  interitus  vel  Solis,  cum  decidit  a  superis  [Fest. 
infra  terras :  quo  vocabulo  Ennius  pro  occasione  est 
usus  in  libro  secundo :  Hic  occasus  datus  est,  ac  Hora- 
tius  inclutus  saltu.*  Ttem  in  libro  quinto  :  Injicit  irrita- 
tus,  tenet,  occasus  juvat  res.  Item  in  libro  octavo  :  Aut 
occasus  ubi  tempusve  audere  repressit. 

Occasus,  interitus  vel  Solis  in  Oceano  mersio.  [Paul. 

Occentare  dicebant  pro  convicium  facere,  cum  id  clare,  et 
cum  quodam  canore  fieret;  ut  procul  exaudiri  potuisset: 
quod  turpe  habebatur ;  quia  non  siue  causa  fieri  putatur  ^ 
inde  cantilenam  dici,  quia  illam*^  non  cantus  jucundita- 
tem  puto. 

Occcntassint'^  antiqui  dicebant,  quod  nunc  convi-   [Fest. 


4  Vide  Notas. — 5  Vir  doct.  iu  niarg.  ed.  Scal.  conjicit  putahntur. — 
6  '  \erha,qui  illum  videntur  nintanda  in  qwere/ton  ut  antiqni  scribebaut." 
Fidv.  Ursin.     Vide  infra. 

NOT/E 

caedere,  ffwKoKoireTv  Graeci  exponnnt.  Horatius  inclutu    saltu.      Vel  forte  : 

Locus  Ciceronis  est  in  libro  de  Se-  Hic  occasu  dalu'  est,  at  Horalius  in- 

nectute.     Et  ibi  fallitur  Cicero  ;  ne-  clutus  astu,     De  Horatio  qui  astu  Cu- 

que  enim  occare  est  ab  occando,  sed  riatios  superavit.  Dac. 

ab  occadendo,  vel,  ut  quidani  volunt,  '^  Occentassintl  Reperitur  hoc  ver- 

ab  Hebrffio  dakak,  coniminuere.  Vide  buni  in  duodecim  tabulis,  ut  refere- 

omnino  Satmas,  in  Solin.  Dac.  bat  Cicero  lib.  iv.  de  Ke|)ub.  teste 

^  Occasiw]  Glossarium :  '  Occasus,  Aug,  lib.  ii.   cap,  9,  de  Civit.  Dei. 

ffvfiTTTuais.'     Putarem  Ennium  scrip-  Ultima  verba  mendosa  sunt ;  in  ve« 

sisse:    Ut  datus  est  occasus,  Horatius  teri  libro,  una  litera  tantum  diversa. 

inclutu'   saltu.      Describebat  Ennius  Candus  enim  illic  pro  cantus  scriptum 

Horatiorum,  et  Curiatiorum   certa-  est.     Gabrieii  Faerno,  optimo  emen- 

men.  Jos.  Scal.  datori  omnium  librorum,  videtur  esse 

Occasus']  Supple  exEpitome:  Oc-  scribendum,  inde  cantilenam  dici  que- 

casusinterifus,velsolis  rnersio  cicm,Sj-c.  rellam  non  cantus  jucunditatem  puto, 

Verba  Ennii:  Hic  occasu'  datu'  est,  at  Ant.  Aug. 


516 


SEXTI    POMPl-:iI    FESTI 


cium  fecerint,  dicimus ;  quod  id  clare,  et  cum  quodara 
canore  fit,  ut  procul  exaudiri  possit :  quod  turpe  habe- 
tur,  quia  non  sine  causa  fieri  putatur :  inde  cantilenam 
dici,**  quia  illam  non  cantus  jucunditatem  puto. 

Occidaraus  Plautus  ponit  pro  contra  cedamus,  cum  pluri- 
nia;  alise  praepositiones  familiariores  huic  verbo  sint. 

Occidamus  Plautus  posuit'  pro  contra  cedanius.     [Paul. 

Occisitantur,^  saspe  occiduntur.  [Fest. 

Occisitantur,  saepe  occiduntur :  sic  C.  Gracchus  [Paul. 
pro  rostris  in  P.  Popilium  :  Homines  liberi  nunc  in  op- 
pido  occisitantur. 


NOT^ 


Occentassini]  siQuis.  carmen.  oc- 

CENTASSIT.  QUOD.  ALTEREI.  FLAGI- 
TIUM.  FACiT.  CAPITAL.    ESTO.      Flagi- 

tium  aptid  Veteres  sigiiificabat  infa- 
niiani.  Itaque  Plautiis:  '  majore 
cum  flagitio  leddes  postea  :'  iioc  est, 
oum  infaniia:  et  Cato:  '  inteicutibus 
stupris  flagitatus  :'  hoc  est,  intestinis 
probris  infamatus,  unde  Ftagitatures 
dicti  postea  Fceneratores,  «inod  convi- 
cio  repetant  foenus.  Nam  odio  foc- 
neratorum  iiaec  in  iilos  appellatio  ob- 
tinuit,  cum  alioquin  lege  12.  flagitare, 
lioc  est,  couviciis  aiicujus  existima- 
tionem  laedere,  capital  esset.  Itaque 
recte  Festns  ait,  id  turpe  liaberi, 
quia  non  sine  causa  fieri  putetur:  vix 
enim  quisquani  eo  audaciiE  provehe- 
retur,  ut  alicujus  faniain  peteret,  nisi 
justissima  causa  subesset.  Qiiare 
occentare  non  licebat,  cuin  aliquis  rem 
stiam  repetebat.  Hoc  enim  proprie 
dicebatur  Flagitare:  quod  idem,  ut 
puto,  lex  vocabat,  *  pipulo  poscerc.' 
Plautus  Aulularia:  '  Ita  me  bene 
ainet  Laverna,  jam  nisi  reddi  Mihi 
vasa  jubes,  pipulo  liic  difl^eram  te 
ante  aedis.'  Cn.  Mattius  in  Miiniam- 
bis:  '  Dein  cocenti  vasa  cuncta  de- 
jectat.  Neqiiamve  scitamenta  pipu- 
lo  poscit.'     Quod  Plautus  dicit  '  pi- 


pulo  difi^erre  ante  asdes,'  idem  in 
Persa  dixit  '  occentare  ostium.'  Isi- 
dorus  in  Glossis  :  '  Pipulo,  convicio, 
ploratu.'  Postreina  qufe  hic  legun- 
tiir,  sunt  addita  ex  corollariis  Abbre- 
viatoris :  neque  est,  quod  docti  viri 
in  illis  emendandis  a-stuent:  nisi 
Paiiluni  Latine  loqui  putant.  Non 
est  autein  oniittendum  illud  apud 
Plinium,  ex  12.  siQuis.  malum.  car- 
MEN.  incantassit,  uou  esse  idem 
cum  hoc  capite,  quod  tractamus:  sed 
longe  aliud  :  loquitur  enim  de  incan- 
tatoribus,  de  quibus  suspicor  Festuni 
tractasse  in  reliquiis  illis,  quac  nltimse 
sunt  in  litera  P.  Jos.  Scal. 

^  Inde  cantilenam  dici]  Ista  rejicit 
Scaliger  quasi  ab  abbreviatore  addi- 
ta.  Non  male  tamen  Antonius  Au- 
gustinus,  qui  legebat:  Inde  Cantile' 
nam  dici  querelam,  non  cantus  jucundi- 
tutem  puto.  Dac. 

e  Occidamus  Plautus  posuil]  Plauti 
locuni,  opinor,  intclligit  Pseudol.  i. 
3.  ubi  male  liodie:  '  I,  puere,  acce- 
damns  hac  obviam.'  Rescribendum, 
occidamus,  hac  olmam,  non  vero  apud 
Festnm  occedamus,  ut  Guillelmo  vi- 
siim  est.  Idem. 

(  Occisitantur]  Ut  a  '  trndo,'  '  tru- 
sito,'  sic  ab  '  occido,'  '  occisitc'  Id. 


DE   VERBORUM   SIGNIFICATIONK    LIB.   XIII.        517 

Occisns  a  necato  distingnitur :  nam  occisus  a  caedenclo 
dictus,7  necutus  sine  ictu. 

Occisums  a  necato  distingui  quidara,  quod  alterum  [Fest. 
a  caedendo,  atque  ictii  fieri  dicunt,  alterum  sine  ictu- 
Itaque  in  Numae  Pompilii  Kegis  legibus  scriptum  esse  : 

Sl  HOMINEM  FULMINIBUS   OCCISIT,    NE    SUPRA    GENUA 

TOLLiTO.  et  alibi:  homo  si  fulmine  occisus  est,  ei 

JUSTA    NULLA    FIERl    OPORTET. 

Occultum  oflferre  significat  sub  terram  fere  ponere. 

Occupaticius  ager  dicitur,  qni  desertus  a  cultoribus  [Paul 
propriis,  ab  aliis  occupatur. 

Occupaticius''  ager  dicehatur  ah  antiqiiis,  qui  desi-  [Fest. 
tus  a  cultoribus  ivequentari  propriis,  ab  aliis  est  occupan 
coeptus,  quod  in  agro  Campano  factum  est ;  nara  cum 
HsLnnibal,  Capuanos  qui  de  Ptinica  rep.  bene  meritifuerant, 
remunerare  vellet  atque  eorum  ag;os,  qui  essent  occupati 
devastatique,  tanquam  ex  hoste  receptos,  restituere,  nomi- 
nandos  puWjce  edixit,  sed  cum  quarelam  «wdiret  commu- 
nem  eorum,  quorum  ager  occupatus  est  a  privatis,  jmss^V  dari 
agros,  non  quos  illi  accepissent,  sed  occupaticios. 


7  Ex    Festo  sciibendnm  monet  Ursin.   a  cadendo  et  idu.—S  Legendum 
nwnet   Dac.    Occultum  efferre  significat  sub  terram  ferre,  ponere, 

NOT^ 

s  Occisum']  SEi.  hominem.  fulmin.  lib.  i.  '  Ecquis  regum  erit  tutus,  cu- 

lOBis.   occisiT.    EM.  SUPRA.   GENUA  jus  uon  meuibra  anispices  colligant? 

TOI.LITO.  HOMO.  SEi.  FULMiNE.  occi-  Quod  si  Dii  placabiles,  et  aequi  delic- 

sus.    ESiT.   Ei.  luSTA.    NULLA.  FiERi  ta  potentiuui  uon  stalini  fulniinibus 

OPORTETO.  sciiptum  apxaiKws  lOBis,  peisequuntur,'  &c.  Jos.  Scal. 
pro  jovis  :  quod   potius  Librariorum  ''    Occupaticius^     Verba    Festi    ex 

supinitati,  et  depravatze  pronuncia-  historia  mibi  ignota  essent  sarcienda. 

tioni  adscribendum.   Ubicumque  ful-  Videtur  autem  post  devastatos  agros 

gur  hominem  occiderat,  ibi  sepelie-  ab  Hannibale  benemeritis  non  fuisse 

batur.     Artemidoms :    oh  yap  ol  /c?-  restitutos  suos,  si  erant  ab  aliis  occn- 

pauvwOevTfs  neTarieevrai,  aW'  '6irov  tiv  pati ;  sed  alios  occupaticios  traditos. 

{mh  Tov  irvphs    KaTa\r]<pdwffiy,  iVTavQa  Vide  '  Possessiones.'  Ant.  Aug. 
BairrovTai.     Plinius  in  Catholicis  ful-  Occiqmticivs']  Ait  Festus  post  de- 

gurum  :  '  Hominem  ita  exanimalura  vaslatos  Campanos  agros,  benemeri- 

cremari  fas  non  est,  condi  terra  reli-  tis  suos  non  fuisse  ab  Annibale  re.«ti- 

gio  tradit:'  sepeliebantur  autem  ab  tutos,  sed  occupatitios.    Vide  scrip- 

Aruspicibus.    Seneca  de  Clementia  tores  de  limitibus  agrorum.  Dac. 


518  SEXTI   POMPEII    FESTI 

Ociraum?'  Graecum. 

Ocimum  Graecum  :  et  a  celeritate  nascendi  est  dic-  [Paul. 
tum. 

Ocius  et  ocissime  positivum  Latinura  non  habent,  sed  ab 
eo  veniunt,  quod  cst  in  Graeco  wxuf.'° 

Ocius*"  secundae  collationis,  et  deinde  tertise  ocis-  [Fest. 
sime  frequentata  sunt,  alii  dicta  a  nostris,  et  tracta  ex 
Graeco,"  id  est,  wxlwj,  cujus  prima  significatio,  ex  qua 
procedere  in  comparationem  debet,  apud  uos  non  est; 
tertias  vero  collationis,'*  cujus  majora'^  exempla  sunt, 
auctor  est  Plautus  in  Nervolaria  :  Ucissime  nos  liberi 
possimus  fieri. 

quicquam  occisa.       ...... 

lius  historiarum.        ...... 

tantur  ocissim. 

lamia  apud 

lamiam  opor.      ....... 

Ocrem '  antiqui,  ut  Atheius  Philologus  in  libro  Glossema- 


9  Al.  Ocijmim. — 10  Vet.    lib.    uKfus. — 11  Scal.   et    Dac.  legendum   mo- 

nent :  alii  dictitanl  noslras,  alii  tractum  ex  Graco. — 12  Vet.  cod.  consolationis. 
— 13  Legit  Dac.  i-ariora. 

NOT^E 

•  Ocimum']  Herba,  q\\?e  vulgo  di-  mnjora  exmpla,  legendum  rariora :  in 

c\tur  basilic.     Hesycli.  Hkvhoi',  fioTdvn  fine  citabatur  Coelius  in  historiarum 

evwSrjs  rh  \ey6fjievQi'  fiaffiXiKdv.     '  Oci-  libris,  qui  dixit,  '  concitantur  ocissi- 

mum,  herba  odorata,  dictum   basili-  me.'  Et  j^Ziius  Lamia  apud....'Ocis- 

cum.'    Est  autem  a  Grasco  ukvs,  ce-  sime   atque  iElium  Lamiam    oppor- 

ler.  Idem.  tune  venisse.'  Dac. 

^  OcJKs]  Lego :    Alii  dictitant  nos-  '  Ocrem']  Graecum,  oKpw.  nnde  op- 

tras,aliitracfumexGrceco:exve\ere  pida,   Interocrea,    et     Ocriculum :    ut 

script ura,  <//t<fls  »ios<ras.     In  fine  ci-  Gr?cc\s  Tpdxaiv,  rpax^vioi.  Jos.  Scal. 

tabatur  Coelius  in  lustoriarum  libris,  Ocrem]    Non  solum  montem,   sed 

qui  dixerit,  '  concitantur  Ocissime,'  omnia  eminentia  et  aspera  ocr/m  di- 

et  '  TElium    Lamiam    opportune    ve-  cebant,  a  Graeco  oKp\s,  unde   hKpiha 

nisse,'  aut  tale  quid.  Jos.  Scal.  <pdpayya,    apud    ^lischyhim   in   Pro- 

Ocius']    Lege    infra :    Alii  dicta  a  meth.     Non  longe  a  fine  versum  Li- 

jiosiris,  alii   tracta  a   Gracis:  vel,   nt  vii,    Celsosque  ocris,   fyc.   sic  legebat 

Scaligcr:     alii  dictitant  voslras,  alii  Scal.    in  conjeclan.      Celsosque   ocris 

tractum  cx  Graco.    Item  infra,  cujus  arvaque  pctrita  ct  tnare  magnum.    Ex 


DE   VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    XIII.         519 

torum  refert,  montera  confragosum  vocabant,  ut  apud 
Livium :  Sed  qui  sunt  hi,  qui  ascendunt  altum  ocrira  ? 
Et :  Celsosque  ocris,  arvaque  patria,  et  mare  magnum. 
Namque  Tasnari  celsos  ocris.  Et :  Haud  ut  quem  Ciiiro 
in  Pelio  docuit  ocri.  Unde  fortasse  etiam  ocreae"  sint 
dictae  inaequaliter  tuberatae. 

Ocrem  montem  confragosum  dicebant  antiqui :  [Paul. 
hinc  ocrese  dictae  inaequaliter  tuberatae. 

Octavise  porticus  duae "  appellantur,  quarum  alte-  [Fest. 
ram  theatro  Marcelli  propiorem  Octavia  soror  Augusti 
fecit,  alteram  theatro  Pompeii  proximara  CN.  Octavius 
CN.  filius,  qui  fuit  MdiWs  Curulis,  Praetor,  Consul,  De- 
cemvir '+  sacris  faciendis,  triumphavitque  de  rege  Perse 
navali  triumpho :  quam  combustam  reficiendam  curavit 
Caesar  Augustus. 

October°  equus  appellatur,  qui  in  campo  Martio  meuse 


14  Vet.  cod.  Decemvirum. 

NOT.E 

Homer.  in  Odyss.  E.^EKroadev /jlIv yap  laum  in  carcere  et  S.  Mariam  in  por- 

vdyoi   o^hs,    o.ix<p\  Se    Kv)xa  Be^pvxev  ticii,  ubi  locus  ex  ruinis  eminentior. 

^rfeioi/,  AiWtj  5' az/aSeSpoMe  TreVprj.  '  Ex-  Altera  autem  €n.    Octavii,    duobus 

tra  enim  saxa  acnta,  undique  autem  nominibus  aliis  appellata.astructura, 

fluclus  Fremuit  sonorus,  levis   vero  Corin</ttrt,  a  pictura,  Persci.  Nam  Cn. 

eminet  petra.'  Dac.  Octavius  de  Perse  Macedoniae  rcge 

»  Unde  fortasss  ocrea:']  A  crure  ta-  triumplium   agens,  ex  manubiis  eam 

men  Varro  lib.  iv.  '  Ocrea  quod  op-  condidit:  et  res  suas  gestas  in  ea  de- 

ponebatur    ob    crus.'       Sed    verius  plngendas  curavit,  unde  merito  «ma- 

Festi  etymon.     Ab  ocri  dictas   sunt  nissima  a  Velleio  habetur,  qui  addit 

Italize  civitates,  Ocriculum,  et  Intero-  eam  in  Circo  fuisse  :  Circum  Flami- 

crea.     Ut  Graecis    rpdxcv,  rpaxivwi,  nium  intellige  ex  Pliuio,  et  ex  Vic- 

a  rpaxvs,  petricosus,  asper.  Idem.  tore  in   regione  9.      Extant  vestigia 

n  Octamce  porticus  duie]  Altera  Oc-  intra  aedem  S.  Nicolai  de  Calcaria,  et 

tavi»  sororis  Augusti,  de  qna   Ovid.  turrim  Argentinam  :  columnae  semi- 

de  Arte  :    '  Aut  ubi  muneribus   nati  obrutae    cum     capitellis     Corinthiis. 

sua  munera  mater  Addidit,  externo  Duplex  Coluranarum  ordo  fuit  auc- 

marmore  dives   opus.'     '  Muneribus  toribus  et  Plinio  et  Victore  :  quare 

nati,'   id   est,  theatro    Marcelli,   cui  Dw^j/f.T  etiam  dicta.  Cum  esset  incen- 

fuit  Octaviae  porticus  contigua,  unde  dio  deformata,  in  meliorem  formam 

eam    'porticum    Marceili'    noniinat  ab  Augusto  reducta  cst.  Idem. 

Festus.    Vestigia  ejus  intcr  S.  Nico-  "  Oclober]  Suspicor  legendum  31c- 


520  SEXTI    POWPEII    FESTI 

Octobri  immolatur  quotannis  Marti,  bigarum  victricum 
dexterior ;  de  cujus  capite  non  levis  contentio  solebat 
esse  inter  Suburanenses  et  Sacravienses,P  iit  hi  in  regiae 
pariete,  illi  ad  turrim  Mamiliam  id  figerent;  ejusdemque 
cauda  '^  ^  tanta  celeritate  perfertur  in  regiam,  ut  ex  ea 
sanguis  destillet  in  focum,  participandae  rei  divinee  gra- 
tia :  quem  hostiae  loco  quidam  Marti  bellico  Deo  sacrari 
dicunt,  nou,  ut  vulgus  putat,  quia  velut  supplicium  de 
eo  sumatur,  quod  Romani  Ilio  sunt  oriundi,  et  Trojani 
ita  effigie  in  equi'  sint  capti.  Multis  autem  gentibus 
equum  hostiarura  numero  haberi,  testimonio  sunt  Lace- 
daemonii,  qui  in  monte  Taygeto  equum  ventis  immolant, 
ibidemque  adolent,  ut  eorura  flatu  cinis  ejus  per  finis 
quara  latissirae  deferatur,'^  et  Sallentini,  apud  quos  men- 
zanae  '^  ^  Jovi  dicatus  vivus  conjicitur  in  ignem,  et  Rho- 
dii,  qui  quotannis  quadrigas*  soli  consecratas  in  mare 
jaciunt,  quod  is  tali  curriculo  fertur  circumvehi  mundum. 


15  Vet.  co(\.  qnoda.    Vir  iloct.  in  niarg.  ed.Scal.  conj.  coda. — IG  Vet.  cod. 
differatur. — 17  Scaliger  suspicatur  iegendiini  MeniZana. 

NOT.^ 

niZana,  Yiro  MenzancE :  lioc  est,  yLrtvX  proprie  dicebatiir.     Vide  '  Caviares 

Zava.  a.trh  tov  Zr)v6s.  ut  nieiise  Jovis  lioslia?,'     Ul)i  qiiinto  quociue  anno  in 

cognomine  Jovi  hostia  immolaretur:  sacrificio  positam  dicit  Festns.  Idem. 

vel   potins   Zavas   apud    illos,   queni  '  Ifn  effigie  in  equi^Vro^ita  incffigie 

alii  Dores  Zava.     Mirr.m  autein  Pln-  equi.     Nam  Veteres  sape  transpone- 

tarcliiinijinRomanicis  QndEstionibus,  bant  voccs.  Idem. 

Idibus  Decemhrib.non  Octobrib.  iiu-  '^  ^lenzante]  Menzana  qiiajsit  apud 

niolari  solitum  illnni  cqnuni  dixisse.  Salleutinos     q»a>rendum    est.     Ant. 

Jos.  Scal.  Aug, 

Octoher  equus]   Quia  mense  Octo-  Apud  quos  Menzana  Jovi]    Qiiid  sit 

bri    per  equnm   Troja   capta.     Alii  Menzana  apiid   Sallentinos,   ignotum 

non     quotannis,  sed   qiiiuto    quoque  est.   Scaliger  legit  Meni  Zuna.     Hoc 

anno  immolari  solitnm  dicunt.     Pro-  est  (X7)v\  Zava,  pro  Zr^vhs,  ut  mense  Jo- 

pert.   lib.  iv.     '  Qualia   nuiic    ciirto  vis    cognomine   Jovi  liostia  imniola- 

lustra  novaiitur  equo.'    Neqiie  Idibiis  retiir :   vel   potins   Zavas  apud  illns, 

Octobribus,  sed  Idibiis  Decembribus  quem  alii  Dores  Zava.  Dac. 

auctore  Plutarcho.  Dac.  '  Qui  qmtannis  quudrigas]  Sic  in  U- 

P  Suburanenses  ct  Sacravienscs]  Qni  lyrico  quateriios  eqiios  Neptuno  con- 

Suburanam  et  Sacram  viam  incohint.  secratos  in  mare  nono  quoquc  anno 

Idem.  jaciebant.   Vide  '  Hippius.'  Idem. 

<>  Ejusdemque  cauda]    Quae    Caviar 


DE   VERBORUM   SIGNIFICATIONE    LIB.   XIII.        521 

October  equiis  appellabatur,  qui  in  campo  Mar-    [Paul. 

tio  mense  Octobri  Marti  imraolabatur :  de  cujiis  capite 

maxima  erat  contentio  inter  Suburanos,  et  Sacravienses, 

ut  hi  in  regiae  pariete,  illi  ad  turrim  Mamiliam  id  figerent. 

Cujus  cauda,  ut  ex  ea  sanguis  in  focum  distillaret,  magna 

celeritate  perferebatur  in  regiam. 
Oculatum"  pro  praesenti  posuit  Plautus  cum  dixit:  oculata 

die.     Item  ipse  :  Pluris  est  oculatus  testis  unus,  quam 

auriti  decem,  id  est,  qui  se  vidisse  dicat.  * 
Idem  in  Psewdolo  oculatum ''  "^  pro  ^xscsenti posnit  cum  [Fest. 

dixit  emit  hodie  caeca  hercule  olivum,  id  vendito  oculata  die. 

Idem  alibi  oculatum  Argum  dixit  qiiod  per  totum  corpus 

oculos  habet :  '9  idem :  Pluris  est  oculatus  testis  units,  guam 

auriti  decem,  id  est,  qui  se  vidisse  dica^ :  ductam  autem  ait 

Verrius  hanc  formam  ab  oculi  di^^eUatione. 
Oculissimum,y  carissimum.  Plautus:  Oculissimum  [Paul. 

ostium  amicae. 
Oculissimum,  carissimum.    Plautus:  OcMfeimum  os-  [Fest. 

tium  amicae.    Ide?n  in  Curculione  oculissime  dixit,  signifi- 

catque  quod  clare  aspicit^° 
Oculitus^  quoque  dicitur,  ut  funditus,  penitus  :     [Paul. 

quo  significatur  tam  carum  esse,  quam  oculum. 


18  Ed.  Sca\.  osculatum.    A^^ide  Notas. — 19  Ead.  ed.  hahelur.— 20  In  ead. 
ed.  hic  a<ijnnguntur  rd :  Idetn  in  Pseitdolo,  Sfc.  ut  supia. 

NOT^ 

■'  Oculatum]  Plaut.  in  Pseud. '  Eme  oculatiim  Argum  dixissc,  locura  re- 

die  carca   Hercle  oliviun,  id  vendito  spicit  Aulul.  iii.  6.  '  Quos  si  Argiis 

oculata    dic'     Ideni    in    Truculen.  servet,  qui  ociileus  totus  fuit.'    Ubi 

'  Pluris   est     oculatus  testis     unus,'  ex  Festo  rescribendum,  oculatus  totus 

&c.  Ant.  Aug.  fuit.     Illa,  pluris  est  oculatus,  Sfc.  sunt 

^  Idem  in  Pseudolo  ocidatum']  Prima  e  Trucul.  ii.  6.  Dac. 

linea  suo  loco  mota  fuit,  lege  niodo,  y  Oculissimum'\    Plaut.  in   Curcul. 

Oculatum  pro  prasenti  dixii  Plautus  in  Ant.  Aug. 

Pseudolo.     Emito  die  cteca  hercle  oU-  Oculissimum]  Uterque  locus  Plauti 

vum,  id  vendito  oculata   die,  ^c.     Sic  est  ex  Cnrcul.Prior.  i.  1. '  Huicprox- 

omnia  coustant.     '  Emere  die  c£eca,'  imumilludosliumoculissimuni.Salve, 

est,  in  incertum  diem  prolata  soiu-  valuistin' usqueostium  oculissimum  j' 

tione,  contra  '  oculata   die,'  id  est,  Ubi  male  hodie  occlusissimum.  Poste- 

praesenti  pecunia.    Cum  ait  Plautum  rior  act.  I.  sc.  2.    *  Salve  oculissime 


522 


SEXTl    POMPEII    FESTI 


Ocul/tus  dicilur  w^/unditus,'  significa^(^Me  tam  ca-    [Fest. 

rum  esse,  quam  oculum,  vel  instar  oculi  esse. 
Odefacit''  dicebant,  pro  olfacit;  quas  vox  a  Graeco  [Paul. 

6(riji,Yi  tracta  est. 
Odefacit  dicebant  antiqui  ab  odore  pro  olefacit,  ve-    [Fest. 

tere  quadam  consuetudine  immutaudi  literas  quce  sunt,  ut 

sa3pe  alias,  tum  in  hoc  quoque  libro  contentae :  quae  vox, 

ut  quibusdam  videtur,  ex  Grasca  oo-fx,^  tracta  est. 
(Enigeuas,''  ^  vino  genitos. 
CEstrum,'^  furor  Graeco  vocabulo. 
Offectores,  colorum  infectores. 
Offendices''  dicebant  ligaturae  nodos,  quibus  apex  [Paul. 

retinebatur :  id  cum  pervenisset  ad  mentum,   dicebant 

offendimentum. 


Ead.  ed.  <  OcuiifMsdJcJ<«r  uf  fuaditu8,penitiis.'— 2  Lib.  vet.   Unigenitos. 


NOTiE 


honio.'  Ubi  oculissime  Festus  inter- 
pretatur,  '  qui  clarc  aspicit.'  Pes- 
sime;  nam  fiic  etiain  oculissime  est  ca- 
rissime.    Quod  et  Muretus  vidit.  Dac. 

^  OcuUtus]  Ideo  oculorum  in  expri- 
menda  vi  amoris  crebra  fit  mentio, 
quod  oculorum  sensus  nobis  oranium 
carissimus.  Sic  Catul.  '  Ni  te  plus 
oculis  nieis  amarem.'  Item  :  'Am- 
bobus  niihi  qua;  carior  est  ocuiis.' 
Idem. 

»  Odefacil]  Falsum  est  odefacit  esse 
pro  olefacit.  Cum  contra  hoc  pro  illo 
dicatur,  nempe  a  Dorice  ocrSoj,  abjec- 
to  ff  o5ctf,  odeo,  odor,  odefacit,  D  in 
L  mutato  olefacit,  olfacit.  Idem. 

•>  CEnigenus']  L.  m.  Vnigenitos:  nam 
oe  pro  u  antiqui  utebantur.  Ful. 
Ursin. 

CEnigenas']  Quid  Festus  intclligat 
per  vino  genitos  ignorare  me  fateor. 
Puto  legendum  nnigenitos.  Ita  ut 
anigena  sit  pro  tinigena,  nam  a  Vete- 
res  ponebant  pro  u  ;  et  ita  forte  »ci  ip- 
serat  Catul.  de   Coma  Beren.  '  cum 


se  Memnonis  ^thiopis,  (Enigena  im- 
pellens  nntantibus  aera  pennis.'  Et 
hanc  meam  emcndatiouem  milii  post- 
ea  coufnmavit  liberUrsini,  ubi  unige- 
nitos.  Dac. 

"=  Qistrum']  OlffTpov  et  olffrpos  pro- 
prie  vesparum  genus,  ita  armentis  in- 
festum,  ut  aculeis  suis  ea  ad  insaniam 
adigat,  unde  oeslrum  pro  furore.  Et 
cestro  pcrciti,oiVTpoff\^7oi,furorecor- 
repti,  concitati.  Est  autem  oistrum 
vox  /Egyptiacateste^srhylo  in  Sup- 
plicibus:  OioTpov  KaXovffiv  avrhv  ol 
ViiiKov  7re'A.or.  '  Qistrum  vocant  enm 
Nili  accolae.'  Dac. 

^  Offendices]  Addo  ex  Latinis  Glos- 
sis  :  '  ofFendices,  nodi,  quibus  libri 
signantur.'  Jos.  Scal. 

Offendices]  Amcnta  infra  mentum 
pertinentia,  quibus  apex,  sacerdotura 
pileus,  retinebatur.  Itemalia  quaevis. 
Gloss.Isidor.  '  Otiendices,  nodi  qui- 
bus  libri  signanlur,'  Lege  infra,  Fe- 
ranius  Coriola  e.ristimat,  ifc.  Coriola, 
diminutivum  a  corium.  Dac. 


DR   VKRBORUM   SIGNIFICATIONE    LIB.    XIII.  523 

Ofltendices  ait   esse  Titius  nodos,   quibus   apex   [Fest. 

retineatur,  et  remittatur :    at  Veranius  Choriola '  exis- 

timat  quse  sint  in  loris  apicis,  quibus  apex  retineatur,  et 

remittatur,  qua;  ab   ofFcndendo  dicuntui- :  nam,  cum  ad 

mentum  perventum  est,  offendit  mentum. 
Offerumenta*=  dicebant,  quae  offerebant.  [Paul. 

Officiosus'^  ab  efficiendodictus. 

Offringis  terra  dicitur,  cum  iternm  transverso  sulco  aratur. 
Offucare,^  aquam  in  iauces  ad  sorbendum  dare. 
Offudas,*'  fallacias. 

Ogygiamoenia'^  Thebana  ab  Ogygo  conditore  dicta. 
Ogygia  moenia  Attius  in  Diomede  appellans,    igni-  [Fest. 

ficat  Thebas,  quia  eam  urbem  Ogygus  condidisse  tradi- 

tur. 
Oleagineis  coronis  ^  rainistri  triumphantium  ute-     [Paul. 

bantur,  quod  Minerva  Dea  belli  esse  putabatur. 


3  Vet.  lib.  Coriola.—i  Al.    Offucias,  Offrilias,  Officias,  vel  Offuselas. 

NOT^ 

e  Offerumenta']  Offramles.  Donaria  temere  niutandnm.     Ab  offucare  qni- 

(\nx  Diis  offeruntnr.     Olim  a  fero  di-  dam  apnd  Plant.  Cistel.  i.  1.  '  Atque 

cebant    feritum,    offero,    offeritum  :  id  mernm  infncabat.'     Frustra ;  nam 

nnde  offernmentum,  offerimentum,  u  infuscabat  vera  est  lectio.  Idem. 

pro  i;  ut  optnmus,oplimus,  &c.  Hinc  '  Offudas']  Placidus  in  glossis, '  Of- 

facete  Piautus  oferutnentas  vocat  pla-  fncias.'  Ful.  Ursin. 

gas  qua;  tergo  offerrentur.  Rudent.  Offudas]  Offucias.  Jos.  Scal. 

iit.  4.  '  Ni  offerumentas  habebis  plu-  Offudas]  Lege  offucias.  Plant.  Cap- 

res  in  tergo  tuc'  Idem.  tiv.  '  Ita  mihi  stolido  snrsnm  versnm 

f  Officiosus']    Ab  officiendo   potius  ;  os  sublevero  offuciis.'  Dac. 

nam  Veteres  officere  dicebant  pro  effi.  ^  Ogygia  moenia]  Thebae,  ab  Ogyge 

cere.  Idem.  antiquissimo  regeanteCadmum,imde 

e  Offringi]  Varr.  i.  de  R.  R.  cap.  Ogygii  dicti  antiqui.     Hesycli.  'nyv- 

29.    'Quod    prima    aratione    glebas  yiov,  TraXaiov,  &c.     liem  'nyiyta  ap.^ 

grandes  solent  excitari,cum  iteratur  x«'«  Teixi-  '  Ogygia  antiqna  moenia.| 

offringere   vocant.'     Virgilius   vocat  Inde'  Ogygia  muia,' '  OgygiaTyrns,' 

prormnpere.     'Et   qui,  proscisso  qnae  Dionysio.    '  Ogygii  montes,' Pindaro. 

suscitaticquore  terga,  Rursus  in  obli-  Vide  Erasmi  adagia.  Idcm. 

quum  verso  prorumpit  aratro.'  Idem.  '   Oleagineis  corouis]    Hinc  intelli- 

>>  Ofucare]  Quasi  ob  fauces   dare  gendum  illud  Virgil.  Georg.  lib.  iii. 

aquam.     Olim  putabam  legendum  of-  '  Ipse  capnt  tonsa>  foliis  ornatus  oiivic 

,/iUare,  a /t<<o,  vase  aquario.    Sed  nil  Dona  feram.'    Ibi  enim  triiimphorum 


524  SEXTI    POMPRII    FESTI 

Olentica  ^  mali  odoris  loca. 

Oletum,"'  stercus  humanura.      Veranius:    Sacerdotula  in 

sacrario  Martiali  fecit  oletum. 
Olivetam  dicebant  ab  oleis,  ut  a  vino  vindemiam. 
Olivetam"  autiqui  dicebant,  cum  olea  colligebatur;  [Fest. 

ut  messem,  cum  frumenta ;  vindemiara,  cum  uvas  :  quod 

vocabulum  potius  fiequentari  debebat,  quam  nullam  ejus 

significationis  causam  haberemus  :  ^  quaravis  quidam  oli- 

vitatem  eam  dicant. 
Ollic,  illic:  ut  olIi,iIli. 
01vatium7«  Antistius  Labeo  ait  esse  mensurae    [Paul. 

genus. 
Omen  p  velut  oremen,^  quod  fit  ore  augurium,  (quod  avi- 

bus)9  aliove  modofit.  [Fest. 


5  '  Mss.  Oblentka :  bene  Voss.  Olenlia.'  Dac— 6  '  Illa  verba  mendosa 
sunt,  ijuam  nullam  ejus  significationis  causam  haberemiis.  In  alio  libro  est, 
(juam  vullam  ejus  signijicationis:  cetera  diio  verba  desnnt,  pro  quibns 
fortasse  substitui  posset  cum  haberonus.'  Ant.  Aug.  Vid.  Not. — 7  Conjicit 
Scal.  Olus  atrum.—8  Vet.  lib.  ormen.—O  Vett.  edd.  quod  non  avib. 

NOT^ 

C-aesaris  qnasi    minister  prodit  Vir-  legendaj  oleae.     Coluniel.  olirationem 

gilius.     Quod  non  vidcrunt  interpre-  dixit  oiivaruni  collcctionem,  iKaioxnv, 

tes.  Idem.  olivaro,  (\aiovv,  olivas  coliigere.   Sic 

™  Oletum]  Male  bic  Festus  o/di/m  *  vindenjiarc."Frondare,'unde*fron- 

stercusbuniannminterpretatur;  nam  dator,'  qui  fronde»  putat.  Idem. 

locum   olentem   significat.     Sic  post  °  Olvatium]  Fortasse  corrupte  le- 

Veranium  dixit  Persins  Sat.  I.  *  Hic,  gerunt,  pro   Olus  atrum:   unde  con- 

inqiiis,  veto  quisquam  faxit  oletum.'  jectura  coacti    sint    interpretari   id, 

Hic  Veraniusscripseratdercbus  pon-  quod  in  rernm  nalnra  uon  est.  Jos. 

tificalibus.  Idem.  Scal. 

"  Olivetam:]  Legendum  iiifra  :  Cum  Olvalium']    Negat  Scaliger  id  un- 

uvcE :  quod  vocabidum  potius freijuentari  quam    fuisse  in  rerum  natura,  atque 

dehebat  quam  nuUum.    Qmimejussigni-  adeo  suspicatnr  corrnptnm  esse  pro 

Jicationis  causam  habcrcmus.     Inter  oli-  oUisatrwn,  iierbae  gcnus,  qiia- '  serpen- 

vetam  et  olivitatetn  lioc  interest,  qiiod  taria  minor,'  *  ofRcinis'  et '  pes  vitiib  ' 

olivela  sit  olivarnm  coUectio,  o/iiiVas  dicitur.     Sed  optime   Meuisius  oii'«- 

vero  fructns  oleae.    Varro  Inglorio:  tium  asserit,  et  Festi  interpretatio- 

♦Denique  omnis  cuin   Incerna   con-  nein  tantiim  reprehendit.     Olvatium 

sumtaestin  hicubrando,  olivitasque  enim  niiiil  aliud  csse,  qnam  quod  in 

consumta  est.'     Alii    tamen   olirita-  ollis  coctiim  est,  nt  ff5<i/«<!«(nquod  in 

tem  a^que  sumiinl  pro  tempestivitate  testa.    Varro  lib.  iv.  de  L.  L.  '  Tes- 


DE   VERBORUM   SIGNIFICATIONE    LIB.    XIII.       525 

Ommentans^  Livius  in  Odyssea  cum  ait,  In  Pylura  ad- 
venies,'°  aut  ibi  ommentans,  significat  obmanens.  Sed 
ea  significatioae  qua  saepe  fieri  dicitur :  id  enim  est  raan- 
tare. 

Opaga  "^  vocantur  umbrosa.  [Paul. 

Opaca,  umbrosa.  [Fest, 

Opalia'  dicebautur  dies  festi,  quibus  Opi  suppli-  [Paul. 
cabant. 

Opalia  dies  festi,  quibus  supplicatur "  Opi,  ap-  [Fest. 
pellantur ;  quorum  alter. 


Opertat,  saepe  operit. 


[Paul. 


10  Qiiidara  lib.  devenies.    Vide  intVa.— 11  Alii  libri  supplicant. 


NOT/E 


tuatium  quod  in  testu  caldo  coqne- 
balur,  nt  etiam  nunc  matralibus  id 
faciunt.'  Ab  ola  igitiir  pro  olla,  ol- 
vatium,  ut  a  'testa,'  '  testuatium.' 
Dac. 

V  Omen]  Vox  est  fortuita,  ab  a!io 
profecta,  quam  ipse  ad  rem  tuam  de- 
torques,  quasi  crimen,  id  est,  efFatum. 
Vide  Cicer.  de  Divinat.  lib.  i.  Idem. 

q  Ommentans']  DeestLivii  nomen, 
qui  Odysseam  Latinam  fecit,  de  qua 
Cicero  in  Bruto  :  '  Odyssea  Latina 
est,tanquamopus  aliquodDaedali ;  et 
Livianae  fabulae  non  satis  dignae,  quae 
iterum  legantur.'  Reperitur  autem 
hic  versus  lib.  i.  Homeri  Odyss.  Ant. 
Aug. 

Ommentans]  Verba  ex  Odyssea  ve- 
tere  Lucii  Livii  Androuici  ita  legen- 
da:  in  Pijlum  adveniens,  aut  ibi  om- 
mentans.  ex  ilio  :  rieiprjo-w  ws  k  i;^,ut 
KaKas  €7ri  Kripas  IriXoi),  'He  TlvXovS'  i\- 
6iuv,  i^  avTov  rcfib'  4v\  SiijjU^.  '05v(T.  B. 
Potuerunt  et  dicere  Veteres  adve7iies, 
pro  adveniens,  ut  '  praegnas,'  '  infas,' 
'  animas.'  Ennius:  '  Qua  parire  solet 
genu'    penuis    condecoratum,    Non 


animas,'  iioc  est,  animans.  Jos.  Scal. 

Ommentans]  Verba  Livii  sic  Scali- 
gcr :  In  Pylum  adveniens  aut  ibi  om- 
mentans.  Glossa;  :  'Ommentat,  ex- 
pectat,  dictum  a  mantando,  id  est, 
diu  nianendo.'  Dac. 

r  Opaca]  Opacum  opponitur  apri- 
co,  et  est  dictum  ab  ope,  idest,  terra, 
quod  umbrai  et  frigoris  captandi 
causa  se  in  subterraneos  specus  ab- 
debant.  Idem. 

s  Opalia]  Varro  lib.  i.  de  Ling.  Lat. 
et  Macrob.  lib.  i.  Saturn.  '  unum  tan- 
tum  diem  tribnnt  Opalib.'  is  erat  14. 
Kal.  Jan.  quod  etiam  in  fastis  nota- 
tum  est.  Ant.  Aug. 

Opalia]  Feriae  Opis,  quae  xiv.  Ka- 
lendas  Januarii  celebrabautnr  die 
tertic  post  Saturnalia.  Varr.  lib.  v. 
'Saturnalia  dicta  ab  Saturno,  quod 
eo  die  feriee  ejiis,  ut  post  diem  ter- 
tium  Opalia,  Opis.'  Quae  apud  Fes. 
tum  desunt  sic  forte  suppienda  sunt, 
quorum  altera  pars  nefasta,  altera  fasta 
est.  Et  revera  in  Kalendario  legitur. 
Opal.  N.  P.  boc  est,  Opalia  uefasta 
prima  vcl  priori  parte.  Dac. 


526 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Opigenani'  Junonem  matronee  colebant,  quod  ferre  eam 

opem  in  partu  laborantibus  credebant. 
Opilio,  genus  avis. 
Opima"  spolia  dicuntur  originem  quidem  trahentiaab  [Fest. 


NOT^ 

Opigenatn]  Junonem  enim  utero     non   solum 


laboiantesinvooabant.  Apud  Teient. 
*  Jnno  Lucina  fer  opem.'  Idem. 

"  Oinma]  Carobis  Sigonius,  a  quo 
niulta  in  hoc  libro  emendata  sunt, 
quod  deest  post  illa  verba,  intra 
annos,  ita  posse  sarciri  existimat, 
ut  intra  annos  paulo  7ninus.  D.  XXX. 
tantum  trina  contigerint,  S^x.  Su- 
mitur  autem  id  ex  Fastis  Capito- 
linis,  in  quibus  anno  d.  xxxi.  Kal. 
Mart.  M.  ClaudiusMarcellus  Cos.  de 
Gallis  Insubribus  triumphavit,  et 
idem  spolia  opima  retulit,  duce  hos- 
tium  Virdumaro  ad  Clastidium  in. 
terfecto.  Quod  vero  post  illa  verba 
duci  hostium  desideratur,  ita  idem 
doctissimus  vir  scribendum  esse  ar- 
bitratur :  duci  hostium  detraxerit. 
Quod  autem  omnia  solila  non  sint  ad 
adem  Jovis,  !fc.  Hanc  emeudalionem 
juvat,  quod  postea  dicitur  secunda 
spoiia  in  Martis  aram,  tcrtia  Jauo 
Qnirino  ferenda.  Sed  niihi  iioc  non 
satis  probatur  :  cum  non  in  libris 
Pontificuni,  sed  in  lege  Numsc  de 
secundis,  et  tertiis  spoliis,  quod  re- 
tuliraus,  sit.  Eidem  placet  quod  ad 
extremum  de  opima,  vel  oplima  lege 
dicitur,  conjuiigendum  esse  cum  iis, 
quae  ab  illis  verbis,  Optima  lex,  in- 
choantur.  Milii  vero  id  quidem  ita 
probatnr,  si  ex  hoc  uterque  locns 
restitni  posset.  Qnod  vero  ad  in- 
terpretationis  rationem  attinet,  ve- 
hementer  proboejus  opinionem.  Sunt 
tamen  satis  raendosa,  et  niutila,  et 
haec,  et  illa.  Ant.  Aug. 

Opima  spolia']  Pompelli  vel  Pom- 
pilii  Nnmse  regis  legem  opimorum 
spoliorum  corruptissimam  nobis  re- 
iictam  esse   nemo  non  videt.     Nara 


erba  depravata,  sed  et 
trajectione  loco  niota  sunt,  ac  luxa- 
ta.  Nos  ea,  ut  olim  reliquerat  Fes- 
tus,  infra  ponemus : 

QVOIVS.  AVSPICIO.  CLASSE.  PRO- 
CINCTA.  OPEIMA.  SPOLIA.  CAPIVNTVR 
lOVEI.  FERETRIO.  BOVEM.  CjEDITO 
QVEI.  CEPIT.^RIS,  DVCENTA.  DARIER 
OPORTETO. 

SECVNDA.  SPOLIA.  IN.  MARTIS 
ASAM.  IN.  CAMPO.  SOLITAVRILIA 
VTRA.  VOLVERIT.  C-^EDITO. 

TERTIA.  SPOLIA.  lANO.  QVIRINO 
AGNVM.  MAREM.  C^DITO.  CENTVM 
QVEI.  CEPERIT.  EX.  ^RE.  DATO. 

Janum  Qnirinum  etiam  Janum 
Quirini  vocasse  Veteres,  autiqnitatis 
Romanae  mediociiter  docto  non  diffi- 
cile  erit  persuadere.  In  secnndo  ca- 
pite  Utra  soUlaurilia  dixit,  pro  vel 
majora,  vel  lactentia.  Cato,  Livius. 
Sed  ad  nltima  capita  hujns  hydrae, 
quae  nonduni  plane  confecta  est,  per- 
gendum  erit.  Lego  igitur  sequen- 
tia :  Hujus  ccdis  lex  indla  extat : 
neque  templum  habeat,  necne,  scitur. 
Olini  leges  adium  in  a^dibus  ipsis, 
in  postico  earnm  poiiebantur.  Var- 
ro:  'Ejus  vestigia  etiam  nnnc 
manent  tria :  quod  Saturni  fanum 
in  faucibus:  quod  Saturnia  porta, 
qnam  Junius  scribit,  quam  nunc  vo- 
cant  Pandanam  :  quod  post  aedem 
Saturni  in  ivditiciorum  legibns  pa- 
rietes  postici  muri  sunt  scripti.* 
Coutinebant  antem  leges  aidium  iu- 
ler  alia,  utrum  aedes  illa  esset  tem- 
plnm,  necne  :  et  hoc  est  quod  ait 
Festns.  Nam  non  omnes  acdes  erant 
templa  :  auctor  Varro  de  Latino  ser- 
mone  lib.  vi.  et  Gellius  libro  xiv.  7. 
Apponebantnr  et  leges  dedicationis, 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    XIII.        527 

Ope  Saturni  uxore,  quod  ipse  agrorum  cultor  habetur,  nomi- 
natus  a  satu,  tenensque  falcera  efiingitur,  quae  '^  est  insig- 
ne  agricolse.  Itaque  illa  quoque  cognorainatur  Consiva, 
et  esse  existimatur  terra.  Ideoque  in  regia  colitur  a  po- 
pulo  Roraano,  quia  omnes  opes  huraano  generi  terra'' 
tribuat.  Ergo  et  opulenti  dicuntur,  terrestribus  rebus 
copiosi :  et  hostias  opim£e  prsecipue  pingues  ;  et  opima 
magnifica,  et  ampla :  unde  spolia  quoque,  quae  dux  po- 
puli  Roraani  duci  hostium  detraxit,  opiraa  dicuntur :  quo- 

rum  tanta  raritas  est,  ut  intra  annos  paulo 

trina  contigerint  nomini  Romano  ;  una,  quse  Romulus 
de  Acrone :  altera,  quse  Consul  Cossus  Cornelius  de  To- 
lumnio  :  tertia,  quae  M.  Marcelhis  Jovi  Feretrio  de  Viri- 
doraaro'^  fixerunt.  M.  Varro  ait  opiraa  spolia  esse 
etiam  si  raanipularis  miles  detraxerlt,  dumraodo  duci  hos- 

tium non    sit.     Ad    sedem   Jovis 

Feretrii  poni,  testimonio  esse  libros  pontificum,  in  qui- 
bus  sit  pro  primis  spoliis  bove,'^  pro  secundis  solitauri- 
libus,  pro  tertiis  agno  publice  sacra  fieri  debere  :  esse 
etiam  Fompelli  ^^  regis  legera  opiraorura  spoliorum  ta- 
lem  :  Cujus  auspicio  "  classe  procincta  opima  spo- 

12  Vet.  lil).  9?<o(/.— 13  Qnitkm  lib.  nafjtra.— 14  Vir  doct.   in    marg.   ed, 
Scal.  conjicit  Virdumaro.—U  Ed.  Scal.  bovem.—l^  Al.  Pompilu. 

NOT/E 

qnibus  sedes  ipsas  sacroe  fiebant,  ne-  apud  Geliium:  'uti  quod  optima  lege 

que   sine     exauguratione    transferri  fiat.'  Dicebatur  et  optima.  matXima 

poterant.      Plinins     ad    Trajannm:  lege.  ut,  fvndvs.  VTi.  qvei.  opti- 

'  Dispice  ergo,  Doniine,  an  putes  ae-  MA.  maxima.  lege.  sit.  Jos.  Scal. 
dem,   cul  nulla  lex  dicta  est,  salva  Opima  spolia]    Quae    infra   desunt 

religione  posse  transferri.'     Postre-  sic   snpplevit    Brissonins :    Ut   intra 

nia  mirum  quid  hic  posuerit  Festus  ;  annos  paulo  minus  IjXXX.    tantum 

VT.  QVEi.    OPEIMA.  LEGE.    FVERINT.  trina  conligerint.   Item  :  dummodo  du- 

Nam    non   niemini    opima    lege,   sed  ci    hostium   detraxerit.      Quod  autem 

optima  scribi.     In   lege  Vestalis  ca-  omnia  solita  non  sint  ad  aidem  Jovis 

piimdae:      sacerdotem.    vestalem  Feretrii  poni,  testimoriio  esse,SfC,  Idem 

Q\JE.   sacra.    faciat.    qvae.   lovs  Carolus  Sigonius.  Dac. 
siet.   sacerdotem.    vestalem.   fa-         ^  Cujus   auspicio]   Hanc    Pompelli, 

cere.  pro.  popolo.    romano.    qvi-  sic  enim  Veteres  scribebant  pro  Pom- 

RiTivM.   vTi.    Q.\JE.    OPTVMA.  LEGE  pilii,\\i  '  Duelli'  pro  '  Duilii,' legem 

fvAT.  ita.  te.  amata.  capio.  Male  corrnptissimam,  omnium  optime  sio 


528 


SEXTI    POMPEil    FESTI 


LIA  CAPIUNTUR,  JOVI  FeRETRIO  DARIER  OPORTEAT, 
ET  BOVEM  C/EDITO,  QUI  CEPIT  ^RIS  DUCENTA.  Se- 
CUNDA  SPOLIA  IN  MaRTIS  ARAM  IN   CAMPO,  SOLITAU- 

RiLiA  utra  voluerit  c^dito.  Terti a  spolia  Jano 
Quirino  AGNUM  marem  c^dito  CENTUM  qui  cepe- 
RiT  EX  JERE  dato  :  huic  aedis  '^  lex  nulla  extat,  ne- 
que  '^  temi>lum  habeat,''  neque  scitur.  Ut  qui  opima  *° 
lege^  fuerint,  adjici  solet,  cum  quidam  magistratus  crea- 
tur. 

Opiparum,  magnarum  opum  apparatum.  [Paul. 

Opis^  dicta  est  conjux  Saturni,per  quam  vohierunt  terram 


17  Vir  doct.  in  marg.  ed.  Scal.  conj.  ceris.— 18  Pro  negue  id.  ibid.  neq.  qa.— 
19  Vet.  lib.  habent.—2Q  Al.  optima.    Vide  Notas. 


NOTiE 


emendavit  Ursinus  : 

QUOJLS.  AUSPICIO.  CLASSE.  PRO- 
CINCTA.  OPEIMA.  SPOLIA.  CAPIUNTUR 
JOVEI.  FERETRIO.  BOVEM.  C^DITO 
QUEI.  CEPIT.  ^RIS.  CCC.  DARIER. 
OPORTETO. 

SECUNDA.  SPOLIA.  IN.  MARTIS 
ASAM.  IN.  CAMPO.  SOLITAURILIA.  U- 
TRA.  VOLET.  CiEDITO.  QUEI.  CEPIT. 
/ERIS.  CC.  DARIER.  OPORTETO: 

TERTIA.  SPOLIA.  JANO.  QTMRINO 
AGNUM.  MAREM.  C.SDITO.  QUEI.  CE- 
PIT.  MmS.  CENTUM.  DARIER.  OPOR- 
TETO. 

QUOJUS.  AUSPICIO.  CAPTA.  DIS,  PI- 
ACULUM.  DATO. 

ex  PhUarcho,  qui  ait  Numam 
praescripsisse  in  hac  lege,  ut  priiiva 
spoUa  capta  Jovi  Feretrio  conse- 
crentur,  secunda  Marti,  tertia  Quiri- 
no.  Prseiniumque  sit  primis  asses 
ccc.  secundis  cc.  tertiis  c.  '  Soli- 
taurilia  utra  volet,'  id  est,  vel  majora 
vel  lactentia.  Idem. 

y  Ul  qui  opima  lege'^  Mirum  ista 
qnid  hic  posuerit  Festus.  Suspicor 
verba  esse  ex  epitome  Pauh,    quae 


ipse  post  optima  lex  infra  posuerat, 
nam  ibi  etiam  non  opima,  sed  optima 
legendum.  Erant  autem  in  inagistra- 
tibus  creandis  verba  soleimia,  •  ut 
qui  optiina  iege  fuerint.'  Qiiibns  eo- 
rum,  qiii  ita  creati  fuerant,  quam  ple- 
nissimnin  jus  esse  significabatur.  Ci- 
cero  Orat.  de  lege  Agraria  ad  popu- 
lum  ex  iege  Rulli  iioc  caput  citat : 
*  Tum  ii  Decemviri  eodem  jure  sint, 
quo  qui  optima  lege.'  Item:  *  Ut 
sine  legc  Curiata  idem  jiiris  iiabcant, 
quod  haberent  si  optima  lege  a  po- 
pulo  essent  creati.'  Sic  virginis  Ves- 
talis  capiend»  formula  apud  Geil. 
'  Hti  qua;  optuma  lege  fuat,  ita  te 
amata  capio.'  Dicebatur  etiam  '  op- 
tima,  maxima  lege ; '  ut,  '  Fundus 
uti  quei  optima  maxiina  lege  sit.'  Id. 
^  Opis]  Ab  opere  dictam  vult  Var- 
ro  lib.  IV.  'Terra  Ops,  quod  hicomne 
opus,  et  hac  opus  ad  vivendum.  Et 
ideo  dicitur  Ops  niater,  quod  tcrra 
nutriat.'  Sed  magls  placet  ut  terra 
Ops  dicta,  quasi  opulenta  ac  dives, 
nam  ops  antiqui  dicebant,  quem  nunc 
opukntum  dicinius.  Vide  '  ops.'  Idem. 


DE   VERBORUM    SIGNIFICATIONE    lAli.   XIII.        529 

significare,  quia  omnes  opes  humano  generi  terra  tribuit: 
unde  et  opulenti,  terrestribus  rcbus  copiosi,  ct  hostiae 
opimas  praecipue  pingues ;  et  opima,  magnifica  et  ampla 
spolia. 

Opiter^  est,  cujus  pater  avo  vivo  mortuus  est,  ducto  voca- 
bulo,  aut  quod  obitu  patris'  genitus  sit,  aut  quod  avuni 
ob  patrem  habeat,  id  est,  pro  patre. 

Opitulus  Juppiter,  et  opitulutor  dictus  est,  quasi  opis  lator. 

Opportune  dicitur  ab  eo,  quod  navigantibus  maximc  utilcs 
optatique  sunt  portus. 

Opperiri,  expectare. 

Oppido,''  valde  multum  :  ortura  est  autem  hoc  verbum  cx 
sermone  inter  se  confabulantium,  quantum  quisque  fru- 
gum  faceret ;  utque  multitudo  significaretur,  sgepe  respon- 
debatur,  quantum  vel  oppido  satis  essct :  hinc  in  con- 
suetudinem  venit,  ut  diceretur  oppido,  pro  valde  multum. 
Itaque,  si  qui  in  aliis  rebus  eo  utuntur,  ut  puta  si  qui 
dicant  Oppido  didici,  spectavi,  ambulavi,  errant ;  quia 
nulli  eorum  subjici  potest,  vel  quod^  satis  est. 

Oppidorum''  originem  optime  refert  Cicero  libro  primo  de 
gloria,  eamque  appellationera  usurpatione  appellatara 
esse  existimat,  quod  opem  darent,  adjiciens,  ut  imitctur 
ineptias  Stoicorum. 

Oppidum''  dictum  est,   quod  opem  prsebet.      Oppidum, 


1  Al.  ohito  patre.—2  Vir  doct.  in  marg.  ed.  Scal,  conjicit  quod  oppido  satii 
est. 

NOT^ 

»  Opiter]  Placidiis  in  glossis :  'Opi-  jectiim  opinatur  Ftilv.  Ursimis  ab  eo 

ter  est,  qui  obito  patre,  et  avo  vi-  qui  putarit  indicari  lib.  Originuni  M. 

vente  natus  est.'  Ful.  Ursin.  Catonis,cam  tamen  agatur  de  etymo 

>>  Oppido']   Ait  infra  Festus  eos  er-  Oppidoruui.  Ciceronis  libri  de  gloria 

rare  qui  dicant  Oppido  didiri,  spec-  periere.    Secundum  laudat  Gell.  lib. 

tavi,  ambulavi.  Ita  tamen  Plaut.  Te-  xin.  cap.  6.    Carisius  etiam.    Infra: 

rent.  Cicero,  Catullus.  Dac,  eamque  uppeUationcm  usurpalione  appel- 

=  Oppidoruni]    Vidend.   Varro  lib.  latamesse:  ita  scbedse.    LegOy  eumque 

IV.  de  Ling.  Lat.  Ant.  Aug.  appellationcmusurpatam  esse.  Dac. 

Oppidorum  originem']  Schedffi  :  Op-  ••  Oppidum']  '  Maximum  a^dificium 

pidorum   originem  optime  refert  Cato.  est  oppidum  ob  ope  dictuni  quod  mu- 

Cicer.  lil>.  i.  Sfc.     Catonis  nomen  ad-  nitur  opis  causa,  ubi  sint.'   Varr.  lib. 

Delph.  et  Var.  Clas.               Pomp.  Fest.  2  L 


630 


SEXTI   POMPEII    FESTI 


dictum,  quod  ibi  homines  opes  suas  conferunt ;  oppidum 
dicitur  et  locus  in  circo,'  unde  quadrigae  eraittuntur. 

Ops  antiqui  dicebant  opulentum :  unde  e  contrario  inops. 

Ops  ^  antiqui  dicebant  quem  nunc  opulentum  dici-  [Fest. 
raus,  ut  testimonio  est,  non  solum  ei  contrarius  inops. 
concedit,  ego  egens  exortus  sum. 

Optatam  hostiam,  alii  optimam  appellant  eam,  quam  Mdi- 
lis  trib.  constitutis  hostiis  optat,  quam  immolari  velit. 

Optima  lex.s         .  .  in  Magistro  populi  faciendo, 

qui  vulgo  dictator  appellatur,  quam  plenissimum  posset 
jus  esse,^  significabatur :  ut  fuit  Manii  Valerii,  M.  Fabii, 


3  Vet.  lib.  ejus. 


NOT^ 


IV.  Sed  oppidum  miniis  est  qiiam 
urbs,  etsi  saepissime  confiinduntur. 
Cicer.  lib.  i.  de  divin.  *  Pheras  ve- 
nisse,  quae  erat  urbs  in  Thessalia  ad- 
modum  nobilis,  in  eo  igitur  oppido.' 
Idem. 

e  Oppidum  dicitur  el  locus  in  circo] 
Varr.  lib.  iv.  '  In  Circo  primo  unde 
niittuntiir  eqni  nunc  dicuntnr  carce- 
res  :  Nevius  oppidum  appellat.  Car- 
ceres  dicti,  quod  cocrcenfur  equi  ne 
inde  exeant  antequam  Magistratus 
misit.  Oppidum,  quod  a  muri  parte 
pinnis  turribusque  carceres  olim  fue- 
ruDt.  Scripsit  poeta:  dictator  ubi 
currum  insidit,  pervehitur  usque  ad 
oppidnm.'  Idem. 

^  Ops^  Fortasse :  Ops  antiqui  dicc- 
bant,  quem  7iunc  opulentum  diciinus :  ut 
testimonio  est  non  solum  ei  contrarius 
inops,  sed  etiam  cops:  ut,  is  cops  edit, 
ego  egens  exortus  sum.  Nam  re  vera 
cops  est  compositum  ab  ops:  coops. 
Jos.  Scal. 

Ops  antiqui  dicebant]  Supple  infra : 
ei  contrarius  inops,  sed  ciiam  cops,  ut  is 
cops  edit,  &I-C.  Scal.  et  ita  schedce.  Et 
revera  cops  est  compositum  ab  ops, 


coops.  Ops  etiam  opem  ferens  quidam 
interpretantur  ex  illo  Accii :  *  quo- 
rum  genitor  fertur  esse  ops  gentibus.' 
Dac. 

e  Optima  lex]  De  primo  dictatore 
omnes  historici  varia  scribnnt.  Fu- 
isse,  qui  M.  Valerlum  M.  F.  Volusi 
N.  prodiderint,  affirmat  Liviiis  lib.  il. 
Hiijus  opinionis  fuisse  Festum  vel 
Verrium  apparet,  nisi  quod  Manium 
eum  appellat,  non  Marcum.  Hunc 
magistratum  solum  sine  provocatione 
fuisse  omnes  affirmant :  datam  post- 
ea  esse  provocationem  solus  Festus, 
ut  arbitror,  auctor  est :  quanquam  id 
eiici  possit  ex  verbis  legis  Horatiap, 
et  DuiiiaE  apud  Liv.  lib.  iii.  et  Dio- 
nys.  lib.xiii.  Ant.  Aug. 

Optima  lex]  Supplendum  et  corri- 
gendum  puto,  Optima  lege  cum  diceba- 
tur,  in  magistro,  ^-c.  nihil  tainen  affir- 
mo.  Vide  supra,  post  opima.  Nonc 
video  ita  seusisse  Fulv.  Ursin.  qui 
margini  ascripsit '  Fortasse  cum  dice- 
batur.'  Infra  pro  magistcr  a  populo, 
legendum  magister  populi  et  pro  7na- 
gistratuum  legendum  tnngistrorutn : 
iit  in  schcd.  Dac. 


DE   VERBORUM   SIGNIFICATIONE    LIB.   XIII.        531 

Volusinae''  gentis,  qui  primns  Magister  a  popiilo  crea- 
tus  est :  postquam  -^  vero  provocatio '  ab  eo  magistratu 
ad  populum  data  est,  quae  antea  non  erat :  desitum  est 
dici,^  ut  optima  lege,  utpote  imminuto  jure  priorum  raa- 
gistratuum. 
Optio  ^  qui  nunc  dicitur,  antea  appellabatur  acccnsus.  Is 
adjutor  dabatur  centurioni  a  tribuno  militum,  qui  ex 
eo  tempore,  quem  velint,  centurionibus  permissum  est 
optare,  et  nomen  ex  facto  sortitus  est.  Plautus  in  Asi- 
naria:^  qua  me,  qua  uxorem,  qua  tu  Sauream  servum 
potes,  circumduce,  aufer,  promitto  tibi,  non  obfuturum, 
siid  effeceris,  tibi  optionem  sumito  Leonidam. 


4  Ed.  Scal.  propter  quam, — 5  Vet.  lib.  adjici. 


NOTiE 


»>  Vt  fuit  Manii  Valerii,  M.  Fabii, 
Volusi.]  Legendum  ex  Livio:  Marci 
Valerii  M.  Jilii,  Volusi  nepotis.  Adi 
illiim  lib.  II.  sect.  18.  Ibi  enim  hunc 
primum  dictatorem  creatum  fuisse 
negat,  sed  T.  Lartium.  Idem. 

•  Postquam  vero  piovocatio]  Ab  eo 
magistratu  ad  populum  dari  coepit 
provocatio  Coss.  L.  Valerio  et  M. 
Horatio,  qui  lege  nova  sanxere  :  *  Ne- 
quis  ulium  magistratum  sine  provo- 
catione  crearet,  qui  creasset  eum  jus 
fasque  esset  occidi,  neve  ea  caedes 
capitalis  noxiE  baberetur.'  Liv.  lib. 
Jii.  sect.  55.  Idem. 

^  Optio]  Ultimus  versusPlauti  non 
eo  ordine,  quo  liic,  habetur  in  vulga- 
tis  Plauti  codicibus.  Jos.  Scal. 

Optio]  Uragns,  tergiductor,  ab  op- 
tando,  hoc  est,  eligendo,  quia  illum 
sibi  assumebat  Centurio.  Et  videtur 
hic  dicere  Festusoptioneni  anteadic- 
tum  accensum,cum  scilicet  a  Tribuno 
daretur  Centurioni,  sed  postquam 
Centurio  optare  eum  ccepit  et  ehgere, 
tnnc  optionera  etiam   dici    cceptum 


esse.  Et  ita  hunc  locum  interpreta- 
tus  est  Lipsius,  qui  optime  nionuit 
pro  ex  eo  tempore  legi  debere  ex  quo 
tempore.  Sed  mihi  scrupulum  movet, 
quod  ex  Varrone  didici  optiones  a 
Centurionibus  ab  initio  fuisse  elec- 
tos,  sed  postea  Tribunos  munus  illud 
invasisse,  ut  ipsi  optiones  eligerent. 
Mihi  nodus  insoU.oilis,  Sedillum  sol- 
visse  video  doctiss.  Cupertum  obser- 
vat.  lib.  IV.  cap.  9.  qui  postquam  ex 
Varrone  et  Polybio  asseruit  optiones 
primitus  a  Centurionibus  electos  fu- 
isse,  ita  Fesfum  ingeniose  interpreta- 
tur.  Optioqui  nunc  dicitur,  anteavoca- 
tus  accensus,  datus  Centurioni  a  Tribu- 
no,  et  itltid  nomen  optionis  sortitus  est 
ex  eo  tempore,  quo  Centuriones  ipsi  eos 
ehgebunt,  sive  optabant.  Sed  in  verbis 
Festi  pro  dabatur  rescribendum  datur. 
Nisi  dicas  hic  a  Paulo  omnia  turbata 
et  corrupta,  quod  et  sentit  Cupertus. 
Dac. 

'  Plaut.  in  Asinar.']  Act.  i.  sc.  1. 
sed  locus  aiiter  hodie  distinctus  est, 
euui  adi.  Idem. 


532  SEXTI    POMPEII    FESTI 

Optio  est  optatio,"'  sed  in  re  militari  optio  appel-  [Paul. 
latur  is,  quem  decurio,  aut  centurio  optat  sibi  rerum 
privatarum  ministrum,  quo  facilius  obeat  publica  officia. 

Optionatus  ut  Decurionatus,  sive  Pontificatus  dicitur. 

Optionatus,  ut  Pontificatus,  Decurionatus  dicitur,  [Fest. 
ut  Cato  in  ea,  quam  habuit  apud  equites:  Majores  seor- 
sum,  atque  diversum  pretium  paravere  bonis  atque  stre- 
nuis,  decurionatus,  optionatus,  hastas  donaticas,  alios- 
que  honores. 

Opunculo,^".  quod  opilionis  genus  cantus  imita-  [Paul. 
tur. 

Or8g,°  extreraae  partes  terrarum,  id  est,  raaritimee  [Fest. 
dicuntur:  unde  et  vestimentorum  extreraae  partes,  quae 
quidem  et  primae  dici  possunt.  Cascilius  in  ^schrione 
usus  est  pro  initio  rei,  cum  ait :  Oram  reperire  nullam, 
quam  expediam,  queo. 

Orare  antiqui  dixerunt  pro  agere:  unde  et  ora-  [Paul. 
tores,  causarura  actores,  et  oratores,  qui  nunc  legati, 
quod  reip.  mandata  peragerent. 

Orare  p  antiquos  dixisse  pro  agere  testimonio  sunt,  [Fest. 


G  Mss.  Opmcula,  vel  Opiniculo.    Vid.  Not. 

coc  NOT^ 

""  Optio  €st  optatio']  Id  est,  electio,  gendnm,  gua  me  cxpediam.  Et  ibi  eti- 

Casin.   ii.  4.    '  Optio  hoc   tiia  est.'  aui  oram  potiiis  pro  extremitate  acci- 

Idem.  pio,  qnam  pro  initio,  ut  sentit  Fes- 

"  Opunculo]     Mss.    Opuncula,    vel  tus.    Etsi  inifium  idem  aliquando  ex- 

Opiniculo;    sed  lectum  est  opuncuh.  treniitas,  ut  Grzpcis  apx^-  .^''e»n. 
Nam  ab  opilio,  opiliunculo,  opuncido.         p  Orure]  In  versu  Ennii  deest  ini- 

Sed  aliquid  in  vcrbis  Festi  desiderari  tio  syliaba,   puta :   Tu  face  vero,  !fc. 

suspicor,  et  legendum  :   Opunculo  ge-  Ant.  Ang. 

nus  avis  quod  opitionis  cantus  imiiatur.         Orare]  Dicere,  causas  agere.  Varr. 

Vide  '  Opiiio.'  Idem.  lib.  iv.  '  Oro  ab  ore,  et  perorat,  et 

°  Ora]    Proprie    partes   terrarum  exorat,   et  oratio,  et  orator.'     Inde 

littorales  a  Graco  Spos,  ora,  termi-  oratores  legati,    quod    rcip.    causam 

nus,  unde  pro  cujuslibet  rei  extremi-  agerent.  Ennius:  '  Orator  sine  pace 

tate,  ut  aula-orum,  vestinm,  »li:c.  Virg.  redit,  regique  refert  rem.'  Alii  ab  apu 

IX.  /Tlneid.  '  Et  mecum  ingentes  oras  sive  a/jw^oi,  precor.  Vide  '  Oratores.' 

evolvite  belli.'    lu  verbis  Cajcilii  le-  Dac. 


DE   VERUORUM   SIGNIFICATIONE    LIB.    XIII.        533 

quod  et  oratores,  et  ii,  qui  nunc  quidem  legati,  tunc 

vero  oratores,   quod    reip.    mandatas   partes   agebant. 

Ennius  quoque   cum    dixit  libro  primo  annalium:  face 

vero,7  q  quod  te  cum  precibus  pater  orat. 
Orata,"^  genus  piscis  appellatur  a  colore  auri,  quod  rustici 

orum  dicebant,  ut  auriculas,  oricolas  :    itaque  Sergium 

quoque  quendam  pra^divitem,  quod   et  duobus  anulis 

aureis  et  grandibus  uteretur,  Oratam  dicunt  esse  appel- 

latum. 
Orata,  genuspiscis  a  colore  auri  dicta,  quod  rustici  [Paul. 

orum  dicebant,  ut  auriculas,  oriculas. 
Oratores  ex  Graeco  «gaT^pej   dicti,    quod  missi  ad  reges, 

nationesque  deos  solerent  a.poi<y^ai,  id   est,   testari :    lu 

modo  appellantur  legati. 
Omtores^  ex  Graco  upr^T^psg  dictos  existimant,  quod  ad  [Fest. 


7  Ant.  Aug.  Scal.  et  Columna  legunt  Tu  face  vero. 


HOTM 

■J  Face  vero]  Praemissa  vocnla  sic  Scal. 

versum  integrum  faciunt  Scaliger  et  Orata']  Pro  aurata,  nt  «oUa'  pro 

Columna:  Tu  face  vero  quod  te  cum  *  aula.'   Graecis  Ciirysoplirys  dicitur 

precibus  paler  oro.  Verba  sunt  Romn-  a  xp^^^^^y  aurum,  et  oipphs,  supercili- 

li,  Jovem  precantis,  ut  foedam  suo-  um  :  Graeca  voce  nsus  Ovid.  in  Ha- 

rum  fugam  sisteret,  unde  frustra  est  lieut.  '  et  auri  Clirysophrys  imitata 

Festus,  qui  liic  oro,  dico  interpreta-  decus.'  Dac. 

tur.    Tn  Scliedis  legitur  tecum  unica  «  Oratores']  Multa  deplorata  snnt. 

voce.    Eleganter  '  precibus  cuni  ali-  Terent.  in  prologo  Hecyrae :  '  Ora- 

quo  orare,'  sic  saepe  Veteres.  Idem.  tor  ad  vos  venio  ornatu  prologi,  Si- 

r  Orata]  M.  Varro  lib.  iii.  de  Re  nite  exorator  sim.'  Ant.  Aiig. 

Rust.  propter  pisces  ait  esse  appel-  Oratores]  Eos  nostri  alii  pro  legatis 

latos  Sergium  Oratam,  et  Licinium  appellant.  Legendum  :  Eos  nostri  alias 

Murjenam.  Idem  ait  Macrob.  lib.  iii.  P.  Ro.  legatosappellant.   Verba  Cato- 

Saturn.    Hic  C.  Sergius  Orata  fuit,  nis  :  M.  Fulvio  consuli  legatus  missus 

de  quo  Cicero  lib.  ii.  de  Fin.  et  lib.  i.  sum  in  JEtoliam.propterea  quod  ex  JEto- 

de  Oratore,  et  lib.  iii.  de  Offic.  Val.  lia  complures  venerant:  Mtolos  pacem 

Max.  lib.  IX.  c.  1.  Plin.lib.  ix.  cap.  velle:  de  ea  re  oratores  Romam  profec- 

54.  Ant.  Aug.  tos:  et :  Propter  id,  hellum  ccepit  Cce- 

Orata]  Oriculam,  quod  ait  pro  an-  lius  PR.  Albanus.    Oratores  missi  Ro- 

ricula  dictum,  et  Catullus  usnrpavit :  mam.   Et,  pro  deprecatoribus.  Nam  ex 

*  Vel   anseris  meduUuIa,   vel  imula  primo  errore    labem   contraxit,    de 

oricilla.'    Alibi   explicabimus.    Jos.  cretatoribus.   Et  Afranii :  si  quid  ora' 


534  SEXTI    POMPEII    FESTl 

reges  et  gentes  qui  missi  erant  pro  repuhlica  nostra  a 
populo  'Romano,  ii  conceptis  verbis  solerent  deos  ugaa-^ai, 
id  est,  testari :  qui  cit  acte :  eos  nostri  alii  pro  legatis  ^ 
appellant,  ut  Cato  in  ea,  quam  scripsit  de  suis  virtutibus 
contra  Thermum  :  M.  Fulvio  Consuli '  legatus  sum  in 
iEtoliam,  propterea  quod  ex  iEtolia  complures  vene- 
rant  iEtolos  pacem  velle:  de  ea  re  oratores  Romam 
profectos:  et  ia  Originum  libro  primo:  Propter  id" 
bellum  coepit  Coelius  PR.  Albanus,  oratores  misit 
Romam,  eum.  .  .  alias  pro  decretoribus,"  ut  Teren- 
tius  :  orator  venio  facite  exorator  sira.  Item  et  Afra- 
nius  in  Emancipato:  si.  .  .  .  tum  si  quod  oritur. 
alias  pro  rfisertis  et  loci  veteribus :  ab  eo 
quod  antiqui  orare  dicebant  pro  agere  :  ob  quam  cau- 
sam  orationes  quoque  eorum  vocantur. 
Orba^  significat  apud  poetas  privatam  aliqua  per-  [Paul, 


8  Vide  Notas. 

NOT/E 

tor Item  .  .  .  t:t  pro  disertis  elocu-  missi  Romam,   Sed  non  intelligo  iliud 

toribus:  ab  eo  quod  antiqui  orare  dice'  PK.  nisi  sic  in  sedem  suam  retraha- 

bant  pro  agerc :  ob  quam  caussam  ora-  tuT:  Bellumcoepit  CaeliusAlbanus,PR. 

tiones  edissertationes  quoque  eorum  co-  oratores  missi  Rcmam.    Id  est,  populo 

cantur.  Jos.  Scal.  Romano  oratores    missi.    Vel    sic  : 

Oratores^  lu  postrerais  iilis  qui  sit  Bellum  ccepit  Calius.  P.  R.   Albanus 

acte  enodandis  frustra   me   torqueo.  oratores   misit  Romam.    Pro,   Albani 

Quae  sequuntur  eos  nostri  sic  optinie  Oratores  roiseruut   populo  Romano. 

Scal.    Eos  nostri  alias  Po.  Rom,  legatos  Idem. 

appcllant.  Dac.  '^  Eum  ,  .  .  pro  decretoribus]    Leg. 

'  Fulvio  Consuli]  HeecCatonis  ver-  Item  oratores  pro  dcprecatoribus.    Nani 

banon  egent  emendatione.    Legebat  ex    primo    errore    labem   contraxit. 

tamen  Scaliger:    M.  Fulvio   Consuli  Sed  locusTerent.  est  ex  Prol.Hecyr. 

legatus  missus  sum  in  JEtoliam,^c.    M.  '  Orator  ad  vos  venio  ornatu  prologi 

Porcius    Cato    Censorius,  postquam  Sinitc  exorator  ut  sim.'  Idem. 

optime  Acilio  Glabrioni  ad  Thermo-  >  Orba']  Orbam  Glossarium  exponit 

pylas   navasset  operam,   M.   Fulvio  iitlKK-t]pov.  Eleganterest  enim  «7ri/(A.7j- 

Nobiliori,  cuiiEtolicum  bellum,  quod  po^,  quae  patrem  et  matrem  amisit, 

Syriacum  excepit,  demandatum  fue-  nullosque  fratres  habet  superstites  et 

rat,  legatus  est  missus.  Idem.  sic  in  totamhereditatem  vocatur.  Or^ 

»  Propter  id]  Scal.  Propter  id  bcUum  biaatem  tam  parentes  qui  fiiios,  quam 

coepit  Coelius  PR.   AWanus.  Oratores  filii  qui    parentes    araiserunt,    dicti 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    XIII.  535 

sona  cara.   Orba  est,  quae  patrem,  aut  matrem,  aut  filios^ 
quasi  lumen  amisit. 


Orba  apud  poefas  signijicat  pr 
sona  cara :  apud  oratores,  qua 
ut  Servius  Sufpilius  ait,  quce  l 
tris  est  ante.^ 

Gfllus  ^lius. 
in  eo  libro. 
pontificatu. 
pueWsi  sine. 
sacrae.     . 
nupta.     . 
aliqui  fuisset.    . 
.  Cornificius  in. 
onygiarura. 
inter  se  ruunt 
runt. 
actos  eos.9 


vatam  aliqua  per-  [Fest, 
patrem  amisit  aut  matrem 
beros  quasi  oculos  orba  est 


stantior 


Orca,*  genus  marinae  belluae  maxiraum,  ad  cujus  [Paul 


9  Ed.  Scal.  *  naclos  ros.' 


NOT/E 


sunt.  OrtMS  aGraco,  op(|)bs,  vel  op(J>- 
vhs,  tenebrosus.  Quare  caeci  pro- 
prie  orbi  dicti  sunt.  Idem. 

2 tris  est  anle]  Hsec  oninia 

plane  deposita  sunt.  Neque  ad  idem 
caput  attinent.  In  fine  pro  illis  Ony- 
giarum  schedae  habent  Onyginus:  ut 
videatur  hic  laudari  Hyginus  in  libris 
Astronomicon.  Idem, 

»  Orca'^  Ego  pro^carianon  dubito 
legere  facaria.  Sunt  autem  vasa  ad 
defaecandum  nuistum :  cum  scilicet 
mustum  fervendo  defaecatur.  Neque 
temere.  Sunt  enim  Orcce  vasa  tere- 
lia,  ventrosa,  cum  angusto  ore:  ut 
raustum  possit  magis  fervere.  Cujus- 
modi  erant,  quas  Vitruvius  vocatas 


ai6\ov  ir{,\as  ait.  Varro  :  '  8a?pe  ubi 
conditum  vinum  novum,  orcae  in  His- 
pania  fervore  musti  ruptae.'  Jos. 
ScaU 

Orca']  A  Graeco  Spv^.  nempe  ab  ob- 
liquo  opvya,  ab  ejus  belluae  similitu- 
dine  dictje  orcm  vasa  ficaria,  si  fides 
Festo.  Sedmagis  placet  esse  aOrae- 
co  vpxn>  qnoii  ^*t  ^^'''^  fictilis  genus. 
Non  solum  autem  orcte  vasa  ficaria, 
sed  et  vinaria,  salsamentaria  etiam. 
De  vinariis  Varro  lib.  i.  de  R.  R. '  Ubi 
conditum  novum  vinum,  orc£e  in  His- 
pania  fervore  niusti  ruptae.'  De  Sal- 
samentariis  Pers.  Sat.  m. '  Maenaque 
quod  prima  nondum  defecerit  orca.' 
De  vasi»  ficariis,  ubi  ficu»  reponeban- 


m 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


similitudinem  vasa  ficaria'°  orcoe  dicuntur,  sunt  cnim 
teretes,  atque  uniformi  specie. 

nomen  ducerent."  ^"         .... 

Ofca  genus  marina;  bellucd  maximum  dicitur  :  ad  cu-  [Fest. 
jus  similitudinem  vasa  quoque  ficaria  '^  orcce  dicuntur  :  sunt 

teretes,  atque  uniformi  specie.^^ 

malas  et  antee      .         .        quanta.^^ 

Orchestra  \ocus  in  sceena.  [Paul. 

Orchestra''  locus  in  scana  quo  antea,  qui  nunc  pla-  [Fest. 
nipedes  appellantur,  non  admittebantur  histriones,  nisi  tan- 
tum  ijitexim  dum  fabulae  explicaretitur,  qu<z  sine  ipsis  ex- 
plicari  non  potera?/^,  ricinia^^  auteni  portabant  quo  tie- 
quiori  habitu  prodirent,  atque,  ut  inde  nomen  ducerent. 


10  Vet.  Wh.vinariu,  vel  fictilia.  Scal.  legit  fcEcaria.—W  Ed.  Scal.  duceret. 
— 12  Ead.  ed.  in  ficario.—l^  Ead.  ed.  in  formi  specie.—li  In  ead.  ed.  hacc 
vox  noii  apparet.— 15  Ead.  ed.  cicinice. 


NOT/E 


tur,  vide  locum  Columel.  lib.  xii. 
cap.  15.  et  Plin.  lib.  xv.cap.  19.  '  At 
iibi  (ficorum)  copia  abundat,  implen- 
tur  orcae  in  Asia,  cadi  auteni  in  Rus- 
pina  Africa  urbe.'  Unde  apertum 
est  quam  frustra  sint  et  Scaliger,  qui 
pro  ficaria  lcgebat/<»cam,et  alii,  qui 
vinaria  vel  fictilia  reponebant.  Dac. 

^ nomen  ducerent ...}  Haec 

non  sunt  hujus  loci,  et  male  huc  ir- 
repseruut  quje  ad  caput  *Orchestra' 
pertinent.  Idem. 

<=  Orchestra]  Explicatur  a  Vitruvio 
melius  lib.  v.  cap,  6.  et  7.  Ant.  Aug. 

Orchestra]  Scripserat  Festus  his- 
triones  eos,  qui  suo  tempore  plani- 
pedes  vocabantur,  non  solere  in  Or- 
chestiam  admitti.  Quod  cognosci- 
mus  ex  Seneca,  et  aliis:  propterea 
enim  planipedes  dicebantur,  quod 
uon  in  podio,  sed  de  plano  agerent. 
Stulte  enim  oplimaK  not*  Grammati- 
ci  ab  eo,  quod  pianis  pedibus,  id  est, 
excalciatis  agebant:   quamvis  enim 


veruni  est  pedibus  nudis  fuisse:  ta- 
men  falsum,  pedem  planuni,  pedein 
nudum  esse.  Sed  quemadmodum 
pedaneus  opponitur  Curuli,  ita  pla- 
nipes  miino.  Ausonius  :  '  nec  de  mi- 
mo  planipedem,  nec  de  Comoedis  his- 
trionem.'  Ut  planipes  nihil  aliud  sit, 
quani  niimus  pedaneus.  Prodibant 
autem  planipedes  riciuiati  ad  agen- 
dum.  Qnid  sit  ricinium  habes  et  hic 
apud  Festuiii,  et  apud  Varronera.  Jos. 
Scal. 

Orchestral  Postrema  illa,  atque  ut 
inde  nomen  ducercnt,  hinc  avulsa  post 
orca;  adhaeserunt,  ut  ibi  notamus.  Si 
quid  autem  amplius  desit,  ita  sup- 
plcndum  post  ducerent :  et  riciniatidi- 
cerentur.  Orchestra  locus  in  luedio 
theatro,  ubi  chorus  saltaret,  ncnipe  ab 
opxf^icOai  sic  dicta.  In  eam  histriones 
planipedes  non  solere  admitti  ait  Fes- 
tus,  et  cognoscimus  ex  Seneca  et 
aliis,  ut  optime  Scaliger ;  '  propterea 
enim,  Scc.  ad  agendum,'  et  ab  eo  ha» 


DE   VERBORUM   SIGNIFICATIONE    LIB.   XIII.        537 

Orchitls/  genus  oleae  ex  Grssco  dictum,  quod  [Paul. 
magnitudine  sit  instar  testiculorum. 

Orchiiin^  Aclius  Philologus  in  collectaneis  ait  esse  ge-  [Fest. 
nus  OlecB:  ductum  ex  Graeco  opx^*^>  quod  testiculorum  mag- 
witudinis  :  itaque  vocari  ex  eo  Orchitim 

to  grandiore.  .  ..... 

Orchus  ab  urgendo  mortera  dictus.    C  enim  pro     [Paul. 

G  frequenter  ponebant  antiqui. 
Orcumf^  quem  dicimus,  ait  Verrius  ab  antiquis     [Fest. 

dictum  Uragum,  quod  et  U  literae  sonum  pro  O  efFere- 

bant,  et  per  c  literae-  formam,  nihilominus  g  usurpabant. 

sed  nihil  affert  exempiorum,'"^  ut  ita  esse  credamus ;  nisi 

quod  is  Deus  nos  maxime  urgeat. 
Ordinarium  ^  hominem  Oppius  ait  dici  solitum  scurram,  et 


t  Scal.  in  marg.  notavit  liasc  verba  esse  Festi,  sed  non  in  vet.  iib. — 
16  Vet.  lib.  exempli. 

NOTiE 

bitu  riciniati  dicti,  ut  hic  Festiis,  et  hicmerito  Veterum  testimoniaFestus 

infra  in  *  recinium  :'  '  unde  reciniati  desiderat,  verisimiiius   igitur  oixum 

mimi  planipedes.'  Dac.  esse    a    Graeco    '6pKos,  juramentum, 

<>  Orchitisl  Ateius  Philologus  hu-  quod  juramenti  Deus  sit  Orcus,  Plu- 

jusopiuionis  auctor  citatur.     Cetera  to.  Idem. 

Festi    veiba  ex  epitome  intelliges.  e  Ordinariuml  Tnfra  deest  tantum 

De  orchite  Virg.  lib.  ii.  Georg.Plin.  nomen  Catonis.     Cato  in  ea  oratione, 

lib.  XV.  cap.  1.  et  3.  Ant.  Atig.  Sfc.    Sed  verba  Catonis  male  accepit 

^  Orchitin]  Deest  tantum  in  fine  :  Festus,  facile  enim  ex  iiscolligi  posse 

Itaque  vocari  ex eo  Orchitim  oleamsolito  videtur  ordinarium  hominem  dici,  qui 

grandiorem.     De  orchite   Virgil.  ii.  per  omnes  ordines  stipendia  meruit. 

Georg.  '  Orchites  et  radii  et  amara  Gall.  Qui  est  aU6  de  degr4  en  degr6, 

pausia  bacca.'    Unde  Plin.  lib.  xv.  qui  a  M  simple  soldat,  et  a  pass^  par 

cap.   1.  *Genera  olearum  tria  dixit  degrh  dans  toutes  les  charges :  vel  po- 

Virgilius,  orchites,  radios,  et  pausias.'  tius,  in  ordine  ineruissem,  pro  iniles  in 

Notandum  autem  et  apud  Festum  et  legione  tantum  fuissem  :  id  enim  est 

apud  Plinium  pro  oliva  oleam  poni,  im  ojrfine  merere  Frontin.  lib.  iv.  Stra- 

cujus  rei  exempla  se  desiderare  fas-  tag.  cap.  1.  '  Q.  Metellus  Cos.  quam- 

sus  est  doctiss.  Vossius.  Dac.  vis  nulla  lege  impediretur,  quin  fili- 

^  Orcum]  Lege  cum  Lipsio,  ab  an-  um  contubernalem  perpetuum  habe- 

tiquis  dictum  urgum:    ait  enim  Ver-  ret,  maluit  tamen  eum  in  ordine  me- 

rius  ab  urgendo  urg-uni  dictum,  post-  rere.'    Nam  idem  paulo  post,  eura 

eag-  mutato  in  c,  urcum;  et  u  in  o,  or-  qui  in  ordine  merebat,  vocat  *  mili- 

cum,  quod  ad  mortera  urgeat.    Sed  tem  in  legioue  :'  '  L.  Rutilius  Cos. 


538  SEXTI    POMPEU    FESTI 

improbum,  qui  assidue  in  litibus  moraretur,  ob  eamque 
causam  in  ordine  staret  adeuntium  praetorem  :  at  -^lius 
Stilo,  qui  minime  ordine  viveret.  .  .  in  ea  ora- 
tione,  quara  scribit  de  suis  virtutibus  contra  Tliermum: 
Quid  mihi  fieret,  si  non  ego  stipendia  in  ordine  omriia 
ordinarius  meruissem  semper  ?  Sunt  quidam  etiam,  qui 
manipularem''  eum,  qui  infimi  ordinis  sit,  appellatum 
credant  '7  ordinarium. 

Ordinarius  homo,  scurra,  et  improbus,  qui  assi-  [Paul. 
due  in  litibus  moratur,  ob  eamque  causam  in  ordine  stat 
Praetorem  adeuntium :  sive  dictus  per  contrarielatem, 
quia  minime  ordine  vivit. 

Ordiri  ^ '  est  rei  principium  facere. 

Ordiri  est  rei  principium  facere :  unde  et  togae  [Fest. 
vocantur  exorditee. 

Ordo  +  sacerdotum  ^  aestimatur  Deorum 


17  Vet.  lib,  tradant.—^  Scal.  in  raarg.  notavit  haec  verba  et  seqq.  Ordo, 
Sfc.  esse  Festi,  sed  non  in  vet.  lib. 

not^ 

cumseciindiim  leges  in  contubernio  aliud  quam  manipulus.     Igitur  apud 

filium  posset  habere,  in  legione  mili-  Festum  '  manipuiaris  infimi  ordinis  ' 

teni  fecit.'    Vulgo  dicimus  il  le  fit  eodem  modo  dictum,  quo  apud  Ta- 

timple  soldat.    Etsi  non   negem  alias  cit.  'Justus  Catonius  primi  ordinis 

ordinarium    dici    potuisse    bominem  centurio.'  Idem. 

gcurram  et  improbum,  qui   sjepe  iu  '  OrJjri]  "OpSr^/ua,  ^  ToA.vinj  twv  «p/o»»' 

ordiuem  redactus  sit :  nam  in  ordi-  et   opSiKbv,  xtTWJ^iV/cos.     Inde   ordiri 

nem  redigere,  idem  est  aliquando  ac  propria   vox  textoruui,   cum   texere 

notare,  vilipendere,    contemtui    ha-  incipiunt:    unde  in   gloss.    'ordior, 

bere.  Idem.  &pxofJiat :'  sed  ad  alia  transfertur,  un- 

•'  Sunt  quidam,  qui  manipularem]  Si  de  :  '  Orciimur  telas,  ordimur  verba 

progregaiimilitehic/nani/iu/armFes-  loquendo.'   Sic  Virg.  in  Cul.  '  Atque 

tus  accepit,  non  video  quid  esse  pos-  ut  araneoli  tenuem  formavinius  or- 

sit  discriminis  inter  ordinarium  istum  sum.'  Idem. 

et  eum,  qui  in  ordine  meret,  de  quo  ^    Ordo  Sacerdotum']    Supplendum 

supra  in  verbis  Catonis.     Quare  cum  forte  :  Ordo Sacerdoiumastimatur  Deo- 

doctiss.  Salmasio  njanipuZarem  hic  in-  rutnordinem  rcferre,  ttt  niaximus  quis- 

terpretormanipuli  ductorem,qui  pro-  que,  Sfc.     At   Fuiv.  Ursin.   putabat : 

prie  dicebatnr  ordinarius,  manipula-  ^stimatur  Dcorum  majestate,  ut  maxi- 

rius  :  Gloss.  vett.  '  ra^lapxos,  mani-  mus  quisque.     Per   regem,  sacrificu- 

puiarius,  ordinarius,'  est  enim  ra^tap-  him  inteliige,  qui  sacrificia  faciebat, 

Xos,  '  ordinis  ductor.'    Et  ordo  nihil  quae  reges  faccre  solcbant,  Idem. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    XIII.         539 

maximus  quisque,  Maximus  videtur  Rex,  deinde  Dia- 
lis,  post  hunc  Martialis,  quarto  loco  Quirinalis,  quinto 
Pontifex  Maximus :  itaque  in  conviviis  solus  Rex  supra 
omnes  accubat :  sed  Dialis  supra  '^  Martialem,  et  Quiri- 
nalem ;  Martialis  supra  proximum,  omnes  '^  dein  supra 
Pontificem  :  Rex,  quia  potentissimus  :  Dialis,  quia  ^  uni- 
versi  mundi  sacerdos,  qui  appellatur  Dius  ;  ^°  Mar- 
tialis,  quod  Mars  conditoris  urbis  parens :  Quirinalis, 
socio  imperii ""  Romani  Curibus  ascito  Quirino :  Ponti- 
fex  Maximus,  quod  judex  atque  arbiter  habetur  rerum 
divinarum  humanarumque. 
Oreae,"  freni,  quod  ori  inseruntur.  Titinius  in  Setina :  et  si 
tacebit,  tamen  gaudebit  sibi  permitti  oreas.  Naevius  » 
in  Hariolo :  Deprandi  autem  leonis  °  obdas  oreas.  Cato 


18  Qnitlani  lib.  super.—\9  Vir  doct.  in  marg.  ed.  Scal.  conjicit  ii.— 20  Ed. 
Scal.  Dium.—i  Ead.  ed.  permitti  orece:  et  Ncevius. 

NOTiE 

'  Dialis  quia]  Inepte  Festus  :  Dia-  nis  omnino  praetereundum  non  cen- 

lis  quia  Jovis  sacerdos  airb  tov  /^i6s.  seo  :  *  Equos  respondit :  Oreas  unlii 

fdem.  inde  :  tibi  cape  flagellum  :'  est  enim 

■"  Quirinalis  socio  imperii]  A  Quiri-  notissinius  Apologus,   qui  est    apud 

no,  id  est,  Romulo,  qui  Quirinus  vo-  Horatium  :    '  Cervus   equum    pugna 

catusfuit  post  socium  iraperii  Roma-  nielior,'  &c.     In   testimonio  Ccelii; 

ni  Tatium  a  Curibus  oppido  Sabino-  Equus,  qui.  Jos.  Scal. 

rumubiipse  regnabat  ascitum,  etsic  Orece]  Ah  ore,  orea.     Nisi  forte 

Festi  verba  intelligenda.  Idem.  orea;  pro  aurea,  quae  etiam  frenum  sig- 

"  Orecs]  Ausonius  :  'Indefloridum  nificat.  Dac. 

reflexis  ver  revisit  oreis.'   Versus  est  Orece]  Titinii  et  Naavii  verba  men- 

Naevii:  '  Deprandi  autera  leonis  ob-  dosa  sunt.  Ant.  Aug. 

das  oras.'     Proverbialiter  id  dictum  "  Deprandi  autein  Leonis]  MaleSca- 

de  re  valde  periculosa.     Nam  esuri-  liger  quidem  oreas  labias  interpreta- 

entisleonis  etfamelicosilabias  velle  tur  contra  Festi  sententiam :  neque 

coraprimere,  periculosum.     Depran-  deprandi  est  a  deprandius,  ut  ipse  pu- 

dius,    est  impransus.     Orece,   labise,  tat,  sed  a  deprandis,  et  est  in  dandi 

Grascanice.  Namet  ipsipoetae  Grae-  casu,  itaque  versus  Navii  sic  legen- 

ci  freqnentissime  labra  x"^^^°^^  ^°'  ^»s,  Deprandi  autemleonisubdasoreas. 

cant.     Eandeni  sententiam  promittit  Plano  et  optimo  sensu  ;  prima  litera 

illud  Luciiianum  :    »  Esuriente   leoni  vocis  subdas  adhaeserat  voci  leoni,  et 

exoreexculperepraEdam:'itemGr8e-  ex  ufcrfas  postea  factum  oW(W.    Prae* 

corum,  \iovTa,  ^vpelv.    At  iUud  Cato-  tereundum   non   est  illud  Catonis : 


540  SEXTI    POMPEII    FESTI 

Originum  libro  tertio :  equos  *  respondit :  oreas  mihi 
inde,  tibi  cape  flagellura.  Coeliiis  pro  se  apud  popu- 
lum  :  equusque  milii  sub  fceminibus  occisus  erat,  oreas 
detraho  inspectante  Lucio  Stertinio. 

Oreae  freni,  quod  ori  inserantur,  dicti.  [Paul. 

Oreus  Liber  pater,  et  Oreades  ?  nymphae  a  montibus  ap- 
pellantur. 

Oreos  Liber  pater,  et  Oreades  nymphae  appellantur,  [Fest. 
quod  in  montibus  frequenter  apparent. 

Oriri,  nasci,  vel  surgere.  [Pau  l. 

Originum  libros  quod  inscripsit  Cato ;  non  satis  ple-  [Fest. 
num  titulum  propositi  sui  videtur  amplexus  :  quando 
praegravant  ea,  quae  sunt  rerum  gestarum  populi  Ro- 
raani. 

O*» quantae.         .        .        .        . 

Ornatus  dicitur,  et  bonis  artibus  instructus,  et  honores 
adeptus  a  populo,  et  bene  aptus,  ut  railes,  aut  gladiator, 
et  acturus  fabulas :  atquc  etiam  ornatus  dicitur  cultus 
ipse  quo  quis  ornatur,  ut  cum  dicimus  aliquem  tragico, 
vel  coraico  ornatu  prodire. 

Ornatus  dicitur,  et  bonis  artibus  instructus,  et  ho-  [Paul. 
nores  adeptus.  Appellaturquo  ornatus,  cultus  ipse,  quo 
quis  ornatur. 

Ortygia,  Delos  insula. 


2  Vir  doct.  in  marg,  ejusdem  ed.  conj.  eqms. 


NOT.E 


Equos  respondity  Sfc.  est  enim  notissi-  plura  notahimiis.     In  schedis  legitur 

mus  apologus,  qui  est  apud   Hora-  etiam,   'Orestiades   nymphae  monti- 

tium:  '  Cervus  equoni  pugna  melior.'  umcultrices.'    Vide  Hesych. '0/)€(rTt- 

In  testinioiiio   Ccelii  lege  cqtius,  qui.  dSts.  Idem. 

Dac.  1  O ]  Haec  mihi  ignota  sunt : 

P  Oreus et  Oreadesl^Opiioi/OpddSfs,  nou  esse  tamen  hujus  loci  tuto  affir- 

airh  rov  opeos, '  a  monte.'  Inde  Horat.  mare  posse  videor,  et  ad  fragmentum 

Od.  19.  lib.  11.  '  Bacchum  in  remotis  illud  pertinere,  quod  post  Orca  posi- 

carmina  rupibus  Vidi  docentem.'  Ubi     tum  est, malcE  anta.  Idem. 


DE   VERBORUM   SlGNl  FICATIONE    LIB.    XIII. 


541 


Orty.        .        .        .        ita  non  Delos.' "^     .      .        [Fest. 

Orbins  clivus  ^  videtitr  appell&.tus  esse  ab  orbibus  per 
cujus  flexuosos  orbes  TuUia  filia  Ser.  Tullii  regis,  et  L. 
TarquimMS  Superbus  gewe;-,  interfecto  rege,  properaverant, 
tendentes^  una  in  regia  c/omjis  possessionem :  cceptus  est 
autem  is  Clivus  appellari  orbius,  quod  prow^s  ctim  esset  per 
orbes  in  Exquiliarum  coUem  dnceret/  uude  orbius  ab  ipsis 
orbibus  sic  appeUatus  est. 

OsGiLLA,  festa  in  honorem  Bacchi;  in  quibus  ho-  [Paul. 
mines  se  per  funes  jactant :  alii  putant  Erigones,  et  Icari 
festa. 

Oscillum*  Santra  dici  ait,^  quod  oscillent,  id  est,    [Fest. 


3  Supplendiim  monet  Scal.  Ortygia  antiquitus  ita,  non  Dclos  dicebatur. 
Vide  Notas.— 4  Ed.  Scal.  ^  properaverat  tendenfe  wna.'— 5  Ead.  ed.  'ducere.' 
— 6  Pro  dici  ait  vet.  lib.  dicit. 


"■  Ortygia]  Ortygia,  antiquitus  ita, 
non  Delos,  dicebatur.  Sequentia  alio 
pertinent.  Historia  de  Tullia,  Ser. 
Tullii  regis  filia,  milii  ignota  est  :  ne- 
que  quis  sit  vicus,  aut  nescio  quid, 
quod  ab  orbibus  dictum  sit,  commi- 
nisci  potui,  Jos.  Scal. 

Ortygia  Delos']  Varia  ejus  nomina 
tradit  Plin. '  Pyrpile,'  '  Asteria,'  '  Pe- 
lasgia,'  'Lagia,' '  Ortygia.'  Sed  pri- 
raa  ejus  appellatio  '  Asteria,'  si  Cal- 
limacho  fides,  hymno  in  Delum.  Mo- 
nuit  Fulvius  Ursinns  in  exemplari  pro 
non  legi  nunc.  Sed  cum  a  librario 
duabus  literis  superimposita  linea  sic 
Jifi  scriptum  fuisset,  error  inde  fluxit, 
ut  pro  nunc,  non  editiim  sit,  atque 
unius  literulae  lapsu  tota  sententia 
immutata.  Scripserat  igitur  Festus, 
Ortygia,  antiquitus  ita,  nunc  Delos  di- 
cilur.  Antiquum  tamen  nomen  ip- 
sum  Delos  :  quippe  a  Phoenicibus  or- 
tum  :  Phcenices  enim  insulam  Daal 
vei  apxaiKuis  Deel  dixerunt,  id  est,  in- 
sulam  Dei,nempe  Apollinis:  vel  plu- 
rali  numero  insulam  Daalan  aut  Dee- 


NOT/E 

lan,  insulam  Deorum,  nempe  ApoUi- 
nis  et  Diana;.  Vide  Bochart.  Chan. 
lib.  I.  cap.  14.  Dac. 

'  Orbius  clivus']  Hunc  Urbium  vocat 
Livius  lib,  I.  mutato  o  in  u.  '  TuUia 
cum  se  domum  reciperet,  pervenis- 
setque  ad  summum  Cyprium  vicum, 
ubi  Dianium  nuper  fuit,  flectente 
carpentum  dextra  in  clivum  Urbium, 
ut  in  collem  Exquiliarum  velieretur.' 
Solin.  cap.  1.  '  Ser.  Tullius  Exquiliis 
supra  clivum  Urbiura  :'  ubi  Ms.  Ful- 
viiUrsini  habet  Orbium.  Idera. 

'  Oscillum]  Quod  in  fiue  deest,  po- 
terit  addi  ex  iis,  quae  scribit  Hyginus 
fabula  cxxx.  et  lib.  xi.  de  signor. 
coelest.  historia,  verbo  '  Arctophy- 
lax:'  et  interpres  Arati  Latinns,  ver- 
bo  '  Canis.'  Hi  oscillum  ita  fieri  ab 
Atheniensibus  scribunt,  ut  tabula  in- 
terposita  pendentes  fuuibus  se  jacta- 
rent,  et  vento  moverentur.  Nonnihil 
hac  de  re  Macrob.  lib.  i.  Saturn.  et 
Serv.  II.  Georg.  Ant.  Aug. 

Oscillum']  Lege,  ab  co  quod  os  cil- 
lere.    Notum  cillere  esse  movere  :  de 


542  SEXTI    POMPEII    FESTI 

inclinent,  praecipitesque  in  os  ferantur.  Oscillantes,  ait 
Cornificius,  ab  eo  quod  os  celare  soliti  personis  ^  prop- 
ter  verecundiam,  qui  eo  genere  lusus  utebantur.  Causa 
autem  ejus  jactationis  proditur  Latinus  rex,  quod  praelio, 
quod  ei  fuit  adversus  Mezentium  Caeritum  regem,  nus- 
quam  apparuerit,  judicatusque  sit  Juppiter  factus  Latia- 
ris.  Itaque  per  sex  eos  dies,  feriatos  liberos,  servosque 
requirere  eum,  non  solum  in  terris,  sed  etiam,  quia  vide- 
retur  coelura  posse  adiri  per  oscillationem,  velut  imagi- 
nem  quandam  vitae  huraanee,  in  qua  altissima  ad  infimum 
interdum,  infima  ad  summum  efFeruntur:  atque  ideo 
memoriam  quoque  redintegrari  initio  accepta?  vitae  per 
motus  cunarum,^  lactisque  alimentura,  quia  per  eos  dies 
feriarum,  et  oscillis  moveantur,  et  lactata  potione  utan- 
tur.  Nec  desunt,  qui  exemplum  Graecorum "  secutos 
putent  Italicos,  quod  illi  quoque  injuria  interfecto  Icaro, 
Erigone  filia  ejus  dolore  impulsa  suspendio  perisset,  per 
simulationem. 

Oscines''  aves'  Appius  Claudius  esse  ait,  quae  ore  canen- 


7  Ed.  Scal.  quod  os  cwlare  sint  soliti  personis.  Vet.  lib.  celeres  sint  solili 
personis  uti  propter  v,  Lef^endura  iiionet  Scal.  ab  eo  qitod  os  citlere. — 8  Vir 
doct.  in  tnarg.  ed.  Scal.  conj.funium. — 9  Id.  ibid.  conj.  alites. 

NOT^E 

personis  Virgiliiis:  '  Oraqne  cortici-  ta.     Vide  Hesych.  in  alaipa.    In  iis, 

bus  sumunt  horrenda  cavatis.'    *  Os-  fune  de  tigno   vel   arbore   rebgato, 

cilla  ex  aUa  suspeiidunt  mollia  quer-  vel  etiam  transverso  tigno  de  arbore 

cu.  [pinu.]'    Meminit  et  MaurusTe-  suspenso,   in  aere  librati  sursiim  et 

rentianns.     De  oscillis  satis  iu  Auso-  deorsum  ferebantur.    Dicta  oscilla  ab 

nium  anno  superiore.    Quare  rb  cu-  ore  et  cilleo,  moveo.  Dac. 

narum   in  funium   docti   viri   mutare  "  Nec  desunt,  qui  exemplum  Graco- 

voluerint,  non  video.  Jos.  Scal,  r«m]  Nempe  Atheniensium  :  quje  in- 

Oscillum]  OscJWa,  festa  in  bonorem  fra   desunt  sic   supplenda   arbitror: 

Icari   et  Erigones  ab  Atlieniensibus  per  simulntionem  suspendii  diem  fesium 

instituta:  aliis   in  honorem   Bacchi.  oscillationis  instiluerunt :   totam  hanc 

Virg.  II.  Georg.  '  Oraque  corticibus  historiam  fuse  Hyginiis  fabula  cxx.v, 

sumunt  iiorreiula  cavatis,  Et  te,  Bac-  Vide  ct  Servium  ii.  Georg.  loco  su- 

che,  vocant  per  carniinalacta,  tibiqiie  pra  laudato.  Idem. 

Oscilla   ex    alta    suspeiulunt   mollia  "  Oscincs]  Picus  Feronius  dictus  a 

quercu.  [pinii.]'     Graecis  oJfwpai  dic-  Feronia,  ut  Martius  aMarte.     Fero- 


DE   VERBORUM    SlffNIFICATIONE    LIB.    XIII.  543 

tes  faciant  aiispicium,  ut  corvus,  cornix,  noctua:  aut 
qu3e  alis  aut'°  volatu,  ut  buteo,  sanqualis,  aquila,  imis- 
sulus,"  vulturius,  picus  Martius,  Feroniusque,'*  ^  et 
parra,  et  in  oscinibus,  et  in  alitibus  habentur. 

Oscines,  aves  auspicium  ore  facientes.  [Paul. 

Oscinum,  augurium  a  cantu  avium. 

Oscinumt  tripudium  est,  quod  oris  cantu  significat  [Fest. 
quid  portendi,  cum  cecinit  corvus,  cornix,''  noctua, 
parra,  picus. 

Oscum  dicitur  significare  sacrum :  unde  leges  [Paul. 
oscitaj,  id  est,  sacratae  :  Opicum  quoque  invenimus  pro 
Osco :  Oscis  enira  frequentissimus  fuit  usus  libidinum 
spurcarum :  unde  et  verba  impudentia  appellantur  ob- 
scoena.  Titinius :  Osce  et  Volsce  fabulantur,  nara  La- 
tine  nesciunt. 

Oscura^*  duas   diversas  et  contrarias    significa-    [Fest. 


10  Ed.  Scal.  ac.—n  Vet.  lib.  7nikms.—\2  Ed.  Scal.  pica  aut  Marlius.  Vir 
doct.  in  marg.  ejiisdem  ed.  conjicit  Picus  autem  Martius.—\  Scal.  in  raarg. 
notavit  lijec  verba  et  seqq.  Oscum.ifc.  esse  Festi,sed  non  ex  vet.  lib.— 13 
Vett.  edd.  crocivit. 

NOTiE 

nia,  Dea  libertorum.  in  ciijns  templo  Servius  ad  illud,  viii.  lEneld.  '  Nas- 

raso  capite  pileum  accipiebant.     In  centi  cui  tres  animas  Feronia  mater.' 

eodemque  templo  Tarracinae  sedile  *  Feronia  mater,  nympha  Campaniae. 

lapideum  fuit,  in  quo  hic  versus  in-  Haec  etiam  libertornm  Dea  est,  in 

cisus  erat:  '  Bene   meriti  servi  se-  cujus  templo  raso  capite  pileum  ac- 

deant,  surgant  liberi.'    Quam  Varro  cipiebant.    Cujus  rei  etiam  Plautus 

libertatum   Deam  dicit,  quasi  Fido-  fecit    menlionem   in    Amphitruone : 

niara.    Haec  primi  ex  schedis  vete-  <  Quod  utinam  ilie  faxit  Jupiter,  ut 

ribus    in   Virgiliura   vulgaraus.   Jos.  raso  capite  portem  pileum.'  Idem. 

Scal.  ^  Oscuml  Snpinitas  Veterum.    Le- 

Oscines']  Varr.  lib.  v.  '  Oscines  di-  ges   oscitce  nianifesto  dictae  pro  ad- 

cuntur  apud  augures,  quod  ore  fa-  scita,  veteri  idiomate:  ut,  *  obesse  ' 

ciunt    auspicium.'      Alitum     autem  pro  '  adesse :'  *  obstare,'  '  adstare,' 

aliaB  oscines,  aliae  alites.     Plin.  lib.  x.  unde  *  obstetrix.'     Vide  supra  exem- 

cap.  19.   '  Nunc  de  secundo  ordine  pla  de  praepositione  OB.     OscitcB  er- 

dicamus,  qui  in  duas  dividitur  spe-  go,  obscita,  B  iuterlisa  est,  ut  '  os- 

cies,  oscines  et  alites.    Iliarum  generi  tendit '  pro  '  obstendit,'  ut  dicebant 

cantus  oris,  his  magnitudo  ditteren-  Veteres.      Oscus  prius  erat    Obscus. 

tiam  dedit.'  Dac.  Obscita  \eges  adscita:  sciscere  legem 

y  Picus  3Iartius,  Feroniusque]  Fero-  quid  sit,  et  pneri  norunt.     Deinde 

nius  a  Feronia,\it  Martius  a  Marte.  de  oscis  ei  oincis :  Opicus,  a^p-r\TOTroi6s. 


544 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


tioneshabet.  Nam  Cloatius  putat  eo  vocabalo  significari 
sacrum,  quo  etiam  leges  sacratae  Oscae  '+  dicuntur :  et 
in  omnibus  fere  antiquis  commentariis  scribitur  Opicum 
pro  osco,*  ut  in  Titinii  fabula  qiiinta:  Qui  Osce  et 
Volsce  fabulantur,  nam  Latine  nesciunt ;  a  quo  etiam 
verba  impudentia  et  elata  appellantur  obscoena,^  quia 
frequentissimus  fuit  usus  Oscis  libidinum  spurcarum. 
Sed  eodem  etiam  nomine  appellatur  locus  in  agro  Veien- 


14  Vef.  lib.  OscUcs.    Vide  Notas. 


NOT^ 


Ansonius,  *  Opicus  magistev  :'  id  est, 
a^^7]Toiroi6s.  Inde  conviciiim,  '  spnr- 
co  ore,'  de  qnovis  impnio.  Luci- 
lius :  '  Praetor  noster  adlinc,  qnam 
spnrco  est  ore,  qnod  omnis  Extra  cas- 
tra,  ut  stercu'  foras  ejccit  ad  uniim.' 
*  Spurco  ore  '  est,  /iio-TjTbs,  odio  dig- 
nus :  sic  opicus  accipiendnm  apud 
Juvenalem  :  '  Et  divina  opici  rode- 
bant  carmina  mures.'  Qnanquam 
Glossarium  legit  Apici.  '  Apicns, 
oiTTriKto-Ti/s,  iis  'lov$evd\ios.'  Sed  vi- 
dendum,  niini  hic  apnd  Festiim  le- 
gendum  Opscum,  non  Opicum:  et  ve- 
rnm  est.  Ita  igitnr  leges,  scibitur 
Opscum,  pro  osco :  et  in  versn  Titinii : 
Qui  Opsce  et  Volsce:  Opscos  vero  pro 
Oscos  dicere  solitos  Veteres  snpra 
docui.  Lege  prasterea:  in  fabula 
Qidnto,  non  Quinta.  Ita  apud  No- 
ninm.  Jos.  Scal. 

*  Scribitur  Opicum  pro  osco^  Legit 
Scaliger  Opscum,  pro  osco:  et  in  versu 
Titinii,  qui  Opscc  et  Volsce.  Opsce 
fabnlari,  sordidins,  Latine  vero,  cas- 
tius.  Sed  frnstra  est  vir  doctiss. 
Nam  verum  est,  qnod  ait  Festus,  Opi- 
cum  in  antiquis  rommentariis  pro 
oscum  inveniri,  et  Opice  pro  osce  Ti- 
tiniun»  dixisse.  Ccrtum  est  enim  ex 
verbis  Festi  in  versu  Titinii  legi  de- 
bere,  qui  Opice  ct  Volsce,  ^c.     Opici 


et  Osci  iidem  eunt,  ut  jam  supra  pro- 
bavimus  in  voce  '  Maesius,'  et  bic 
etiam  novo  argumento  probamus  ex 
Fulv.  Ursino:  Livins  dicit  Fregellas 
Sidicinorum  agrnm,  deinde  Volsco- 
ruin  fuisse.  Hoc  idem  est,  ac  si  pro 
Sidicinorum  dixisset  Oscorum:  nam 
Sidicini  Osci :  sed  Strab.  2tStKivuv, 
ovroi  S'  "OcTKoi,  'Sidicinorum,  qui  et 
ipsi  Osci.'  Cum  itaqne  Livii  locns 
imitatns  Stepiianus  pro  Sidicinorum, 
id  est,  Oscorum,  posnerit  'OttjkcDi/,  ma- 
nifcstum  est,  Opicos  vt  Oscos  eosdem 
esse,  ^peyfWa,  inquit,  irrfAis  'IroXfas, 
^  zh  ixfV  apxcuov  'Ottikuiv  ^v,  t-mna  5e 
OvaXovffKwv  iyivero,  '  Fregella  urbs 
Italia»,  prius  quidem  Opicorum  fuit, 
postea  vero  Volscorum  dicta  est.' 
Supra  in  Titinii  fabula  Quinta  legen- 
dum  Quinlo,  ul  apnd  Nonium  ;  Quin- 
tus  noiiien  erat  fabnlae.  Dac. 

■»  Appellantur  obscosna']  Nempe  ab 
opicus,opicenus,  obscenus  sive  obscanus 
et  ita  Gnyetus  ad  oram  Festi  sui. 
Sed  infra  negat  Festus:  ohscccnum 
enim  proprie  dicitur,  quod  est  raali 
ominis,  unde  recte  ciim  Varrone  ab 
ob  et  scceca.  Ut  obscoenum  sit  qnod 
bonx  scajvse,  hoc  est,  bono  augnrio 
r.ontrarinm  est:  alii  dicunt  esse  a 
scwnum,  ut  antiqui  diccbant  pro  cae- 
num,  ut  scana  pro  coma,  Idem. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.   XIII.        545 

ti/  quo  frui  soliti  produntur  augures  Romani.  Oscos, 
quos  dicimus,  ait  Verrius,  Opscos  antea  dictos,  teste 
Ennio,  cum  dicat :  De  muris  res  gerit  Opscus.  Adjicit 
etiam,  quod  stupra  inconcessae  libidinis  obscoena  dican- 
tur  ab  ejus  gentis  consuetudine  inducta.  Quod  verum 
esse  non  satis  adducor,  cum  apud  antiquos  omnes  fere 
obscoena  dicta  sint,  quae  mali  ominis  habebantur:  ut 
illa  Virgilii  testimonio  sint,  ut  superiorum  auctorum  ex- 
empla  referre  non  sit  necesse,  cum  ait  Harpyias,  ob- 
scoenas  volucres,  et,  Obscoenamque  famem. 
Osculana  '^  pugna  in  proverbio,  quo  significabatur,  victos 
vincere  :  quia  in  eadem  etValerius  Laevinus  imperator 
Romanus  a  Pyrrho  erat  victus,  et  brevi  eundem  regem 

devicerat.     Sulpicius.  

Item  imperator   noster  :  ejus  rei  meminit  Titinius  hoc 
modo :  haec  quidem  quasi  osculana  pugna  est 
r         .         .  secus  quiahinc  fugere^  impulsi  spolia  coIJi- 
gunt :  significat  etiam  oscuhim,  suavium :  ut  Plautus  in 


NOTiE 

•^  Locus  in  agro   Veienti]    Noinine  culi  vestri.     Pi.  Qui,  amabo,   mi 

oscum  ve\  osciis.     A  Geographis  poni-  yaterl 

tur  in  agro  Aurelio,  qui  Veieutium  An.    Quia   ita  vieae  animcB  salsura 

fuit,  non  longe  a  Maesia  Sylva.     In-  evenit.  Jos.  Scal. 

fra   legenduni  cum   Ful,  Ursin.  quo  Osculana    pugna]     Pro    Ausculana. 

frui  soliti  j)rodu7itur  angures  publici  po-  Quee  infra  desunt  sic  expleo  :  Brevi 

puli  Romani,    Vide  '  Publicus  ager.'  eundem  regem  devicerat  Sulpicius  Save- 

Idem.  rio  item  Imperator  noster:  et  verum 

^  Osculana']  Pro  AuscuUma.     Quae  est  ;    nam    an.  U.  C.  473.   Valerius 

desunt,  ita  plus  minus  expleri  posse  Laevinus   a  Pyrrlio  victus,  qui  Pyr- 

videntur.    Sulpitius  :    Pyrrhum  victo-  rhus  anno  sequenti  a  P.  Sulpicio  Sa- 

rem  vicit  item  Imperator  noster.    Titi-  verione  superatus,  ut  narrat  Livius : 

nii  versus  non  tam  divulsi  sunt,  quam  quanquam  Plutarcli.  hanc  secundam 

lacunx  praeferunt :  pugnam  in  consulatum  Fabricii  Lus- 

Hcec  quidem  quasi    Osculana  pugna  cini  et  ;Emilii  Papi  rejicit,  qui  post 

est,  non  secus.  Sulpicium  Consules  fuere.  Dac. 

Quia,  liinc  qui  fugere  impulsi,  spolia  *  Quia  hinc  fugere,  ^c.]  In  schedis: 

coHigunt.  '  Quia  in  fugere  pulsi  hinc  spolia  col- 

Piauti  versus  haud  scio  an  recte  ex  ligunt,'     Forte, 

Nervolaria  producantur.     Constat  e-  Quia  hinc  fugere  impolsi,  hinc  spolia 

nim  eosdeni  legi  in  Sticho  :  coHigunt.  Idem. 

Pi.  Osculum.     An.  Sat  est  mihi  os- 

Delph.etVar.Clas.               Pomp.  Fesl.                                      2  M 


546  SEXTI   POMPEII    FESTI 

Nervolaria^  osculum  :  sat  est  osculi  mihi,  qui,  amabo,'^ 
mi  pater?  quod  intei-  cognatos  ^  propinquosque  institu- 
tum  ab  antiquis  est,  maximeque  foeminas. 

Osi  sunt,''  ab  odio  "^  declinasse  antiquos  testis  est  C. 
Gracchus  in  ea,  quae  est  de  lege  Minucia,  cum  ait : 
Mirum  si  quid  iis  injuriae  fit,  semper  eos  osi  sunt,  quod 
nunc  quoque  cum  praepositione  elatum  frequens  est,  cum 
dicimus,  perosi. 

Osi  sunt,  ut  perosi  sunt,  dicebatur.  [Pa.ul. 

Osorem  '  dixerunt,  qui  aliquem  odisset. 

Ostentas,''  saspe  ostendis  gloriandi  causa. 

Ostentas,  saepe  ostendis  gloriandi  causa:  sed  et  [Fest. 
participialiter  id  etiam  dici  debet,  et  dictum  est  foemi- 
nino  genere. 

Ostentum,  ostentatum.  [Paul. 

Ostentum  '  non  solura  pro  portento  poni  solere,  sed  [Fest. 


15  Ed.  Scal.  ambo, — 16  Ead.  ed.  aiidio. 


aOTJE 

' PlautusinNervol.]Sc\iedx:  'Plau.  '  Osoreml  Plaut.inProlog.  Poenul. 

tus  in  Nervolaria  oscnliim  sat  est  niihi.  '  Cupienti  liberorum,  osori  mulierum.' 

. . .  qni  amabo,  mi  pater,' &c.     Deest  Gloss.  *osor,  /ukttjtJjj,  dpx«'.'     Lege 

tantum  osculi  vestri,  ex  istis  in  Sti-  apxcuoos.  Idem. 

cbo.  k  Ostentas]  Ait  etiam  dici  foemini- 

Pi.  Oiculum.    An.  Sat  est  7nihi  os-  no  genere.  Ut  '  salute  ostenta'  Var- 

culi  vestri.     Pi.  Qui,  amabo,  mi  ro  lib.  ui.  Rerum  divinaruni.    Et  in- 

pater?  fra  '  LVtentum  senem.'  Idem. 

Qui  versus  non  video  cur  e  Nervola-  '  Oslentum]  Attii  versus  mendosus 

ria  a  Festo  producantur.  Idem.  est.  Ant.  Aug. 

e  Quod  inter  cognatos]  Ait  antiquis  Ostcntum]  De  versu  Attii  vide  se- 

institutum,  ut  cognati  et  propinqui,  cundum  Conjectaneum.     C.  Gracciii 

niaxime  fcEminvF,  se  basio  salutarent,  verba :  quod  unum  iwbis  inostetUum,  ip- 

de  quo  more  apud  Plautum,  et  alios,  sisinusum  asportatur.  Inusum,  elegan- 

et  in  sacris  literis  abuude.  Idem.  ter,  inusitatum.  Jos.  Scal. 

''  Osi  sunt]  Ab  obsoleto  odio,  quod  Ostentum]  Ait  ostentum  pro  prodi- 

ab  antiquo  dSvio,  unde  oSvatroo,  unde  gio  substantive  dici,  item  adjective 

o5v(rofj.aL,     Ovx  codicis  sui  ascripse-  pro   ostentato.     Supple  igitur   infra 

rat  docliss.   Guyetus  :    '  odio,  fx^<^>  sed  etiam  participialiter  pro   ostentato 

ex^os»  ovdu,  0010,  odo,  odi,  osus,  exo-  testimonio  est,  Sfc.     Servius  i.  Georg. 

sus,  perosus,  <Vc.  ex0«,  ex^pw,  ex^pos,'  'Obtenta  sicut  ostenta,  ab  eo  enim 

&c.  Idem.  quod  cst  ostendor,  Veteres  pariici- 


DE   VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.   XIII.        547 

etiam  participialiter  .  .  testimonio  est  Pacuvius  in 
Medo  .  .  atque  eccum  in  ipso  tempore  osten- 
tum  senem  :  et  Attius  in  Bacchis  : ""  praesens  prsesto 
irridetis  '7  nobis.  .  .  stipe  ultro  ostentum  ob- 
tulit. 

Ostentum,  quo  nunc  utimur  interdum  prodigii  vice,  quin 
participialiter  quoque  dici  solitum  sit,  non  dubium  facit 
etiam  C.  Gracchus  de  legibus  a  se  promulgatis,  cum 
ait,  quod  unum  nobis  in  ostentum,  ipsis  in  usum  aspor- 
tatur.'^ 

Ostiam  "  urbem  ad  exitum  Tiberis  in  mare  fluentis  Ancus 
Martius  rex  condidisse,  et  foeminino  appellasse  voca- 
bulo  fertur,  quod  sive  ad  urbem,  sive  ad  coloniam,  quae 
postea  condita  est,  refertur. 

Ostia  urbs  ad  exitum  '9  Tiberis  appellata.  [Paul. 

Ovalis°  corona  est  myrtea,  quam  habebant,  qui  ovantes 


17  Vir  doct.  in  marg.  ejiisdem  ed.  coiijicit  irrides. — 18  Vet.  lib.  adopta- 
tur. — 19  *  Scribe  ex  Festo,  ad  exitum  Tiberis,  pro,  ah  exilu  Tiberis.'  Fiilv. 
Ursin. 

NOT^ 

pium  ostentiis  non  ostensusdicebant:  maris  fluminisque  confinio  coloniam 

ipse  alibi,  Praitentaque  Syrtibus  ar-  posuit.'    Ait  Festus  ostiam  adjective 

va  :  Terent.  in  Eunucho  :  An  ego  oc-  dici,  subintellecta  urbe  sive  colonia. 

casionem  niihi  ostentatam  tam  bre-  Hem. 

vem.    Similiter  et  illud  in  Phormio-  "   Ovalis']   Vidend.  Plin.  lib.   xv. 

ne  :  Neque  me  nunc  domum  recipe-  cap.  29.  Gell.  lib.  v.  cap.  6.    Vide 

rem,  ni  mihi  esset  spes  ostentata  liu-  etiam  Myrtea.  Ant.  Aug. 

jusce   habendae.'     Non    diibinm    est  Ovalis  corona'\  Ex  myrto  Veneris 

quin  Servius  in  utroque  loco  Terent.  fronde,  quod  non  Martius,  sed  quasi 

legerit  ostentam.  Dac.  Venerius   quidam  Triumphus    esset 

™  AttiusinBacchis']  Ejus  propemo-  ovatio,  quae  decernebatur,  cum  aut 

dum  deplorata  sunt  verba.     Lege,  ut  bella  non  recte  indicta,  neqne  cura 

optime  Scaliger  in  conjectaneis,  Pen-  justo   hoste  gesta  fuerant,  aut  cum 

theus  PrcBsto  cerritus  nobis  se  stupens  hostium  nomen  humile  aut  non  ido- 

ultro  oslentum  oblidit.    Quod  ex  Bac-  neuni,ut  servoruni  piratarumque,  aut 

chis  Euripidis  vertit  Attius  :  nev0dis  deditione  repente  facta  sine  pulvere, 

■Ttphs  oIkovs  SSe  5ia  iTTrouSTjs  wipa.  Idem.  ut  dici  solet,  incruentaque  victoria 

"  Ostiam']  Flor.  lib.  i.  cap.  4.  de  obvenit.  Dac. 


Anco  Martio  :  '  Ostiamque  in  ipso 


548 


SFXTI   POMPEII    PESTI 


introibant,  cum  belfa  non  erant  indicta,  aut  sine  sanguine 
confecta. 

OvanteSjP  lastantes,  ab  eo  clamore,  quem  faciunt  redeuntes 
ex  pugna  victores  milites  geminata  O  litera. 

Ovem  1  masculino  genere  dixerunt,  ut  ovibus  duobus,  non 
duabus. 

Oufentina  tribus  ab  Oufente  fluvio  dicta. 

Oufentinse"^  tribus  initio  causa  fuit  nomen  fluminis  [Fest. 
Oufens,  quod  est  in  agro  Privernate  inter  mare  et  Ter- 
racinam.  Lucretius :  Priverno  Oufentina  venit,  fluvio- 
que  Oufente,  postea  deinde  a  Censoribus  alii  quoque 
diversarum  civitatum  eidem  tribui  sunt  ascripti. 

Ovibus^  duabus  *°  multabantur  apud  antiquos  in  minoribus 

20  Legendum  monet  Scal.  duobus. 


aOTJE 


p  Ovantesl  Plutar.  in  Marcello  ab 
oie  diicit  nomen.  Dionys.  lib.  v.  airh 
TTJs  evdtTTTis.  Ant,  Aug. 

Ovantes  ab  eo  claniore]  Hanc  opi- 
nionem  refellit  Plutarch.in  Marcello, 
aitque  ovationem  dici  ab  ove,  quam 
ovantes  inimolabant.  Cni  potius  as- 
sentior  quam  Becmano,  qui  ovo  dic- 
tum  putat  quasi  evo,  ab  euofw,  evan 
clamo.     A  festivitate  Bacchi.  Dac. 

1  Oveni]  Vide  Gell.  lib.  xr.  cap.  1. 
et  Festum  verbo  *  Ovib.'  Ant.  Aug. 

Oiem  tnasculino  geneie']  Varro  re- 
rum  humanarum  lib.  xxiii.  *  Teren- 
tio,  quando  citatus  neque  respondit, 
neque  excitatus  est,  ei  ego  unum 
ovem  nuiltam  dico.'  Dac. 

'  Oufentince]  Perperam  Lucreiius 
pro  Lucillius,  ut  apud  Varronem. 
Jos.  Scal. 

Oufentina  tribus']  Perperam  infra 
Lucretius  pro  Lucilius.  Verum  est, 
quod  ait,  alios  eidem  tribui  ascriptos 
fuisse,  nam  crescente  ob  novos  cives 
frequentia  tribus  Oufentina  cum  Fa- 
lerina  fuit  addita  a  Censoribus  L. 
Papirlo  Crasso  et  C.  Moeuio.  Liv. 


Dac. 

•  Ovibus]  Vide  '  Multam'  et  '  JE- 
stiuiata.'  Ant.  Aug. 

Ovibus]  Lege  duobus,  non  duabus. 
Sed  profecto  in  his  requiroFesti  dili- 
gentiam,  qui  in  minoribus  criminibus 
ovium  duorum,  in  majoribus  triginta 
boum  multam  fuisse  dixit ;  cum  duo 
oves  nunquam  separarentur  a  triginta 
bubus,  neque  contra  bovts  ab  ovi- 
bus.  Tantum  abest,  ut  in  multa  di- 
cenda  boves  ante  oves  nominare  reli- 
gio  esset.  Quare  in  raajoribus  delictis 
multa  erat  ovium  duorum,  boum  tri- 
ginta  ;  et  dicebatur  maxima,  vel  su- 
prema :  in  minoribus  delictis  ovis 
unius  ;  et  eam  minimam  vocabant. 
Vel  postquam  xstimari  coepit,  maxi- 
ma  ac  supreuia  multa  trium  millium, 
ac  vicessis  ;  minima,  xrisdcni.  Quo- 
modo  igitur  Festus  hic  oblitus  sui 
contra  sententiam  suam,  hoc  scripse- 
rit,  qui  aliter  in  verbo  'MuIta'pro- 
nuntiasset,  mirari  potius,  quam  ratio- 
nem  reddere  possuni.  Deest  autera 
numerus  in  bubus:  in  majoribus  au- 
tem  XXX.  boum.  Jos.  Scal. 


DE   VERBORUM   SIGNIPICATIONE    LIB.   XIII.         549 

criminibus,  in  majoribus  autem'  bubus,nec  ultra  hunc  nu- 
merum  excedebat  multatio,  quae,  posteaquam  aere  signato 
uti  civitas  coepit,  pecoraque  multatitia  incuria  corrum- 
pebantur,  unde  etiam  peculatus  crimen  usurpari  cceptum 
est ;  facta  est  aestimatio  pecoralis  multae,  et  boves  cen- 
tenis  assibus,  oves  denis  aestimatae.  Inde  suprema 
multa,  id  est,  maxima,  appellatur  tria  millia  aeris  :  item 
vicesis,  minoribus  delictis. 
Oxime,  ocissime.  [Paul. 


Vir  doct.  in  marg.  ed.  Scal.  conjicit  triginta. 


SEX.  POMPEII  FESTI 


DE 


VERBORUM  SIGNIFICATIONE 
LIBER    XIV. 


Pa,  pro  parte/  et  po,  pro  populo  positum  est  in  [Fest. 

Saliari  carmine. 
Pacem  a  pactione  conditionum  putat  dictam  Sinnius  Ca- 

pito,  quae  utrique  inter  se  populo  sit  observanda. 
Pax  dicta  est  a  pactione.  [Paul. 

Pacionem''  antiqui  dicebant,  quam  nunc  pactionem  [Fest. 

NOTiE 

*  Pa,   pro  parte]    Lege  par:  quia  mas.  in  Hellen.  XP' et  Su,  antiquiora 

semper   integram  priorem   syllabam  putat  quam  XP'M*'<"'  «t  5»jiio,  idqne 

usurparnnt.    Hoc  autem  a  Uoriensi-  niiiii    eo    probabilius    videtur,    quod 

bus  translatum,  qui  extremas  vocum  Osci,  quorum  lingua  antiqnior  Lati- 

partes  abscindebant,  vel  dimidiatas  na,  coU  dixerunt,  quod  postea  Latini 

tantum  voces  pro  totis  usurpabant.  coilum.  In  scliedis  scriptum  popropo- 

Sic  Su  pro  Swfxa:  Kpi  pro  Kpid^f]-.    ipi  tissimum.  Dac. 

pro  %piov,  et  similia.    Sic  Osci  coil  di-  ''  Pacioncm']  Vide  supra   in  '  nnp- 

cebant  pro  coilum,  id  est,  ccelum.  En-  ti?e :'  '  quod  nova  pacio  fiat.'  A  Grac- 

nius:  '  Divum  domusattisoniim  coil.'  co  ir^^co,  Doricum  pago:  unde  anti- 

Nisi  potius  dicamus  ista,  par,  Kp7,  Sw,  quum  paco;  ita  enim  infra  lcgcndum 

^pt,  &c.  primogenias  esse  voces,  ut-  pro  paceo,  '  paco,' '  pacio,' '  pactum,' 

pote  simpliciores,  quibus  postea  se-  '  pacisci.'  Idcm. 
quens  jctas  literas  addidit.    Sic  Sal- 


FESTI    DE   VERB.   SIGNIF.   LIB.    XIV. 


551 


dicimus :  unde  et  pacisci  adhuc,  et  paceo  '  in  usu  re- 

raanet. 
Paeana"^  ApoUinera  vocaverunt,  quod   sagittarum  [Paul. 

ictu  eum  nocere  putabant :  est  enim  Tra/siv  ferire.     Alii 

quod  remedians  morbis  finem  faceret  talis  gravitatis. 
Paididos'^  sordidos  significant   atque  obsoletos,   tractum 

vocabulum  a  Grseco  :   quia  Traigsj,  id  est,  pueri,  talis  sint 

Eetatis,  ut  a  sordibus  nesciant  abstinere. 
Pagani  a  pagis  dicti. 
Pagi^  dicti  a  fontibus,  quod  eadem  aqua  uterentur:  aquae* 

enira  lingua  Dorica  ^  7ray«»  appellantur. 
Paginge  ^  dictse,  quod  in  libris  suara  quaeque  obtineat  re- 


1  Vett.  libb.  pacto,  paco.- 
3  Ead.  ed.  Dorica  lingua. 


-2  Vir  doct.  in  maig.  ed.  Scal.  conjicit  /ontes.- 


NOTiE 


<^  PcBana']  Quod  remedians  morbis, 
^c.  mendosa  verba,  vel  maxime  inep- 
ta,  Ant.  Aug. 

Paana]  Vide  Serv.  ad  illud  X.  JE- 
neid.  '  Laetiim  Paeana  secuti.'  Mihi 
niaxime  placet  Paan  dici  a  iraiu,  nie- 
deor,  qnia  malorum  avertendorum 
potens  est  Apollo,  quare  et  ei  in  car- 
minibus  saecularibus  supplicabatur  : 
unde  et  preces  illae  Pcsanes  dictEe. 
Postea  tamen  Paanes  dicta  quaevis 
alia  carmina,  qnae  Diis  canebantur. 
Immo  et  ipse-Jupiter  apud  insulam 
Rliodon  cultus  sub  Paeanis  nomine. 
Notandum  praeterea  Paeanem  etiam 
dici  de  funebri  carmine,  ut  alibi  mo- 
nuimus.  Hesych.  iEschyl.  in  Choe- 
phor.  Dac. 

^  Padidos']  A  padore,  quod  airh  rov 
TToiSbs,  alii  pedor  a  pede,  ut  sit  pedum 
illuvies.  Gloss.  '  paedor,  pviros,  alx- 
fL6s.'  Idem. 

«  Pagi]  A  Dorico  -rrdya  pro  iri)yn, 
fons.  Serv.  ii.  Georg.  '  Villas,  quae 
pagi,  ciTrb  Twu  ira-ySiu,  appellantur,  hoc 
est,  a  fontibus,  circa  quos  villae  con- 
sueveruDt  condi :  unde  et  pagani  dic- 


ti  sunt,  qnasi  ex  uno  fonte  potantes.' 
Pagus  constat  e  pluribus  vicis,  ut  vi- 
cus  e  pluribus  casis,  nullo  mcenium 
ambitu,  accolis  dispersis  in  plano  cir- 
ca  flumina  vel  fontes,  qui  ad  unum 
locum  consilii  causa  coeunt.  Itaque 
distinguuntur  pagani  a  montanis.  Ci- 
cero  pro  Domo  :  '  nuUi  pagani  aut 
montani,  qni  non  amplissime  de  meo 
reditu  decreverunt.'  Vide  *  publica 
sacra;'  adi  et  Manut.  de  quaesitis 
per  epistoiam  lib.  iii.  quaest.  7.  Pa- 
gus  etiam  Latinis  idem  quod  iduos, 
vel  gens,  et  quemvis  amplum  regionis 
tractum,  totamque  aliquam  praefec- 
turam,  gentemque  quamiibet  populo- 
sam  significat.  Glossae  :  '  Pagus,  tott- 
opx'«,  X'^?"-  ■'"'*>  uofj.6s.'  Hinc  Hel- 
vetiorum  tota  gens  in  quatuor  pagos 
divisa  apud  Cffisareui.  Hinc  vox  nos- 
tra  Gallica  pays.  Idem. 

f  Pugince]  A  pagendo,  id  est,  pan- 
gendo,  Grieris  (re\i5eis.  Pagina  an- 
tiquis  de  libris  ciiartarum  proprie  di- 
cebantur,  et  ex  una  tantum  parte 
scriptje  erant.  Tabelia;  vero  de  mem- 
branis,  et  ex  utraque  parte  scribi  so- 


552 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


gionem,  ut  pagi:   vel  a  pangendo,  quod  in  illis  versus 
pangantur,  id  est,  figuntur.'^ 
Palatium  ^  mons  Romse  appellatus  est,  quod  ibi  pascens 
peciis  balarc  consueverit:  vel  quod  palare,  id  est,  erra- 
re,*"  ibi  pecudes  solerent :    alii,^   quod  ibi   Hyperborei 


4  Ead.  ed.  finguntur.    Vir  doct.  in  marg.  covij.figantur.—5  Vet.  lib.  vel. 


NOTiE 


litae.  Idem. 

e  Palatium']  Vidend.  Varro  lib.  iv. 
de  Ling.  Lat.  Ant.  Aug. 

Palatium]  Palanto  est  Graece  no\- 
Xainiii.  sed  eani  Palatiara,  et  non  La- 
tini  niatreni,  sed  uxorem,  dicit  Varro 
IV.  de  Latino  sermone  :  '  Sed  hoc,' 
inquit,  '  alii  a  Palatia  uxore  Latini 
putaruut.'  Loquitur  de  Palatio.  Jos. 
Scal. 

Paliitium']  Solinus  :  *  A  Palantho 
Hyperborei  filia.'  Palanto  Grzece 
naXAavri,  ait  Scal.  Sed  contra  Sal- 
mas.  Palantho  Graecum  est,  ^  noA.ai'- 
6i>,  non  Tj  naWavrw.  ^aXdvdr)  est  ipi- 
ovpySs.  (pd^aveos,  canus,  vel  calvus  : 
unde  CTiX-nvhv  et  <pd\av6ov  Kdpa  Si- 
leuorum  in  Greeco  scriptore,  ubi 
perperam  legitur  (plKavdov.  Et  inde 
vir  doctus,  in  liUro  de  Satyra,  florum 
amantes  Silenos  sibi  fingit,  quasi  <pi- 
\av0ov  :  Graecum  esse  possit,  pro  (pi\- 
avOos,  <pd\av6os,  calvus  :  uiide  ofo- 
<pa\avTias,  recalvus.  ^d\av6os  nonien 
urbis  et  montis  Arcadix,  a  Phalanto 
quodani.  Plialanllius,  ab  Hercule  oc- 
tavus,  cum  Partlieniis  Laconibus  Ta- 
rentum  auxit  et  babitavit.  Vide  Ser- 
viuni  IV.  Georg.  *a\ave<ii  igitur  uo- 
men  proprium  mulieris,  ut  *d\aveoi 
viri.  Notat  hic  Anton.  Auguslinus, 
in  veteribiis  libris  legi  Palante.  Nos 
Palanta  iii  veterrimo  codice  scriptum 
reperimus,  quod  esset  fj  ^a\dv6r].  Sed 
quis  ille  Hypeiboreus,  cujus  filia  Pa- 
lantho,  vel  Palanthe?   An  nomen  pro- 


prium  ?  an  gentile  ?  Dionysius'Tir«p- 
ySopiSo  K6p7iv  appellat,  bocest,  exHy- 
perboreoriim  regione :  har^vov  Se  %k 
Ttvos  'TiTfp^opiSos  K6p-r)S,  %v,  TTarphs  ils 
ofXTipeiav  56vTos,  eirr^yero.  Hyperbo- 
leus  igitur  ille  homo  fuit  ex  Hyper- 
boreorum  regione.  Ita  tamenloquun- 
tur  Festus  et  Soliniis,  quasi  nomen 
esset  proprium,  cum  scribere  de- 
buissent,  cujusdam  Hyperborei  filia. 
Apollo  Hyperboreus  colebatur  a  Scy- 
this.  Servius  :  '  secundum  Varro- 
nem  et  alios  a  filia  Evandri  Palantia, 
ab  Hercule  vitiata,  et  postea  illic  se- 
pulta.'  Alia  causa  et  aliud  nomen. 
Pallantia,  aTrh  tov  noAXos.  Varro  Pal- 
lantiam  hanc  uxorem  Latini  facit.nisi 
quis  dicat  Palantham  tam  apud  Var- 
ronem,  quam  apud  Servium  esse  le- 
gendum  r^v  ^a\dver]v.  Nam  Varro 
uxorem  Latini  esse  vult,  et  filiam 
Evandri,  quara  Festus  Latini  matrem 
et  Hyperborei  filiam.  Palanthia,  pro 
Palantha vitiose  scriptum.  Haec  Salra. 
in  exercit.  Plin.  Sed  apud  Festuni, 
et  apud  Solinura,  Hyperbor^us,  abso- 
Iiite  noincn  propriiim  non  est,  sed 
gentile,  Hyperborei  filia,  subintelligi- 
tur  hominis.  Dac. 

h  Vel  qiiod  palare,  id  est,  crrare']  Se- 
cundtim  elymoii  a  pulare,  Propertius 
et  Ovidius  ainplexi  sunt.  Ultimuni 
Virgil.  vii. /Eneid.  Sed  eorum  nul- 
lum  vcruni  est.  Nam  pidatium,  prius 
dictum  pnhnitium,  a  <pa\dvTiov,  ut 
Gracci  vocant  summa  moutium  juga; 


DE    VERBORUM   SIGNIFICATIONE   LIB.   XIV.       553 

filia  Palanto  ^  habitaverit,  quae  ex  Hercule  Latinum  pe- 

perit:  alii  eundem,  quod  Pallas  ibi  sepultus  sit,  existi- 

mant  appellari. 
Palatualis'  Flamen  ad  sacrificandum  ei  Deae  constitutus 

erat,  in  cujus  tutela  Palatium  esse  putabant. 
Palatualis  Flamen  constitutus  est,  quod  in  tutela  [Fest. 

ejus  Deae  Palatium  est. 
Pales''  dicebaturDeapastorum,  cujusfestapalilia  [Paul- 

dicebantur,  vel,  ut  alii  volunt,  dicta  parilia,  quoniara  pro 

partu  pecoris  eidem  sacra  fiebant. 
Pallas '  Minerva  est  dicta,  quod  Pallantem  gigantem  in- 

terfecerit ;  vel,  sicut  putabant,  quod  in  Pallante  palude 

nata  est. 
Palmites ""  vitium  sarmenta  appellantur,  quod  in  modum 

palmarum  humanarum  virgulas,  quasi  digitos,  edunt. 
Palmulae  appellantur  remi  a  similitudine  manus  humanae. 
Palpari,"  blandiri. 


6  Vet.  lib.  Palante,  et  mox  et  Herculem.   Vide  Notas. 


NOT^E 


nam  <pd\ai,  falae,  arces,  altitiidines  :  placeat  Parilia  tantiim  dici,  celebra- 

unde  et  falantum  Hetruscis  ccelum.  bantur  11.  Kalendas  Maii,  sive  12.  ut 

Vide  *  falae.'  Idem.  Ovidio  placet  lib.  iv.  Fast.  Dac. 

'    Palatualis^    Palatea    Dea   apud  '  Pallas']  Sive  a  ■TrdWetv,  ab  agita- 

Varronem  lib.  vi.  de  Ling.  Lat.  ea-  tione,  ut  ait  Plato  in  Cratylo,  sive  a 

dem  fortasse  Palatia  Latini  uxor,  de  Pallante,   Gigante,  quem  interfecit, 

qua  idem  Ilb.  iv.  Ant.  Aug.  sive  a  Pallante  palude,  ut  Tritonia  a 

Palaiualis  Ftamen']  Flamen  Palatuae  Tritone,  nam  Triton  et  Pallas  paiu- 

Deae.   Varro  lib.  vi.  '  Sunt  in  quibus  des  ad  Syrtim  minorem.    Sed  vide 

Flaminum  cognominlbus  latent  ori-  'Minerva'  et  '  Tritonia.'  Idem. 

gines,  ut  qui  sunt  in  versibus  plerl-  "^  Palmites]  Palmes  non  immediate 

que  Volturnalis,  Palatualis,  Furina-  a  palma,   sed    a  palmuvitis,   palmitis, 

lis,  FlorallSjFalacer,  Pomonalis.  Ob-  palmetis,  palmes.    Et  male  Varro  lib. 

scura  est  eorum    origo,   Volturnus,  i,  de  R.  R.  palmam,  sic  enim  dicitur 

Palatua,  Fucina,  Flora,  Falacer,  Po-  et  palmes,  quasipari/emamdictam  vult, 

mona  poniorum  patrona.'  Dac.  quod  uvas  pariat,  palnia  enim  a  simi- 

''Pa/e$]Vide'PariIibus.'^n<.  ^a^.  litndine  palmae   hominis    dicta    est, 

Pales]   Eadem  quae  Vesta.     Ejus  quod,utex  istadigiti,  sic  ex  illa  uvae, 

festa  Palilia  et  Parilia,  quamvis  Ma-  nascuntur.  Idem. 

rio  Victorino  Palilia  displiceant,  et  "  Palpari]   Pro   palpare,   molliter 


554 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Paludati/  armati,  ornati :  omnia  enim  militaria  ornamenta 

paludamenta  dicebant. 
Paludati  in  libris  auguralibus  significat,  ut  ait  Ve-  [Fest. 

ranius,  armati,  ornati :  orania  enim  militaria  ornamenta 

paludamenta  dici. 
Pancarpiae  dicuntur  coronas  p  ex  vario  genere  florum  factae. 
Pandana^i  porta  dicta  est  Roraae,  quod  seraper  pa-  [Paul. 

teret. 
Pandiculari  dicuntur,  qui  toto  corpore  oscitantes  extendun- 

tur :  eo  quod  pandi  fiunt. 
Pandicularis  dicebatur  dies,'^  idem  et  communicarius,  in 

quo  omnibus  Diis  communiter  sacrificabatur. 
Pangere,  figere  :  unde  plantae  pangi  dicuntur,  cum  in  terram 

demittuntur :  inde  etiam  versus  pangi,  vel  7  figi  in  cera 

dicuntur. 
Pangere^  significat  figere :  unde  plantae  pangi  di-  [Fest. 

cuntur,  cum  in  terram  demittuntur  .... 


7  Vet.  lib.  id  est. 


NOT^ 


tractare,palpo  percntere.  Lncil.  Sat. 
lib.  XXIX.  '  Hlc,  nbi  me  videt,  siib- 
blanditur,  palpatur,  caput  scabit,pe- 
des  legit.'  Idem. 

°  Paludati]  Iude  paludatum  pro  quo- 
vis  niilite  invenias,  ut  apud  Lucil. 
*  Paludatus  rorarius.*  Satir.  lib.  x. 
Proprie  autein  '  paludae  '  et '  paluda- 
menta,'  Imperatoruni  erant  insignia, 
quae  thoraci  superimponebantur.  Id. 

P  PancarpicE  corona;]  Quicquid  mis- 
cellum  esset  et  ex  variis  rebus  con- 
textum  consarcinatumque,  pancarpum 
Graeci  dixere.  Sic  pancarpum  apnd 
Jnstinianum  novella  cv.  Spectacu- 
liim  abomnigenis  bestiis,  qua;depng- 
nabantur  et  occidebantur  ab  homini- 
bus,  qui  operam  suam  ad  eas  confi- 
ciendas  locabant.  Vidc  Cassianum 
Collat.   cap.  14.   Cassiodor.  lib.  v. 


Epist.  42.  D.  Angustinum  adversus 
Secundinuni.  Sic  irayKafyirovs  ffr«pa- 
povs  Graeci  dixere  non  solum  ex  om- 
ni  florum,  sed  etiam  ex  omni  genere 
fructnum  compositas  coroUa»,  quales 
eae  sunt,  quibus  columnarum  frontes 
ornabantar,  quas  iyKdpirovs  vocat  Vi- 
truviuslib.  IV.  cap.  1.  Vide  Salma- 
sium  iu  Julio  Capitolino.  Idem. 

1  Pandana]  Varro  lib.  iv.  '  Quod 
Saturnia  porta,  quam  Junius  scribit, 
quam  nunc  vocantPandanam.'  Dice- 
batur  etiam  '  Komauula'  et '  Libera.' 
Idem. 

■■  Pandicularis  dies]  An,  quod  is  dies 
in  Deos  omnes  pariter  extendi  vide- 
retiir,  cum  in  eo  iis  omnibus  commu- 
niter  sacra  ficrent?  Idem. 

^  Pangcre]  Vide  '  impages.'  Quae 
desunt,  supplebis  ex  epitome.  Idem. 


DE   VERBORUM   SIGNIFIOATIONE   LIB.   XIV. 


5.55 


Panibus  *  redimibant  caput  equi  immolati  Idibus  Octobri- 
bus  in  campo  Martio,  quia  sacrificium  fiebat  ob  frugum 
eventum :  et  equus  potius,  quam  bos  immolabatur ;  quod 
hic  bos  frugibus  pariendis  aptus. 

Pantices  *"  frus  ^  ventris.  [Paul. 

Paiitices  dicebant  frus  ventris [Fest. 

appellat  a  quo  .         .         .         mi  ag.         . 

Panus''  facit  diminutivum  panicula.9 

Papilleey  capitula  mammarum  dictae,  quod  papularum 
sunt  similes. 

Papiria  tribus  a  Papirio  vocata.  [Paul. 

Papiria  "  tribus  a  Papirio  appellata  est,  vel  a  nomine  [Fest. 
agri :  qui  circa  Tusculum  est :  huic  Papinia  tribus  ita  con- 
junctafuit,  nt  de  Jinib.  aliquando  susceperit  bellum,  quod 


8  Legunt  quidam  fluxus.—9  Al.  panucula. 


NOTjE 


'  Panibus']  Eqvius  October  diceba- 
tur.    Vide  '  October.'  Idem. 

"  Pan<ices]  PlautusinPseud.  '  Vi- 
no  modo  cupidae  estis  ;  Eo  vos  vos- 
tros  panticesque  adeo  madefacitis, 
quom  sim  ego  hic  siccus.'  Martial. 
lib.  VI.  '  Quid  cum  panticibus  laxis, 
et  compede  grandi.'  Ant.  Aug. 

Pantkes']  Quid  sit/iMS,  nescio.  Jos. 
Scal. 

Pantices']  Quid  sit  frus  ignotum  est. 
Legunt  quidam  fluxus,  quod  probari 
non  potest.  Melius  qui  viscus  ventris. 
Quid  sifrus  sit  pro/rM.r,  quomodo  an- 
tiqui  dicebant  pro /ruciw?  Vt  friic- 
tum  ventris  Festus  vocet  Pantices,  in- 
testina.  Pantex  vulgo  panse.  In  Phal- 
licis,  'et  aestuantes  solvi  pantices 
Obesam  ad  uxorem  redis.'  Dac. 

"  Panus}  Nonius  '  Panullam.'  Ant. 
Aug. 

Panws]    De  '  Panicula '  et '  Panu- 


ellium  '  nos  satis  multa  olim  in  Var- 
ronem.  Glossarium  : '  Pannucellium, 
nrijVftov.'  Jos.  Scal. 

Pa7ius']  Giomus  lanae  carptae  et  ad 
nendum  paratae  ;  unde  panicula,  la- 
nosa  coma  milii  arundinis.  Plaut. 
Mil.  Glor.  I.  1.  '  Quojns  tu  legiones 
difflavisti  spiritu  Quasi  ventus  folia 
aut  paniculam  tectoriam.'  Dac. 

y  Pnpillcs]  Melius  alii  a  papa,  pue- 
rorum  cibo,  quod  a  papare,  comedere. 
Isidor.  lib.  xi.  cap.  11.  'Papillffi  ca- 
pita  mammarum  sunt,  quas  infantes 
sugentes  comprehendunt :  et  dictae 
papill£e,  quod  eas  infantes  quasi  pap- 
pant  dum  lac  sugunt.'  Idem. 

^  Pupiria]  Interpretem  desiderat. 
Aiit.  Aug. 

Papiria  tribus]  Papiriae  tribus  me- 
minit  Liv.  et  Dionysius,  ab  agro  Pa- 
pirio  circa  Tusculum  sic  dicta.  De 
Papinia  vide  suo  loco.  Dac. 


556 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


indictum  perfeiiales  ciim  esset  duce.  .  .  .  aV^- 
ferim.  bellum  itaque  iiiitura,  cum  utraque  tribus  instructos 
exercitus  haberent  ad  dimicandum,  quia  alterius  dux  disces- 
serat  jam  ab  armis,  caduceatoribus  antequam  signum  con- 
ferrent,  utrinque  ad  exercitus  missis,  rem  in  ipsorum  ar6i- 
trio  futuram  denuntiarunt  ac  potestate :  ita  sine  ulla  dimi- 
catione  utriusque  exercitus  sufFrag/o  paxfacta. 

Pappi  ^  carduorum  flores.  Lucretius  :  Vestem,  nec  [Pau  l. 
plumas  avium,  papposque  volantis. 

Et  in  comitio  quoque  '°^  sortiri  aut  inter   se  parare  [Fest. 


10  In  ed.  Scal.  ita  extat  fragmeDtum : 
o  qiioque 


Fest. 


rumex  .         . 

sulibus  ae 
tq.  ex  ea       . 
s  magistra    . 
intra  dies 
ncias  inter  se  pa 
vit  civis  aliter  inter 
lege  primuiu  factus 
circo  sunt  creati 


NOT^ 


»  Pappi]  Infra.  Loquebatur  de 
eo,  quod  dicitnr,  consules  inter  se 
parare  provincias  :  quod  aiiter  com> 
parare  provincias  dictum  fuit :  defi- 
niebanturque  dics,  intra  quos  dics 
comparare  deberent.  Aut  cum  com- 
paratio  non  interveniebat,  ut  is  pr<e- 
ferretur,  qui  lege,  vel  suifragio  pri- 
nium  factns  esset :  aut  talia:  nequid 
nugarum  barioler.  Reliqua  assequi 
non  potni.  Jos.  Scal. 

Pappi]  Pappus  antiqua  lingua  sc- 
nex  est.  Attcllanorum  propria  vox. 
Pomponius  in  pictoribus,  '  pappus 
liac  in  aedi  habitat  scenica  non  ses- 
quiscenica.'  Ad  cujus  canitiei  simi- 
litudinem  lanugo  carduonmi  pappus 
dicitur,GrKcis7ra7r7ros.  Sophocl.  Dac. 

Post  Pappi,  Fragmentum  Festi 
pertinere  arbitror  ad  verbum  '  pa- 
rare,*  pro  quo  sippius  Livius  '  com- 
parare  '  scribit.    •  Consules  aut  sor- 


liantur,  aut  inter  se  comparent :' 
quibus  signiticatur,  ut  convcniat  inter 
eos  de  provinciis,  quam  quisque  ha- 
biturus  sit,  aut  sortito  eas  assequan- 
tur.  Liv.  initio  lib.  xxx.  '  Consules 
cum  de  rep.  belloque  ad  senatum  re- 
tulissent,  censuerunt  patres,  ut  Con- 
sules  inter  se  compararent,  sortiren- 
turve,  uter  Bruttios  advcrsus  Han- 
nibalem,  uter  Etruriam  ac  Ligures 
provinciam  haberet.'  Et  lib.  xxxii, 
'  Decreverunt  patres,  ut  provincias 
Macedoniam  atque  Italiam  Consulee 
compararent  inter  se,  sortirenturve.' 
Et  lib.  XXXVII.  '  Cum  Senatus  aut 
sortiri,  aut  comparare  inter  sc  pro- 
vincias  Consules  jussisset.'  Atit.  Aug. 
*>  . . .  /i<  in  comilio  quoquc]  Hic  age- 
bat  Festus  de  eo,  quod  dicitur,  con- 
sules  inter  se  parare  provincias,  quod 
aliter  comparare  provincias  dictum 
fuit:    '  Consulcs  aut  sortiantur,  aut 


DE   VERBORUM   SIGNlFICATIONti   LIB.   XIV.  557 

solebant  utrum  exire,  utrum  domi  manere  oporteret :  nam 
co;/sulibus  sdque  ac  praetoribus  novis  in  provinciam  ire  atque 
ex  ea  rem  gerere,  contra  abire  anni  prioris  magistra^i^MS 
opus  erat.  Lege  etiarn  cavebant  ut  certos  intra  dies  designati 
provincias  inter  se  pararent. 

Peregrinos  inter  *=  Pr.  dr.  quod  aliter  inter  civis,  aliter  inter 
peregrinos  jus  dicebatur  a  praetore,  ideoque  lege  primum 
factus"  cum  unus  tantum  fuisset,  postea  duo  idcirco 
sunt  creati  praBtores. 

Pararium  '^  aes  appellabatur  id,  quod  equitibus  du-  [Paul. 
plex  pro  binis  equis  dabatur. 

Parasangae  *  apud  Persas  viarum  mensurae. 

Parens  ^  vulgo  pater,  aut  mater  appellatur  :  sed  juris  pru- 
dentes  avos,  et  proavos,  avias,  et  proavias,  parcntum 
nomine  appellari  dicunt. 


11  Vet.  cod.  fratres. 

NOTiE 

inter  se  comparent.'     Qiiibiis  signi-  inirent,  quis  de  ambitii,  quis  de  ve- 

ficatur,   ut  conveniat  inter    eos   de  neficiis,  &c.jus  dicturus  esset.  Dac. 

provinciis,  quam   quisque  habiturus  "^  Peregrinos  interl    Ista  Pr.  dr.  in- 

sit,  aut  sorlito  eas  assequantur.    Liv.  terpretor,    '  prsetor  datur.'     Verum 

lib.  XXX.  '  Censuerunt  patres,  utcon-  est,  quod  ait,  primum  creatum  fuisse 

sules  inter  se  compararent,  sortiren-  unum   prstorem,   urbanum   nempe, 

turve,  uter  Bruttios  adversus  Han-  ann.  388.  et  deinde,  propter  magnam 

nibalem,  uter  Etruriam    ac  Ligures  peregriuorum  turbam,  alterum  prae- 

provinciam    haberet.'      Sed     verba  torem,  nempe  peregrinuni,  adjectum, 

Festl  male  divulsa  sunt:    nam  prior  an.  501.  illum  inter  cives,  hunc  inter 

pars  capitis  adhaesit  post  prcefeia.  Huc  cives    et   peregrinos,  jus   dicentem, 

igitur  retrahenda,  et  sic  concipien-  sed  crevit  postea  prjetorum  numerus. 

dus  locus  integer  ex  sched.    '  Parare  Creati  enim  usque  ad  18.   Vide  Lips. 

inter  se  munus  dicebatur  cum  sorti-  Antiquit.  Rom.  lib.  i.  cap.  10.  Idem. 

tio  fiebat  a  Magistratibus  P.  R.  uter  ^  Parariuml  Quod  pro  paribus,  hoc 

Magistratus  utramque  rem  acere  de-  est,  binis   equis.     Equitibus  dabatur, 

beret,  aut  inter  se  compararent  de  vide  '  paribus  equis.'  Idem. 

rebus  lege  mandatis,  itaquein  senatu  <=  Parasangce']  Ex  Herodoto  et  He- 

et  in  coniilio  quoque,*  &c.   Acere  pro  sychio  30.    stadia    continent.     Sunt 

agere,  ut  supra  '  acitare  '  pro  '  agita-  tamen,   qui   usque   ad  60.   tribuant. 

re.'     Non  solum  autem  Magistratus  Idem. 

sortiebantur  utrum  exire,  utrum  do-  f  Parens']  Parentum  et  patrum  no- 

mi  mauere  oporteret,  sed  etiam  prae-  mine   avi  et  proavi  continentur,  ut 

tores,  qui  in  urbe  jus  dicturi  erant,  fiiiorum  voce  nepotes;  nepotum  vero, 

sortiebantur  antequam  magistratum  omnes  posteri.  Idem. 


558  SEXTI    POMPEII    FESTI 

Parere,  obedire. 

Paribus  equis/  id  est,  duobus,  Romani  utebantur  in  praslio, 
ut  sudante  altero  transirent  in  siccura. 

Parici  *"  quaestores  appellabantur,  qui  solebant  creari  causa 
rerum  capitalium  quaerendarum.  Nam  paricida  non  uti- 
que  is,  qui  parentem  occidisset,  dicebatur,  sed  qualem- 
cumque  hominem.  Id  autem  '^  fuisse  indicat  lex  Numae 
Pompilii  Regis  his  composita  verbis  :    Si  quis  homi- 

NEM    LIBERUM    DOLO    SCIIiNS   MORTI     DUIT    PARICIDA 
ESTO." 

Parilibus^  Roraulus  urbem  condidit,  quem  diem    [Paul. 

festum  '4^  praecipue  habebant  juniores. 
Parilibus  urbem  condidit  ^omulus  quem  diemfestum  [Fest. 

pracipue  habebant  juniores, 
Parmulis  ^  pugnare  milites  soliti  sunt :    quarum  usum  sus- 

tulit  C.  Marius,  datis  in  vicem  earum  Bruttianis. 


12  Vet.  lib.  indemnatum.—l^  Vide  Notas.— 1-1  Ed.  Scal.  dum  festum. 

aOTJE 

e  Paribus  equis']  Pares  dicebant  bi-  Parici  quastores]    Mirum,  cur  hic 

nos  et  fratres  :    Fropert.  lib.  iii.  El.  locus  viros  ernditos  tot  niodis  torse- 

7.    '  Electosque    pares   sylvestri  ex  rit,  cuni  ex  alio  ejusdem  Festi  loco  ei 

ubere  reges.'    Sic  contra /la^rfs  di-  medicinain  parare  in  promptufuerit : 

cebant  pro  binis  et  paribus,  inde /ra-  '  Quaestores,'    inquit,    '  dicebantur, 

trare    puerorum    mamma;   dicuntur,  quod   quaererent  de    rebus   capitali- 

quod    velut   fratres   pares    oriuntur.  bus,  unde,  qui  talia  qujerunt  quaesto- 

Jdem.  res  paricidt  appellantur.'    Quare  vi- 

>>  Parici']  Persuaserunt  sibi   docti  des  bic  etiam  legendum,  ut  optime 

viri  Paricos  quaestores  dictos,  qui  re-  Scaliger,  Paricidi  qucestores.  Dac. 

rum  capitalium  causa  creati  essent.  '  Parilibus]  Ita  scriptum  in  fastis 

Nos  contra  omni  opere  contendimus,  ii.  KaK  Maias.  Alii  Palilia  appellant 

non    Parici    qucestores,    sed    Paricidi  a  Pale.  Vidend.  Varro  lib.  v.  Ovid. 

qucestores  legendum  esse.  Vide  vocem  lib.   iv.  Fastor.    Vide  '  Paies."  AnU 

'  Qua»stores.'    Ita  igitur  vocabantur  Aug. 

Quaestores  rerum  capitaiium.    Clau-  Pari/jT/us]  Propert.Eleg.  l.lib.  iv. 

sula  vero,  paricida  esto,  in  omui  re  '  Urbi  Festus  erat,  dixere  Palilia  pa- 

capitali  ponebatur.    Cicero  ii.  de  le-  tres.  Hic  coepit  priniusmoEnibusesse 

gib.    '  Sacruni,   sacrove   commenda-  dies.'   Idem  Plin.  lib.  xviii.  cap.  26. 

tum,  qui  clepserit,  rapsitve,  Paricida  Varro  de  R.  R.  lib.  II.  cap.  1.  et  alii 

esto : '    id    est,    capital    esto.     Jos.  niulti.  Dac. 

Scal.  "   Parmulis]     Vide     '  Bruttianac.' 


DE   VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.   XIV. 


559 


Parones  '  navium  genus,  ad  cujus  similitudinem  [Paul. 
myoparo  vocatur. 

Parret  significat  apparebit. 

Parret,'5  ™  quod  est  in  formulis,  debuit  et  producta  [Fest. 
priore  syllaba  pronuntiari,  et  non  gemino  R  scribi,  ut 
fieret  paret,  quod  est,  inveniatur ;  ut  comparet,  apparet.'^ 

Parsi,"  non  peperci,  ait  Cato  in  eadem  oratione.'^  Scio 
fortunas  secundas  negligentiam  prendere  solere  :  quod  uti 
prohibitum  irem,  quod  in  me  esset,  meo  labori  non  parsi. 

Parsi  (idem)  Cato  dixit,  pro  peperci.  [Paul. 

Partus  et  pro  nascendo  ponitur,  et  pro  parato.  [Fest. 
Na^vius  :  '^  Male  parta  male  dilabuntur. 


15  Vet.  lib.  Paret.— 16  Legendum  monent  Scal.  Dac,  quod  et  inveniatur 
in  comparet,  apparet— 17  Vet.  lib.  ait  Cato  in  Orat.  ad  lites  Ceiisorias.  Vide 
infra.— 18  Vet.  lib.  Ennius. 


NOTiE 


Ant.  Aug. 

Parmulis']  Parmae  equitum  et  mili- 
tum  fuere,  sed  magnitudine  difFere- 
bant ;  velitares  enini  breviores  erant, 
quam  equestres.  Neque,  cum  ait 
Festus  pro  parmis  datas  esse  Brut- 
tianas  aMario,  sublatum  esse  parma- 
rum  usum  intelligit,  sedpro  Romanis 
Bruttianas  esse  inductas,  non  mnta- 
ta  forma,  rotundas  enim  aetate  sna 
Varro,  Mario  junior,  ostendit,  sed 
magnitudine  vel  aucta  vel  iraminuta. 
Auctam  tamen  verisimilius  est,  quia 
Romanas  Festus  vocat  'Parmulas,' 
Bruttianas  vero  '  parmas.'  Vide 
'  Bruttianae.'  Vide  et  Manut.  de 
quaesitis  per  epistoi.  lib.  iii.  quaest.  6. 
ubi  Cartliaginienses  parma  usos,  ex 
Suidaobservat  Dac. 

'  Parones]  Vide  '  Myoparo.'  Idem. 

m  Parret]  Cicero  iu  Verrin.  Divin. 
'  Si  paret  eam  se,  et  sua  Veneris  esse 
dixisse:'  et  lib.  iv.  '  Si  paret  fnn- 
dum  Capenatem,  quo  de  agitur,  ex 
jure  eum  P.  Servilii  esse  : '  et  lib.  v. 
•  si  paret  jugera  fundi  esse  plura,  et 


si  paret  adversus  edictum  fecisse :  * 
et  pro  Q.  Roscio,  '  si  paret  HS. 
lODO-  dari.'  Juslin.  lib.  v.  Institut. 
'  Si  apparet  eum  dare  oportere  : '  cui 
formulae  addit  Tiieopliilus, '  condem- 
naeumjudex.'  Ant.  Aug. 

Parret]  Informulisjudiciorum  dan- 
dorum  primas  tenebat  paret.  Petron. 
•  Jurisconsultus  paret,  non  paret,  ha- 
beto  Atque  esto  quicquid  Servius  et 
Labeo.'  Apud  Veteres  enim  multa 
verba  dnplici  conjugationeinflexa  le- 
guntur : '  caveo,' '  cavo,'  Horat. '  Fer- 
veo,' '  fervo,'  Virgil. '  fulgco,' '  fulgo,' 
Lucret.'  indulgeo,' '  indulgo,'  Terent. 
«  Oleo,'  'olo,'  Plaut.&c.  Lege  in  fine, 
quod  et  invenialur  in  comparet,  apparet. 
Ait  paret  unico  r  scribi  debere,  ut 
'  apparet,'  '  comparet.'  Dac. 

"  Parsi]  In  eadem  oraHone,*nempe, 
in  oratione  ad  liles  Censoi-ias.  Neque 
tamen  illa  in  textum  recipienda,  nam 
in  eadem  oratione  Festus  scripsit,  quia 
scilicet  haec  coutinuo  sequebantur 
post '  periculatus  sum,'  ubi  oratiouem 
ad  lites  Censorias  laudavit.  Idem. 


560 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Parura  cavisse''"  videri  pronuntiat  magistratus,  cum  de 
consilii  sententia  capitis  quem  condemnaturus  est. 

ParumperP  significat  paulisper,  quasi  perparum,  [Paul. 
hoc  est,  valde  parum  :  refertur  autem  ad  tempus. 

Pascales  oves  Cato  posuit  pro  pascuales. 

Pascales  ^  oves,  pro  pascuaks,  mscienter  Cato  dixit  in  [Fest. 
ea  quam  scripsit.  ....  pascalis  ovis 
vetuit.     Item,  pellitam  ovem  Tarentinam  *°  appellat  in  ea 

oxditione  quam  scripsit. pre- 

tio  Tarenti  plus  c.     .         .  sesterciis  pellitam  ovetn, 

quam.  in  agro  Tarentino  '  quod  pasceret. 


19  Viri  docti  substituunt  Patravisse. 
Ead.  ed.  ignaro  Terentino,     Vid.  Not. 


-20  Ed.  Scal.  ovem  laxenlinam. — 1 


NOT/E 


0  Parum  cavisse]  Non  placet,  quod 
substituunt  docti,  Patravisse.  Ea 
modcstia  fuit  Veterum,  ut  non  fe- 
cisse,  sed  fecisse  videri,  et  ne  fe- 
cisse  quidem,  sed  parum  cautum  fu- 
isse,  dicerent.  Jos.  Scal. 

P  Parumper]  A  Graeco  potius  irav- 
pSv  irep.  Dac. 

1  Pascales']  Postrema  verba  Festi 
videntur  pertinere  ad  ludos  sajcu- 
lares,  qui  in  Terentino  agro  cente- 
simoquoqueanno  fiebant.  Vide  '  Te- 
rentum.'  Ant.  Aug. 

Pascales]  Pascales  oves,  vofjiaiovs, 
Koi  a76A.aious,  alibi  interpretati  sumus. 
Propterea  eardem  Passales  quoque 
dicebantur,  quod  passim  pasceren- 
tur  :  et  nos  ibideni  eiWoi/s  interprc- 
tabamur.  Opponi  pellitis,  qiiai  in 
agro  Tarentino  pascebantur,  admo- 
nuimus:  de  quibus  pellitis  hic  in  fine 
scribebatur.  Propterea  pro  illis  ver- 
bis,  ignaro  Terentino,  scribo,  in  agro 
Tarentino.  Non  igitur  de  ludisTeren- 
ti  in  campo  Martio  liic  agebatur,  nt 
voluntdoctiviri.  Vide  Conjeclaneuni 
tertium.  Jos.  Scai 


Pascales  oves]  Ait  Catonem  inscien- 
ter  dixisse  pascales,  cum  pascuales  di- 
cendum  esset  npascuis.  In  verbisCa- 
tonis  infra  aliquid  turbatum  fnisse 
suspicor  :  forsan  supplendum  plus  C. 
sestertiis  pdlitam  ovem,  quam  pascalem, 
in  agro  Tar.  ifc.  De  Tarentinis  ovi- 
bus,  quce  pellitae,  Varro  de  R.  R.  cap. 
2.  '  Pleraque  similiter  faciendum  in 
ovibus  pellitis,  quaj  propter  Ian*bo- 
nitatcm,ut  sunt  Tarentina;  et  Atti- 
cae,  pellibusintcguntur  ne  lana  inqui- 
netur  quominus  vel  infici  recte  pos- 
sit,  vel  lavari  ac  parari.'  Inde  Ho- 
rat.  '  Pellitis  ovibus  Galesi.'  wroSt- 
<pdipas  TToifjLvas  eleganter  vocat  Strab. 
lib.  IV.  Porro  pascales  ovcs  liirta; 
eranl  et  Soloces.  Lucil.  '  Pascali  pc- 
core  ac  montano,  birto  atqiie  soloce.' 
Unde  Columel.  '  dissimilem,'  inquit, 
'  rationem  postulat  hirtum  atque  Ta- 
rentinum.'  '  Pascales  oves'  et '  pas- 
cales  galliDas '  vo/xofoM  Ka\  ayf^alovs 
Graeci  dicnnt,  proptereaque  eaedeni 
passales  etiam  dicebantur,  qiiod  pas- 
sim,  id  cst,  eiKTJ  pascerent.  Dac. 


DE   VERBORUM    SIGNIFICATIONE   LIB.   XIV. 


561 


Pascito  linguam '  in  sacrificiis  dicebatur,  id  cst,    [Paul. 

coerceto,-  contineto,  taceto. 
Passales/  et  oves,  et  gallinse  appellantur ;    quod  passim 

pascuntur. 
Passer*  marinus,  quem  vocat  vulgus  stutomellum.'    [Fest. 
Pastillum"  est  in  sacris  libi  genus  rotundi.  [Paul. 

Pastillus  forma  panis  parvi,  utique  diminutivum     [Fest. 

est  a  pane. 
Patagium ''  est  quod  ad  summam  tunicam  assui  solet,  quae 


2  Vet.  lib.  coercito. — 3  Vir  doct.  iu  marg.  ed.  Scal.  conj.  struthocatnelum. 
Dac.  legendnm  monet  struthiocamclum. 


NOTiE 


^  Pascito  linguam']  Vide  '  comper- 
<i:e,'  pascito  pro  parcito.  Salmasius  ta- 
men  legebat  parcito.  '  Perperam  le- 
gitur,'  inquit, '  pascito  linguam,  qnod 
ineptum  est.'  '  Compescere'  quidem 
dicitur  coercere  :  quod  proprie  sit  in 
idem  pascunm  cogere  animalia,  et 
compellere,  cui  coutrarium  '  dispes- 
cere  :'  sed  *  pascere'  simpliciter  pro 
coercere  inauditum  est.  '  Parcere 
linguam  : '  (pelSeadai  ttjs  yXdiffaris,  ta- 
cere,  abstinere  linguam.  Idem. 

*  Passalesl  Vide  supra  '  Pascales.' 
Idem. 

*■  Passer'\  Plautns  Persa:  '  Vola 
curriculo.  P.  Istliuc  marinus  passer 
per  circum  solet.'  Notavimusad  Au- 
sonium  in  iilud  ad  Accium  Paulum 
Rhetorem  Begerritanum  :  •  Ovum  tu 
coque  passeris  marini.'  Jos.  Scal. 

Passer'\  Plautus  Persa :  '  Vola  cur- 
riculo.  Pje.  Istuc  niarinus  passer 
per  circum  solet.'  In  fine  lege  stru- 
thiocamelum.  Passerem  autem  voca- 
runt  Veteres  quod  avis  esset,  imita- 
tione  Graecorum,  qui  (JTpoveiov  vocant ; 
et  marinum,  dian6v6ioy,  quod  peregri- 
nus  et  ultra  marinus.  Et  strutbio- 
camelum,  quod  colli  et  cniruni  longi- 
tudine  camelo  similis  esset.  Dac. 


Delph.  et  Vai'.  Ckts. 


"  Pastillum]  Pastillum  et  pastillm  a 
pane,  paniculus,paniciUus,  pastillus,  ge- 
nus  libi  rotundi ;  quare  in  giossis : 
'  pastillus,  rpoxi<rK6s.  rpoxoeidijs  &p- 
Tos.'  Idem. 

"  Patagium^  Patagium  assnebatur 
vestimentis  mulierum,  ut  clavus  viro- 
rum.  Livius  libro  iv.  '  Placet  tol- 
lendae  ambitionis  causa  Tribunos  le- 
gem  promulgare,  ne  cui  album  inves- 
timentum  addere  petitionis  causa 
liceret.'  Lege,  ne  cui  clavum  in  vcsti- 
mentum.  Nam  ex  corrupta  scriptura 
clabum  manavit  error.  Jos.  Scal. 

Patagium}  Assuebatur  vestimentis 
mulierum,  ut  clavus  virorum,  unde 
'  patagiatai  vestes  :'  Plaut.  Epidic. 
II.  2.  et  'patagiarii'  in  Aulul.  Pata- 
gium  autem  sic  dictum  vult  Scal. 
quod  quibnsdam  maculis  et  navis  in- 
spersum  erat,  a  patago,  morbo  pesti- 
lenti,  quo  qui  moriuntur  nullum  indi- 
cium  morbi  relinquunt  aliud  quam 
naevulos  in  parte  corporis.  Patagi 
nieminit  Plaut.  '  Mecnni  Labet  pata- 
gus  morbus.  Ais.'  Patagus  a  irarda- 
<rai,  ferio.  Turnebus  putavit  pata- 
gum  esse  morbum  viiis,  cum  saucia- 
tur  ligone  in  ablaqueatione  ;  legitur 
enim  apud  Theophrast.  ■rrdTayov  euAa- 


Pomp.  Fest. 


2N 


5G2 


SEXTI   POMPEII    FESTI 


et  patagiata  dicitur:    et  patagiarii  ejusmodi  opera  fa- 

ciunt. 
Patagus  morbi  genus. 
Patalem  +  ?  bovera  Plautus  appellat,  cujus   cornua  diversa 

sunt,  ac  late  pateant. 
Patellas,  vasa  picata  parva   sacrificiis  faciendis    [Paul. 

apta. 
Patella,^  vascula  parva  picata  item  sacris  fa.ciendis  [Fest. 

apta  :  quce  erant  velut  capidu/a  quctdam. 
Pateram  perplovere  in  sacris  cum  dicitur,  signifi-    [Paul. 

cat  pertusam  esse. 
Pateram  perplovere  ^  ""  cum  dicerent,  significabant  [Fest. 

pertusara  esse. 


4  Vet.  lib.  Patulum.—S  Viidoct.  in  marg.  ed.  Scal.  conjicit  perpluere. 


NOT« 


^ovfjLevoi,  ubi  Tlieodorus  legisse  vide- 
tur  ira.cTcraKov.  Dac. 

J  Patakm]  Locus  Plauti  est  in 
Truculento :  quam  Comoediam  nos 
majore  ex  parte  a  mendis  vindicavi- 
mus  :  '  Ut  ego  nie  ruri  hamaxari  ma- 
velim  patalcm  bovem,  Cunique  eo  ita 
noctem  in  stramentis  pernoctare  per- 
petem,  Quani  tuas  centnm  cai^natas 
noctes  milii  dono  dari.'   Jos.  Scal. 

Patalem  bovem']  Verba  Plaut.  e  Tru- 
cul.  II.  2.  '  Ut  ego  me  ruri  hamaxari 
mavelim  patalem  bovem.'  Ab  ea- 
dcm  meute  Graeci  TreToAeTs  sivc  irera- 
\o\is  vocant  patales  boves.  Atlien. 
lib.  IX.  Uiri)vovs  vocat  Hesych.  sed 
vett.  Plauti  codd.  ut  et  Festi,  non 
patalem  habent,sed  pa<u/um;  quap  ve- 
ra  lectio  videri  possit,  sive  potius  pa- 
tulem,  ut  patulus  et  patulis  promiscne 
dictum  sit.  Non  pugnabo  tamen,  si 
quis  patalem  retineat.  Patalis  enim 
recle  dici  potuit  a  palare,  unde  com- 
positum  expalare.  Dac. 

»  Patellce]  *  Velut  capidulap,'  in- 
quit  Festus.  Vide'Capis.'  Cicero 
parad.  1.  '  Quid  Numa   Pompilius  i' 


minusne  gratas  Diis  immortalibus  ca- 
pidcs,  ac  Hctiles  urnas  fuisse,  quani 
felicatas  aliorum  pateras  arbitra- 
niur  ?'  et  lib.  iii.  de  Nat.  Deor.  '  Ca- 
pidunculis  his,  quas  Numa  nobis  reli- 
quit.'  Varro  lib.  iv.  et  viii.  de  Ling. 
Lat.  Ant.  Aug. 

PutellcB]  Diminut.  apatina,  quod  a 
Graeco  irarivn),  a  niutato  in  i.  Sacri- 
ficiis  aptas  innuit  Varro  Manio  apud 
Noniuni :  '  Quocirca  oportet  bonuni 
civem  legibus  parere,  et  Deos  colere, 
in  patcllam  Ad\e uiKpbv Kpias.'  Nam  de 
cibis  eliam  in  patclla  in  focum  Lari- 
biis  deferebant,  qui  et  inde  patellarii 
dicti.  In  patellis  etiam  sive  pateris 
Deo  vinum  libabant.  Varro  lib.  iv. 
'  Patinas  a  patulo  dixerunt,  ut  pusil- 
lus,  quod  liis  libarent  cmnis  patel- 
las.'  Ita  enim  distinguendus  hic  lo- 
cus.  D"e  capidulis  vide  in  voce  '  capis.' 
Dac. 

»  Pateram  perplovcre']  Diis  vinum 
offerebatur  in  pateris,  unde  usitata 
in  sacrificiis  formula,  '  patera  per- 
plovit,'  id  est,  bac  et  illac  perfluit. 
Idem, 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    XIV.  5G3 

Pater  patrimus  ^  dicebatur  apud  antiquos,  qui  cum  jam 
ipse  pater  esset,  habebat  etiam  tum  patrem. 

Psdronus  ab "  antiquis  cur  dictus  sit  manifestum ;  quia  ut 
patres  Jiliorum,  sic  hi^  numerari  inter  Aominos  clientum 
consueverunt. 

Patres  ^  senatores  ideo  appellati  sunt,  quia  agrorum  [Paul. 
partes  attribuebant  tenuioribus,  ac  liberis  propriis. 

Patres  «ppellantur  ex  quibus  Senatus  constat,^  quos  [Fest. 
initio  urbis  conditae  Romulus  c.  delegit,  et  sic  appellavit, 
quorum  consilio  SLtque  prudentia  respublica  administrare- 
tur  atque  guberuaretur,  quique  agrorum  ^  partes  ad^;7- 
buerent  tenuioribus  perinde  ac  liberis,  ac  pecunias  divide- 
rent,  etenim  solebant  jam  inde  a  ^omulo  nummis  auri 
atque  argenti  signati  vXtramarinis  uti,  id  quod  publicse  et 
privatae  rationes  commentariorum  doceni. 

Patrum  commuwe  *  cum  populo  suffragium,  quibus  suffraganti- 
busjit  populi  scitum. 


6  Ed.  Scal.  si  hic. — 7  Ead.  ed.  ex  quibus  Senatus.      Constat, — 8  Ead.  ed. 
quin  agrorum  partes  adtribuerant.    Vide  Notas. 

NOTiE 

•>  Pater  patrimus']   Vide    '  Matrimi  Patres  dictos,  quod,  tanquam  filiis, 

ac  patrimi.'  Idem.  plehi  et  agros  attribiierent  et  nnm^ 

"^  Patronus  ab,  ^c.]  Ait  a  patre  pa-  mos  largirentur.  Nam  de  ultraniarinis 

tronos  dici,  quia  clientinm  veluti  pa-  nummis  argenteis  certunj  est.  Plinius 

tres  sunt.    Hinc  Varro  in  ea  oratione,  lib.  xxxiii.  cap.  3.  '  Qui  nunc  victo- 

quam  dixit  apud  Consules  in  Lentu-  riatnsappellatur,  lege  Clodia  percus- 

lum  :  '  Patrem  primum  :  postea   pa-  sus  est.     Antea  enim  Lic  nummus  ex 

troniim  primum  nomen  liabere.' /(/em.  Illyrico  advectus,  mercis  loco  habe- 

<•  Patres]  Infra :  Patres  appellantur  batiir.'  Jos.  Scal. 

ex quibus  Senatus  est :  quosinitio  Vrbis  Patres]  Ex  liis   cognoscimus,  Fes- 

conditee  Romulus   C.  delegit,    quorutn  tum  paties  dictos  voluisse  a  paterno 

consilio  atque  prudentia  Resp.  adminis-  affectii,   quod   tenuioribus,   tanquaiu 

traretur,atquetenuioribusagrorumpar-  libeiis,  et  agros  attribuerent  et  pe- 

tes  attribuerentur  perinde  ac  liberis  pre-  cunias  largirentur.     Idem  Sallust.  in 

priis,  ac  nummi  distribuerentur :  quia  Catil.  '  Hi  vel  aptate  vel  curae  simili- 

solebant  jam  inde  a  Romulo  nummis  ar-  tudine  patres  appellabantur.'  Verum 

genti  signati  ultramarinis  uti,  quod  pub-  est,  quod  ait  de  nummis  ultrainarinis 

licee   et  privattB  rationes  docent.      Ex  argenteis.     Plin.  1.  xxxiii.  c.  3.  Dac. 

his  cognoscimus,  quare  Festus  velit  *  Pairum  comtnune]    Vide  '  populi 


564 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Patricios/  Cincius  ait  in  libro  de  Comitiis,  eos  appellari 
solitos,  qui  nunc  ingenui  vocentur. 

Patricius  vicus  ^  Romae  dictus,  eo  quod  ibi  patricii  habita- 
verunt  jubente  Servio  Tullio,  ut  si  quid  molirentur  ad- 
versus  ipsum,  ex  locis  superioribus  opprimerentur. 

Patrimi  et  matrimi^  pueri  tres  adhibebantur  in  [Paul. 
nuptiis :  unus,  qui  facem  praeferret  ex  spina  alba/  qui  9 
noctu  nubebant ;  duo,  qui  nubentem  tenebant. 

Patrimi  et  matrimi  pueri  pr^etextati  tres  nubentem  [  Fest  . 
deducunt :  unus,  qui  facem  praefert  ex  spina  alba,  quia 
noctu  nubebant;  duo,  qui  tenent  nubentem. 


9  Ead.  ed.  qjiia. 


NOT^ 


commune.'  Idem. 

'  Palricios]  Ciiicii  opinio  vera  for- 
tasse  fiiit  tuin,  cum  primum  patriciia 
plebeiis  in  ipso  inilio  nrbis  Romae 
fuere  ilistincti.  Ant.  Aug. 

Patricios]  Hanc  Cincii  opinionem 
non  cuivis  passim  notam  confirmant 
verba  P.  Decii  INIuris  apud  Livium 
lib.  X.  '  An  unquam  fando  audiistis 
Patricios  primo  e'sse  factos,  non  de 
coelo  demissos,  sed  qui  patrem  ciere 
possent,  id  est,  injjenuos  ('  Jos.  Scal. 

f  Patricius  ricus]  In  Exquiliarum 
parte  fuissc  certum  est.  Vide  '  Sep- 
timontio.'  Dac. 

h  Patrimi  et  malrimi]  CatuU.  in 
Epithal.  '  Rlitte  bi-achiolum  teres, 
Prjetextate,  puelhilae.'  Idem  in  Grse- 
cia  fiebat.  Callimach.  uvrfKa  rau  tu- 
Xip  iraiSl  (Tvv  ajipiOaXfi.  Nam  roAis  est, 

*  nova  nupta:'    irals  afi.<t>i6a\iis,  puer 
patrimus  matrimus.  Idem. 

'  Facem  jirafert  ex  spina  alba']  Male 
qnidam,  cx  pinu  alba.  Ex  spina  alba 
etiam  faces  novis  nuptis  pricfereban- 
tur.  Varro  de  vita  pop.  Rom.  lib.  xi. 

•  Cum  a  nova  nupta  ignis  in   face 


afFerretur  foco  ejus  snmtus,  cum  fax 
ex  spina  alba  esset,  ut  eam  puer  in- 
geniius  afferret.'  Causam  affert  Pii- 
nius,  cur  spina  alba  uterentur:  sic 
enim  lib.  xvi.  cap.  18.  '  Et  spina  nup- 
tiaruni  facibus  auspicatissima,  quo- 
niam  inde  feccrunt  pastores,  qni  ra- 
puerunt  Sabinas,  ut  auctor  est  Ma- 
surius.'  Sed  illud  verius,  adhibitam 
albam  spinani,  quia  esset  auspicatis- 
sima,  et  maias  noxas  averruncare 
crederetur.  Ovid.  *  Sic  fatus  virgam 
qua  tristes  pellere  posset  A  foribus 
noxas,(haec  erat  alba,)dedit.'  Ouare 
et  ex  ea  virga  lanalis  fiebat.  Ovid. 
'  Virgaque  lanalis  dc  spina  sumitur 
alba.'  Fruticem  etiam  illum,  quem 
vulgo  vocamus  aub^pinc,  feliiissimum 
putant  aniculae  nostrae  rusticae.  Sed 
redeamus  ad  faces.  Praeferebantur 
qnoque  ex  pinu  :  quare  Catulli  opti- 
mi  codd.  pineam  quate  tadam,  ubi 
alii  spincam.  Sic  '  pinum  pronubam' 
vocat  Virgil.  in  Ciri  :  'Pronuba  nec 
custos  acccndet  pinus  houores.'  Ne- 
que  pitiea  tantum  fuit,  sed  et  Cornea. 
Idem. 


UE    YERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    XIV.         5G5 

Patrocinia  ^  appellari  coepta  sunt,  cum  plebs  distributa  est 
inter  patres,  ut  eorum  opibus  tuta  esset. 

Pauciens  '  dicebant  pro  raro.  Titinius  :  uxorem  pauciens 
videbo. 

Paveri'°  "  frumenta  dicebant  antiqui,  quae  de  va-  [Paul. 
gina  non  bene  exibant. 

Pavimenta  Poenica  "  marraore  Numidico  constrata  [Fest. 
significat  Cato,  cum  ait  in  ea,  quam  habuit,  ne  quis 
consul  bis  fieret :  dicere  possum  quibus  villae,  atque 
aedes  aedificatae,  atque  expolitae  maximo  opere,  citro, 
atque  ebore,  atque  pavimentis  Poenicis  stent. 

Pavimenta  Poenica,  hoc  est,  marmorc  Numidico.   [Paul. 

Pauperies  damnum  °  dicitur,  quod  quadrupes  facit. 

Pectinatum  "  1'  tectum  dicitur  a  similitudine  pectinis  in 
duas  partes  devexum,  ut  testudinatum  in  quatuor. 

Pectuscum''  palati'^  dicta  est  ea  regio  urbis,  quam  [Fest. 
Romulus  obversam  posuit,  ea  parte,  in  qua  plurimura 
erat  agri  Romani  ad  mare  versus,  et  qua''  moUissime 
adibatur  urbs :  cum  Etruscorum  agrum  a  Romano  Tiberis 
discluderet,  ceterae  vicinae  civitates  coUes  aliquos  '"^  ha- 
berent  oppositos. 


10  Scal.  legit  Pavera.-n  Ed.Scal.  Pectenatunu— 12  Ead.  ed.  Peluscum. 
Legendum  monet  Dac.  Pecuscum  paUitii.  Hoc  et  seq.  cap.  in  vett.  libb. 
non  extant.— 13  Ed.  ScaL  quia.—li  Vir  doct.  in  maig.  ejusdem  ed.  conj. 
aliquot. 

NOT^ 

fc  Patrocinia]  De  his  Dionys.  lib.  xi.  stare  potest  altera  lectio.  Dac. 

Vide  '  Patres.'  Ant.  Aug.  "  Pavimenta  Poenica]  Quia  Numidia 

Palrocinia']  A  patrono    potius    per  generosi  marmoris  ferax.  Idem. 

syncopen  patrocinium.  Dac.  °  Pauperies   damnuml   E    leg.   xii. 

'  Paticiens'\     Titinius    in     Geinina  tab.  '  Si  quadrupes  pauperiem  faxit, 

apud    Nonium  :    '  Postquam  factus  domino  noxeeve  dedito.'  Idem. 

maritus  hanc  domum  abhorres  ;  Tuam  '*  Pectinatum]  Quod  in  duas  partes 

etiam  uxorem  pauciens  videbo,'  Ant.  devexum  est,et  ad  similitudiuem  pec- 

Aug.  tinis  tectum,   ut  '  testudinatum '  Vi- 

"»  Paveri]  Pavera.    Aiibi  olim  ex-  truvio,  quod  ex  quatuor,  ad  similitn- 

plicavinius.  Jos.  Scal.  dinem  testudinis.  Idem. 

Paveri  frumenta]  L,egit  Sca).  pavera  'i  Pectuscum]  Legendum,  Pecuscuw 

frumenta:   id   est,   paviendo  multum  palatii. .  Pecuscum  a  pecore,  quod  ea 

trita,  ut  granum  dcgUibatur.    Scd  et  parte  pecora  pascerentur.  Idem. 


5()i 


SEXTI    POJMPEII    FESTI 


Pcculatus'^  est  nunc  quidem,  qualecumque   publicum  fur- 

tum,  sed  inductum  est  a  pecore,  ut  pecunia  quoque  ipsa. 

Jam  etiam  noxii  '^  pecore  multabantur,  quod  neque  a^ris 

adhuc,  neque  argenti  erat  copia  :  itaque  supreraa  multa 

etiam  nunc  appellatur. 
Peculatus  lurtum'  publicum  a  pecore  dictum,  sic-  [Paul 

ut  et  pecunia :  co  quod  antiqui  Romani  nihil  praeter  pe- 

cora  habebant. 
Peculatus,  id  est,  furtum  publicura,  dici  coepit  a  pecore 

tunc,  cum  Romani  praeter  pecudes  nihil  haberent. 
Peculatus  furtum  publicum  dici' coeptus  est  a  pe-  [Fest. 


15  Id.   ibid.  noyice. 


NOT;C 


'  Pecxdatus]  Quod  Paiilus  ait  ali- 
qnando  Romanos  practer  pecndp.s  ni- 
liil  habuisse,  falsuin  e»t.  Veruni  ta- 
nicn  est  a  pecoribus  pecuniain  appei- 
latam :  et  eisdcni  essc  primum  a^s  a 
Servio  Tullio  signatum  ovium  bouni- 
que  effij^ie  :  ut  Varro  ait  lib.  xt.  dc 
Re  Kust.  et  lib.  iv.  de  Ling.  Lat. 
Plin.  lib.  XVIII.  cap.  3.  Feslus  vcr- 
bo  *  Pecuniani.'  Neque  etiam  ve- 
runi  cst,  IMcnenio  et  Scstio  consnli- 
bus,  aut  ctiamantc  lejrcm  Tarpciam, 
<es  non  fuisse  signatuui.  Argcntum 
tamcn  signatum  plures  feruut  paucis 
annis  ante  bellum  Pui  icnm  primum. 
Nonnulli  ad  Serviiiiu  refcrunf,  tain 
argeiitum,  qiiam  a^s  signatiim.  Lcge 
aiitem  Tarpcia  constiiulum  est,  ut 
diias  oves,  30.  bovcs  nmlta  noii  exce- 
deret.  Lege  Meneuia  oves  decii,«si, 
boves  centussi  aestimata;  sunt.  Fesii 
aiitein  verbaostendere  videntur,  Mc- 
nenium  consulem  aiite  Tarpeiam  le- 
gein  fuisse :  niedioqne  tempore  aps 
argentumque  fuisse  signatum.  Vide 
'  Multam,'et  '  Ovibns,'  et  '  iEstima- 
ta.'  QuiP  omnia  inter  sc,  et  ciim  liis 
miiiime  conveniunt.  Vide  etiam  Gell. 
lib.  XI.  cap.  1.     Peculatus  autem  ni- 


bil  habet  cum  mulla  commune.  Ideo 
totum  hoc  caput  et  Verrio  et  Feslo 
indignum  est.  Ant.  Ang. 

Peculalus]  Veteribus  proprie  dicc- 
batiir,  cum  mulla,  quac  pccore  dicla 
erat,  per  fraudem  avertebatiir,  sed 
postea  de  quoiibet  fnrto  dici  ccepit. 
Vidc  '  Depeciilatus.'  Dac. 

*  Peculiitus furlum]  Quod  ait  Pau- 
lus  antiquos  Kom.  nil  priuter  pecora 
habuisse,  id  manifesto  falsum  est,  vel 
ex  siiperioribus  Fcsti  verbis,  qiiae  in 
fine  Tov  pafrcs  legiinlur,  '  Qiiin  sole- 
bantjamindea  Romulo  nuinmis  ar- 
genti  signati  ultramarinis  uli.'  Idcin. 

'  Peculufus  furtum  pulilicum  dici] 
Hic  certe  Festus  sui  oblitus  est : 
nam  falsiim  Menenio  et  Seslio  Coss. 
ant  antc  legeni  Tarpeiara  aes  non  fu- 
isse  signatum.  Falsum  est  etiam  Me- 
neninm  et  Sejitiiim  ante  Tarpeiam 
legem  consnlcs  fnisse.  Nam  Tar- 
peins  Monlanus  Capitolinus  ct  A. 
Aterius  Fontinalis  Coss.fnerunt  anno 
urbis  300.  Hi  lcgem  sanxernnt,  nt 
duas  oves  et  30.  boves  miilla  ne  ex- 
cedcret,  quae  lex  et  Tarpeia  et  Ate- 
ria  dicta  est.  At  P.  Seslius  Capito- 
linus  et  L.  Menenius  Lanalus  consu- 


DE    VERBORUM    SIGNIFICA IION  K    LIK.    XIV, 


567 


core,  quia  ab  eo  initium  ejus  fraudis  csse  coepit:  siqui- 
dem  ante  £es  aut  argentum  signatum  ob  delicta  poena 
gravissima  erat  duarum  ovium,  et  triginta  boum :  eam 
legem  '^  sanxerunt  T.  Menenius  Lanatus  et  Sestius  Ca- 
pitolinus  Consules :  quae  pecudes,  postquara  aere  signato 
uti  coepit  populus  Ro.  Tarpela  lege  cautum  est,  ut  bos 
centussibus,  ovis  decussibus  aestiraaretur. 

Peculium "  servorum  a  pecore  item  dictum  est,  ut  pecunia 
patrum  familiae. 

Peculium  servorum  a  pecore  dictum,  sicut  et  pecu-  [Paul. 
nia  nobilium. 

Pecunia  '7  '^  sacrificium  fieri  dicebatur,  cum  fruges  fructus- 
que  offerebantur,  quia  ex  his  rcbus  constat,  quam  nunc 
pecuniam  dicimus. 


16  Ed.  Scal.  ea  lege.—\7  Vet.  lib.  Pemnia. 


NOTiE 


latiini  gessere  anno  302.  liis  lata  lex 
Menenia  qua  oves  singnlae  decnssi, 
boves  centiissi  aestimali.  Tamen  ex 
Dionysio  et  Gellio  iiliul  etiam  in 
lege  Tarpeia  videtur  expressiun  fu- 
isse,  ut  ne  niiilta  duas  oves  et  trigin- 
ta  boves  excederet,  et  cum  ea  mnlta 
diceretur,  bos  centnssi,  ovis  decus- 
si  ajstimaretur,  qnam  legem  postea 
sanxerilnt  Sesliiis  et  Menenius.  Ita 
cuni  Hotoniano  Festi  verba  sic  in- 
vertenda :  Pcena  gravissima  erat  dua- 
ru7n  ovium,  et  triginta  boum,  qucs  pecu- 
des,postqun)n  cere  signato  tUi  capit  po- 
pulus  R.  Tarpeia  lege  cautum  est,  ut  bos 
centussibus,  ovis  decussibus  cetimaretur. 
Eam  legem  sanxerunt  T.  Menenius  La- 
vatus  et  Sestius  Capitolinus  Consules, 
Idem. 

"  Peculium]  Nonservornm  tantnm, 
sed  etiani  filiorum  fam.  Plant.  in 
Prol.  Mercat.  '  Lucrum  ingens  facio, 
praeterquam  mihi  mens  pater  Dedit 
aestimatas  merces,  ita  peculium  Con- 


ficio  grande.'  Inde  optimae  glossae  : 
'  Peciilium,  Krfjcns  toO  eV  aWoTpia, 
e^ovffia  ovTOSfTovT^  iaTi.v  vlov  ■^  ^ovKov, 
i.  '  Peculium :  possessio  ejus,  qui  in 
aliena  est  potestate,  filii  familiae  vel 
servi.'  Idem. 

^  Pecunia]  Pecunia  sacrificium  fi- 
eri  dicebatur,  cum  friigum,fructuum- 
que  causa  mola  pura  offerebatur  in 
sacrificio,  quia  omnis  res  faniiliaris, 
quam  pecuniam  dicimus,  ex  bis  rebiis 
constaret.  Reliqua  buc  non  perti- 
nent,  sed  de  alia  re  longe  diversa  in- 
telligenda  sunt,  nempe  nescio  quaj 
ad  depellenda  mala  fulgurante  coelo, 
et  bonorum  causa  parata.  A  pecu 
adjectivnm  pecuinus,  et  pecunius.  A 
qno,  cum  dicimus  pecuniam,  snbintel- 
ligendum  rem.  Pecunia  res  ergo 
pro  patrisfamilias  bonis,  quia  praeci- 
pua  in  foetu  pecoris  consisterent,  ac- 
cepta  fuit.  Glossarium  :  '  Pecunia, 
Xp^fJ-aTa,  airh  tiju^s  KT-qviv.'  Jos.  Scal. 


568  SEXTI    POMPEH    FRSTI 

Pecunia   sacrificium  '^  fieri  dicehant   cum  frugum   {Fest. 

yrMctuumque  causa   mola  pum  offerehatur  in  sacrificio, 

quia  omnis  res  fa.mi\iari$,quam  nunc  pecuuiam  diciraus,  ex 

his  rebus  constare^ 
Pecunia  qua;  erogatur  ^  in  ludos,  et  spectacula,  appellatur 

lucarie,  dicta  quod  e  Lucis  captetur 

in   eodem  libro. 
dixi  existimat,  cujus  opinionis  est  et 

Valerius  Messala  in  explanatione  xii.'9 
Projecta  sacia  appellantur  quae  ivA^iirante''  ccclofiunt.    Tum 

enim  projecta.  depellendorum  malorum  fulgurum  vel  pro- 

curandorum  bonorum  causa  fiunt. 
Pecxium "  cura  dixit  Marcus  Cato  per  casum  genitivum,  a 

singulari  casus  recti  formavit,  quo  utebantur  antiqui,  id 

est,  pecu,  ac  testu,  tonitru,  genu,  veru :  quorum  omnium 

genitivus  pluraliter  geminat  U  literam :  nunc  quia  dici- 


18  In  ed.  Scal.  hoc  Caput  omittitur. — 19  In  ead.  cd.  legitur,  <  in  expla- 
natione  xu.  lum  enim  projecta,'  &c.  verbis,  '  Projecla  sacra  appeliantur 
(juae   fuigw/ante  coelo  fiunf,'  omissis. 


^OTJE 

y  PecuniaqucE  crogatur]  Repetitimi  legi;  suspicor    projecta    inde    dicta 

est  hoc  fragmentnm  in  fine  hiijusce  fuissc,  f|uod  in   scrobe  ea  sacra  fie- 

libri ;  legendum  autcni,  Pecunia  qua  rent,  ubi  postea  fulmen  conderetur. 

erogatur  in  ludos  et  spectacula  appella-  Idein. 

tur  lucar,  inde  dicta  quod  e  lucis  capte-  *  Pecuum]  Pecuda  et  pecua  Veteres 

tur.     Compendiose  scilicet  scriptum  dixere.     Attius  in  Diomed.  '  Passim 

fuit  lucar  ie,  pro  lucar  inde.     Potest  quae   pranla,  pecua  balabant  agris.' 

etiam   et  scriptum  fiiisse,   appellatur  Idem  in   Medea :    '  Vagant,    pavore 

lucaris.     Infra  laudabatur  Cato,  sive  pecudain  tumnlis  deserunt ;  quis  nos 

alius,  qui  aliud  etymon  toC  lucar  ad-  pascet  postea  ?'  Kt  Plaut.  Mercat.  iii. 

duxit,  quare   fortasse    supplenduni  :  l. '  Nic  pecua  ruri  pascere.' Dac.  Lo- 

Idem  in  codcmlibro  lucar  a  cus  aiitem  Catonis,  quem  Festus  in- 

luce  dici  existimat,  cujus  opiiiionis,  Sfc.  telligit,  ex  oratione  pro  Rhodiensi- 

Vide  'lucar.'  Dac.  bus  extat  apud  Gell.  lib.  vii.  cap.  3. 

^  Projecta  sacra  appellantur  quw  fuU  '  Si  qiiis  niajorem  pccuuni  niimerum 

gurante^   De  projectis  sacriticiis,  quai  liabere  voliierit,  tantum  damnas  es- 

fulgurantecoelodepellendorum  malo-  to.'     Sic  eniiu  legitur  iu  vetustissimo 

rum  fulminuni  ct  procuraudorum  bo-  libro,  pro  co  quod  est  in  viilgatis,  yxN 

norum   causa  fiebant,   nihil   usquam  cudum  ct  damni.  Fulv.  Ursin. 


DE   VERBORUM   SIGNIFICATION  E    LIB.   XIV.  5G9 

miis  *°  •*  ut  pectus,  eam,  quae  in  usu  est,  forraam  in  decli- 

nationibus  sequimur. 
Pecuum  Cato   dixit  genitivum   pluralem  ab   eo,   [Paul. 

quod  est  pecu.' 
Pedam  vestigium  humani  praecipue  pedis  appellasse  [Fest. 

antiquos  in  commentariis  quibusdam  inveniri  solet. 
Pedarium "  senatorem  significat  Lucilius,  cum  ait :  agipes 

vocem  mittere   coepit;  qui  ita  appellatnr,  quia  tacitus 

transeundo  ad  eura,  cujus  sententiam  probat,  quid  sen- 

tiat,  indicat. 
Pedem  struit^  in  duodecim  significat,  fugit,  ut  ait   [Paul. 

Ser.  Sulpicius. 
Pedem  struit,  dicebant  pro  eo,  quod  est,  fugit.  [Fest. 

Pedestria  auspicia '^  norainabantur,"^  quae  dabantur  [Paul. 

a  vulpe,   lupo,   serpente,   equo,   ceterisque  animalibus 

quadrupedibus. 
Pedestria  «wspicia  arbitrabantur,  a  vulpe,  lupo,  ser-  [Fest. 

pente,  equo,  a;terisque  animalibus  qaadrupedibus. 
Pedibus  ^  obsitum,  id  est,  pediculis.     Titinius  pedicosum 


20  Legend^im  monet  Dac.  niinc  quia  dicimus  ■pecus,  ut  pectus,  &fc,—l  In 
ed.  Scal.  ante  Pedam  v.  humani  to  Pauli  inseruntnr,  Pedam  vestigium  hu- 
vianum  appellabant.—2  Vett.  libb.  appellabantur,  arbitrabantur,  nominabant. 


NOTiE 

'■  Nunc  quia  dicimus]  Lege:  Nunc  im  capito;  si  calvitur,  pedemvestruit, 

quiadicimuspecus.ut  pectuSjSfC.   Male  manum  endojacito.'     Gloss.  '  pedem 

sclied.  Nonquia.lfc.  Dac.  strnit,  ^€.^7€f.'    Yide  '  struere.' Dac. 

«    Pedarium]    Vide   Gell.   lib.  iil.  ^  Pedestria   auspicia']    Varia   fuere 

cap.  18.  Ant.  Aug.  anspiciorum    genera.      Anspicia    ex 

Pedarium]  Xafj.aidiKa(TTris.     Consti-  cantu  et  volatu  :  ex  tripudio  :  ex  ex- 

tutiones  Graecze,  Theophilns,  Glossae.  tis  :  ex  anguibus  et  piscibus  :  ex  ful- 

jos.  Scal.  g"re  :  ex  fuimiue,  tonitru :  ex  acumi- 

Pedarium  senatorem]  Qui    senten-  nibus  :  ex  telorum  superis  ac  inferis 

tiam   in   senatu  non  verbis  diceret,  cuspidibus:  auspicia  ex  perennibus  : 

sed   in   aliorum   sententiam  pedibus  ex  quadrupedibus :   anspicium  juge. 

iret.     Vide  '  acupedius.'  Dac.  Vide    '  quinque     genera    signorum.' 

d  Pedem  struit]    Glossarium  recte  Idem. 

^e.57€i  interpretatur.  Jos.Scal.  ^  Pedibus]  Plaut.  in  Curcul.  'Item 

Pedem  struit]  In  lege  12.  tab.  *  Si  genus  est  lenonum  inter  homines  meo 

injusvocat,  nei  it  antislator,  igitur  quidem  animo  ;  ut  muscce,  culices, 


570 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


appellat  hoc  modo :  Rus  detrudetur  pedicosus,  squali- 
dus.  Pedes  autem  pro  pediculis  :  sic  Plautus  in  Curcu- 
lione :  Item  genus  inter  homines  meo  quidem  animo,  ut 
muscee,  culices,  cimices,  pedesque,  pulicesque :  et  Li- 
vius^  in  gladiolo:  Pulicesne,  ac*  cimices,  An  pedes, 
responde  mihi :  et  Lucilius  :  Ubi  me  videt,  caput  scabit, 
pedes  legit. 

Pedes  dicuntur,  quos  diminutive  dicimus  pediculos :  [Paul. 
ab  his  pedicosi  appellantur,  ut  est  illud :  pedicosus^ 
squalidus,  ubi  me  videt,  caput  scabit,  pedes  legit. 

Pedulla,^  quas  dicimus,  IIEAJ         .         .         .  [Fest. 

Graecos  appellare  manifestum  est. 

Pedum''  est  quidem  baculum  incurvum,  quopastores  utun- 


3  Vet.  lib.  Navius.    Vir   doct.  in  marg.  ed.  Scal.  conj.  Novius.—A  Ed. 
Scal.  ati. — 5  Vet.  lib.  7re5»Ao.     Vide  Not. 


NOTvE 


pedesque,  pnlicesque,  cimices.'  Ant. 
Aug. 

Pedibus]  Alibi  ostendo  Festum  in 
vitiatos  codices  Titinii  incidisse,  ut 
legerit  pedicosus  pro  pedidosus.  Cu- 
jus  sententia?  adiiuc  nie  non  pocnitet, 
Nani,  si  nibil  aliud,  certe  lex  versus 
aperte  docet.  Fedvs  fucminino  ge- 
nere  extulit  Plautus  Vidularia  :  '  Ubi 
quamque  pedein  videbat,  suffuraba- 
tur  omnis.'  Pedidosus  autcm  a  Pedido. 
LuciliiK :  '  Quod  deformi  senex,  qnod 
pedibus  ac  podagrosns  :'  ita  enim  le- 
gendum.  Jos.  Scal. 

Pedibus  obsitum]  Quod  ait,  Titini- 
uni  pedicosum  pedibus  obsitum  dixis- 
se,  id  apcrte  falsum  docet  Scaliger. 
Nam  Titinius,  pro  pedicosus,  quo<l  lex 
versus  non  recipit,  scripserat  pedido- 
sus,  a  pedido,  squaiido.  In  aliis  qni- 
dem  scriptoribus  fieri  potuif,  ut  Fes- 
ti  tempore  pedicosus,  pro  pedibus  ob- 
slto  legeretnr,  recte  enini  a  pede,  pe- 
dicosus,  ut  a  '  tenebrje,'  '  tenebrico- 


sus.'  De  loco  Lucilii  vide  in  '  pal- 
patur.'  Duc. 

s  PeduUa]  Neque  Grfficura  verbuin 
extat,  neque  Latinum  quid  signiticet 
constat.  Ant.  Aug. 

Pedulla]  Eadem  et  '  Pedalia.'  Glos- 
sarium  :  '  Pedale,  iroZi^ov.'  Jos.  Sad. 

Pedulla]  Optime  Voss.  Peduliaqute 
dicimus,  irfSiKa  Gracos,  ^c.  Non  eniiii 
peduUum,  sed  pedule  dicitur.  Pedule 
soccnlns  pedum.  Dac. 

''  Pedum]  Vide  Conjectanea.  Jos. 
Scal. 

Pedum]  Idem  Servius  : '  Pedum  vir- 
ga  incurva,  unde  retinentur  pecudum 
pedes.'  Sed  potius  pedum,  a  fulcicn- 
dis  pedibus.  In  verbis  Ennii  optime 
Verrium  arguitFestus  ;  nam  quis  non 
videt  pedum  hic  esse  secundi  casus  a 
pcs,  pedis  ?  Neque  tamen  ipse  recte 
verborum  ordinem  tradit,  neqne  eniiu 
rh  cessas  cum  proferre  gradum  coiijiin- 
gendnm  est  :  sic  igitur  distingiie  : 
Procede  :  gradum  pro/erre  pedum   ni- 


DE    VERBORUM    SIGNIFICA. TIONK    Llli.    XIV.  571 

tur  ad  comprehendendas  oves,  aut  capras,  a  pedibus : 
cujus  raeminit  etiam  Virgilius  in  Bucolicis,  cum  ait: 
At  tu  sume  pedum.  Sed  in  eo  versu,  qui  est  in  Iphige- 
nia  Ennii :  Procede  gradum  proferre  pcdum,  nitere,  ces- 
sas?  id  ipsum  jacuhim  significari,  ciim  ait  Verrius,  mi- 
rari  satis  non  possum :  cum  sit  ordo  talis,  et  per  eura 
significatio  aperta,  gradura  proferre  pedum  cessas?  ni- 
tere. 

Pedum  baculi  genus  incurvum.  Virgilius:  At  tu  [Paul. 
sume  pedum.  Pedum  pastorale  baculum  incurvura  dic- 
tura,  quia  illo  oves  a  pedibus  coraprehenduntur. 

Pegasides^'  raus^  dicta^  sunt  a  fonte,  quem  Pegasus  ictu 
ungulge  fingitur  aperuisse :  ob  quam  causam  a  Graecis 
appellatffi  sunt  hippocrenas.^ 

Pelamys''  genus  piscis  dictum,  quod  in  luto  moretur,  quod 
Grasce  dicitur  7r>]Xoj. 

Peligni^  ex  Ulyrico  orti :    inde  enim  profecti  ductu  Vol- 


6  Vet.  lib.  Fcdiges.—l  Legendum  monet  Dac.  quam  causnm  et  Gracenp- 
pellatus  est  Hippocrene.  Ant.  Aug.  et  Uisin.  qnoque  legunt  appellatus  est  Hip- 
pocrene. 

NOT/E 

tere:  cessasl  Id  est,  cessas  procedere  citur  ungula  fontem    aperuisse,  qui 

et  nili  gradum  proferre  ?  cessas  im-  ideo  Graecis  dicitur  Hi/jpocrene.    Ne- 

perala  facere  ?  qutc  sunt  ex  Ipiiige-  que  enim   unquam  invcniasa  Veteri- 

nia  Euripidis    ab    Ennio    translata:  bus  musas  dictas  fuisse  Hippocrenas. 

'A\A.'  4^'   fpeffffcov  ffhv  ir6Sa,  yfipa  Mtj-  Dac. 

Siv  iTreiW.  '  Sed  procede,  proferens  ^  Pelamys-]  Plin.  lib.   ix.  cap.  15. 

tnum  pedem,  senio  Nihil  cedens/  In-  '  Limoss  vero  a  into  pelamydes  mci- 

fra  pro  idipsum  jaculum,  lege  idipsum  P'<'nt  vocari,  et  cum  annuura  exces- 

baculum.    Pedum   enim  baculum,  non  sere   tempus,  Tliynni.'      Vide   '  Cy- 

jaculum,  iuterpretatus    est    Vcrrius,  bium.'  Idem. 

j)^^g^  1  Peligni'\  Pacinus,  a  quo  Pacinates : 

i  Pegasides]  Fnlvio    Ursino  nostro  alii  Pecinus,  a  quo  Pecinates :  nos  Pi- 

mafiis    placet    appellatus    est   Hippo-  cinus,  a  quo  Picentes:  sed  vide  '  Pi- 

crfne,  utad'  fontem'referatnr.4n^  cena.'     Dionys.    lib.    i.    '  Peucetius 

^„^,  (Enotrii  frater  Peucetiam  condidit.' 

Pesasides]  A  fonte  Pegasi.    Lege  Ant.  Aug. 

in  fine,  ob  quam  causam  et  Grcece  ap-  Peligni]  E  Sabinis  tamen  ortos  di- 

pellatus  est  Hippocrene.    Pegasus  di-  cit  Ovid.  iii.  Fast. '  Et  tibi  cum  proa- 


572 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


sini  ^  ™  regis,  cui  cognomen  fuit  Lucullo,  partem  Italiae 
occuparunt.  Hujus  fuerunt  nepotes  Pacinus,  a  quo  Pa- 
cinates,9°  et  Pelicus,  a  quo  Peligni. 

Pellem  habere  °  Hercules  fingitur,  ut  homines  cultus  anti- 
qui  admoneantur  :  lugentes  quoque  diebus  luctus  in  pel- 
libus  sunt. 

Pellexit,P  in  fraudem  induxit. 

Pellicator,  qui  pellicit  ad  fraudem. 

Pellices''  nunc  quidem  appellantur  alienis  succumbentes, 
non  solum  foeminae,  sed  etiam  mares."^  Antiqui  eam  pro- 
prie  pellicem  nominabant,  quae  uxorem  habenti  nubebat: 
cui  generi  muherum  etiam  poena  constituta  est  a  Numa 
Pompilio  hac  lege :  pellex  aram  Junonis  ne  tan- 


8  Al.  Volsimi,  Volsuri,  et    Volsci. 
Aug.  Picinus,  a  quo  Piccntcs. 


-9  Alii    Pecinus,  a  quo  Pecinates,     Ant. 


NOT/E 


vis,  milesPeligne,  Sabinis  Convenit.' 
Dac. 

™  Ductu  Volsini]  Scribitur  Volsimi, 
Vohuri,  et  folsei.  Sed  in  re  adeo  ob- 
scura  judicare  difficile.  Idem. 

"  Pacinus,  a  quo  Pacinates]  Al.  Peci- 
nus  a  quo  Pecinaies.  Vel  Picinus  a 
quo  Picentes.  Infra  tainen  in  voce  '  pi- 
cena,'  Picenles  non  a  piceno,  sed  ab 
ave  pico  dictos  docet,  cui  consentit 
Strabo.  Idem. 

°  Pellem  habere]  Pellibus  ferarum, 
prascipue  leonuni,  tegi  solebant  pri- 
mis  temporibus.  Virg.  ii.  iEn.  '  ful- 
vique  insternor  pelle  leonis.'  Idem. 

P  Pellexit]  Vide  •adlicif  et '  lacit.' 
Pellicere  etiam  in  12.  tab.  pro  car- 
minibus  elicere.  '  Neu  alienam  se- 
getem  pellexeris,'  hoc  est,  ut  Virgil. 
et  Tibul.  dicerent,  traduxeris.  Idem. 

<i  PeUices]  A  Graeco  irdWaKes,  Gell. 
lib.  IV.  cap.  3.  Scd  cum  pellex  sit 
ejxxs,   qui  habeat    uxoreni,    naWaKr] 


vero  coelibi?,  magis  placet  Jano  Gni- 
lielmo,  ut  pclkx  sit  a  pelliciendo,  ut 
ab  '  illiciendo,'  'illex.'  Contra  tamen 
Voss.  in  Etymol,  '  Quis  nescit,'  in- 
quit,  '  cum  voces  ex  una  lingua  in 
aliani  transfundunlur,  quemadmodum 
in  vinisfit,  itaethaec  quoque  nonniliil 
abire  a  priori  natura?  Qiiare  milii 
quidem  dubium  non  fit,  quiu  pellex 
sit  a  iraWaKh,  extvito  i,  et  converso 
«inc'  Hoc  Vossins.  Sed  ciim  Graeci 
■jrdWa^,  et  irctAATjl  dixerint,  inde  fa- 
cilius pellex.  Idem. 

f  Sedetiam  mares]  Ait  nuires  etiam 
pellices  dici,  qiiod  verum  est.  Hesych. 
TraWdKiov,  ixtipdKiov,  pellex,  puer. 
GIos8.vett.'ira\A.oK7),concubina,8HC- 
cuba,  pellex.'  Item,  '  7rdA.A.i}|,  pupa, 
piipula,  catulaster.'  Item,  '  TraAAd- 
Kiov,  concubiuatus.'  Ubi  manifeste 
legendum  conculnnus.  Neqiie  enim 
unquam /)rt//(icion  de  scortatione  dici 
potest,  sed  de  scorlillo.  Idem. 


DE    VERBORUM    SIGNIPICATIONE    LIB.    XIV. 


573 


GITO.'   SI  TANGET,  JUNONI  CRINIIiUS  DEMISSIS  AGNUM 
FCEMINAM  CliDITO. 

Pelliculationera'  Cato  a  pelliciendo  dixit. 
PelliculatioA/ew  pro  inductionem  a  pelliciendo,  quod    [Fest. 
iaduceQJo  est,  dixit  Cato  in  ea  oratione  quam  scripsit  de. 

Pellicum '°  galerura,"  quia  (jebat  ex  pelle.  .      [Paul. 

Pelluviae,"  quibus   pedes  lavantur,   ut  malluviae,  quibus 

manus. 
Pelta,y  genus  scuti. 
Penates^  alii  volunt,  ut  habeat  nominativum  singularem 

penas :  alii  penatis. 
Penatis  singulariter  Labeo  Antistius  posse  dici  pu-  [Fest. 

tat,  quia  pluraliter  penates  dicantur,  cura  patiatur  pro- 

portio  "  etiara  penas  dici,  ut  optimas,  priraas,  Antias. 
Penatores,  qui  penus  gestant.^    Cato  adversus  M.  Aciliura 


10  Alii  legimt  Pellitum. — 11  Vet.  cod.  poriio. 


NOT^ 


'  Pellex  aram  Junonis  ne  tangito'] 
Hoc  est,  iit  interpretatiir  Granius 
Flaccus  in  libro  de  jnre  Papiriano, 
Pellex  nulli  viro  uxorem  habenti  ne 
nubito,  si  nupserit,  crinibus  demissis, 
&c.  Demissis  crinibus  in  tristitiae 
signum.  Ovid.  '  Aspice  demissos,  lu- 
gentis  more,  capillos.' 

'  Pelliculationem]  Velius  Longus  de 
ortliograpliia.  Nec  aliter  apud  Lu- 
cilium  legitur  in  praepositioue,  per- 
liciendo,  quod  est,  inducendo,  geml- 
nata  l,  pelHcere  malunt  quam  perli- 
cere.  Et  apud  Virgilium  non  aliter 
legimus,  '  pellacis  Ulyssis.'  Fulv. 
Ursin. 

"  Pellicum  galerimi]  Lege  pellitum. 
Galeri  enim  ex  pellibus  fiebant. 
Sueton.  '  Galerus  pileus  ex  pelle 
Lostiae  caeste.'  Dac. 

*  Pelluvia']  Vide  *  coalluviae.'  Ide^n. 


y  Pelta]  Scutum  breve  loreum, 
formam  lunae  semiplenae  referens, 
unde  '  lunatam'  dixit  Virgil.  i. 
jEneid.  *  Ducit  Amazonidura  lunatis 
agmina  pellis.'  Suidas,  trdXTov,  acr- 
Ttis  o1ti)v  fx7)  exovca,  '  Clypeus  rotun- 
ditatem  non  habens :'  passim  etiam 
pelta  pro  cetra.  Unde  Liv.  lib. 
xxviii.  *  Pelta  cetrae  haud  dissimilis 
est.' Et  lib.  XXXI.  *  Cetratos,  quos 
peltastas  vocant,'  &c.  Peltis  ute- 
bantur  Macedones,  Cretenses,  Afri, 
Hispani.  Idem. 

^  Penates]  Livius  libro  xxviii. 
*  Quoniam  fors  eos  sub  eodem  tecto 
esse,  atque  in  eodem  penate  voluis- 
set.'  Jos.  Scal. 

a  Penatores,qui penus gestant]  Men- 
dosum  esse  opinor.  Ant.  Aug. 

Pe7iatores]  Suspicor  Festum  in  cor- 
ruptos  Catoniscodices  incidisse,  ubi 


574 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


quarta:  postquara  nautas'^  ex  navibus  eduxi:  non  ex 
militibus,  atque  nautis  piscatores  penatores  ficiseda- 
rum  '5  dedi. 

Pendere  ^  poenas,  solvere  significat,  ab  eo  quod  aere  [Paul. 
gravi  cum  uterentur  Romani,  penso  eo,  non  numerato, 
debitum  solvebant.  Unde  etiam  pensiones  dictae.  Pcenas 
pendere  proprie  dicitur,  qui  ob  delictum  pecuniam  sol- 
vit,  quia  penso  aere  utebantur. 

,     .        .       ..        oe.'^ [Fest. 

ob 

.    ntur. 

Penem'*  antiqui  codam  vocabant,  a  qua  antiquitate  etiam- 


12  Vet.  cod.  natititas.    Vir  doct.  in  marg.  cd.  Scal.  conj.  navitas.    Vide 
Notas. — 13  Vir  doct.  in  marg.  ed.  Scal.  conj.  ficedula. 


aOTJE 


male  penatores  pro  venatores  legeba- 
tur.  Id  innuit  vox  piscatores :  lege 
modo.  Pro  ficisedarum,  quod  mon- 
strum  est,  legebat  Ful.  Urs.  Fcci  sed 
cibum  dedi.  Ego  propius  ad  scriptn- 
ram,  sed  aurum  dedi.  Ait  Cato,  post- 
quam  naulas  ex  navibus  eduxi,  non  ex 
militibus  atque  nnutis  feci  piscatores  et 
x>enatores,  hoc  est,  non  eis  dixi,  ut  si 
edere  vellcnt,  vel  piscarentur,  vel 
venarentur,  sed  cis  cibum  dedi,  vel 
aurum  quo  cibum  pararent:  quare 
certa  est  conjectura  mea.  Dac. 

^  Pendere']  Vide  '  Dispensatores.' 
Ant.  Aug. 

^ oe]     Paidere  panas  de  eo 

proprie  dicebant  qui  ob  delictum  pecu- 
niam  solvit,  quia  penso  are  olim  ute- 
bantur,  £t  ita  postea  Sched.  Glos- 
sar.  *  pendo  poenas,  SUas  rivvvw.' 
Dac. 

••  Penem']  Codam  pro  Cauda  usos 
Veteres  notat  Marcelius  Nonius. 
Vide  '  October.'  Et  de  hoc  verbo 
Cicero  epist.  22.  lib.  ix.  Vide  '  Pe- 
niculi'  et  '  Penitam.'  Ant.  Aug. 


Penem']  Versus  Naevii,  leviuscule 
contaniinati,  ila  legi  debent :  Theo- 
dotum  compella,  qui  aris  compitalibus 
Sedens  in  ccella  circumtecla  tegetibus 
Lares  ludentes  peni  pinxit  bibulo.  Quid 
sit  penis  bubulus,  vide  in  Conjecta- 
neis ;  nam  male  interpretatur  Fes- 
tus.  'Ceenapura,'  quam  vocat,  est, 
qua  fungebantur,  cum  in  casto  es- 
sent.  Glossarium :  '  Ca;na  pura, 
irpoffd^^aTov,'  imitatione  Gcntilium, 
•rrapaffKeuJji/ Judaeorum  ita  vocat.  Jos. 
Scal. 

Penem  antiqui]  Penis,  cauda,  quod 
ab  animali  dependet;  inde  propter 
similitudinem  peniadns,  nam  caudis 
ad  extergendas  mensas,  et  exculien- 
dum  pulverem  Veteresutebantur,  ut 
nos  hodieque  ntimur.  I»  Moreto 
Virgilii :  '  Perverrit  cauda  silices, 
gremiumque  molarum.'  Infra  '  cena 
pura,'  quam  Festus  vocat,  est,  cuui 
in  casto  essent,  et  puriter  faciebant. 
Versus  Naevii  leviter  deforn.ati ;  sic 
optime  Scal.  Theodotum  compcUa,  qui 
aris  compitalibua  Sedens  in  calla  ciV- 


DE   VERBORUM   SIGNIFICATIONE    LIB.   XIV.  57.5 

num  offa  porcina  cum  cauda  in  cenis  puris  offa  penita 
vocatur  :  et  peniculi,  queis  calciamenta  tergentur,  quod 
e  codis  extremis  faciebant  antiqui,  qui  tergerent  ea :  dic- 
tum  est  forsitan  a  pendendo.  Naevius  in  Tunicularia  :  "^ 
Theodotum  compellas,  qui  aras  compitalibus  Sedens  in 
caella  circumtectuas  tegetibus  Lares  ludentes  peni  pinxit 
bubulo  :  significat  peniculo  grandi,  id  est,  coda. 

Penem  caudam  vocabant,  unde  et  offam  porcinam  [Paul. 
cum  cauda,  offam  penitam  dicebant :  hinc  et  peniculos 
diciraus,  quibus  calciamenta  terguntur,  qui  de  caudarum 
extremitate  fiunt.    Penis  denique  a  pendendo  vocata  est. 

Penetrale  sacrificium*  dicitur,  quod  interiore  parte  [Fest. 
sacrarii  conficitur  :  unde  et  penetralia  cujusque  dicuntur, 
et  penes  nos,  quod  in  potestate  nostra  est. 

Penetralia  sunt  penatium  Deorum  sacraria.  [Paul. 

Penetrare,  penitus  intrare. 

Peniculi^  spongise  longae  propter  similitudinem  caudarum 
appellatae.    Penes  enim  vocabantur  caudae. 

Penitam '« §  offam  Naevius  appellat  obsegmen  '^^   [Fest. 


14  Id.  ibid.  Cunicularia,— 15  Vet.  cod.  Poenitam. — 16  Ed.  Scal.  absegmen. 


HOTM 

cumtecta  iegetihus  Lares  ludentes  peni  Latine    usitatius    apud  nos  vocaDf, 

pinxit  bubulo.    Et  pessime  Festus  pe-  farere  tale  aliquid  non  licebat.'  Ful. 

neni  bubulum,  grandem   peniculiim  Ursin. 

interpretatur,  penis  bubulus  est  cau-  ^  Penetrale  sacrijicium']  Larium  Deo- 

da  bubnla,  qua  et  ad  peniculorum,  rum  sacrificium,  nt  opinor,  nam  et 

et   ad   Muscariorum    usum    Veteres  ipsi  penetrales  dicti.  Dac. 

utebantur.     Ad    peniculorum    usum  f  Peniculi]  Gloss,  '  Peniculus,  pe- 

supra    Naevius  :     ad    Muscariorum,  nicillus,  ffirSyyos.'     Aliae  Gloss.  '  pe- 

^lian.  eK  rovTwv  Se  rwv  ^owv,  Ka\  ras  nicuhim  ffiroyyf7ov,  ffiroyydptov ,'  Idem. 

lj.vioff6fias  ■Koiovvrai.    '  Ex  illis  bobus  s  Penitam]    Vide    '  Penem.'   Ant, 

mnscaria  faciunt.'  Dac.  Aug. 

Periem']  Glossar.   *  Coena  pura,  iro-  Penitam']  Arnobius  libro  vi.  *  nae- 

paffKevij,  Trpoffdfifiarov.'   Augustin.  in  nias,  oifasque  penitas  :'  ubi  lego,  tce- 

Joann.  '  Acceleratam,'  inquit,  '  vult  nias.    Sicut  in  eodem:  *  quid  tuceta? 

intelligi   sepulturam  ne  advesperas-  quid  naeniae  ?  quid  offae  ?'    Idem  men- 

ceret,   quando  jam    propter    para-  dum :  legendum  enim  tcenicB.     Quid 

aceuen,  quam  coenam  puram  Judaei  essent  tcenia',  vel  tcsniacce,  vide  quae 


576 


SEXTI   POMPEII   FESTI 


carnis  cum  cauda :  antiqui  autem  ofFam  vocabant  ab- 

scissum  globi  forma,  ut  manu  glomeratam  pultem. 
Pennas  ^  antiquos  ferunt  ex  Graeco,  quod  illi  7r£T>]ya   ea, 

quae  sunt  volucria  dicant.     Item  easdem  pesnas,  et  coes- 

nas.'7 
Pennatas  '  impennatasque  agnas,  insaliari  carmine  [Paul. 

spicas  significat  cum  aristis,  et  alias  sine  aristis  agnas 

novas  volunt  intelligi. 
Penora  ^  dicuntur  res  necessariae  ad  victum  cotidianum :  et 

locus  eorum  '^  penarius.'^ 


17  Vir  doct.  in  marg.  ejusdem  ed.  casnas, — 18  Vet,  lib.  earum. — 19  Scal.  et 
Dac.  legendum  monent  penariim. 


NOTyE 


superiori  anno  in  Varronem  de  Re 
Rustica  notavimus.  Jos.  Scal. 

Penilam  offani]  Mire  fallitur  Scali- 
ger.  Twniaca  Varronis  non  sunt  na- 
vitE  Arnobii.  Audi  modo  ut  nsenias 
suas  interpretetur  Arnobius :  '  Quod 
in  secundo  situui  est,'  inquit,  respicit 
enim  ad  illa,  quid  tcBnicc,  '  Intestini 
est  porrectio,  pcr  quam  prolnvies 
editor  succis  per  exsiccata  vitalibus: 
offa  autcm  penita  est,  cum  particula 
vlsceris  cauda  pecoris  amputata.' 
Neque  illud  de  ta;niacis  unquam  Ar- 
nobius  dicere  potuisset,  quod  de  me- 
niis  jure  dixit,  quas  etiam  intestina 
jam   interpretatus    est   Festus.     De 

*  penita  offa'  Plaiit.  Mil.  Glor.  iii.  1. 

*  Aufer  illam  offam  penitam.'  Pcnita 
penultima  producta,  ut  differat  a  pe- 
nita,  id  est,  intinia,  penultima  cor- 
repta.  Dac. 

^  Pennas'\  Vide  '  Pcesnis.'  Ant. 
Aug. 

Pennas']  Verba  Festi  paulo  aliter 
schedzc :  *  Pennas  antiquos  fertur 
appellasse  pecnas  ex  Gra;co,  quod 
illi  iriTi\va  ea,  quae  sunt  volucria,  di- 
cant.  Item  easdem  pesnas,  ut  cces- 
Ras.*    Optime,  itttjw,  ■mT-qva,  iEolice 


irrfvva,  eliso  t,  penna.  Sed  unde  pecna 
ex  Graeco  Trenjvd.?  an  Trer^vh.,  eliso 
ri,  ■jrerva,  r  niutato  in  k,  TreKva,  pecna, 
pedna,  penna?  Idem. 

>  Pennatas]  Tlieoplirastus  alicubi,  in 
irepl  IffToplas  (pvTwv,  ait  a  rusticis  tene- 
riores  spicas  &pvas  vocari.  Jos.  Scal. 

Pennatas  impennatasque^  Spicis  pen- 
nae  tribuuntur.  Aguae  autcm  raino- 
res  spicffi  in  saliari  carmine  vocaban- 
tur,  iuiitatione  Graecorum,  qui  Hpvas 
dicunt.  Tbeoplirast.  lib.  viii.  cap.  7. 
Kol  01  (TTdxves  ftiKpol  Kal  tovtovs  ots  Ka- 
Xovffiv  &pvas.  '  Et  parvae  spicae,  etiam 
illas,  quas  vocant  agnas.'  At  Joannes 
Auratus,  referente  Fruterio  lib.  ii. 
cap.  8.  Agnas  dictas  putavit  a  GrEeco 
&X''ii,  acus,  et  paleae  minutissimum 
illud,  quod  excutitur  in  tritura.  &x*'Vf 
X  mutata  in  y,  &yvri,  agna.  Pennatae 
autem  agna;,  quod  pennura  acutuni 
Veteres  dicebant,  Isidor.  in  gloss. 
*  pennum  bis  acutum.'  Dac. 

^  Penora]  Ta  irphs  rhv  fiibv  iiriTifina. 
Gloss.  '  res  ad  vitam  necessariae:'  et 
ScaevoIaJurisconsultus:  'Penusquod 
poculentum  et  esculentum  peiia- 
rium:'  ita  enim  legcndum,  non  pe- 
narius.     Cella    penaria    promtuaiia. 


DE    YERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    XIV.         577 

Pentathlum  '  antiqui  quinquartium  ^°  dixerunt :  id  autcm 
genus  exercitationis  ex  his  quinque  artibus  constat, 
jactu  disci,  cursu,  saltu,  jaculatione,  luctatione. 

Penuria ""  est  id,  quod  paene  minus  sit '  quam  necesse 
est. 

Penus  vocabatur  locus  in  aede  Vestas  intimus. 

Penus"  vocatur  locus  intimus  in  a^de  Vestae  tegeti-  [Fest. 
bus  septus,^  qui  certis  diebus  circa  Vestalia  aperitur : 
ii  dies  religiosi  habentur. 

Perbitere "  Plautus  pro  perire '  posuit.  [Paul. 

Percunctatio  I'  pro  interrogatione  dicta  videtur  cx  [Fest. 


20  Vet.  lib,  quinquerlium.—\  Vossius,  probante  Uac.  quod  penui  minus  sit. 
— 2  In  textn  Scaligeri  exlat  segetibus.  Stppius  qui,  fyc.  sed  legenduni  nionet, 
ut  nos  damus,  legetibus  septus. — 3  Quidam  legunt  Prcebitere:  Plauius  pro 
prccire. 


NOTyE 


Varr.  '  Penarium,  iibi  penora  custo- 
diuntur.'  Penarium  idem  quod  cella- 
rium.   Idem. 

'  Pentnthlum]  Graece  irevraBKos,  et 
ipsi  hidiones  pentatbli :  nam  quam- 
vis  essent  Veteribus  octo  genera  cer- 
taminum,  nempe '  Stadium,'  125.  pass. 
'  Diaulus,'  duplex  stadium:  *  Doli- 
chus,'  12.  stad.  vel,  ut  alii,  24.  '  Op- 
lites,'  sive  *  Oplitodromus'  cursus 
cum  armis :  '  Cestus,' '  Pancratiura,' 
quod  reliqua  complectebatur,  '  Luc- 
ta,'  et  'Saltus,'  ea  vulgo  ad  quinque 
referebantur,  nempe  ad  Pentathlum 
sive  Quinquertium,  quae  in  iinum  ver- 
sum  conjecit  Simonides :  '^AK/xa,  tto- 
SuKflrjv,  hiaKov,  &K0VTa,  -irdh-qv,  '  Sai- 
tnm,  cursum,  discum,  jaculum,  luc- 
tam.'     Vide  '  quinquertium.'  Idem. 

'"  Penuria~\  Optinie  Voss.  quod  pe- 
nui  minus  sit.  Nam  a  penu  deducit 
penuria.  Idem. 

n  Penus]  Festus  ait,  Penus  vocatur 
locus  intimus,Sfc.  Vestalia  sunt  5.  Id. 
Jun.  ex  Fastis,  et  Ovidio,  ac  Var- 
rone.  Ant.  Aug. 

Delph.  et  Var.  Clas.  Pomp. 


Penus]  Proprie  penus,  penarium,  et 
per  similitudinem,  locus  intimus  in 
aede  Vestae;  quem  tegetibus  septum 
fuisse  innuit  Ovid.  lib.  iv.  Fast.  '  Et 
paries  lento  vimine  textus  erat.' 
Dac. 

«  Perbitere]  Plaut.  in  Pseud.  '  Eum 
cras  cruciatu  niaximo  se  perbitere.' 
Et  in  Pcenulo  :  '  At,  ne  inter  vias  Per- 
biteramus  eas  mutuo,'  Illic  '  perire,' 
hic  *  praeterire'  significat.  Ant.  Aug. 

Perbitere]  Locus  Plaut.  est  e  Pseu- 
dol.  III,  1.  '  Eum  cras  cruciatu  maxi- 
ino  perbitere.'  Vide  Nonium :  in 
quibusdam  legitur  Prcebitere:  Plaulus 
pro  prceire:  sed  eo  usum  fuisse  Piau- 
tum  nusquam  invenies,  sed  t&j  prater- 
bitere,  praeterire.  Vulgatam  igitur 
lectionem  retineo.  Dnc. 

p  Percunclntio]  Scribifur  perconta- 
tio,  a  conlo:  et  percunclntio  a  cunctis, 
Donat.  aj^ud  Terent.  mihi  prior  scrip- 
tura  magis  placet,  etsi  aliter  Festus, 
neque  enim  per  cimcta  interrogat, 
qni  vel  unicam  rem  percontatur. 
Idem. 
Fest.  2  O 


578  SEXTI    POMPEII    FESTI 

nautico  usu,  qui  conto  pertentant,  cognoscuntque  navi- 
gantes  aquaj  altitudinem.  Oh  quam  causam  ait  Verrius 
etiam  secundara  syllabam  per  O  solere  scribi :  mihi  id 
falsum  videtur :  nam  est  illa  percunctatio,  quod  is,  qui 
curiose  quid  interrogat,  per  cuncta  visit,'^  ut  recte  per 
U  literam  scribatur. 

Percontatio  videtur  dicta  ex  usu  nautico,  quia  [Paul. 
aquae  altitudinem  conto  pertentant.  AUi  volunt  per- 
cunctationera  dici,  quod  scilicet  is,  qui  curiosus  est,  per 
cuncta  interrogat. 

Percunctatum  patrisfamiliae  nomen 'i  ne  quis  servum  [Fest, 
mitteret,  lege  sanctum  fuisse  ait  Cato  in  ea,  qua  legem 
Orchiam  dissuadet. 

Perditum  est,  quod  interit,^  ac  recuperari  non  po-  [Paul. 
test. 

Perediam,"^  et  bibcsiam  Plautus  cum  dixit,  iutcUigi  voluit 
cupiditatem  edendi,  et  bibendi. 

Perediam,  et  bibesiam  Plautus  finxit  sua  consue-  [Fest. 
tudine,  cum  intclligi  voluit  cupiditatem  edendi,  et  bi- 
bendi.^ 

Peregere^ » dicebatur  expergefacere. 


4  *  Vro  per  cunda  visit  vett.  libb.  percunctari  sil :  iinde  optimc  viri  docti 
per  cunctas  res  it.'  Dac. — 5  Vet.  lib,  i^iteriit. — G  H»c  suiit  verba  Festi,  in- 
quit  Scal.  licet  in  vett.  libb.  non  suut  reperla. — 7  Legit  Scal.  Pergere. 
Vet.  lib.  habet  Peregre. 

NOTiE 

'i  Percunctatnm  patrisfamilia  nomen'^  conimentus    est.      Curcul.    acf.  iii. 

Hujus  legis  niillum  alibi  vestigium  :  '  Rliodiani  atque  Lyciam,  Perediam 

notiuidiini   tamen     illiid   antiquitatis  et  Perbibesiam,  «S:c.     Subegit  solus 

monunientum,  inhonestum  et  indero-  intra  viginti  dies.'  Dac. 

rum  fuisse  apud  priscos  illos  Roma-  '  Peregere]    Lego   Pergerc:    nnde 

nos    servuni    raittere   percuuctatum  '  pergiscor :' et  composituin  '  exper- 

patrisfamiliae   nomen,   quem   morem  giscor.'  Jos.  Scal. 

ex  hcroicis  temporibiis  manassc  veri-  Percgere]  Lcgo  Pergere :  uade  '  per- 

simile  est.  Idem.  giscor,'  ait  Scal.     Sed  nihil  mutan- 

^  Perediam]  Plaut.  in  Curcul.  Ant.  duin:  pcregere  enim  dicebant,  a  qno 

Aug.  '  pcrgere,'   '  pergisci,'   '  expergisci.' 

Perediam  et  hibcsiam]  Eas  venuste  Dac. 
parasitus  quasi  provinciaruui  uomina 


DE    VERBORUM    SIGN IFICATIONE    LIB.    XIV.        579 

Peregrina '  sacra  sunt  dicta,  quse  ab  alils  urbibus  [Paul. 
religionis  gratia  sunt  advecta. 

Peregrina  sacra  appellantur,  quae  aut  evocatis  diis  [Fest. 
in  oppugnandis  urbibus  Roraam  sunt  conlata,^  aut  quse 
ob  quasdam  religiones  per  pacem  sunt  petita,  ut  cx 
Phrygia  Matris  Magnaj,  ex  Graecia  Cereris,  Epidauro 
uiEsculapii,  quae  coluntur  eorum  more,  a  quibus  sunt 
accepta. 

Peregrinus  ager"  est,  qui  neque  Romanus,  neque  hostilis 
habetur. 

Peremere  aliiposuere  pro  prohibere,  alii  pro  vitiare.  [Paul. 

Peremere  + "  Cincius  in  libro  de  verbis  priscis  ait  [Fest. 
significare  idem,  quod  prohibere  :  at  Cato  in  libro,  qui 
est  de  re  militari,  pro  vitiare  usus  est,  cum  ait :  Cum 
magistratus  nihil  aliud  audet  imperare,  nequid  Consul 
auspicii  peremat. 

Peremney  dicitur  auspicari,  qui  amnem,  aut  aquam,  quse 
ex  sacro  oritur,  auspicato  transit. 


8  Vet.  cod.  conata.    Vir  doct,  in  niarg,  ed.  Scal.  conjicit  coacta.—i  Peve- 

mere,  Sfc.  Jos.  Scal.  in  niarg.  ed.  suaj  uotavit   iiaec  quideni  esse  Festi,  sed 
non  ex  antiquo  libro  sumta. 

NOT^ 

'  Peregrina']  Vide  Verrium  ex  Pli-  "  Peremere']  Vel  perimere,  non  tam 

nio  lib.  XXVIII.  cap.  2.  de  diis  evoca-  prohibcre  vel  viiiare,    quara   omnino 

tis,  de  quibus  plura  Macrob.  lib.  iii.  tollere,  ab  emo,  tollo.    Vide  'surrem- 

Satur.  Ant.  Aug.  sit.'    Per  autem  intensivum  est,  et 

Peregrina  srtcra]  In  oppugnationi-  infra  in   verbis  Catoiiis  perimat  est 

bus,  ante  omnia  Sacerdotes  Romani  'tollat.'    A  verbo;iera«eresunt, '  per~ 

Deum,  cujus  in  tutela  esset  oppidum,  empta,'  interfecta,  qufe  omnino  sub- 

quod  obsidebatur,  verbis  conceptis  lata  sunt,  item  '  peremptaHa  fulgu- 

evocabant,  promittebantque  illi  eun-  ra,'  quie    priora  vi  sua  perimunt,  i. 

dem  autamplioremlocum  cultumque.  tollunt :  et  *  peremtorium  edictum,' 

Ex   Verrio   Flacco   docet   Plin.   lib.  quod  litem  perimat,  tollat.  Idem. 

xxviii.  cap.  15.     Vide  Macrob.  lib.  y  Peremne]  Vide  '  Petronia.'   Ant. 

III.  Saturnal.  cap.  15.  Dac.  Aug. 

"  Peregrinus  ager]   Nam  agrorum  Peremtie']  Peremne  auspicium  du- 

quinque    genera:    '  Romanus,'  '  Ga-  plex  :  nniversum  populi,  cum  Idibus 

binus,'  '  Peregrinus,'  '  Hosticus,'  et  Martiis  amnem  auspicato  transiret,et 

'  incertns.'    Varr.  lib.  iv.  de  L.  L.  Annae  Perannae  rem  divinam  faceiet, 

!dcm.  ut  annare    perannareque    commode 


580  SEXTI    POMPEII    FESTI 

Perempta/  et  interempta  pro  interfectis^  poni  solet  a 
poetis.  Lucretius  :  Cum  corpus  simul,  atque  animi  na- 
tnra  perempta. 

Peremptalia ^  fulgura  Gracchus '°  ait  vocari,  quae  superiora 
fulgura,  ut"  portenta,  vi  sua  perimant  duobus  modis, 
prioribus  tollendis,  autmajore  manubia:  ut  tertia  secun- 
dae,  secunda  primas  cedat.  Nam  ut  omnia'^  superantur 
fulgure,  sic  ictum  fulgur  manubiis  vinci. 

Perfacul,''  et  persefacul''  antiqui  dicebant,  quod  [Paul. 
nunc  facile,  et  perfacile  dicimus  :  inde  permansit  in  con- 
suetudine  facultas. 

Perfines,'^  perstringas.'+ 

Perfugam,'*  Gallus  ^Elius  ait,  qui  liber,  aut  servus,  [Fest. 


9  Ed.  Scal.  imperfecfis.— 10  Vir  doct.  in  niarg.  ejiisdeni  ed.  conjicit  Gra- 

nius. — 11  Id.  ibid.  a«t. — 12  Legendiim  nionet  Dac.  iit  viri  docti,  omina. — 13 

Legit  Scal.  Perfacul,  et  per  se,  Facul.  Unica  voce   legendiim   nionet  Dac. 
persefacul. — 14  Al.  perfringas, 

NOT^ 

liceret  :   altenim  magistratiis  :   cum  ^  Perfacul^l^oge^Perfacul^etper scj 

scilicet  magistratusamnem  auspicato  Facul:  lioccst,  tam  compositum  Per- 

transirent,   quotiescumque    quid    in  facul,  quam   simpiex,   Facul.     Levis 

campo   ageie  vellent.     Cicero  libro  mcnda,  sed  quae  errandi  ansain  doc- 

II.   de    divinatione  :  '  Rellicam   rem  tis  pra^buit.  Jos.  ScaL 

administrare  majores  nostri  nisi  aus-  Perfacul]  Sed  errat  ipse  Scaliger  : 

picato  noliierunt.     Quam  multi  anni  Legendum  enim  unica  voce  persefa- 

siint,    cum    beila    a    proprcetoribiis  cul.    Antiqui  enim  perse  dicebant  pro 

et  proconsulibus  administrantiir,  qiii  pcr,  s\c»t  et  prose  avTl  rov  pro.    Inde 

auspicia  non  iiabent?  Itaquenecam-  '  prosemiirinm,'  quod  postea   'prosi- 

nes  transeunt  aiispicato,  nec  tripiidio  muriuin.'  Dac. 

auspicantur.'  Jos.  Scal.  <=  Perfincs]  Sclied.  Perfines,  perfrin- 

Percmne]  Vide  'Petronia'  et  *  ma-  gas:  sed  malo  perstringas :  nam  pro- 

nalis  fons.'    Ab  hoc  autem  peremni  prie  de  aratoribus,  qui  aratro  finiti- 

urbano   [vid.  Not.  Scal.]  mos  inva-  nia  arva  perstringunt.     Perfines,  pro 

luit,    uti    exercituum   duces   quovis  perjinias,     dupKci     conjugatione,    ut 

deinde    loco    amncs  auspicato    ciim  multa.  Idem. 

cxercitu  trajiccrent.  Dac.  "^  Perfugam]    GiossaE    perfugam  et 

^  Percmpta]  Vide  *pereniere.'  Idem.  transfugam,  avT^iioXov  interpretantur 

»  Peremptalia]  Vide  '  Postiilaria'  et  ex  mente  lEVn.  At  alis  glossae  :  trans* 

'  Manubia;.'  Ant.  Aug.  fugu,  oTroo-TcJTTjs.     Nam  proprie  per- 

Percmptalia']  Vide  '  pcremcre.'  De  fuga  dicitur,  qui  ab  liostibus  ad  nos, 

*  manubiis  '    suo    loco    dictuin    est.  transfuga,  qui  a  nobis  ad  hostes  dis- 

Dac.  cessit,  etsi  non  observatur  illud  dis* 


DE   VERBORUM    SIGNIFICATIONE   LIB.    XIV.  581 

aut  hostis  sui  '^  voluntate  ad  hostes  transierit,  qui  idem 

dicitur  transfuga :  quanquam  sint,  qui  credant  perfugam 

esse,  non  tam  qui  alios  fugiat,  qiiam  qui  ob  spem  com- 

modorum  ad  quempiam  perfugiat. 
Perfuga,  et  transfuga  dicitur,  quod  ad  hostes  per-  [Paul. 

fugiat,  transfugiat. 
Pergite,^  agite.     Virgilius :  Pergite,  Pierides. 
Pergraecari  ^  est,  epuhs  et  potationibus  inservire.    Titinius  : 

Hominem  improbum,  Nunc  ruri  pergraecatur. 
Periculatus  sum  Cato  est  usus  in  dicendo. 
Pcnculatus  sum   Cato   ait   in  ea  oratione,  quam    [Fest. 

scripsit  ad  Htis  Censorias. 
Perihodoss  dicitur  et  in  carraine  lyrico  pars  quaedam,  et  in 

soluta    oratione  verbis   circumscripta   sententia,    et  in 

gymnicis''   certaminibus   perihodon  vicisse   dicitur  qui 

Pythia,  Isthmia,  Nemea,  Olympia  vicit :  a  circumitu  eo- 

rum  spectaculorum. 
Perimit,'^  adimit,  tollit:  unde  et  peremptus,  inter-  [Paul. 

fectus. 
P pellat  : '    a   quo    [Fest. 

etiam  ....         sus. 


15  Vir  doct.  in  marg.  ed.  Scal.  conjicit  sua.— 16  Vet.  lib.  Peremit. 

NOT^ 
crinien.  Idem.  a  Cicerone,    '  ambilus/  '  circuitns,' 

e    Pergite]    Virg.  Eclog.   vi.  Ant.     'compreiiensio,'    '  continuatio,'  '  cir- 


Aug.  cumscriptio 


dicitur.     Vide   Quinti- 


PergrcEcari]  Tntemperantins  bibe-  lian.  lib.  ix.  cap.  4.     In  carminibus, 

re  Grajcorum  more,  qui,  remotis  epu-  non   tantum   Lyricis,    periodus   cum 

lis,  niajoribus  poculis  poscebant.    Ci-  sententia  et   spiritu   certo    versuum 

cer.   in   iii.   Verr.  'Fit  sermo  inter  numero  terminatur.  Idcm. 

eos  et  invitatio,  ut  Groeco  more  bibe-  '■  /«  grjmnicis]  Qui  Nemea,  Pythia, 

retur,  bospes  bortatur,  poscunt  ma-  Istlimia  et  Olympia  vicerant,  perio- 

joribus  poculis.'     Glossae  pergracari  do  victores  dicebantur,  et  periodum 

exponunt  iWrivi^eiv,  alio  sensu.  Dac.  vicisse :  vik^v  tijv  TrepioSov  Graeci  dixe- 

s  Perilwdos]  UepioBos,  circuitus.  Un-  runt.    Atlien.  de  Herodoto  Megaren- 

de  in  soluta  oratione  periodus  dicitur  si :  iviKr](Te  ttjv irepioSovSeKaKis,  'perio- 

longiori   verborum  circuitu   circum-  dum  decies  vicit.'  Idem. 

scripta  et  circumducta  sententia,  qufe  * fellat]  Suspicor,  Permis- 

constat    membris   et    incisis  ;    unde  susidemquod  promissus  appelluTit,  a']UO 


582 


SEXTI   POMPEIl    FESTI 


Permissus''  appellatur  aries/7  qui  annis  compluri-  [Paul. 

bus  tonsus  non  est. 
Permutatur,  id  proprie  dici  videtur,  quod  ex  alio    [Fest. 

loco  in  alium  transfertur :  at  commutatur,  cum  aliud  pro 

alio  substituitur  :  sed  eajam  confuse  inusu  sunt.'^ 
Perpetera'   pro  perpetuo  dixerunt   poiitae.     Pacuvius  in 

Iliona :  fac,  ut  coepisti,  hanc  operara  mihi  des  perpetem. 

Oculis  traxerim. 
Perpetem  pro  perpetuo  dixerunt  poetae.  [Paul- 

Perpetrat,'9  peragit,  perficit. 
Perpetrat,"'  peragit,  perficit.    Pacuvius  in  Teucro  :  [Fest. 


17  Vet.  lib.  agnus.—lS  Notavit  Scal.  haec  quidem  esse  Festi,  licet  in  vet. 
lib.  non  sunt  reperta.— 19  Vet.  lib.  Perpetat. 


NOTiE 


eliam  permissus  agnus  dicitur,  qui  annis 
compluribus  non  est  tonsus.  Nihil  aliud 
vi(Jeo.  Ait  Fe.sUis  permissum  agnnm 
dici  pro  promissum,  id  est,  cni  lana 
promissa  sit,  sed  niihi  non  persuadet, 
cum  vix  ita  dici  putem  promissum  ag- 
num.  Certe  scio,  permissum  agnum 
eum  esse,  qnem  Graeci  avftfievov  di- 
cunt,  i.relaxatum,solutum,diniissum, 
adeoque  Deo  consecratum  et  inton- 
sum.  Idem. 

^  Permissus]  Vide  '  Promissus  '  et 
*  Pro.'  Ant.  Aug. 

'  Perpetem]  Perpes,  proprie  vox 
auguralis,  a  jjcr  ct /Jdcre,  sive  ireVeir- 
Oai,  de  ave,  quae  volatum  non  inter- 
mitlit,  unde  metaphorice  ad  alia  ex- 
tenditnr,  nt  Plaut.  Amphit.  ii.  2. 
'Ibi  coenavi,  atqiie  ibi  quievi  in  navi 
nocteni  perpetcm.'  Inde  perpetim 
accusativus,  quasi  adverbialiter  in 
Gloss.  iarael.  Voss.  Dac. 

"'  Perpetrat]  Mendosus  lociis,  et  in 
ipso  veteri  libro  U.  iitera  notatus,  ut 
error  scriptoris  sigiiiticaretur.  Pacu- 
vii  verba  sunt  valde  mendosa.  Ant. 
Aug. 

Perpetrat]  Non  leviter  ha;c  conta- 


minatasunt:  quse,  si  veterem  lectio- 
nem  proponamus,  nuUo  negotio  in 
integrum  restituerimus :  vetus  lectio, 
nt  admonemnr  ex  notis  marginis  :  Ne- 
que  perpetrarc  precibus  impena,  qui  de- 
tinni  patris  spartam  rcponare  instat. 
Q\\x  non  paruni  adjunienti  nobis  ad 
veritatem  indagandam  contulerunt. 
Legimus  ergo  :  Pacuvius  in  Teucro: 
Neque  perpetrare  precibus,  impcrio, 
quiti.  et  in  Niptris:  Spartam  rcpedare 
instat,  id  si  perpetrat.  Neque  quiti, 
hoc  est,  neqnc  potuerunt.  Neque 
precc,  inquit.neqiie  imperio,  hoc  per- 
agere  potuerunt.  Repedandi  verbo  ali- 
bi  utitur.  Vide  '  Repedare  :'  videtur 
tamen  Pacuviiis  reponcre  scripsisse, 
propter  versum.  Qure  dicta  sunt  de 
IMenelao.  Sed  finem  horum  explere 
quidem  verbis  Festi  non  pollicemur. 
Sententiam  auieni  Festi  hanc  esse 
putamus  :  '  Unomodo  etiam  sine  prae- 
positione  nsi  sunt,  quod  conversum 
jam  iu  turpem  significatum.'  Nani 
Patrare  tiirpe  verbum  est.  Catullu», 
Persius.Glossarium  :  '  Patrat,  ixaffa- 
rai,  KaKffKpaTois,  ws  €»t  alffxpais,'  Legc, 
diy  eV  oiVxp""'  •fo^-  Scal. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    XIV.        583 

neque  perpetrare  precibus  imperia  ^°  qui  deciraus  '  patris 

spartam  deponere :  ^    instat,  id  si  perpetrat :   quomodo 

etiam  sine  praepositione  usi  sunt,  quod  conversum  jam 

in  consiietudinem  °  est. 
Perpulit,  persuasit,  impulit."  [Paul. 

dicendo  me.  perpulit.     [Fest. 
scilicet  compulii. 
Persicum  portum  p  Plautus  cum  ait,  raare  Euboicum  vide- 

tur  significare,  quod  in  eo  classis  Persarum  dicitur  ste- 

tisse  non  procul  a  Tiiebis. 
Persicum    portum,  raare  Euboicum,  quod  in  eo    [Paul. 

steterit  classis  Persaruni. 
Persicum  Plautus  dixit  peracutum. 
Persicus '  ^"  peracutum  significare  videtur,  ut  Plau-    [Fest. 


20  Vet.  cod.  impetria.—l  Id.  qui  detinni.—2  Id.  reponare.    Vid.  Not.- 
3  Legendum  nionent  Scal.  Dac.  ut  in  vet.  cod.  Pcrsibus. 


NOT;E 

"  Quod  conversumjam  in  consuetudi-  sico  ?'  et  alibi.  Ant.  Aug. 
nem]  Verbo  pa<ia>e,  inquit,  sine  prae-         Persicum  portum]  In  Aniphitruone, 

positione  pro    perficere  Veteres   usi  i.  1.  Dac. 

sunt,  quod  nunc   in   consuetudineni         •>  Persicus]  Omnino  legendum  Per. 

abiit,  eo  enim  frequenter  nostri  utun-  sibus.    Vide  tertium   Conjectauenm, 

tur.     Sic    '  patrare  incepta:'    '  pa-  atque  adeo  Varronem  ipsum  in  fine 

tratis  consiliis '  Sallust.    Sic  Lucret.  libri   vi.    Versum   Piauti  ita   lege  : 

Cicer.  Tacit.  Liv.    Sed  postea  ver-  Nihil  deconciliares  illi,  nisi  quid  persi- 

bum  illud  inter  obscoena :  quare  Quin-  bus  sapis.  Jos,  Scal. 
til.  lib.  VIII.  cap.  3.    '  Sive  mala  con-         Persicus}  Lege  ut  in  vet.  cod.  Per. 

suetudine  in  obscoenum  intellectum  sibus.    Sibus  enira  est  callidus,  et  di- 

sernio  detortus  est,  ut  'ductare  exer-  citur  pro  sopus  vel  sophus,  ut  sispes 

citus  '    et    '  patrare   bellum  '    apud  pro  sospes.     Vide  '  sibus.'    Sic  apud 

Sallust.  dictasancteetantique.riden-  Varronem    '  persibe  '  lib.   vi.  *  Per- 

tur  a  uobis  si  Diis  placet,'  &c.     Tnde  sibe,  perite,  itaque  sub  hoc  glossema 

Glossae  :    '  Patrat,  iiacraTai,  KaKefM^pa.-  Callide  subscribunt.'   Versus  Planti : 

Tcos,  &)s  eW  oio-xpws,'  lege  ex  Scalig.  ws  Nihil  deconciliares  illi,  nisi  quid  i^ersi- 

iTt' alcrxpoiv.  Dac.  bus  sapis.    Versus  Noevii  corruptissi- 

o impulit]  . . . '  Perpulit,  mus  est,  sed  ita  proxime  ad  scriptu- 

persuasit,  impulit dicendo  ram  recte  restitui  possit :  Et  quifue- 

me  perpulit scilicet  compu-  ril,  persibus  captanda  est  ratio.  Callide, 

Jit.'    Sriied.  Idem.  inquit,  ineunda  est   ratio,   quis  iste 

P  Persicumportum]  Plaut.in  Amph.  fucrit.  Dac. 
'  Ccenavin*  cgo  in  navi  in  portu  Per- 


584 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


tus:  Nihil  deconciliare  sibi,  nisi  qui  persicus  sapis. 
Nsevius :  Et  quifuerit  persicus  carpenti  esf^  ratio. 

Persillum'  vocant  sacerdotes  rudiculum  picatum,  quo  un- 
guine  flamen  Portunalis  ^  arma  Quirini  unguet.^ 

Persillum  dicebant  vas  quoddam  picatum,  in  quo  [Paul. 
erat  unguentum,  unde  arma  Quirini  ungebantur. 

Personata'  fabula  quasdam  Naevii  inscribitur,  quam  [Fest. 
putant  quidam  primum  a  (actam)^  personatis  histrioni- 
bus  :  sed,  cum  post  multos  annos  comoedi  et  tragoedi 
personis  uti  coeperunt,  verisimilius  est  eam  fabulam 
propter  inopiam  comoedorum  actam  novam  per  atella- 
nos,  qui  proprie  vocantur  personati,  quia  jus  est  iis  non 


4  Vet.  cod.  adst.  Vir  doct.  in  marg.  ed.  Scal.  conj.  adest. — .5  Vet.  lib. 
Quirinalis. — 6  Vir  doct,  in  niarg.  ed.  Scal.  conj.  unguit.  Vide  inf. — T  In  ead. 
ed.  rh  aetum  abest :  in  inarg.  tamen  vir  doct.  conjicit  actam  a  personatis. 


tiOTJE 


•■  Persillum'\  Quod  PauUis  ait,  aper- 
tum  est,  sed  an  idem  Fesfum  sensisse 
credendum  sit,  vehementer  dubito. 
Rudiculum  picatum  esse  vas,  in  quo 
sit  unguentum,  quasrcndum  arbitror: 
flaminis  quoque  numen  suspectum 
est.  Rudiculum  a  vudere  fortasse  dic- 
tum,  et  globiini  piccum,  vel  picatum 
signiiicat.  Ant.  Auv:. 

Persillum']  Legendum  puto,  Rudus- 
culum  picalum,  hoc  est,  vas  ex  cavo 
informi  saxo,  quod  rudus  saxum  im- 
politum  sit.  Legendum  vero,  e.r  quo, 
vnguine,  «^c.  Quidain,  qui  nobis  vete- 
rum  numismatum  et  aliorum  monii' 
mentorum  libros  ediderunt,  in  iis  li- 
bris  Cantharum  Persilli  titiilo  pro- 
scripserunt :  ct  Persilium  proPerir- 
rhanterio  accipiunt.  Risi,  cum  illa 
legi,  non  tantuni  quod  Cantharum 
niilla  ratione  nioti  Pcrsillum  vocant : 
sed  etiam  quod,  cum  sententiam 
suam  confirmare  vellent,  testimonio 
Festi  id  facere  conati  snnt.  Lector 
vero  eruditus  jiidicet,  quid  intersit 


inter  PersilIum,etir€pi^^cu^^pto»':  tam 
profecto,  quam  inter  nnguen  vel  ax- 
ungiam,  et  aquani  lustralem.  Jos. 
Scal. 

■^  Personata']  Videndus  Livius  ini- 
tio  lib.  VII.  Ant.  Aug, 

Personata]  Quod  ait,histriones  co- 
gi  solitos  deponere  personani :  hoc 
fiebat,  quando  exsibilabantiir,  neque 
placebant.  Macrobius  loquens  de 
Pylade  histi  ione  :  '  Cum  in  Hercu- 
lein  furentem  prodiissec,  et  nonnullis 
incessum  histrioni  convenientem  non 
servare  videretur,  deposita  persona 
ridentes  increpuit:  fxupol,  fj.aiv6iJ.ivov 
opxovnfOa.'  Jos.  Scal. 

Personata  fubula]  Quod  ait,  &c. 
opxovfxfea.  Scal.  Atellani  vero  id 
jiis  habebant,  ut  nunquam  personam 
ponerent.  Neque  etiam  histrioniim 
niimero  ascribebantur,  neque  tribu 
niovebanlur,  stipendiaque,  tanquam 
expertes  artis  liidicra',  faciebant.  Vi- 
de  Liv.  lib.  vii.  cap.  2.  Dac. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    XIV.         585 


cogi  in  scena  ponere  personam,  quod  ceteris  histrionibus 

pati  necesse  est. 
Pertisum'  pro  pertesum  dixerunt  antiqui.  [Paul- 

qui  paulo.  ...  do  me.         .         .      [Fest 

licet. 

sum  di.        .        .        . 

qui  paul.     . 

Pertusum"  dolium  dicitur,   cum   ventrem  signi-    [Paul 

ficat.^ 
Pertusum'' dolium  cum  dicimiis  ventrem  significamus    [Fest. 


Perdiciti 


Ennius  L.  I.  Annalium. 


8  In  ed.  Rom.  pro  ventrem  legitnr  venenum,  male,  censente  Dac.  qui  ipse 
legendum  suspicatur  :  Pertusum  dolium  cum  dicitur,  ventrem  lenonis  signijicat, 
vel  lenonem  significat. 


NOTiE 


'  Pertisum']  Vide  *  Redarguisse.' 
Ant.  Aug. 

Pertisuml  Infra ;  Pertisum  aliquan- 
do  media  i  non  e  dixerunt :  licet  irri- 
deatur  a  Lucilio,  quod  pertisum  dice- 
ref,  Scipio  Africanus,  qui  Pauli  filius 
fuit.  Vide  '  Redarguesse.'  Idem  Lu- 
cilius  libro  ix.  contra  hanc  Cacoze- 
liam  ita  legem  ortiiographiaE  praescri- 
bit :  'Jam  puerei  venere :  e  postre- 
mnm  facito,  atque  i,  Ut  plureis  pue- 
rei-fiant:  i  si  faci'  sohim  Pupilli, 
pueri,  Lucili :  hoc  uniu'  fiet.  Hoc 
illi  factuni  est  uni ;  tenue  hoc  facies 
i.  Heec  illei  fecere  :  addes  e  ut  pin- 
guiu'  fiat.'  Et  ita  semper  in  eodem 
nono  libro  Lucilii  de  Orthographia 
tractatum  fuisse  notavimus.  Adde 
quod  Isidoius  scribit :  '  Orthogra- 
phiam,  id  est,  scripturam  contra  im- 
peritiam  librariorum  Luciiius  poeta 
primura  scripsit.'  Haec  ille.  Jos. 
Scal. 

do  me.  . . .]  Lege  ex  Sca- 

ligero  :  Pertisum  aliquando  media  i  non 


e  dixerunt :  licet  irrideatur  a  Lucilio, 
quod  pertisum  diceret,  Scipio  Africanus, 
qui  Paulifiiiusfuit.  Luciliiverba  Sci- 
pionem  irridentis  :  '  Quo  facetior  vi- 
deare  et  scire  plus  quam  ceteri,  per- 
tisum  hominem,non  pertaesum  dicere 
ferunt.'     Vide  '  redarguesse.'  Dac. 

"  Pertusum]  In  edit.  Rom.  pro  ven- 
trem,  Jegitur  venenum.  Male.  Suspi- 
cabar  legendum  :  Pertusum  dolium 
cum  dicitur,  ventrem  lenonis  significat, 
vel  lenonem  significat :  nam  dubio  pro- 
cul  ailudit  iocum  Plauti  Pseudol.  i.3. 
iibi  cum  Pseudolus  et  Callidorus  le- 
nonem  probris  onerassent,  neque  iis 
ipsecommoveretur,sed  ea  etiam  laete 
ferret,  Pseudohis  ait:  '  In  pertusura 
ingerimus  dicta  dolium  ;  operam  lu- 
dimus.'  Idem. 

"  Pertu . . .]  Notas  L.  I.  habes  fh 
*  Manes.'  Quid  sit,  quaeratur.  Jos, 
Scal. 

^  .  .  .pes  dicittir  .  .  .]  Sched.  *  Pes 
dicitur  .  .  .  pede  ruit  .  .  .  Ennius  lib. 
I.  Annaliuni .  . .'  forsan  notabat  hic 


58G  SEXTJ    POMPEII    FESTI 

Pescia*  in  Saliari  carmine,  ^lius  Stilo  dici  ait,  capitia  ex 

pellibus  agninis  facta,  quod  Graeci  vocent  pelles  TreVxTj 

neutro  genere  pluraliter. 
Pesestas  ^*  inter  alia,  quae  interpretatores  9  dicunt,  cum  fun- 

dus  lustratur,  significare  videtur  pestilentiam,  ut  intelligi 

ex   ceteris '°  possit,"    cum  dicitur:    Avertas  morbum, 

mortem,  labem,  nebulam,  impetiginem. 
Pesestas  dicebatur  pestilentia.  [Paul. 

Pestifera  auspicia*'  esse  dicebant,  cum  cor  in  extis,  aut 

caput  in  jecinore  non  fuisset. 
Pestifera  auspicia  sunt,  cum  cor  in  extis,  aut  caput    [Fest. 

noiifuisset  in  jocinore. 
Pestiferum  '^  fulgur  dicitur,  quo  mors  exiliumve  significari 

solent. 
Petauristas '  Lucilius  a  Petauro  appellatos  existimare  vide- 


9  Vet.  lib.  imprecatores,    Legendum  monet  Scal.  inter  precationes.    Dac. 
inter  precationem.— 10  \et.  lib.  aliis. — 11  Ed.  Scal.  possint. 


NOT/E 

Feslus  pedem  de  Ouvio  dici,  ut  apud  <•  Pestiferum'^    Vide    '  Postulaiia.' 

Horat.  '  MoUis  crepante  lympha  de-  Ant.  Aug. 

siiit  pede.'    Et  Lucret.  lib.  v.  '  Qua  «  Petauristas'^  Mechanici  dicti  sunt 

via  secta  semel,  liquido  pede  detulit  Petaurista,  quia  in  machina  vel  rota 

undas.'  Dac.  trajiciebant  sese  desperata  audacia. 

a  Pescia]    Pellis  agnina   a  Graeco  Martialis:    '  Quam   rota    transmisso 

ireo-Kos,  quod  aTreW.  Hesych.weo-KeW,  toties  impacta  petauro.'     Aristopha- 

Sfpnarwv.     Item  :  -niaKov,  ^  kwSiov  ^  nes   iv  5ai5a\<^  apud   Grammaticos : 

Sepixa.  dicitur  etiam  et  itfffKa.  Idem.  'O  nrixavoiroths,  67r<{T€  fiovhij  rhv  rpoxhv 

^  Pesest(Ls'\  Peslis  pro  perestas,  qua-  'Edv  aveKas,  \fye,  X°-^P^  (peYyos  tjXIov. 

si   pcrestis   a    peredendo.      Nisi  cum  Tanquam  periculosissimum  esse  tra- 

Meursio  legas    Pestestas,    quomodo  jicere  se  per  rotam,  propterea  dixit, 

'  tempestas,'  '  tempus,'  &c.     Pro  in-  o  Petaurista,  quotiescuraque  vertes 

terpretatores,   lege  inter   precationem,  rotara  mechanicam,  potes  supremam 

ut  inedil.  Rora,  Precaiionmintelligit  dicere  vitae  tuae.     Nam  et  hic  quo- 

quae  fiebat    dura    agri  lustrarentur,  que  j.-",xavoiroths,  qui  Lucilio  Mecha- 

cujus  formula  apud  Caton.  de  R.  R.  niciis.    Dictus  Petaurista  aTrb  toC  ttc- 

cap.  141.  etapud  Tibull.  Eleg.  1.  lib.  ravpov.     Est  autem  -irerevpov  seu  Tre- 

II.  Idem.  ravpcv  tabella  parieti  affixa,  ad  quam 

c  Pestifera  auspicia]  Sic  passim  de  vespere  gallina'  se  volatu  recipiunt, 

tristibus  auspiciis  exta  sine  corde,  ct  nt   pernoctent:   quia  mechanici   isti 

jecur  sine  capitc.  Idem.  ad  rotam   illam  se  saltu  subjiciunt, 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.   XIV. 


587 


tur,  cum  ait :  Sicuti  mechanici,  cum  alto  exiluere  pe- 
tauro:  at  ^lius  Stilo,  quod  in  aere  volent,  cum  ait : 
Petaurista  proprie  Graece,  quod  ii  Trpos  ae'g«**  TrsTwvTa». 

Petilam  suram^  significat  ungulam  equi  albam.        [Paul. 

Petilam  suram,  siccam,  et  substrictam  vulgo  inter-  [Fest. 
pretantur.''     Scajvola  ait  ungulam  equi  albam  ita  dici. 

Petimina,s  in  humeris  jumentorum  ulcera,  et  vulgus  ap- 
pellat,  et  Lucilius  meminit,  cum  ait :  Ut  petimen  naso, 
aut  lumbos  cervicibus  tangat :  eo  nomine  autem  et  inter 
duos  armos  suis  quod  est,  aut  pectus,  appellari  solitum 
testatur  Naevius  in  descriptione  suillae,  cum  ait:  peti- 
mine  piscino  qui  meruerat. 

Petimina,  in  humeris  jumeiitorum  ulcera.  [Paul. 

Petissere,''  petere. 


12  Vir  doct.  in  niarg.  ed.  Scal.  conjicit  irph  aupas.—lZ  Ed.  Scal.  interpre- 
tatur. 


NOT^ 


propterea  nreTavpuTTal  dicti.  De  quo 
muUa  aliquando  dicenius  in  Mani- 
lium,  poetam  eruditissimum.  Sumi- 
tur  et  pro  saltatore  tantum,  et  eo, 
qui  flexu  corporis  raulta  schemata 
edit.  Varro  epistola  ad  Caesarem : 
'  Cum  vocat  Ptolemaeum  Ktvaidov, 
iaoviKhv,  TTeTavpLO^T^v,  Siovvv,  av\oTrot6v.' 
QuaB  manifesto  dicta  sunt  de  Ptoie- 
m£Eo  Aulete  Rege  /Egypti.  Locus 
Varronis  in  Nonii  codicibus  deprava- 
tus  est.  Nos,  ut  legenduni  putamus, 
posuimus.  Jos.  Scal. 

f  Petilam  surani]  Non  video  cuv 
petilam  suram  Scaevola  '  albam  equi 
ungulam'  interpretetur,  nam  petilus 
est  siccus,  tenuis,  exilis,  strigosus, 
macer,  a  Graeco  iriraXov,  folium,  et 
quia  folia  exilia  sunt,  inde  omnia  te- 
nuia  et  strigosa  petala,  petila  dicta. 
Lucilius:  '  Insignis  varis  et  cruribus 
atque  pelilis.'  Est  igitur  apud  Nae- 
vium  pelila  sura,  sicca  sura  et  sub. 


stricta,  cujusmodi  qui  habent  equos 
KaKO(TKe\us,  vocat  Xenoph.  Dac. 

s  Petimina]  Glossarium :  *  Petu- 
men,  ktt^vovs  e\Kos.'  Servius  Danielis 
paulo  aliter :  '  Pleiades,  signum  est 
ante  genua  Tauri,  quod  Graeci  vfiov 
dicunt,  id  est,  petimen.'  Mirum  au- 
tem  Festum,  ut  probaret  in  suilla 
esse  nescio  quid,  niti  testimonio  Nae- 
vii,  qui  dixerit,  petimine  piscino :  cum 
manifesto  intelligere  videatur,  quod 
K\u5iov  in  thunno  vocabatur.  Jos. 
Scal. 

Petim.ina']  Dalecampius  apud  Plin. 
lib.  II.  cap.  37.  non  petimine  piscino, 
sed  petimine  porcino  legit,  hunc  Festi 
locum  laudans.  Dac. 

'•  Petissere]  Pro  petessere,  saspius 
petere.  Quo  usus  est  Cicer.  ii.  Tus- 
cul.  '  Apud  quos  autem  venandi  et 
equitandi  laus  viget,  qui  hanc  petes- 
sunt,  nuUum  fugiunt  dolorem.'  Idem. 


588  SEXTI    POMPEII    FESTI 

Petissere  antiqui  pro  petere  dicebant,  ea  '+  quidem  [Fest. 
forma  verbi,  qua  sunt  lacessere  et  incessere :  sed,  ut 
mihi  videtur,  tum  significabant  saepius  petere,  ut  Petis- 
sant,  saspius  petant.'^' 

Pctoritum''  et  Gallicum  vehiculum  esse,  et  nomen  ejus 
dictura  existimant  a  numero  quatuor  rotarum  :  alii  Osce, 
quod  ii  quoque  petora  quatuor  vocent :  alii  Graece,  sed 
AloKtxwi  dictum. 

Petoritum,  vehiculum  Gallicum:  alii  Osce  putant  [Paul. 
dictum,  quod  hi  petora  quatuor  appellant :  quatuor  enim 
habet  rotas. 

Petrarum  "^  genera  sunt  duo,  quorum  alterum  natu-  [Fest. 
rale  saxum  prorainens  in  mare,  cujus  Ennius  meminit  lib. 
XI.  Alte  delata,  ceterisque  ingentibus  tecta:  etLiviusin 
centauris :  Ubi  ego  saepe  petris :  alterum  manufactnm,  ut 
docet  ^lius  Gallus :  Petra  est,  quae  Jovis  dextra  ac 
sinistra  fornicem  expletura  est  ad  libramentum  summi 
fornicis. 

Pctreia'  vocabatur  quae  pompam  praecedens  in    [Paul. 


14  Vet.  lib.  eo.— 15  Vide  Notas.— IG  Petranm,  i^-c.  Jos.  Scal.  in  maigine 
suae  ed.  nolavit  lisec  qiiidem  esse  Festi,  sed  non  ex  vet.  lib.  sumta.  d  em 
Ennii  versum  ita  legit :  ^lte  elata  specus,  petrisque  ingentibu'  tecta.  Item  Li- 
\\i,  ita  :  ubiechosapta  petris.  Deiude  :  Petra  est,qua:  domus  dextra,  ^c.  Vir 
doct.  in  maig.  ejusdem  ed.  conjicit^Kt  locus  pio  qu(B  .Tovis. 

aOTJE 

'  Ut  Petissant,  sapius  petant]  Haec  "^  Petoritum']  Recte  /Ilolice  dictum 

viris  doctis   snspecta   sunt,    qui   le-  ait :  -irfTopes,  quatuor.  Jos.  Scal. 

gunt,     Ut    Pitissatit,    scepius   potant.  Pctoritum]  Gallicum  vocabulum  fa- 

Frustra.      Neque   enim  pitissare  est  ciunt   Varro,    Quintilianus,    Gellius 

saepius  potare,  sed   suEpius  expuere.  perperam.     Est  enim  TEolice  dictum, 

Terent.  de  fastidiosa  meretrice  :  '  pi-  nam  vEolicum  irfTopes  quatuor,  et  ab 

tissando   modo  vini  Quid,  quid  vini  /Eolis  Osci  })e<ora  accepere.    EtMas- 

absumsit!   sic  dicens,  asperuin,  Pa-  siliensium,   a  quibus  Galli  didicere, 

ter,  hoc  est,  alind  lenius  sodes  vide.'  dialectus  erat  /Eolica,  quippe  qui  ve- 

Non  dubito   quin   hic  pelissant    ali-  nerant  ex  Phocca  ^olidis  urbe  ;  etsi 

cunde  adducat  Festus,  ubi  sapius  pe-  nonnulli  eam  loniae  vindicent.    Cam- 

tant  interpretatur.      In  Sched.  *  Ut  bri  hodie  dicunt  pediuar,  et  Britanni 

retissant  saepius  petant,'  corrnpte  re  GalliaG  penar.  Dac. 

pro  pe.    fiisi  maiVis  retissant  scepius  re-  '  Petreia]    Vide    '  Manducus  '    ei 

tant,  Idem.  '  Citeria.'  Idem. 


DK    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    XIV.  589 

coloniis  aut  municipiis  imitabatur  anum  ebriam,  ab  agri 

vitio,  scilicet  petris,  appellata. 
Petreia  vocabatur,  quce  pompam  pracedeiis,  aut  in  co-  [Fest. 

loniis,  atit   inunicipiis,   imitabatur   auum  ebriam,    ab    agri 

vitio,  scilicet  petris,  appellata. 
Proc//// s/ve  praecilli"  Cato  dixit  in.      .        .        .        con- 

vertar  ad  illam. 

impudentior.  .... 

ntur  legationes 

test. 
Petronia  amnis"  est  in  Tiberim  profluens  '7  quam  magistra- 

tus  auspicato  transeunt,  cum  in  campo  quid  agere  vo- 

lunt,  quod  genus  auspicii  peremne  vocatur :  amnem  au- 

tem  foeminine  antiqui  enuntiabant. 
Petronia,  nomen  amnis  in  Tiberim  defluentis.  [Paul. 

Petrones,'^  a  petrarum  asperitate  et  duritia  dicti. 
Petrones'9o  rustici  fere  dicuntur  propter  vetusta-  [Fest. 

tem,  et  quod  deterrima  quaeque  ac  praeruptws. 

jam  agri  petrae  vocantur,  ut  rupices  iidem  a  rupicis. 
Petulantes,P  et  petulci  etiam   appellantur,    qui    protervo 


17  Vet.  cod.  perfluens.—IS  Vet.  lib.  Petronesi.    Ed.  Scal.  Peirones  rustici. 

—19  Petrones,  ^c.  Hekc  quidem  esse  Festi  inquit  Scal.  sed  non  ex  vet.  lib. 
siimta.    Vide  Notas. 

NOTyE 

"  Procilli  sive  pracilU]  Hjec  saga-  et  varrones  a  variis,  qui  stipites  sunt, 

ciores  excitabunt :  procilli  sive  pra-  non  dolati,  preeduri  ac  enodes.  Idem. 

cilli  forsan   utebatur  Cato  pro  prse-  f  Petulantes]  llla  verba,  et  Corni- 

nioveri,  sive  promoveri.  Idem.  geras  norunt  matres  agnique  pettdci,  ita 

°  Petronia  amnis]  Vide  '  Catifons,'  scribenda  sunt,  ut  post  Et,  relinqua- 

'  Manalis  fons/  et '  peremne.'  Idem,  tur  spatium  aptum  buic  nomini  Lu- 

°  Pehoncs]  Supple  infra :  D(?/em-  cretius:     deinde    carraen    scribatur, 

ma  quaque  ac  prarupta  etiam  agri  pe-  quod  etiani  refertur  a  Macrob.  lib. 

trcE  vocantur,  ut  rupices  iidem  a  rupis  \i.   Saturn.  ex  Lucret.  lib.  ii.    Afra- 

duritie  dicti  sunt.     Rustici,  inquit,  et  nii  quoque  videtur  esse  in  fine  men- 

petrojies  ab  asperitale  petrarnm,  et  dosum.  Ant.  Aug. 

rupices  a  rupe.     TertuU.  '  Apud  ru-  Petulantes]   Lego   in    fine,  pedibus 

picem    et  silvicolam,  et  nionstrorr.m  convibravit.     N am  ri/vrare  neutra  sig- 

eruditorem  scrupea  scliola  eruditus.'  nificatione,  novum  non  est,  sed  Vete- 

Et  non  solum  petrones  et  rupices,  sed  ribus  usitatissimum.  Jos,  Stal. 


590  SEXTI   POMPEII    FESTI 

impetu  et  crebro  petunt  laedendi  alterius  gratia.  Vir- 
gilius  quarto  Georgicoram :  neque  oves  hedique  petulci 
Floribus  insultent :  et,  Cornigeras  norunt  matres.  . 
agnique  petulci:^°  et  Afranius  in  Ida:  nostrum  in  con- 
ventum,  aut  consessum  ludum,  lapsumque  petulcum : 
interdum  pro  veloci  usi  videntur  antiqui,  ut  hoc  versu 
intelligi  potest :  exilivit,'  quasi  petulcus  '^  quidam,  pedi- 
cus  convibravit.^ 

Phascola''^  appellant  Graeci,  quas  vulgus  per-  [Paul. 
nas*  vocat. 

Piacularia' auspicia  appellabant,  quae  sacrificantibus  ^ 
tristia  portendebant ;  cum  aut  hostia  ab  ara  profugisset, 
aut  percussa  mugitum  dedissct,  aut  in  aliam  partem  cor- 
poris,  quam  oporteret,  decidisset.^ 


20  Vide  infra.— l  Vet.  lib.  exiluit.—2  Scal.  et  Dac.  legunt  'pedihus  conri- 
bravit. — 3  Vett.  libb.  Pasckola,  Phastola,  Piiarcehi. — 4  Vet.  cod.  penas.  Vir 
doct.  in  marg.  ed,  Scal.  conj.  peras,  quod  probat  Uac. — 5  Vet.  lib.  cuin  sacri- 
ficahant. — 6  Vet.  lib.  cecidisset.     Vide  Notas. 

NOTiE 

Petulantes'^  Petulans  et  Pctulcus  a  quasi  solent  pelulci,  qni  pedibus  pe- 

petendo,   nt   ab  '  iiiando,'    '  liiulcus.'  tunt.     Tamen  ex  hac  Festi  interpre- 

Cicer.  de  Repub.  lib.  iv.  '  Itaque  a  tatione  Isidorus  '  petulcuni  equum  ' 

petendo  petulantia,  a  procando,  id  appellasse  videtur  vclocem,  cumscri- 

est,  poscendo,   procacitas   nominata  bit,  *  petulus  equus,  qui  iiabet  albos 

est.'     Infra  spatium,  quod  post  ma-  pedes.'    Scribo  petulcus.    '  Qui  habet 

tres  relinquitur,  post  rb  ct  repraesen-  albos/  id  est,  velox,  apy6s.     Nisi  po- 

tandum   est.      Deest   autem    nomen  tius  scribendum  sit :    Petulcus  equus, 

Lucretius.    Sic  :  Et  Lucretius:  Corni-  qui  hahet  elatos  pedes.  Idem. 

geras  norunt  i7iatres    agnique  pelulci.  ^  Phascola]  Quas  rulgus  peras  vocat. 

Quem  versum  refert  Macrob.  lib.  vi.  Optime  :  nam  Gra>cum   est   <bd(TKu- 

Satur.  ex  ii.  Lucretii.  Dac.  \ov,  quod  Suidas  interpretatur  '  Mar- 

1    Exilivit,    quasi    petukus]  hege:  aapnim.'  Idem. 

Exilivit  qtiasi  petulcus  quidam,  pedibus  ^  Piacularia^^  Infra  :  Piacularia  ap- 

convibravit.     Nugatur  Scaliger,  cura  pellantur  veteri  loquendi  consuetudine, 

ait  vibrare  et  convibrare  neutra  signi-  cum  hostia  fugit:  aut  in  aliam  cor})oris, 

ficatioue   Veteribus    usurpari :    nam  quam  oporluit,  partem  cecidit.    Mani- 

semper  activum  est,  et  subintelligi-  festo  ita  scripsit  Festus.     Pauli  ta- 

tur  se,  ut  hic.     Porro  fallitur  etiam  nien  Epitome  uberius  hcec  tractat,  ut 

Festus   cum    petulcus    interpretatur  integriorc  codice  usus  videatur.  Pia- 

'  velocem.'     Nam  pedihus  conribravit  culare  plane  est   illud   Virgilianum : 

qnasi  petulcus:   hoc   cst,  sese   foras  '  qualis  fugit  cum  saucius  aram  Tau- 

proripuit,  pedibus   in   altum  elatis,  rus,  et  incertam  excussit  cervice  se- 


DE   VERBORUM   SIGNIFICATIONE    LIB.    XIV.         591 

Piaculansi  aT^^el/abant  auspicia,  id  est,  sacrificia  ayi-  [Fest. 

tiqua  /oquendi  consuetudine,  cum  aut  hostia  ab  ara  e/Fugit, 

aut  percussa  mugilum  dedit,  aut  in  aliam  quam  oportuit 

parfem  corporis  decidit. 
PiacularisRomae  por<;a' appellatur  propter  aliqua  piacula, 

quse  ibidem  Bebant :  vel,  ut  ait  Cloatius,^  cum  ex  sacro  ^ 

per  aliquem  piaculo  solvitur,  ut  aliqua  9  piandi  propi- 

tiandique  causa  immolatur. 
Piacularis  porta  Romas  dicta  proptcr  aJiqua  pia-    [Paul. 

cula,  quae  ibidera  fiebant. 
Piari"  eos,  veluti  proprio  verbo,  ait  Verrius,  qui  [Fest. 

parum  sint  animati,  cum  mentis  suae  non  sint,  et  per 

quaedam  verba  liberantur  incommodo. 
Piatrix "  dicebatur  sacerdos,  quee  expiare  erat  solita,  quam 

quidam  simulatricem,  alii  sagam,  aMi  expiatricem  vo- 

cant :  et  piamenta  etiam  dicebantur,  quibus  in  expiando 

utitur. 
Piatrix  dicebatur  sacerdos,  quae  exn^^reerat  solita,  [Paul. 

quam  alii  sagam  vocabant.     Piamenta  quoque  diceban- 

tur,  quibus  utebantur  in  expiando. 


7  Vet.  lib.  Cluentius.—^  Vir  doct.  in  marg.  ed.  Scal.  conj.  cutn  facto. — 
9  Vet.  lib.  alicujus.    Vide  Not. 


NOT.E 

curim.'  Jos.  Scal.  Clnentii,  verba  corrupta  sunl.    Ten- 

Piaculapia']    *  Fugit    cuni    saucius  iaham  :  cum  ea  facto  per  aliquem  piacu- 

aram  Taurus,   et   incertam   excussit  lo  solvitur,vel  ad  eam  piandi  propitian. 

cervice  secnrim  :'  Virg.   Hostia  vero  dique  causa  immolatur.  Idem. 

quse  effugerat,  effugia  dicta.   Servius  "  Piari]    Gloss.    '  Piare,   ayvi^fiv, 

ad   illud   II.   yEneid.  *  ad  poenas   ob  KaBalpftv,  i^iAaaKeaeai.'  Idem. 

nostra  reposcunt  Effugia.'     '  Verbo  "  Piutrix]  Quam  infra  '  simulatri- 

sacrorum,'inquit, 'etadcausam  apto  cem '  vocat,  eam  eodem  sensu  '  fic- 

usus   est,  nam  hostia,  quae  ad  aras  tricem' vocavit  Tertuliianus  de  carn. 

adducta  est  inimolanda,  si  casu  effu-  resurrect.       Sic     autem    dicebatur, 

geret,  effugia  vocari  veteri  more  so-  quod  ea,  quae  in  sacris  suis  vera  re- 

let.'  Dac.  praesentari  non  poterant,  ficta  et  si- 

«  Piacidaris  Romce  porta']  Quod  ad  mulata  adhiberet.     Virg.  '  Sparserat 

eam  purgationes  et  sacrificia  fierent,  et  latices  simulatos  fontis  Averni.' 

quae  piacula  dicebantur.   Cloatii,  sive  De  quo  plura  apud  Theocritum  nos- 


592 


SKXTl    POMPEII    FESTl 


Picatiy  appellantur  quidara,  quorum  pedes  formati   [Fest. 

sunt  in  speciem  sphingum,   quod  eas   Dorii   phicas  '° 

vocant. 
Picena  regio,"  in  qua  est  Asculum,  dicta,  quod  Sabini  cum 

Asculum  proficiscerentur,  in  vexillo  eorum  picus  conse- 

derit. 
Picta  qusenunc  togadicitur,  antea  vocabatur  pur-  [Paul. 

purea,  eaque  erat  sine  pictura. 
Picta  ^  quae  nunc  toga  dicitur,  purpurea  antea  vo-  [Fest. 


10  Vir  doct,  conj.  picas. 


NOT^ 


trum.  Idem. 

y  Picati]  Apud  Hesychium:  <piKa, 
tpiya,  et  a-cpiyya,  Hesiodus  in  Theo- 
gonia  <P7k  oKot)v.  Lycopliron  in  fine 
Alexandrfe  :  (piKewv  Tepas.  Picas  vero 
pro  phicas  dici,  ut  *  Pcenos,'  et  '  Al- 
pes,'  et  '  Pilippuni,'  et  •  triumpum," 
manifestum  est.  Haec  etiam  Fulvius 
noster.  Ant.  Aug. 

Picati]  Sphingem  a  Doribiis  phicam 
vocari  certum  est.  Hesych.  tpiya, 
(piKa,  (T(piyya.  Et  etiam  mons  quem 
illa  insedebat,  Phicius  dictus.  He- 
siodi  Schol.  iii  Aspidi  et  in  Theogon. 
et  Schol.  Euripid.  in  Piicenissis,  qui 
addit,  Sphingem  habere  faciem  puel- 
lae,  pectus  et  pedes  leonis.  Cui  con- 
sentit  Schol.  Aristoph.  in  Ranis. 
Porro  hanc  vocem  phica  Bceoti  a 
Phoenicibus  accepere,quibus  Picceha, 
vel  phiccaa,  sapiens,  oculatus,  auritus. 
Et  ita  Sphingem  dixere  propter  sa- 
gacitatem,  quia  mulier  fuit  acutissi- 
ma,quae  per  gryphos  et  Eenigmala  so- 
lertissimorum  sui  aevi  ingenia  exerce- 
bat.  Phira  vide  apud  Bochartum  in 
Chanaan.  lib.  i.  cap.  16.  Dac. 

'  Picena  repio']  A  Sabinis  orfos 
Picenos,  et  a  Pico,  duce  ilineris, 
dictos  refert  Strab.  lib.  v.  Picena  re- 
gio  hodie  Marchc  d'Ancone.  A  Pice- 
nis  sive  Picentibus  orti  Picentini  ad 
mare  Tyrrhenum.  Idcm. 


^»  Picta]  Livius  lib.  xxx.  *  Masi- 
nissa  toga  picta,  et  pahnata  tunica 
donatus,'  at  lib.  xxxi,  '  Masinissa 
dona  missa,  vasa  aurea,  toga  purpu- 
rea,  et  pahnata  tunica.'  Ergo  '  pic- 
ta'  et  '  purpurea'  idem.  Addit  Li- 
vius  et  '  togam  praEtextam  datam,' 
Sic  *  purpurea'  cst  6\oir6p<pvpos, '  prae- 
texta,'  iTepnr6p(pvpos.  '  Palmata  '  erat 
tantuni  triumphalis.  Jos.  Scal. 

Ficta  (jucE  nunc  toga]  Lege  infra, 
ejus  rei  argumeiilum  est  duplex  pictura. 
Putat  hic  Festus,  togas  piclas  olim 
ex  pura,  ct  ab  omni  Phrygionio  pig- 
mento  nuda  purpura  constitisse,  il- 
liusque  purpurje  nitorem  et  splendo- 
rem  picturaj  locum  obtinuisse,  eo 
frelus  arguniento,  quod  in  aede  Ver- 
tumni  et  Consi  purpureas  duas  togas 
spectarit  nnllo  allerius  materiee  pig- 
niento  affcctas.  Sed  hoc  exemplo 
nihil  probat  Festus,  nam  picta  pnr- 
pura  erat  triumphalis  illa  quidem, 
sed  quam  tamen  omitterent  quicum- 
que  vellent,  uti  omiserunt  plcriquc, 
Fulvius  Flaccus,  Papirius  Cursor,  et 
alii,  purpurea  tantum  toga  contenti : 
cui  aliunde,  quam  ex  Phrygioniae 
acus  pictura,  facile  splendor  accerse- 
batur,  laticlavio  scilicet  limbo,  et 
textilis  auri  plagulis  ei  circumjecto  : 
aliquoties  tamcn  et  picta  toga,  ct 
purpurea    pro    eadcui    sumebantiir. 


DE   VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.   XIV. 


593 


citata  est,  eaque  erat  sine  pictura,  ejus  rei  argumentum 
est.  .  .  pictura  in  aede  Vertumni,  et  Consi, 
quarum  in  altera  M.  Fulvius  FJaccus,  in  altera  T.  Papi- 
rius "  Cursor  triumphantes  ita  picti  sunt.  Tunica 
autem  palmata ''  a  latitudine  clavorum  dicebatur,  quae 
nunc  a  genere  picturae  appellatur. 
Pictor*'  Zeusis  risu  mortuus,  dum  ridet  effuse  pictam  a  se 
anum  yoaOv/^  cur  hoc  loco  relatum  sit  a  Verrio,  cum  de 
significatu  verborum  scribere  propositum  habuerit,  equi- 
dem  non  video,  cum  versiculos  quoque  addere. 
tulerit  et  incptos  pati,  sed  nullius  Prastoris  praelexto  no- 
mine,  qui  tamen  sunt  ii.  Nam  quid  modi  facturus  risu 
denique?  Nisi  pictor  fieri  vult,  qui  risu  mortuus 
est.        A        •         •         •         • 


11  Vir  doct.  in  inarg.  ed.  Scal.  conj.   L.  Papirius. — 12  Vet.  lib.   ypdvriv. 
niox  pro  Prcetoris  vir  doct.  conjicit  auctoris  vel  poeta:.   Vide  Notas. 

NOTyE 


Sic  Livins  togam  Masinissse  datam 
nunc  lib.  XXX.  c.  15.  '  Pictam  togam,' 
nunc  lib.  xxxi.  c.  11.  '  togam  pur- 
puream  vocat,'  hic  splendidioris  tan- 
tuni  purpnra?,  iilic  Phrygionis  pig- 
menti  habita  ratione.  Vide  Manut. 
de  rebus  per  epistolam  qiiaesitis  hb. 
II.  Ep.  1.  Dac. 

^  Tunica  autem  palmata]  Quomodo 
pulmata  a  latitudine  clavornm  ?  Au 
putat  Festus  paimatam  tiinicam  a  la- 
ticlavia  tunica  non  differre?  Ridicu- 
lum  :  quasi  vero  triumphantes  magni- 
ficentiori  veste  usi  non  fuissent,  quam 
vulgari,  lato  clavo.  Scilicet  non  me- 
minerat  Festus  palmea  folia  et  pal- 
nieas  coronas  Germana  fnisse  Victo- 
riae  symbola,  triumphnm  exornantia, 
iisqtie  ex  auro  tunicas  elegantissime 
descriptas  palmatas  semper  fuisse 
vocatas.  Tamen  Manut.  iib.  ii.  de 
reb.  per  epist.  quaes.  epist.  4.  conatur 
oslendere  Ibtnm  claviim  a  palmata 
Delph,  et  Var,  Clas,  Pomp. 


tunica  non  differre ;  sed  frnstra.  Id. 

=  Pictor'\  Sunt  hic  nonnulla  inen- 
dosa,  quae  non  facile  emendari  pos- 
sunt.  Ant.  Aug. 

Pictor']  Legemlnm, pictam  a  seypaw. 
Et,  cum  versiculos  atl  id  retulit,et  inep- 
tni  pari,  et  nullius  prtetexto  nomine. 
Nam  To  Prcetoris  frustra  emendare 
conantiir,  cumconflatumsitexsequen- 
ti  voce.    Itaque  delendum.  Jos.  Scal. 

Pictor  Zeusisl  Delenda  est  vox 
anum,  quasi  interpretatio  vocis  ypavv. 
Et  deinceps  legendum,  cum  versiculos 
quoque  de  ea  re  retulerit,  et  ineptos  sa- 
tis,  et  mdlius  prcetexto  nomine.  Nam 
ilhid  Prcetoris  sine  dubio  conflatum 
ex  sequenti  voce  prcetexto,  ul  ilind 
pretii,  quod  in  scliedis,  '  nuilius  pretii 
praetexto  nomine.'  Versiculi  a  Ver- 
rio  adducti  ita  legendi  et  distin- 
guendi :  sunt  enim  Senarii :  'Nam  quid 
niodi  facturus  risu  denique  Ni  pictor 
fieri  volt,  qui  risu  mortuu'  'st.  Uac. 
Fest.  2  P 


594 


SEXTl    POMPEll    FESTI 


Picum^  avem'5  quidam  dictura  putant  a  Pico  rege  Abori- 

ginum,  quod  is  solitus  .sit.'+ 

Pierides^  musseproptef  aracenitatem,  ac  solitudinem  Pierii 

montis  dictae  videntur,  quod  ^^  esd  secretis  locis  propter 

studia  liberalia  delectentur. 
Pierides  musae  a  Pierio  monte  dictce  sunt.  [Paul, 

Pietatem  ut  Deos  ceteros  colebant  Romani. 
Pietati*^  sedem  ab   Acilio  consecratam  aiunt,   eo    [Fest. 

loco,  quo  quondam  '^  mulier  liabitaverit  quae  patrem  suum 

inclusum  carcere  mammis  suis  clam  aluerit,  ob  hoc  fac- 

tum  impunitas  ei  concessa  sit.'7 
Pigere,  interdum  pro  tardari,  interdum  pro  pceni-   [Paul. 

tere  poni  solet. 


13  Jos.  Scal.  notavit  liaec  quidem  esse  Festi,  sed  non  ex  vet.  lib.  siimfa. 
—14  Ed.  Sca.\.  qiio  dissnlutus  sit.— 15  Ead.  ed.  f/«o.— IG  Vet.  \ib.  quadam.— 
17  Vet.  lib.  impunitus  ei  concessus  sit. 


NOT/E 


<*  Picuni]  De  Pico  rcge  in  aveni  a 
Circe  conveiso  Virg.  lib.  vu.  jEiieid. 
Ovid.  lib.  XIV.  Metani.  Hunc  opti- 
nmm  angnrem  fuisse,  et  picinn  avem 
diiigentiiis  ccteris  observasse,  aitSer- 
vius  ex  libris  Pontificalib.  Vidend. 
IMin.  lib.  x.  cap.  18.  Ex  his  Festi 
vcrba,  qnae  desiderantur,  suspicabe- 
ris.  Ant.  Aug. 

Picum  aveiri]  Quac  hic  desunt  sic 
forte  suppienda  sunt:  A  rege  Abori- 
ginuw,  quod  is  solilus  sit  co  in  auspiciis 
vti.  Nam  Picum  Saturni  filium  op- 
tinnim  augurem  fuisse,  et  picum  avem 
ceteris  diligentins  observasse  tradit 
Servinsex  libris  Pontificalibns.  '  Hoc 
fingitur,'  tnquit,  '  quod  Picus  angur 
fnit,  et  domi  habuit  picuni,  per  quem 
futura  noscebat,  quod  Pontificales 
indicant  libri.'  Idem  Isidor. lib.  xii. 
origin.  Sed  vide  infra  in  fine  '  Pi- 
cns  rex.'  Picus  autem  ab  eodem  fonte 
quo  '  phica,'  'pica,'  snpra  in  '  Pica- 
ti : '  nempe  a  piceha,  videus,  id  est, 


Hebraica  phrasi,  vates.  Et  ita  dic- 
tus  Picus,  qnod  per  vaticinia  cclebris 
esset,  &c.  Duc. 

«  Picrides]  Cur  musae  dictae  Pieri- 
des,  niire  Veteres  dissentiunt,  aliis  a 
Pierio  nionte,  aliis  a  Pieiio  qnodam, 
et  aliis  aliunde  nouien  ducenlibus. 
Ego  quas  ex  assidua  lectionc  discere 
potui,  vel  conjcctura  etiam  assequi, 
brevitcr  exponam.  Pieres  Tliraciae 
olim  populi  fucre,  qui,  propriis  sedi- 
bus  relictis,  Rlacedouiae  parteni  ali- 
quani,  dcinde  etiam  Bceotiam  occu- 
pavere,  et  in  Boeotia  Heliconem,  et 
antrum  Libethridum  Nympharnm,  et 
in  Macedonia  Pieriam,  et  Pimpleam 
fontes  dedicavernnt.  Unde  Musze 
•  Heliconi.ides,'  '  Libethrides,'  •  Pie- 
rides,'  et  '  Pimpleides.'  Vide  infra 
'Pimpleides.'  Idon. 

f  Piclati]  Eam  anlem  vovitManius 
Acilius  Glabrio,  qui  Proconsule  de 
rege  Antiocho  triumphavit,  dedica- 
vit  filius  in  foro  olitorio,  et  illic  sta- 


DE    VERBORUM    SIGNJ  FICATIONE    LIB.    XIV. 


595 


Pignosa/  pignora,  eo  modo,  quo  Valesii,  ct  Auselii,  [Fest. 
Pinosi,  Pilesi  "*  dicebantur. 

Pila,''  quce  parietem  sustentat,  ab  opponendo'9  [Paul. 
dicta  est. 

PilsB,'  et  eflSgies  viriles,  et  rauliebres  ex  lana  compitalibus 
suspendebantur  in  compitis,  quod  (hunc  dicm  fcstuni) 
esse  Deorum  inferorum,''°  quos  vocant  lares,  putareut, 
quibus  tot  piiae,  quot  capita  servorum,  tot  effigies,  quot 
essent  liberi,  ponebantur,  ut  vivis  parcerent,  et  esscnt 
his  pilis  et  simulacris  contenti. 

Pilae,  et  viriles  et  muliebres  effigies  in  Compitis  sus-  [Fest. 
pendebantur  Cotnpitalib.  ex  (ana,  quod  esse  Deorum  injero- 


18  Vet.  cod.  Piiiosi,  Pidisi.  Vir  doct.  in  marg.  ed.  Scal.  conj.  Pinosii, 
Papisii.  Vide  inf. — 19  Conjicit  Vossius  ab  oppilando.— 20  Vir  doct.  in  niarg. 
ed.  Scal.  conj.  iiiferiorum. 

NOTiE 

Pila']  'Manias'  vocatasaitMacro- 


tnarn  auratam  patns,  quae  pimia  om- 
niuni  in  Italia  statna  aurata  fuit, 
posuit.  Liv.  lib.  xl.  de  filia  quas 
matrem,  et  de  alieia  quse  patreni,  in 
carcere  aluit.  Val.  Max.  lib.  v.  cap. 
4.    Hyg.  fabula  254.  Ant.  Aiig. 

Pietati  (edem']  In  foro  olitorio.  Li- 
vius  lib.  XL.  cap.  34.  Pub.  Victor  in 
11.  regione.  Mulierem  Xantippen 
vocat  Hyginus,  et  patrem  Myconem  : 
alii  Cimonem  patrem  dicunt.  Soli- 
nus  de  matre  et  filia  lianc  liistoriam 
narrat  cap.  7.  Dac 

s  Pignosii]  Optime  viri  docti  pro 
Pinosi,  P27esj,restitnnnt  Pinasi,  Papi- 
si.  Pinariorum  et  Papiriorum  fami- 
lia  satis  nota.  Idem. 

h  Pila']  Structura  ex  lapidibus,  C2e- 
raentis  aut  lateribus  ad  aliquid  susti- 
nendum.  Sed  (luomodo  ab  opponendo 
pila?  Uuice  placet  docliss.  Vossii 
conjectura«6o;)/>j7a)irfo.  Piiare  euim 
est  stipare,  densare,  tirmare.   Idem. 

'  Pil(£]  llla  verba  {hunc  diem  fes- 
tum)  in  plerisque  libris  nou  sunt.  De 
'  Compitalibus,'  et  liis  '  pilis/  vide 
Macrob.  lib.  i.  Satur.  Ant.  Aug. 


bius.  Ad  earum  instar  stramentitiae 
effigies,  quibus  objectis  tanri  irrita- 
rentnr,  vocatze  sunt  pilae.  Martialis  : 
'  Jactat  nt  impositas  taurus  in  astra 
pilas.'  Glossavium  :  '  Pilae,  TO.vpi.dpi.ot, 
TavpoKaeuTiTai.'  Unde  proverbialiter 
'  foeneos'  bomines  dixerat  Cicero  in 
principio  Cornelianjp^  alludensad  lias 
elBgies  foeueas.  '  Postulatur,'  inquit, 
'  apud  me  preetorem  primuni  de  pe- 
cuniis  repetundis.  Prospectat  vide- 
licet  Cominius,  quid  agatur,  videli- 
cet  homines  fceneos  in  medium  ad 
tentandumpericnlnm  projectos.'  Huc 
etinm  alludebat  Varro,  cum  unam  de 
Meaippeis  suis  proscripsit  titulo, '  A- 
jacis  Stramentitii.'  Quas  seqtiuntur, 
videntur  de  alia  re,  quam  de  pilis 
tractasse.  Jos.  Scal. 

Pilcs]  Vide  in  '  Laneae  effigics.' 
Piloi  autem  capita  tantum  diceban- 
tnr  a  Grasco  irdxos,  quomodo  onine 
rotundum  ttoXov,  Gneci  dicunt,  capnt 
etiam  humanuni,  ut  cx  Polluce  cer- 
tum  est.  Dac, 


596 


SEXTI    POMFEII    FESTI 


rum  hunc  diemfestum,  qnos  vocant  Lares^  putareut,  quib.  eo 
die  tot  pil(B,  quot  capita  servorum,    tot  effigies,  quot  essent 
Yiberi,  ponebantur :  iit  vivis,  sic  euim  iuvocantm  parcerent, 
et  essent  his  pilis  et  simulacris  coutenti.        .         .         .         . 
ipio.         .        .         .        fortu.'' 
eris.         .         .         .        nit.    . 
emu.        .         .         .      urbera. 
annis.       .         .         .      quum  pn.     . 

n  debebat 

Pilani,'  pilis  pugnantes.  [Paul. 

Pilare,  et  compilare  a  Graeco  trahitur.     Gra^ci  enim  iures  ' 

piletas*  dicunt. 
Pilare  ""   et  compilare  sunt  qui  Graece  origlnis.        [Fest. 

Greeci  enim  fures  piletas. 
Pilat,"  pilos  habere  incipit :  alias  pro  detrahit  pi-   [Paul. 

ios,  a  quo  depilati. 
Pilates  genus  lapidis.     Cato  ;    Lapis  candidior,  quam  pi- 
lates. 


1   E(i.Scal.plures.—2  Vir  tloct.  in  niaig.   ejiisdeni  ed.  con}.  irnpdras. 


NOT;E 


''....  ipio. . .  .  fortu.  . . .]  Nescio 
cur  in  editione  illa,  fjuje  snpplelas  !a- 
cunas  piomittit,  nulera  ista  relicta 
sunt.  Nam  sic  totnni  aedificium  cx 
Schedis  sartam  tcctuni  praestaii  posse 
arbitror  :  Punicce  fnrtitncc  codetn  to- 
i'i.sse  dicitur  Cornelius  Scijno,  cutn  Car- 
thaginem  obsideret:  idcm  (juoque  vovit 
(Edeni  Veneris,  quw  cognomcntum  habu- 
isse  dicitur  Geuitricis,  quam  dedicuvit 
ubi  primum  cBmtdam  liomunce  civitatis 
Carthaginem  urbem  expugnavit.  Quam- 
ris  alii  dicant  aliquot  post  annis  dedica- 
visse....  Cos.  quum  PuniccB  forlunce 
adem,  quam  ex  volo  debebat  primam  de- 
dicare,  locandam  non  curasset.  Idem. 

'  Pilani]  Proprie  Triarii,  totnsr|ue 
eorum  ordo  pilus  dictus.  Idem. 


'"  Pilare]  *t\irr7js,  Hesiodo,  et  ttc 
A^TTjs  ^olice.  Jos,  Scal. 

Pilitre,  el  compilare]  Sunt,  qui  Gracee 
originis  putant.  Pilare  prima  syllaba 
prodiicta,  furari;  Graecis  enini  i^tA^- 
T7JS,  fiir  dicitur,  Hesiod.  *0s  5e  yvvat- 
/fl  ireVoiOe,  ir€7roi6'  tiye  (piXfjTrjcn.  'Qui- 
cumque  innlieri  credidit,  crcdidit  ille 
qnidem  fiirihiis.'  ^iKrtrrjs,  j^iolice, 
Trt\-lrrr)s,  ab  obsoleto,  <?)i\dw,  (piXw. 
Unde  pjlo,  compilo.  Nisi  potius  pi' 
lare  sit  a  iriXuv,  stipare,  densarc,  et 
postea  piliire,  fiirari,  qiiia  fures  sti- 
pant  ea,  ((iue  furantnr.  Dac. 

"  Pilat]  Prima  correpta.  Accius: 
'  Tunc  primum  pilabant  genaB  :'  id 
est,  pilis  vestiri  incipiebani.  Inde 
Gloss. '  pilo,  as,  rpixiin.'  Idcm. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB, 


5'>7 


Pilates"  lapidis  gemis,  cujus  meminit  Cato  origi-  [Fest 
num  libro  quinto  :  Lapis  candidior,  quam  pilates.' 

Pilea ''  Castori  et  PoUuci  dederunt  antiqui,  qiiia  Laconcs 
fuerunt,  quibus  pileatis  pugnare  ^  mos  est. 

Pilentum,  vehiculi  genus,  quo  matrona?  ferebantur.  [Paol. 

Pilentis''  et  carpentis  per  urbera  vehi  matronis  [Fest. 
conccssum  est,  quod  cum  aurum  non  reperiretur,  ex  voto, 
quod  Camillus  voverat  Apollini  Delphico,  contulerunt. 

Pilumnoe  poploe '  in  carmine  Saliari,  Romani,  vclut  pilis 
uti  assueti :  vel  quia  preecipue  pellant  hostes.^' 

Pimpleides  ^ '  Musa?  a  fonte  Macedoniae  dictae  ;  proptcr 
liquoris  ejus  unicam  subtilitatem.'' 


3  Vef.  cod.  pelastes.—i  Vet.  lib,  militare.—: 
libb.  Pipleides  vel  Pepteides  vel  Pecteides.—l  Vi 
co\\y\c\t  felicitatein  vei  facilitatem. 


Vet.  lib.  Iwsteis. — G  Vett. 
doct.   in  marg.   ed.  Scal. 


NOT^ 


"  Pilates]  De  pilate  lapide  niliil 
babeo  qnod  dicam,  ita  super  eo  alii 
omnes  sciiptores  tacent.  Idem. 

p  Pilea]  Ideo  pileatos  eos  vocat  Ca- 
tull.  '  A  pileatis  nona  fiatrlbns  pila.' 
Et  Pliilo  Trepi  apeToiv  irore  5e  trlKovs  firl 
rrjs  Ke(l>aX7]S,  oirdTe  acrKolro  els  Aioctkov- 
povs.  'Modo  pilea  capiti  imponebat; 
cnm  Dioscurorum  personam  indue- 
bat.'  Celebies  antem  pili  Laconici. 
PoUux  lib.  I.  cap.  10.  Idem. 

'i  Pilentis]  Vide  '  Malronis.'  Ant. 
Aug. 

Piletitis,  et  carpenlis]  Vide  Liv.  lib. 
V.  cap.  25.  Duc. 

"  Pilumnoe  poploe}  Hoc  est,  Pilum- 
ni  populi.  Jos.  Scal. 

Pilumnoepoploe]  Pilumni  popnli,  id 
est,  Romani  pilumni,  id  est,  Romuli 
nepotes,  qni  Roinulns  a  Pilo  Pilum- 
nus  dictiis  est  a  Saliis,  ut  Mars  a 
Pico  Picumnus,  et  ita  intelligendns 
hic  locus,  qui  Fesluni  fefellit ;  neque 
enim  [Hlumnoe  est  rectus  phiralis,  ut 
ille  existimavit,  sed  secundus  casus 


numeri  singnlaris,  popnhis  Pilumui, 
quod  Meursio  animadversnm.  Dac. 

3  Pimpleides]  A  fonte  Pimpleo,  qui 
a  Pimplia,  quae  civitas  et  nions  est 
circa  HeUconem.  Alii  in  Macedonia 
ponunt.  Thraciffi  ascribunt  Schol. 
CaUimachi,  et  Apollonii :  idqneetiam 
verum  est,  si  primani  eorum  locorum 
originem,  non  vero  situm,  respicias. 
Pieres  enim  Thracica  gens,  occupata 
Macedoniae  quadam  parte,  inde  in 
Boeotiam  irrupere.  Ibique  Helico- 
nem  Musis  et  antrnm  Libeihridiiin 
nympharuin  dedicarunt.  Id  obiter 
innnit  Strabo  lib.  ix.  ciijns  locnm  de- 
scribam,  quia  et  insignis  est,  et  oin- 
nino  ab  interpretibns  male  acceptns. 
'Ei/Tai'0a  5'  eVrl  t6  re  rwv  Vlova-uv  Uphv, 
Kal7i"lTrTrov  Kpnvv,  ««^  ^^  twv  Aei^TjSpi- 
5uv  vvix<pu>v  'dvTpov,  e|  ov  reKnaipoiTO  6.v 
ris  QpaKas  elvai  tovs  rhv  'EMKcova  toTs 
MovaaAS  KaOifpitxravTas,  dl  kcia.  ttiv  Ilte- 
piSa  Koi  rh  AeiPndpov  Kal  ttjv  niiJ.Tr\etav 
Ta7s  airals  0eats  avioei^av  eKaKovvTo  U 
niepes-  iKMndvTwv  5e  iKeivoov,  Ma/ceoorey 


598 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Pipatio,*  clamor  plorantis  lingua  Oscorum. 

Piipit"  Osce  quicquid.  [Paul. 

Pisatilem  Naevius  dixit  e  Pisis  oriundum. 

Pisatilem ""  appellat  N^evius  Pantaleontem  e  Pisis    [Fest. 

oiiundum  tyrannum :    cura  alioqui  inde  profecti  nunc 

Pisani  dicantur. 


NOT^ 


vvv  exovffi  Ta  X'»?'»  Tuvra.  Etpiirai  5' 
Srt  TTjv  BotuTiav  Tavrr]v  iirdiK-qaav  Trore 
Qp^Kfs,  fiiaadixcvoL  rovs  Boiwrovs,  Kai 
n4\a(Tyoi,  Koi  o.Woi  fidp&apoi.  id  est, 
*  Ibi  sunt,  in  Helicone,  faiinm  Mnsa> 
nim,  et  Hippocrene,  et  antnini  Lii)e- 
tbridnm  Nympiiarnm,  nnde  conjicere 
qiiis  possit  Tliracas  fnisse,  qni  Heli- 
conem  Mnsis  consecrarnnt,  qni  et 
Pieriam  qnoqne,  Libethrnm,  et  Pim- 
pleam  iis  dedicavernnt.  Vocabantnr 
autem  Pieres,  qni  cnm  defecissent, 
Macedones  loca  illa  obtinncrunt.  Id 
quoque  traditum  est,  Thracas  qnon- 
dani,  et  Pelasgos  aliosque  barbaros, 
vi  Boeotis  facta  llceotiam  istam  inha- 
bitasse.'  Sed  dicet  aliquis  (|uoniodo 
ex  eo,  quod  iu  Helicone  sint  fannm 
Mnsarnm  et  Libetiirnm,  conjicere 
quis  possit  Thracas  Heliconcm  INIusis 
consecrasse?  Respondeo  solosThra- 
cas  Musicas  artes  olim  tractavissc, 
iisqne  inclarnisse,  ut  Orpiienm,  l\Iu- 
senm,  Thamyrin,  eosque  primos  iNIn- 
sas  colnisse,  adeocine,  cum  ex  histo- 
riis  certnm  esset  Thracas  loca  iila 
insedissc,  prona  erat  conjectura,  eos 
etiam,  non  alios,  Hcliconem  conse- 
crasse.  Scd  et  ex  sola  locornm  ap- 
pellatione  ita  ratiocinatnsest  Strabo; 
nam  cuni  in  Helicone  essct  Libe- 
thrum,  ex  eo  collegit  Thracas  illud 
consecrassc.  N  am  Libethrum,  Pim- 
pla,  ut  Olympus  et  Pieria,Thraciae 
fuere  loca  et  montes,  ut  et  ipse  Stra- 
bo  docet  alibi.  A  Pimpleo  igitur 
Plmpleides,  Pimpliades,  et  Pijtlcides. 
Varro  lib.  vi.  *  Ita  enim  ab  terres- 
tribus  locis  cognominatJc,  Libethri- 


des,  Pipleides,  Pimpliades,  Thespia- 
des,  Heliconiades.'  Hinc  et  IMusa 
Pimplea,  apud  Horat.  Od.  26.  lib.  i. 
•  Pimplea  dnlcis.'  Idem. 

«  Pipatio~^  Pipare  Osci  diccbant 
ejulabunde  conqueri,  voce  a  cantu 
Gallornm  efficta,  quomodo  et  Gr<ieci 
irepiKWKviiv.  Aristoph.  Inde  '  pipu- 
Ins,' et  '  pipnlnm  '  ploratus.  Idem. 

"  Pirpif]  Osci  pro  quid,  dicebant 
pir  sivc  pit,  unde  pirpit,  quicquid.  Sic 
iidem  '  piam'  dicebant  pro  '  qnam,' 
unde  '  qnispiam,'  '  nnspiam.'  Vide 
'  qnispiam.'  Idem. 

"  Pisalilem']  Pisatiles  sunt  ol  Ukto.- 
Tcu.  Memoria  lapsus  sum  olim,  qni 
destitntus  codice  Festi  annotavi  Pi- 
cenos  olim  a  Na^vio  Pisaliles  dictos, 
nnde  etiam  hodic  fluviinn  Pisatellum 
dici.  Ego  plane  hallucinatus  suni, 
cuni  ha;c  memoriter  scribebam  :  pe- 
toque  a  candidis  Lectoribus,  ut  et 
hoc,  et  si  quaj  similia  dicta  sunt,  qua; 
mihi  cum  omnibus  communia  snnt, 
qni  memineruut  et  sc  homiucs,  et  a 
se  nihil  humani  alienum  putant,  om- 
nium  mihi  veniam  facere.  Porro 
Pantaleon  iste  Omphalionis  filius  fnit, 
nt  ait  Strabo,Kai  UKraruv  ■l^yfij.dv.  Jos. 
Scal. 

Pisatilcm']  Pisatiles  sunt  ol  Uiaarat, 
Pisani.  Pantaleon  iste  Oniphalionis 
filius  fnit,  ut  ait  Strab.  lib.  viii.  et 
Pisanoruni  dux.  Pisa  autem  Pelo- 
ponnesi  urbs;  et  rcgio  Pisates,  <Ie 
quibus  vide  Strab.  Pansan.  Pindari 
Schol.  et  Servium  ad  illud  ilineid. 
'  Alphca;  ab  originc  Pisap.'  Scheda; 
habent  pisalitem,  pro  pisutilem,  et  ita 


DE   VERBORUM   SIGNIFICATIONE   LIB.   XIV.  599 

Piscatorii  ludi  vocantur,  qui  mense  Junio  fieri  so-  [Paul. 
lent  pro  quaistu  piscantium  trans  Tiberim. 

Piscatorii  >  ludi  vocantur,  qui  quotannis  mense  Ju-  [Fest. 
nio  trans  Tiberira  fieri  solent  a  Prsetore  Urbano  pro 
piscatoribus  Tiberinis,  quorum  quasstus  non  in  macellum 
pervenit,  sed  fere  in  aream  Volcani,  quod  id  genus  pis- 
ciculorum  vivorum  datur  ei  Deo  pro  animis  humanis. 

Piscatorii  ludi  dicebantur,  qui  fiebant  pro  qua^stu  [Paul. 
piscantium. 

Piscatorium  aes  vetusto  more  appellatar,  quod  in  [Fest. 
monte  Albano  datur  pro  piscibus. 

Piscinas"  publicas  liodieque  nomen  manet,  ipsa  non  extat, 
ad  quam  et  natatum,  et  exercitationis  alioqui  causa  ve- 
niebat  popuUis,  unde  Lucilius  ait :  Pro  obtuso  ore  pugil, 
piscinensis  res  est.^ 


8  Vide  Notas. 

NOT/E 

legendum  videtur.  Ful.  Ursin.  vis  eera  recurva  ciiiis.'    Volcanalibus 

T  Piscatorii]  Varro  lib.  v.  de  Ling.  populuni  pro    se  in  ignein  animalia 

Lat.    Rcribit   Volcanalibus    populum  misisse  scribit  Varro  lib.  v.  '  V^olca- 

animalia  pro  se  in  ignem  mittere  so-  nalia  a  Volcano,   qnod  ei  tum  feria>, 

litum.    Ea  autem  non  mense  Junio  et  quod   eo  die  populus  pro  se  in  ig- 

sed  X.  Kal.  Sept.  fiebant.     Ovid.  ta-  nem  animalia  mittit.'  Dac. 
men  lib.  vi.  Fastor.  hidos  Tiberinos,         ^  Piscina']  Lege  :  unde  Lucilius ait : 

et  piscatorum  refert  iioc  mense  fieri.  Obiuso  ore,  pugil,  piscineyisis,reses.  Pu- 

Sunt,  qui  scribant  non  a  PR.  urhano,  giles  sunt  obtuso  ore,  propter  pug- 

sed  a  populo  Ro.  iirbano  hidos  {\e\i  :  nos,  quosin  os  recipiunt :  imde  illud  : 

quod  mendum  ab  indocto  librario  ad  *  os  nullum,  vel  potius  pugilis.'    Pro- 

doctos  quosdam  viros  penetravit.    In  verbium  est  apud  Plautum  in  Casina, 

veteri  quidem  libro,  nnde  ceteri  orti  '  oijtuso   ore,'  \el.oblmso:  cum  quis 

snnt,  ita  est,  nt  hic  scripsimus.     Pis-  spe    vel   instituto   dejectus,   pudore 

cem  vivum  pro  anima  hominis  in  sa-  suflfunditur  ab  iis,  qui  nibil  prater- 

crificio  oblatum,  testis  est  Ovid.  lib.  quam  in  os  messem  pugnorum,  ut  lo- 

m.  Fastor.  Ant.  Aug.  quitur  Piautus,  reportarunt.  Jos.  Scal. 
Piscaforii  iudi]  8.  IdusJunii.  Ovid.         Piscina  publico']    Martial.    '  Pisci- 

Fast.  VI.  'Tertia  post   nonas  remo-  nam  peto,  non  licet  natare.'     Verba 

vere  Lycaona  Pliojbe   Fertur,  et  a  Lucilii  sic  legebat  ScaUger.     Obtuso 

tergo  non  iiabet  ursa  metum.    Tunc  ore,  pugil,  piscinensis,  reses.    Et   ita 

ego  me  memini  ludos  ingraminecam-  Schedae.  Turnebus  vero  lib.  xvi.  cap. 

pi  Aspicere,  et  didici,  hibrice  Tibri,  22.    Obtuso  ore  pugil  pisci^iensisque  re- 

tnos.    Festa  dies  iilis,  qui  lina  ma-  scsque.  Dac. 
dentla  ducunt,   Qiiique   tegunt  par- 


GOO 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Pistum  ^  a  pinsendo  pro  politura  9  antiqui  frequentius  usur- 

pabant,  quam  nunc  nos  dicimus. 
Plancae  ''  dicebmitur  tabulse  planae,  ob  quam  causam  [Paul. 

et  Planci  appellantur,  qui  supra  modum  pedibus  plani 

sunt. 
Plaustrum''  perculi  fZ/cebant  antiqui  ab  eo,  qui  pede  [Fest. 


9  Scal.  et  Dac.  legendiim  monent  pro  molitum. 


NOT^ 


^  Pistum']  Locus  nieniiosus,  et 
mancus.  Ant.  Aug. 

Pistum']  Scribe,  pro  molitum.  Var- 
ro  de  vita  populi  Roniani  liljro  pri- 
mo  :  '  Nec  pistoris  nomen  erat,  nisi 
ejus,  qui  ruri  far  pinsebat ;  noniinati 
al)  eo,  quod  pinseret.'  Idern  raipy 
Mev'nnrov:  '  Nec  pistorem  ulluni  nos- 
sent,  nisi  euni,  qui  in  pistrino  pinse- 
ret  farinam.'  At  temporibus  ultimis 
Keip.  et  deinceps  Pistores,  ut  notuni 
vulgo,  01  aproiroio).  vocabantur.  Et 
Plautus  fuit  pistor,  cum  trusatiles 
molas  versando  operam  iocasset.  Mi- 
nutiiis  P'elix  :  '  Octavius  homo  Plauti- 
n2e  prosapia*,  iit  pistorum  praEcipuus, 
ita  postremus  piiilosopliorum.'  Frus- 
tra  hunc  locum  Festi  suspectuin  ha- 
bent  docti  viri,  tanquam  intei;er  pa- 
riim  sit,  ac  maucus.  Porro  Veiercs 
dicebant  piso,  non  pinso :  qiiia  a  Grap- 
co  Tiriaaai,  iit  alibi  notavimus  :  unde 
pisare,  caicare.  Seneca  Epislola  87. 
*  in  terrani  non  aggessit  tantum,  sed 
ct  ralcavit,  ct  pressit:  negat  quic- 
qiiain  esse  hac,  ut  ait,  pisatione  me- 
iiiis.'  Ita  iiber  doctissimi  N.  Fabii, 
quem  cuni  veteribus  diligentissime 
contnlit.  Jos.  Scal. 

^  Planca'\  Palmca;  prius  dirta»,  a 
Gra»co  <^c{\a77€s.  Vel  potius  plancas  a 
Graico  ir\o.itas,  inserto  n.  Gloss. '  plaii- 
cus,  7rAaT(57rous.'  Dac. 

=  Plamtrum]  Iiifra,agebatur  mani- 
festo  de  proverbio,  '  Plaustrum  per- 


culi.'  Ad  idque  citabatur  versus  ex 
Epidico  Plauti:  '  Epidicus  mihi  ma- 
gister  fuit.  Pe.  perii,  plaustrum  per- 
culi :'  ut  male  bodie  legatur,  austrum 
perculi :  quod  maximus  vir  Adrianus 
Turnebus  hauslrum  interpretabatur, 
idque  optinie,  si  ita  proverbium  effe- 
rebant  Veteres.  Sed  cum  agnoscatur 
hic  a  Festo,  item  a  Donato,  ila  reti- 
nebimiis.  IMale  vero  proverbium  ii- 
iud  interpretrttur  Erasmiis,  ut  cuivis 
facile,  qui  ejus  interpretationem  ie- 
gerit,  patere  potest.  Sed  illi  coudo- 
nanduin,  quia  ad  eam  opinionem  Do- 
natus  male  intellectus  ciim  impulit, 
ac  ipsum  Erasmiim  potius,  quani 
plaustrum  perculit.  Cum  alia  meute 
apud  Plautiim  accipicnduin  sit.  Por- 
ro  non  longe  ab  his  verbis  scripsisse 
videtur  Festus :  Plaustrum  perculi  ow- 
liiiui  dicebant,  al>  iis,  qui  pcdihus  onusla 
plauslra  percellebant,  hoc  est,  evertebant 

id  (juod  apud  Plautum  dicitur. 

Epidicns  mihi  magisler  fuit.  Perii : 
Plaustrum  ptrculi.  Videtiir  Erasmus 
sentire,  ut  non  dicatur  de  eo,  qui  im- 
prudens  negotinm  evertit:  seddeeo, 
qiii  prius  rem  prieparat,  quain  eain 
alioqui  aggrcdiatiir:  ut  de  rusticis, 
qui  priusqnam  plaustrum  exonerent, 
plaustriim  ipsum  percelliint:  prop- 
terea  proverbiiim  etierebatur,  '  Beue 
plaustrum  perculi :'  Bene  rem  confi- 
ciam,  cuin  eam  priusmihi  subegerim. 
At  quomodo  apud  Plautum  legitur, 


DE   VERHORUM   SIGNIFICATION  E    MB,    XIV. 


GOl 


Qnusta  platistra  perculit,  id  est,  evertit,  qiiod  postea  abiit  iu 

proverbium,  id  quod  a  Flauto  in  Epidico  commode  relatuni 

est;  ipidicus  mihi  magister  fuit  perii  pcsne  plaustnim  per- 

culi. 
Planta  oleaginea  est  virga  foliata  ex  olea  deplantata. 
Plantee  '^  semina  olerum,'°  quod  plana  sunt:  et  ap-  [Paul. 

pellantur  etiam  ex  simili  plantas  nostrorum  pedum. 
Plautcs  appeilatitur  semiua  olerum  quod  plaiice  suiit,    [Fest. 

ut  appellautur  planta  uostrorum  pedum  ex  causa  simili. 
Plauti  " "  appellantur  canes,  quorum  aures  lan-   [Paul. 

guidag  sunt  ac  flaccidcc,  et  latius  videntur  patere. 
Platiti  appel/ixntur  canes  quortim  uures  luiiguida  suiit   [Fes T. 

acJlaccidcE,  ttt  latius  videanim  patere  (/Uie.      .     .     e.     .     . 

uni.         ....         cis. 
Plebeias  *  Pudicitiee  sacellum  in  vico  Longo  est,  quod  cum 


10  Vet.  lib.  oleariim.—  \l  Ed.  Scal.  Plaudi. 


NOTiE 


non  potes  ita  accipere.  Ridicultim 
enim  si  dicas  :  Ptrii :  bene  plaustriun 
perculi.  Neqne  sane  quomodo  serviis 
apud  Terentium  loquitur:  accipien- 
dum  enim  semper  de  eo,  qui  evertit, 
et  perturbat  rem.  Quare  non  Bene 
perculi,  sed,  Pene  perculi  legendum  : 
quod  indicatur  verbo  '  perculeris  :' 
est  enim,  ut  Grammatici  loquuntur, 
potentiale  :  hoc  est,  Pene  perculisti. 
^5t7  TpaxiJAiVetas,  ^S-q  Trpijpl^eias  av  fxe. 
Vide  unius  voculaj  ignoratio,  vel  po- 
tius  unius  literuke  menda,  magnum 
Virum  quam  absurde  prouuntiare  coe- 
git!  Nam  quis  putaret  plaustra  prius 
everti,  ut  facilius  exonereutur  ?  Sed 
liomines  sumus  :  neque  propterea 
magni  Viri  manibus  juveniliterinsul- 
tandum.  Jos.  Scal. 

Plausirumperculi]  Hodie  apud  Plau- 
tum  vox  pcene  non  apparet,  quae  ta- 
men  hinc  supplenda.  Dac. 

<^  PlantcB}  Planta    pedis    a  plano, 


nempe  a  Dorico  TrAaTa,  pro  ttAcittj,  in- 
serto  n,  planta.  At  }danta  pro  stirpe, 
a  palanta,  quod  a  palus,  ut  olim  planta 
fuerit  stirps,  quae  pangeretur,  vei  po- 
tius  planta  ab  /Eolico  ^xdrTr),  inserto 
n.  Voss.  Sed  verum  esse  possit,  quod 
ait  Festus,  stirpes  plantas  vocatas  a 
similitudine  plantarum  nostraruin, 
cum  et  ipsae  pedes  etiam  dicantur. 
Nam  'betagpedes'  dicit  Varro  deR. 
R.  '  betacei  pedes'  Apicius.  Et  in 
Glossis  legitur  '  pastinaceus,  beta- 
ceus,'  nempe  subintelligitur  pes. 
Idem. 

^  Plauti]  A  Grjeco  irXaThs,  et  prius 
dictum  fuit  plotus,  postea  plautus. 
Plauti  autem  dicebantur  homines  pe- 
dibus  planis.     Vide  '  Ploti.'  Jdem. 

^  Plebeice]  Pompeii  verbis  addi  po- 
test,  quod  Livius  scribit  lib.  x.  '  In- 
signeni  siipplicationem  fecit  certa- 
men  in  sacello  pudicitiae  patrici®, 
quae  in  foro  Boario  est  ad  icdem  lo- 


602 


SCSTI    POMPEII    FESTI 


Virginia  patricii  generis  foemina  convivio  ^*  facto  inter  et 

plebem. 

sul.  

qa.  .         .         bit.     . 

sere.  .         .         eo  ju. 

PlebeiEC  pudicitiEQ  sacellum  Roma3,  ut  sacra  cetc-  [Paul. 

ra,  colebatur. 
Plebeii  Jjldiles  dissidente  plebe  a  patribus  sunt  creati. 
Plebei  JEdiles "  non  ininus popidique  plebei  scito,  qucc  [Fest. 

12  Vir  doct.  in  niarg.  ed.  Scal.  conjicit  conmibio.    Dac  conj.  convkio. 


NOTyE 


tundani  Herciilis,  inter  niatronas  or- 
tuni.  Virginiam  A.  F.  patriciani  ple- 
beio  nuptani  L.  Volnmnio  Cos.  nia- 
tronoe,  fjuod  e  patribiis  enupsisset, 
sacris  arcuerant.'  Etpostea:  'Invico 
Longo,  ubi  habitabat,  ex  parte  aedi- 
uin,  quod  satis  esset  loci  niodico  sa- 
cello,  excliisit,  aramque  ibi  posnit; 
et  convocatis  plebeis  niatronis,  con- 
questa  injuriaiii  patriciarum  :  '  Hanc 
fgo  arani,'  inquit,  'Piulicitia;  Ple- 
beise  dedico,'  &c.  Eodem  ferme  ritu 
et  liaec  ara,  qiio  illa  antiquior,  culta 
est,  Ht  nuUa,  nisi  spectatse  pudicitiae 
matrona,  et  quaj  uni  viro  nupta  fuis- 
set.jus  sacrificandi  haberet.  Vulga- 
ta  dein  religio  a  pollutis,  nec  matronis 
solnm,  scd  omnis  ordinis  fcBminis,  pos- 
tremo  in  oblivionem  venit.'  A  Festo 
historia  aliter  paulo  narrari  videtur. 
Ant.  Aiig. 

Plebeia  Pudicitice  sacellum^QHx  infra 
desunt,  integra  praestari  difiicile.  Vi- 
detur  tamen  Festus  hapc,  vel  his  simi- 
lia,  scripsisse  :  Plcbcia;  piidicitia:  saccl- 
lum  in  vico  Longo  est,  quod,  cum  Virgi- 
nia,  Patricii  generis  fannina,  connubio 
facto  inter  i)atres et  plebem,  nampatricia 
plebeio  homini  Ludo  Volumnio  consuli 
nupaerat,  dcdicasset,  eodcm  ritu  quo  sa- 
i:ellum  patricia:  pudicilicE  cultum  est,  ut 


malrona,  qua:  uni  vhotantum  nupserat, 
sacvificandi  in  eo  jus  liaberet.  Hac 
ita  odoratus  suin  ex  Livio  lib.  x.  cap. 
23.  '  Insiguem,'  iiiquit,  '  supplicatio- 
nem,'  &r.  [Vid.  Not.  Ant.  Aug.] 
Undeet  pro  convivio  qiiod  supralegi- 
tur,  ct  in  Sched.  iion  male  reatituas 
convicio.  Dac. 

s  Plcbei  jJ^ldiles]  Quod  Paulus  in 
epitome  scribit,  veruin  esse  coustat 
ex  Dionys.  lib.  vi.  nam,  cumprimuni 
seditio  inter  plebem  et  patres  sedata 
est,  et  Tribiinos  plebis,  et  jEdiles  tum 
primum  a  plebe  creatos  confirma- 
runt.  Nomina  tumiEdilium  non  ac- 
cepi;  neque  arbitror  ca  esse,  quae 
Festus  rcfert  :  ha;c  enim  scribit  eo- 
rum  fuissc,  qui  septem  quasdam  res 
faciendas  curaverunt.  Qusenam  vero 
hae  septem  res  fuerint,  nondum  di- 
vinare  potuimus  ;  arbitramur  autrm 
septem  tabernas  fuisse,  quae  in  foro 
fuernnl,  postea  quinqiie  appellatae. 
De  qnibus  Liv.  lib.  xxvi.  '  Interru- 
pit  hos  sermones  noete,  quae  pridie 
quinquatrus  fuit,  pluribus  simul  loci» 
circa  forum  incendium  ortiim  :  eo- 
dem  tempore  septein  tabernae,  quas 
postea  quinqiie,  et  argeutariae,  qiiae 
uunc  nova:  appellautiir, arsere.'  De 
eisdem  in  lib.  dc  Regionibus  Urbis 


DE    VRRBORUM   SIGNIFICATIONE   LIB.   XIV.  603 

ik  eo  magistratu  creando  suffragium  lu//7,  ut  sacris  ccdibus 
prccessoit  sunt  constitu^/,  quos  Trih.  plebis  ministros  fuisse 
diciint,  qui  una  cuni  plebeis  MdiUbus  sunt  creati,  dissideixtc 
plebc  a  ])atribus :  ii  tahernas  fecerunt  (/uas  vocant  norfls, 
nos  autem  quinque  dicimus  ed.s  essc  et  septcm  ierun^e<r,  et 
plebeios  quidem  appellamus  a  genere  magistratus  :  eas  enim 
faciendas  curaverunt  M.  Junius  Brutus,  Q.  Oppius  JE.- 
dilcs  plebis. 

Plebeium ''  magistratum  nemincra  capere  licet,  nisi  qui  ex 
plebe  est :  cujus  generis  est  omnis  uiagistratus  qui  appella- 
tur  isto  nomine. 

Plena  sue '  Tellu;^'  matri  sacrifcabatur,  quod  pecudis  id  ge- 
nus  cum  seritur'^  satis  inimicum,quia  rostro  se;«e«  fodien- 

'     do  coYVumperct. 


13  Ed.  Sca!.  scrctur. 


NOT/E 


Sexti  Rnfi  mentio  fit.  Ant.  Aug.  ex  plebe  est :    cvjus  generis  est  omnis 

Plebei]    Infra  :    Plebei   adiles,   qui  magislraius,  qui  isto  nomine  appellatur. 

plebei  scito,  qucE  de  eo  mngistratu  svffra-  Intelligit  tnbiinatiim  plebis,  et  aedi- 

gium  tulit,  ab  illa  swU  constituti litatem  plebis.  Jos.  Sc(d. 

unt,  qui  una  cum  Tribunis  plebei  creati  '    Plena  sue]  Telluri  gravida  sue  sa- 

sunt.dissidente  plebeapatrib.     lifece-  crificari  docet  Ovid.  lib.  i.  Fastor. 

runt  tabcrnas,  qnas  7iovas   vocant,  nos  '  Placentnr    frugura  matres,  Tellus- 

aiitem  quinque  dicimus  eus,  ct  septem  que,  C^eresque,   Farre  suo   gravidas, 

feruntur.    Et  plebeias  vocamus  a  genere  visceribusque  suis.'  Item  forda  bove, 

77uigistrat\is.  Jos.  Sca\.  Fordicidiis.    Idem    lib.    iv.    'Nunc 

Plebei  .Tldiles]  Constat  ^Edilesple-  gravidum  pecus  est,  gravidae  quoqne 

bis  una   cum  ipsis  Tribunis   plebis  semiue  terrae,  Teiluri  plena;  victima 

institutos  fuisse,  anno  Urbis  conditae  plena   datur.'     Arnob.  lib.   vii.    iia 

CCLXXI.   plebs  enira  Tribunos   suos  emendandus :  TeZ/(ni  jnuiriscro/j/ui  in- 

nacta,  boc  ampliuspetiit  (inquitDio-  ge7is  invnolatur  forda,  non  feta.     Cnr 

nysiuslib.  vi.)  utduos  e  plebe  creare  sus  immolaretur,  videtur  Festus  red- 

sibi  liceret,  qui  Tribunis  velut  admi-  dere  rationem  ;  quia  cuni  sereretnr, 

nistri  et  adjutores  essent,  quique  eas  rostro  suo   sata  corrumperet :   quod 

causas  cognoscerent,  quas  illi  commi-  Ovid.  etiam  cxplicat  lib.  xv.  Metam. 

sissent.  Itaquehiprimi  TFddes  plebis  et  lib.  i.  Fastor.j4nt.JMg-. 

appellati.    De  septem  tabernis,  quai  Ple7ui  sue]  Plena  sue  Tellnri  sacri- 

postea  quinque  et  7iov<e  vocatae  sunt,  ficabatur,  qnia  pecudis  id  genus,  cuni 

Livius  XXVI.  cap.  27.  Dac.  seritur,  rostro  semen  fodiendo  cor- 

''  Plebeium]  Infra  :  Plebciwn  7nagis-  rnmpere  solet.  Jos.  Scal. 

traium  nemi^iem  licet  caperc,  nisi  qui  P/ere«  suc]  Hunc  raorem  fuseOvid. 


G04 


SEXTI    POMPEII    FESTl 


Plentiir^  antiqui  etiam  sine  prfepositionibus  dice-  [Paul. 

bant. 
Plera'  dixisse  antiquos,  testis  est  Pacuvius,  cum    [Fest. 

ait :  Plera  pars  pessuradatur. 
Plexa,'"  coliigata  significat  ex  Graeco,  cui  nos  etiara  prae- 

positionera  adjiciraus,  cum  diciraus  perplexa. 
Plexa  colligata,  inde  et  perplexa.  [Pau  l. 

Plisiraa  '^^ "  pluriraa. 
Plorare,"  flere,  inclamare,  nunc  significat,  et  cum    [Fest. 


14  Vet.  lib.  Plusima. 


NOTiE 


I,  et  IV.  Fast.  et  lib.  xv.  Meta- 
morpli.  SicLibero  caper  imniolabatur, 
quia  vites  ab  eo  coniestae  sunf.  Ser- 
vius  II.  Georg.  '  Per  contrarietatem 
victiniis  nuniinibus  immoiantur,  ut 
porca,  qutc  obest  frugibus,  Cereii: 
et  caper,  qui  obest  vitibus,  Libero.' 
Dac, 

^  Plentur'^  Ab  obsoleto  p/fo,  unde 
'  compleo,'  '  depleo,' '  impleo.'   Idcm. 

'  Piera^  Pacuviiis  in  Teucro  apud 
Priscian.  lib.  v.  '  Periere  Daiiai,  ple- 
ra  pars  pessundata  est.'  Aiit.  Aiig. 

Plera^  Ab  obsoleto  plerus.  Dac. 

•"  Plexa]  A  plecto,  quod  a  GrEeco 
itXiKw,  connecto,  colligo.  hlem. 

"  Plhima^  Vide  siipra  in'  Pignosa.* 
Idem. 

"  Plorare]  V^erba  legis  Koinuli 
mendosa  sunt,  si  nurus  sacra  Divis  pa- 
rentum  esto :  etdeesse  arbitror  aliquid 
hiijusmodi :  Si  nurus  iiicestum  passa, 
nonplorassitfSacra  Divis  parenlum  eslo. 
Ant.  Aug. 

Plorarc']  Longum  est  toties  indi- 
caie  errores,  ciini  id  tempus,et  cbar- 
tain  lucri  facere  possimus,  et  in  con- 
tinenti  emendationem  apponere.  Tra- 
jectiones  igitur,  et  alia  eriata  itares- 
tituimus :  In  Regis  liomuli,  et  Tatii,  et 
Servii  Tullii  legibus  lr<sc  est :  SEi.  pa- 


RENTEM.  PVER.  VERBERIT.  AST.  OLOE 

PLORASSiNT.  (parentes)  pver.  diveis 

PARENTVM.  SACER.  ESTO.  SEI.  MVRVS 
SACRA.      DIVEIS.      PARENTVM.    ESTO. 

Ecce.quae  in  citaudis  regum  noniini- 
biis  trajecta  erant,ea  suo  loco  reddi- 
mus.  VERBERiT,  pro  '  verberet.'  Ita 
semper  in  xii.  Nam  et  eo  modo  vin- 
DiciT,  pro  '  vindicet:'  sed  et  Edim, 
pro  '  Edam'  dicebant.  oloe.  pro  OLi 
nna  L.  qiii  non  geminabanf,  iit  post- 
ca,  cum  dixeruiit  olli.  sed  plurali 
OLOE  dictuin,  ut  '  Pilumnoe  poploe  :' 
lioc  est,  '  Pilumni  populi.'  Siipra 
idem  Festiis  inonuit  ab  oloes,  pro, 
iUis  dictum.  Alfera  liixatio  in  altcro 
legis  niembro  facta  erat.  Importiine 
enim  ultinia  clausula  loco  mota  erat. 
Vocein  parentes  circulo  inclusiinii.s, 
neque  majusculis  literis  perscripsi- 
mus.  Est  enim  Glossema  pertinens 
ad  OLOE  :  ne  forte  scilicet  perperam 
illud  OLOE  acciperetiir:  quod  Vete- 
res,  cum  citarent  leges  antiquiss. 
propter  obscuritatem,  aut  verborum 
insolentiam  factitabant  :  ut  in  illa 
lege:   rem.  vbei.  pagvnt.  oranto 

NEI.  PAGVNT.  ANTE.  MERLDIEM.  IN 
FORO.    AVT.     IN.     COMITIO.     CAVSSAM 

coNicivNTO.  (cum  perorant  ambo 
prcesentes)  POST.    meridiem.  vv.x.- 


DE    VEREORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.   XIV.         (>05 

praepositione  implorare,  id  est,  invocare  :    at  apud  anti- 
quos  plane  inclamare  :  in  Regis  Romuli,  ct  Tatii  '^  legi- 

bus  :    SI    NURUS    SACRA    DIVIS    PARENTUM  ESTO  !    Ct  in 

Servii  Tullii  hsec  est :  si  parentem  puer  verberit, 

AST     OLLE     PLORASSIT     PARENTES,     PUER     DIVIS     PA- 

RENTUM  sacer  esto,  id  cst,  clamarit,  dixit. 

Ploti  P  appeJlantur,  qui  sunt  planis  pedibus  :  unde  [Paul. 
et  poeta  Attius,  quia  Umber  Sarsinas  erat,  a  pcdum 
planicie  initio  Plotus,  postca  Plautus  est  dictus:  soleas 
quoque  dimidiatas,  quibus  utebantur  in  venando,  quo 
planius  pedem  ponerent,  semiplotia  appellabant. 

Ploli  appeUati  swit  Umbri  pedibusplanis  quodessent.  [Fest. 
Unde  soleas  dimidiatas  fjuihus  utuntur  in  vcnando  gno  pla- 
nius  pedem  '^  ponerent,  Focant  semiplotia,  et  ab  eadein  cau' 
sa  M.  Jctius  poeta,  quia  Umber  Sarcinas  erat,  a  pedum 
planicie  initio  Plotus,  postea  Plautus  coeptus  est  dici. 

Ploxiraura'7q  appellari  ait  Catullus,  capsum '^  in  cisio, 


15  Ed.  Scal.  Latii.—IG  Ead.  ed. /)ecfes.— 17  Alii  Phjxinum;  alii  Ploxemum. 
—18  Ed.  Scal.  capUm. 

NOTiE 

SENTE.  AMBOBVS.  LEiTEM.  ADDiciTO.  lib.  I.  cap.  7.     '  Ut  Latiiiis  veteribiis 

(si  aiiibo   piapseDtes)   SOL.  occASvs.  D   plurimis  in   verbis  ultimam  adjec- 

svPREMA.  TEMPESTAS.  ESTO.     Et  in  tam,  quod  manifestnni  est  etiam  ex 

Actionib.  apud    Varronem  :    extra.  coliimna  rostrata  qnae.  est  C.  Duilio 

svEDAM.   LVSCAM.    MiNAM.  (id   est,  in  foro  posita :'    in  ea  colnmna  legi- 

ventre  glabro.)  Sed  de  iiis  alias  fusius.  tur,  altnd,  murid,  pugnandod.  Dar. 
Nos  haec  produxisse  contentisumus.  p  Ploti']  Quantum  ex  bis  collit;ere 

Jos.  Scal.  possumus,   Plotum    esse    Umbricam 

Plorare]  Scaligervix  dimidium  ne-  vocem  apparet.  Jos.  Scal. 
gotii  confecit :  verba  enim  Festi  ita  Ploti    appellaii]   Sic  supra  Plnuti, 

trajecta   sunt,  ut  ex  iis  nuUus,  nisi  canes,   quorum  aures    latius  patent. 

perobscurus,  sensus  eliciatur.    Lego  Nam    Ploti  et  Plauti,  suut  ejusdem 

itaqne:   plorare,  flere  nunc  signiflcat,  originis,  quod  autem  infra  putat  Fes- 

at  apud  antiquos  plane  inclamare,  et  cum  tus  semiploiia,  a  semi  et  ploto,  appella- 

prcepositione   implorare,    inclamare,   id  ta  fuisse,  id   vero  falsum  esl  ;  plotia 

est,   intocare.      In   regis   Romuli,  SfC.  enim   et  semiplotia   calcei    sunt,   qui 

Nunc  omnia  plana;  sed  non  praeter-  Graecis  jeAauTia  et  ^/U!/8A.auTta  diciin- 

eundum  in    lege    Numae    pro    esto,  tur.  Dac. 

schedas  habere  estod.     Quomodo  an-         "■  Ploximum']  '  Catullns  ploxenum 

tiquos    scripsisse    tradit  Quintiiian,  circa  Padiim  invenit,'  inquit  Quinti- 


606 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


capsave  '9  cum  ait :  gingivas  vero  ploximi  habet  vete- 


Floximum  casam  dixerunt. 

Plutei'  crates  corio  crndo  iatentoe,  quae  solebant  [Paul. 
apponi  militibus  opus  facientibus :  et  appellabantur 
militares:  nunc  etiam  tabulse,  quibus  quid  praesepitur, 
eodem  nomine  dicuntur.^° 

Plidei  dicunfur  crates  corio^  cr iido  intentad  qita;  sole-  [Fkst. 
baiit  appoiii  militibus  opus  facientibus  et  appellabantur  mi- 
litares:  nunc  etiam  tabul^,  quibus  quid  prasepitur,  eodem 
nominc  dicunif«r. 


19  Vet.  lil).  capsamve. 
opponi  pro  apponi. 


-20  Vet.  lib.  signifcantiir.—l  Ed.  Scal.  coreo,  ct  niox 


NOT/E 


lian.  lib.  i.  cap.  10.  Capsum  autem 
in  cisio,  capsate,  qiiicl  sit  ignoro.  Ci- 
sium  vehiculi  geiius  esse  duarnm  ro- 
tarum  scribit  Nonius,  qno  verbo  Ci- 
ccro  usus  est  in  Orat.  pro  Sex.  Ros- 
cio,  et  Philipp.  n.  Si  quis  cantum 
pro  capsum  scribat,existimans  id  esse 
ferrum,  quo  rota:  vinciuntur,  itaenim 
Quintilianus  verbum  id  a  Persio  usur- 
palnm  interpretatur,  is  qnideni  ali- 
quid  dixerit :  nie  tamen  snbscripto- 
rem  non  habebit :  id  cnim  si  Quinti- 
lianus  sensisset,  non  nsus  fuisset  ver- 
bo  inveniendi,  sed  appellandi  ;  et  ad- 
didisset,  pro  cadem  re,  aut  aliquid  hu- 
jusmodi.  Ant.  Aug. 

Ploximum]  De  hoc  satis  alibi.  Cap- 
sum  in  cisio,  vulgo  iu  GMid.  tumbeiel- 
lutn  vocamus,  quod  caps-*  specie  sit. 
Utitur  et  Vitruvius.  Uilpweu  kcu  v-^ep- 
repiT}!'  Homerus  vocat.  Sirpiculum  eti- 
am  veteres  Lalini,  si  ex  vitili  mate- 
ria,  Jos.  Scal. 

Ploximum^  Capsum  in  Cisio,  vulgo 
tumbcrcllum  vocamus,  estque  transpa- 
danum  vocabuknn.  Innuit  Quintili- 
an.  lib.  i.  cap.  .'5.  '  Sicut  Catulhis 
ploxemum  circa  Padum  invenit.'  Vos- 
sius  ait  fbrsan  esse  a  ir\u^t/.wi',  nAdKi' 


nov,  a  ■KXiKu,  necto,quod  vimine  plec- 
ti  soleret.  Cisium  autem  vehicali 
biroti  genus,  proprium  Gall^  Cisal- 
pinjp.  Dac. 

'  Plutei]  Clossarium  :  '  Pluteus, 
irapddefia,  avdKKiTov,  6vi.if\Tj  -rrXoiov,  4y- 
yuvwv  TpiKXlvov.'  Etiam  Martialis  Th 
avdKkiTov rris  K\'iV7]s  ita  vocat  :  '  Nam- 
que  puer  pluteo  vindicc  tutus  erat.' 
Aliae  Glossa;, '  Pluteum,  7u>|/oirAa(rta.' 
Jos.  Scal. 

Plutei]  Fuere  olini  e  tabulis  et  as- 
seribus,  postea  vero  pluteos  fecere  e 
cratibus  corio  intenlis.  Formam  de- 
scribit  Vcget.  lil).  iv.  cap.  15.  '  Phi- 
tei  dicuntur,  qui  ad  similitudinem 
apsidis  contexunlur  e  viminc,  et  cili- 
ciis  vel  coriis  proteguntur,  ternisque 
rotnlis,  quarum  uua  in  mcdio,  duaj  in 
capitibus  appouuntur,  in  quamcum- 
que  partem  athnoventur,  morc  car- 
penti.'  Plutei  itcm  tabulai  omncs, 
quibus  aliquid  prajsepitur;  Et  lisec 
forsan  prima  notio.  Nempe  a  irAo^, 
tabula  :  utramque  siguificationem 
glossje  amplecti  vidcntur,  cum  plu- 
teum  exponunt  irapdOeixa.  Inde  etiam 
pluteus  fulcrum  tori,  Iccti  latus  inte- 
rius.  Dac. 


DK   VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.   XIV 


G07 


Poesnis/"  poenis,  ut  casmenas  diccbant  pro  camenis,  ct 

ceesnas  pro  csenis. 
Polet,*  poUet:    quia  nondum  gerainabant  antiqiii  consonan- 

teis. 
Polimenta  testiculi  porcorum  dicuntur,  cum  castran-  [Paul. 

tur :    a  politionc  vestimentovum,  quod  similiter,  ut  illa, 

curantur. 
PoUmenta  "  ait  Verrius  antiqui  dicebant  testiculos  [Fest. 

porcorum,  cum  eos  castrabant :  a  politione  segetura,  aut 

vestiraentorura :  quod  similiter,  atque  illa,  curentur. 
Polit,^  pila  ludit.  [Paul. 

f in  V."      .        .        .      [Fest, 

dixit 

Pollubrum,"  peluvium  vas,  quod  nos  pelvira  voca-  [Paul. 

mus. 


2  Jos,  Scal.  not.ivit  lioc  et  sequens  caput  esse  quidem  Festi,  sed  non  ex 
vet.  lib.  sumtum.— 3  Ed.  Scal.  PolUt. 


NOTiE 


»  Pcesnis]  Sched.  pesnis  pro  pennis, 
Sfc.  Sed  prloreni  lectionem  relineo. 
Vide 'Scensas.'  Idem. 

'  Polet]  Sic  oii  pro  oUi,  ut  jam  ali- 
bi  dictum  est.  Idein. 

"  Polimenta]  In  vevbis  Festi  initio 
duo  verba  desiderantur :  alterum  est 
Polimenta,  alternm  esse  poterit  ve- 
teres.  Ant.  Ang. 

PoUmenta]  Plaut.  Menapch.  act.  i. 
sc.  3.  '  aut  polimenta  porcina  aut  ali- 
quid  ad  enm  modiini,'  Arnob.  lib. 
VII.'  polimentasnnt  ea,  quae  verecun- 
dius  proles  dicimus.'  Idem  de  proii- 
bns  1.  V. '  parte  altera  proles  cum  ip- 
sis  geuitalibus  occnpat.'  Item  : '  cir- 
cumjectas  prolibus  diripientem  mem- 
branulas  :'  sed  inepte  Festus  a  poliii- 
one :  sunt  enim  a poUs  seu  polidis.  Erant 
autem  potce  bcu  pohdw  pilae  ex  ahita, 
molli  tomento  farct?e,  quibus  dafatim 
ludebanl  in  foro  :  unde  '  polire,'  pila 
ludere  dicebant  Veteres,  et  id  trac- 


tum  a  Greeco.  Nam  (paXhs  Graice 
significat  'veretrum,'  quod  gestaba- 
tnr  in  pompa  Libcri :  primum  ita  vo- 
cabatur  quamdiu  fieret  ex  ficu  ;  post- 
quara  ex  aluta  rubra  fieri  creptus, 
dictus  iroKiwv,  ab  eo  polce  Latinap, 
quce  ex  aluta  fiebant.  Et  polimenta 
testiculi  porcorum  dicti,  postquam 
ex  illo  folliculo  evaginati  erant  in 
castratione.  Scalig.  in  conjectaneis  ad 
Varronem.  Sed  mere  fallitur  Scali- 
ger  :  Polla,  a  Graco  ■Ko.KKa,  id  est, 
pila.  Hesych.  iru.Wa,  acpMpcc  tK  iroiKi. 
\uv  vrjixaTuv  ■Ki-Koi-qjjiivi).  '  Palla,  pila 
ex  variis  tomentis  facta.'  Pro  iraAAo, 
j^oles  ■n-jAAa,  m\6epolla,  et  pollire,  pi- 
la  ludere,  et  pollio,  6  TraAAopaif/os  :  poli- 
mi)ia  autein  a  pohi  pro  polla,  Sfc.  Dac. 

'^  t  . ..  in  V.]  Nihil  hic  video.  Id. 

y  Polluhrum]  In  Odyssea  veteri ; 
'  Argenteo  poHubro,'  et  *  aureo  gut- 
to.'  Xepvipa  5*  d.fi(j)iTro\os  irpox^f  ««■«- 
^ivi  (p4pov(Xa  KaKrf,  xpVTiir),  virep  apyv 


608 


SEXTI    POMPEH    FESTI 


Pollucere  ^  merces liceat    [Fest. 

sunt  far,  polenta,  vinum,  panis  fermentatus,  ficus  passa, 
suilla,  bubula,  agnina,  casei,  ovilla,  alica,  sesama,  et 


NOT^ 


peoio  \4$riTos,  Ki^paa^ai.  irpoxow  XP"" 
o-eiT?,  '  aureo  giitto.'  apyvpioto  \4fir]Tos, 
'  argenteo  polliibro.'  Aquam  vero  ip- 
sani  xh^^^°-  vocabant.  Jos,  Scal. 

Pollubrum']  Haec  simt  e  Paiili  Epi- 
tome.  Verba  Festi  rejecta  fuere  in 
finem  iiiijns  libri,  post  caput  promp- 
tum:  locuDi  adi.  Pollubrum  autemvas 
excipienda?  aquas  dummanus  ablnuu- 
tiir  :  guitus  nnde  aqua  effunditJir. 
Fabins  pictor  lib.  xvi.  'Aqnam  ma- 
iiibus  pedibusque  dato,  j)oilubriim 
sinistra  manu  teneto,  dextra  vasum 
cum  aqua.'  Sic  in  Odyssea  veteri  : 
•  argenteo  pollubro'  et '  aiireo  gutto,' 
utoptimeScaliger.  Pollubrum  autem  a 
polluo,  ut  a  '  deluo,' '  deluhrum.'  Dac, 

'  Pollucere']  Utitur  lioc  verbo  Cato 
in  libro  de  Ke  Hustica.  Plautiis  in 
Sticho,  Cassins  Hemina  apud  Plln. 
lib.  xxxii.  cap.  11.  Est  autem  Festi 
locus  lacer  ita  sarciendiis ;  ut  dica- 
tur,  '  iion  licere  omnia  pollucere  ali- 
cui  Deo,  Deeeve,  sed  Herculi  licere 
omnia  esculenia  et  poculenta.  Cato 
Jovi  Dapaii  dapeni  poliiiceri  scribit. 
Cassius  Numam  proiiibuissr,  ne  non 
squamosi  pisces  poilncercnlur.'  Nos 
igitiir  itascrii)ereiniis:  PoUucere  Mcr- 
curin,  qu<e  licent,  sunt,  far,  ifc,  Ant. 
Aug. 

Pollucere]  Regis  Nnmrp  lex  fuit  de 
polluctii,  qua;  videlicet  licerel  pollu- 
ceri,  quee  non  liceret.  De  piscibus, 
qui  squamosi  essent,  omnes,  praeter 
scarum  :  idque  propter  raritatem. 
Rarissimus  enim  in  Lanrenti  littore, 
atque  adeo  in  ora  Tyrrhenica  erat 
piscis  ipse,  quiqiie  euni  capiebant, 
in  mare  dimitttbant.  Non  igitur 
per  religionis  caiisam  hoc  sanci- 
tum  est,  sfcd,  ut  parsimonia  convivia 


epulaeqne  publicae  facilins  ad  pulvi- 
naria  compararentur.  Ciijus  rei  anc- 
tor  Cassius  Hemina  apnd  Pliniuni, 
his  verbis  :  '  Numa  constituit,  ut  pis- 
cis,  qui  squamosi  non  essent,  ni  pol- 
lucerent,  parsimonia  commentns,  uti 
convivia  publica,  et  privata,  ccenae- 
que  ad  polvinaria  facilins  compara- 
rentur  :  iii  qni  ad  polliictiiin  emerent, 
precio  minus  parcerent,  eaque  pra-- 
mercarentnr.'  Neque  in  hoc  pisce, 
sed  in  multis  aliis  niodus  cst  iinposi- 
tns  etiain  sacrificiis.  Qiiare  Servius 
ait  in  libris  Veterum  legi,  a  majori- 
bus  .«acrificando  paisimoniam  obser- 
vatain.  Puto  legeni  his  verbis  con- 
ceplain  fuisse  :  Pisceis.  qvki.  sqva- 

.MOSEI.  NON.  SVNT.  N  EI.  POLLVCETO 
SQVAMOSOS.    OMNEIS.     PR-ETER.    SCA- 

RVM.  POLLVCETO.  Siue  duiiio  autem 
lacer  iste  lociis  ila  sarciendus  est  : 
Pollucere  merces  Diis  quas  liceat,  sunt, 
fnr,  Sfc.  Atdoctiviri:  PoUucere  Mer' 
curio  quce  liceut,  sunt,  8fc.  Qiiid  ?  an 
Mercurio  tantum  polhicebaliirr  non 
et  Jovi  Dapali  apud  Catonem  i"  non 
aliis  r  Sed  '  Polliicere  merces,'  hoc  fa- 
ressit  illis  negoiitiin  :  frustra  :  prteter 
alios  audiant  Varroneiii :  '  Hinc  pro- 
fanatum,  quod  in  sacrario  polliictiim  : 
alqiie  Herculi  decunia  daia  ab  eo  est, 
qiiod  sacrificio  qiiodain  fanalur,  id 
esf,  ut  fani  lege  sit,  id  dicitnr.  Pol- 
luctum,  quod  a  porriciendo  est  fic- 
tnin.  Cuiii  enim  ex  inercibus  liba- 
menta  porrecta  sunl  Hercnli  in  ara, 
tiim  polhictum  est,  ut,  ciim  profa- 
niim  dicitiir,  id  est,  pioiude,  ut  sit 
fani  factum.'  Ha^c  Varro.  '  Pollu- 
cere  merces  '  dicebantur  mercatores, 
qiiando  de  mercibus  oTropX"^  **  ^^^^' 
inenta  Diis  ofterel^ant.  Jos,  Scal, 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.   XIV.         609 

oleum,  pisces  quibus  est  squamma  prseter  scarum.*  Her- 

culi  autem  omnia  esculenta,  poculenta. 
Polteio/  pro  ulteriore. 
Pomonal  ^  est  in  agro  Solonio  via  Ostiensi  ad  duodecimum 

lapidem  diverticulo  ^  a  miliario  octavo. 
Pone "  gravi  sono  antiqui  utebantur  pro  loci  ^  significatione : 

sed  praejicientes  vocabu 

Pone  gravi  sono  ponitur  pro  loci  significatione.       [Paul. 
Pontina  •*  tribus  a  Po/<tia  uxbe  dicta  a  qua  et  palus    [Fest. 

quoque  Powtina''  appellata  est  juxta  Terracenam. 
Popillia  tvibus  una  quinque  et  triginta  tribuum,  tot  enim 

fuerunt,  a  PopillicB  foimince  yelici  nomine  appellata,  quo- 

modo  tribus  quoque  Pinaria  a  sorore  Pinarii  dicta,  sive  ab 

eJMs  womine. 
Popillia'  tribus  a  progenitrice  traxit  vocabulum.     [Paul. 


4  Ead.  ed.  squarunu—5  Vet.  lib.  deverlkulum.—Q  Vet.  cod.  frologi.—l  Vide 
Notas. 

NOT^ 

a  PoUeio']  Forsan  e  Saliorum  car=  ^  Pontina]  Infra :  Pontina  tribus  a 

niinibns.  Idem.  Pontia  urbe  dicta  esf.  a  qua  et  Pontina 

^  Pomonat]  Inter  ostiam  et  Romam  imlus.  Jos.  Scal. 

Solonium  praedium  collocat  Plutarch.  Pontina  tribusl  Sigonius  legendum 

in  Mario.     Livius  etiani  lib.  viii.  Id.  putabat,  Pomptina    tribus  a  Pometia 

=  Pone}  Pone  cum   gravi  Virg.  ii.  urbe  a  qua  et   Pomptina  palus  :    sed 

^n.  '  pars  cetera  pontum  Pone  le-  frustra.     Pontina  enim  a  Poniia  urbe 

git.'     'Pone,'  (inquit  Servius)  '  post  Volscorum  propeTerracinas.  Dac. 

semper    in    loco,   nnnquani   in   tem-  e  pyp,7/jajsi  extaret  Varronis  liber 

pore.'     Idem  ad   iliud  ejusdem  lib.  de  tribubus,  non  desideraremus  Festi 

'  Pone  subit  conjux.'    '  Pone,' inquit,  iuterpretationem  :    nunc    quid    reli- 

*  posl :  sed  loco  tantum,  non  et  tem-  quum  est  ?  a  progenitrice,  inquit  Pau- 

pori  adjungitur,  et  est  adverbium,  \as,  traxit  tocabulum ;  an  tota  tribus 

atque  adeo  ultima  syllaba  liabet  ac-  progenita  est  ab  aliquaPopillia?  iioc 

centum.'      Quas    sequebantur    apud  mibi  non  fit  verisimile :  libentius  a 

Festum  divinave  non  possum.  Aiebat  familia  dixerim  appellatam  tribum  ; 

forsan,  pone,  cum  vocabulo  cuidam  vel  familiam  potius  a  tribu.    Ex  Fes- 

postponebatur,fuisse  adverbium  tem-  ti  vestigiis  quid  assequimur  ?  Popil- 

poris.  Idem.  liam  unain  fuisse  ex  35.  tot  enim  fu- 

Ddph.etVar.Clas.               Pomp.  Fesl.  2Q 


()10 


8EXTI    POMPEIl    FESTI 


Populariaf  sacra  sunt,  ut  ait  Labeo,  quae  omnes    [Ffst. 

cives  facinnt,  nec  certis  familiis  attributa  sunt :  fornaca- 

lia,  paviiia,  laraiia,  porca  prtecidaiiea.s 
Populi"   commune  est  in  Jegibus  Jerendis  cum  plebe  suffra- 

gium  :  nam  Comitia  centuriata  ex  patribus  et  plebe  constant 

iii  centurias  divisis,  at  cum  plebes  sine  patri6?/s  tributis  co- 


NOTyE 


eie,  fcedeiis  publici  nomine,vfl  quiil 
simile  :  de  Piuaria  sorore  cur  adda- 
tnr,  ignoro.  Fuit  qnidem  Pinaria 
faaiiliaantiquissima,  qnaeabipsoHer- 
cule  dicitur  sacerdotium  accepisse, 
ut  Cicero  pro  Domo,  Dionys.  lib.  v. 
Virg.  lib.  viii.  Liv.  lib.  i.  et  alii  refe- 
runt.  Sed  Pinariae  tribus  nomen 
nusquam  reperi :  neque  quid  habeat 
cura  Popillia  commnne.  Popillii  cog- 
nomento  La;nates  satis  nobiles  fue- 
runt  Consulares,  et  triumpliales  viri, 
licet  plebeii.  Pinarii  patricii  majo- 
rum,  ut  credendnm  est,  gentium. 
Vide  '  Potitinm.'  Ant.  Aug. 

Popillia']  Popillia  tribus  una  triginta- 
quiyique  tribuum  :  tot  enim  fuerunt : 
(iictaa  PopillicB  felici  nomine :  a  quo  et 
tribus  Pinaria  a  sororis  ejus  nomine. 
Non  dubium  est  ita  scripsisse.  Nam 
quid  manifestius,  quam  a  Popillia 
ffKmina  dictam  tribum,  cujus  nomen 
auspicatissimum  liabcbatur  :  ac  bonas 
scaevje,  ut  tunc  loquebantur  ?  Jos. 
Scal. 

Popillia  tribus]  Ait  a  Popillia  fo;- 
mina  dictam  tribum,  cnjus  nomen 
auspicatissimum  habebatur  :  ac  bonae 
scisvae,  ut  tunc  loquebantur.  Vernm 
Sigonius  dubitat  a  locone,  an  a  viro 
dicatur,  ut  et  Onuphrius,  qui  mavult 
a  nescio  quo  loco  dictam,  qui  in  Vol- 
scis  prope  Pontinam  fueril :  sed  vide 
post  '  pugio.'  Dac. 

f  Popularia]  Notabis  Laralia  pro 
compitalibus  dicta :  quod  haud  te- 
niere  alibi  reperias.    Popularia  oppo- 


nuntur  privatis:  nt  '  popularia  judi- 
cia,*  '  privatis  judiciis.'  Nam  ita  hic 
videntur  Popularia  opposita  privatis, 
familiaritiis,  etgentilitiis  sacris.  Alias 
popularia  sacra  opponuntur  montana- 
libuf ,  et  paganalibus.  Varro  :  '  Dies 
Septimontium  nominatus  ab  his  sep- 
tem  montibus,  in  queis  sita  urbs  est : 
ferias  non  popull,  sed  montauoruni 
modo  :'  ut  '  paganalia,'  qui  sunt  ali- 
cujus  pagi.  Jos.  Scal. 

e  Porca  pracidanea]  Quid  hoc  porca 
prcBcidanea  inter  popularia  sacra  ? 
Nugee.  Haec  non  sunt  hujus  loci, 
quare  hinc  ableganda.  Videntur  au- 
tem  huc  adhaesisse  e  capite  Porca 
praxidanea,  quod  male  post  prscida- 
neam  porcam  retractum  est.  Dac. 

''  Populi]  Populi  conimune  est  in  le- 
gibus  ferendis  cum  plcbe  suffragium: 
nam  comitia  ccnturiata  ex  patribus  et 
plebe  constant  in  centurias  divisis.  Sed 
cum  plcbes  sine  patribus  tributis  comitiis 
convenit,  quod  plebes  scivit,  plcbeiscitum, 
rel  pltbiscitum,  ea  de  causa  appellatur. 
Haec  Pompeius  Festus  fortasse  scrip- 
sit :  quod  tamen  affirmare  non  audeo. 
Vidend.  Gcll,  lib.  x.  cap.  20.  et  li.b. 
XV.  cap.  27.  Caius  cap.  237.  de  ver- 
bor.  sign.  Jnstin.  lib.  i.  Instit.  titu- 
lodejurc  nat.  Boot.  in  topic.  Isid. 
lib.  V.  elymol.  Ant.  Aug. 

Populi  commune]  Hos  hiatus  olim 
felicissime  expleverat  Antonius  Au- 
gustinus.  Vide  '  patrura  commune.' 
Gell.  lib.  X.  cap.  20.  et  lib.  xv.  cap. 
17.  Dac. 


DE   VERBORUM    SIGNIPICATIONE    LIB.   XIV. 


611 


initiis  convenit  quod  plebes  scivit,  plebis  sciCum  id  ea  causa 

appellatur. 
Porcae  appellantiir '  rari  sulci,  qui  ducuntur^  aquae  deri- 

vanda)  gratia:    dicti  quod  porcant,'°  id  est,  prohibent 

aquam  frumentis  nocere  :  nam  crebriores  sulci,  limi  vo- 

cantur. 
Porcac  in  agris  sunt  dictae,  quod  porcant,"  id  est,  [Paul. 

prohibeant   aquam    frumentis   nocere ;    nam   crebriores 

sulci  lumi  solent  vocari. 
Porcam   auream   et  argenteam''  dici    ait  Capito    [FesT. 

Ateius,  quge  etsi  numero  hostiarum  non  sint,  nomen  ta- 

raen  earum  habere,  alteram  ex  auro,  alteram  ex  argento 

factam  adhiberi  sacrificio  Ceriaii. 
Porcas,'  quse  inter  duos '^  sulcos  fiunt,  ait  Varro  [Paul. 


9  Ead.  ed.  dicunhir.—\Q  Vet.  lib.  porcent. 
Scal.  cohjicit  porceant. — 12  Vet.  cod.  duci. 


-11  Vir  doct.  in  marg.  ed. 


NOTiE 


>  Porcce  appellantur']  Sic  porca$  et 
sulcos  pro  eodem  suinit  Fest.  contia 
quod  in  voce  '  impoicitor,'  ubi  legi- 
tur,  '  porca  est  inter  duos  sulcos 
terra  eminens.'  Ibi  enim  porcam 
apcrte  a  sidco  distinguit,  et  revera  di- 
versa  res  est :  porcte  alio  nomine  lira 
dicebantur.  Columell.  lib.  i.  cap.  4. 
*  Liras  rustici  vocaut  easdem  porcas, 
cum  sic  aratnm  est,  ut  inter  duos  la- 
tius  distantes  sulcos  medius  cumulus 
sibcam  sedem  frnmentis  praebeat.' 
Inde  Glossar.  '  porca,  rh  neTa^h  rZv 
ai/\dic(ay  u'i|/oy,'  '  inter  duos  sulcos  ela- 
ta  terra.'  Tamen,  cuni  liras  dixerint 
sulcos  illos«  qui  in  agris  ficbant,  nt 
inde  in  majores  suloos  sive  fossas  aqua 
decurrcret,  fieri  etiara  potuit,  ut  sulci 
illi  porccB  etiam  dicerentur,  quod 
aquam  frumentis  nocereprohiberent, 
sed  hujns  rei  exempladesidero.  Idem. 

^  Porcam  auream,  et  argenteani]  Ne- 
mo,  quod  sciam,  Iiiijusce  moris  pree- 
ter  Festum  meminito  Sacrificium  Ce- 


reris,  de  quo  hic  sermo  est,  fiebat  die 
Aprilis  19.  Idetn. 

'  Porcas]  Varro  lib.  r.  cap.  29.  de 
Re  Rust.  Ant.  Aug. 

Porcas]  Graeculus  auctor  Glossarii 
optimis  quidem  aucioribns  in  compi- 
landis  glossis  suis  usus  est;  saepe  ta- 
men  fallitnr:  ut  cum  j)orta  pro  porca 
ponit.  '  Porta,Tb  ixiTo^vTwv  avKixKuy 
v\l/os.'  '  Porta,  rh  fitra^v  twv  kv^6.twv.' 
Jos.  Scal. 

Porcas  quce  inter  duos  sulcos'}  Locus 
Varronis  est  lib.  i.  de  R.  R.  cap.  29. 
'  Qua  aratrum  voinere  lacunain  stri- 
ara  fecit,  sulcus  vocatur  :  quod  est 
inter  duos  sulcos  elata  terra,  dicitur 
porca,  quod  ea  seges  frnmentum  por- 
ricit  :  sic  qnoque  exta  Deis  cum  da- 
bant,  porricere  dicebant.'  Nonius 
vocat  porcas:  '  signa  sulcornm,  qua; 
ultra  se  jaci  semina  prohibeant ;  por- 
cere  enim  est  prohibere:'  sed  melius 
Festus,  quod  aquam  porceant.  Dac. 


612  SEXTI    POMPEII    FESTI 

dici,  quod  porrigant  frumentum. 
Porcas,  quae  in  agris  fiunt,  ait  Varro,  quod  porri-   [Fest. 

gant  frumentum. 
Porci  effigies  inter  militaria  signa  quintum  locum  [Paul. 

obtinebat:   quia  confecto  bello,  inter  quos  pax  fieret, 

caesa  porca  fcedus  firraari  solebat. 
Porci  effigies  inter  militaria.  signa  quintum  locum    [Fest. 

ohtinehat,  quia  confecto  hello,  inter  quos  i^O]^u\ospaxJiehat, 

ea  casa  porcafadere  firmari  solet. 
Porigam"'  dixisse  antiqui  videntur,  pro  porrigam,  prop- 

ter  morem  non  geminandarum  literarum,  ducto  verbo  a 

porro  regam,  aut,  si  id  frivolum  videtur,  cum  aperte  e 

rivo  regam  tractum  sit:  '^  sed  antiqui  etiam  porgam  dix- 

erunt  pro  porrigara. 
Porriciam  "  pro  porro  jaciam.  [Paul. 

Portenta°  existimarunt  quidam  gravia  esse,  ostenta  [Fest. 

bona:  alii  portenta  quaedam  bona,  ostenta  quaedam  tris- 

tia  appellari :   portenta  quae  quid  porro  tendatur,  indi- 


13  Legendum  monent  Scal.  Dac.  cutn  aperte  e  pro  regam  tracttan  sit.    Vet. 
cod.  pro  rivo  regavi  Iiabet  ciro  regit. 


NOT^E 

'"  Porigam']  Pioporrig-anjsimplici  r.  Pseudol.  act.  i.  sc.  3.  '  nam  si  sacri- 

Est  autem  porrigere  non  a  porro  re-  ficem  sunimo  Jovi  Atque  in  manibus 

gere,  ut  liic  putat  Fest.  sed  a  per  et  exta   teneam,  ut  pon  iclam,  interea 

rego :  nam  e  vocis  per  mutatur  in  o :  loci  Si  lucri  quid  detur,  potiiis  rem 

immo  et  ipse  Festus  id  infra  innuit.  divinam  deseram.'    Et  Virgil.  v.  lE' 

Nam  pro  liis,  a;)er<e  e  rivo  regam,  le-  nei<i.  '  extaquesalsosPorricit  in  fluc- 

gendum,  ut  docet  Scal.  aperte  e  pro  tus  ct  vina  liquentia  fundit.'     Porri- 

regam  tractum  sit :  Pro  porrigere,  por-  cere  autem  a  poirigere  est,  c  in  g-  mu- 

gere  dicebant  Veteres.    Virgil.  '  por-  tato,  ut '  acitare'  pro  '  agitare,' '  le- 

gite  pocula  dextris.'  Idem.  ciones '  pro  '  legiones,'  dicebant  Ve- 

"  Porriciam^  Ex  discipiina  Harus-  teres.    Vide  post  '  profanuni.'  Idem. 

picum  porriciendi  verbum  sacrifican-  °  Porlcnta^  Passim  apud  Ciassicos 

tibus  solenne  erat,  qui  proprie  porri-  scriptores,    •   portenta,'     '  ostenta,' 

cere  dicebantur,  cum  caesa  ex  victi-  '  monstra,'    pro    eodem    snmuutur, 

mis,  et  inspecta  diligentius,  nuni  quid  quod  portendant,ostendant,nioneant. 

vitii  haberent,  exta,  vel  accensam  in  Vide  '  moustrum  et  oslentuni.'    Sup- 

aram,  vel  in  alteram  rem  ex  proprio  ple  infra  vtonstra,  quce  monstrent,  et 

sacrificii    ritu    conjicereni.      Piaut.  pracipiantf  ifc.  Ideni. 


DE   VERBORUM   SIGNIFICATIONE    LIB.   XIV.        613 

cent,  ostenta,  quae  tantummodo  ostendant  monstra,  prae- 

cipiant  quoque  remedia. 
Portenta  rerumP  fieri  dicuntur,  cum  solita '*  corpo-  [Paul. 

ra  raro  se  ostendunt,ut  cometae,  turbines,  barathra,  sereno 

coelo  facta  tonitrua. 
Portisculus  '*  est,  qui  in  portu  modum  dat  classi :  est  au- 

tem  malleus. 
Portisculus  "i  est,  ut  scribit  iElius  Stilo,  qui  in  por-  [Fest. 

tu  modum  dat  classi:  id  autem  est  malleus.     Cujus  me- 

minit  Cato  in  dissuasione  de  rege  Attalo  et  vectigalibus 

Asiae  :  C.  Licinio  Praetore,  remiges  scripti  cives  Romani 

sub  portisculum  sub  flagrum  conscripti  veniere  passim. 
PoYtorium  "^  dictum  est  vectigal  id  quod  sulvitur   i^OTtitoribus 

qui  conduxerint  dimidiato     ....... 

.in  \ectigalibus  autem  portoria  fruenda  locantur 

^uabus      .         .         .         .        .        ejusque. 

et  Ti.  Covuncanius  Ti.  F.  Censores 


14  Vet.  lib.  solida.— 15  Vet.  lib.    Porticulus.—U  Poitorium  dictum,  Sfc. 
Haec,  in  aliis  edd.  piaetermissa,  ex  Schedis  addita  sunt  a  Dac. 


NOT^ 

P  Portenta  rerum']  Pro  solita,  diver-  ribus  caedi,  deinde  numo  sestertio,  si 

sa  lectio  apparet,  solida,  male  :  *  cum  Roniae  essent,  traas  Tiberim  venire 

solita   corpora   raro   se    ostendunt/  solitos :  aitera,  qui  flagris  caedeban- 

hoc  est,  cum  corpora  se  ostendunt,  tur,  ii  sub  praecone,  aut  si  remiges 

quse  raro   se   ostendere  solita  sunt.  essent,  sub  portisculo  caedebantur. 

Ideni.  Horatius : '  Seclus  flagellis  liic  triura- 

1    Portisculus]    Utitur    hoc    verbo  viralibus    Praeconis    ad    fastidium.' 

Plautus  in  Asinaria.  Ant.  Aug.  Jos,  Scal. 

Portisculus]  Glossa; :  '  Porticulus,  Portisculus]  Et  hominem  et  perti- 

«eXeuj-T^j.'    Qui  est  prffico  alias,  is  in  cam  qua  is  utebatur  significat.     No- 

nave  portisculus  :  preeco  audientiam  nius :  '  Portiscuhis  proprie  est  horta- 

faciebat  in  Comitiis,in  sacrisetspec-  tor   remiguni,    iioc  est,  qui  eandem 

taculis   faventiam  :    portisculus    mo-  perticam  tenet,  quifi  portisculus  dici. 

dum  remigibus  dabat.  in  verbisCato-  tur,  qua  excursum,  et  exhortamenta 

nis  dicltur  Viros  Romanos,  qui  remi-  moderatnr,'    De  pertica  Plaut.  Asin. 

gesscripti  erant,per  portisculum  sub  act.  ni.  sc.  I.  '  Ad  loquendum  atque 

flagro  veniisse.     In  quo  est  duplex  ad    tacendum    tute    habes    portiscu- 

antiquitatis  notio :  una  cives  Roma-  lum.'     De  homine  verba  Catonis  in- 

nos  ob  capital  admissum  prius  verbe-  fra.  Dac. 


C14 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


intra  temporis  spacium  certum 

quid  3d Consoria  majestate 

spreta. dam  propib.  (forte 

praedibus)  et sint. 

Portum'  in  duodecim  pro  domo  positura  omnes  fere  con- 
sentiunt:   cui  testimonium    defuerit,  iis  tkrtiis 

DIEBUS   OB    PORTUM    OBVAGULATUM    ITO. 

Portum  frequenter  majores  pro  domo  posueruut.      [Paul. 
Portumnus/  qui  et  Palaemon,^  a  Romanis  inter  Deos  cole- 

batur. 
PoTtumnus  qni  et  Palfcmon  alio  nomine  dicitur  inter    [Fest. 

Deos,  qui  prasunt  mari  a  liomanis  colebatur. 
Possessio  '7 '  est,  ut  dcfinit  Gallus  ^lius,  usus  quidam  agri, 

aut  asdificii,  non  ipse  fundus,  aut  ager  :    non  enim  pos- 

sessio  est rebus,  quae 


17  Vide  Notas. 


NOTyE 


f  Portum]  Male  alicubi  liaec  lex 
scripta  est ;  Qui  Testimonium  defuge- 
rit.  De  voce  '  obvagulatum,'  vide 
in  '  vagulatio.'  Ibi  etiani  hnnc  lc- 
gem  reperies.  Idem. 

'  Portumnus}  Qui  portibus  prceerat. 
Melicerta  fuit  Atbamantii  filius,  qui 
Tit  patrem  fugeret  se  przecipitavit  in 
niare,  et  voluntate  numiuum  in  Deuni 
conversus,  Latinis  Poriumnus,  Grztcis 
Palamon,  dictus  est.  Fuse  Ovid.  iv. 
Metamorpb.     Vide  '  claudere.'  Idem. 

*  Possessio]  Aliqua  sunt  mendosa, 
etmanca:  ea  nos  itascriberemus:  Aon 
efdm  possessio  est,  yiisi  in  iis  rebus,  qua 
iangi  possunt.  Auctore  pratore,  qui 
dicit  se  possidcre,  is  vere  potest  dicere,  i^c. 
Q.  D.  A.  significat,  '  quo  de  agitur.' 
Illud  nemo  ex  his,  qui,  deessc  videlur 
verbum  liligant,  aut  pro  his  qui,  scribe 
reis.  Ant.  Aug. 

Possessio  est,  ut  definit]  Qiijc  infra 
desunt   ita    supplevit   Ant.  August. 


Non  cnim  possessio  est,  nisi  in  iis  rebus, 
qucc  tangi  possunt.  Auctore  prcetore, 
qui  dicit  se  possidere,  i,«  vere  potesi 
dicere.  Et  infra  deest  vcrbiim  liti' 
gant,  sic:  itaque  in  legilimis  actio- 
nibus  nemo  ex  his  qui  titigant.  Vel 
si  mavis,  pro  ex  his  qui,  legendum 
ex  reis.  Ait  in  legitimis  actionibus 
nullam  fuisse  liis  verbis  conceptam  ; 
Hanc  possessionem  tneam  csse  nio.  Pos- 
sidere  autem,  nt  illud  obiter  addam, 
est  a  pos,  pro  potis,  et  sedere:  hoc  in- 
tellexit  Paul.  ib.  i.  de  acquirenda, 
vel  omittenda  possessionc  :  '  Posses- 
sio  appellata  est,  ut  et  Labeo  ait,  a 
sedibus,  quasi  positio,  quia  naturaliter 
tcnetur  ab  eo  (jui  ei  insistit,  quani 
Gra?ciKOToxV  dicunt.'  Grot.  'Possi- 
dereestitaalicubi  sedere,  utilocipos, 
id  est,  potcns  sis,  itaquc  primum  de 
rebus  soli  dicicocpit,  deinde  el  ad  res 
niobilcs  transferri.'  Dac. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    XIV.  615 

tangi  possunt :  qui  dicit,  se  possidere,  is  vere  potest  di- 
cere.  Itaque  in  legitimis  actionibus  nemo  ex  Iiis,  qui 
possessionera  suam.  vocare  audet,  sed  ad  interdictum  ve- 
nit,"  ut  preetor  his  verbis  utatur  :  Uti  nunc  possidetis," 
eum  fundura  Q.  D.  A.  quod  nec  vi,  nec  clam,  nec  preca- 
rio  y  alter  ab  altero  possidetis,  ita  possideatis  :  advcrsus 
ea  vira  fieri,  veto. 

Possessio  est  usus  quidam  agri,  aut  aedificii,  non  [Paul. 
ipse  fundus,  aut  ager. 

Possessiones  '  appeliantur  agri  late  patentes  publici,  [Fest. 
privatique  ;  quia  non  raancipatione,  sed  usu  tenebantur, 
et  ut  quisque  occupaverat,  collidebat.'** 

Posticara  lineam''  in  agris  dividendis  Servius  Sulpicius 
appellavit  ab  exorie//^e  sok  ad  occidentem  qu(z  spectabat. 


quia 


18  'Foisan,  \^vo  coUidehnl,\e^i:\\(\nm  possidehat,   ut  et  Fulv,  Ursin.  vidit : 
aisi  cuiu  Augustino  malis  colehat.'  Dac 

NOT/E 

"  Sed  ad  interdictum  venit]  Id  est,  cere    suprascriptis,    '  Possessio    est 

ad  jus,  ad  Praetoreni.     Petron.  '  Ut  iisus  agri,  non  ipse  ager.'    Sed  illic 

si  uoUet  aliaui  rem  domino  reddere,  jus   significat,   quod   ex    possidendo 

ad  interdictum  veniret.'  Idem.  oritur,   quod    in   usu   consistit :    hic 

^  Uti  nunc  possidetis']  Solennis  for-  usurpationem  nominis  refert,  ut  nii- 

mula  interdicti  uti  possidetis.    Ali-  uus    proprie    ad    agros    extendatur. 

ter    tamen  paulo  apud  Ulpian.     ut  AjU.  Aug. 

EAS  .«DES  Q.  D.  A.  NEC  vi  NEC  CLAM  Possessioncs]  Idcm  ad  verbum  Isi- 

NEC  PRECARio  A.  A.  A.  PossiDETis.  dor.  lil).  XV.  cap.  13.   '  Possessioues 

Quo  MiNUS  ITA  POSSiDEATis  viM  FiE-  sunt  agri  late  patentes  publici,  pri- 

Ri  VETO.    Literaj  q.  d.  a.  significant,  vatique,   quos   initio    non    mancipa- 

Quo  vel  quibus  de  agitiir,  a.  .a.  a.  tione,  sed  quisque,  ut  potuit,  occupa- 

alter  ab  altero.  Idem.  vit  atque  possedit.'  Dac. 

y  TVec  vi,  nec  clam,  nec    precario]  »  Posticam  lineam']  Quae  ab  oriente 

His  tribus  mala  fide  aliqnid  posside-  ad  occidentem,  nt  antica,  quae  a  me- 

tur.     Sic  Cliaerea  ajMul  Terent.  Eu-  ridie  ad  Septemlrionem.    Gloss.'au- 

nucb.^act.  II.  sc  3.  tria  ha.'c  lepide  tica  linea,   5iaM«i"Po^-'     Nempe    qna- 

conjunxit  :    '  Hauc,  tu  milii   vel   vi,  posticam  lineam  mediamsecat.  Quaj 

vel  clam,    vel  precario  Fac  tradas.'  sequuninr  divinare  non  possum  :  vi- 

Idem.  dentur  tantum  esse  verba  Servii  Sul- 

'^  Possessioties]    Videtur    contradi-  picii.  In  fine,  FrMmenfuw  rfa?i<rt.  Idem. 


616 


SEXTI    POMPEII    PESTI 


tur 

abd       .      tab.      .        frum.      .        .        danto. 

Postica  linea  in  agris  dividendis  ab  oriente  ad  oc-  [Paul. 
casum  spectat. 

Posticum  ^  ostiura  dicitur  in  posteriorc  parte  se-  [Fest. 
dium :  ceterum  antiqui  etiam  vicinum  habitantem  ad 
posteriorem  partem  aedium  sic  appellarunt :  denique,  et 
quae  ante  nos  sunt,  antica  ;  et  quae  post  nos  sunt,  posti- 
ca  dicuntur,  et  dextram  anticam,  sinistram  posticam " 
dicimus  :  sic  etiam  ea  coeli  pars,*^  quae  sole  illustratur  ad 
meridiem,  antica  utique  nominatur ;  quae  ad  Septem- 
trionem  est,  postica:  rursumque  dividuntur  in  duas  par- 
tes,  orientem,  atque  occidentem. 

Postliminium  ^°  receptus  dicituris,'  qui  extralimi-  [Paul. 
na,  hoc  est,  terminos  provinciae  captus  fuerat,  rursus  ad 
I)ropria  revertitur. 

20  Vir  doct.  in  marg.  ed.  Scal.  conj.  Postliminio.—l  Vet.  lib.  receplus  est  is. 


NOT^ 


^»  Posticum]  Liv.  iib.  i.  '  Rcgiones 
ab  oriente  ad  occasnm  determinavit, 
dexteras  ad  meridieni  partes,  leevas- 
qiie  ad  sinistram  esse  dixit.'  At  Var- 
ro  lib.  VI.  'Ejnstenipli  partes  qua- 
tuor,  sinistra  ab  oriente,  dextra  ab 
occasn  :  anticaad  meridiern  :  postica 
ad  septemtrioneni.'  Plin.  lib.  ii.  cap. 
54.  FhL  Ursin. 

Posticum]  Grammatici  Grzeci,  wa- 
pdOvpa,  Kal  irapaevptov  Ka\  ■napaQvpa 
KaT6iri.v  rov  oIkov,  Jos.  Scal. 

Posticum  ostium]  Distingno  posti- 
cum,  ostium,  !fc.  dicitur  posticum,  et 
postica:  illiid,  subintclligendo  ostiu7n, 
lioc,  subintclligendo  ja7ii(a,  sive  porta. 
Quare  falsus  esl  Servins,  qni  putavit 
semper  in  neutro  anlicum  et  posticum 
dici,  uisi  cum  sunt  voces  angiirum, 
qui  poslicum  Septcmtrionalem  mnndi 
partem,  anlicam  vero  meridionalem 
dicunt.    In   Glossis    enim   'postica, 


TTopaOvpa  KaT6mv  rov  otKov.'  Vulgo, 
porte  dc  derriere.  Uac. 

<=  Et  dextram  anticam,  sinislram 
posticam]  Dextra  et  sinistra  mundi 
pars  varic  accipitnr.  Nam  angnri- 
bus  et  astrologis  sinistra  est  oriens, 
dextra  occidens,  unde  factnm  est,  ut 
iis  siiiistra  aiispicia  dextris  nieliora 
semper  habita  sint.  Geographis  si- 
nistra  est  occidens,  dextra  oricns. 
Poetis  ortnm  astiornm  observantibus 
sinistra  est  Septemtrio,  dextra  meri- 
dies,  eisdem  occasiis  siderum  spec- 
tantibus,  sinislra  est  auster,  dextra 
Boreas.  Idem. 

<■  Sic  etiam  ea  cceli  pars]  Augnribus 
meridies  antica,  postica  Septemtrio 
dicitur,  quia  ii  nieridiem  spectant, 
ita  nt  ad  sinistram  orientem,  ad  dex- 
tram  ocridentem  habcant.  Vide  '  si- 
nistra.'  Idem, 


DE   VERBORUM   SIGNIFICATIONE    LIIJ.   XIV.  617 

Postlirainium  * "  rcccptum,  Gallus  iElius,  in  libro  [Fest. 
primo  significationum,  quae  ad  juspcrtinent,  aitessceum 
qui  liber,  ex  qua  civitate  in  aliam  civitatcm  abierat,  in 
eandem  civitatem  rcdit  eo  jure,  quod  constitutum  est 
de  postliminiis.  Item  qui  servus '  a  nobis  in  hostium 
potestatem  pcrvenit,  postea  ad  nos  redit,  in  ejus  potesta- 
tem,  cujus  antea  fuit,  jure  postliminii :  equi,  et  mulli,  et 


2  Vir  doct.  in  marg.  ed.  Scal.  Postliminio.—i  Vet.  cod.  Ilemque  servos. 


N0T7E 


^  Postliminium]  GlossaB  :  '  Postli- 
men.^TTcij/oSos.'  Falsiim  est,  qnod  ve- 
tustissimi  Jnrisconsulti  prodidere,  in 
nomine  '  Postiiminium'  speetari  tan- 
tum  praepositionem  *  post,'  reliquum 
productionis  esse  caudani,  limi- 
nium.  Nam  postliminium  recte  ex 
Latini  sermonis  proportione  dicitur 
^  iiravoSos,  ut  contra  Eliminium,  tj 
€|o5os.  Postliminii  jus  et  religio  ex 
Atheniensium  fontibus  derivatur,  nt 
pleraque  Romanorum  alia.  Eodem 
jure  apud  Romanos  erant,  qui  post- 
liminio  ah  hostibus  revertebantur, 
quo  apud  Athenienses  ii,  qui  Sfvrepo- 
TTorfMoi,  Koi  va^repSirorjj.oi,  dicebantur. 
Romani  nolebant  eum,  ciii  tanquam 
mortuo  justa  funerum  facta  erant, 
reducem  limen  insistere,  quia  funes- 
tari  eo  putabant,  tam  limen  utrum- 
que  et  superum,  et  inferum,  si  a  mor- 
tuo  calcaretur,  quam  et  hominem  ip- 
sum.  Nam  et  mortui  in  limine  col- 
locabantnr,  quod  Grajcis  dicitur,  irp6- 
Oeffis  vfKpov.  Iccirco  tecto  perforato 
inaedesadmittebatur.neominosumes- 
set,  illi  per  januam  ingredi,  per  quam 
tanquain  elatus  erat.  Qnod  enim  iili 
justa  facta  erant,  ob  id  tanquam  ela- 
tns  fingebatur.  Athenienses  eos,  qiii- 
bus  absentibus  funus  factum  erat, 
norr  prius  aedes  ingredi  patiebantur, 
quam  per  sinum  laxae  stolae  mulier 


eum  demitteret,  tanquam  denuo  re- 
nasci  videretur.  Unde  BivrepSirorfioi, 
hoc  est,  ifvrepoyevels.  trSrnos  enim,  fa- 
tum  nascentis.  Qui  enim  semel  ex 
aBdibus  elati  sunt,  nunquam  postea 
eas  ingrediuntur.  Inde  factnm,  ut 
quos  mortuos  putaverant,  aut  quos 
nunquam  redituros  sperabant,  cum 
reverterentur,  ex  orco  eos  rediisse  di- 
cerent.  Artemidorus  :  rhv  irapa  -irpoff- 
ZoKlav  awBevra  tpaiJLev  e|  aSov  ava^e^t]- 
Kevai.  Apuleius  lib.  xi.  '  Confestim 
denique  familiares  ac  vernula?,  qui- 
que  mihi  proximo  nexu  sanguinis  co- 
ha^rebant,  luctu  deposito,  quem  de 
meee  mortis  falso  nuncio  susceperant, 
repentino  laetati  gaudio,  varie  quis- 
que  munerabundi,  ad  meum  festinant 
illico  diutiniim,  reducemque  ab  in- 
feris  conspectuni,'  qui  locus  plane  ad 
hunc  morem  allusit.  Jos.  Scal. 

Poslliminiim  receptinn]  '  Postliini- 
nium  est  a  limine  et  post ;  unde  euin 
qui  ab  hostibus  captus  in  fines  nostros 
postea  pervenit,  postliminio  rever- 
suin  recte  dicimus.  Nam  limina  sicut 
in  domibus  finem  quendam  faciunt, 
sic  et  iraperii  finem  liinen  esse  Vete- 
res  voluerunt.  Hinc  et  limen  dictus 
est,  quasi  finis  quid.Am  et  terminus. 
Ab  eo  postliminium  dictum,  quia  eo- 
dem  limine  revertebatur,  quo  amis- 
susfuerat.'    Heec  Justinian.  Dac, 


618  SEXTI    POMPEII    FESTI 

navis  eadem  ratio  est,  postliminium  receptum  iis,* '  quae 
servi :  quae  geDera  rerum  ab  hostibus  ad  nos  postliminio 
redeunt,  eadem  genera  rerum  a  nobis  ad  hostes  redire 
possunt :  cum  populis  liberis,  et  cum  foedcratis,  et  cum 
regibus  postliminium  nobis  est  ita,  uti  cum  hostibus,  qua; 
nationes  in  opinione  ^  nostra  sunt,  cum  his. 

Postuiaria  ^  fulgura,  quae  votorum,  aut  ^  sacrificiorum  spre- 
tam  religionem  designant:'^  pestifera,  qu£e  mortem,  aut 
exilium  ostendunt :  peremptalia,  quas  superiora  fulgura, 
aut  7  portenta  peremunt,  id  est,  tollunt.^ 

Postumus'  cognominatur  post  patris  mortem  na-  [Paul, 
tus.  Plautus  in  Aulularia  :  Post  mediam  astatem  qui 
mediam  ducit  uxorem  domura,  Si  eam  senex  anum 
prasgnantem  fortuito  fecerit,  Quid  dubitas,  quin  sit  pa- 
ratum  his  nomen  pueris  Postumi  ? 

Potestur.''  Scipio  Africanus  in  ea,  quas  est  de  im-  [Fest. 
perio  D.  Bruti :  Et  poteratur  C.  Gracchus  in  ea,  qua 
usus  cst,  cum  circum  conciliabula  iret. 


4  Ed.  Scal.  i$.—5  Vet.  cod.  ut.—6  Vet.  cod.  desiderant.—7  Ideni  vt.— 
8  Idein  olunt. 

NOT/E 

'  Postliminium  receptum  iis]  Facile  votoriim  aul    sacrificioviim   spietam 

crederem  liaec  verba  male  huc  irrep-  religioiiem  designabant,  eorumemen- 

sisse  e  glossemale  scilicet.    Sed  cc-  dationem  exigentia.  Idetn. 

cnpavit  doctiss.  Cujacius,  Observat.  '  Postumus]  Snnt  qni  scribant  post- 

lib.  II.  cap.  23.  Idcm.  humus,  qnasi  post  bnmaium   patrem 

s    QucK  mitioncs  in  npinione']   Qnae  natns.     Sed  ubiqne  scribendnm  posl- 

desunt  in  fine  non  possumus  asseqni.  umus.     Est  antcm  pustumus,  seu  pos- 

Forsan  dixcrat  Fest.  ceteras  uationes  timus,  a  posterus,  ut  ab  '  inferns,'  'in- 

in  hac  opinione  fnisse  cum  iis  eadcm  fimus.'     Et  non  tanlnm  postumus  di- 

utilitas  pcrveniret.     Putabat  Fulvins  citur,  qni  post   roortem   patris,  sed 

Ursinus,  pro  opinione,   scribi  debere  etiam  qui  post  factnni  testamentnm 

ditione.    In  fragmento  Serviliae  legis  vivo  patre  natus  est,  et  qni  post  alios 

sic  est :  QUIVE.  iN.  ARBiTRATU.  ui-  Hbcros    nltimus     gignitnr.      Versus 

TIONE.     POTESTATE.     AMICITIA.     &C.  PlaUti  SUUt  Aulul.  act.  II.  SC.  1.  /(i««. 

Scripserit  igitur  Festus:  qucB  natio-  ^  Potestur]  Lucret.  lib.  iii.  '  Quod 

nes  in  ditione    nostra    sunt,   cum   his  tamen  explerinulla  raiione  potestur.' 

etiam postliminium  constitutum.  Idem.  Et  Virg.  '  Qnod  fieri  ferro  iiquidove 

*•  Postularia]  E^demex  postulatoria,  potestur  electro."  Idem. 


DE    VERBORUM    SiGNIFJCATIONE   LIB.   XIV.        619 

Potitium '  et  Pinarium  Hercules,  cum  ad  aram,  quae  ho- 
dieque  maxima  appellatur,  decimam  boum,  quos  a  Ge- 
ryone  abductos  abigebat  Argos  in  patriam,  profanasset,"" 
genus  sacrificii  edocuit :  quae  familia  et  posteri  ejiis  non 
defuerunt  decumantibus  usque  ad  Appiura  Claudium " 
Censorem,  qui  quinquaginta  millia  aeris  gravis  his  dedit, 
ut  servos  publicos  edocerent  ritum  sacrificandi,  quo  fac- 
to  Potitii,  cum  essent  ex  familia  nnmero  duodecim,^  om- 
nes  interierunt '°  intra  diem  trigesimum.  Pinarius  quod 
non  adfuit  °  sacrificio,  postea  cautum  est,  nequis  Pina- 
riorura  ex  eo  sacrificio  vesceretur. 


9  Ant.  Aug.  legit  cum  cssent  familicE  numero  duodecim.     Scal.  cum  essent  ea 
familicE  n.  d.—lO  Vet.  cod.  vntererant. 


NOTiE 


'  PotHium'\  Verbum  profanasset  est 
aiHid  Catonem  de  Re  Rustica:  item 
quod  ait,  exfamilia  numero  duodecim, 
suspectnm  est.  Nani  Livius  lib.  ix. 
sciibit :  '  ex  duodecim  familiis  tri- 
ginta  puberes  fuisse  :'  et  Va!.  Max. 
lib.  i.cap.  II.  Ideo  deleto  ex  scribe- 
rem  :  cum  essent  familice  numero  duo- 
decim.  Vide  '  Putitum.'  Ant.Aug. 

Potitium,  et  Pinarium]  Potitiorum 
et  Pinariorum  familiam  HercuUs  mi- 
uistram  fuisse,  vel  pueris  notum  est. 
Vide  Virg.  lib.  viii.  et  ibid.  Servium. 
Vide  et  Dionys.  Halicarn.  lib.  i.  de 
ara  qnae  proprie  maxima  dicebatur. 
Vide  Serv.  ad  illud  Virgil.  '  Hanc 
aram  luco  statuit,  quae  maxima  sem- 
per  Dicetur  nobis,  et  erit  quse  maxi- 
ma  semper.'  Et  Ovid.  *  Constituitque 
sibi,  quae  maxima  dicitur,  aram.'  Dac. 

1°  Profanasset]  '  Profanatum  est 
quod  in  sacrario  poUuctum.'  Varr. 
lib.  V.  de  L.  L.  Idem. 

n  Usque  ad  Appium  Claudinm]  Idem 
Livius  lib.  ix.  cap.  29.  '  Eodem  Ap- 
pio  auctore  Potitia  gens,  cujus  ad 
arara  maximam  Herculis  familiare 
sacerdolium  fuerat,  servos  publicos. 


ministerii  delegandi  causa,  solennia 
ejns  sacri  docuerat.  Traditur  inde 
dictu  mirabile,  et  quod  dimovendis 
statu  suo  sacris  religionem  facere 
possit,  cum  duodecim  familiae  ea 
tempestate  Potitiorum  essent,  pube- 
res  ad  triginta,  omnes  intra  annum 
cum  stirpe  extincios  :  nec  nomen 
tantum  Potitiorura  interiisse,  sed 
Censorera  etiam  Appium,  memori 
Deum  ira,  post  aliquot  annos  iumini- 
bus  captum.'  Haec  Liv.  Vide  '  Pu- 
titium'  infra:  id  autem  accidit  ann. 
ab  U.  C.CDLXi.  Idem. 

o  Pinarius  quod  non  adfuit]  Pinariis 
et  Potitiis  ostenderat  Hercules,  ut 
sibi  mane  et  vesperi  sacra  facerent. 
Perfecto  itaque  matutino  sacrificio, 
cum  circa  solis  occasum  essent  sacra 
repetenda,  Potitius  prior  advenit, 
Pinarius  postea  extis  jam  redditis. 
Unde  iratns  Hercules  statuit,  ut  Pi- 
nariorum  familia  tantum  ministra  es- 
set  epnlantibus  Potitiis  et  complen- 
tibus  sacra.  Unde  ctiam  Pinarii  dic- 
ti  sunt  airi)  t^s  ireivris, '  a  fame  ;'  nam 
senem  illum  Pinarium  constat  alio 
nominc  esse  nuncupatum.  Idem. 


620 


SEXTI    POiMPEII    FESTI 


PotitusP  servitu^e  ab  antiquis  dicehatur  qui,  ut  ait  [Fest. 
Labeo,  sevvitutem  servit,  tales  consuetudines  proxime  Grae- 
ci  moris:  eodem  modo  dicebatur  "  ab  antiquis  potitus  hos- 
tium."^ 

Praebia,  remedia.  [Paul. 

Prcebia  dicuntur'  curandi  mali  remedia,  videlicet  qu<z  [Fest. 
curationis  causa  prabeantur. 

Parare  inter  se  munus  *  dicebantur  cum  sortitio  jiebat  a  ma- 
gistratihus  P.  R.  uter "  magistratus  utramque  rem  acere 
deberet:  aut  inter  se  comparabant  de  rehus  \ege  mandatis. 

Praeceptat,  ssepe  prsecipit.  [Paul. 

Preeceptat  in  Saliari  carmine  est,  sgepe  praecipit.      [Fest. 

Prseciamitatores  '^  *  dicuntur  qui  Flaminibus  Diali,  Quiri- 


11  Ed.  Scal.  rfice^an<Mr.— 12  Ead.  ed.  «<  ei.— 13  Vir  doct.  in  marg.  ejiis- 
dera  ed.  conj.  Praclamilatores. 


NOTiE 


P  Potitus]  Interpretatio  csse  vide- 
tur  horuni  verboriim,  *  potitus  servi- 
tute,'  ut  significet  servire  :  item  *po- 
titusliostinm,'  apud  Plautum,ct  jiiris 
consultos,captivuni  significat.  Plaut. 
in  Capt.  et  in  Epidico.  Jiirisc  sub 
titulo  de  captivis  :  et  de  testamento 
militis.  Ant.  Aiig. 

Polilus  servitutis]  Graecorum  imita- 
tione  id  dictum  vult,  qui  dicunt,  ^irou- 
pflv  KuKov.     Hesiodus.  Jos.  Scal. 

Potilus  servilute]  Recte  ait  id  a  vc- 
teribus  Graeco  more  usiirpatum,  nam 
Grxci  iwavpui/  iov\(ias,  vel  (iravpuv 
KUKOv.  Et  sane  iiravpuv  KaKov,  '  poti- 
ri  mali,'  dixit  Hesiod.  '  Potire  ali- 
quem  servitutis  '  Plaut.  Amphitr. 
'  eum  nunc  potivit  pater  Servitutis.' 
Dac. 

1  Polilus  hostium]  IdemCapt.'Nain 
postquam  nieus  re  est  potitus  lios- 
tium.'  Item:  '  Ergo  postqiiam  gna- 
tus  tuus  potitus  est  hostium.'  Sic 
'  potitus  est  hostium,'  idem  non  se- 
mel.  Neque  id  mirum  ;  potiri  enim 
media  vox  est,  et  tani  dc  inalis,  quani 


de  bonis  usnrpatur,  ut  'sperare,'  'pa- 
ti,'&c.   Idem. 

'  Prabia  dicuntur]  Prabia  a  pra- 
bendo,  inquit  Festus:  idem  tamen  in- 
fra  a  prohibendo,  quod  verum  etymon. 
Sed  legendum  prcebia,  per  a,  vel  quod 
niagis  placet  prcebra,  ut  ab  inhibcndo, 
inebra,  sic  praebra,  a  prohibcndo.  Sunt 
autem  prcebia,  seu  prcebra,  ri  a\(^i<p9o' 
va,  amuleta.  Varr.  lib.  vi.  de  L.  L. 
'  Proebia,'  vel,  ut  Scal.  praebra,  '  a  pro- 
hibendo  usitatum,  quod  sint  remedia 
in  collo  puereis.'  Eandem  vim  habe- 
bant  apud  Graecos  annuli,  qui  dice- 
bantur,  ipvaiKol,  vel  (papfiaK^rai  SaKrv- 
\ioi.  Meminit  Aristoph.  in  Plut. 
OuSei'  irpoTtiia)  ffov  (popw  yap  irpii^fvos 
Thv  haKTv\iov  TofSi  irop'  EvSdfiov  Spax- 
fiTjs.  'Nihiliego  te  facio ;  fero  eniin 
annulum  Quem  drachma  emi  ab  Eu- 
damo.'   Idem. 

»  Parare  inter  se  munus]  Posterior 
pars  hujus  capitis  adha?sit  post  'pap- 
pi.'     Locum  adi.  Idem. 

»  Prceciamitatores]  Macrob.  lib.  i. 
Saturn.   '  Kegem    sacror.   Flamines- 


DE   VERBORUM    SIGNIFICATIONE   LIB.   XIV. 


621 


nali,  Martiali  antecedentes '+  exclamant  feriis  publicis, 

ut  horaines  abstineant  se  opere,  quia  his  opus  facientem 

videre  religiosum  est. 
Praeclamitatores  '^  dicebantur,  qui  Flamini  Diali,   [Paul. 

id  est,  sacerdoti  Jovis,  antecedebant  clamantes,  ut  [FiiST. 

homines  se  ab  opere  abstinerent,  quia  hunc  opus  facien- 

tem  videre  inreligiosum  erat. 
Praecias  dicebant'^"  qui  a  Flaminibus  praeraittebantur,  ut 

denunciarent  opificibus,  raanus  abstinerent  ab  opere ;  ne 

si  vidisset  sacerdos  facientem  opus,  sacra  polluerentur. 


14  Ed.  Scal.  antecedent.    Vide  Notas  infra.— 15  Vet.  lib.  Praciannuniia 
tores  \el  Praciamitatores, — 16  \et.  lih.  Prcecia  dicebantur  vel  Prcecia  dicebat' 


NOT^ 


que  non  licebat  videre  feriis  opus 
fieri :  et  ideo  per  praeconem  denun- 
tiabant,  ne  quid  tale  ageretur;  et 
praecepti  negligens  niultabatur.'^nt. 
Aug. 

PrcEciamitatores']  Servius  in  sche- 
dis  ; '  Pontifices  sacrificaturi  praemit- 
tere  calatores  suos  solent,  ut,  sicubi 
viderint  opifices  adsidentes,  opus  su- 
nm  prohibeant :  ne  pro  negotio  suo 
et  ipsorum  oculos,  et  cerimonias 
Deum  attaminent.'  Legendum  autem 
hic,  antecedentes  clamant.  Ceterum 
suspicor  prcEclamitatores,  quod  viri 
docti  substituunt,  veram  lectionem 
non  esse.  Hoc  enim  ut  facerent,  in- 
ducti  sunt  verbo  '  clamandi,'  quo  Fes- 
tus  utitur  in  ipsa  vocis  expositione. 
At  nos  contra  Prccciamitatores,  verze 
lectionis  vestigium,  non  veram  lec- 
tionem  esse  putamus  :  et  legendum, 
PrcBcicB,  metatores  dicuntur,  qui  Flami- 
nibus,  Diali,  Quirinali,  Martiali  antece- 
dentes  clamabant.  Melatores,  sunt  jrpo- 
■napaaKivaaTai'  de  quibus  abunde  in 
Ausonium  :  praeterea  vox  satis  nota 
vel  mediocriter  docto.  At  Pracias 
ipsos  vocatos  e«se  infra  post  dicitur. 


ut  dubium  non  sit,  quin  legendum  sit 
ita,  uti  emendamus.  Pracire,  est 
praeclamare,  cire,  clamare,  nnde  id 
explicans,  clamandi  verbo  utitur  Fes- 
tus.  Prceciae,  procalatores,  qui  prae- 
niittuntur  a  Flamine  :  propterea  rec- 
te  '  metatores'  exponit  Festus,  quia 
et  metatores  praemittebantur  ad  lo- 
cnm  castris  capiendum,  et  ad  hospi- 
tia  militibus  paranda.  Jos.  Scal. 

PrcEciatnitatores^  Lege  praclamita- 
tores,  ut  infra,  praecias,  vel  praeclami- 
tatores  prsecones  erant,  per  quos  rex 
sacrorum  fiaminesque  denunciabant 
ne  quid  opus  feriis  fieret.  Frusira 
est  Scaliger  ;  quamvis  enim  vernm 
sit,  nietatores  ad  locuni  castris  capi- 
endum  praemitti  solitos  fuisse,  non 
inde  sequitur  praecias  illos,  qui  fla- 
mines  praecedebant,  ut  opifices  pro- 
hiberent,  metatores  dici ;  uihil  enim 
praeciis  illis  cum  nietatoribus  com- 
mune.  Quare  praeclamitatores  iidem 
qui  praeciae.  Dac. 

"  Prcecias  dicebanf]  Ut  a  *  praecla- 
mitare,'  '  praeclaraitatores,'  sic  'pra'- 
ciae,'  a  '  praecire,'  illi  prjecones  dice- 
bautur ;    nam  prcecire,   praeclamare, 


622 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Prascidanea  "■  agna  vocabatiir,'^  qugp  ante  alias  caedebatur  : 
item  porca,  qiiae  Cereri  mactabatur  ab  eo/  qui  mortuo 
justa  non  fecisset,  id  est,  glebam  non  objecisset:^  quod 
mos  erat  eis  facere  prius,  quam  novas  fruges  gustarent. 

Praecidaneam  porcam  *  dicebant,  quam  immolare  [Paul. 
erant  soliti  ante,  quam  novam  frugem  praeciderent. 


17  Vet.  lib.  dicebatur. 


NOTyE 


cire,  clamare.  Idem. 

"  PrcEcidanea]  Barbains  mutilator 
pntat  a  pracidcntlisfrugibits:  non  ail- 
vertit  quid  sit  pracidanea,  quid  item 
succidanea :  praecidanea  hostia  imita- 
balur  Graecoriira  irpoTfXnav.  qnze  sunt 
Atteio  Capitoni  'feriae  praecidaneac/ 
Graecis  eae  irpoTtKdos  vfiepa,  '  succi- 
danea,'  to  SevTtpa  apaivu.  Et  non  a 
ccedendo,  sed  a  cedendo,  per  e.  Unde 
succedaneum  eliam  apud  Jnriscoasul- 
tos.    Gellius  aliter.  Jos.  Scnl. 

PrcBcidatiea  ugna]  PrcccidanecE  et 
succidanecc  hostiae  nonz  prcecidendo,  et 
succidendo  dicta;  snnt,  ut  infra  putat 
Festus,  sed  a  prctcedendo  et  succeden- 
do.    Unde    et    '  praE-cidaneae  feriae  :' 

*  pr^ecidaneum  sacrum,'  &c.  Prae- 
cidanea  hostia  imitabatur  Graecorum 
irporeAeioj',  et  qnaa  sunt  Atteio  Capi- 
toni  *  praecidanivE  feria?,'  Graecis  eae 
vpoTfXfios  7;^«po.  Succidanea,  quae 
succedebat,  cum  priori  hostia  litari 
non  poterat,  ailliibel)atur.  Vide  '  suc- 
cidanea.'  Pro  prwcidaneo  dicebanteti- 
am  pracidarium,  ut   '  pedancum,'  et 

*  pedarium,'  et  similia.  Dac 

y  Item  porca,  quce  Cenri  mactabutur 
afc  eo}  Marius  Victorin.  lib.  i.  Artis 
Grammat.  *  Qui  justa  defuncto  nou 
fecerunt,  aut  in  faciendo  peccarnnt, 
his  porca  contrahitnr,  quam  omnibus 
annis  immolari  oportet,  antequam 
novam  quasi  dapem  niereat  de  se  ca- 
pere.*    Gellius  paulo  latius  lib.  iv. 


cap.  6.  '  Porca  etiam  pra^cidanea 
appellata,  quam  piaculi  gratia  ante 
fruges  novas  fieri  cceptas  immolari 
Cereri  mos  fuit,si  qui  familiam  funes- 
tam  aut  non  purgaverant,  aut  aliter 
eam  rem  quam  oportuerat  procura- 
verant.'  Idem. 

» Id  est,  glebam  non  olyecisset']  Gleba 
illa  in  os  solebat  injici.  Cicero  ii.  de 
legibus:  '  Priusquam  in  os  injecta 
gleba  est,  locus  ille  ubi  crematum  est 
corpus  nihil  habet  religionis.'  Val. 
Max.  lib.  V.  cap.  3.  '  Post  obitum 
nullam  Atticae  regionis,  quas  ossibus 
ejus  injiceretur,  glebam  invenit.'  In- 
de  Horat.  Od.  28.  lib.  i.  '  At  tu,  nau- 
ta,  vagae  ne  parce  malignus  arenje  Os- 
sibus  et  capiti  inhwmato  Particulam 
dare.'  Et  hunc  morem  in  Graecis 
fnisse  testatnr  iClian.  in  varia  histo- 
ra  cap.  4.  N(5/ios  «oi  ?iv  'Att(»cJ»j,  in- 
quit,  ts  t-V  ard<pw  irfpiTvxo  a-wfJLari  aV' 
BpwvoVf  TrdvTws  iiriPdK^di'  77)«'.  i. '  Lex 
eliam  apud  Atticos  fuit,  «uicnmque 
in  insepultuin  cadaver  hominis  inci- 
dat,  saltem  ei  terram  injiciat.'  Et 
haec  fuit  veterum  Romanorum  super- 
stitio,  ut,  si  vel  minimum  os  terra  te- 
gerent,  cadaver  integruni  pro  sepnlto 
haberetur.  Quare  iis,  qui  peregre 
mortni  erant,  vel  os,  vel  digitum,  vel 
etiam  crinew  servabant,  cui  pro  toto 
corpore  justa  fierent.  Vide  '  mem- 
brum  abscindi.'  Idem. 

»  Pracidaneam  porcam]   Hoc  priii- 


DE   VERBORUM   SIGNIFICATrONE    LIB.    XIV.  623 

Porca  Praecidanea  dicitnr''  qua:  ante  immolari  soht,    [Fest. 

qmd  genus  hostiae,  qiiod  ante  novani  frugem  prcecideretur, 

prcccidaxiimi  appcllaba»^. 
P/acentcc"  libi  quoddam  genus  vocatuv  eiL  tribus  \}ultib.  fac- 

tum :  alii  dicunt  genus  pultis  cum  tribus  \ihamentis. 
Praecidere,  antecedere,  id  est,  ante  immolare.  [Paul. 

Preedia'^  rursus  Verrins  vocari  ait  ea  remedia,  quae  [Fest. 

data  Csecilia  uxor  Tarquinii  Prisci  invenisse  existima- 

tur,  et  immiscuisse  onus  suae,  qua  praecincta  statua  ejus 

est,  in  eede  sancti,*^  qni  Deus  Dius  Fidius  vocatur,  ex 

qua  Zona  periclitantes  ramenta  sumunt :  ea  vocari  ait 

praedia,'9  quod  raala  prohibeant. 
Preedonulos  ^°  *    Cato  yTroxogio-TJxwj,  dixit  in  Epistularum. 

Quia  saepe  utiles  videntur  prsedonuli. 
Prasdonulos  uTroxopio-Twwj,  id  est,  diminutive,  idem    [Paul, 

Cato  posuit  pro  praedonibus. 


18  *  In  tertio  Conjectaneo  monuimus  dicendum  Prcebra,  ut  '  enebra.' ' 
Jos.  Scol.  '  Lege  Prabia  vcl  Prcebra,  et  vide  supra  '  Praebia.'  Item  infra, 
qucB  Caia  Cacilia,  Ifc.  Et  immiscuisse  Zona:  iuce.'  Dac. — 19  Vir  doct.  in 
inarg.  ed.  Scal.  prabia    vel  prabia,— 20   Legendum  monet  Scal.  Prwdori' 

culos, 

NOTyE 

cipiura  male  basit  post  '  popularia  melle,  et  oleo  sacris  aptae.' i)(Mr. 

sacra.'    Sacrificii  bujus  porca;  praeci-  ^  In  ade  sancti]  Hoc  est,  Herculis, 

daneze  formulam  fuse  tradit  Cato  de  qui  proprie  sanctus,  et  sancus,  vel 

R.  R.  cap.  134.  Idem.  sangus,    dicebatur.      Vide  in    voce 

b    Pracidanea  dicitur']    Pracidanea  *  propter  viam.'  Idem. 

dicitur,  quod  ante  sacrum  cajderetur  "  Pradonidos]    Lege    Pradonculos. 

id  geuus  hostiffi,  quod  sacrum  prae-  Si  quis  Latine  scit,  is  non  ignorat, 

cidariumappeliabatur.     Pracidarium  Prti-dojmfos  Latinum  non  esse.     Hoc 

et  Praciduneum  ideni  est.     Sic  '  ex-  ck  twv  ava.  \6yov  Latinae  linguffi  satis 

trarium,'    '«"xtraneum  ;'   '  pedarium/  patet.  Jos.  >Scai. 

'pedaneum,'     Si  Gellius  coiisideras-  Prcedonulos]  Ut  a  'latro,'  '  latrun- 

set  prascidaneum  sacrum  dici,  nun-  c\\\n%,' i\c  2iprcedo,j)r(edunculus.    Sed 

quam  miratus  esset  pvaecidaneas  eti-  Scaligerum  falli  puto.     Recte  enim 

am  ferias  dictas  fuisse.  Jos.  Scal.  a  pra:do,fradonus,  prcedonulus.  Prcedo- 

<:  Pkcenta]  Ex  fariua  siliginea,  ca-  ««s  autem  recte,  ut '  centurio,' 'cen- 

seo,  et  melle.  Placenta,  a.Grdscov\a-  turiouus :'   '  decurio,'  '  decurionus : ' 

KtJeis,  irXaicovs.     Servius  vii.  jEneid.  '  epulo,'  '  epulonus,'  &c.  Dac. 
'  Liba    sunt   placenta;   de   farre,  et 


G24 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Praedotiunt,'  ^  praeoptant. 

Prsefecturse  §  eae  appellabantur  in  Italia,  in  quibus  [Fest. 
et  jus  dicebatur,  et  nundinae  agebantur,  et  erat  qua^dam 
earum  rcsp.  neque  tamen  magistratus  suos  habebant: 
in  quas^  legibus  praefecti  mittebantur  quotannis,  qui  jus 
dicerent :  quarum  genera  fuenint  duo  :  alterum,  in  quas 
solebant  ire''  praefecti  quatuor  sex  virum  pro  populi 
suflFragio  ^  creati  erant  in  haec  oppida  Capuam,  Cumas, 
Casilinum,  Vulturnum,  Liternum,  Puteolos,  Acerras, 
Suessulam,  Atellam,  Calatiam,*  alterum  in  quas  ibant 
quos  Praetor  urbanus  quotannis  in  quaeque  loca  miserat 
legibus,  ut  Fundos,  Formias,  Caere,  Venafrum,  Allifas,^ 


1  Vide  Not.— 2  Vet.  cod.  qua  his.—i  Vet.  cod.  viginti  sex  virum  mm. 
Vide  Notas.— 4  Vet.  cod.  Calateum.—5  Vet.  cod.  Allicas. 


^  PrcBdotiunt']  Putoscriptum  fuisse 
Praoptinunt,  vel  potius  Praoptinant. 
•  Opto,'  'optino:'  'praeopto,'  '  prae- 
optino.'  Ut  'nego,' 'negino.'  Doc- 
tiss.  Meursius  legebat  prcedopiunt : 
ab  obsoleto  '  opio  '  unde  '  opto,'  ut 
ab  '  apio,'  '  apto,'  &c.  PrcBopiunt,  d 
inserto  pradopiunt.  Idem. 

K  Prcpfecturce]  Illa  verba  mendosa 
sunt,  prafecti  quattuor  viginti  sexri. 
rum  num  pro  popidi  suffragio.  Fortasse 
scribendum  est :  pra-fecti  quattuor  vi- 
ri:  et  sexviri  annui,  qui  populi  suffra- 
gio,  &fc.  Ant.  Aug. 

PrafccturoB]  In  quas  praefecti  mit- 
tebantur,  ut  preetores  in  Provincias. 
Civitates  autem  qua  iniquae  ingratae- 
ve  erga  populum  R.  fuerant,  ac  fidem 
datam  semel  atque  iterum  fefelie- 
rant,  ubi  primum  in  potestatem  di- 
tionemque  erant  redactap,  in  praefec- 
turae  formulam  referebantur.  Unde 
liquet  praefecturarum  conditionem 
omnium  fuisse  durissimani,  et  a  colo- 
niarum  et  municipiorum  fortuna  dl- 
versam.  Aliquando  tamen  idem  op. 
pidum  et  praefectura  et  municipium 


NOT^ 

fuit,  ut  Fundi,  Formiae,Cumae,  Acer- 
rje,  Anagnia,  &c.  Quae  praefectnrae 
erant  quatenus  iu  eas  prsefectus  ju- 
risdictionis  causa  mittebatur,  nec  in 
iis  Magistratus  ad  jus  dicendum  cre- 
abantur:  Municipia  vero,  quatenus 
jure  civitatis,  vel  cum  suffragio,  vel 
sine  suffragio,  utebantur.  Dac. 

h  /n  quas  solebant  ire]  Quae  egre- 
giam  antiquitatis  cognitionem  conti- 
nent,  ea  non  levibus  mendis  inqui- 
nata  sunt.  Sunt  autem  haec  ex  pris- 
ca  scriptura:  In  quas  solebant  ire  pr<B' 
fccti  quatuor  viginti  sex  virum  num  pro 
populi,  Sfc.  Lego  :  i»  quas  solebant  ire 
prafecti,  qui,  auctore  viginti  sex  virutn 
numcro,  populi  suffragio  creati.  Recte 
sane  :  neque  enim  quicquam  populus 
sciscebat  sine  auctore.  Itaque  et  le- 
ges  auctore  quodam  semper  scisce- 
bat.  Ex  vocibus,  qui  auctore,  factum 
erat  quatuor,  mendo  satis  proclivi  ac 
propenso.  Jos.  Scul.  At  Cujacius  iib. 
xn.  observat.  cap.  24.  '  In  quas  sole- 
bant  ire  praefecti  qnatuor  ex  16.  viris 
qui  populi  suflfragio  creati  erant.' 
Dac. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    XIV. 


625 


Privernum,  Anagniam,  Frusionem,^  Reate,  Saturniam, 

Nursiam,  Arpinum,  aliaque  complura. 
Praefericulum  vas  aeneum  sine  ansa  patens  sum-     [Paul. 

mum,  velut  pelvis,  quo  ad  sacrificia  utebantur. 
Prcefericulum  '   vas  aeneum  shie  arisa  appe/latur,  pa-  [Fest. 

tens  summiim  iit  pelvis,  quo  acl  sacrijicia  utebatitur  in  sacra^ 

rio  Opis  Consiva. 
Piseficae  ^   dicuntur    mulieres    ad  lamentandum   mortuum 

conductae,  quae  dant  ceteris   modum   plangcndi,   quasi 


6  Ed.  Scal.  Frusinonem, 


NOTiE 


*  Prcpfericuluni]  In  sacrario  Opis 
Consicce,  ut  opinor,  scripsit  Festiis. 
De  ea  Varro  et  Macrobius  videndi. 
Vide  '  Opima.'  Atit.  Aug. 

Praf^riculum]  PrEtfericuliim  vas 
aineuni  sine  ansa  patens  summuni, 
velut  pcivis,  quo  uluntiir  in  sacrario 
Opis  Consivaj.  Jos.  Scal. 

Prafericuluni]  In  sacrificiis  tantnni 
Opis  ConsiviE  eo  utebantnr.  Non 
vero  in  quibusvis  aliis  sacrificiis,  ut 
niale  Paulus.  A  prceferendo,  praferi- 
culum,  qiiod  in  eo  res  sacras  praefer- 
rentur:  de  Ope  Consiva  vide'opima.' 
Dac. 

^  PrcEJiccB]  Varro  lib.  vi.  de  Ling. 
Lat.  versum  Naevii  in  Freto  ita  re- 
fert :  HcEc  quidem  Hercle  opinor  praji- 
ca  est :  nam  mortuos  conlaudat :  et  id 
magis  placet  Gab.  Faerno,  optimo  nu- 
merorum  censori.  Aut.Avg. 

Prcejica:]  Glossar.  '  prastica,  t)  iTph 
Tr\s  KXivr\s  iy  t^  iK(popa  KOTTTO^ueVjj* 
9priv<f^hs  iir'  iKcpopdv.'  quae  ante  lec- 
tum  plangit  dum  cadaver  effertur: 
lamentatrix.  In  Barbaricis  institu- 
tis  et  legibus  praeficarum  Aristoteles 
meminerat,  quia  Pbryges  proprie  di- 
cuntur  barbari ;  eorum  autem  inven- 
tum  prcoficce  et  Nainice.  Papin.  in 
Epicedio  patris :  '  Ut  Pharios  aliae 
Dclph.  cl  Var.  Clas.  Pomp. 


ficta  pietate  dolores  Mygdoniosquc 
colunt,  et  uon  sua  funera  plorant.' 
Prcefica:  autpin  dictae,  quia  praefice- 
rentiir  anciliis,  qiiemadmodura  l^- 
mentarentur.  Varr.  lib.  vi.  de  L.  L. 
ubihunc  Plauti  lociim  laiidatex  Tru- 
cul.act.ii.se.  6.  'Sine  virtute  ar- 
giituiu  civem  milii  babeam  pro  praefi- 
ca,  Quae  alioscollaudat,  eapse  se  vero 
non  potest.'  Ubi  apte  qnidem  Plau- 
tiis  verbo  co//a«du<  usus  cst,etutNae- 
vius  supra,  quod  viris  doctis  notatum 
oportuit,  illud  enim  rem  non  minimi 
momenti  nos  docet,  nempe  praeficas 
laudes  mortuorum  cecinisse,  unde 
recte  '  paeana  canere  '  dictse  sunt. 
jEschyl.  ia  Choephoris :  Uaiava  rou 
BavSvTos  e|av5ai;ueVaj.  '  Paeana  nior- 
tui  cantitantes.'  Quod  niale  repre- 
hendit  Scholiastes,  cum  et  alii  quo- 
que  Paeana  in  re  funerea  usurparint, 
unde  et  doctissimus  HesychiuSjTrajow 
ffTvyvo},  inquit,  epyivrjTiK^  vfxvcfi.  Et 
sane,  ut  Pcean,  qui  priuio  in  rebus  tan- 
tum  laetis  canebatur,  lebus  etiam 
tristibus  accommodari  passus  est,  sic 
Nania,  cujus  priina  origo  in  re  fune- 
rea,  rebus  laetis  venire  etiam  aliqiian- 
do  consuevit,  ambo  quasi  mutatis  par- 
tibus.     Vide  '  Naenia.'  Dac. 


Fcst. 


2  R 


626  SEXTI    POMPEII    FESTI 

in  hoc  ipsum  praefectae.  N^vius  :  Haec  quidem  mehercle 

opinor,  prsefica  est,  quae  sic  mortuum  collaudat. 
Praejurationes '  facere  dicuntur  ii,  qui  ante  alios  conceptis 

verbis  jurant,  post  quos  in  eademverba  jurantes  tantum- 

modo  dicunt,  Idem  in  me. 
Praeliares  dies  "  appellantur,  quibus  fas  est  hostem  bello  ^ 

lacessere;   erant  enim  queedam  ferias  publicse,  quibus 

nefas  fuit  id  facere. 
Prasmetium,"  quod  praelibationis  causa  ante  pras-  [Paul. 

metitur. 
Prametium  dicitur  qiiod  ante  Tiietitur,  quasi  pratnes-   [Fest. 

siim  pralibationis  causa, 
Praeraiosa,  pecuniosa.  [Paul. 

R  locu  s  °  Calo  sape  dixit,  ut  contra  s,   arbosem,  et     [Fest. 

arhoses,  loco  s  dicebant  antiqui.        ..... 

properie  mari  opus  est.9 


8  Ed.  Scal.  bello  hostem. — 9  Ead.  ed.  '  PeUiculationem  pro  inductionem  a 
pelUciendo  quod  est  in  ducendo  dixit  Cato  in  ea  oratione  quam  scripsit  de  .  .  . 
,  .  .  r,  loco,  s,  Cato  sape  dixit  ut  coiilra  s.  arborem,  et  arbores.  loco  s  dice- 
hdint  antiqui  .  .  .  properie  majori  opus  est.'  Dac.  legendnui  monet  ])ro- 
pesi  e  masi  opus  est. 

NOTtE 

'Pra>JMra<iones]  Liviuslib.  11.  *  Cen-  jectanea.     Glossarinm  :    '  Praemeti- 

turio  erat  M.  Flavoleius: .  .  .  victor,  vum,  fi  nph  6epi(Tixov  A-r]iJ.r}Tpas  duaiu.' 

inquit,  M.  Fab,  revertar  ex  acie.     Si  Jos.  Scal. 

fallat,  Jovem  patrem,  Gradivumque  Pramctium]    Praemetium,    frugum 

Martem,  aliosque  iratosinvocatDeos.  primitiae,  (|uod  sacrificii  causa  ante 

Idem  deinceps  omnis  exeicitus  in  se  prajmetebatur.     Lacones  vocantTrpo- 

quisqne  facit.'    Vide  Polyb.  lib.   vi.  \oylav.    Qnod  Cereri  offerebant  post 

Ful.  Ursin.  messem  factam  ■.floriferlum,  vocabant, 

Prajuratiojies}  Cum  publice  jusju-  vide  in  voce  '  sacrificiinn  :'quod  ante 

raudum  prsestandum  erat,  adliibeban-  messem,    pramctium.     Gloss.  '  Pr<p- 

tur    qui   pra>jurationes   facerent,  id  metivum,  ^  7rp5  Ofpifffxov  Ariixr)Tpas  6v- 

est,  conceptis  verbis  ante  alios  jura-  aia.'  '  Qnod  ante  nics^em  factam  Ce- 

rent.     Post    quos  jurantes   dicebant  reri  sacrificinm  fit.'  Dac. 

tantum  :  '  Idem  i»  me.'  Dac.  °  R  loco  s]  Hspc  suo  loco  avulsa, 

™  Praliares  dies]  Vide  in  voce  '  jus-  sed  qiio  pertincant  incertiim  est.    In 

tidies.'  Jdem.  fine  certum  est  lcgi   debere  propcsi  e 

"  Prametiuni]  Vide  '  Sacrima.'  Ant.  masi  opus  est.    Hic  enini  s  loco  r. 

Aug.  Idem. 

Prametium]  npo\6ywi/.    Vide  Con- 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  K    LIB.   XIV. 


G27 


PrcEmiosam  p  pecituiosam  dixit  Cato  in  oratione,  quam  scrip- 

sit impudentiam 

praemiosom. 
Praeneste  "^  dicta  est,  quia  is  locus,  quo  condita  cst,  mon- 

tibus  praestet. 
Praenominibus'^  feminasesse  appellatas  testimonio  [Paul. 

sunt  Caicilia,  et  Tarratia,  quae  ambas  Caiae  solitae  sint '° 

appellari :  pari  modo  Lucia,  et  Titia." 
Praipetes'  aves  dicuntur,  qnse  sc  ante  auspicantem  ferunt: 

nam  praepetere  dicebant  pro  anteire.'^ 


10  Vet.  lib.  sunt.—\\  Vet.  lib.  Terliu.—\2  Hapc  et  scqnentia  usque  ad 
ante  ire  \\\  ed.  Scai.  ita  legiintur :  '  Pra^pe/fs  aves  ilicuntur,  qiicB  se  unte  auspi- 
cantemferunt :  nam  antiqui  prapetere  dicebant  pro  antire,  pnllarium  a  pullis  ap- 
pelhttum  quidain  putant  qnia  non  aliud  sed  hoc  ei  peculiare  est  aveni  anspicanJa 
observure,  prtepetes  aves  dicuntur  q)ia>  se  ante  auspicantem  ferunt  nani  antiqiii 
prffipetere  dicebant  pro  anteire.^  Notavit  quoque  Scal.  lioc  et  duo  capita 
proxinie  sequentia  esse  quidem  Festi,  scd  non  ex  vet.  lib.  sumta. 


NOT^ 


P  Pramiosum']  Pramiosum  pro  pe- 
cunioso  V^eteres  dicebant,  qnia  com- 
moda  omnia  ct  utilitates  omnes  prce- 
7ma  nuncupabant.  Pr<pniiosam  igitur 
impudentiam  dixerit  Cato,  quasi  nos 
diceremus,  une  impudence lucrative,une 
impudence  bien  recompensie.  Sed  pn- 
to  Festiim,  quod  pace  ejus  dictum 
sit,  ininns  percepisse  mentem  Cato- 
nis,  qui  dixit  praemiosam  impudenti- 
am,  pro  praemiatoria,  id  est,  magna, 
et  qualem  praeiniatores  pra^ferre  so- 
lent.  Sunt  enim  praemiatores,  noc- 
turni  praedones.  Nonius  in  Agryp- 
nantibus :  '  Nam  in  sceena  nos  noc- 
tnrnos  cepit  przemiatores  tollere.' 
Vide  Nonium  in  '  praemiatores.'  Et 
praemia  e  rebus  furto  ablatis  confec- 
ta  pecunia,lucrum.  [Tibnll.]  Eieg.  2. 
lib.  I.  'Nec  sinit  occurrat  quisquam 
qui  corpora  ferro  Vulneret,  aut  rapta 
praemia  veste  petat.'  Idem, 

1  Prcenesle']  Idem  Cato  apud  Ser- 
vium,  '  Quia  is  locus,'  inquit,  'inon- 
tibus  prjestet,  Praeneste  oppido  no- 


men  dedit.'  In  montibus  autem  lo- 
catnm  Praeneste  cx  Slrabone  et  aliis 
notnm  est.  Unde  Virgil.  '  altum  ' 
vocat.  '  Qnique  altnm  Pr£eneste 
viri : '  sed  de  etymo  dissentit  Ser- 
vins  :  '  Privneste,'  inquit,  '  locns  est 
hand  Ion;:e  ab  urbe,  dictus  aTrb  tSiv 
irpivuv,  id  est,  ab  ilicibus,  quae  illic 
abundant.'  Alii  a  Praaneste  quodam 
Uiyssis  nepote  dictuni  volunt.  Idem. 

••  Pranominibus]  Vide  A.  Gellium 
lib.  \'i.  cap.  7.  Plutarcb.  probl.  et  su- 
pra  in  '  Praebia.'  Ful.  Ursin, 

Prccnominibus']  Valerius  :  '  anti- 
quarum  muliernm  frequenti  in  usu 
praenomina  fuerunt,Rutilia,  Caeselia, 
Rodociila,  Murcula,  Burra  a  colore 
dicta ;  ista  praenoinina  a  virilibus 
tracta  sunt,  Caia,  Lucia,  Publia,  Nu- 
meria.'  Sed  vide  Sigonium  lib.  ii. 
Emendat.  cap.  35.  Dac, 

^  Prapetes]  Praepetes  aves  dictas 
quidam  putant,  quia  volantes  se  of- 
ferunt :  nani  preepetere  est,  avern  ans- 
picanti  se  otferrc  :    nnde,    Pnrpetes 


628 


SEXTI    POMPEIl    FESTI 


PuUarium^  a  pullis  appeUatum  quidam  putant,  quia  [Fest. 
non  aliudf  sed  hoc  ei  peculiare  est  avem  auspicanc/o  ob- 
servare. 

Trapetes  aves  dicuntur  quae  se  anie  auspicantem  ferunt :  nam 
antiqui  praipetere  dicebant  pro  ante  ire. 

Praepetes  aves  quidam ''  dici  aiunt,  quia  secundum  auspi- 
cium  faciant  prsetervolantes,  alii  qiiod  antea  quam  peta- 
mus,'4-  indicent  aut  quod  praetervolent,  aut  ex  Graeco 
tractum  putant,  quod  ante  conspectum  volent  nostrum, 
inepte  scilicet  ex  praepositione  Latina  componentes,  et 
Graeco  vocabulo  :  ceterum  poetae  promiscue  omnes  aves 
ita  appellant. 


13  Ed.  Scal.  quandam. — 14  Vir  doct.  in  marg.  ejusdem  ed.  conj.  quce  pra- 
pelamus  vel  qua  iielamus. 


HOTJE 


aves  dicuntur,  quce  se  ante  auspicantem 
ferunt :  nam  antiqui  prapetere  dicebant 
pro  anteire.  Jos.  Scal. 

Prapetesl  Servius  in  lib,  iii.  lE- 
neid.  '  Praepetes  sunt,  quje  secundo 
auspicio  ante  eum  volant,  qui  auspi- 
catur  :  aves  auteni  aut  oscines  suut 
aut  praepetes:  oscines,  quae  ore  futu- 
ra  praedicunt :  prappetes,  quie  volatu 
auguriuni  significant,  cuni  siint  pros- 
perae.  Sed  pra-petes  aut  superiora 
tenent,  et  pra?petes  vocaniur;  ant  in- 
feriora,  et  dicuntur  inferae :  praepetcs 
autem  ideo,  quia  omnes  aves  priora 
petunt  volantes.'  Ubi,  ut  vides,  ilie 
prapetes  a  pra  et  petere,  quod  et  Fes- 
tus  sensit.  Sed  en  tibi  ejusdem  Ser- 
vii  locum  alterum,  non  minus  illns- 
trem,  ad  illud  vi.  JiLn.  '  Praepetibus 
pennis.'  'Praepetes  autem,'  inquit, 
'  dictae,  vel  quod  priora  petant,  vel 
sumnii  volatus,  vel  quae  prae  petit 
volatum,  vel  quae  sccundum  auspi- 
cium  facit.  Etquidam  praepetes  tra- 
dunt,  non  tanium  aves  dici,quaepros. 
perius  prjevolant,  sed  etiam  locos 
quos  capiunt,  quod  idonei  felicesque 


sunt.  UndebeneDajdalipennasprae* 
pctes,quiade  locis,  in  quibus  pericu- 
lum  nietuebat,  iu  loca  tutiora  perve- 
nit.'  Quem  Servii  locum  illustrat 
Gellius  lib.  vi.  cap.6.  Ubi  etiam  do- 
cet  praepetes  aves  L.  Claro  dictas  vi- 
deri,  quas  Homcrns  Tavmrrfpvyas  ap- 
pellat  Iliad  T.  quod  porrectis  et  pa- 
tulis  alis  praetervolarent.  Inde  Gloss. 
'praepetes,  TavvirTfpvyis.'  '  alis  patu- 
lae.'  Cetenmi  Etymon  Festi  et  Ser- 
vii  a  pra  et  pcto  mihi  ceteris  praestat. 
Ne(iue  minus  sic  locis  quam  avibus 
possit  accommodari.  At  Turnebus 
ait  a  irp6ireT€T,  quod  est,  pronum  ad 
labcndiim  :  et  prcppetere  a  irpoireTea'' 
eai.  Quod  censet  etiam  Scaliger  in 
yEtnaiu.  Dac. 

'  Pullarium]  De  Pullario  Cicero 
II.  Divinat.  '  Attulit  in  cavea  pullos 
isqui  ex  eo  noniinatiir  Piillarius.'  Et 
ad  Plancum:  '  Recitatis  literis  obla- 
ta  religio  Cornuto  est,  pullarioruin 
admonitu,  non  satis  diligenter  euin 
auspiciis  operam  dedisse.'  Pullarius 
in  Gloss.  exponitur  7raiA.oK<J/ioy,  puUos 
curans.  Idem. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    XIV. 


G29 


Praerogativae "  €61111111.06  dicuntur,  ut  docet  Varro  rerura 

humanarum  libro  sexto,  quaj  rus.'^  .... 

Romani,  qui  ignorarent  petitorcs,  facilius 

eos  animadvertere  possent.     Verrius  probabilius  judicat 


15  Vid.  Not. 

NOTyE 

»    Prcerogativa]    Explicat    Festus     populum  jure    rogavit,    populusque 


cur  inlioductae  fuerint,  non  qua»  fue- 
rint,  liae  centuria>,  neque  cur  ita  ap- 
pellatze.  Menduni  autem  est  in  illis 
verbis,  <]U(E  rMS....nos  quod  rustici 
scriberemus :  et  utraque  opinio,  Var- 
ronis  et  Verrii,  vera  est.  Fuere  au- 
tem  eee  ccnturiae,  quae  primae  suffra- 
gium  ferebant  ceuturiatis  comitiis  : 
ab  eadem  re  itaappellataf,  quod  prius 
rogarentur  ab  eo,  qui  comitia  habe- 
rent,  Velitis,  jubeatis  hoc,  aut  illud. 
Erat  aiitem  maximum  praerogativa- 
rum  beneficium,  quod  iiunquara  ab 
eis  dicatur  ceteros  discrepasse.  Ut 
vero  essent  praerogativae  sortito  eve- 
niebat.  Ceterae  appellabantur  jiire 
vocalce.  Vidend.  Ascon.  lib.  ii.  in 
Verrem.  Cicero  pro  Murae.  et  Phi- 
lipp.  II.  et  lib.  I.  et  n.  de  Divin.  Li- 
vius  saepius.  Ant.  Aug. 

PrarogalivcE}  Deiis,  item  iliis  quae 
jure  vocatce  dicebantur,  Ausonius  et 
Livius.  Ausonius  in  panegyrico  ad 
Gratianum  Augustum  :  '  Valete  mo- 
do  classes  populi,  et  urbanarum  Tri- 
bunm  praerogativse,  et  centuri»  jure 
vocatae.'  Liv.  lib.  ix.  de  Flavio  scri- 
ba:  '  Fierique  se  pro  tribu  yEdilem 
videret.'  Ego  interpretor  pro  tribu, 
praerogativa  trihu.  Piso  deeodem: 
'  Eundem  primae  tribus  aedilem  cu- 
rulem  renunciaverunt.'  Eaedem  er- 
go  '  praerogativae  tribus  '  et  '  primae 
tribus.'  Nam  ita  in  legibus  ferendis 
loquebantur.  Sic  initio  legis  cnjus- 
dam  in  tabula  aenea  :  principium 
FUiT.  PRO.  TRiBU.  Itcm  apud  Fron- 
tinuni:  '  T.  Quintius  Crispinus  Cos. 


jnre  scivit  in  foro  pro  Rostris  a.  d. 
Iiiiil.  Eidus  Julias.  Tribns  Sergia  : 
principium  fuit  pro  tribu  Sex.  L.  F. 
Varro.'  Qui  locus  raendosissimus 
editus  est.  Jos.  Scal.  Centuriarnm  ac 
tribuum  comitialium  aliae  sunt  jure 
vocatcB,  Prcerogativcc  aliae.  Praeroga- 
tiva  nna  erat  singulis  comitiis  sbrti- 
tione  electa,  quae  jure  vocatis,  id 
est,  ceteris  omnibus  prjerogabatnr, 
princepsque  omnium,  tametsi  loco 
postrema  vel  media,  in  suffragium 
mittebatur.  Jurevocatce  sunt  reliquai 
omnes,  quae  suo  gradu  vocantur  et 
suffragium  ferunt.  Praerogativa  tri- 
bus  seu  centuria  omen  aliquod  in  se 
continebat.  TuUius  i.  de  Divinat. 
'  Praerogativam  majores  nostri  omen 
justorum  coraitiorum  esse  voluerunt.' 
Ideoque  ejus  in  sequentibus  suffra- 
giis  ratio  habebatur,  non  quod  esset 
prima,  ut  falso  quidam  existimarunt. 
TuUius  II.  de  Divin.  '  Haruspices 
cum  Tiberius  Gracchus  in  Senatum 
introduxisset,  propter  repentinam 
mortera  ejus,  qui  in  praerogativa  de- 
ferenda  subito  concidisset,  non  jus- 
tum  rogatorem  conciiiorum  fuisse 
dlxerunt.'  Quod  Festus  refert  ex 
Varrone  et  Verrio,  id  quidem  verum 
est,  sed  sic  tantum  explicat  cur  ia- 
troductJe  fuerint  prcsrogativa^,  uon 
vero  quae  fuerint,  neque  cur  ita  ap- 
pellatffi.  In  verbis  Varronis  legen- 
dum  ex  doctiss.  Antonii  Augustini 
jndicio:  Quod  rustici  Romani,  Ifc. 
Dac. 


630 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


esse,  ut  cum  cssent  designati  a  praerogativis,  in  sermo- 

nera  res  veniret  populi  de  dignis,  indignisve,  et  fierent 

ceteri  diligentiores,  ad  suflfragia  de  his  ferenda. 
Prses ""  est  is,  qui  populo  se  obligat,  interrogatusque  [Pau  l. 

a  magistratu,  si  praes  sit,  ille  respondet,  Praes.       [Fest. 
Praesagire  est  pr^edivinare,  praesipere :  sagax  enim  est  acu- 

tus,  et  solers. 
Praesagitio^  dicta,  quod  praesagire  est  acute  sen-    [Paul. 

tirc,  unde  sagae  dictae  anus,  quae  raulta  sciunt,  et  saga- 

ces  canes,  qui  ferarura  cubilia  praesentiunt. 
Prcesagitio  dicta,  quod  prasagire  cst  acute  sentire,\Mide  [FeST. 

et  saga  anus  dictae,  qucc  multa  sciant,  et  sagaces  canes,  quod 

ferarum  cubilia  prasentiant. 
Praesiderarc^  dicitur,  cura  maturius  hyberna  tempes-  [Paul. 

tas  movetur,  quasi  ante  sideris  tempus. 

NOT/E 


^  Prwsl  Festiisait  pracdem  dictum 
esse,  qiiod  interrogatiis  a  populo,  si 
prsesesset,  respondebat,  praes.  Siip- 
ple,  6U11).  Praesessc  autiqiiitns  signi- 
ficat,  praescntem  esse,  irapui/ai.  Unde 
superest  participiuin  pr<rsens.  Auso- 
iiius,  auctor  vaide  bonus,  dignus  qui 
nieliore  saeciilo  natns  fiiisset,  ait  in 
ludicro  dramale  septeni  sapientum : 
'  Tliales  autem,  iyyva,  Trdpa  S'  &Ta, 
protulit:  Spondere  qiii  nos,  noxaquia 
prarsest,  vetat.'  Prie^-est,  irapicni. 
Gr;¥cus  interroj^atus,  tl  vdp((TTt,  re- 
spondet  potius  irdpa,  qiiaiii  ■jrdpeifxt. 
Sic  Romanus  iiiterrogatus,  an  praes- 
es  P  rcspondcbat,  prics,  non  praes- 
sum.  Varro:  '  Itaqiie  Praes,  qui  a 
niagistratu  interrogatus  in  publiciim, 
an  prajsest :  a  qiio  et  ciim  respoiidet, 
dicit,  praes.'  Ita  eniin  legendum  apud 
Varronem.  AJioqiii  scio  antea  non 
satis  perspicMium  neque  Varronis, 
neque  Fesii  lociim  fuisse.  IMullorum 
scriptorum  Latini  nominis  codices 
calamo  exarati  liabent  prasest:  pro 
quo  vulgati,  ;«cps<o  esl.  Jos.  Scal. 


Prces]  Sed  verisimilius  videtur  ut 
pras  dicatiir  a  pra.  Ut  ita  dicatur 
qui  praesto  est,  ut  fidejussor.  Quo- 
niodo  et  idem  dicitiir  fjyvos,  ab  €77«?, 
prope,juxta.   Inde  '  compraes.'  Dac. 

>  Prccsagilio]  (^iccro  I.  de  Divinat. 
'  Praesagibat  aiiimus  frustra  me 
ire,  cuin  exirem  doiiio. 
Sagire  cnim  sentirc  aciite  est:  ex 
quoSagae  anus,  quia  miilta  scire  vo- 
liint:  et  sagaces  dicti  canes.  Is  igi- 
tiir,  qiii  aiite  sagit  qitam  oblata  res 
est,  dicitiir  pra-sagire,  id  est,  futura 
ante  senlirc.'  Idem. 

'  Prtrsiderare]  Graeci  7rpox6'M'^f«"'. 
TTpoxeifJ-acis,  prasideratio  :  qiiidni  et 
postsideratio  fj  (inxfifJ-aats  dici  pote- 
rit?  Vidc  Vegetium.  Hoc  autem  ita 
dicebant  velcrcs  Komani,  quia  anni 
tempestates  sidera  vocabant :  et 
confcctum  sidus,  vel  peractiim,  liye- 
mis,  a?stalis  sidiis  dicebaut.  Jos. 
Scal. 

Prcesidcrare]  Sed  frustra  Scaligcr. 
Notuin  est  ortum  et  occasum  side- 
rum  fccdas  tempestatcs  ciere.    Cuin 


DE   VERBORUM   SIGNIFICATIONE    LIB.   XIV. 


631 


Praesidiura  *  est,  quod  pro  utilitate  et  salute  alicujus  auxilii 

gratia  praeponitur  subsidium,  quod  postpositum  est  ad 

subveniendura  laborantibus. 
Prasstinare  **  apud   Plautura   emere  est,  id   est,   eraendo 

tenere. 
Prgestitera'^  in  eadera  significatione  dicebant  antiqui,  qua'^ 

nunc  dicimus  antistitem. 


16  Vet.  lib.  qitem. 


NOT^E 


aatem  sideris  effectus,  nenipe  tem- 
pestas,  causam  anteveniebat,  pra?ve- 
niebat,  id  est,  sideris  ortum  vel  occa- 
sum  anticipabat,  hoc  Graeci  irpox"- 
/uof 61V  dicebant,  Latini '  pra;siderare,' 
quod  ante  sidiis  veniret,  id  est,  im- 
maturins.  Inde  et  '  desiderare  '  dic- 
tum,  quod  proprie  finem  tempestatis 
significat,  quasi  qnod  desinit  side- 
rare,  idest.xetAtafet".  Ut  '  defervere' 
dicitnr,  qnod  fervere  desinit,  et '  de- 
tonare,'  quod  desiit  tonare,  sic  '  de- 
liidere,'  hidi  finem  facere.'  Hinc  desi- 
derari  res  dicitur  quae  abiit,  nec  am- 
plius  extat.  Ita  ergo  et  desiderare  de 
sidere  confecto,  quod  Graecis  airoxei* 
nd^ety,  postea  traductum  ad  aba.  '  Si- 
dus  Vergiliarum  et  Arctnri  confec- 
tnm '  legere  est  apud  Hirtium  ;  quod 
de  anni  tempestate  non  potest  acci- 
pi ;  nempe  '  confectuni  sidus  '  dicitur, 
quod  prorsus  est  eV  tw  <pavep<f  vel  fv 
Ttf  acpapu,  totura  scilicet  exortum  vel 
absconsum,  sedata  jam  tempestate, 
quam  ortns  vel  occasus  sideris  exci- 
taverat.  Hincillae  locutioues,  '  Moto 
sidere,'  '  nondum  confecto.'  Plin.lib. 
XVIII.  cap.  26.  '  Accedit  confusa  re- 
rum  obscuritas,  nunc  praecurrente, 
nec  paucis  diebus,  tempestatum  signi- 
ficatione,  qiiod  ■jrpoxeifj.d^dP  GviBci  vo- 
cant,  nunc  postveniente,  quod  iin- 
XetpLd^etv.  Et  plerumque  alias  citius, 
alias  tardius  coeli  effectu  ad  terram 
deciduo,  vulgo  sereiiitate  leddita  con- 


fectum  sidus  audimus.'  Non  aliter 
•  confectum  sidus'  dici  solebat,  quara 
nbi  tempestas,  quae  sideris  erat  efFcc- 
tus,  deciderat,  ac  desaevierat.  Ita 
Magnus  Salmasius  In  exercit.  Plin. 
Sed  notandum  est,  quod  ivixeiptd^fiv 
dixit  Plin.  iUud  ,u€T0X6i/Ltafet>'  Vege- 
tium  dixisse.  iirtxetfjid^etv  autem  cum 
die  legitimo  et  solenui  nascitnr  tem- 
pestas,  ita  enim  lib.  iv.  cap.  40.  '  Aut 
enim  circa  diem  statutum,  aut  ante 
vel  postea,  tempestates  fieri  comper- 
tnm  est,  unde  praecedentes,  TrpoxeiVa- 
aiv,  nascentes  die  solemni,  4irtxeiiJ.a- 
(Tiv,  subsequentes,  /xeTaxeifJtafftv,  Grae- 
co  vocabulo  nuncupaverunt.'  Dac. 

^  Prasidium]  Ut  a  '  sub '  et  '  se- 
dendo,' '  subsidium,'  ita  a  prce  et  se- 
dendo,  prcesidium.  Uude  in  Gloss.  ex- 
ponitur  irapapvAaK^jirpocrTatria.  Item, 
praesidia,  (pvKaKol,  <ppovpta.  Idem. 

b  PrcEstinare']  Ms.  codex,  apud 
Plaulum  prceemere  est:  ut  testatur 
Voss.  Plaut.  Capt.  '  Alium  pisces 
praestinatiim  abire : '  et  Epidic.  '  Ut 
enim  praestines  argento,  priusquani 
veniat  filius.'  Item  Pseudol.  '  Ut 
piscium  qiiicquid  est  pretio  praesti- 
uem.'  PrcEstinare  et  destinare,  a  prcB 
sive  de,  et  obsoleto  stano,  vel  stino. 
In  Glossis  prcestino  exponitur  irpoupi^w, 
definio,  constituo,  praedestino.  Idem. 

•^  PrcEslitem]  Prcestites,  irpoffTaTri- 
ptot.  '  Praeslites  Lares'  iidem,  qui 
TTpoJTaTiiptot  deol,  apud  Graecos.  Jos. 


632 


SEXTI    POMPEII    FESTl 


f^raestolari  •*  dicitur  is,  qui'7  ante  stando  ibi,  quo  venturum 

excipere  vult,  moratur. 
Praeteriti'^  senatores  quondam  in  opprobrio  non     [Fest. 

17  Ed.  Scal.  quia. 


NOTiE 


Scal. 

Prastitem]  A  prcesto,  prastes,  iit  ab 
'  antisto,'  '  antistes.'  Hinc  '  Praesti- 
tes  lares,'  qui  urbis  sunt  custodes, 
TrpoffTaTTipioidfoi.  Dac. 

^  PrcBstolari]  'Praestum' a  Veteri- 
bus  erat  in  usu,  a  quo  remansit '  pras- 
sto,'  adverbiale.  (nroKopiaTiKhv,  '  prje- 
stulus,'  vel,  ut  antiqui  scribebant, 
prastolus.  Inde  '  praestolari.'  '  Prae- 
stus,'  seu  *  praestulus,'  fwifiovos,  Trpoo-- 
KapTepwv,  irpoff\ntapfi]s.  pro  quo  '  prae- 
sens,'  nsitatum  :  ut,  '  praesens  ani- 
mus.'  Glossarium:  *  Praesens,  eiri- 
^av^s,  Ka\  iraphv,  koI  eiixaXKos.'  Lege, 
Kal  eija\Kos.  tSa^Kos  est  fortis :  quod 
et  «uoA/c^y  quoque  dicebatur.  Jos. 
Scal. 

Prastolari']  Alii  tanien  a  prcesfo, 
immediate  prastolari.  Beda  de  Or- 
thographia  :  '  Praesto  per  o  scriben- 
dum,  non  per  u :  unde  praestolari,  non 
praestulari.'  In  Gloss.  '  praestulari' 
et  '  preestolari,  irpocTKapTepuv,  ■napa. 
fJLfViiv,  TrtpiffKOTrfiv,  ivtTfpeiv.'  Dac. 

«  Prateriti]  Tribuni  milituni  con- 
sulari  potestate  et  Censores  eodem 
anno  creati  sunt,  ut  Livius  scribit 
lib.  IV.  Ita  nunquam  lustrum  Tribuni 
fecerunt,  neque  quenquam  scnatorem 
potuerunt  pneterire:  neque  credide- 
lim  Festo  dicenti  Consules  in  consilio 
publico  habuisse  sibi  tantum  con- 
junctissimos,  ut  Reges.  Ilhid  cre- 
dam,  cum  lustrum  facerent,  supplere 
senatum  potuisse  ex  iis,  qui  ipsis  fo- 
rcnt  conjunctissimi :  item  illud,  tunc 
praeteritos  nulla  adjecta  notae  causa, 
ignominia  caruisse.  Censores  quo- 
que  idem  initio  fecisse,  mihi  fit  veri- 


simile.  At  postquam  causas  enume- 
rare  coeperunt,  minus  honesta  causa 
notam  attulit  gravera.  Vide  Ascon. 
in  Divin.  et  in  Pison.  Val.  Max.  lib. 
II.  cap.  4.  Gell.  lib.  iv.  cap.20.  et  lib. 
VII.  cap.  ult.  et  lib.  xvi.  cap.  13. 
Ant.  Axig. 

PrcBterili]  Unde  unde  haec  expis- 
catus  sit  Verrius,  aut  Festus,  sane 
omnia  contra  rationem  vetustissimo- 
rum  Po.  Ro.  institutorum  sunt:  ea- 
que  plane  toti  antiquitati  Reip.  Ro. 
adversantur.  Et  miror,  unde  haec 
exscripserit.  Jos.  Scal. 

PrcEterili]  Uude  unde  haec  Verrius 
expiscatus  sit,  ea  sane  antiquitati 
reip.  Romanae  adversantur.  Tribuni 
enim  militum  consulari  potestate  et 
censores  eodem  anno  creati  snnt,  ut 
tradit  Liv.  lib.  iv.  nunquam  igitur 
lustrum  Tribuui  fecerunt,  neque 
quenquam  senatorem  potuerunt  prae- 
terire.  Neque  verosimile  est  con- 
sules  in  consilio  publico  eos  tantum 
habuisse,  qui  sibi  essent  conjunctis- 
simi,  ut  olim  reges,  'Illud  tantum 
credam,*  inquit  Antonius  Augustinus, 
'cum  lustrum  facerent,'  &c.  [vid. 
sup.]  notam  attuiit  gravem.'  Haec 
Antonius  Augustinus.  Sed  fallitur  vir 
doctissiiuus,  cum  putat  praeteritos 
senatores,  aute  subscriptas  causas  cur 
praeterirentur,  ignominia  caruisse  : 
nam  ex  animadversionibus  Censoriis, 
quibus  causaj  semper  subscriptae, 
sola  senatorum  praeteriiio  excipien- 
da,^cui  rationem  ascribi  liaud  ita  ve- 
teris  iustituti  fuisse  ex  Livip  notum 
est,  et  antea  ignominia  deformatos 
senatores.   qui  praeteriti    fuerant  in 


DE   VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.   XIV. 


633 


erant,  quod  ut  Reg:es  sibi  legebant,  sublegebantque, 
quos  in  consilio  publico  haberent,  ita  post  exactos  eos, 
Consules  quoque,  et  Tribuni'^  Militum  consulari  potes- 
tate,  conjunctissimos  sibi  quosque  '9  patriciorum,  et  de- 
inde  plebeiorura,  legebant ;  donec  Ovinia  Tribunitia  in- 
tervenit,  qua  sanctum  est,  ut  Censores  ex  omni  ordine 
optimura  quemque  curiatim  "  senatu  legerent :  quo  fac- 
tum  est,  ut  qui  praeteriti  essent,  et  loco  moti,  haberentur 
ignominiosi. 

Praetexta  pulla  nuUi  alii  licebat  uti,  quam  ei,  qui  [Paul. 
funus  faciebat. 

Pmtexta  *  imlla  niiUi  alii  licebat  uti,  quam  ei,  qui     [Fest. 


18  Ead.  ed.  Triiunos.— 19  Vet.  cod.  quoqne—ia  Vet.  cod.  mriati. 


NOT^ 


liistoiiis,  legas.  Porro  praeteriti  se- 
natores  dicebantiir,  qiiorum  nomen 
Censores  initio  censuree  senatum  le- 
gentes  preeteribant,  in  recitando 
non  appellabant,  snbticebant,  et  eo 
vehit  tacito  indicio  censebantur  loco 
nioti,  nec  nonien  eorum  ultra  in  albo 
senatorum.  Dac. 

^  Pratexta'^  Verba  Festi  interpre- 
teni  desiderant.  Ant.  Aug. 

Pratexta^  Infra :  Pratexta  nulli 
alii  licebat  uti,  quam  ei,  qui  jure  alicu- 
jus  tnagistratus  haberet,  et  in  loco  pub- 
lico  ludos  faceret.  Is  enim  ea  utitur, 
et  scribam  habet  ob  eos,  quosfacit,  ludos. 
Huc  usqne  videor  tuto  vestigiis  Festi 
insistere :  in  reliquis  lubricuni  est 
iter.  Ait  nulli  alii  licnisse  przetexta 
uti,  preeierquani  ei,  qui  eam  haberet 
jure  magistratns,  et  in  loco  publico 
hidos  faceret.  Quod  verum  est.  Nam 
magistri  collegiorum,  et  niagistri  vi- 
corum,  qui  magistratus  non  erant, 
hidos  faciebant  praetextati,  utnotum 
est  ex  ea  in  Pisonem,  et  ex  Asconio, 
item  ex  Livio  libro  xxxi.  Tribuni 
plebis,  auctore  Phitarcho,  praetexta 
non  utebantur  :  puto,  quia  ludos  uon 


faciebant.  Sequentia  phis  minns  ita 
habuerunt  :  Item  jiratexta  Consulibus, 
et  Pratoribus  vota  quadam  ob  ignoran- 
tiam  sacrorum  novorum  nuncupantibus 
datum  est  uti:  item  votum  solventibus 
aliquod.  Jtem  Valerius  vicanus  utens 
pura  ex  S.  Senatus  improbatus  est.  Vi- 
detur  velle  Feslus  usum  purpurae  sa- 
crum  fuisse:  ideo  magistralibus  con- 
cessum,  non  tam  jure  magistratus, 
nam  et  Tribunis  concessus  fuisset, 
quam  ludorum  et  votorum  causa. 
Res  enim  sacrae  hidi,  et  vota.  Ideo 
ob  ludos  utebantur  iEdiles,  et  magis- 
tri  collegiorum,  ob  vota  Consules,  et 
Przetores.  Vota  iila,  quae  nuncupa- 
bantur  ob  sacrorum  novorum  igno- 
rantiam,  videntur  esse,  quae  Consul 
aut  PrEBtor  vovebat,  si  quid  niinus 
rite  et  per  ignorantiam  committens 
novam  religionem  contraxisset.  Vi- 
cannm  videtur  vocare  vici  magis- 
trum  :  ex  sententia  senatus  impro- 
batuni  ait  quod  in  pura  toga,  non  in 
praetexta  hidos  Compitalitios  face- 
ret.  Ita  enim  puto  Festum  scrip- 
shse,ex  S.Senatus,  quod  interpretor, 
ex  Sententia  Senatus.  Jos.  Scal, 


634 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


funus  faciebat.  Idem  jus  magistratus  habebat,  qiii  in  ali- 
quo  loco  publico  ludos  faciebat,  nam  is  pratexta  utitur : 
scribam  habere  solet,  propter  eos  quos  facit  ludos  :  pra- 
texta  Jus  datum  est  item  Cows?/libus  et  Praetoribus  vota 
nuncupantib.ob  f^«orantiam  sacrorum'  ascitorum.  Isdem 
^atum  est  uti  erait  votum  aliquod  solventib.  quod  autem 
Valerius  Yic^nus  cum  nteretur  pura.  ex  senatu  improbari 
cceptus  est. 
Praetextses  appellantur,  quae  res  gestas  Romano-  [Paul. 
rum  continent  scriptas.^ 


1  Ed.  Scal.  sacra  novorum. — 2  Vet.  lib.  scriplce. 


NOT^ 


Pratexta']  Ait  Festus  nulli  alii  li- 
cuisse  prsetexta  uti,  quam  ei  qui  fu- 
nusfaceret,  niagistratibus  itein  et  lis 
qui  ludos  faciebant.  £t  verum  est. 
Liv.  lib.  XXXIV.  sect.  7.  '  Purpura 
viri  utemur,  praetextati  in  Magistra- 
tibus,  in  Sacerdotiis  :  liberi  nostri 
praetextis  purpura  togisutenlur ;  nia- 
gislratibiis  in  coloniis  niunicipiisque, 
hic  Roniae  infinio  gcneri,  magistris  vi- 
corum,  togiE  pra^textae  habcnda;  jus 
permittemus  ;  nec  id,  ut  vivi  solum 
habeant  tantnm  insigne,  sed  etiam, 
ut  cum  eo  crementur  mortui.'  Vides 
prffitextatos  magisiratus,  tam  Ronia;, 
quam  in  niunicipiis  et  coloniis,  sacer- 
dotes  etiam  et  magistros  vicorum, 
qui  Indos  compitahlios  faciebant: 
vide  '  Sardi  venales.'  Magistros 
etiam  collegiorunj  praetexta  usos 
apud  Pedianuui  ex  Cicerone  legere 
est,  quia  scilicet  ii  etiam  ludos  fa- 
ciebant.  Prjeterea  senatores  pree- 
textati  ludorum  Romanorum  diebus, 
apud  Ciceronem  ii.  Phihpp,  ut  et 
praetextatae  muiieres  nonis  capro- 
tinis  apud  Varronem  iib.  v.  '  Nonae 
Caprotina;,  quod  eo  die  in  Latio  Ju- 
noni  Caprotinae  mulieres  sacrificant, 
et  sub  capriiico  faciunt,  et  e  capritico 
adhibentvirgam.    Ob  hoc  toga  prse- 


texta  data  eis.'  Infra,  cum  ait  Fes- 
tus  Consnlibus  et  Praetoribus  vota 
nuncupantibus  et  solventibus  prae- 
textae  jus  datum,  videtur  velle,  sa- 
crum  fuisse  usuui  purpurae,  ideo  ma- 
gistratibus  concessum  non  tam  jure 
niagistratus,  iiam  et  Tribiinis  con- 
cessus  fiiisset,  qui,  auctore  Plutar- 
cho,  praetexta  non  utebautur,  quam 
ludorum  et  votorumcausa,  utoptinie 
notavit  Scaliger.  Res  eniin  sacra; 
ludi  et  vota  illa,  quae  nuncupabantur 
ob  ignorantiam  sacrorum  ascitorum, 
Scaligero  videntur  esse,  quje  Piaetor 
aut  Consul  vovebat,  si  quis  miuus 
lite  et  per  ignorantiam  committens, 
novam  religionein  contraxisset.  Ideo 
autein  Valerius  Vicarius,  i.  Viciraa- 
gistcr,  ex  senatu  improbatiis  est, 
quod,  cum  liidos  compitalitios  faceret, 
piira  toga,  non  praetexta,  uteretiir.  In 
verbis  Festi,  in  fiiie,  ^vo  isdem  datum 
es<  «fi  fmif,  rescriho:  Idem  datum  est 
uti  ea  et,  Sfc.  vel  cum  Ursino  uti  ilem. 
Lego  etiam  infra :  Valerius  Vicanus 
tum  uterelur,  Sfc.  tum,  id  est,  cum  vo- 
ta  solveret.  Dac. 

g  Pratextir]  Comoediarum  nomen 
est,  ab  argumento  vestibusque  suui- 
tum.  Graecae  enim  fabulae  a  Latinis 
convcrsae,  quales  omnes  sunt  Plauti, 


DE    VERBORUM    SIGNIF1CA.TI0NE    LIB.    XIV. 


635 


Prsetextatis  nefas  erat  obscoeno  verbo  uti,  ideoque  praetex- 
tatum'  appellabant  sermonem,  qui  nihil  obscoenitatis 
haberet. 

Prgetextum  ^  •'  sermonem  quidam  putant  dici,  quod  [Fest. 
prgetextatis  nefas  sit  obscoeno  verbo  uti :  alii,  quod  nu- 
bentibus  depositis  praetextis  a  multitudine  puerorum  ob- 
scoena  clamentur. 


3  Vet.  lib.  pr(etexlum.—4.  Vet.  lib.  Prcetexlatum,  quod  et  malit  Scal. 


NOT/E 


atqiie  Terentii,  '  palliatas'  dicuntnr: 
'  togatae'  vero,  et  '  praetextae,'  quae, 
argumento  ab  urbanis  rebus  sumto, 
vel  de  togatis  viris,  vel  de  pra^texta- 
tis  pueris  et  piiellis  corapositae  fue- 
runt.  De  bis  Horatius  in  Arte : 
'  Vestigia  Graeca  Ausi  deserere,  et 
ceiebrare  doniestica  facta,  Vel  qui 
praetextas,  vel  qiii  docuere  togatas.' 
Vide  'Togataruni.'  Ant.  Aitg. 

Pratexta;]  Pro  prwtextatm.  Hora- 
tius :  '  Vel  qui  praetextas,  vel  qui  do- 
ciiere  togatas.'  Id  est,  praetextatas. 
FabuliE  argumento  Komano  aut  to- 
gatag  aut  prajtextatae.  Comcediae 
quidem,  togatee :  Tragcediae  autem 
praetextatae.  Afraniiis  et  Titinius 
togatarum  poetaEs  dicuntnr.  Ennius, 
Pacuvius,  Attius  praetextatarum. 
Nam  Ennius  Scipionem,  Pacuvius 
Paulum,  Attius  Brutum,  et  iEnea- 
das,  seu  Decium  Tragcedias  docue- 
runt.  Ergo  non  mediocriter  erranf, 
qui  ad  bunc  Festi  locum,  item  ad  lo- 
cum  togatarum,  togatas  de  togatis 
viris,  praetextatas  de  pueris  ac 
puellis  praetextatis  compositas  fuisse 
annotarunt.  Ipsi  viderint,  an  Scipio, 
Brutus,  Decius,  qui  se  devotavit, 
pueri  babendi  sint  :  et  an  Lucretiam, 
cum  se  interficeret,  puellam  putan- 
dum  sit.  Haec  snnt  viris  et  gravissi- 
mis  et  magni  in  literis  nominis  in- 


digna.  Ratio  in  promtu  est.  Toga 
populi  est,  et  populare  argumentum 
Comoediis.  Praetextaj  magistratunm, 
quae  sunt  gravissimae  personae,  et 
cotburno,  non  socco  aptae,  vel,  quod, 
ut  ait  Asconius  in  praetura  Urbana, 
praetexta  bonestorum  erat,  toga  vi- 
liorum.  Jos.  Scal. 

''  Pratextatum']  Ita  malo,  quani 
PrcEtextum:  quod  ait,  depositis  prae- 
textis,quas  scilicet  Fortunae  Virginali 
deponebaut,  ut  snpra  roonuimus.  Id. 
Prcetextum  sermonem']  Priorem 
Festi  sententiam  ineptus  mutilator 
amplexus,  quia  scilicet  falsa  est.  Prae- 
texti  sive  praetextati  sermones,  prae- 
textata  verba,  verba  obscoena,  qualia 
erant  ea,  quae  puellis  nubentibus  de- 
positis  praitextis  a  multitudine  pue- 
rorum  canebantur.  Vide  '  Fescen- 
nini.'  Sueton.  Vespas.  22. '  Erat  enim 
dicacitatis  plnrimaj,  et  sic  scurrilis 
ac  sordidae,  ut  ne  preetextatis  quidem 
verbis  abstineret.'  Vide  Macrob.  lib. 
II.  Sat.  c.  1.  Eadem  '  verba  nupta' 
ab  eadem  ratione  supra  vocavit  Fes- 
tus.  Et '  Veneris  vocabula,'  Varro 
in  Agatii.  '  Virgo  de  convivio  abdu- 
catur.  Ideo  quod  majores  nostri  vir- 
ginis  acerbae  aures  Veneris  voeabu- 
lis  inibui  noluerunt.'  De  praetextis 
depositis,  quas  Fortunae  Virginali  de- 
ponebant,  jam  supra.  Dac. 


636  SEXTI    POMPEII    FRSTI 

Praetor '  ad  portam  nunc  salutatur  is,  qui  in  provinciam 
Propraetore  aut  Proconsule  exit :  cujus  rei  morem  ait 
fuisse  Cincius  in  libro  de  Consulum  potestate  talem. 
Albanos  ^  rerum  potitos  usque  ad  Tullura  Regem  :  Alba 
deinde  diruta  usque  ad  P.  Decium  Murem  Cos.  populos 
Latinos  ad  caput  ffitentinas/  quod  est  sub  monte  Albano, 
consulere  solitos,  ct  imperium  communi  consilio  admi- 
nistrare.  Itaque  quo  anno  Romanos  imperatores  ad  ex- 
ercitum  mittere  oporteret  jussu  nominis  Latini  complures 
nostros  in  Capitolio  a  sole  oriente  auspiciis  operam  dare 
solitos.  Ubi  aves  addixissent,  militem  illum,  qui  a  com- 
muni  Latio  missus  esset,  illum,  quem  aves  addixerant, 
Prastorem  salutare  solitum,  qui  eam  provinciam  obtine- 
ret  prajtoris  nomine. 

Praetoria  cohors''  est  dicta,  quod  a  Praetore  non  [Paul. 


5  Vet.  cod.  Albatius. — 6  Vir  doct.  in   marg.  ed.  Sc.il.  conj.  Ferentince. 
Vide  Notas. 

NOT/E 

'  Pra^tor']  Totus  hic  lociis  in  cete-  tini  aiitein  conventus  Latinos  popu- 

ris  libris  deerat.     In  qno  illnd,  ndca-  los  habuisse  ex  Livio  lib.  i.  nolum 

put  CEtentince,  quid  sit,   ignoro.     Sed  cst.    Ad  caput  autem  Ferentincc,  sup- 

ex  Dionysio  lib.  iv.  et  v.  constat  La-  \)\e  nqucE.    Sic  Livius  lib.  i.  sec.  51. 

tinos     populos    conventus    habuisse  de  Turno  :  '  Dejectus  ad  caput  aquae 

Ferentini ;   et  Livius  iib.  i.  ad  lucum  Ferentinae.'    *  Caput  aquae/    id   est, 

Ferentina;  convenisse  Latinos  scribit,  fons.     Horat.  Od.  1.  lib.  i.  '  Nunc  ad 

et  paulo  post,  ad  caput  aqnae  Feren-  aquee  lene  caput  sacrae.'  Dac. 

tinae  Turnuni  dejectum  fuisse :    Sic  ^  Prcctoria  cohors]  Initio  Praetores 

igitur  scribendum  est  ad  cap«<  Feren-  erant  qui   deinde  Consules  :   ii  bella 

tince, \el  adcaput  aqucB  FerentincB.  Ant,  administrabant,  et  ab  iis  '  Praetoria 

Aug.  coliors,'  quae  ad  Praetorum  tutelam, 

Pr<E<or  ad  por<a7n]  Qua;  porta  ab  eo  '  porta    Praetoria'    in    castris,    quae 

Salutaris   dicta.      Vide    '  Salntaris.'  Praetorium  spectabat,et  ipsum  Prae- 

Infra  legendum   ut  in  vet.  cod.  Al-  torium,  Praetoris  tabernaculum,  dic- 

banos  rerum  potitos  usque  ad  Tullum  re-  tum  ;  quae  nomina  post  deletum  ipsum 

gem,  Alba  deinde  diruta  usque  ad  P.  De-  Praetorum  nomen  usurpata  :  sub  Con- 

cium  Murem,  Coss.  popnlos  Laiinos  ad  sulibus  scilicet  et  Imperatoribus.   Ad 

caput  Ferentince,    quod  est  sub  monte  exemplnm   Prajtoriae   cohorlis,   quae 

Albano,  8,c.     Ait  diruta  Alba  usque  in  excrcitu  ad  tutelam  Imperatoris, 

ad  Decium  Murem  populos  Latinos  Augustus  novem  Praetorianorum  co- 

Consules  consulere  fuisse  solitos  ad  hortes  fecit,  quae  et  postea   auctai 

caput  Ferentina;,  et  imperium  com-  sunt.  Idem, 
jnuni  consilio  administrare.     Fcren- 


DE    VERBORUM    SIGNI FICATION  E    LIB.    XIV. 


637 


discedebat.  Scipio  enim  Africanus  primus  fortissimum 
quemque  dclegit,  qui  ab  eo  in  bello  non  discederent,  et 
cetero  munere  militiae  vacarent,  et  sesquiplex  stipendium 
acciperent. 

Praetoria  porta  in  castvis  appellatur,  qua  exercitus  in  prae- 
lium  educitur :  quia  initio  Praetores  erant,  qui  nunc  Con- 
sules,  et  ii  bella  administrabant :  quorum  tabernaculum 
quoque  dicebatur  Praetorium. 

Praevaricatores  ^  a  praetergrediendo  ^  sunt  vocati. 

Prandicula^^^jentacula.  [Fest. 

Prandicula  antiqui  dicebant,  quae  nunc  jentacula.    [Paul. 

Prandiuni"  exGra^co  .  .  •  est  dictum :  nam 
meridianum  cibum  coenara  vocabant. 


7  \et.  Vib.  gradiendo.  Ed,  Sca.1.  pratergradiendo. 


NOTiE 


'  Pravaricatores']  Optime  Festus  a 
pratergrediendo.  Varicare  enim  est, 
inwretli,  ambulare.  Gloss.  Isidori, 
'  Varicat,  divertit,  ambulat.'  Iteni, 
*  varicavit,  ambulavit.'  Prcevaricari 
est  praeterfjredi,  quod  propriede  ara- 
toribus  dicitnr,  qui  a  recto  sulco  di- 
vertnnt,  et  inde  translatiim  in  foriim. 
Plinius  lib.  xviii.  cap.  19.  '  Arator, 
nisi  incurvus,  prjevaricatiir.  Inde 
translatum  boc  crimen  in  fornni.  Ibi 
itaque  caveatur,  ubi  invenuini  est.' 
Pravaricator  igitur  in  foro  opponitur 
vero  accusatori,  et  is  dicitur,  qui 
dum  fingit  se  accnsare,  id  agit  potius 
ut  reus  absolvatur.  Gloss.  '  pra>va- 
ricor,  KoracplTtfiL  rod  vTrfvOvvov,'  id  est, 
'  summitto  nie  reo.'  Item  :  'Prava- 
ricor  tibi,  voacpi^ojxai  ae.'  '  Adludo  ti- 
bi.'  Et  hoc  fiebat  vel  transeundo  di- 
cenda,  vel  leviter  attingendo  quae 
sunt  saepius  inculcanda,  infigenda. 
Piinius  Junior  Epist.  20.  lib.  i.  *  Alio- 
qui  preevaricatio  est,  transire  dicen- 
da.  Praevaricatio  etiam  cursini  et 
breviter  attingere,  qu2e  sint  iiiculcan- 
da,  infigeiida,  rcpetenda.'  Idan. 


n»  Prandicula]  Prandium  et  prandi' 
culum  pro  jentaculo,  ut  et  olira  apud 
Graecos5e?7rjw.     Vide  '  Coena.'  Idem. 

"  PranJium]  A  Graeco  irpdiriv,  ex 
Plutarcho.  Jos.  Scnl. 

Prandium]  Vocem  GrEBcam,  quoB 
liic  desideratur,  iv^iov  esse  putavit 
Canterus  Var.  Lect.  lib.  iv.  cap. 
28.  px  Phitarcho  lib.  vni.  Synipos. 
Probl.  C.  Sed  frustra.  Nani  ivdwv 
Plutarchus  non  -irpwivlv,  matutinum, 
uthic  Festusde  prandio,  sed  ZnKivhv, 
id  est,  vesperliiium.  Melius  igitur 
Scaliger,  qui  ex  eodem  Plutarcho 
supplet  Trpwi,  id  est,  mane.  Nam  pro 
Trpco^  Dores  dicebant  ■Kpav,  et  inde 
prundium  :  nisi  dicas  cnm  Voss.  Pran- 
dium  esse  a  irpav  et  eSu,  edo,  quod 
niane  edatur.  Et  hoc  magis  placet, 
qnam  quod  olim  Caesar  Scaliger,  qui 
prandium  dici  putavit  a  paratum,  quia 
iternm  ad  opus  parati  esseut  illico. 
Vel  quod  olim  Kekermannus,  qui  a 
perendinis  reliqniis  prandium  deduxit, 
quas  Veteres  mane  comederent,  laii- 
tiiis  vesperl  unaque  cuni  ahis  coena- 
tuii.  Dac. 


038 


SEXTl    POMPRII    FESTI 


Precem''  singulariter  Cato  dixit. 

Precem  ^  singulariter  idem  (Cato)  in  ea,  quae  est  de  [Fest. 

conjuratione. 
Presan  9  p  .  ....        porca  dicitur,   ut 

ait  Veranius,  quae  familiae  purgandae  '°  causa  Cereri  im- 

molatur:    quod  pars  quaedam  ejus  sacrificii  fit  in  con- 

spectu  mortui  ejus,  cujus  funus  instituitur. 
Prima  aut  secunda  hora  ducant"    sponsalibus  :    ominis 

causa,  ut  optima,  ac  secundissima  eveniant. 
Prima  aut  secunda''  diei  hora  causa  ominis  spon-  [Paul. 

sis  '*  tribuebatur. 
Primanus"^  Tribunus   crat,   qui   primae   legioni  Tributum 

scribebat. 
Primanus  Tribunus  ^  apud  Catonem  in  ea,  qu£e  est  [Fest. 


8  Vet.  cod.  Pracem. — 9  Vet.  lib.  Pracidanea,  Vide  iiif. — 10  Vct.  cod. 
pugnanda. — 11  Vet.  lib.  <7/ca<a. — 12  Legenduni  monet  Dac.  Pii/na  et  secunda 
hora  diei  dicata  sponsalibus. 

NOTiE 


o  Precem]  Et  Terent.  And.  iii.  4. 
'  Nihil  est  preci  loci  relictiun,  jam 
pertnrbavi  omnia.'  Horat.  Od.  2. 
lib.  I.  '  prece  qna  fatigent  Virgines 
sanctae.'  Et  Od.  35.  'Tepauperam- 
bit  solicita  prece.'  Et  alibi  pliis  se- 
mel.  Idem. 

P  Presan]  Non  dnbito,  qiiin  Pra;- 
cidanea  scribendum  sit ;  ex  iis,  quje 
idem  Festus  et  Paulus  de  pr'<ecidanea 
scribunt.  Vidend.  Cato  de  Re  Rust. 
Gell.lib.  IV.  cap.  G.  Ant.  Aug, 

Prasan]  Vidc  doctiss.  Turnebi  Ad- 
versaria,  qui  legit  Prasentaneam.  Jos. 
Scal. 

Prcesan  . . . .  ]  Optime  supplevere 
viri  docti,  Prasenlanea  porca  diciiur, 
ifc.  ex  Victorini  libro  de  Ortliogra- 
pbia,quipr8esentaneam  appellat  por- 
cam  illam  quse  priEsente  inortuo  im- 
molabatur.  Dac. 

1  Prima,  aut  secunda]  Lege  ex  Epi- 
tome,  Prima  et  secunda  hora  diti  dica- 


ta  sponsalilius.  Ideo  autem  prima  et 
secundaborasponsalibus  dicata,quod 
illud  tempus  Veteresauspicatissimum 
pntabant.  Idem. 

'  Primanusl  Emendaliore,  nt  opi- 
nor,  libro  usus  est  Paulns  :  nam  nos 
in  veteri  neque  Catonis  verba,  neque 
significalionem  babcmus;  cum  tamen 
nibil  in  liac  parte  laccrnm  existaf. 
Sed  et  iutcrprctatio  Pauli  est  consi- 
deranda  :  nam  si  de  stipendio  attri- 
buto  primae  legioni  intelligamus,  hic 
eritnon  tribunus  militum,  neque  tri- 
bunus  aerarii,  sed  scribarnm,  vel  no- 
tarioruu)  tribunus.  Varrolib.  iv.  de 
Liug.  Lat.  '  Qnibus  attributa  erat 
pecnnia,  ut  militi  rcddant,  tribnni  x- 
rarii  dicti.'  Vide  '  iDrarii.'  Ant. 
Aug. 

'  Primanus  tribumts']  Qiiae  liic  de- 
snnt  rejecta  videntur  post  caput  se- 
quens.  Nihil  tamen  hic  video,  neque 
satis  conjicio,  uudc  cxplicatio  quam 


1)E    VERBORUM    SIGNIFICATIONE   LIB.    XIV.        039 

contra  Thermum  de  suis  virtutibus 

Pnmigenius  *  snlcus  dicitur,  qui  in  nova  urbe  condenda  tauro 
et  vacca  imprimitur,  quod  geuus  jumenti  velut  exercitum 

adhibebatur.  .  .  • 

utrimque  media  p 

.     lari  judicio,  qui  et  ipsc.        .•        .         .         . 

Primigenius  sulcus  dicitur,  qui  in  condenda  nova  [Paul. 
urbe  tauro  et  vacca  dcsignationis  causa  impriraitur. 

Priranesius,'^"  palus,  ad  quem  funis  nauticus  religatur, 
quem  alii  tonsillam  dicunt. 

Priraordia,  principia. 

Principalis ""  castrorum  porta  nominatur,  quod  in  eo  loco 
est  in  quo  principes  ordines  tendunt. 


13  '  Prymnesium.  Ita  forte  legendus  liic  locus :  Prtjmnerium,  fmis  nauti- 
cus,  quo  navis  ad  palum  religatur,  quem  alii  tonsillam  dicunt.'  Fulv.  Ursin.  Vet. 
lib.  Primesius. 

NOT/E 

in  sua  Epitome  Paulus  addidit.   Ejus  rio,  qui  urbem  novam  condebat,  tau- 

enim  nulla  vestigia  in  reliquiis  Festi.  ro  et  vacca  arabat,  ubi  arassct  mu- 

Primauorum  mentio  apud  Tacit.  lib.  rum  faciebat,ubi  portani  volebat  esse 

xviii.  '  Primani  stratis  una  et  vice-  aratrum  tollebat,et  portam  vocabat.' 

simanorum  principibus  aquilam  abs-  Et  alibi  passim.     Primigenius  autem 

tulere.'  Dac.  is  suicus  dictus,  quod   per  eum  opns 

t  Prim ]  Omnia  mutila  sunt,  iuciperent.  Dac. 

et  uitimaliuea  ad  aliud,  quam  adPri-  "    Primnesius]     Prymnesiits    palus, 

migenium     sulcuni    pertinet.      Quo  irpvfxvriatos,  a  irpviji.va,  \>uppis,quod  f\\- 

enim  '  tutelare  judicium  ?'  Jos.  Scal.  nis  per  puppem  ad  eum  deligaretur. 

Primigenius']    Qwx    sequuntur   vi-  Funis  ipse  etiam  irpvnvnfftov,  prynine- 

denturfuisse  verba  Catonis  quaeasu.  sium,    dicebatur.     Fulvius   Ursinus, 

periori  capite   divulsa  sunt.     Porro  cum  noUet  palum  illum  prymnesium 

de    more    sulco    mccnia    designandi  dici,  sed  tantum  funem,  lociim  inte- 

Varr.  iib.  IV.  '  Oppida  condebant  in  grumsic  mutabat.    Pnjmnesium,  funis 

Lalio   Etrusco    ritu   multa.     Id  est,  nauticus,  quo  navis  ad  palum  religatur, 

junctis   bobus   tauro   et  vacca   inte-  quem  ulii  tonsillam  dicu7it.     Sed  frus- 

riore  aratro  circum  agebant  sulcum:  Ua.  Idem. 

hoc  faciebant    religionis   causa,   die  "    Principalis]    Portae     in    castris 

auspicato,   ut  fossa  et  muro  essent  quatuor,ad  unum  quodque  latus  una. 

munita:  terram  unde  excalpserant,  Inter  eas  pvima  Pratoria:  quae  vici- 

fossam    vocabant,  et  introrsum  fac-  na,  et  a  tergo  Piffitoris.     Duae  late- 

tum,  nuinim  ;  postea  quod  fiebat  or-  rales  et  proximaR  portae  Princjpaks  ; 

bis,  urbs.'    M.  Cato.  '  Captato  augu-  ita  dictae,  quod  ibi  tendant  priucipes 


G40 


SEXTI    POMPEII    FEST 


Priscae  Latinee  coloniasy  appellatas  sunt,  ut  distin-  [Fest. 

guerent  a  novis,  quas  postea  a  populo  dabantur. 
Prisci  Latini  ^  proprie  appellati  sunt  ii,  qui  prius  [Paul. 

quam  conderetur  Roma,  fuerunt. 
Priscus  Tarquinius  ^  est  dictus,  quia  prius  fuit,  quam  Su- 

perbus  Tarquinius. 
Pristina,  velut  priustina,  dictum  est. 
Pristina,''  velut  ipristina  :  sic  prior  et  alia  ejusmodi    [Fest 

dictitaia//^,  ab  eo  gnod  est  prins. 
Pristinum  ab  eo  venit,  quod  est  prius  :  pari  modo    [Pall. 

et  prior. 
Privatae '^  vocabantur   feriae   sacrorum   propriorum,    velut 

dies  natales. 


ordines,  capita  et  apices  castrorum, 
ut  tribuni,  pra>fecti,  primiqne  centu- 
rionum.  Quarta  Decumana,  a  Colior- 
tibiis  decimis  ibi  tendentibus.  Ea 
opposita  est  PraptoriiK  et  aversa  ab 
hoste.  Eadem  QucEsloria  olim  dicta. 
Idem. 

y  Priscce  LalincB  cnlonicE'^  A  Latino 
Silvio  Aibanornm  rege  deducta'.  Liv, 
lib.  I.  sect.  3.  '  Is  /lineam  Siivium 
creat,  is  deindc  Latinum  Silviuni,  ab 
co  Coloniae  aliqiiot  deducta',  Prisci 
Latini  appellati.'  Eodem  postea  co- 
lonias  Priscus  deduxit.  Vide  'Sana- 
tes.'  Infra  pro  dabantur,  tentabat 
Merula  deducebantur.  Sed  nihil  ne- 
cesse.  Idcm. 

■'  Prisci  Latini']  Colonia;  dednctae 
a  Latino  Silvio  Albanorum  Rege. 
'  Prisci  Latini  appellati  sunt,'  ut  Li- 
vius  scribit  libro  i.  Ant.  Aiip. 
•  Prisci  Lalini]  Vide  notam  sup. 
iidem  dicti  Casci  Ennio.  '  Quaiu  pri- 
nium  Casci  populi  genuere  Latini.' 
Dac. 

*  Priscus  Tarquinius]  Ciim  Festo 
consentit  Dionysius,  qui  ait  Priscum 
dictum  quia  major  natu  erat  quam 
Tarquinius  Superbus.  Falsum  est 
igitur,  quod  tradit  Livius  lib.  i.  sect. 
34.    Parentes  ejus  urbcm  ingressos 


NOTiE 

Lucium  Tarqiiinium  Priscum  nomen 
edidisse.  Ut  et  optinie  Sigouio  anim- 
adversum.  Sed  qiiid  si  euni  a  Pris- 
cis  Latinis,  quo  Colonias  deduxit 
Priscum  dictum  fuisse  putemiis  f  Ne- 
qiie  enim  Prisci  post  colonias  eo  a 
Prisco  deductas  dicti,  ut  quidam  vi- 
denlur  cxistimare  ;  nam  Priscos  ante 
Romam  ronditam  fuisse  snpra  et  Fes- 
tus  et  Livius  satis  ostendunt.  Dicti 
autem  Prisci  quod  prius  fuerunt. 
Idcm. 

^  Pristina]  Legpiidnm  uti  ex  Epi- 
loine  qnivis  videt,  Prislina  velul  prius- 
tina.  Qnanivis  prislinus  non  a  prius, 
nt  piitat  Festiis,  sed  a  pris,  qnod  a 
Graeco  irpiV.  A  Pris,  pristinus,  ut  a 
'  cras,'  '  crastinus.'  Prius  etiam  a 
pris.  Idem. 

<=  Privatcc]  Macrob.  lib.  i.  Satur, 
'  Sunt  praoterea  feria;  proprije  fami- 
liarum :  sunt  singnlornm,  nt  nata- 
liumfulgurumque  susceplioncs :  item 
funerum  atque  expiationuin.'  Dene- 
cales  feriar:,  qux  sint,  vide  in  litera 
D,  Ant.Aug. 

PrivatcE  fcricc]  Macrob.  lib.  i.  Sa- 
tur.  'Sunt  praeterea,' «Stc.  quae  Festi 
locum  illustrant.  Infra  operaiioncs 
denccafes  conjunctim  legit  Ursinns: 
quod  inihi  non  placet  ;  per  npcrationes 


\^>    ^      1981        "^ 


/ 


CA| 

— I 


FORM     (BOOK 

SELECTION     DEPT.) 

1   1   1 

«H 
•H 

s 

|i 

S? 

cn 

2    ^ 

i^ 

03 

o 

OJ 

:=* 

Ph 

•H 

<* 

•H 
-P 

•z- 

VD^^ 

S^ 

fxj 

-i. 

cvir^^ 

> 

a 

'—1 

OOV^ 

CO 

co 

o 

^ 

-p 

.«^P 

o 

0) 

>^5 

1 

+3 

r 

£ 

•g 

UJ !